01 G A I A

01. GAIA. UNIBERTSOA ETA 01. GAIA. UNIBERTSOA ETA EGUZKI SISTEMAEGUZKI SISTEMA

AURKIBIDEA(Aukeratu atal bat)

1.1 Unibertsoa. Antzinako eta oraingo usteak.

1.2 Unibertsoaren sorrera eta osagaiak.1.3 Tamainak eta distantziak unibertsoan.1.4 Eguzki sistema.1.5 Barneko planetak1.6 Kanpoko planetak1.7 Asteroideak eta kometak1.8 Unibertsoaren ezagutza historian zehar.

1.1. 1.1. Unibertsoa. Antzinako Unibertsoa. Antzinako eta oraingo usteaketa oraingo usteak

1. Teoria geozentrikoaren arabera, zer zegoen unibertsoaren erdigunean? Eta zer egiten omen zuten izarrek, eguzkiak, planetek eta ilargiak?

Lurra Planeta, eta izarrek, eguzkiak, planetek eta ilargiak biraka zebiltzan bere inguruan.

TEORIA GEOZENTRIKOA

2. Teoria heliozentrikoaren arabera, zer da geldirik

dagoena? Eta zer egiten du Lurrak?

Geldirik dagoena eguzkia da eta Lurra bere inguruan biraka dabil.

TEORIA HELIOZENTRIKOA

3. Nork proposatu zuen teoria heliozentrikoa? Nori esker

eman zioten arrazoia?

Teoria Kopernikok proposatu zuen eta Galileo Galileiri esker arrazoia eman zioten.

4. Zein izen eman die gizakiak Lurretik ikusita izar multzoek eratzen dituzten irudi bitxiei?

Konstelazioak.

KONSTELAZIOAKOrion

KONSTELAZIOAKEscorpio

5. Zein desberdintasun dago astrologia eta

astronomiaren artean?

• Astrologia sineskeri hutsa da eta izarrak eta gizakien patua erlazionatzen du, hemendik dator horoskopoa.

• Astronomia aldiz zientzia bat da, konkretuki astroak eta unibertsoa ikertzen duena.

ASTROLOGIA =sineskeri hutsa

ASTROLOGIA =Horoskopoa

ASTRONOMIA =benetako zientzia

1.2. 1.2. Unibertsoaren sorrera Unibertsoaren sorrera eta osagaiaketa osagaiak

6. Zerez eratuta dago unibertsoa?

Galaxiaz.

7. Nola deitzen zaie unibertsoan aurkitzen

diren galaxia multzoei?

Galaxia kumuluei.

Galaxia-kumulua

8. Zein da gura galaxiaren izena?

Esne bidea.

Galaxia-kumulua

Esne Bidea

9. Zein galaxia kumulutan aurkitzen da esne bidea?

Virgo galaxia kumuluan.

Virgo Galaxia-kumulua

Esne Bidea

Eguzki Sistema

10. Zerez osatuta daude galaxiak?

Galaxiak izarrez osatuta daude.

Galaxia-kumulua

Esne Bidea

Eguzki Sistema

11. Nola deitzen zaio izarren artean dagoen hauts eta

gas lainoari?

Nebulosa.

NEBULOSAIzarren arteko hauts eta gas lainoa

12. Zergatik izarrek igortzen dute argia eta beroa?

Bere barrualdeko tenperatura oso altua delako.

13. Zenbat izar ditu galaxia bakoitzak?

Milioika.

Galaxia-kumulua

Esne Bidea

Eguzki Sistema

14. Unibertsoaren galaxiak geldirik al daude?

Ez, bata bestearengandik aldentzen ari dira, leherketa baten zatiak izango balira bezala.

15. Nola sortu omen zen unibertsoa? Zein da

gertaera horren izena?

Unibertsoa leherketa beten ondorioz sortu omen zen, leherketa horri Big Bang deitzen zaio.

BIG BANGUnibertsoaren hasiera

1.3. Tamainak eta distantziak 1.3. Tamainak eta distantziak unibertsoanunibertsoan

16. Zein unitate erabiltzen dituzte astronomoek

distantziak neurtzeko?

• Unitate astronomikoa

• Argi urtea.

17. Zein distantzia da unitate astronomiko bat?

Lurretik Eguzkiraino dagoena.

Distantziak Unibertsoan

Eguzkia

Lurra

Unitate astronomikoa 150 milioi kilometro ingurukoa da

18. Eta argi-urte bat?

Argiak urtebete batean egiten duena.

Distantziak Unibertsoan

300.000

Segundoak

0

Argi-urtea 9,5 bilioi kilometro ingurukoa da

Kilometroak

0

1

19. Eguzkitik Lurreraino distantzia unitate astronomiko batekoa dela jakinda, eta

Eguzkitik Plutonerakoa 39.4 unitate astronomikoa, kalkulatu zenbat

kilometrotara dagoen Pluton lurretik.

Eguzkitik Lurrerainoko distantzia ken Eguzkitik Plutonerainoko distantzia egingo dugu, eta horrela, jakingo dugu zer distantzia dagoen Lurretik Plutonera (39,4 − 1 = 38,4 unitate astronomiko [UA]). Unitate astronomiko bakoitzak 150 milioi kilometro baditu, eta Plutonetik Lurrera 38,4 UA badaude, orduan, 38,4 bider 150 milioi kilometro egingo dugu, Plutonetik Lurreraino zenbat kilometro dauden jakiteko (emaitza: 5.760 milioi kilometro).

1.4. Eguzki sistema1.4. Eguzki sistema

20. Nondik dator gure planeta sistemaren materia?

Nebulosa batetik.

NEBULOSAIzarren arteko hauts eta gas lainoa

21. Zein gasez osatuta dago eguzkia batez ere?

Hidrogenoz eta helioz.

EGUZKIAHidrogenoa eta Helioa

22. Zeintzuk dira planeta harritsuak? Eta

gasezkoak?

• Harritsuak Eguzkitik hasiz lehenengo laurak dira: Merkurioa, Artizarra, Lurra eta Marte.

• Eta gasezkoak gelditzen direnak: Jupiter, Saturno, Urano eta Neptuno.

Merkurio Artizarra

Lurra Artizarra Marte

Planeta Harritsuak(Kontuz! Errotazio noranzkoa oker dago!)

Jupiter Neptuno Urano Saturno

Gasezko Planetak

23. Zein desberdintasun dago planetak, planeta nanoak eta

gorputz txikien artean? Zeintzuk dira txikienak?

Tamaina. Handienak planetak dira eta txikienak gorputz txikiak.

24. Zein planeta nano hartzen zen planetatzat orain dela

gutxi arte?

Pluton

Planeta nanoak

Pluton

• Pluton

• Zeres

• Eris

25. Nola deitzen zaie planeten inguruan biratzen diren

gorputzei?

Sateliteak

26. Zein higidura mota egiten dituzte planetek?

• Errotazio-higidura, bere buruari bira ematean

• Translazio-higidura, eguzkiari inguruan biraka ibiltzean.

Errotazio-higidura

Translazio-higidura

Lurraren errotazio-ardatza

27. Nola deitzen zaio astro batek egindako ibilbideari? Eta Lurra translazio higiduran

egiten duen planoari?

Orbita. Ekliptikaren planoa.

Ekliptikaren planoa

Lurraren orbita

1.5. Barneko planetak1.5. Barneko planetak

28. Aipatu barneko lau planeten izenak eta esan zer ezaugarri

berdin dituzten.

Barneko lau planetak Merkurio, Artizarra, Lurra eta Marte dira. Guztiek gainazal harritsua dute, bai eta lurrazala eta harriz osatutako mantua ere; erdigunean, berriz, nukleo metaliko bat daukate.

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Eguzki Sistemaren osagaiak

Kanpoko planetak

IRTENAURREKOA

EguzkiaBarneko planetak

Asteroide-gerrikoa

Planeta nanoa

Kuiperren gerrikoa

Oort hodeia

Barneko planetak

Merkurio Artizarra

Lurra Artizarra Marte

Barneko Planetak = Planeta Harritsuak(Kontuz! Errotazio noranzkoa oker dago!)

29. Zer planeta biratzen da beste planeten kontrako

noranzkoan?

Artizarra.

Artizarra

Artizarra beste planeten kontrako noranzkoan biratzen da

1.6. Kanpoko planetak1.6. Kanpoko planetak

30. Zein planetari esaten zaie gasezko erraldoiak? Zergatik

esaten zaie horrela?

Kanpoko planetei (hau da, Jupiter, Saturno, Urano eta Neptunori) gasezko erraldoiak esaten zaie. Eta horrela deritze, nagusiki, gasez osatuta daudelako eta oso handiak direlako..

Kanpoko planetak

Eguzkia

Jupiter Neptuno Urano Saturno

Kanpoko planetak = Gasezko erraldoiak

31. Zein da gure sistemako planetarik handiena?

Jupiter

Jupiter

Jupiter gure sistemako planetarik handiena

32. Zein planetak dauka eraztun-sistema ikusgarriena?

Saturnok.

Saturno

Saturnok eraztun sistema ikusgarria du

33. Aipatu Eguzki-sistemako planetak Eguzkitik

hurbilenekotik hasiz.

Merkurio, Artizarra, Lurra, Marte, Jupiter, Saturno, Urano.

1.7. Asteroideak eta 1.7. Asteroideak eta kometakkometak

34. Nolakoak dira planeten orbitak? Zirkularrak ala

eliptikoak?

Ia-ia zirkularrak.

Ekliptikaren planoa

Lurraren orbita

35. Zeintzuk dira eguzki sistemako gorputz txiki

nabarmenak?

• Asteroideak

• Kometak.

ASTEROIDEAK

KOMETAK

36. Zerez osatuta daude asteroideak?

Asteroideak harriz osatuta daude, harritsuak dira.

ASTEROIDEAK

37. Non kokatzen da asteroide gerrikoa?

Marteren eta Jupiterren orbiten artean.

Asteroide-gerrikoaKuiperren gerrikoa

38. Zerez osatuta daude kometak?

Kometak izotzez eta harri zatiz osatuta daude..

KOMETAK

39. Nola deitzen zaio kometek eratzen duten gerrikoari?

Non dago kokatuta?

Kometek eratzen duten gerrikoari Oort hodeia esaten zaio eta Plutonen orbitatik haratago dago.

Eguzkia

Oort hodeia

40. Zergatik sortzen zaie adats bat planetei eguzkira

hurbiltzean? Ba al dute adatsik Oort hodeian dauden

kometek? Zergatik?• Bere izotza lurruntzen delako.

• Oort hodeian dauden kometek ez daukate adatsik eguzkitik hain urrun egonez bere izotza lurrintzen ez delako.

1.8. Unibertsoaren ezagutza 1.8. Unibertsoaren ezagutza historian zeharhistorian zehar

41. Zein matematikarik kalkulatu zituen planeten

orbitak?

Kepler-rek

Kepler-rek planeten orbitak kalkulatu zituen

42. Nork erabili zuen lehen aldiz teleskopioa

historian?

Galileo Galilei-k.

Galileo Galilei-k asmatu zituen telesekopioa

Galileo Galilei-k asmatu zituen telesekopioa

43. Zein urtetan ailegatu zen gizakia Ilargira?

1969an.

1969

44. Zein konstelaziotan aurkitzen da iparrizarra?

Hartz Txikian.

Iparrizarra Hartz Txikia konstelazioan dago

(polaris = iparrizarra)

45. Zein astro da arratsean ikus dezakeguna izarrak oraindik

agertu ez direnean?

Artizarra.

Artizarra lucero del alba

46. Zein koloretakoa ikusten da Marte?

Gorrizka.

MARTE