View
9.279
Download
12
Category
Preview:
DESCRIPTION
Citation preview
-EĞİTİM BİLİMLERİ-
AHLAK GELİŞİMİNE İLİŞKİN KURAMSAL YAKLAŞIMLAR
Toplum içinde yaşayan bireyler olarak belirli doğru ve yanlış kavramlarını başkalanyla paylaşmak ve birlikte yaşamanın gereği olan birtakım kuralları izlemeye yetenekli oimak zorunda olduğumuz bilinir. Bizim kişisel mutluluğumuz da, toplumda eşitlik ve adaletin varlığı da, birtakım ahlak standartlarının herkesçe kabul
edilmesine bağlıdır. Ahlak gelişimi, çocukların, belirli davranışları "doğru" ya da "yanlış" olarak değerlendirmelerine rehberlik eden ve kendi eylemlerini yönetmelerini sağlayan ilkeleri kazanmaları sürecidir. (BekirOnur, 1995)
Ah!ak gelişimi konusunda ilk psikolojik modeli getiren psikanalitik kurama göre ahlak gelişimi, süperegonun ortaya çıkması ve anababa yasaklarının içselleştirilmesi sürecinden ibarettir. Toplumsa! öğrenme kuramcıları ahlak gelişimini, ani hiçbir değişim olmadan derece derece ve sürekli biçimde ilerleyen birikimli bir toplumsaliaşma olarak görürler. Buna karşılık, bilişsel gelişim kuramcıları ahlak gelişimini, belirgin değişimlerle ilerleyen ve birbirinden teme! farklılıklarla ayrılan evrelere dayandırırlar. (BekirOnur, 1995)
1. Psikoanalitik görüşe göre ahlak gelişimi
Psikoanalitik kuramcılara göre süperego toplum değerlerinin içsel temsilcisidir. Süperego bireyin toplum tarafından kabul görecek davranımlarda bulunmasını sağlar. Süperego vicdan ve ideal ego elemanlarından oluşur. Vicdan toplumun suç olarak kabu! ettiği davranışları yapmayı hatta düşünmeyi bile suçluluk duygusuyla engeller. İdeal ego da toplumun değer ve kurallarına uymayı gurur ve kıvanç duygularıyla ödüllendirir. Psikoanalitik görüşe göre süperego davranımların "ahlaki hakemi"dir. Fallik dönemde çocuğun hemcinsi ebeveyni rakip olarak görmesiyle yaşanan ödipus kompleksi ahlak gelişiminin temelini oluşturur. Çocuk rakip olarak gördüğü ebeveyni ile baş edemeyeceğini kabul eder
GELIŞIM PSIKOLOJISI
ve bu rekabetten duyduğu suçluluk duygusuyia hemcinsi ebeveynini kendisine model alır. Bu model alma ahlak gelişiminin temelini oluşturur.
2. Öğrenme kuramları açısından ahlak gelişimi
Davranışçılara göre ahlak uyulması ve kaçınılması gereken bir takım davranışlardır. Birey bu davranışları çevrenin kabul ve reddi olarak ortaya çıkan ödül ve cezalarla elde eder. Ahlaki davranışları birey model alma ve îaklit yoluyla öğrenir.
3. Bilişsel kuramlar açısından ahlak gelişimi
Ahlak gelişimini zihinsel faaliyetlerle açıklamaya çalışmışlardır. Bilişselcilere göre ahlak iyi ve kötünün bilinçli değerlendirilmesidir. Bilişsel kuramcılardan Piaget ve Kohlberg'in ahlak gelişimine ilişkin kuramları aşağıda açıklanmıştır.
PİAGET'YE GÖRE AHLAKİ GELİŞİM
Ahlak ve değerler alanının önem taşıdığını hemen herkesin kabul etmesine karşın ahlaki değerlerin gelişimiyle ilgili tam bir fikir birliği yoktur. Ahlaki gelişimi anlayabilmek için değişik teoriler ortaya atılmıştır. Bunlardan bilişsel yaklaşımı savunanlar, ahlaki değerlerin ahlaki bir duruma uygun şekilde düşünebilme yeteneği ile gerçekleşebileceğini öne sürerler. Bazılarına göre ise ahlak, insanların ne düşündükleri ile değil ne yaptıkları ile ilgilidir. Jean Piaget'nin zihinsel gelişimle ilgili çalışmaiarı, bu konudaönemtaşır.
Piaget, ahlakın bilişsel gelişime paralel olarak kademeli biçimde geliştiğini belirtmiştir. Buna bağlı olarak küçük çocuğun sahip olduğu ahlaki değerlerle gencin sahip olduğu ahlaki değerlerin, bilişsei kapasitelerinin farklı olması nedeniyle birbirinden farklı olduğunu öne sürmüştür.
Piaget ahlaki yargı ve davranışları çocuğun "sosyal kurallara saygı anlaysşı" ve "adalet anlayışı" olmak
-GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
üzere iki ana çerçevede incelemiştir. Piaget çocukları oyun ortamlarında oyun kuralları bağlamında incelemiş, daha sonra çocuklara "yeni ve adil kurallar nasıl geliştirilebilir" sorusunu yöneltmiştir. Bu iki inceleme sürecinin ardından ahlaki gelişim hakkında "kuralları anlama" ve "uyum teorisi"ni geliştirmiştir. Piaget, çocuklar üzerindeki çalışmalarında oyun kurallarına ilişkin şu aşamaların bulunduğunu ortaya koymuştur.
1. Aşama (0-3 yaş): Kurallardan bağımsız olarakoyun oynarlar.
2. Aşama (3-5): Kendilerinden büyük abla veağabeylerinin oyunlarını taklit ederler.
3. Aşama (5-10 yaş): Kuralların değişmeyeceğiveya değiştirilemeyeceği inancıyla hareket ederler.
4. Aşama (11/12 yaş ve üstü): Yeni vebeklenmedik durumlar karşısında kalınırsa kurallaresnetilebilir, yeni düzenlemeler yapabilir veyakurallargeliştirilebilir.
Piaget, çocukların ahlaki gelişimlerini incelerken iki ana evreden bahseder.
a. Ahlaki Gerçekçilik / Dışsal kurallara bağlılıkEvresi: Yaklaşık 2-7 yaş arasında (Somut işlemdönemine kadar) yaşanır. Somutluk ön plandadır veçocuklar tüm ahlaki değerlendirmeleri davranışlarınsomut sonuçları üzerinden yaparlar. Meselaelbisesindeki yırtık daha büyük olan çocuk dahasuçludur. Ya da kaza ile 10 tane tabağı kıran bir çocuk,biie bile bir tabak kıran çocuktan daha fazla suçişlemiştir. Onlar için önemli olan gözlenebilirsonuçlardır.
Bu dönem çocuklarına göre doğru ve yanlış birbirlerinin zıttıdırlar ve birbirlerini dışlarlar. Doğru ve yaniış ne ise, herkes onları o şekilde (değişmez) görür anlayışındadırlar. Buna ahlaki mutlaklara Inanç adıverilir.
b. Özerk Ahlak (Karşılıklılık Ahlakı) Evresi:Doğrulama ya da yanlışlamada bir davranışın kendisinden veya sonuçlarından çok o davranışa başlanırken taşınan niyetler ağırlık kazanır. Çocuklar artık durumsal ve kişisel etkenleri dikkate almaya başlarlar. Yukarıdaki tabak kırma örneğinde, bilerek kıran diğerine göre daha suçlu durumdadır.
LAVVRENCE KOHLBERG ve MORAL
(AHLAKÎ) GELİŞİM
Her toplumda bireyden yaşadığı toplumun kültürel ve dini özellikleri doğrultusunda ahlaki değerlerini oluşturması ve geliştirmesi beklenir. İnsanı diğer canlılardan ayırt eden başlıca özellikleri düşünmesi, yargılaması, düşündüğünü dili ile belirtebilmesi, değişik duygular yaşaması, belirli ahlaki değerleri, kuralları olması ve ilişkilerini bu değer ya da kurallara göre yönlendirmesidir. Temel olarak ahlaki değerlerimiz içinde bulunduğumuz toplumun küttürel kurallarının yanısıra aile içi ilişki ve iletişimlerdeki ödüllendirmeler, yaptırımlar ve anne babamız ile özdeşimler ya da yaşıtlarla oynarken yüklenilen rollerle belirlenir. Ahlaki değerlerin oluşmasında yargılama yetisinin önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Yargıda bulunma (muhakeme etme) gücü ise zekâ, yordama (muhtemel sonucu tahmin etme, kestirimde bulunma), içsel dürtüleri ve arzuları denetleyebilme (özellikle saldırganlık içeren dürtü ve arzular) ile dikkatini sürdürebilme, başkası ile empatik ilişkiler kurabilme, benlik saygısı ve özgüven gibi değişkenlere bağlı olarak oluşmaktadır.
Ahlak gelişimi bireyin içinde bulunduğu toplumun değer yargılarını içselleştirerek bulunduğu çevreye uyumunu, ancak bu uyum süreci içinde kendi ilke ve değer yargılarını oluşturmasını ifade etmektedir. Ahlak gelişimi, içinde yaşanılan toplumun toplumsal normlarını (adet, gelenek ve görenekler) içselleştirilme sürecidir. Toplum içinde nasıl davranması gerektiğinin farkında olmaktır. Toplum hayatı içinde birlikte yaşadığımız insaniara karşı görev ve sorumluluklarımızı öğrenme de ahlaki gelişimin bir parçasıdır. Ahlak gelişiminin nihai hedefi kişinin evrensel ilkeler, doğru-yanlış, hak ve adalet kavramları doğrultusunda kendi doğrularını ve ilkelerini geliştirmesidir.
Ahlak gelişimi konusunda Lavvrence Kohlberg (1927-1987) tarafından geliştirilmiş yaklaşım dikkat çekmektedir. Çocuklarda ve erişkin kişilerde ahlak yargılarının farklı düşünce mekanizmalarının bir sonucu olarak geliştiğini vurguiayan Kohlberg, ahlak anlayışını ve gelişimini, ahlaki davranış boyutunda değil düşünce boyutunda inceleyen bir araştırmacıdır. Kohlberg'in ahlak gelişimi alanına en önemli katkısı ahlak gelişimini Piaget'nin zihin gelişimi alanında ortaya koyduğu evreler üstüne inşa etmesi olmuştur. Çocuklar bilişsel yönden geliştikçe, ahlaki gelişim aşamaları belli bir sıra izler. Bu nedenle ahlaki gelişmeye, bilişsel gelişmenin bir niteliği olarak da bakılabilir.
-EĞİTİM BİLİMLERİ-
L. Kohlberg, insanların ahlaki bakımdan bir gelişme içinde olduğunu, bu gelişmenin yaşa ve zihinsel olguniuğa bağlı olarak aşama aşama gerçekleştiğini belirtmektedir. Ahlaki gelişme Piaget'nin zihinsel gelişim basamakları ve Erikson'un kişilik gelişmesi aşamaları gibi aşamalar halinde gerçekleşmektedir. Piaget'nin bilişsel gelişim dönemleri ile doğrudan ilişkili olarak Kohlberg, yargılama işlemini ve ona bağlı ahlak ile ilgili değerlerin giderek yükselen altı evreden oluştuğunu belirtir. Bu altı aşama üç temel düzeyde ele alınabilir. Her aşama iki alt evre içermektedir. Dönemlere bakılığında ahlaki yargılama sürecinin benmerkezci bir düşünmeden başlayarak içinde yaşanılan topluma; oradan da evrensel ahlaki ilkelere ulaştığı göze çarpmaktadır.
Piaget'nin çocukların ahlaki kuralları nasıl kazandıklarını incelemesine karşın Kohlberg, ilkelere dayalı ahlaki yargılama sürecinin gelişmesinde çocuklardan çok ergenler ve yetişkinler üzerinde yoğunlaşmış, özellikleri betimleyebilmek için araştırma aracı olarak da bireyi karar vermeye zorlayan soyut ikilemler kullanmıştır.
Lütfen üzerinde düşününüz!
Siz olsanız ne yapardınız?
Avrupa'da Heinz adlı bir adamın karısı az rastlanan bir kanser türünden ölmek üzeredir. Doktorlar bir ilacın onu kurtarabileceğini söylerler. Bu ilaç aynı şehirde oturan bir eczacının keşfettiği bir çeşit radyumdur. Bu ilaç pahalıya mal olmuştur, fakat eczacı ilacı maliyetinden 10 misü fazlaya satmaktadır. Radyuma 200 dolar verdiği haide ilacın küçük bir miktarı için 2000 dolar istemektedir. Heinz tanıdığı herkesten borç alarak ancak 1000 dolar toplayabilir. Eczacıya karısının ölmek üzere olduğunu söyler, ondan ilacı ya daha ucuza vermesini ya da paranın yansını sonra almayı kabul etmesini ister. Fakat eczacı 'Hayır ilacı ben keşfettim, ondan para kazanacağım.' diyerek Heinz'in isteğini kabul etmez. Bunun üzerine çaresiz kalan Heinz eczaneye girip karısı için ilacı çalar.
Heinz suçlu mudur? Suçluvsa neden? Sucsuzsa neden?
Kohlberg (1969) Piaget'nin kuramını geliştirmiştir. Kohlberg de Piaget gibi, kültürel sınırları aşan, doğal olan ve bilişsel temele dayanan ahlak gelişimi devreleri üzerinde durmuştur. Kohlberg deneklerine Piaget'nin hikayelerinden daha karmaşık ve daha derin ahlaki çatışmalar içeren hikayeler okumuştur. Dolayısıyla da, Piaget'nin ikili devresinin ötesine
geçerek altı devreli, ergenlik ve yetişkinliğe uzanan ahlak gelişimi devreleri bulmuştur.
Kohlberg'in ahlak gelişimi devreleri giderek yükselen bir ahlak anlayışını içeren üç düzey ve bunların her birindeki iki devre ile belirlenir.
Gelenek Öncesi (Egosantrik) Düzey
Dışa bağımlılık bu dönemin en belirgin özelliğidir. Kişinin kişisel ihtiyaçları ön plandadır, dolayısıyla birey egosantrik davranır yani benmerkezcidir. Bir davranışın sonucu olumlu ise o davranış iyidir. Elem getiren, acı doğuran davranış ise iyi değildir. Bu düzeyde çocuğun iyi-kötü, doğru-yanlış kavramları, davranışların sonucu olarak ortaya çıkan ceza, ödül veya otoritenin gücü sayesinde belirginleşir. Kişi olayları acı veya haz gibi, fiziksel sonuçlarına göre değerlendirir. Bu dönemin birinci aşamasında çocukta itaat etme ve cezadan kaçınma kavramları öne çıkarken, ikinci aşamada bireysellik ve karşılıklı çıkara dayalı davranış eğilimi dikkat çeker.
Birinci aşama
"Heinz'in yaptığı yanlıştır. Polis onu yakalar, hapse atar."
■ğj İkinci aşama
"Heinz'in ihtiyacı vardır. Ancak akıllıca yapıp, yakalanmamalıdır."
Geleneksel (Yasa-Kural) Düzey
Bu dönemde sosyal değerler göz önüne alınmaktadır. Toplumun onayladığı davranış olumlu bulunmakta toplumun onaylamadığı yasa ve kurallara aykırı davranışlar ahlaka aykırı bulunmaktadır. Otoriteye sadık, otoriteyi destekleyici ve özdeşim halinde bulunduğu otorite figürü ile uyum anlayışı doğruyu belirler. İyi ve kötü otoriteyi hoşnut eden çerçeve doğrultusunda tanımlanır. Geleneksel dönemin birinci aşamasında çocuk için iyi çocuk olmak önemlidir. İkinci aşamada ise kanun ve düzen fikri ön plana çıkar. Doğru davranış, kişinin görevini yerine getirmesi, otoriteye saygı gösterme ve düzeni düzen için koruma anlayışı ile değerlendirilir.
Birinci aşama
"Camı kırıp eczaneye gizlice girdiği için Heinz suçludur. Çünkü hırsızlık yapmıştır ve bu da doğru bir şey değildir."
çn "o ccOJ
û
"E
-GELİŞİM PSİKOLOJİSİ-
İkinci aşama
"Ya herkes aynı şeyi yapmaya kalkarsa o zaman ne olacak? Sonuçları ne olursa olsun, yasalar var ve bu yasalara her koşulda uymak lazım."
Gelenek Ötesi (Evrensel İlkeler) Düzey
Kohlberg'in ahlâk anlayışına göre gelişimin en üst noktasını gelenek ötesi düzey oluşturur.
Bu düzeyde ahlâk anlayışına ulaşmış bireyler, sosyal kontrat veya evrensel adalet anlayışına göre değerlendirmeler yaparak, doğru ve yanlış hükmüne varırlar. Bu dönemde kişi toplumu da aşarak, daha ileri evrensel değerleri dikkate almaktadır. İnsan haklarını ve diğer toplumsal değerleri gözetmektedir. Kişi, bu aşamada özgürlük, adalet, bağımsızlik ve fırsat eşitliği gibi yazılı olmayan yasaların yorumlanmasıyla değerlendirmeler yapar. Gelenek sonrası dönemin birinci aşamasında toplumsal uzlaşma ve anlaşmalar dikkate alınmakta, ikinci aşamada ise daha soyut ve kabul görmüş olan evrensel ilkeler ön plana çıkmaktadır.
Birinci aşama
"Bir insanın hayatı her şeyden önemlidir ve bu her .<£>yerde geçerlidir!" UJ
İkinci aşama §
Jilliği durumdan duruma değişen bir yasa, yasa H
olamaz!"
EVRE KARAR HEINZ OLAYIDÜŞÜNCE
1. Suçlu Polis onu yakalar ve ceza verir.
2. Suçsuz Karısı için böyle yapmalıydı. Eşi de onun için
aynı şeyi yapardı.
3. Suçlu Toplumdaki insanlar onu ayıplar!
4. Suçlu Toplumsal düzeni bozdu, kanunlara aykırı!
5. Suçlu Toplumda özel eşyalara saygı göstermeli!
6. Suçsuz insan hayatı her şeyden önemli! Böyle bir durumda hırsızlık meşrudur.
KOHLBERG'İN AHLAK GELİŞİM KURAMI
DEGERLENDİRME
KAYNAKLARIGELİŞİMSEL DÜZEY
Dönem I: İtaat ve Ceza EğilimiBirey kendisiyle ilgilidir. Otoriteye uyma temel güdüdür.Davranışlar fiziksel sonuçlarına bağlı olarak değerlendirilir.Dönem II: Saf çıkarcı eğiiimBirey "Sen bana yardım et, ben de sana..." düşüncesiyle başkalarıyla ilgilenir, temel güdü kişisel gereksinmelerin doyurulmasıdır.
Gelenek Öncesi Ahlaki Değerler:Dışa bağımh, fiziksel sonuç bağlantılıdır. Kişinin kendi gereksinimleri ön plandadır.
Dönem III: İyi Çocuk EğilimiGrup normlarına ve beklentilere uygun davranılır.Temel güdü, grup tarafından kabul edilmelidir.Dönem IV: Kanun ve Düzen EğilimiTemel güdü, toplumsal düzeni korumaktır.Onurunu korumak ve sorumluluk almak önem taşır.
Geleneksel Ahlaki Değerler:Başka kişilerin ve grupların gereksinmeleri dikkate alınır.Geleneksel toplumsal değerler benimsenir.
Dönem V: Sosyal anlaşmalara ve yasalara uyma eğilimiYasaların toplum yararına olarak, çoğunluk tarafından konulması gerektiğine inanır.Kuralların toplum yararına değişebileceğine inanır.Toplum çıkarları gerektirdiğinde, yasaların değişmesi için uğraş verir.Dönem VI: Evrensel Ahlak İlkeleriBirey tüm insanların eşit olduğu ilkesinden yola çıkarak, kendi ahlak ilkelerini, başkalarından bağımsız olarak belirler, insan haklarına tam bir inanç gösterir.
Gelenek Sonrası Ahlaki Değerler:İnsan haklarının gözetildiği evrensel değerler benimsenmiştir.
Münire, Erden, 2005
-GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
ÖZEL BİR DÖNEM OLARAK ERGENLİK
Ergenlik Dönemine Giriş
Çocukların ergenlik dönemine girmesiyle birlikte meydana gelecek cinsel, bedensel ve toplumsal değişmelerin başlamasında ana etken endokrin sistem (iç salgı sistemi =hormon salgılama sistemi)dir. Bu nedenle, ergenliğin başlamasında ve yetişkin özelliklerinin kazanılmasında etkili olan hormoniara kısaca değinmekte yarar bulunmaktadır.
Endokrin Sistem (İç Salgı Sistemi) Salgı Bezleri ve
Hormonlar
Hipofiz Bezi: Genel büyüme hormonu (GBH), prolaktin ve gonadotropik hormon olmak üzere üç öneımli salgısı bulunmaktadır.
? Genel Büyüme Hormonu: Annekamındayken salgılanmaya başlanır. Çoksalgılanması durumunda dev yapılı insanlar,az salgılanması durumunda da cüce yapılaroluşur.
? Prolaktin: Sadece kadınlarda salgılanır.Anne sütünün meydana gelmesinde etkilidir.Annelik duygusuyia da ilintili olduğusanılmaktadır.
? Gonadotropik Hormon: Ergenlik döneminedoğru salgılanmaya başlanır. Salgılanmasıylabirlikte Gonadlar (cinsel bezler) uyarılır ve
O çg"Q ıu
gonadlar kendi hormonlarını salgılamaya başlarlar.
Tiroid Bezi: En önemli hormonu trioksindir. Enerji tüketimi için besinlerin kullanımını düzenler. Aşırı salgılanması durumunda hiperaktivite (aşırı hareketlilik) gözlenir. Bu durumda bireyler zayıf görünüşlü olurlar; zihinsel aktiviteleri yüksek olan bu bireylerde sinirlilik gözlenir.
Az salgılanması durumunda ise apati hali oluşur; yani aşırı kilo alma, duyarsızlık, yavaş hareketler gözlenir.
Böbreküstü Bezleri: Adrenalin başka salgıları da bulunan bu bezlerin en önemli hormonudur.
■ Adrenalin: Sempatik sinir sistemini uyarır.
Vücutta genel uyarılmışlık hali sağlar, kandaki şeker oranını etkiler.
■ Kortin: Kan basıncının düzenlenmesindeetkilidir.
Gonadlar (Cinsel Bezler): Erkek gonadları testis, kadın gonadları ovarium adını alırlar. Testisler çok sayıda hormon salgılar. Androjen ve kriatin bunlardan iki tanesidir. Androjen sesin kalınlaşması, kaslanma vb. erkeksi özelliklerin kazanılmasında etkilidir. Kriatin ise çocuklarda da bulunur. Kandaki kriatin miktarı azalıp diğer gonad hormonları çoğalınca ergenük dönemine girilmeye başlanır. Ovariumun tek salgısı östrojen hormonudur. Bu hormon çocuk sahibi olabilme ve kadınsı bedensel
ÇEŞİTLİ TEORİLER AÇISINDAN GELİŞİM DÖNEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 1
Yaşlar (Yaklaşık olarak)
Dönem Psikoseksüel ! _ .. ,„ ,. . ,_ Gelişim I Psıkososyal Gelışım (E. ,„ _ JX ! Erikson) (S. Freud) ; '
Bilişsel
Gelişim (J.
Piaget)
Ahlaki Gelişim
(L. Kohlberg)
0-2 Bebeklik Oral dönem | Güvene karşı güvensizlik Duyu-hareket Ahlak öncesi
2-4 İlk çocukluk Anal dönem | Özerkliğe karşı utanç İşlem öncesi Gelenek öncesi
4-6 - Failik dönem Girişime karşı suçluluk İşlem öncesi -
6-12 Çocukluk Gizildönem | Çal.şkanlığa karşı aşağıhk i duygusu
Somut işlem Geleneksel
12-18 Ergenlik Genitaldönem N* kar?' k iml ik i karmaşası
Soyut işlem Gelenek sonrası
18-30 Genç yetişkinlik
Yakınlığa karşı uzaklık - -
30-60 Yetişkinlik | Üreticiliğe kaşı verimsizlik - -
60 yaş üstü Yaşlılık | Benük bütünlüğüne j
karşı umutsuzluk
- -
özelliklerin kazanılmasında etkilidir.
-EĞİTİM BİLİMLERİ-
ERGENLİK
İnsanın gelişiminde erinlikle başlayıp yetişkinliğe kadar devam eden önemli fiziksel, zihinsel ve toplumsal değişimlerin yaşandığı döneme ergenlik dönemi denilmektedir. Erinlik ise, çocukluğun sona erdiği, üreme organlarının olgunlaştığı, ikincil cinsel özelliklerin görüldüğü ve ergenlik döneminin başlangıcı sayılan özelliklerin ortaya çıktığı dönemdir.
Erinlik Dönemi Sorunları
1. Baş ağrısı, sindirim bozukluğu gibi bedenselyakınmalar
2. Yalnızlık isteği
3. Çalışma isteksizliği, çabuk yorulma
4. Ahenksizlik, beceriksizlik
5. Çabuksıkılma
6. Kıskançlık başkalarını ç^kememe
7. Otoriteye karşı direniş
8. Karşı cinse yöneltilmiş zıtlık
9. Coşkularını denetleyememe
10. Kendine güvensizlik
11. Kendini eleştimnek, beğenmediği yönleri ileaşırı ilgilenmek
12. Sık sık huysuzlaşma
13. Sık sık hayal kurma (gündüz rüyaları)
Ergenliğe bedensel gelişim açısından bakıldığında öncelikle cinsiyet hormonlarının üretiminin arttığı gözlenmektedir. Kızlarda gözlenen değişiklikler erkeklerden yaklaşık 1-2 yıl önce başlar. Öncelikle eller ve ayaklar büyür. Erkeklerde kas gelişimi daha belirgindir. Sindirim sistemindeki organlar gelişir ve hayali hastalık şikayetlerine rastlanır. Beden yapılarının ergenler üzerinde etkileri olmaktadır. Örneğin sürekli dış görünümle ilgilenir, herkesin onu izlediğini ve dış görünüşüyle ilgilendiğini düşünür. Olumlu benlik imgesine sahip olanlar olumlu benlik algısı geliştirirler ve beden imgesine göre toplumsal ilişkilerini ayarlarlar. Kızlarda çekicilik, erkeklerde atletik vücut yapısı ön plandadır. Cinsiyete uygun beden görünümü ve algısı önem kazanır.
Ergenliğe sosyal gelişim açısından bakıldığında benliğini bulma, kimlik geliştirme, özdeşleşme, arkadaşlık ve grup ilişkisinin önem kazanması, karşı cinsle olan arkadaşlığa önem gösterme, aileden bağımsız hareket etme eğilimi, kahraman ve ünlülere özenme, vb değişiklikler gözlenir. Yine bu dönemin sonuna doğru önceleri değişiklik gösteren ilgilerde bir belirginlik, bir durulma meydana gelmektedir.
Erinlik döneminin başlamasıyla girilen ve yaklaşık 4-5 yıl kadar sürecek olan ergenlik döneminin sorun ve
kaygıları, yedi ana başlık çerçevesinde ele alınabilir. Bunlar aşağıda verilmiştir:
1. Ev ve aile ilgili sorun ve kaygılar, Ergen-anne-baba çatışmaları, evde uygun iletişimortamının olmaması, ergenin otoriteye karşıolan olumsuz tutumları, vb.
2. Toplumdaki yeriyle ilgili sorun ve kaygılar.Yetişkin rolünü üstlenmeye özellikle psikolojik olarak hazır olmamasına rağmen kendisine yetişkin rolü yüklenmesinin oluşturduğu sorunlar, vb.
3. Kız-erkek arkadaşlığı ile ilgili sorunlar,
4. Okul ile ilgili sorunlar. Arkadaş edinme, birgruba üye olmak isteme, öğretmen-öğrenciarasındaki çatışmalar, akademikbaşarısızlıktaki nedenlerin abartılıyaşanması, vb.
5. Gelecek ve meslek seçimiyle ilgilisorunlar. İleride sürmeyi düşündüğü yaşamailişkin beklentilere bağlı olarak geleceğinplanlanmaya başlanması, seçeceği üniversiteve alana ulaşmak için stresli bir çabalamasürecine girmiş olmanın yarattığı kaygılar, vb.
6. Ahlak ve değerlerle ilgili sorunlar. İçindeyaşadığı toplumlarda örneğin aile veya diğerçevrelerde etkisinde kalarak büyümüş olduğusosyal, moral, dini, vb. değerlerinözümsenmesi ve kişiliğin istikrarlı bir parçasıhaline getirilmesi sürecinde yaşanan kaygı veçatışmalar.
7. Sağlıkla ilgili sorun ve kaygılar.Organizmadaki hormonal dengelerin değişmesi, hızlı ve simetrik olmayan bedensel değişmeler, iç organların gelişmesinden kaynaklanan sorunlar.
YETİŞKİNLİK PSİKOLOJİSİ
Yetişkin fiziksel ve psikolojik olarak olgunlaşmış kişidir. Olgunluk, bireylerin, yaşamın gereklerine ve zorluklarına uyum sağlamaları ve bunlarla esnek bir biçimde başa çıkabilmeleri için sürekli değişim gösterme yeteneğidir. Bir başka tanımla olgunluk, kişinin kendisi ile, kendisi hakkındaki algılarının uyumluluğu şeklinde ifade edilebilir. Olgunlaşmayla birlikte kişinin kimlik duygusu yerleşir, kişisel ilişkileri özgürleşir, ilgileri derinleşir ve sahip olduğu değerler insancıllaşır. Ergenler sorunlarının kaynağını dışarıda ararken; yetişkin, sorunların toplumun beklentileri iie kendi benliği arasmdaki çatışmalardan kaynaklandığını fark eder.
8- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
Geüşimsel bir evre olarak yetişkinlik üç dönem halinde ele alınır:
a. Genç Yetişkinlik (Ergenlik döneminin sonu -35 yaş)
b. Orta Yetişkinlik (Yaklaşik 36 - 60 yaş arası)c. İleri Yetişkinlik (Yaklaşık 60 yaş ve üstü)
Yetişkinlikte Bedensel Değişmeler:
Genç yetişkinliğin başında fiziksel güç en üst noktaya ulaşır. İnsan bedeninin en verimli çalıştığı yaşlar 25-30 yaşları arasıdır. Ancak 30-60 yaşları arasında kaslar yetişkinliğin başlarındaki potansiyelinden %10'luk, 60-70 yaşlar arasında %20'lik bir güç kaybı o!ur. 30 yaşlarından sonra harcanan hücreierin yerine yeni hücrelerin oiuşması azalır. Duyu organlarının işlevlerine ilişkin kayıplar gözienmeye başlanır. Örneğin görme duyusu, işitme kayıpları gözlenir. Uyaranlara tepki verme süresinde artış oluşur. Yani tepki verme süresi uzar. Yetişkinliğin başlarında akuî (ani) rahatsızlıklar yer alırken, orta yaş ve yaşlılıkta kronik (sürekli, müzmin) hastalıklar ortaya çıkar.
Zihinse! işlevler açısından da genç yetişkinlikte birey optimal düzeyde iken, üerleyen yaşiarda akıcı zeka azalır, birikimli (kristalize) zeka artar.
YAŞLAR DÖNEMLER VE OLAYLAR
16-18'den 20-24'e Aileden ayrılma Aileden bağımsız oima çabası
20'lerin
başlarından 28'e
Yetişkin dünyasma katılma Yeni birev Yetişkin rollerinin keşfi ve üstlenilmesi ilk yaşam yapısının biçimlendirilmesi
28'den 30'a Otuz Yaş Geçişi Yaşam yapısının yeniden değerlendirilmesi
30'ların
başlarından 38'e
Durulma Kararlı biryuvakurma Başına buyruk olma
38'den 40'ların
başlarına
Orta Yaş Geçişi Yaşam yapısının yeniden değerlendirilmesi
40'lı yaşların
ortaları
Orta yetişkinliğin kararlılık kazanması
CAROL GİLLİGAN'IN AHLAK GELİŞİMİ
KURAMI
Gilligan büyük ölçüde ahlak geiişimi konusunda çalışmalar yapmıştır. Kohlberg'in ahlak gelişimi aşamalarının kesin ve evrensel olmadığını savunmaktadır. Gilligan'a göre, ahlak gelişiminde önemli olan şey Kohlberg'in belirttiği gibi bir sonraki geüşim düzeyine ulaşmak değil, "ahlak sevgisi"ni kazanmaktır. Okullar, çocuklara, gençlere "ahîak sevgisi"ni kazandırabüdikleri ölçüde başarılıdırlar. (Senemoğlu, 2004)
Gilligan'a göre erkeklerin ahlaki özellikleri hak, hukuk, kurallar ve sosyal iikeler etrafında yoğunlaşmakta, bayanların ahlaki özeliikleri ise şefkat, merhamet, koruma gibi duygusal özellikler etrafında yoğunlaşmaktadır.
Ahlak gelişimi konusundaki tartışmalar ahlak gelişimi çizgisinin en azından düzenli bir sıra iziediğini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, toplumsal etkilerin sonucu olarak, geüşim düzeninde ve belirli düzeylere ulaşma hızında bireyler arasında farklılıklar vardır. Psikanaüzciler ise, Piaget ve Kohlberg'i eleştirmede toplumsal öğrenme kuramcılarından değişik bir yol izlemişlerdir. Psikiyatrist James Gilligan, "ahlaklılığın üstünde" çok daha olgun bir işleyiş evresinin olduğunu ileri sürmektedir; bu karşıhklı gereksinmelerini psikolojik açıdan anlamalarını sağlayan "sevgi ahlakı"dır. (BekirOnur, 1995)
-EĞİTİM BİLİMLERİ-
1. Aşağıdaki seçeneklerde verilenlerden hangisi ahlak gelişimini tam olarak ifade etmektedir?
A) Topluma etkin bir uyum sağlamak için bireyindeğerler sistemi oluşturma sürecidir
B) Toplum kurallarına kayıtsız uyum sürecidirC) Bireyin cinsel ve toplumsal rolleri öğrenmesidirD) Bireylerin yasalara ve kanunlara aykırı hareket
etmemeyi öğrenmesidirE) Bireylerin toplumun değer yargılarını, örf, adet
ve geleneklerini sürdürmesidir
Toplumun düzenli ve dirlik içinde yaşamını sürdürebilmesi için toplumu oluşturan insanların bazı kuralları içselleştirmesi gerekmektedir. Bu kurallar bireylerin topluma etkin bir uyumunu gerektirir. Etkin uyum fertlerin toplum kurallarını kayıtsız kabul etmeleri değil bu kuralları sorgulamaları, işe yaramayanları eleştirip bu daha tutarlıya götürmelerini gerektirir. Ahlak gelişimi de bireyin bu şekilde etkin bir uyum sağlaması için kendi değerler sistemini oluşturması sürecidir.
(Cevap A)
S2. "Ahlak gelişimi bilişsel gelişimle paraleldir. Piaget UJ
ahlak gelişimini çocukların ahlaki düşünme gücündeki farklılıklarlaaçıklamıştır."
Piaget ahlak gelişim kuramını ortaya koyarken aşağıdaki kriterlerden hangisine öncelik vermiştir?
A) Aile içindeki davranışlarB) Arkadaşlarla ilişkilerC) Kuralları yorumlama biçimleriD) Oyunlara katılım düzeyleriE) Öğretmenlerle ilişkiler
Piaget bilişsel gelişim ile çocukların ahlaki yargıları arasında ilişki olduğuna inanmaktadır. Ahiak gelişimini açıklarken çocukların kuralları nasıl yorumladıklarına bakmıştır. Piaget' ye göre okulöncesi dönemde çocuklarda kural kavramı olmadığı için ahlak gelişimi 6 yaşa kadar başlamaz.
(Cevap C)
Piaget' ye göre ahlak geüşiminin başladığı bilişsel gelişim dönemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Duyusal motorB) İşlemöncesiC) Soyut işlemlerD) Somut işlemlerE) Eylemsel dönem
Piaget ahlak gelişimini bilişsel gelişimle paralel bir şekilde incelemiştir. Piaget ahlak gelişimini açıklarken çocukların kuralları nasıl algılayıp yorumladıklarına bakmıştır. Piaget'ye göre çocuklar 6 yaşa kadar kuralların ne amaçla konduğu ya da kuralları neden izlemek gerektiğini anlayamazlar. Bu nedenle ahlak gelişimi işlem öncesi dönemden somut işlemler dönemine geçtiği zaman başlar.
(Cevap D)
Aşağıdakilerden hangisi Piaget' nin Ahlak gelişim kuramının 'dışsal kurallara bağlılık' döneminde olan bir çocuğun özelliklerinden biri değildir?
A) Kuralların değişmezliğine inanırlarB) Otoriteye kayıtsız şartsız uyma vardırC) Kuralların ihlal edilme nedenleri önemlidirA)Ne yapması yada ne yapmaması gerektiğini
ebeveynler ve diğer yetişkinler belirierE) Kural ihlalinde ceza otomatik olarak verilmelidir
Dışsal kurallara bağlılık dön^mi 6-12 yaş arasındaki dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde çocuklar kuralları sorgulamaz, kurallar kesinlikle uyulması gereken şeylerdir. Otoriteye mutlak itaat söz konusudur. Bu dönemdeki çocuklara göre kurallara uymamanın doğal sonucu cezalandırılmaktır ve ceza otomatik olarak verilir. Kuralların ihlalinde nedenler önemli değildir. Önemli olan zararın büyüklüğüdür. Bu dönemde çocuklara 'Ayşe annesine yardım ederken 3 bardak kırdı, Ahmet ise annesinden gizlice şeker alırken bir bardak kırdî hangisi daha suçludur?' diye sorulduğunda nedenleri düşünmeksizin daha çok bardak kıran daha suçludur derler.
(Cevap C)
Ç D Z U M L U K A V R A M A
10- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
5. "Okulda Pakistan'da deprem zedeler için yardım
kampanyası düzenlenmektedir. Ayşe 'Pakistan bize
Kurtuluş Savaşında ve depremde çok yardım etti
bizim de yardım etmemiz gerekir' diyerek harçlığınt
vermiştir"
Ayşe'nin söylediklerine göre Ayşe Kohlberg'in
ahlak gelişim kuramına göre hangi ahlaki
evrededir?
A) Ceza ve itaat
B) Saf çıkarcı eğiüm
C) Kanun ve düzen eğilimi
D) İyi çocuk eğilimi
E) Evrensel ahlak eğilimi
7. "Öğretmen ve öğrenciler sınıf içindeki
düzeni sağlamak için birlikte sınıf kuralları
belirlemişlerdir. Öğrenciler öğretmen
sınıftayken bu kurallara tamamıyla uyarken
teneffüslerde kurallara aykırı hareket
etmektedirler."
Bu öğrenciler Kohlberg'in ahlak gelişim
kuramına göre hangi dönemdedirler?
A) Ceza ve itaat eğilimi
B) Saf çıkarcı eğilim
C) İyi çocuk eğilimi
D) Kanun ve düzen eğilimi
E) Sosyal anlaşma eğilimi
Saf çıkarcı eğilim ya da araçsal ilişkiler eğilimi
döneminde birey için önemli olan kendi ihtiyaçlarının
karşılanmasıdır. Bu dönemde çocuklar için ne kadar
alırlarsa o kadar vermeleri söz konusudur. Ömekteki
çocukta yardımı onlar yardım yaptığı için
yapmaktadır. Bu yüzden de araçsal ilişkiler eğilimi
ahlaki dönemindedir. zo
(Cevap B) joo ıu
Ceza ve itaat eğiliminde çocuk sadece otoriteye
uyar. Bu dönemdeki davranışları otoritenin
beğenisini kazanmak, ona itaat etmek ve cezadan
kaçmak belirler. Sınıf kurallarına sadece öğretmen
varken uymak sadece otoriteye uymak için yapılan
bir uyma davranışıdır.
(Cevap A)
6. "Ahmet'in sınıftaki arkadaş grubu matematik
sözlüsüne girmemek için okuldan kaçarlar. Ahmet bu
sözlüye çok çalışmasına rağmen arkadaşlarına uyup
okuldan kaçar."
Buna göre Ahmet Kohlberg'in ahlak gelişim
kuramına göre hangi ahiaki dönemdedir?
A) Ceza ve itaat
B) Saf çıkarcı eğilim
C) İyi çocuk eğilimi
D) Kanun ve düzen eğilimi
E) Sosyal anlaşma eğilimi
"Okuldaki öğrenciler öğle tatilinden sonra sıraya
sokulup öyle içeri alınmaktadır. Öğrencilerin büyük bir
kısmı bu durumdan şikayetçidir. Tolga: 'Bu uygulama
okul düzenini sağlamak için gereklidir bu sebepten
dolayı devam etmelidir' demektedir."
Tolga bu sözlerine göre Kohlberg'in gelişim
kuramına göre hangi ahlaki evrededir?
A) Saf çıkarcı eğilim
B) İyi çocuk eğilimi
C) Kanun ve düzen eğilimi
D) Sosyal anlaşmalara ve yasalara uyma eğilimi
E) Evrensel ahlak eğilimi
Kişiler arası uyum eğilim ya da iyi çocuk eğilimi
döneminde çocuklarda akran grubuyla işbirliği
görülür. Bu dönemde özellikle akran grubu olmak
üzere başkalarından onay görmek çok önemlidir. Bu
dönemde bireyin davranışlannı çevre beklentileri
belirler. Örnekte de Ahmet arkadaşları tarafından
onay görmek için onlarla birlikte hareket etmektedir.
(Cevap C)
Sosyal sözleşme eğilimi döneminde çocuk kuralların
toplum düzenini korumak için olduğunu kavrar.
Topiumun kurallarının göreli ve topluma özgü
olduklarını kabul eder. Kanunlar sosyal düzeni
korumak ve özgürlükleri güvence altına almak için
gerekli görülmektedir.
(Cevap D)
-EGİTİM BİLİMLERİ- 11
9."Matematik öğretmeni sınıfta ders anlatırken düz
anlatım yöntemini kullanır. Öğrencilerine bu
yöntemden memnun olup olmadıklarını sorduğunda
Veli öğretmenin gözüne girmek için bu yöntemin çok
iyi olduğunu dersi çok iyi anladığını söyler."
Buna göre Veli, hangi ahlaki gelişim
dönemindedir?
A) Ceza ve itaat
B) Saf çıkarcı eğilim
C) İyi çocuk eğilimi
D) Kanun ve düzen eğilimi
E) Evrensel ahlak eğilimi
Örnekte öğrencinin söylediği sözler tamamen
otoritenin beğenisini kazanma amaçlıdır. Ceza ve
itaat eğilimi döneminde çocuklar tamamen otoriteye
uyarlar. Eğer çocuk arkadaşlarının beklentilerini
yerine getirmek için hareket etmiş olsaydı iyi çocuk
eğilimi döneminde olacaktı. Örnekte belirtilen dönem
ceza ve itaat eğilimi dönemidir.
(Cevap A)
10. "Bireyler çeşitli ahlaki dönemlerde farklı etkenlerin
etkisi altındadır ve baskın olan etken bireylerin
verecekleri ahlaki yargıları etkiler."
Aşağıdaki seçeneklerde verilen Kohlberg'in
Ahlaki Gelişim kuramı ahlaki dönemleri ve bu
dönemi etkileyen baskın etmenler
eşleştirmelerinden hangisi uygun bir eşleştirme
değildir?
A) Ceza ve itaat - otorite (ana-baba-öğretmenler)
B) Kişiler arası uyum - akran grubu
C) Kanun ve düzen - toplumsal kural ve kanunlar
D) Evrensel ahlak - kendi oluşturduğu ahlaki sistem
E) Araçsal ilişkiler - arkadaş çevresi
Araçsal ilişkiler döneminde birey için önemli olan
kendi isteklerinin karşılanmasıdır. Bu dön^mde
çocuklar diğer insanların isteklerinin farkına varırlar
fakat ahlaki bir yargıda bulunacakları zaman birinci
planda kendileri yer alır. Bu dönemde ne kadar
alırlarsa o kadar verme söz konusudur.
(Cevap E)
Q"o£T UJ
o "5cUi_1
11. İki küçük çocuk odalarında oyun oynarken
anlaşmazlar ve kavga ederler. Anneleri kavgayı
sonuçlandırmak için yanlarında gider ve niçin
kavga ettiklerini sorduğunda kavganın sebebinin
oyuncakları paylaşamadıkları olduğunu görür.
Anne büyük olan çocuğa "kardeşine arabasını
versene çocuğum" dediğinde "anne o da bana
legolarını versin" cevabını alır.
Yukarıdaki örnekte çocukların ahlaksal
gelişim evrelerinden hangisinde olduğu
söylenebilir?
A) Ceza ve itaat yönelimi
B) Saf çıkar yönelimi
C) İyi çocuk olma yönelimi
D) Yasa ve düzen yönelimi
E) Toplumsal sözleşme yönelimi
Yukarıdaki örnekte çocukların kendi çıkarlarını
gözettikleri ve amaca yönelik bireysel değiş-
tokuş içinde oldukları görülmektedir.
(Cevap B)
12. Kohlberg'in ahlak gelişim kuramına göre
çocuğun ben-merkezli düşünceden
kurtulup empatik anlayışa sahip olduğu
ahlak gelişim düzeyi aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Geleneksel düzey
B) Gelenek sonrası düzey
C) Gelenek öncesi düzey
D) Toplumsal sözleşme yönelimi
E) Evrensel düzey
Kohlberg'in ahlak gelişim kuramına göre bir
çocuğun ben-merkezli düşünceye sahip
olduğu düzey, gelenek öncesi düzeydir. Ben-
merkezli düşünceden kurtulup empatik olarak
düşünebildiği dönem ise geleneksel düzeydir.
(Cevap A)
12- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
1. Çocukların düşünce biçimini inceleyen J.
Piaget'ye göre ahlak gelişimi aşağıdaki
seçeneklerin hangisiyle paralellik gösterir?
A) Bilişsel gelişim
B) Dil gelişimi
C) Kişilik gelişimi
D) Bedensel gelişim
E) Cinsel gelişim
4. Bir çocuk herhangi bir davranışın doğruluğuna
veya yanlışlığına karar verirken, söz konusu
davranışın yasalara uygun olup olmadığını
merkeze alarak karar vermektedir.
Çocuğun Kohlberg'in ahlaki (moral) gelişim
dönemlerinin hangi evresi içinde olduğu
söylenebilir?
A) Gelenek öncesi düzey
B) Geleneksel düzey 3. evre
C) Gelenek sonrası düzey
D) Gelenek öncesi 1. evre
E) Geleneksel düzey 4. evre
CEVAPLI KONU KAVRAMA TESTİ
2. Başarılı bir öğrenci olan Mustafa düzenli olarak
derslerine çalışmakta ve üniversiteyi kazanmak için
büyük çaba göstermektedir. Fakat sınıf
arkadaşlarının büyük bir çoğunluğunun almış olduğu
kararlara kendisi istemese bile rıza göstererek grup
arkadaşlarına uyduğu gözlenmektedir.
Bu duruma ahlak gelişim evrelerinden hangisiyle
açıklanabilir?
A) Yasa ve düzen yönelimi
B) Ceza ve itaatC) Saf çıkar / araçsal ilişkiler
D) İyi çocuk olma yönelimi / kişilerarası uyum
E) Toplumsal sözleşme
3. "Başkalarınca geliştirilmiş kuralların varlığının tam
olarak kavranamamasıyla" karakterize edilen
Kohlberg'in ahlaki (moral) gelişim düzeyi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gelenek öncesi düzey
B) Geleneksel düzey
C) Gelenek sonrası düzey
D) Gelenek öncesi düzey 1. evre
E) Geleneksel düzey 3. evre
5. Bir çocuk arkadaşlar arasında meydana gelen
ve kendisinin de karıştığı fiziksel bir çatışmaya
ilişkin değerlendirmede bulunurken
"Arkadaşıma vuruyorlardı, ben de
arkadaşıma vuranlara karşı çıkmak için
kavgaya girdim; arkadaşım da benim için aynı
şeyi yapardı." demektedir.
Bu çocuğun Kohlberg'in ahlaki (moral)
gelişim dönemlerinin hangi evresi içinde
olduğu söylenebilir?
A) Gelenek öncesi düzey
B) Geleneksel düzey
C) Gelenek sonrası düzey
D) Gelenek öncesi düzey 1. evre
E) Gelenek öncesi düzey 2. evre
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 13
6. 'Türk kadını her zaman fedakar ve cefakar olmuştur.
Kadın için önemli olan aiiesine ve çevresine yardımcı
olabilmektir."
Kadınların büyük bir bölümü yukarıda da
belirtildiği gibi ahlak gelişiminde kişiler arası
uyum eğilimi döneminde kalmaktadır. Bu
belirtilenlerin ana nedeni aşağıdakilerden
hangisidir*
A) Toplum beklentileri
B) Kadınların düşünme yapısındaki farklılık
C) Ahlaki yargılarda ben merkezli düşünmenin
ağırlıklı olması
D) Gereğinden fazla empatik düşünme
E) Gelişimde kadınların erkeklere oranla daha hızlı
ilerlemesi
9. Ahlak gelişimi açısından çocukların toplumsal
kuralları benimsemek ve özümlemek için
kullandığı en etkili öğrenme çeşidi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Klasik koşullanma yoluyla öğrenme
B) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme
C) Modelden öğrenme
D) Gizil öğrenme
E) Kavrama yoluyla öğrenme
7. "Çocuklarda ahlak gelişimini sağlayabilmek için
onların bilişsel seviyelerine uygun biçimde kurallar
anlatılmalıdır."
İlköğretim birinci sınıfta öğrencilerin ahlak
gelişimlerini desteklemek isteyen bir öğretmen
toplumsal kuralları öğretmek için aşağıdaki
yöntemlerden hangisini kullanırsa daha etkili
olur?
A) Dramatizasyon
B) Düzanlatım
C) Soruyanıt
D) Problem çözme
E) Tartışma
oUi>
10. Aşağıdakilerden hangisi Kohlberg'in
ahlaki gelişim kuramına göre evrensel ahlak
ilkeleri eğiliminde olan bir bireyin düşünce
tarzı olamaz?
A) İnsan hayatı her şeyden önemlidir
B) Kanunlar insan haklarını çiğnememelidir
C) Adalet yasanın üstündedir
D) İnsanlara yardım etmek hayatın gayesidir
E) Eşitlik ve insan haklarını koruma temel
düşünce
olmalıdır
8. "Carol Gilligan Kohlberg'in ahlak gelişimi
aşamalarının kesin ve evrensel olmadığını
savunmaktadır."
Gilligan'a göre ahlak gelişimi için önemli olan
nokta aşağıdakilerden hangisidir?
A) Toplumsal değerleri benimsemek
B) Cinsiyetine ilişkin toplumsal rolleri kabullenmek
C) Ahlak sevgisi
D) Bir üst ahlaki düzeye geçebilmek
E) Ahlaki yargılarda diğer insanları da
düşünebilmek
11. Psikoanalitik kuramcılara göre ahlak gelişiminin
temelini oluşturan psikolojik öğe aşağıdakilerden
hangisidir?
İd Ego
C) Süperego
D) Vicdan
E) İdealego
A
)
B
14- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ-
12. Kişinin olayların gerisinde yatan nedenlere
bakmaksızın sadece fiziksel zararın büyüklüğüne
göre ahlaki yargıda bulunduğu dönem Kohlberg'
in ahlak gelişim kuramına göre aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Araçsal ilişkiler
B) CezaveitaatC) Kişiler arası uyum
D) Kanunvedüzen
E) Sosyal sözleşme
15. "Babası Ayşe'ye tatilde hasta ve yaşlı olan
büyükannesine bakıp bakamayacağını sormuştur."
Aşağıda verilen muhtemel cevaplardan hangisi
Ayşe'nin Kohlberg'in kuramının üçüncü basamağı
olan 'kişiler arası uyum eğilimi' basamağında
olduğunu gösterir?
A) Tatilde çalışmayı planlıyordum eğer sen para
verirsen bakarım
B) 0 hep diğer torunlarını sever neden onlar
bakmıyor
C) Bakarım eğer ben bakmazsam ben
yaşlandığımda torunlarım da bana bakmaz
D) Bakarım güç durumda olan insanlara yardım
etmek gerekir
E) Tatil benim en doğal hakkım bakamam
13. "Ahmet arkadaşlarıyla oyun oynarken kuralların
abisinin öğrettiği gibi olduğunu eğer bunlara
uyulmazsa oyunun doğru olmayacağını
söylemektedir."
Ahmet'in bu tarz davranışı Kohlberg'in ahlak
gelişim kuramına göre hangi düzeyde olduğunu
gösterir?
A) Ceza ve itaat
B) Araçsal ilişkilerC) Kişiler arası uyum
D) Kanunvedüzen
E) Sosyal sözleşme
14. "Annesi Vedat'a kardeşini ders çaiıştırmasını
söylemiştir. Vedat eğer bilgisayar oynamasına izin
verirse çalıştırabileceğini söylemiştir."
Yukarıdaki örnekte Vedat Kohlberg'in ahlak
gelişim kuramına göre hangi ahlaki önemdedir?
A) Araçsal ilişkiler eğilimi
B) Ceza ve itaat eğilimi
C) Kanun ve düzen eğilimi
D) Sosyal sözleşme eğilimi
E) İyi çocuk eğilimi
CEVAPANAHTARİ
1.A 6. A 11.C
2. D 7.A 12. A
3.A 8. C 13. A
4. D 9. C 14. A
5. E 10. D 15. D
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 15
1. Savaş her koşulda yanlıştır ve amacı ne olursa olsun
insanlara zarar verir. Bunun yerine ifetişime dayalı,
çözümler bulunmalıdır.
Savaşla ilgili olarak bu yorumu yapan birey,
Kohlberg'in ahlak gelişimi kuramına göre
aşağıdaki evrelerin hangisinde olabilir? (2002
KPSS)
A) Ceza
B) İtaat
C) Yasalarauyma
D) Saf çıkarıcı eğilim
E) Evrensel ahlak ilkeleri
Yaşıtlarına göre daha erken ergenlik dönemine giren
bireyleri, bedensel, sosyal, zihinsel ve psikolojik
olarak diğer yaşıtlarına göre farklılıklar
gösterebilirler. Ancak yaşıtlarına göre zekâ olarak
daha ilerde olmaları söz konusu olamaz.
(Cevap D)
ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ
Kohlberg'in Ahlak gelişimi kuramına göre bireyi -~
"evrensel ahlak ilkeleri" döneminde insan hakları,
eşitlik, özgürlük gibi kavramlar yönlendirir. (Gelişim
V9 Öğrenme Prof. Dr. Ayşegül Ataman Gündüz Yay.
s.145)
(Cevap E)
Q LLJ
3. Aşağıdakilerden hangisi, ergenlikteki hızlı
bedensel değişmenin doğrudan bir sonucu
degildir? (2002 KPSS)
A) Bedensel görünüşe ilgi ve özenin artması
B) Sakar davranışların çoğalması
C) Dış görünüşteki değişikliklere duyarlılığın
artması
D) Zararlı alışkanlıklara ilginin artması
E) Cinselüğe ilginin artması
2. Ergenlik döneminde, yaşıtlarına göre daha erken
giren bireyler için aşağıdakilerden hangisinin
doğru olma olasılığı en azdır? (2002 KPSS)
A) Arkadaş grubundan daha çok etkilenmey^
başlamaları
B) Yaşıtlarından küçüklerle arkadaşlığı tercih
etmeleri
C) Zekâ gelişiminde yaşıtlarıyla aynı düz^yde
olmaları
D) Zekâ gelişiminde yaşıtlarının biraz ilerisinde
olmaları
E) Yaşıtlarından büyüklerle arkadaşlığı tercih
etmeleri
A, B, C ve E S9çen9klerind9 belirtilen özellikler
doğrudan doğruya ergenlik dönemindeki bedensel
gelişimin sonuçlarıdır. Ergenin zararlı ahşkanlıklara
yönelmesi fiziksel geiişimle yeterince açıklanamaz.
Ergenlik dönemind9 birey zihinsel gelişim açısından
"kimlik kazanmaya karşı roi karmaşası"
dön^mindedir. Kim olduğunu ve toplumdaki rolünü
öğrenm^ye çalışan birey taklit ve Özd9şleşm9
mekanizmalarını kullanır. İşte bu aşamada kimlik
duygusu yoksunluğu yadsıma olarak ortaya çıkabilir.
Yadsıma kendini inkar, grup üyelikleri veya yıkıcı
etkinliklere (uyuşturucu, alkol, sigara vb.) katılmak
suretiyle gösterir. (Hasan BACANLI, Gelişim V9
Öğrenme, Nobel Yay. Ankara 2004, s.92-94)
(Cevap D)
16- -GELİŞİM PSİKOLOJİSİ.
4. Yaşları farklı üç çocuk televizyondaki haberlerde
izledikleri bir "silahlı çatışma" olayına farklı tepkilerde
bulunmuşlardır. 16 yaşındaki büyük kardeş olayın
toplumsal düzeni nasıl bozduğuyla, 10 yaşındaki
ortanca kardeş çatışmayı gerçekleştirenlerin nasıl
kötü işler yaptığıyla, 5 yaşındaki en küçük kardeş ise
saldırının ne kadar büyük bir yıkıma yol açtığıyla ilgili
sözler söylemişlerdir.
Çocukların tepkilerindeki farklılık aşağıdakilerden
hangisine uygun bir örnek oluşturur? (2003KPSS)
A) Kişisel özelliklerinin etkilerine
B) Genetik özelliklerinin etkiierine
C) Duygusal özelliklerinin etküerine
D) Ahlak geiişimi düzeylerine
E) Yaşantılarının öznelliğine
Kohlberg'e göre ahlaki gelişim düzeyleri birbirinden
farklı bireylerin aynı olayı değerlendirmeleri farklıdır.
(Gelişim ve Öğrenme Prof. Dr. Ayşegül Ataman
GündüzYay. s.145)
(Cevap D)o S2
5. Gelişim özellikleri açısından ergenlik ""'
dönemindeki öğrencilerle ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır? (2003KPSS)
A) Her konuda ailelerinin dediklerini yapmaya
çalışırlar.
B) Sosyal rollerdeki cinsiyete bağlı farklılaşmaları
öğrenirler.
C) Meslek seçimlerine yönelik bilgi toplamaya •
başlarlar.
D) Kimlik geliştirme çabaları sırasında karmaşa
yaşayabilirler.
E) Kendilerine model olacak, özdeşim
kurabilecekleri kişileri ararlar.
Ergenlik döneminde akran çevresi en etkili çevredir,
ayrıca akran çevresinin birey üzerinde en etkili
olduğu dönem bu dönemdir. (Ayşegül ATAMAN,
Gelişim ve Öğrenme, Gündüz Yay, Ankara, s.176)
(Cevap A)
Aşağıdakilerin hangisi ergenlik döneminin hemen
başında yaşanılan özelliklerden biri deqildir?(2004
KPSS)
A) Karşı cinse ilginin artması
B) Bireyin kendisini farklı ve üstün bulması
C) Arkadaşlara yönelimin artması
D) Ahlaki değerlendirmelerde başkalarının
tepkisinin önemsenmesi
E) Zihinsel gelişimin, hızlanması - yetişkinlik
düzeyine ulaşması
Ergenlik döneminde gözlenen hızlı fizyolojik
değişmeler bireyin davranışları ve tutumları üzerinde
onemlı etküer yapar. Bu dönemde gözlenen bazı
tutum ve davranışlar şunlardır:
- Akranlarla arkadaşlık, bağlılık ve gruplaşma
- Yalnız kalma isteği ve bağımsızlaşma çabaları
- Sinirlilik, huzursuzluk, mutluluk, çabuk küsme,hırçınlaşma gibi sık görünen ve sürekli değişenduyguiar
- Başlangıçta ilgisiz kalsa da sonradan oluşancinsel merak ve fonksiyonlarda artış olur.
- Ben merkezci düşünme (Herkes beni izliyor, neyaparsam takip ediliyorum)
- Göreceli düşünme (Ergen kendi deneyimleri vedeğerlerine göre düşünür.)
- Fiziksel biçimiyle sürekli ilgilenme, aynada kendiniinceleme
- Soyut düşünme, eleştirme, kendine ait kavramoluşturma
- Dinsel ve mistik konularla ilgilenme
- Meslek ve yüksek öğretim program seçimi ile ilgiliendişeler yaşanır.
- Ekonomik gelir elde etme çabaları
- Sanat, spor, kültür etkinliklerine yönelme
- Giysi ve eşyaların seçiminde titizlik
- Olumtu kimlik kazanma (benlik kavramı) süreciniyaşarlar.
- Hızlı bedensel büyümeden dolayı sakarlık vedikkatsizlikler artar.
- İdeal ve değer oluşturma
- Ahlak gelişiminde ve sosyal kuralları öğrenmedebağımsızlık isterler.
-EĞİTİM BİÜMLERİ- 17
Ergenlik Dönemi sorunlarının çözümünde bazs
ipuçları;
ölçüde bağımsızlaşma isteğine
ve öğretmenlerin desteği
• "Fırtınalı dönem" olarak ifade edilen ve yoğun
duyguların yaşandığı bu dönemde bireylere anlayışlı
davranmak gerekir.
• Ergenlik döneminin krizlerini atlatmada
öğretmenler ergenler iie iletişim kurmaları, onların
kimlik kazanma isteklerine uygun destekleri
vermeiidir.
• Okullar, ergenlik döneminin enerjisini
değerlendirecek sanat, spor ve kültür faaliyetlerine
yer vermelidir.
Buna göre ergenlik döneminde ergenler ahlaki
gelişmelerinde ve sosyal kuralları öğrenmede
bağımsızlık eğilimini gösterdikleri için, ayrıca -gş
benmerkezci düşünme ağırlık kazandığı için o hali g
değerlendirmelerde, kurallarda
tepkilerini çok önemsemezler.
Araçsal ilişkiler eğilimi: Çocukların kendi ihtiyaç ve
isteklerinin karşılanması önemlidir. Diğer insanların
da ilgilerinin farkına varıriar ancak ahlaki yargıda
bulunacakları zaman, başkalarının ihtiyaçiarını
somut bir şekilde dikkate almakla birlikte, hala birinci
planda kendileri vardır. Ne kadar aiırîarsa 0 kadar
vermeleri söz konusudur. "Sen benim sırtımı kaşı,
ben de seninkini." ata sözüne uygun
davranmaktadırlar. (N. Senemoğlu, Gelişim öğrenme
ve Öğretim, s.65) Örnekteki ahlaki yargıda
karşılıklılık söz konusudur. Kohlberg'in ahlaki gelişim
kuramına göre araçsal ilişkiler eğilimi dönemine rast
gelmektedir.
(Cevap E)
Karşılaştığı bir kaza sırasında, kurtarılacak kişinin
sosyal statüsüne bakmaksızın hayati önem
derecesini göze aian kişi hangi ahlak gelişimi
dönemindedir? (2005 KPSS)
A) Evrensel ahlak
B) Saf çıkarcı eğilim
C) Kişilerarası uyum
D) Ceza ve itaat eğilimi
E) Sosyal sözleşme eğilimi
• Bireyin belirli
anne-babaların
sağlanmalıdır.
başkalarının
'crUJ
(Cevap D) "iş 'tata
'O
'5
7. "Seni dolandırmayan birini sen de dolandırmamaiısın"
anlayışı Kohlberg'in ahlak gelişiminde hangi
evreye denk gelir?(2005 KPSS)
A) Ceza ve itaat
B) Kontaks ve toplumsal yasa
C) Evrensel ahlak ilkeleri
D) Karşılıklılık
E) Araçsal ilişkiler eğilimi
Evrensei ahlak ilkeleri eğilimi: Bu aşama ahlak
gelişiminin sonuncu aşamasıdır. Kişi, ahlak iikelerini
kendisi seçip oluşturur. Bu ilkeler adalet, eşitlik,
insan hakları gibi bazı soyut kavramiara dayalıdır.
Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamalıdır. (N.
Senemoğlu, Gelişim Öğrenme ve Öğretim, s.67)
Kohlberg'in ahlak gelişim kuramının son evresi olan
Evrense! ahlak döneminde olan bir birey için ahlaki
bir yargıda en önemii kriter kişilerin haklarıdır. Bu
dönemde olan bireye göre insan her şeyden
önemlidir. Ömekteki durumda da kişi yardımda
bulunurken kişilerin sosyal statülerine göre değil de
hayati önemlerine göre karar vermektedir. Bu, kişinin
evrensel ahlak döneminde olduğunu göstermektedir.
(Cevap A)
18- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ-
Davranışçı yaklaşım öğrenmeyi U-T (uyarıcı-tepki) bağı olarak görürken, bu görüş bilişsel yaklaşımcılar tarafından yetersiz görülür. Onlara göre öğrenme kişinin zihninde yaptığı bir örgütlemedir. Biliş, kişinin zihnindeki bilgi birimleri, bu bilgi birimleri arasındaki bağlantılar ve bu bağlantılar arasında yapılan işlemler olarak görülebilir. Bilişsel yaklaşım, öğrenmeyi yeni bilgi birimi edinme anlamında (1) ve yeni bağlantılar kurma anlamında (2) ele alabilmektedir. Bilişsel yaklaşım 1900'lü yılların başında Gestalt psikolojisi tarafından savunulmuştur. Onların çalışmaları davranışçı yaklaşıma karşı, insanların zihinlerinde oluşan
öğrenmelerin de incelenebileceğine yönelik olmuş ve bu çaba içinde daha çok algı kuralları üzerinde nesnel çalışmalar yapabüdikleri için algı üzerinde yoğuniaşmıştır.
Biüşsel yaklaşım altında üç gruptan bahsedilebilir;
» Bunlardan birincisi Gestalt psikolojisidir.
» İkinci grup Piaget ve Vygotsky'nin içinde ele alınabileceği bilişsel gelişimcilerdir.
» Üçüncü grup ise bilgi işlem modelidir.
Gestalt psikolojisi algı ve kuralları üzerinde durmuştur. Piaget özümleme ve uyma yoluyla kişinin çevresine uyum sağlamasını, Vygotsky ise toplumsal aktarmanın önemini vurgulamıştır. Bilindiği gibi, özümleme kişinin aldığı uyarıcıları zihnindeki kavramlarla açıklayabilmesi, uyma ise zihnindeki kavramları dış dünyaya uydurması ve yeniden düzenlemesi anlamına gelmektedir. Daha sonra geliştirilen bilgi işlem modeli ise bilişsel yaklaşımı bilgisayarla benzeştirerek ele almaktadır:
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ | Bilişsel Öğrenme
1. BİLGİYİ İŞLEME YAKLAŞIMI / MODELİ
Duyusal Kısa sürelı Uzun sürel hafızakayıt
hafıza Işler
hafızaUy \ 1Motor veya sessel
iepki üretimi
i__1 eylemler
Çevreden gelen uyarıcılar iç ve dış durum değişiklik olarak tanımlanmaktadır. Bu uyarıcılar algı eşiklerini aştığı ölçüde duyu organlarına gelmektedir.
» Uyarıcılar algının kurallarına göre örgütlenerek duyusal kayıta gelir;
» Duyusal kayıttaki uyarıcılar dikkat edilirse kısa süreli hafızaya alınırlar;
» Kısa süreli hafızadaki bilgiler depolama teknikleri vasıtasıyla uzun süreli hafızada depolanırlar;
» Sonra uygun geri getirme teknikleriyle geri getirilirler;
» Bu geri getirme işlemi sırasında kısa süreli hafıza işler hafızaya dönüşür;
» İşler hafızadaki bilgiler kullanılarak karar verme becerileriyle kişi bir tepki seçimi yapar;
» Sonra bu seçtiği tepkiyi psikomotor yetenekleri yoluyla uygular, üretir;
» Ürettiği davranış tepki olarak çevreye döner. Öğrenme böyle bir sistemin ürünüdür. Görüldüğü gibi, bilişsel modelin öğrenme açıklaması gündelik hayattaki öğrenme anlayışına daha yakındır. Gündelik hayatta bir öğrenmenin meydana geldiğini söylediğimizde "ben şu uyarıcıyı veriyorum o da bu tepkiyi veriyor" anlamında değil, yukarıdakine benzer bir sistem içinde bilgi edinilmesini kastederiz.
Alıcılar:
ÜÇ ÖĞRENME YAKLAŞIMININ KARŞILAŞTIRILMASI 1PIAGET VYGOTSKY BRUNER
Tüm çocuklar algılama, nedensellik vs. yeteneklerini yapılandırmadan önce bir seri aşamadan geçer.
Piaget'nin kuramı ile bazı önemli konularda görüşbirliği içindedir. Özellikle öğrenme ve düşünme gelişimi için etkinlik konusunda bu belirgindir.
Vygotsky'den etkilenmiştir. Bruner kültürün zihnin şekillenmesinde önemli olduğu görüşünü paylaşır.
Merkezi boyutlar Merkezi boyutlar Merkezi boyutlar1. Çocukların düşünüşü daha olgun bireylerin düşünüşünden farklıdır.
1. Konuşma ve düşünme arasındaki ilişkiler önemlidir.
1. Öğrenme örnekleri, düzenliliği ve tahmin edebilmek için araştırmayı içerir.
2. Gelişimde öğretimin, sosyal etkileşimin rolü çok önemlidir.
2. Öğretim, çocuklara bu tür ömekleri keşfetmede ve biçimlendirmede yardımcı olmaya hizmet eder.
3. Her aşamada çocukların düşünüş yapısı farklıdır. Örneğin; Aynı aşamadaki tüm çocuklar için aynı olan düşünme yapısı çocuk ya da yetişkinlerinkinden farklılık gösterir.
3. Yakınsal Gelişimi alanı:Vygotsky'nin kuramının temelidir. Bireyin kendi kendisine yapabildiği ile bireyin kendisinden daha bilgili ya da daha becerili biri ile başarabildiği arasında fark vardır.
3. Bu da çocuğun etkinliklerini sembolik mantıksal düşünmeye çevirebilmesi için gereklidir.
4. Hazır olma: Çocuğun var olan bilgisini işaret eder, aynı zamanda çocuğun yardımla öğrenebilme yeteneğine işaret eder.
4. Piaget'nin soyut sembolik düşünmenin biçimi için başlangıç noktası olarak "hareket" düşüncesini paylaşır.
5. Çocuğun halihazırdaki performans düzeyi daha çok öğretim ile öğrenebilme yeteneğinden ayrıştırılmalıdır.
5. Sosyal deneyimin zihinsel gelişimin bir parçası olarak rol oynadığını savunur.
Kaynak: Prof. Dr. Ayşegül ATAMAN, Gelişim ve Öğrenme, Gündüz Eğit. ve Yay. s.242
20- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
Temel Kavramlar
Algı eşiğk Duyu organının algılayabildiği alt ve üst uyarıcı şiddetidir (alt eşik ve üst eşik). Bir de algılanabilen uyarıcı şiddeti farkı anlamında fark eşiği vardır ki, davranışçı yaklaşımın sistematik duyarsızlaştırma tekniğinde bu fark eşiğinden yararlanılır.
Algının kuralları: Gestalt psikologlarımn belirledikleri algılamada geçerli bazı kurallar vardır. Bunların arasmda en meşhur olanları yakınlık (birbirine yakın olan uyarıcılar birlikte algılanır), benzerlik (birbirine benzer olan uyarıcılar birlikte algılanır), tamamlayıcılık (eksik uyarıcılar tamamlanma eğilimindedir), sürekliük (örn. kesik çizgiler sürekli olarak algılanır), vb.dir.
Duyusal kayıt: Bilgilerin yarım saniye civarında saklandıkları ön hafıza bölgesidir. Duyu organlarımız bilgileri bu kadar süreyle saklar ve gerekirse kısa süreli hafızaya gönderirler. Sinemada hareket algılamamızın nedeni duyusal kayıtımızın bir karedeki görüntüyü bir süre (0,5 sn.) muhafaza etmesidir.
Kısa süreü hafıza: Bilgüerin bir kere kullanılmak oüzere bulunduruidukları hafıza bölümüdür. Kısa -gsüreli hafızada bilgiler 30 sn. süreyle kalır, sonra £unutulurlar. Kısa süreli hafızadan kaybolan bir bilgi §hatırlanmaz. Dışarıdan gelen uyarıcılar bu 77hafızadaki bilgileri unutturabilirler. 3
Uzun süreli hafıza: Bügilerin saklandığı hafıza bölümüdür. Hatırladıklarımız bu hafıza bölgesinden getirilir. Kapasitesi sınırsızdır (sınırı henüz bilinmemektedir). Buradaki bilgiler nispeten kalıcıdır. Uzun süreli hafızada iki tür bilgi bulunur: bildirimsel bilgi (bildirimsel hafıza) ve işlemsei bilgi (işlemsel hafıza). Bildirimsel bilgi olgu ve olayların hafızasıdır. İşlemsel hafıza ise bir şeylerin nasıl yapıldığı ile ilgili bilgi ve becerilerin hafızasıdır. Bildirimsel bilgi iki kısımdır: Epizodik hafıza (anısal hafızası) ve semantik hafıza (anlamsal hafıza). Epizodik hafıza kişinin başından geçen yaşantıların, olayların kaydedilmesi sonucu oluşur. Semantik hafıza ise kişinin bir tür genel kültür bilgisini, dünya ile ilgili bilgilerini içerir. Toplama işleminin nasıl yapılacağı bilgisi işlemsel bilgi, Pazar günü nereye gittiği epizodik hafıza, semantik kelimesinin ne anlama geldiğini bilmek de semantik hafıza ile ilgili bilgidir.
İşler hafıza: Kişinin bilincinde olduğu, bilgi hatırlayıp tepkiye karar verdiği hafızadır. Bu hafıza bazen kısa
süreii hafsza şeklinde ele alınmakta ve ikisi arasında fark gözetümeyebilmektedir.
İBıidirimsel hafızs
[ Semantik hafızaj
Kontro! Süreçleri
Bilgi işlem modelinde hatırlamayı kolaylaştırmak üzere kullanılan bazı teknikler vardır. Bu teknikler için kontrol süreçleri terimi kullanılır. Başlıca kontrol süreçleri şunlardır:
1. Dikkat: Kişinin ilgili uyarıcıları almaya hazırolmasıdır. Duyusal kayıttaki bilgiler dikkat süreciişletilerek kısa süreli hafızaya alınırlar. Dikkatedilmeyen uyarıcılar burada unutulur, kaybolur.
2. Tanıma: Tanıma süreci algılarınbütünleştirilmesini kolaylaştıran bir süreçtir. Nekadar çok şeyi tanır ve ayırt edebilirseniz, algılarınızıbütünleştirebilme olasılığınız o kadar artar, Bunukelime hazinesine benzetmek mümkündür. Nekadar geniş bir kelime hazineniz varsa, o kadar hızlıokuma olasılığınız olacaktır.
3. Tekrar: Kısa süreli hafızadaki bilgileri uzun süreorada tutmanm yolu tekrar etmektir. Kısa sürelihafızada 30 sn. civarında duran bilgiler, bu süredoimadan yapılan her tekrar ile bu süreyi yenibaştan işletecek ve bilgüer daha uzun süre hafızadakalacaktır.
4. Gruplandırma: Kısa süreli hafızanın kapasitesisınırlıdır. Buna karşılık yapılabilecek iş, uyarıcılarıgruplandırmaktır. Kısa süreli hafızanın kapasitesi7+/- 2 birimdir. 7 basamakiı bir telefon numarasınıtek tek ezberlemek yerine ikili-üçlü gruplar halindeezberlemek kısa süreli hafızamızın daha iyikullanılmasını sağlar. 4 5 6 7 8 9 0 yerine 456 78 90şeklinde ezberlediğimizde 7 birim ezberlemek yerine3 birim ezberlemiş oluruz. Bu da işimizi kolayiaştırır.
5. Anlamlandırma: Kısa süreli hafızadaki bilgiieriuzun süreli hafızaya yerleştirmek istenirse, onlarıanlamlı hale getirmek gerekir. Böylelikle öğrenmemalzemesi kısmında ele alınan anlamsal çağrışımözelliği sağlanmış olur ve öğrenme kolaylaşır,Anlamlandırırken, çeşitii stratejiler kullanılabilir: başharflerinden cümle oluşturmak, uyarıcıları iyi bilinenbaşka uyarıcılarla eşleştirmek, tuhaf öyküleruydurmak, vb.
6. Ezber (belleme): Kısa süreli hafızadaki bilgilerin
| Epizodik hafıza
İşlernsel hafıza ı
-EĞİTİM BİLİMLERİ-
21
uzun süre kullanılabiimesi için uzun süreü hafızaya yerleştirilmesi için kullanılabilecek diğer bir teknik de ezberdir. Ezber, sözel malzemenin işitsel malzemeyle eşleştirilmesi demektir, Sözel malzeme ritmik hale getirilir ve hatırlamadaki eksik noktalar ritim yoluyla hatırlanmaya çalışılır.
7. Örgütleme: Uyarıcıları birbirleriyle bağdaştırmakonların hatırlanmalarını kolaylaştmr. Bu özeiiiköğrenme malzemesinin anlamsal grupiandırılmasıveya kavramsa! gruplandırıîmasına benzer.
8. Depolama teknikleri: Bilgiieri uzun süreühafızaya yerleştirirken kullanıian tekniklerdir.Hatırlatıcıların kullanılması, dikkat ve tekrarsüreçierinin kullanılması gibi.
9. Gerigetirme teknikleri: Depolanan bilgilerin işlerhafızaya çağrıldığı süreçleri ifade eder.
Bilgi işlem modelinin yararı öğrenmenin analizini sağladığı gibi, aksaklık ortaya çıktığında nerede ortaya çıktığını beürieme imkanı vermesidir. Örneğin, davranışçı yaklaşıma göre, kişi öğretmenin sorduğu bir soruya cevap vermezse, öğrenme gerçekleşmemiş kabul edilir.
Oysa biiişse! yakiaşıma göre;
» soruyu algılamiyor olabilir,
» duyu organları çalışmıyor olabilir,
» algılarını örgütleyemiyor olabilir,
» duyusal kayıtta kayıt edilemiyor olabilir,
» dikkat etmemiş olabilir,
» kısa süreli hafızasında ilgili önbilgiye sahip
olmayabiür, » uzun süreli hafızasına
yerleştirememiş
olabilir, » uzun süreii hafızasından geri
getiremiyor
olabilir, » nasıl tepki göstereceğine karar
veremiyor
olabilir, » tepki üretemiyor olabilir (fiziksel
yetersizlik),vb.
2. GESTALT ÖĞRENME KURAMI (Max
VVertheimer, Kurt Koffka, VVolfgang Köhler)
Gestalt kelime anlamı organik bütün, yapı, genel görünüş, biçim ve şekil anlamındadır. Algı ile ilgili ilk çalışmalar Gestalt psikologları tarafından yapılmıştır. Gestaltçılar algı konusunda geliştirdikleri yasa ve ilkeleri öğrenme alanına uyguiamışlardır.
Gestalt psikologlarına göre biz uyaranları ayri ayrı
değil de aniamlı ilişkiier bütünü içinde algılarız. Psikolojide buna algıda organizasyon (örgütleme)denilmektedir. Örneğin: Bir arkadaşımızı göz-saç-burun gibi ayrı ayrı uyarıcılarla değil de bir bütün olarak yani Âhmet ya da Mehmet olarak algılarız. Gestaltcılara göre insanlar duyu organlarına gelen uyarıcılara anlam vermek için onları örgütlerler. Her bireyin aldığı duyumları örgütleme biçimleri farklıdır. Bu nedenle iki kişi aynı anda bir uyarıcıya baksalar farklı şeyler görebiiirler.
Algıda örgütlemeye etki eden faktörler
Benzerlik
Birbirine (şekil-renk-öiçü gibi yönlerle) benzeyen uyarıcılar aynı grupta algılanır. Örneğin; Mavi formalı iikokul öğrencüeri
(Benzer uyaranları bir grup
olarak algılıyoruz.)
Yakınlık
Nesnelerin birbirine yakınlığı aynı grupta algılanmasına neden olur.
OO OO OO (Birbirine yakın olan uyaranları
bir grup olarak algılıyoruz.)
Tamamlama
Daha önceden tanıdığımız nesnelerin bazı özelliklerini zihnimizde tamamlamamıza algıda örgütleme yani tamamlama denir.
Süreklilik
Eğer uyarıcılar art arda geliyorsa birbirinin devamı gibi, birbirine bağlı olarak algılanır.
Örneğin; Müzik notaları
Yandaki şekili kesişen doğruiar olarak
22- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
Şekil - Zemin (Fon) İlişkisi
Algılanan her nesne belirli bir ortam veya zemin üzerindedir. Zihinde nesnelere anlam verirken biz olanları içinde bulundukları ortam ile algılarız. İşte bunlara şekil-zemin ilişkisi denir. Bazen şekillerden biri, bazen de diğeri zemin olarak algılanmaktadır.
Algıyı Etkileyen Faktörler
1. Geçmiş yaşantılar ve öğrenme
2. Kültür
3. Algıya hazır olma
4. Psikolojik durum
5. Kişisel özellikler
6. Ortam
7. Telkin
sonra çözüm birdenbire aklına geliverir. İnsanların bir problemin çözümünü düşünürken "aha" diye bağırması ya da Arşimet'in hamamda "buldum" diye feryat etmesi kavrama yoluyla öğrenmenin birer ömeğidir. Bu tür öğrenme birdenbire olmakta, bu sırada yoğun bir heyecan hali gözlenmekte ve sonuçta tam bir çözüm elde edilmektedir. Fakat bu durum her zaman gerçekleşmeyebilir.
Kavrama yoluyla öğrenme 3 aşamada
gerçekleşmektedir;
1. Hazırlık aşaması: Denemeler yapılır ama
sonuca ulaşılmaz.
2. Kuluçka / bekleme dönemi
3. Sonucun birden bire ortaya çıkması
Kavrama Yoluyla Öğrenme
Çözülmesi gereken problemin öğeleri arasındaki ilişkinin birden bire görülmesi ile gerçekleşen öğrenmedir. Kavrama yoluyla öğrenmede en önemli rol organizmanın muhakeme gücü ve sezgisidir.
Gestalt psikolojisinin etkisi altında gelişmiş olup, çocuk ve yetişkinlerde görüldüğü gibi insana yakın hayvanlarda da görülebilmektedir. Bu öğrenme türünü anlatabilmek için W. Köhler adlı bir araştırıcının yapmış olduğu deneyden söz etmek gerekir. Bu deneyde, bir şempanze birbirine geçebilecek iki bambu kamışın bulunduğu bir kafese kapatılır. Daha sonra, kafesin dışına, şempanzenin kollarının erişemeyeceği kadar bir uzaklığa muz konulur. Şempanze kollarıyla ve kamışların her biriyle muzu almak için uğraşır fakat alamaz. Muzu almak için çaba göstermeyi bırakır ve bir köşede kamışlarla oynamaya başlar. Oyun esnasında kamışları birbirine geçirip daha uzun bir kamış elde eder. Bunu görünce hemen oyunu bırakır ve gidip muzu alır.
Bir problem çözülürken yapılan iş, bilinenlerden hareketle bilinmeyenleri bulmaktır. Bilinen yollar problemi çözmeye yetmezse çözüm birdenbire zihinde belirebilir. Kavrama yoluyla öğrenmede de bir problem vardır ve denek ilk başlarda problemin çözümünde hiçbir gelişme sağlayamaz. Fakat daha
s: o
ÜJto
ÇEŞİTLİ ALGI YANILMALARI
ıı
Her iki çizgi de aynı uzunlukta olduğu halde yukarıdaki çizgi daha uzun görülür.
Köşegen çizgi sanki sürekli değil, bir noktada kırıkgibi görünüyor. Gerçekte çizgi düzdür ve yatay
duruma yaklaştıkça yanılsama ortadan kaybolur.
Yatay çizgiler birbirine paralel olduğu halde, sanki ortada bel vermiş gibi gözükürler.
Köşegen hatlar, birbirine paralel olduğu halde ufakkesik çizgiler bunları birbirine yaklaştırıyor ya da
uzaklaştırıyormuş gibi gösteriyor.
QO
OO
Ortadaki yuvarlak, her iki şekilde de aynı büyüklükte olduğu halde, küçük daireler arasında yer alan soldaki yuvarlak, sağdaki şekildeki orta yuvarlağa göre daha büyük görünür.
İnsan şekillerinden hangisi daha büyükgörünüyor? Ölçülürse, hepsinin aynı boyda-olduğu
bulunur.
Hangi çizgi VV'nin devamıdır? Bir cetvel alın ve deneyerek bulun.
Şeklin sol kenarı gerçekte düz olmasına rağmen eğik gibi görünür.
Bir şeyin eksik olduğu hissediliyor ama ne olduğu anlaşılamıyor.
24- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ.
1. Aşağıdakilerden hangisi kısa süreli belleğin
işlevlerinden değildir?
A) Kararverme
B) Problem çözme
C) Bilgilerin uzun süreli depolanması
D) Devam eden bir konuşmayı anîama
E) Alınan bilgiyi anlamlandırma
3. Aşağıdaki öğrenmelerden hangisinin hatırlanması
(USB'ten geri getirilmesi) diğerlerine göre daha
zordur?
A) Yaşayarak yaparak öğrenme
B) Anlamlı ve ihtiyaca cevap veren bilgileri
öğrenme
C) Ezberleyerek öğrenme
D) Kavramlar arasındaki ilişkiyi kavrayarak
öğrenme
E) Basit şekiller, şemalar ve anahtar sözcükler
kullanarak öğrenme
ÇOZUMLU KAVRAMA
Kısa süreli belleğin iki temel işievi vardır. Bilgiyi
kısa süreli depolama ve bilgiyi işleme. Bu
sebepten dolayı bu belleğe Kısa Süreli Bellek
dendiği gibi İşleyen Bellek de denir. Depolama
işlevi duyusal kayıttan gelen bilginin uzun süreii
belleğe aktarılma zamanına kadar sadece kısa
süreii depolanmasıdır (depolama işlemi USB'e
aittir). Bilgiyi işleme ise bilginin uzun süreli belleğe
anlamlandırılarak aktarılması, sonra hatırlanması
ve kulianılması işlevleridir yani zihinsel işlemler
yapma işlevidir. Probiem çözme, karar verme gibi
zihinsel işlemler burada gerçekleşir.
(Cevap C)
Uzun süreli belleğe gönderilen bilginin geri
getirilmesinde yani hatırlama sürecinde en önemli
unsur bilginin uzun süreli belieğe ne şekilde
aktarıldığıdır. Yani bilgi birey için anlam taşıyan,
yaşantılarla destekii bir şekilde depolanmışsa
daha kolay hatırlanır. Biigiyi depolama stratejileri;
örtük ve açık tekrar, kodlama (Anlamlandırma),
örgütleme, genişletme / eklemleme. Bu
strateji lerden en etkil isi genişletme /
eklemlemedir. Bu stratejide bilginin USB de
varolan bilgilerle ilişküendirilip anlamiı bir şekiide
öğrenilmesi söz konusudur. En zahmetli ve kalıcı
olmayan strateji ise tekrardır. Bu yolla bilgi
ezberlenir. Ezberlenen bilgi kişi için anlamlı
olmadiğı için çabuk unutulurya da zor hatırlanır.
(Cevap C)
2. Aşağıdakilerden hangisi Bilgiyi
Kuramcılarının açıkladığı duyusal
özelliklerinden degildir?
A) Sınırsız kapasite
B) Kısa süreli (geçici) depolama
C) Bilgiyi anlamlandırma
D) Orijinal biçimde algılama
E) Uyarıcıların sinir sistemine aiınması
İşle
me
kay
ıtın
Duyusal kayıt çevreden gelen uyarıcıların duyu
organları yoluyla sinir sistemine girmesidir. Duyu
organlarımız çevreden gelen uyarıcıları orijinal
biçimiyle alır. Bilgi duyusal kayıtta çok kısa bir
süre kalır ve sonra kısa süreli belleğe aktarılır.
Duyusal kayıtın kapasitesi sınırsızdır. Bilgiyi
anlamiandırma süreçleri ise kısa süreli bellekte
olur.
(Cevap C)
4, Bir psikoloji dersinde öğretmenin öğrencilere,
normaldışı davranışlarla, kişilerin yaşadığı olaylar
arasındaki ilişkiyi göstermeye çalışması,
aşağıdaki öğrenme yollarından hangisine örnek
olarak gösterilebilir?
A) Operant şartlanma
B) Klasik şartlanma
C) Modeli gözleyerek öğrenme
D) Deneme-yanılmayoluylaöğrenme
E) Kavrama yoluyla öğrenme
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 25
Öğretmenin, öğrencilere, normal dışı
davranışlarla, kişilerin yaşadığı olaylar arasındaki
ilişkiyi göstermeye çalışması kavrama yoluyla
öğrenme için örnektir. Çünkü zihinsel bir süreç ve
bilgiler arasında bir ilişki kurma söz konusudur.
(Cevap E)
6. "Demir yeni aldığı bir parçayı bilgisayarına
takmaya çalışmaktadır, fakat bir türiü uygun
girişi bulamaz. Bir süre durduktan sonra bir
anda başka bir parçaya ait girişin iki giriş için
yapıldığını fark eder ve aldığı parçayı oraya
takar"
Demir'in aldığı parça için uygun girişi
bulması aşağıdaki öğrenme türlerinden
hangisi ile açıklanabilir?
A) Gizil öğrenme
B) Gözlem yoluyla öğrenme
C) Denemyanılmayoluylaöğrenme
D) Kavrama yoluyla öğrenme
E) Edimsel koşullanma
Ö2 o
ccUi
"EELLJ
5. Bir dengyde, bir maymun kafesinin dışına, maymunun ;§
ulaşamayacağı uzaklığa bir muz konulmuş ve ^
maymun kendi hâline bırakılmıştır. Maymun muza ^
ulaşmak için bir süre çabalamış, başaramayınca da ğ
maymunun daha önce kafesin içine konulmuş olan bir
sopayı alıp muzu kafesin içine doğru Ç9kmeyi bir
anda başardığı gözlenmiştir.
Maymunun, muzu kafesin içine çekmeyi
başarması, aşağıdaki öğrenme yollarından
hangisi için uygun bir örnek olabilir?
A) Deneme-yanılmayoluylaöğrenme
B) Kavrama yoluyla öğrenm^
C) Modeli gözleyerek öğrenme
D) Şartlanma yoluyla öğrenme
E) Farkında olmadan öğrenme
Maymunun, muza ulaşma iie kafesteki sopa
arasındaki ilişkiyi bir anda kurması, kavrama
yoluyla öğrenmedir.
(Cevap B)
Demir bilgisayarına parçayı takmaya
çalışmaktadır yani bir problemle karşılaşmıştır.
Burada dikkat etmemiz gereken çözümün bir
anda ve tam olmasıdır. Kavrama yoluyla
öğrenmede çözüm ani ve tamdır. Bu öğrenme
türünü deneme yanılma ile karıştırmamak için
çözümün nasıl oluştuğuna bakınız. Deneme
yanıimada birey çözüm için farklı yolları dener ve
çözüme ulaşır. Kavrama yoluyla öğrenmede
deneme yanılmalar zihinden yapılır ve farklı yollar
arasından doğru çözüm aniden bulunur.
(Cevap D)
7. "Özgür matematik sınavında öğretmenin sorduğu
farklı bir probiem karşısında uzun süre düşünmüş ve
bir anda bunu derste öğrendiği bir yolla
çözebileceğini anlamış ve doğru çözüme ulaşmıştır."
Örnekteki öğrencinin soruda doğru çözüme
ulaşması nasıl bir öğrenmedir?
A) Örîük öğrenme
B) İçgörüsei öğrenme
C) Gözlem yoluyla öğrenm^
D) Deneme-yanılma yoiuyla öğrenme
E) Edims9İ koşullanma yoluyla öğrenme
26- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
İçgörüsel öğrenmede ön çözümden içgörüsel
çözüm aşamasına geçiş ani ve tamdır. Bu öğrenci
problemle karşılaşmış, uzun süre düşünmüş (ön
çözüm dönemi: bu dönemde birey çözüm için
elindeki verileri değerlendirir. Bu dönem nispeten
daha uzundur) ve daha sonra nasıl çözeceğini
aniden bulmuştur.
(Cevap B)
9. Sınıfında öğrencilerine öğrendiklerini nerede
kullanabileceklerini açıklayıp, dikkatlerini
çekmeye çalışan ve öğrendiklerini kodlama
stratejileri üzerinde duran bir öğretmenin
benimsediği öğrenme kuramı aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Bilgiyi işleme kuramı
B) Yapılandırmacı öğrenme kuramı
C) Bilişsal öğrenma kuramı
D) Gestalt- işaret öğrenme kuramı
E) Sosyal öğrenme kuramı
tz. o> mQ UJ
Bilgiyi işleme kuramı aşamalarından ilk aşama
öğrencinin dikkatini öğrenilecek materyale
çekmektir. Dikkat çekmek için en etkili yol
öğrenilecek malzemenin nerede işe yarayacağını
öğrenciye anlatmaktır. Öğrenci için anlamlı bilgi
dikkat çekici ve değerlidir. Ayrıca bilgiyi işleme
kuramcıları bilginin uzun süreli bellekte
kodlanması ve geri getirme için ip uçları üzerinde
durmuşlardır.
(Cevap C)
8. "Gürcan öğretmenin dersinin hedefleri büyük ölçüde
öğrencilerin öğrendiklerini farklı durumlarda
kullanabilmesine yöneliktir."
Öğrencilerin öğrendiklerini kolay transfer
edebilmesini sağlamak için bu öğretmenin
dersinde hedeflemesi gereken öğrenme türü
aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?
A) Gözlem yoluyla öğrenma
B) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme
C) Deneme yanılma yoluyla öğrenme
D) Kavrama yoluyla öğrenme
E) Gizil öğranme
Kavrama yoluyla öğrenme ürünleri daha kolay
transfer edilir. Kavrama yoluyla öğrenme ürünleri
diğer problemlerin çözümünde kolaylıkla
uygulanabilir ve kavrama yoluyla öğrenilen
problemin çözümü uzun süre hatırlanır.
(Cevap D)
10. Balonun mucitleri olan Mongalfier kardeşler, ocakta
ateş yanarken ocağın tam üstünde asılı olan
gömleğin şiştiğini ve yükselmeye başladığını
gördüler. Bu gözlem onlara yıllardan beri üzerinde
düşündükleri bir icadı gerçekleştirme fikrini verdi.
Büyük bir balonu sıcak hava ile doldurdular ve daha
ilk denemede balonun on dakika kadar havada
kalmasını sağladılar.
Yukarıdaki örnek olayda Mongalfier kardeşlerin
gerçekleştirdikleri icatları aşağıdaki öğrenme
yollarından hangisine örnek gösterilebilir?
A) Deneme - yanılma yoluyla öğrenma
B) Gizil öğrenma
C) Kavrama yoluyla öğranme
D) Klasik öğrenme
E) Gözlem yoluyla öğrenme
-EĞİTİM BİÜMLERİ- 27
Mongalfier kardeşler yıllardır üzerinde çalıştıkları bir durumu yaptıkları bir gözlemden hareketle ve olaylar arasında mantıksal ilişkiler kurarak birden bire icatlarını (uçan balon) gerçekleştirmişlerdir. Bu da "kavrama yoluyla öğrenme" olarak adlandırılır.
(Cevap C)
12. "Köhler'in maymunlarla yaptığı araştırmada bir kafeste tutulan maymunun, uzaktaki bir muzu alabilmek için iki çubuğu birbirine eklemeyi keşfetmesi, tavandaki muza ulaşabilmek için kutuları üst üste koymayı öğrenmesi" aşağıdaki öğrenme türlerinden hangisine örnek olarak gösterilebilir?
A) Gizil öğrenmeB) Denem9-yanılmayoluylaöğrenm9C) Kavrama yoluyla öğrenmeD) Edimsel koşullanmaE) Klasik koşulanma
"o Soruda Köhlerden söz edilmektedir. Köhler Gestalt öğrenme kuramının kurucularındandır. Gestalt öğrenme modelleri ise kavrama yoluyla öğrenme ve gizil öğrenmedir. Sorumuzda çözülmesi gereken problemin öğeleri arasındaki ilişkinin birden bire görülmesiyle gerçekleşen kavrama yoluyla öğrenmeden söz edilmektedir.
(Cevap C)
ÜJ Q
"ELU
ve -gj11. Ünlü fizikçi Arşimet bir gün hamama gider
hamamda yıkanırken hamam tasının suyun yüzeyind9 yüzdüğünü görür. Bunu gören Arşimet ise "buldum buldum" diyerek kendisini dışarı atar. Arşimet böylelikle yıllardır üzerinde çalıştığı V9 adına Arşimet Kanunu dediği sıvıların kaldırma kanununu icat eder.
Yukarıdaki örnek olayda Arşimet'in suyun kaldırma kuvvetini bulması aşağıdaki öğrenme yollarından hangisine örnek gösterilebilir?
A) D9neme - yanlıma yoluyla öğrenmeB) Kavrama yoluyla öğrenmeC) Örtük — Gizil ÖğrenmeD) Klasik öğrenmeE) Edimsel öğrenme
13. Tarih eğitimi gören bir öğrencinin, belgelere dayanarak tarihsel olayları yorumlamayı öğrenmesi, aşağıdaki öğrenme yollarından hangisi için uygun bir örnektir?
A) Kavrama yoluyla öğrenmeB) Den^me - yanılma yoluyla öğrenmeC) Şartlanma yoluyla öğranmeD) Modeli gözİ9y9rek öğrenmeE) Farkında olmadan öğrenme
S
Sorumuzda ünlü fizikçi Arşimet'in yıllardır üzerinde çalıştığı bir icadı gerçekleştirmesinden söz edilmektedir. İcatlar genellikle kavrama yoluyla öğrenmeye örnek verilebilir. Arşimet bilgileri arasındaki ilişkiyi bir anda kurmuştur.
(Cevap B)
Belgelere dayanılarak tarihsel olayların yo-rumlanması, bilgiler arasında ilişki kurmayıgerektirdiği için kavrama yoluyla öğrenmeye birörnektir.
(Cevap A)
28- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
14. Günlük hayatta bazen çözüm bekleyen bir sorun bir
an gelir sanki kendiliğinden çözülüverir. Daha önce
hiç öğrenme belirtisi olmadan birdenbire öğrenme
CEVAPLI KONU KAVRAMA TESTİ
Bu tür öğrenmeler aşağıdakilerden hangisine
örnek oluşturur?
A) Motor öğrenmeye
B) Deneme- yanılma yoluyla öğrenmeye
C) Kavrama yoluyla öğrenmeye
D) Model alarak öğrenmeye
E) Farktna varmadan öğrenmeye
1. Geçen yaz katıldığımız izcilik kampında
yaşadıklarımızı hatırlayarak anlatmamız
aşağıdaki bellek türlerinden hangisiyle
açıklanır?
A) Duyusal
kayıt C)
Anlamlı
bellek E)
İşlemsel
bellek
B) Kısa süreli bellek
D) Anısa! Bellek
Paragraftaki "bir problemin bir anda çözülmesi,
birdenbire öğrenilmesi" ifadesi kavrama yoluyla
öğrenmeyi tanımlamaktadır.
(Cevap C)
z: o
"Q UJ
2. Tufan'ın bir futbol maçını televizyondan izlediği
sırada gösterdiği tepkileriyie, stadyumda
izlerken gösterdiği tepkileri farklı olabilmektedir.
Aşağıdakilerden hangisi bu duruma yol
açan önemli bir neden olarak gösterilebilir?
A) Televizyonda renkler daha canlıdır
B) İnsanın evinde televizyon seyretmesi
kadar
güzel bir şey yoktur
C) Evde maç izlemekle kendimizi yetersiz
uyarılma
durumunda bırakmış oîuruz
D) Algılarımızda içinde bulunduğumuz
ortamın
etkisi vardır
E) Stadyumda aşırı uyarılma vardır
3. Bir kitabın sayfalarını hızla çevirdiğimizde sayfadaki
yazılar gözümüzde izler bırakır.
Bu durum bilgi işlem yaklaşımının
yapılarından hangisiyle açıklanabilir?
A) Kısa süreli bellek
B) Uzun süreli bellek
C) Duyusal kayıt
D) Algı
E) Kodlama
temel
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 29
4. Öğretmen sınıfta ders anlatırken dışardan gelen
belediye hoparlörünün sesi dersi dinleyen
öğrenci için şekil-zemin ilişki bakımından
incelendiğinde aşağıdaki seçeneklerden hangisi
doğrudur?
A) Hoparlör şekil, öğretmen zemindir.
B) Tahta şekil- öğretmen zeminidir.
C) Öğretmen şekil-tahta zemindir.
D) Öğreîmenin ders anlatması şekil, belediye
hoparlörü zeminidir.
E) Hoparlör zemin, tahta zemindir.
7. Geçen gün ne yaptığını hatırlayan bir kişi hangi
tür belleğini kullanmaktadır?
A) Duyusalkayıt
B) İşlemsel hafıza
C) Epizodik hafıza
D) Semantik hafıza
E) Kısa süreli hafıza
5. Kişinin karşı karşıya olduğu duruma ilişkin
çözümü birdenbire fark ediverdiği öğrenme türü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bilişsel harita
B) Bilişsel senaryo
C) Modelleme yoluyia öğrenme
D) Deneme-yanılma yoluyla öğrenme
E) Kavrama yoluyla öğrenme
ccLU
a '6cUJ
8. Bilgi, nesne ve olayiarın anlamları,
kavramlar, ilkeler, olgular ve
genellemeierin kodlanıp depolandığı
bellek türü aşağıdakilerden hangisidir?
B) Duyusal
kayıt D)
Anlamsal
A) İşleyen
C) Anısal
E) İşlemsel
OQ
S 9.
uu>
Karar verme ve problem çözme gibi zihinsel
işlemler hangi bellek tarafından yapılmaktadır?
A) İşleyen B) İşlemsel
C) Duyusal kayıt D) Uzun süreli
E) Anlamsal
6. Öğrenci resimde gördüğü bir hayvanın aslan mı,
kaplan mı olduğuna kararverememiştir.
Öğrencinin bu sırada kullandığı süreç
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dikkat
B) Tanıma
C) Örgütleme
D) Anlamlandırma
E) Tekrarlama
10. Bir elektronik aleti çalıştırırken birtakım kurallara
göre ve hiyerarşik sıralamayla hareket etmemizi
sağlayan bellek türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anlamlı bellek
B) Anısal bellek
C) İşlemsel bellek
D) Kısa süreli bellek
E) Duyusalkayıt
30- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ.
11. İkinci kez gittiğimiz bir şehirde belirli caddeleri, iş merkezlerini, resmi daireleri, otobüs duraklarını bilinçli olarak öğrenmesek de, onları farkına varmadan öğrendiğimizi anlarız.
Yukarıda anlatılan durum aşağıdaki öğrenme türlerinden hangisine örnek gösterilebilir?
A) Gizii öğrenmeB) Kavrama yoluyla öğrenmeC) Deneme-yanılmayoluylaöğr9nmeD) Sosyal öğrenmeE) Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme
14. I. Okuduğumuz romandan, gazeteden bir şeyler öğrenmek
II. İzlediğimiz bir sinema filminden bir d9rsçıkarmak
III. Katıldığımız bir sempozyumdan bir şeyleröğrenmek
Yukarıda anlatılan öğrenmeler için en uygun
öğrenme yaklaşımı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Davranışcı yaklaşımB) Sosyal öğrenme yaklaşımıC) Bilişsel yaklaşımD) Klinik yaklaşımE) D^neysel yaklaşım
12. Bir fizik problemiyle karşılaşan öğrenci önc9 problemin hangi konu ile ilgili olduğunu, daha sonra problemin bölümlerini, sonra da konu ile ilgili formülleri düşün^rek problemin çözümüne bir arada ulaşılır.
Öğrencinin problemi çözme biçimi, aşağıdaki öğrenme yollarından hangisi için uygun bir örnek olabilir?
A) Kavrama yoluyla öğrenmeB) Şartlanma yoluyla öğrenmeC) Sosyal öğrenmeD) Den^me-yanılma yoluyla öğrenmeE) Gizil öğrenme
15. Macera filmi izleyen bireyin, film bitmeden filmin sonunda olacakları tahmin etmesi aşağıdaki öğrenme yollarından hangisine örnek olur?
A) Deneme-yanılmaB) Gözlem yoluyla öğrenmeC) Klasik şartlanmaD) Operant şartlanmaE) Kavrama yoluyla öğrenme
13. Geometri probleminin çözümünde, önce bütün şekil incelendikten sonra, anid^n parçalar arasında yeni bir bağ görülerek çözüm yolu birden bire bulunur.
Yukarıdaki problem çözme yöntemi, aşağıdaki yollardan hangisiyle gerçekleştirilmiştir?
A) Kavrama yoluyla öğrenmgB) Den^me-yanılma yoluyla öğrenmeC) Şartlanma yoluyla öğrenmeD) Modeli gözleme yoluyla öğrenmgE) Bilişsel öğrenme
16. Okulda d9rs dinleyen bir çocuk çevresindeki pek çok uyarıcı içinden yalnızca ders anlatan öğretmenini görür. Onun davranışları ile ilgili uyarıcıları alır.
Bu durumu aşağıdaki kavramlardan hangisi açıklar?
A) Biçim - zemin algısıB) Algıda seçicilikC) Algı yanılmasıD) Algıda örgütlenmeE) Algıda değişmezlik
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 31
17. Bahçeyi bekleyen köpek yabancılara havladığı halde sahibine havlamaz.
Bu olay aşağıdakilerden hangisi için iyi bir örnek olur?
A) Algıda değişmezlik C) Duyum eşiği E) Algıda seçicilik
20. Aşağıdakilerden hangisi Tolman'm kuramına göre yanlış bir ifadedir?
A) Davranışlar amaçlı, bütüncül ve bilişseldirA) Öğrenme organizmanın çevreyi k9şfetm9
sürecidirB) Güdülenme organizmanın çevrede hangi
uyarıcılara dikkat edeceğini belirlerC) Öğrenme uyarıcılara verilen doğru tepkilerin
öğrenilmesidirE) Organizma bilgiyi çevreyi keşfetmenin bir
sonucu olarak kazanır
B) Algı yanılması D) Algıda gruplama
18. Silah; kocası avlanırken kazada ölen kadınla, kovboylara büyük ilgisi olan çocuk tarafından oldukça farklı şekillerde algılanacaktır. Çocuk için silah hoş heyecanları, sınır savaşlarını, hayalleri çağrıştıran bir oyuncaktır. Matemli kadın ise silahı, keder ve korkuyu çağrıştıran öldürücü bir araç olarak algılar.
Bu parçadan aşağıdakilerden hangisi çıkarılabilir?
A) Önceki öğrenmelerimiz şimdiki algılarımızıetkiler
B) Öğrenme sadece hey^cansal yaşantılardakialgıları etkiler
A) Beklentiler algılamayı etkilerB) Güçlü duygular doğru algılamayı etkilerE) İnsanlar kendileri için anlamı olan nesneleri
algılarlar
m"o cc mo
'EcUJ
19. Sınıfın penceresinden, bahçedeki kız arkadaşını gözleyen öğrencinin, derse giren öğretmeni fark etmemesi durumunu aşağıdakilerden hangisi açıklar?
A) Algıda organizasyonB) DerinlikalgısıC) Algıda seçicilikD) Algıda değişmezlik
E) Algı yanılması
1.D 6. B 11. A 16. B
2. D 7.C 12. A 17. E
3. C 8. D 13. A 18. A
4. D 9.A 14. C 19. C
5. E 10. C 15. E 20. D
32- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSL
1. I. Göçmen kuşlar göç eder.
II. Su 0 °C'de donar, 100 °C de kaynar,
Ill.a2 + b2 = c2
IV.Aşırı hıztehlikelidir.
V. Telefon numaramız sorulduğunda söylemek.
Yukarıdaki bilgilerirı kazanıldığı öğrenme şekli
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bilişsel öğrenme
B) Koşullanma yoluyla öğrenme
C) Motor öğrenme
D) Kavrama yoluyla öğrenme
E) Örtük öğrenme
2.Aşağıdakilerden hangisi duyusal kayıtın özelliği degildir?
A) 0.5 sn. sürmesi
B) Algılarımızı bütünleştirmesi
C) Hareket algımızı sağlaması
D) Algılara verilecek karşılıkları belirlemesi
E) Bir tür ön hafıza bölgesi olması
"Z.
o S2
4. Hangi kurama göre öğrenme olayı,
bilgisayarların çalışmasına benzetilmekte,
girdilerin işlenip çıktılara dönüşmesi olarak
görülmektedir?
A) Gestalt kuramı
B) Sosyal öğrenme kuramı
C) Bilgi işleme kuramı
D) Nörofizyolojik kuram
E) Bilişsel öğrenme kuramı
5. Çözülemeyen bir geometri probleminin
verileri arasındaki ilişkinin birdenbire
görülmesi hangi tür öğrenmeye bir örnektir?
A) Denemeyanılmayoluylaöğrenme
B) Kavrama yoluyla öğrenme
C) Şartlanma yoluyla öğrenme
D) Operant şartlanma ile öğrenme
E) Güdüleme öğrenme
CEVAPLI KONU KAVRAMA TESTİ
3.
İlköğretimde okuma yazma öğretilirken
tümdengelim yönteminin kullanılmasında hangi
öğretim kuramının etkisi en büvüktür?
A) Davranışçı yaklaşım
B) Bilişsel yaklaşım
C) Sosyal öğrenme yaklaşımı
D) Bilgi işleme yaklaşımı
E) Gestalt yaklaşımı
6. İnsanın daha önceden karşılaşmadığı yeni
karmaşık durumlarda ihtiyacını karşılayan,
dikkate değer durumları bir anda içsel olarak
öğrenebilmektedir. Yani yeni karşılaştığı ve
daha önce çözemediği bir fizik sorusunu
öğeler arasında ilişki kurarak birden bire
çözebilmektedir.
Buna göre aşağıdaki hangi öğrenme
yolundan söz edilebilir?
A) Bilişsel öğrenme
B) Örtük öğrenme
C) Deneme-yanılmayoluylaöğrenme
D) Kavrama yoluyla öğrenme
E) Gözlem yoluyla öğrenme
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 33
7. Bilişsel öğrenme yaklaşımına göre dışsal pekiştireçlerin temel işlevi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Davranışı kuvvetlendirirB) Davranışın tekrar edilme olasılığını arttırırC) Kişiye davranışının doğruluğu hakkında dönüt
sağlarD) Kişinin yaniış olan davranışını ayırt etmesini
sağlarE) Pekiştireci takip eden uyarıcıyı koşullar
10. "Vejetaryen bir kişi açlık dürtüsünü sebze vemeyvelerle giderme eğiliminde iken vejetaryenolmayan bir kişi için ise et kaçılacak bir uyarıcıdeğildir."
Tolman'a göre örnekte belirtildiği gibi belli dürtü durumlarıyla belli nesneleri ilişkilendirme eğiliminin öğrenilmesine ne denir?
A) KateksisB) Eşdeğer inançlarC) Alan beklentiieriD) Alan biliş yollarıE) Dürtü ayırımları
8. Davranışçı kuramlar aşağıdaki öğrenmelerin hangisinin açıklanmasında bilişsel ağırlıklı kuramlara göre yetersiz kalır?
A) KorkularB) Basit davranışlarC) Tepkisel davranışlarD) Zihinsel ağırlıklı karmaşık davranışlarE) Alışkanlıklar
tn "o crLUQ
"crÜJ_ ı
£§ "dl 'm
UU
'5UJ
11. "Öğrenci zil çaldığında öğretmenin sınıfa gireceğini bilir. Bu öğrenme uyarıcı-tepki öğrenmesi değil uyarıcı-uyarıcı öğrenmedir."
Organizmanın bir işareti gördüğünde onu başka bir işaretin izleyeceğini öğrenmesini Tolman aşağıdakilerden hangisi olarak tanımlamıştır?
A) KateksisB) Alan beklentileriC) Alan-biliş yollarıD) Eşdeğer inançlarE) Hareket biçimleri
9. Aşağıdakilerden hangisi bilişsel öğrenme kuramlarının temel nitelikleri ile ilgili olarak doğru bir ifade değildir?
A. Uyarıcıların algılanması ve bireydeki içsel süreçler önemlidir
B) Öğrenmeye etki eden bireysel özellikler üzerindedurmuştur
B) Öğrenmede içsel pekiştireçler önemli rol oynarC) Öğrenen öğrenme sürecinde uyarıcıları seçip;
bu uyarıcıları kodlayarak aktif durumdadırE) Bilgide değişmeden çok davranışın
öğrenileceğini savunur
12. Tolman'ın öğrenme kuramına göre öğrenme-öğretme süreçlerinden hangisinin kullanılması uygun olmaz?
A) Problem çözme yönteminin kullanılmasıB) Konular mantıksal aşamalı bir sıra takip etmelidirC) Bilgiler küçük parçalar halinde öğretilmelidirA) Konular öğrenci için anlamlı ve bütüncül
olmalıdırE) Öğrencilerin kendi biliş haritalarını
oluşturmalarını sağlayacak etkinliklere yerveriimelidir
34- -OĞRENME PSİKOLOJİSİ.
13. Aşağıdakilerden hangisi Tolman'a göre
öğrenmeyi etkileyen çevresel değişkenlerden biri
değildir?
A) Verilen uyarıcıların türü ve biçimi
B) Denemesayısı
C) Organizmanın önceki öğrenmeleri
D) Verilecek pekiştirecin organizmanın dürtü
durumuna uygunluğu
E) Öğrenme durumunda gerekli motor tepkilerin
türü
14. Aşağıdakilerden hangisi Tolman'ın öğrenme
kuramına göre öğrenme sürecini etkileyen
bireysel farklılıklardan biri değildir?
A) Kalıtım
B) Yaş
C) Önöğrenmeler
D) Organizmanın hormon, ilaç ve vitamin koşulları
E) Biliş
1Z,
om 'oLU
15. "Tolman davranışçı kuramcılar gibi davranışın açıkça
ölçülmesi gerektiğini savunmuştur. Fakat
davranışçıların davranışın bilişsel yönüne çok az
değer verdiğini söylemiştir."
Aşağıdakilerden hangisi Tolman'ın öğrenme
kuramı için uygun bir ifadedir?
A) Öğrenilmiş davranış sadece koşullu uyarıcılara
gösterilen tepkilerdir
B) Davranışlar küçük birimlere bölünerek
incelenmelidir
C) Davranış bireylerin amaca yönelik etkinlikleridir
D) Davranışı yönlendiren temel etken uyarıcıdır
E) Öğrenme süreçlerini kişinin beklentisi etkilemez
1. A 6. D 11.B
2. D 7. C 12. C
3. E 8. D 13. C
4. C 9. E 14. E
5. B 10. A 15. C
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 35
1. Aşağıdaki davranışlardan hangisi, "ışığın
kırılması olayının kavrama düzeyinde
öğrenildiğini" gösteren bir kanıt olamaz? (2001
KPSS)
A) Olayı benzer bir örnekle açıklama
B) Olayı kendi cümleleriyle anlatma
C) Olayın kitapta geçen tanımını söyleme
D) Olayı çizdiği bir şekil ile gösterme
E) Olayı hazırladığı deney yoluyla gösterme
Gestalt kuramcılarına göre; bütün, parçaların
toplamından daha fazladır ve birey bütünü
parçalarına ayrıştırarak değil bütüniük içinde
algılar. Gestaltçılar organizmanın dışarıdan gelen
duyumlara kendisinden bir şeyler katarak,
yaşantıyı yeniden örgütlediğine inanmaktadırlar.
(N. Senemoğlu, Gelişim, Öğrenme ve Öğretim,
s.102). insanlar bütün olarak algılarlar bir parçayı
ayrı ayrı notalar olarak değil anlamlı bir melodi
olarak algılarız.
(Cevap C)
ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ
Bilişsel hedef davranışların sıraianmasında bilgi
basamağından sonra gelen kavrama
basamağında öğrenciden öğrendiği bilgiyi kendine
göre ifade etmesi beklenir. Öğrencinin önceden
öğrendiklerinin yeni bir biçimde, yeni bir
düzenlemeyle sunması ya da farklı biçimierde ve
düzenlemelerde gördüğünde tanıması gerekir.
Kavrama basamağı çeviri, yorumlama ve
ötelemeden oluşur. A, B, D ve E seçeneklerinde
öğrenilen bilginin farklı biçimlerde (örnekle, kendi
cümleleriyle, şekille, deneyle) sunulması söz
konusudur. Fakat C seçeneğinde kitaptaki tanımı
söyleme bilgi basamağına ait bir davranıştır
(ezber).
(Cevap C)
Dışarıda bulunan yiyeceğe ulaşmak için kafesin
kapısını açmaya çalışan bir şempanze, bir süre
hareketsiz kalarak çevresine baktıktan sonra aniden
kapının sağ tarafındaki kol kaldırıldığında kapının
açılabileceğini fark etmiştir.
Şempanzenin kapı ile kol arasındaki ilişkiyi fark
edip kendisini istediği sonuca ulaştıracak çözümü
bulması, aşağıdaki problem çözme çeşitlerinden
hangisine bir örnektir? (2003 KPSS)
A) Hazır modellerle
B) Kavrama yoluyla
C) Deneme-yanılmayoluyla
D) Tümevarım yoluyla
E) Tümdengelim yoluyla
2. Aşağıdaki öğrenme yaklaşımlarından hangisi
"insanlar gördüklerini bütün olarak algılarlar.
Bütün, onu oluşturan parçaların toplamından
fazladır." görüşünü savunur? (2002 KPSS)
A) Edimsel (operant) koşullanma
B) Klasik (tepkisel) koşullanma
C) Gestalt öğrenme
D) Öğrenmede bilgi işlem modeli
E) Sosyal öğrenme
Köhler'e göre kişi, önceki bildiği yollarla problemin
çözümüne ulaşamayınca, oturup düşünmekte,
etrafı gözden geçirmekte ve çözüme ani ve
zihinsel olarak ulaşmaktadır. Köhler'e göre
kavrama yoluyla öğrenme deneme yanılmalarla
olmaz birey deneme yanılmaları zihninde yapar
ve çözümü bulunca harekete geçer. Çözümü
bulmak için çevresel uyarıcıları değerlendirir.
Çözüm anidir ve tamdır. Bu örnekte de şempanze
sessiz kaldığında çevreyi değerlendirir ve çözüme
aniden ulaşır.
(Cevap B)
36- -ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ-
4. Evine bilgisayar alan bir öğrenci bu bilgisayarı odada
istediği yere koyduğunda kablosunun elektrik prizine
yetişmediğini görür. Mobilyaların yerini değiştirme,
prizin yerini değiştirme gibi çeşitli çözüm yollarını
denedikten sonra bir uzatma kablosuyla sorunun
çözülebileceğini anlar.
Bu öğrencinin bir uzatma kablosu alarak sorunu
çözebileceğini anlaması aşağıdakilerden
hangisine örnek olabilir? (2004 KPSS)
A) Koşullanma yoluyla öğrenme
B) Sınama - yanılma yoluyla öğrenme
C) Gözlem yoiuyla öğrenme
D) İçgörüsel (kavrama) yoluyla öğrenme
E) Ayırt etme öğrenmesi
Zihinde belirlenen bir problemi çözmek için bir dizi
denemeler yapıldıkîan sonra çözüm bulunamaz
ya da biiinen yollar problemi çözmeye yetmezse
çözüm birden bire (aniden) zihinde belirir. (içgörü
oluşturma) ya da birey zihninde var olan
tasarımlardan faydalanır. Kavrayış yoluyla
öğrenme de öğrenenin öğrenme konusu ya da
materyalin parçaları arasında bağlantılar kurması
çok önemlidir. (İnceleme yapma ve ilişkileri
belirleme) Böylece kavrama (seziş) yoluyla
öğrenme aniden gerçekleşir. Kavrama yoiuyla
öğrenmede bir problem vardır ve çözüm önce
zihine ulaşır sonra uygulanır.
(Cevap D)
Başlıca beş öğrenme yolu bulunmaktadır.
1. Şartlanma yoluyla öğrenme
2. Kavrama (seziş-içgörü oluşturma) yoluyla
öğrenme
3. Gözlem (model alma) yoluyla öğrenme
4. Akıl yürütme yoluyla öğrenme
5. Sınama-yanılma yoluyla öğrenme; Zihinsel £g
belirlenen bir problemi çözmek için bilinçsizce, ^
tesadüfi yolla bir dizi denemeler yapıldıktan sonra
probleme çözüm getirilirse bu sınama-yanılma
yoluyla öğrenmedir. Sınama-yanılma yoluyla
öğrenmenin formülü kısaca şu şekildedir:
-^- Problem durumu (zihinsel belirir)
Sınama (deneme) -> Çözüm yok
Bir model uçağın parçalarını tek tek dikkatle
inceleyerek bunların nasıl, hangi sırayla bir araya
getirilmesi gerektiğini belirleyen ve sonuçta uçağı
yapmayı başaran bir öğrencinin bu davranışı
aşağıdakilerden hangisine örnektir? (2004 KPSS)
A) Kavrama yoluyla öğrenme
B) Sınama-Yanılmayoluylaöğrenme
C) Gözlem yoluyla öğrenme
D) Tepkisel koşullanma
E) Örtük (gizil) öğrenme
Kavrama (seziş) yoluyla öğrenmede problemin
çözümü bir dizi inceleme ve zihinsel işlemlerden
yararlanılarak zihinde bulunur ve çözüm
uygulanarak problem çözülür. Bu soruda birey
model uçağın parçalarını tek tek inceleyerek,
hangi sırayia bir araya getirilmesi gerektiğini
zihninde belirlemiş, ve uçağı yapmıştır.
O
IU
Sınama (deneme) -> Çözüm yok
Sınama -> Problem çözüldü i
Öğrenme oluştu ________________
Kavrama (seziş) yoluyla öğrenme
Gestalt yaklaşımına
göre öğrenme iki
türlü gerçekleşir.
Gizil (örtük) Öğrenme: Bilinçsizce ve farkında olmadan edinilen öğrenmeler.
Kavrama (seziş-içgörü) oluşturma yoluyla öğrenme: Bilinçli bir şekilde ve problemin aşamaları arasındaki doğal ilişkileri zihinde kurarak edinilen öğrenmeler.
(Cevap A)
-EGITIM BILIMLERI- 37
6. 'Topu yatağının altına kaçan çocuk diğer
oyuncaklarını topa çarptırarak topu çıkarmak istemiş
ancak bunu başaramamıştır. Sonraki birkaç
denemesi de yine başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Daha
sonra uzaktan kumandalı arabasıyla topu
yönlendirerek çıkarabileceğini keşfetmiştir."
Yukarıda anlatılan parçada çocuğun topunu
yatağmın altından çıkarmayı öğrenmesi ne tür bir
öğrenmedir? (2005 KPSS)
A) Kavrama yoluyla öğrenme
B) Bilgiyi işleme yoluyla öğrenme
C) Denemeyanılmayoluylaöğrenme
D) Edimsel öğrenme yoluyla öğrenme
E) Klasik koşullanma yoluyla öğrenme
Kısa süreli bellek aynı anda ortalama 7+2
bilgiyi alabilir. Bu nedenle bilgiyi gruplamak
kısa süreli belleğin kapasite sınırlılığını
azaltır. Yani yedi numaralı bir telefon
numarasını 325 46 33 şeklinde üç birime
indiririz. Böyiece hem yeni gelecek bilgiye
kısa süreli bellekte yer açmış hem de bilgiyi
hatırda tutarak uzun süreli belleğe kolay
aktarmış oluruz. Bilgi kısa süreli beilekten
uzun süreli belleğe aktarılmadığı taktirde
unutulur.
(Cevap A)
Köhler'e göre kişi, önceki biidiği yoliaria problemin
çözümüne ulaşamaymca, oturup düşünmekte,
etrafı gözden geçirmekte ve çözüme ani ve
zihinsel olarak uiaşmaktadır. Bu öğrenmelere
kavrama yoluyla öğrenme denir. Birey çözümü
bulmak için çevresel uyarıcıları değerlendirir.
Çözüm anidir ve tamdır. Bu örnekte de çocuk
çevredeki uyarıcıları değerlendiriyor ve yatağının
altına kaçan topunu uzaktan kumandalı
arabasıyla çıkarabileceğini keşfediyor.UJ
(Cevap A) .§
QUi
7. Telefon numarasını arkadaşına söylerken
rakamları tek tek değil de, 325 46 33 gibi
gruplandırarak söylemek aşağıdakilerden
hangisini kolaylaştırır? (2005 KPSS)
A) Hatırdatutma
B) Hafızaya kaydetme
C) Kısa süreli bellek
D) Uzun süreli bellek
E) Ezberleme
38- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
Test (Ölçme Aracı) Sonuçları Üzerindeki İstatistiksel İşlemler
1(B)
Merkezi Dağılım Olçüleri
1. Ranj (Dizi Genişliği)2. Standart Sapma (Sx)3. Çeyrek Sapma4. Bağıl Değişkenlik
Katsayısı
5.Varyans
Eğitimde ölçme işlemi yapılıp bittikten sonra puanlar elde edilir. Elde edilen puanlar üzerine yapılacak işlemlerde belli bir sıra izlenir. Ancak test sonuçları üzerindeki işlemlere geçmeden önce elde edilen puanlar sıraya dizilerek, frekans dağılımı çıkartılması gerekir. Bunun nasıl yapıldığını şimdi bir örnekle görelim.
Örnek: Diyelim ki siz 6-C sınıfında bir öğretmensiniz. Psikoloji dersinden sınav yaptınız. Sınav sonucunda 10 tam puan üzerinden öğrencilerinizin aldığı puanlar aşağıdaki şekilde olsun.
6-C sınıfı Psikoloji Dersi Sınav Sonuçları => { 9,10,8,2,6,8,1,2,5,7,4,7,2,7,9,7 }
* Sınav sonuçları puanları verilmiş bir dağılımda yapılacak ilk iş puanları sıraya dizerek, frekans dağılımlarını göstermektir.
Puanların Sıralaması ve Frekans Dağılımı
ÖLÇME ve DEĞERLENDIRME Test Sonuçları Üzerinde İstatîstiksel işlemler
r(A)
Merkezi Yığılım (Eğilim) Olçüleri
1. Mod (Tepe Değer)2. Medyan (Ortanca)3.AritmetikOrtalama(x)4. Ağırhkh Ortalama
Puanların Grafikle Gösterilmesi
Ölçme ve değerlendirmede ölçme sonuçları-puanlar sıralanıp frekansları gösterildikten sonra grafikle göstermek verilerin anlaşılmasını ve yorumlanmasını kolaylaştırmaktadir. Bunun için histogram ve poligon grafiği çizilmektedir. Şimdi yukarıdaki 6-C sınıfının puanlarının histogram ve poligon grafiğini çizelim.
RilgiNotu '
Bu tür grafiklerde yatay eksen (x) daima puanları dikey eksen ise frekansları gösterir.
Histogram Grafiği
Her puanın veya puan aralığının frekansının bir sütun ile gösterildiği grafik türüdür. Her sütün kendisine karşılık gelen puanın frekansını gösterir
7--6--5--4--3--2--1 --0 L
CVJ LO OO T^ ""*■ I*— "^
cvı cvı cvı co co co -^r ^3. ^î ^*. Çr^ yC? °o
cvı cvi co co
Histogram (Bar) Grafik
SŞ
6-CSınıfı Psikoloji Dersi Puanları Sıralaması
1 2 4 5 6 7 8 9 10
Frekans Dağılımı
(f) ? 1
? 3
■ 1
• 1? 1
? 4
? 2
■ 2
+ 1
16
Örnek:
Şimdi 6-c sınıfının psikoloji dersinden aldıkları puanları histogram grafiğiyle çizerek gösterelim
Frekans (f)A
6 - ...................................................
ıI1 -
Puanlar (P)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Histogram (Bar) Grafiği
54-3--2
-EĞİTİM BİLİMLERİ-
39
Frekans Poligonu
Ham puan ekseninin en düşük aralığının altındaki aralığın orta noktasından başlamak üzere, her ilerleyişin ve yükselişin orta noktası işaretlenir. Sonra bu noktalar birleştirilir. Böylece elde edilen kırık çizgili grafiğe frekans poligonu denir.
f
ı -6- -
5 - -
3--2-1
- ■
■*■ Puanlar (x) cvı 10 oo •«— -*d- r— o o co co •>=*- ■«=*■ ■*=f to
Örnek
Şimdi yukarıda bahsi geçen 6-c sınıfının psikoloji dersinden aldıkları puanları poligon grafiğiyle çizerek gösterelim
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Frekans Poligon Grafiği
Not: Şimdi yukarıdaki histogram veya poligon grafiğine bakarak tersinden gidip 6-C sınıfının puanlarını ve puanların frekans dağılımını çıkarabiliriz. Bunun yardımıyla da dağılımın mod, medyan, ranj, aritmetik ortalama, standart sapması ve öğrenci sayısını hesaplayabiliriz. KPSS'de ise öğrenciden istenen budur buna benzer grafik soruları son yıllarda daha sık çıkmaya başlamıştır. Özellikle 2005 KPSS' de daha çok soru geldi.
Puanların Gruplanması
Puanların gruplandırılmasının aşamaları:
a. Grup sayısının belirlenmesi: Puanların gruplandırılmasında ilk yapılması gereken puanların kaç grupta toplanacağına karar vermektir. Genellikle de puanların tek sayılı gruplandırılması yoluna gidilir.
Puanların kaç grupta toplanacağına karar verilmesi gruplandırma yapacak kişiye bırakılmıştır. Örneğimiz için grup sayısı 11 olsun.
'oa
uı
Q
b. Grup (puan) aralık katsayısının belirlenmesi:Grup aralık katsayısı puanların en büyüğü ile en küçüğü arasındaki fark (RANJ) alınır ve fark daha önceden belirlenen grup sayısına bölünerek bulunur.
Örneğimizde; en büyük puan 52, en küçük puan 20, grup sayısı 11 'dir. 0 halde; 52 - 20 = 32
32/11 = 2,9 yani ~ 3 (Sayıların devretme kuralından bir üst rakama tamamlanır.)
c. Frekans'ın belirlenmesi: Tablo üzerindefrekans puan aralığından hareketle bulunur.
d. Puan aralığının orta değerinin belirlenmesi:Puan aralığında yer alan her iki puanın toplanıp ikiye bölünmesiyle elde edilir.
Ömeğimizde; 52 + 50 = 10212 = 51 gibi
e. Yığılma Frekans: Tabloda frekans dizilişininaltından itibaren frekanslar toplanarak bulunur.
Örneğimizde; 20 - 22 aralığının frekansı 2, onun üstündeki 23 - 25 aralığının yığılmalı frekansı 2, o halde yığılmalı frekansı 2 + 2 = 4
f. Gerçek grup aralığı (ondalık sayılarda aralıksınırı) nın belirlenmesi: Grup aralıklarının altsınırının 0,5 altı ve üst sınırının 0,5 puan üstüalınarak gerçek grup aralığı oluşturulur.
g. Tablodaki verilerin grafikte gösterilmesi:
Pu
an a
ralığ
ı
Frek
ans
Ara
lığın
ort
a d
eğer
i
Yığ
ılmal
ı
Fre
kan
s
Ara
lığın
ger
çek sı
nır
ı
50-52 1 51 41 49.5 - 52.5
47-49 2 48 40 46.5 - 49.5
44-46 3 45 38 43.5 - 46.5
41-43 4 42 35 40.5 - 43.5
38-40 5 39 31 37.5 - 40.5
35-37 7 36 26 34.5 - 37.5
32-34 6 33 19 31.5-34.5
29-31 5 30 13 28.5-31.5
26-28 4 27 8 25.5 - 28.5
23-25 2 24 4 22.5 - 25.5
20-22 2 21 2 19.5-22.5
CSl LO OO T~ CVI CVI CVI CO
CM CM CMcsj
40- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
5. MERKEZİ EĞİLİM (YIĞILIM) ÖLÇÜLERİ (VASAT ÖLÇÜLERİ)
a. ARİTMETİKORTALAMA
Bir dağılımdaki puanlar (öiçümler) toplamının, ölçüm sayısına (frekans sayısına) bölünmesidir.
X —
N
Örnek: Yukarıdaki örnekte verilen 6-C sınıfının Psikoloji dersindeki puanlarının aritmetik ortalamasını bulalım.
KP
SS
PU
AN
I (X
)
FRE
KA
NS
(F)
(FX
)
ÇÖ
ZÜM
95
90
85
80
75
70
2 3
2 4
2 3
190
270
170
240
150
210
- SfxX =----------formülündenN_ 1230A —
16 X = 76,875 olarak
bulunur.
N = 16 Ifx=1230
= 5,87
6-C sınıfının ortalaması 5,87'dir.
Örnekler:
1. Ölçme Değerlendirme dersinden öğrenciler şu
puanları almış olsun; { 45 - 72 - 37 - 44 - 81 - 66 -
71-29-59 }
Bu puanların aritmetik ortalaması kaçtır? _
Zx 504= 56
2. Bir otobüs 600 km Ankara - İzmir yolunu 8 saatte almış olsun. Bu otobüsün bir saatte aldığı yol kaç km'dir?
= 600/8 = 75 kmN
3. Bir dersin üç sınavından 7, 6 ve 4 puanlarını alan öğrencinin puanlarının aritmetik ortalaması kaçtır?
=7 + 6 + 4 = 17/3 = 5,7
Gruplandırılmış Verilerde Aritmetik Ortalama
Tabloda verilen bilgilere dayalı olarak aritmetik ortalamanın bulunmasıdır.
Örneğin: Bir grup öğrencinin KPSS sınavından almış olduğu sınav sonuçları verilmiştir.
o >-
b. MOD (TEPE DEĞER)
Bir dizi ölçümde en çok tekrarlayan yani frekansı en yüksek olan değere MOD (tepe değer) denir. Gruplandırılmış verilerde ise mod, frekansı en çok olan puan aralığının orta noktasıdır.
BilgiNolu/
Bir dizi ölçüm içerisinde en çok frekansa sahip birden fazla değer varsa, mod birden fazla olabilir. Çift modlu dağılım olabilir.
Kural-1
Bir frekans dağılımında bütün değerlerin frekansı aynı ise bu frekans dağılımımn modu yoktur.
Örneğin: 1,1, 4,4, 5, 5, 7,7
Bu sayı dizisinin modu eşit olduğu için modu
voktur. Kural-2
Bir sayı dizisinde en çok tekrar eden değer bu dizinin modunu oluşturur.
Örneğin: 5, 6, 8,11,12,,15,15,1ft, 16 19, 21
Bu sayı dizisinde 15 değeri 3 defa tekrar ettiği için yani frekansı 3 olduğu için, bu dizinin modu: 15'dir.
Örnek: Yine yukarıda verdiğimiz 6-C sınıfının Mod'unu bulalım. 6-C sınıfının puan dağılımında en çok tekrar eden puan 7'dir. 4 öğrenci 7 puan almıştır. Doîayısıyla mod 7'dir.
Kural-3
Bir dizi ölçümde ardışık en büyük iki değer aynı frekansa sahipse bu iki değerin
_ 1 + (2x3) + 4 + 5 + 6 + (7x4) + (8x2) + (9x2) + 10X =16
N
x = — N
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 41
Orneğin: 2, 2, 5, 5. 10. 10. ,1,0. 12. 12. 12, 15, 18, 21
D , . . , 10+12 22 ,, .Bu dızının modu:----------= — = 11 olur.
2 2
Kural-4
Bir dizi ölçümde ardışık olmayan iki değer en fazla
frekansa sahipse bu dizinin iki farklı modu vardır.
Örneğin: 26, 27, 36, 36, 3 6, 41, 45, 54, 54, 54, 60,
63,71
Bu sayı dizisinin modu 3'er frekansa sahip olan 36 ve 54'dür.
BİIgİ Notu /
|Mod merkezi yığı l ım ölçüsü olarak kaba bir |
| istatistik olup ancak en büyük frekansın hangi |
| puanda olduğunu gösterir. Böyle olmakla birlikte, |
| tepe değer, ortanca ve aritmetik ortalama gibi|
| istatistiklerle karşılaştırılarak, frekans |
| dağılımlarının yorumlanmasında kullanılır.
|
Gruplandırılmış Verilerde Mod (Tepe Değer)
Gruplandırılmış dağılmada ise; en fazla frekansa
sahip aralığın orta noktası (orta değer) o grubun
modunu oluşturur.
Grup aralığı Frekans Orta değer
50-52 3 51
47-49 3 48
44-46 2 45
41-43 3 42
38-40 2 39
35-37 4 36
32-35 4 33
29-31 3 30
C 26-28 f6] \zı\ )
C 23-25 [24J )
ÇÖZÜM:
Bu tabloda en fazla frekansa sahip olan puan aralığı
26 - 28 ve 23 - 25 puan aralığıdır. Bunların orta
noktası ise 27 ve 24'tür. Öyleyse; MOD: 27 ve
24'tür. Çift modlu bir puan dağılımıdır.
tn "o ccLLİ
İE
Q UJ>
Örnek: Histogram Grafiğinde Mod'un Bulunması
f
6-5--4--3--2--1--
0CVJ Ol CO CO
Çözüm: Bu grafikte en fazla frekansa sahip
sütun 35 - 37 puan aralığındaki sütundur. 35 -
37 puan aralığının orta değeri yani 36 bu
grafiğin modudur. MOD: 36'dır.
MEDYAN (ORTANCA)
Bir dizi ölçüm büyükten küçüğe veya
küçükten büyüğe sıralandıktan sonra diziyi
tam ortadan ikiye bölen değere (puana)
MEDYAN (ortanca) denir.
ftilgi Notu /
| Medyanı (ortanca) bulmak için ölçüm
sonuçları |yani puanlar mutlaka büyükten
küçüğe veya | küçükten büyüğe doğru
sıralanmalıdır.
1. Yöntem
Bir dizi ölçümde ölçüm sayısı (N) tek ise;
inci değer ortancadır.?,7,6, (5J4,3,2 ,
—'ı —'O
rianca 2.
Yöntem
Bir dizi ölçümde ölçüm sayısı (N) çift ise;
ölçüm değerleri sağdan ve soldan eşit oranda
ayrıldıktan sonra ortada kalan iki değer
toplanarak ikiye bölünür ve ortanca bulunur.
Örneğin: ,6, 9,(55^,21, 25,
N/2= 10+14 = 24/2 = 12 2
N NN çift ise — 'inci değer ve — + 1 'inci değerlerin orta
noktası ortancadır. Ortanca = 12'dir.
Örnek: Yine 6-C sınıfının puan dağılımını
örnek alarak medyanını bulalım.
2
ÖR
/
•Puanlar
N+1,:
Ortanca = 5'tir.
42- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
6-C Sınıfı => 1, 2, 2, 2, 4, 5, 6,C7j(7j7, 7, 8, 8, 9, 9,10 =Ps iko lo j i Ders i ^^___^^ j ^ ____
—p— = 7 Medyanı 7'dir.
Toplam puan sayısı 16'dır. Yarısı 8, öyleyse alttan
ve yukarıdan 8. sıradaki puan ortancadır. Bu da 7'ye
denk gelir. Öyleyse dağılımın Mod'u 7'dir.
3. Yöntem
Gruplandırılmış Puanlarda Ortanca'nın (Medyan)
Bulunması
•tfaFormül = Ortanca = L +
L = Ortancanın bulunduğu aralığın gerçek alt sınırı N
= Toplam ölçüm sayısı (Puan sayısı)
tfa = Ortancanın bulunduğu puan aralığının bir
altındaki aralıktaki toplamalı frekans
fb = Ortancanın bulunduğu aralığın frekansı a =
Aralık kat sayısı
Orneğin
Pu
an a
ralığ
ı
Fre
kan
s (F
)
Ort
a d
eğer
(x)
N
Ger
çek
sın
ırla
r
Ver
iler
50-52 1 51
(5)49,5-52,5 N-41/2-20 5
47-49 2 48 40 46,5-49,5
44-46 3 45 38 43,5-46,5
41-43 4 42 35 40,5-43,5 fb=7
38-40 5 39 31 37,5-40,5 L=34,5
35-37 36 26 ^■^34^5)37,5 a=3
32-34 6 33 (4fa 31,5-34,5
29-31 5 30 13 28,5-31,5
26-28 4 27 8 25,5-28,5
23-25 2 24 4 22,5-25,5
20-22 2 21 2 19,5-22,5
ÇÖZÜM: Ortanca = L +
= 34,5+l^z!£|.3
. a
fb
f-tfaFb . a
u>c
2 g>X
{= (0c
X v 55
Ölç
ü 'r e k a a m a
a. aoI—
12 1 12 12 11,5-12,5 L = 7,5
10 2 20 11 9,5-10,5 N/2=12/2=6
8 16 9 tfa=7
6 3 18 (Ütfa 4,5-5,5 fb=2
4 4 16 4 1,5-2,5 a=2
N=12 fx=82
ÇÖZÜM: Ortanca = L +
z. om = 3 4 , 5 + f ^ | . 3
= 35,1
■f-tfa
fb. a
= 7,5+l'̂ |.2
= 7,5 + (-0,5). 2
= 6,5
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 43
d. ARİTMETİK ORTALAMA - ORTANCA - MOD
ARASIİLİŞKİ
Çarpık dağılımları işlemeden önce çarpık olmayanı yani Normal dağılımı bilmek gerekir. Böylece neye göre neden çarpık olduğu daha iyi anlaşılır.
Normal Dağılım
Normal dağılım aslında evrendeki düzen ve ahengin de bir göstergesidir. Evrende müdahale edilip değiştirilmediği sürece birçok varlıklar özellikleri bakımından normal dağılım özelliği göstermektedirler. Normal Dağılım simetriktir. Ortalamadan sağa ve sola doğru gidildikçe düzenli bir azalma görülür. Ortalamanm sağına ve soluna doğru gidildikçe eşit bir azalma gözlenir. Örneğin toplumda insanların sayıca çoğu normal zekaya (110) sahiptir. Normal zeka ortalaması 110 ise ortalamanın sağına ve soluna doğru gidildikçe daha yüksek (115) ve düşük (105) zeka düzeyine sahip insan sayısında düzenli bir ilişki gösterir. •§
Normal Dağıl ım Eğrisi - Grafiği gj
Not: Yukarıdaki dağılım grafiği normal dağılımı göstermektedir. Normal dağılımın dışındaki dağılımlara, (grafiklere) çarpık (yani normalden sapmış) dağılım diyoruz. Şimdi sırayla bu çarpık dağılım örneklerini görelim.
Örnek Soru:
1. Aşağıda belli bir öğrenci grubunun bir sınavda
aldığı puanlar ve frekansları verilmiştir
Puan Frekans
0-5 3
5-10 5
10-15 9
15-20 5
20-25 3
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki bilgilere ait
grafiktir? (2005 KPSS)
A)
SX-4s -3s -2s -1s Z -4z - 3z - 2z - 1z T 10 20 30 40
x +1s +2s +3s +4s 0 +1z +2z +3z +4z 50 60 70 80 90
"cn
Q UJ>
B)
C)
fillgl Notu /
Normal Dağılım Eğrisinin Özellikleri:
1. Dağılımın iki yanı birbirine eşit olduğundansimetrik bir dağılımdır.
2. Üç merkezi eğilim ölçüsü (Aritmetikortalama, ortanca ve tepe değer) birbirineeşittir.
1. Eğrinin tabanı birleşmez, yani sıfır olmaz.
3. Normal dağılım evrendeki düzenliliğinyansımasıdır. Müdahale edilmediği takdirdenormal şartlar altında, boy, ağırlık, zeka,genel yetenek, özellikleri normal dağılımgösterir.
D)
E)
44- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
Bu dağılımın grafikle gösterimi simetrik bir grafiktir. Puanlar mod (10-15 puan aralığı) etrafında simetrik dağılmıştır. Seçenekierden A seçeneği sola çarpık, B seçeneği sağa çarpık, D seçeneği çift modlu, E seçeneği de sola çarpıktır. C seçeneği simetrik bir dağılım grafiğidir. Dolayısıyla yukarıdaki frekans dağılımı incelendiğinde puanların sağa ve sola doğru simetrik dağıldığı anlaşılmaktadır.
(Cevap C)
Kayışlılık (Çarpıklık)
Frekans grafiklerinin genel görünümü ölçümlerin eldeki grup hakkında oldukça aydınlatıcı bilgiler verebilir. Bir başka ifade ile; bir frekans dağılımının şekline bakarak onu oluşturan puanların dağılımı hakkında bazı yorumlar yapılabilir. Bunlar dağılımın çarpık olduğu, sağa veya yığılmah olduğu, heterojen veya homojen olduğu özellikleridir.
3.(X-ort)
ModOrtx
Sağa çarpık (Pozitif kayışlı) dağılım: Çarpıklık değeri pozitiftir.
Başarısız bir sınıfın dağılımıdır.
Mod < Ort < x yani ortalamadan büyük puanların frekansları düşer ve yüksek puanlar sağa doğru dağılır. Böyle dağılıma pozitif kayışlı veya sağa çarpık dağılım denir.
Sağa çarpık bir dağılım da X > Mod > Medyan ilişkisi gözlenir.
Çarpıkhk =
X
Mod Ort
xOrtMod Normal dağılım (Simetrik dağılım): Çarpıkhk değeri sıfırdır.
Vasat (başarı açısından) normal bir dağılımını gösterir.
sınıfın
Sola çarpık (negatif kayışlı) dağılım: Çarpıklık değeri negatiftir.
Başarılı bir sınıfın dağılımını gösterir.
Böyle bir sınıfta öğretimin ve programın hedeflerinin çoğu gerçekleşmiştir. Puanların yarıdan fazlasının aritmetik ortalamanın üstünde toplandığı birdağılımdır.
Sola çarpık bir dağılımda X < Mod < Medyan ilişkisi gözlenir.
ModOrtx Mod
Çift - çok modlu dağılım:
Başarı düzeyleri çok farklılık gösteren bir sınıfın dağılımı. Öğrencilerin puanları arasındaki farklılık çoktur. Böyle bir dağılımda bilen veya bilmeyen öğrencilerin ayrımı daha nettir. Çift modlu bir dağılım heterojendir.
Öğretim dönemi başında öğrencilerin ön bilgi düzeyleri çok farklılık gösteriyorsa, öğretim dönemi sonunda bu tür bir dağılım elde edilebilir.
-EĞİTİM BİLİMLERİ. 45
Sivri uçlu dağılımda öğrencilerin puanları birbirine çok yaklaşmıştır. Puanlar arasındaki farklılık oldukça azdır. Puanlar ortalama etrafında toplanmıştır. Homojen özellik gösterir. Bilen ve bilmeyen öğrenci net değildir.
1. { 11,13,14,14,17,18,19,22,22,22,36 }
Yukarıda verilen dizinin modu kaçtır? A) 11
B) 13 C)14 D)22 E) 36
Mod bir dağılımda frekansı en yüksek olan değerdir. Yani bir dizideki en çok tekrar eden değerdir. Buna göre 22 değeri 3 defa tekrar etmiş yani frekansı 3 tür. Dolayısıyla mod = 22'dir.
(Cevap D)
Sivri Uçlu Dağılım:
KONU KAVRAMA TESTI
en "o
ĞCLU
'O UJ
LU
2. Aşağıdakilerden hangisi aritmetik ortalama için doğru bir tanımdır?
A) Ölçme sonucunda elde edilen sayısalverilerden aynı olanlarının bir arayagelmesidir.
A) En güvenilir ölçüm tekniğidir.B) Bir puan dizisindeki en büyük puan
ile enküçük puan arasındaki farktır.
C) Bir puan dağılımında en çok tekrar edensayının en büyük sayıya bölümüdür.
E) Bir dizideki puanların toplaminın diziyioluşturan puan sayısına bölümünden eldeedilen puandır.
Aritmetik ortalama bir dizideki puanlar toplamının puan sayısına bölünmesidir. Yani bir sınıftaki öğrencilerin ölçme dersinden aldıkları puanlar toplamının, sınıftaki öğrenci sayısına bölünmesidir.
(Cevap E)
3. { 3 8 , 4 3 , 2 1 , 1 2 , 6 , 9 , 1 7 }
Değerlerinden oluşan sayı dizisinin medyanı aşağıdakilerden hangisidir?
A)4 B)8 C)17 D)7 E)12
46- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
38, 43, 21, 12, 6, 9, 17 sayı dizisinin medyanını
bulmak için bu sayı dizisinin öncelikle büyükten
küçüğe veya küçükten büyüğe sıralanması
gerekir. Daha sonra bu diziyi tam ortadan ikiye
bölen değer bu sayı dizisinin medyanıdır denir.
Yani: 6, 9,12,@, 21, 38,43
5. Hangi testin grafiği sağa çarpık bir grafiktir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Sağa çarpık dağılımlar çarpıklık değeri pozitif olan
dağılımlardır.
Çarpıklık = —----------------- formülünden
medyan
(Cevap C) = 12'dir.
4 VE 5. SORULARI
CEVAPLAYINIZ.
TABLOYU KULLANARAK
X Ortanca Standart Sapma
1 ! 30 50 20
2 40 40 8
3 | 50 60 10
4 70 50 4
5 90 70 5
dağılımların çarpıklık değerlerini
hesapladığımızda 5. testin çarpıklığı 12 bulunur.
Not: Bu soruda E seçeneği dışındakiler çarpık değil mi? Hayır, başka çarpık olanlar da var. Ancak A seçeneğinde ortanca ortalamadan büyük olduğuna göre sola çarpıktır. B seçeneği çarpık değii. C, D, E seçeneklerinde sola doğru en çarpık olanı E'dir.
(Cevap E)
Uygulanan 5 sınava ait ortalama ortanca ve
standart sapmalar tablodadır.
4. Öğrencilerin öğrenmeleri açısından birbirine en
yakın olduğu grup hangisidir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Standart sapma değeri tüm puanların test
ortalamasından kayma derecelerini gösterir.
Standart sapma büyükse puanlar arasındaki
farklar büyüktür yani grup heterojendir. Standart
sapma değeri küçük ise grup ölçmeye konu olan
özellikleri bakımından birbirine yakın kişilerden
oluşmuştur, yani grup homojendir. Bu aynı
zamanda grubun, puanlarının ve öğrenmelerinin
birbirine yakın olduğunu da gösterir. En homojen
grup yani standart sapması en küçük grup 4.
gruptur. (Standart sapma değeri 4)
(Cevap D)
6. 20 soruluk bir sınavda 8 doğru cevap veren bir
öğrencinin, düzeltme puanı kullanılmadan 0-
100 değerlendirme ölçeğine göre aiacağı puan
kaçtır?
A)40 B) 20 C) 60 D) 50 E) 80
Basit bir doğru orantı kuralım 20
\ / 8 . . 1 0 0 . 8
X(Cevap A)
= 40x = ■100 20
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 47
7. Frekans8 VE 9. SORULARI TABLOYU KULLANARAK CEVAPLAYINIZ.
100 80 60 40 20
»Puan0-4 5-9 10-1415-19 20-24 25-29 30-34 35-39 Aralıkları
Yukarıdaki bar grafiğinde verilen dağılımın
modu kaçtır?
A)19ve29 B)17ve27
C) 100 D)34ve39
E)39
Soru Sayısı X
1 Matematik 20 10
2 Tarih 40 5
3 Coğrafya 100 40
4 Fizik 60 20
5 Türkçe 50 10
Uygulanan 5 sınava ait soru sayısı ve
ortalamalar tablodadır.
Grafikte puanlar gruplanmış (aralıklı) olarak
verilmiştir. Bu şekilde verilmiş dizilerin modu en çok
frekansa sahip puan aralığının orta noktasıdır.._
Grafiğe baktığımızda en yüksek frekans değeri "ö
100'dür. 100 frekans değerine sahip puan aralığı g
15-19 ve 25-29 puan aralıklarıdır. Bu dağılım çift 'g
modludur. Bu puan aralıklarının orta noktaları bu «g!
dağılımın modudur. 15-19 puan aralığının orta ■-
noktası 17 ve 25-29 puan aralığının orta noktası .1
27 bu dağılımın modudur.S 8. Hangi sınav diğerlerine göre öğrencilere daha
s
Puan aralıklarının orta noktası=
Alt sınır+(Üst sınır- Alt sınır) / 2
15-19 için orta nokta= 15+ (19-15)/2 = 15+4/2= 17
25-29 için orta nokta= 25+ (25*29)/2 = 25+4*2= 27
(Cevap B)
formülünden hesapladığımızda matematik
dersinin ortalama güçlüğü 10/20 = 0,50 en kolay
test bulunur. Yani bu dersten öğrencilerin % 50'si
başarılı olmuştur.
(Cevap A)
kolay gelmiştir?
A) Matematik
C) Coğrafya E)
Türkçe
B)
Tarih
D) Fizik
oUJ>
Ortalama güçlüklerini
- alınabilecek max puan 10 „_ „ , , .P =-------------------------------= — = 0,50 dır.
ortalama 20
48- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
9. Hangi sınav diğerlerine göre öğrenciler için
daha zordur?
A) Matematik
C) Coğrafya
E) Türkçe
max puanTarih = — = 0,12 ile en zor test
x 40
bulunur. Yani bu dersten (tarih) öğrencilerin ancak
% 12'si başarılı olabilmiştir. Bu ders öğrencilere
diğer derslerden daha zor gelmiştir.
_____________________________(Cevap B)
11. Bu dağılımın modu kaçtır?
A) 8 B) 55 C) 60
En büyük frekans değerine sahip puan (70)
dağılımın mod'udur. 70'in frekansı 8'dir.
(Cevap D)
B)
Tarih
D) Fizik
P =
D)70 E) 100
10, 11 VE 12. SORULARI GRAFJĞİ
KULLANARAK CEVAPLANDIRINIZ.
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
10. Bu dağılımdaki toplam kişi sayısı kaçtır?
A)36 B)38 C)70 D)40 E) 10
x doğrusu puanları, f doğrusu frekansı gösterir. x
doğrusundaki her puana ait frekans toplanarak
toplam kişi sayısı bulunur.
*• î Frekanslar toplamı
= toplam kişi sayısı
Ef=N
= 38
"Z.
o
UJco oo
12. Bu dağılımın ortancası kaçtır?
A)50 B)55 C)60 D) 70
38 Toplam kişi sayısı 38; çift olduğu için — = 19. ve
20. sıradaki puanların orta noktası bu
dağılımın ortancasıdır. Frekans değerlerini
toplayarak gittiğimizde
f
1 2+ 50 + 2 3+ 23 4+ M94 5+§& -
>©-----»19.
değer 50W -© I--»2 değer 60
(Cevap B)
10 220 330 440 550 560 670 880 390 110 1
E)75
= 55
38
(Cevap B)
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 49
13 VE 14. SORULARI GRAFİĞİ KULLANARAK
CEVAPLANDIRINIZ.
10 20 30 40 50 60 P
13. Yukarıdaki çizik grafiğin medyanı kaçtır?
A)50 B)40 C)30 D) 20 E) 10
FX
20
80
150
240
100
. 60
650
Zf=20 Ifx=650
Art.Ort(x)=
20
X
1
0
2
0
3
0
4
(Cevap C)
Medyanı bulmak için önce dağılımdaki puanları
küçükten büyüğe doğru sıraya dizeriz.
10,10,20,20,20,20,30,30,30@@,40,40,40,40, 40,40,50,50,60
Toplam puan sayısı 20'dir. Bunun tam ortası 10
eder, alttan ve üsten 10. puana kadar sayarız ve
geldiğimiz puan yani 30 medyandır.
Medyan (Ortanca)= 30'dur.
(Cevap C)
'3UJ>
15. Yukarıdaki poligon çizik grafiğin dizi genişliği
hangisidir?
A) 60 B) 50 C) 40 D) 70 E) 10
Dizi genişliği (ranj) bir dağılımdaki en yüksek puan
ile en düşük puan arasındaki farktır.
14. Yukarıdaki çizik grafiğin aritmetik ortalaması
kaçtır?
A)28,5 B)30 C)32,5 D) 35 E) 36
Bu da: 60-10 = 50'dir.
(Cevap B)
50- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME-
16. Aşağıdakilerden hangisi ölçme ve
değerlendirmedeki istatistiksel işlemler jçin
doğru bir açıklama olamaz?
A) Aritmetik ortalamanın en önemli olumsuz yönü
dağılımın iki ucundaki aşırı puanlardan fazlaca
etkilenmesidir.
B) Bir puan dağılımı için en güvenilir dağılım
ölçüsü ranj'dır.
C) Aritmetik ortalama Mod ve Medyan'a göre
daha güvenilir bir merkezi eğilim ölçüsüdür.
D) Ortanca dağılımın iki ucundaki aşırı
puanlardan daha az etkilenir.
E) Aritmetik ortalama, Mod ve Medyanın eşit
olduğu dağılım simetriktir.
18. Yukarıdaki sınıfta dağılımın ortancası kaçtır?
A) 2,5 B) 4,5 C) 5,5 D) 3 E) 2
Ortanca (Metyan) 0,0,2, 3,(§J@ 8,8,8,10 = 1±15,5'dir.
(Cevap C)
Bir dağılım hakkında yorum yaparken merkezi
dağılım ve merkezi ölçümlerinden yararlanırız. En
sık kullanılan merkezi dağılım ölçüsü raj ve
standart sapmadır. Puanların hepsi işleme
katıldığından dolayı standart sapma (Sx) daha
güvenilir bir merkezi dağılım ölçüsüdür. Ranj ise
sadece en yüksek ve en düşük puanların hesaba
katıldığı basit (ilkel) bir yayılım ölçüsüdür.
Dolayısıyla bir puan dağılımı için en güvenilir
dağılım ölçüsü ranjdır ifadesi doğru değildir.
(Cevap B)
19. Yukarıdaki dağılımın ranjı kaçtır?
A) 8 B) 10 C) 9 D) 0
Ranj en yüksek puan ile en düşük
arasındaki farktır. Bu da: 10 - 0 = 10'dur.
(Cevap B)
E) 8
puan
17, 18 ve 19. SORULARI AŞAĞIDAKİ VERİLERE GÖRE CEVAPLAYINIZ.
Tarih öğretmeni Musa Bey'in dersinde 10 öğrenci
aşağıdaki notları almışlardır.
{ 10,8,6, , 8 , 3 , 2 , 5 , 0 , 8 }
17. Yukarıdaki Dağılımın aritmetik ortalaması
kaçtır?
A) 3 B) 4,5 C) 2 D) 3,5 E) 5
_ Puanlar Toplamı 10 + 8 + 6 + 8 + 3 + 2 + 5 + 8 _, ..
x =----------------------=---------------------------------=5 dir.PuanSayısı
(Cevap E)
10
-EGITIM BILIMLERI- 51
1. ( 30,20,50,30,60,80,90,30,30 }
Yukarıda verilen sayı dizisinin mod-medyan ve
ranjı aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla
verilmiştir?
Mo Medyan RaniA 50 70 30B 30 70 70C 60 30 30D 30 30 70E 30 70 70
4. Aşağıdakilerden hangisinin "gruplama
yapmanın" öncelikli amaçlarından biri olduğu
söylenebilir?
A) Dağınık sayı yığınlarını anlamlı, düzenli hale
getirmek
B) Bir dizideki en çok tekrarlanan ölçümü bulmak
C) Bir dizinin tam ortasında bulunan değeri
saptamak
D) Bir dizideki en büyük değer ile en küçük değer
arasındaki farkı bulmak
E) İki değişken arasındaki ilişkiyi bulmak
CEVAPLI KAVRAMA
2. { 4,4,7,7,10,10,10,12,12,12,14,17,19,21
Yukarıda verilen dizinin modu kaçtır?
A)7
C) 12E) 11 ve 12
o ccUJ
o 'oöUi
Aşağıdakilerden hangisi mod'un tanımıdır?
A) İki değişken arasındaki ilişkiyi verir.
B) Uç değerler arasındaki farkı verir.
C) Bir dağılımda en çok tekrarlanan
puanıdır.
D) Sayısal değerlerin ortasında yer alır.
E) Ortalama değerin puanlardan farkıdır.
B)
10
D) 11
Q UJ
3. { 15,15,21, 22, 45, 45, 45, 51, 56, 61,61,61, 73, 76, i
Yukarıda verilen dizinin modu kaçtır?
A) 15-88B) 73-76C) 45-61D) 51-56E) 21 - 22
6. Bir sınıfta 12 öğrenci var. Bu sınıfa psikoloji
testi uygulanıyor. Öğrencilerin aldıkları
puanlar; 10,8,7,6,5,4,3,2,10,5,4 ve 6'dır. Bu
sınıfın ortalaması; 5.8'dir.
Buna göre, bu sınıfın ortalamasını bulmak ioin
aşağıdakilerden hangisi uygulanmıştır?
A) Dağılımın tam ortasındaki puan bulunmuştur.
B) Sınıfta en yüksek puan ile en düşük puan
arasındaki fark bulunmuştur.
C) Dağılımdaki puanlar toplandıktan sonra
bulunan toplam puan, puan sayısına
bölünmüştür.
D) Dağılımda en fazla tekrar eden sayı
bulunmuştur.
E) Dağılımda birbirine benzer puanlar bir araya
getirilmiştir.
52- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
7. Yapılan bir araştırmada A ve B sınıfının yıl sonu başarı ortalamalarının aynı (8) olduğu görülmüştür.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Sınıftaki bütün öğrenciler başarılıdır.B) Bu iki sınıf Türkiye ortalamasının üzerindedir.C) A sınıfındaki öğrenci sayısının bilinmesi
gerekir.D) Ortalamanın eşit olması sınıfların homojen
olduğunu göstermediğinden, puanlarındağılışına ihtiyaç vardır.
E) B sınıfı öğrencilerinin başarısındaki faktörleriyi bilinmelidir.
10.20 kişilik bir sınıfta öğrencilerin aldıkları puanlar şu şekildedir.
80 60 49 35 25
70 60 47 30 22
70 55 45 29 23
65 50 40 27 15
Bu tablodaki dağılım için "ranj" aşağıdakilerden hangisidir?
A)80 B)65 C)30 D) 15 E)47
8 VE 9. SORULAR
KULLANINIZ.
10 20 30 40 50 60 8.
Yukarıdaki grafiğe göre dağılımın modu kaçtır?
A)10 B)8 C)20 D)40 E) 50
o
o
UJ g
Puan Frekans70 240 120 180 375 375 265 250 585 1
Yukarıdaki tabloya göre sınıf hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Sınıfın geneli başarısızdır.B) Sınıf ortalaması geçme notunun altındadır.C) Sınıf tam olarak yarı yarıya başarılıdır.D) Sınıf ortalaması geçme notunun üstündedir.E) Sınıfa sorulan sorular genel itibari ile zordur.
11.
Geçme notu: 60
İÇİN AŞAĞIDAKİ GRAFİĞİ
9. Bu grafiğe göre bu dağılım için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Kolay bir testin grafiğidirB) Sağa çarpık bir dağılımdır.C) Çarpıklık değeri negatiftirD) Sola çarpık bir dağılrmdırE) Öğrenmeier açısından iyi bir gruptur
12. Yukarıdaki tabloya göre mod aşağıdakilerden hangisidir?
A) 20 B) 40 C) 50 D) 80 E) 85
-EGİTİM BİÜMLERİ- 53
13.1. Pi (Madde Güçlük İndeksi) = 0,52
2. P\ (Madde Güçlük İndeksi) = 0,91
3. Pi (Madde Güçlük indeksi) = 0,22
Yukarıdaki maddelerin güçlük indeksleri verilmiştir.
Bunlar hakkında aşağıdakilerden hangisi sövlenemez?
A) 1. indeks orta güçlükte bir soruyu gösterir.B) 2. indeks kolay ve yapılabilir bir soruyu
gösterir.C) 2. indeks sorunun güvenirliği bakımından
anlamlıdır.D) 3. indeks soru aşırı kolaydır.E) 2. indeks çoğunluğun soruyu yapabileceğini
gösterir.
16 ve 17. SORULARI AŞAĞIDAKİ VERİLERE GÖRE CEVAPLAYINIZ.
Aritmetik ortalama = 60, Ortanca = 55,
Standart sapma = 5
16. Bu dağılımın çarpıklık değeri kaçtır?
A) -3 B) 3 C) 2 D) 0 E) -2
ço "occLU
o
14. Aritmetik ortalama mod ve medyanın çakıştığı Sdurumda dağılım hakkında aşağıdakilerden jjjjhangisi sövlenemez? s
.■§
A) Dağılım homojen olabilir.ig
B) Dağılım sağa çarpık olabilir. jjjC) Normal bir dağılım olabilir. "gD) Basık bir dağılım olabilir. :EE) Sivri uçlu bir dağılım olabilir.
için aşağıdakilerden hangisi
A) Grubun öğrenmeleri yetersizdir.B) Zor bir testtir.C) Sağa çarpık bir dağılımdır.D) Normal birdağılımdır.E) Sola yığımlı bir dağılımdır.
17. Bu dağılım sövlenemez?
15. Ortancası ve Modu Aritmetik ortalamadan daha büyük çıkan bir dağılım nasıl yorumlanabilir?
A) Sola çarpık bir dağılımdır.B) Başarısız bir sınıf dağılımıdır.C) Puanların sadece yarısı aritmetik ortalamanın
üstündedir.D) Normal bir dağılımdır.E) Puanlar ortancaya göre simetrik dağılımdır.
18. Tokat Plevne Lisesi'nde Kimya öğretmeni olan Behlül Bey bir yarıyılda bir yazılı, bir sözlü bir de ödev vermektedir. Öğrencisi Elif Nur yazılıdan 10 üzerinden 7, sözlüden 6, ödevden ise 10 almıştır. Ancak bu sınavların ortalamaya katkıları şöyledir.
Yazılı: %50 Sözlü %20 Ödev %30
Acaba kimya dersinden Elif Nur'un ağırlıklı ortalaması kaçtır?
A) 6,8 B) 8,5 C) 7 D) 7,5 E) 7,7
54- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
19. Mehtap öğretmenin sınıfında mantık dersinden
puan dağılımının aritmetik ortalaması 60 medyanı
55 ve mod'u ise 49 olarak tespit edilmiştir.
Bu dağılım için aşağıdaki yapılan yorumlardan
hangisi doğrudur?
A) Simetrik özellikte bir dağılımdır.
B) Başarısız bir sınıfın dağtlımıdır.
C) Başarılı bir sınıfın dağıhmıdır.
D) Sola çarpık bir dağılımdır.
E) Sınıfın başarı oranı % 50 dir.
Aşağıda, aynı değişkenle ilgili bir ölçümler
dizisine ilişkin dört tanım verilmiştir.
I. En yüksek frekansa sahip olan değer
II.Büyüklük sırasına konmuş ölçümler dizisinin tam
ortasındaki değer
III. Ölçümlerin toplamının ölçüm sayısına
bölünmesiyle elde edilen değer
IV. En büyük ölçüm ile en küçük ölçüm arasındaki
fark
Aşağıdakilerden hangisinde bu tanımlara
karşılık gelen kavramlar doğru olarak
verilmiştir? (2003 KPSS)
ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ
o >
■
ço
o csî
A) Medyan
B) Medyan
C) Ranj
D) Mod
E) Mod
IVMod Standart Ranj
Sapma
Ranj Aritmetik Medyan
Ortalama
Standart Aritmetik Medyan
Sapma Ortalama
Medyan Aritmetik Ranj
Ortalama
Medyan Standart Aritmetik
Sapma Ortalama
III
CEVAP ANAHTARI
1.D 2. E 3.C 4.A
5. C 6.C 7. D 8.C
9. B 10. B 11. D 12. C
13. D 14. B 15. A 16. B
17. D 18. E 19. B
I- Puan dağılımı içinde en çok tekrarlanan değere
yani frekansı en büyük olan değere mod (tepe
değer) denir.
II- Sıralanmış puanları tam ortadan ikiye bölen
yani puanların %50'sini üstünde %50'sini altında
tutan değere medyan (ortanca) denir.
III- Aritmetik ortalama ölçümlerin toplamının ölçüm
sayısına bölümü ile bulunur.
IV- Puan dağılımındaki en büyük ölçüm ile en
küçük ölçüm arasındaki farka ranj denir.
(Cevap D)
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 55
2.
Yukarıdaki dağılımın modu aşağıdakilerden
hangisidir? (2004 KPSS)
A) 10 B)28 C)30 D) 55 E) 60
Ölçme Sonuçları üzerinde yapılan bazı istatiksel
işlemler:
Vasat Ölçüleri(Merkezi Eğiiim Ölçüleri) (Yığılma
Ölçüleri)
Aritmetik Ortalama X: Ölçümlerin (puanların)
toplanarak ölçüm sayısına (öğrenci sayısına ;<Ö
bölünmesiyle elde edilen değer)
Ortanca (Medyan): Sıralanmış bir veri grubunu 'g
tam ortadan iki noktaya ayıran değerdir. s
Ölçümlerin yarısı bu değerin üstünde, diğer yarısı "ğj
daaltındayeralır. .=
§
Mod (Tepedeğer): En yüksek frekansa sahip olan &
değer. Ölçme sonucu elde edilen ölçümlerden en .Sg
çok tekrarlanan değere mod (tepedeğer) denir. 8
(Merkezi Değişim Ölçüleri)
3. Aşağıda belli bir öğrenci grubunun bir
sınavda aldığı puanlar ve frekansları
verilmiştir
Puan Frekans
0-5 3
5-10 5
10-15 9
15-20 5
20-25 3
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki bilgilere ait grafiktir? (2005 KPSS)
A)
B)
C) 1
D)
55 56 Puan
Dağılım Ölçüleri
(Yayılma Ölçüleri)
Ranj (Dizi Genişliği): Gözlenen ölçüm dizisindeki
en büyük değer (Puan) ile en küçük değer (puan)
arasındaki açıklık ya da farktır.
Standart Sapma: Bireyin ya da grubun aritmetik
ortalamaya ( X ) olan farkını (uzaklığını ya da
yakınlığını) gösteren sayısal değerdir.
Buna göre soruda istenileni (mod) bulmak için
frekansı en yüksek olan değere baktığımızda D
seçeneğinde frekansı en yüksek (28 defa) olan
değer (55) bulunur.
(Cevap D)
E)
Bu dağılımın grafikle gösterimi simetrik bir
grafiktir. Puanlar mod (10-15 puan aralığı)
etrafında simetrik dağılmıştır. Seçeneklerden A
seçeneği sola çarpık, B seçeneği sağa çarpık, D
seçeneği çift modlu, E seçeneği de sola çarpıktır.
C seçeneği simetrik bir dağılım grafiğidir.
(Cevap C)
56- -ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME.
4. Bir dağılımdaki bütün frekanslar birbirine eşitse
aşağıdakilerden hangisini bulamavız? (2005
KPSS)
A) Medyan
B) Mod
C) Standart sapma
D) Aritmetik ortalama
E) Ranj
Bir dağılımda en çok tekrar eden değer yani
frekansı en büyük olan değere mod denir. Eğer bir
dağılımdaki tüm değerlerin tekrar sayıları yani
frekansları birbirine eşitse bu dağıhmın modu
yoktur. Böyle bir dağılım için mod değeri
hesaplanamaz.
(Cevap B)
6 ve 7. SORULARI AŞAĞIDAKİ BİLGİLERE
GÖRE CEVAPLAYINIZ
Ham Puan (X) Frekans (f) Yığmalı Frekans (ûf)
107 3 3
106 2 5
105 3 8
104 1 9
103 3 12
102 8 20
101 14 34
100 39 73
99 21 94
98 40 134
97 62 196
o<n "Q UJUD
5. Aşağıda üç farklı dağılıma ait grafikler
verilmiştir.♦■Puan
Yukarıda
puan
dağılımları verilmiş
grafiklere göre aşağıdakilerden hangisi
söylenirse doğrudur? (2005 KPSS)
A) Ranj aynı mod farklı
B) Mod aynı, ranj farklı
C) Ortalama aynı mod farklı
D) Standart sapma aynı, ranj aynı
E) Ortalama farklı, mod aynı
(Cevap A)
6. Bu öğrencilerin aldıkları puanların toplamı (SfX)
19.404 olduğuna göre aritmetik ortalaması
kaçtır? (2005 KPSS)
A)98 B)98,5 C) 99 D) 99,5 E) 100
Aritmetik Ortalama( x) bir dağılımdaki puanların
toplamının frekans toplamına veya öğrenci
sayısına bölünmesiyle bulunur.
A - Puanlartoplamı
Arıtmetık ortalama X: ——---------■—Frekanstoplamı
19404
196
15 20
(IfX)
(I!)
= 99
(Cevap C)
-EĞİTİM BİLİMLERl 57
7. Yukarıdaki frekans dağılımında, medyan değeri
hangi puanlar arasındadır? (2005 KPSS)
A) 98-99 B) 99-100
D) 101-102 E) 102-103C) 100-101
Medyan bir dağılımı tam ortadan ikiye bölen
puandır. Medyanı bulmak için bizim öncelikle
dağılımı büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe
doğru sıralamamız gerekir. Ancak bu soruda
dağılım bize sıralanmış olarak verilmiş. Dağılımın
ortancasını bulmak için toplam frekansı bilmemiz
gerekir. Soruda toplam frekans 196 olarak196 verilmiş. —— = 98 'dîr. Oyleyse
bu dağılımın
medyanı 98 frekansına karşılık gelen puanlardır.
Bu da 98-99' dur.
(Cevap A)
egC5trUJ
Q .™
UJ_ i
=§
Ü'tz'OUJ
Q UJ
58- -PROGRAM GELİŞTİRME-
İÇERİK (kapsam, muhteva)
Eğitim programının işlerlik kazanmasında önemli aşamalardan biri de hedefe uygun içeriğin seçilmesidir. İçerik öğesinde, hedeflere ulaşabilmek için öğrenciye Ne öğreteceğiz? sorusu sorulur.
İçerik (kapsam) seçiminde dikkat edilecek hususlar şunlardır:
1. Öncelikle içerik (konular) hedeflerle tutarlıolmalıdır.
2. İçerik (konular) birbiriyle, tutarlı olmalıdır.
3. Öğrenci ilgi, ihtiyaç ve düzeyine uygunolmalıdır.
4. Önceki öğrenmelerle uyumlu ve onlarıtamamlayıcı olmalıdır. Ön öğrenmeler yeniöğretileceklere temel olmalıdır. Bilgileranlamlı bir bütünlük içerisinde verilmelidir.Bunun için sentezleyiciler (bilgi haritası,kavram ağı, grafik vb.) kullanılmalıdır.
5. Bilimsel açıdan doğru olmalıdır.
6. Öğrenme/öğretim ilkelerine uygun olmalıdır.
7. Tümdengelim ilkesine uygun olmalıdır. İçerikbütünden, genelden ayrıntılara doğruinmelidir.
8. Aşamalık ilkesine uygun olmalıdır. Konu ileilgili ön koşul niteliğindeki davranışlarönceden öğrenilmiş olmalıdır. Sonraöğrenileceklerin önce öğrenilenleredayandırılmasıdır.
9. Öğrenme konularının ve etkinliklerininbireylerin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılamaya vehayata dönük içeriğe sahip olmalıdır.
10. Öğrenme konuları ve etkinlikleri, birbiriyletutarlı ve ilişkili olarak düzenlenmelidir. Bunakaynaşıklık ilkesi denir. İkiye ayrılır:
a. Dikey Kaynaşıklık: Öğrenme konularının önkoşul öğrenmelere dayalı olarak basitten zora doğru ardışıklık ve aşamalılık özelliklerine uygun
PROGRAM GELIŞTIRME Eğitimde Program Ögeleri 2
o<Q'Q Ui
olarak düzenlenmesidir. Örneğin, sosyal bilgiler dersinde, fen bilgisi dersinde öğrenme konuları basitten zora doğru ardışıklık özelliğine göre üniteler hâlinde düzenlenir.
b. Yatay Kaynaşıklık: Yaşantıların benzerliği ilkesine uygun olarak bir öğrenme konusunun farklı disiplinlerde ve hedef alanlarında verilmesidir. Örneğin, toplama işlemi, matematik dersinin ana konusu olmakla birlikte, fen bilgisi, sosyal bilgiler, Türkçe gibi derslerde de kullanılmalıdır; sözlü ifade becerisi Türkçe dersinin ana konusu olmakla birlikte, sosyal bilgiler, fen bilgisi, matematik gibi diğer derslerde de kullanılmalıdır.
11. İçerik, toplumun genel (başat) felsefesiyleuyumlu olmalıdır.
12. Ekonomiklik (imkanlara uygunluk) ilkesineuygun olmalıdır.
13. İçerikte seçilen konuların belirlenen süreiçerisinde öğretilebilir nitelikte olması gerekir.
14. Değerlendirilebilir nitelikte olmalıdır.
İçeriğin (Kapsamın) Düzenlenmesinde Kullanılan Temel İlkeler
1. Hedeflerle tutarhk
2. Somuttan soyuta
3.Basitten karmaşığa
4.Kolaydan zora
5.Bütün-parça-bütün
6.Bugünden geçmişe
7.Yakından uzağa
8.Bilinenden bilinmeyene
9.Genelden özele
10-Anlamhlık
11 .Gerçekçilik 12.Aktüalite (güncellik)
-EĞİTİM BİLİMLERİ-
59
BELİRTKE TABLOSU
Konuların, öğrencilere hangi hedef davranış düzeyinde kazandırılacağını gösteren iki boyutlu şemadır. Belirtke tablosu yapılmasının temel amacı:öğretmenin öğretim sürecinde öğrencilere, hangi konularla, hangi düzeyde davranışların kazandırılacağının belirlenmesidir. Belirtke tablosu yıllık ve ünite planları çerç^vesinde yapılabileceği gibi her öğretim bölümü içinde yapılabilir (Şekil 1).
Belirtke tablosunun işlevleri ve yararları;
1. Hedef içerik ilişkisini kurmak (konuların hangihedef alanında gerçekleştirileceğini belirlemek)
2. Dersin özel hedeflerinin hangilerinin daha önemliolduğunu göstermek.
3. Programın hedeflerinin niteliğinî belirlemek.
4. Ölçme aracı için uygun sorular geliştirmek.
1. Hedef-içerik ilişkisine uygun eğitim durumlarını j(öğrenme yaşantıları ve etkinlikleri) belirlenmesinde gve sınama (değerlendirm^) durumlarının 3geliştirilmesinde öğretmene ipucu vermek §
2. Belirtke tablosu, aynı zamanda ölçme aracının !5kapsam geçerliliğini sağlamakta s
'.tz7. Her konu başlığı ile ilgili kaç hedefin olduğunu mbelirlemek .S
o
8. Konuların ağırlıklarına göre yapabilmek
zamanlama g
Şekil 1. İlköğretim 2. Sınıf Türkçe (Yazı) Dersi Programı Belirtke Tablosu
İLKÖĞRETİM 2. SINIF TÜRKÇE (YAZI) DERSİ PROGRAMI BELİRTKE TABLO
ALANLAR\ **-\ **
\ °"\ ** \ s\ "*KONULAR \Sırada Oturma Kuralları
BİLİŞSEL ALAN PSİKO-MOTOR ALAN DUY. ALAN
BİL
Gİ
KA
VR
AM
A
UY
GU
LAM
A BECERİ HALİNE GETİRME
DE
ĞE
R V
ER
ME
Yaz
ı der
sind
e ku
llanı
lan
belli
başl
ı ara
ç-ge
reçl
er b
ilgis
i
Yaz
ı yaz
arke
n sı
rada
çal
ışm
aya
uygu
n ot
urm
anın
kur
alla
rını
ka
vray
abilm
e
Küç
ük v
e bü
yük
eğik
tem
el h
arfle
ri ya
zabi
lme
Küç
ük v
e bü
yük
bitiş
ik e
ğik
yazı
har
flerin
i yaz
abilm
e
[Biti
şik
eğik
yaz
ı ile
kel
imel
er y
azab
ilme
Yaz
ı yaz
arke
n, s
ırada
çal
ışm
aya
uygu
n ot
urab
ilme
bece
risi
Yaz
ı ara
ç ve
ger
eçle
rini k
ulla
nma
bece
risi
Rak
amla
rı eğ
ik o
lara
k ya
zabi
lme
Mrg
ül v
e kı
sa ç
izgi
yi, k
ural
ların
a uy
gun
yapa
bilm
e
Mat
emat
ik iş
aret
lerin
i, ku
ralla
rını u
ygun
biç
imde
yap
abilm
e
Yazı
ara
ç-ge
reçle
rini,
tem
iz ve
düz
enli k
ulla
nmay
ı ken
dine
iş e
dini
şX X
Yazı Araç-Gereçler X X XBitişik Eğik Yazı Çalışmaları
X X X
Rakamlar XNoktalama İşaretleri
X
Matematik işaretleri X
5 5 1TOPLAM 11 --------LSerkan Yazıcı || | II |
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 61
1. "Program geliştirme hedef, içerik, eğitim durumları
ve değerlendire öğeleri arasındaki dinamik ilişkiler
bütünüdür."
Program geliştirme sürecinde içerik öğesini
tespit etmek için aşağıdaki sorulardan hangisi
yanıtlanmalıdır?
A) Ne öğretelim?
B) Nasıl öğretelim?
C) Neden öğretelim?
D) Hangi davranışları kazandıralım?
E) Kazandırılan davranışlar yeterli mi?
İçerik öğesi tamamen hedeflere uygun olmalıdır.
Programın İçerik boyutu program hedeflerini
gerçekleştirmek için konuların düzenlenmesini
gerektirir. İçerik öncelikli olarak program
hedeflerine uygun olmalıdır.
(Cevap D)
ÇOZUMLU KAVRAMA
Programın dört temel öğesi bulunmaktadır: Hedef,
İçerik, Eğitim durumları ve değerlendirme.
Programın içerik boyutunda amaçlara ulaşmak
için 'Ne öğretelim?' sorusuna yanıt aranmaktadır.
İçerik boyutunda programda yer alacak konuların
düzenlenmesi söz konusudur
(Cevap A)
2. "Program öğeleri birbiriyle kenetlidir. Bu öğelerden
herhangi birinde yapılacak değişiklik diğer tüm
öğelerin değişmesini gerektirir. Programın her
öğesi diğer öğelerle tutarlı olmak zorundadır"
Programın içerik boyutunun belirlenmesinde
öncelikli olarak aşağıdakilerden hangisi
etkilidir?
A) Öğrenci ilgi ve ihtiyaçları
B) Kullanılacak öğretim yöntem ve teknikleri
C) Değerlendirme için kullanılacak ölçme araçları
D) Program hedefleri
E) Programın uygulanacağı yerin imkan ve
olanakları
§Ü
Ui
"Eğitim programlarının içerik boyutu hedeflerden
ayrı düşünülemez. Hedef ve içerik öğeleri
birbirleriyle tutarlı ve tümleşik oldukları sürece
program amacına ulaşır."
Programın hedef ve içerik boyutlarının
uyumunu sağlamak için aşağıdaki araçlardan
hangisi kullanılır?
A) Ders kitapları
B) Ölçme teknikleri
C) İçerikanalizi
D) Belirtke tablosu
E) Maddeanalizi
İçerik açıkta hedef davranış kalmayacak şekilde
seçilmelidir. Yani tüm hedefleri gerçekleştirmek
için gerekli konu alanı içeriği sağlanmalıdır. Bir
eğitim programında hedef ve hedef davranışlarla
program içeriğinin bir çizelge üzerinde
gösterilmesi belirtke tablosudur. Belirtke
tablosunun diğer bir adı hedef-içerik çizelgesidir.
(Cevap D)
62- -PROGRAM GEÜŞTİRME-
4. Aşağıdakilerden hangisi program geliştirme
sürecinde hazırlanan hedef-içerik çizelgesinin
kullanım amaçlarından biridir?
A) Hedef davranışların ölçülmesi için uygun ölçme
yöntemini belirlemek
B) Her hedefin bir konu alanı içeriği ile temsil
edilmesini sağlamak
A) Hedefleri hedef davranışlara dönüştürmek
B) Hedeflere uygun öğretim yöntemi belirlemek
E) Program ihtiyaçlarını tespit etmek
Belirtke tablosunu kullanmanın temel amacı
gerçekleştirilmek istenen program hedeflerinin ve
hedef davranışların bir konu alanı içeriği ile
karşılanmasıdır. Böylece tüm program hedefleri
açıkta hedef davranış kalmayacak şekilde temsil
edilmiş olur. (Cevap B)
oço
"Bir kaza anında çoğu zaman ilkyardım yapan
bir insan görmemiz gerekirken etrafta
şaşkınca bakınan insanlar görmekteyiz. Eğitim
öncelikli olarak bunun gibi toplumsal
eksikliklerin giderilmesini amaçlamalıdır."
Yukarıdakileri söyleyen bir kimse eğitim
programları içeriğinin belirlenmesinde
aşağıdaki ölçütlerden hangisinin önemini
vurgulamaktadır?
A) Kullanım sıklığı
B) Eğitsel gereklilik
C) Verimlilik
D) Nitelik
E) Zorluk
İçerik belirlerken dikkate alınacak ölçütlerden
biri de eğitsel gerekliliktir. Nüfusun
genelinde olmadığı gözlenen gerekli bilgi, tutum
ve beceriler okul programlarının içeriğinde yer
almalıdır. İlk yardım becerileri toplumumuzun
genelinde olmayan bir beceri olduğu için bu
konulara eğitim programlarında yer verilmesi
eğitsel bir gerekliliktir
(Cevap B)
5. Bir ders için hazırlanan belirtke tablosunda
aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
A) Hedef davranışların temsil edüdiği hedef
basamağı
B) Hangi hedefin programda hangi düzeyde yer
alacağı
C) Kritik hedef davranışlar
D) Her hedefe karşılık gelen içerik
E) Eğitimin genel hedefleri
Belirtke tablosu hedef, hedef davranışlar ve
içerikten oluşur. Belirtke tablosunda eğitimin genel
hedefleri yer almaz. Bir belirtke tablosu
hazırlarken üç aşamaya dikkat edilmelidir. 1)
Öğretim hedeflerinin belirlenmesi 2) içeriğin
belirlenmesi 3) dersin genei hedefleri, özel
hedefleri ile içerik arasındaki ilişkiyi gösteren tablo
oluşturulur.
(Cevap E)
Eğitim programlarında içerik öğesi tasarlanırken
doğrusal, sarmal, modüler ve piramitsel gibi
modeller kullanılır."
Aşağıdakilerden hangisi içeriğin
örgütlenmesinde kullanılacak yaklaşımın
seçilmesinde temel alınacak ölçüt
aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?
A) Kullanılacak öğretme stratejisi
B) Kullanılacak öğretim araç-gereci
C) Program hedefleri
D) Kullanılacak ölçme teknikleri
E) Öğrenci ilgi ve ihtiyaçları
-EĞİTİM BİLİMLERJ- 63
İçerik belirlerken kullanılacak yaklaşım öncelikli
olarak hedeflere uygun olmalıdır. Eğer program
hedefleri birbiri ile ardışık sıralı, yakın ilişkili ve ön
koşul niteliğinde ise doğrusal yaklaşım; bazı
hedeflerin sürekli tekrar edilmesi gerekiyorsa
sarmal ya da program hedefi bir alanda
uzmanlaşma içeriyorsa piramitsel yaklaşım
kullanılmalıdır
(Cevap C)
Konu ağı -proje merkezli yaklaşımda öğrencilere
konuların ağı bir harita gibi çıkarılıp verilir ve belirli
zamanlarda nerelerde olmaları gerektiği söylenir.
Konulara öğrenciler kendi kendine ya da grup
halinde karar verirler.
(Cevap A)
8.
9.
İlerlemecilik eğitim felsefesinin temele alındığı
ve öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarının ön planda
tutulduğu bir eğitim programında aşağıdaki
içerik düzenleme yaklaşımlarından hangisi
kullanılması daha uygun olur?
A) Çekirdek programlama yaklaşımı
B) Doğrusal programlama yaklaşımı
C) Modüler programlama yaklaşımı
D) Sarmal programlama yaklaşımı
E) Sorgulama merkezli programlama yaklaşımı
İlerlemecilik eğitim felsefesi öğrencilerin ilgi ve
ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş öğrenci merkezli
bir eğitim ön görür. Sorgulama merkezli
yaklaşımda içerik düzenlemesi öğrencilerin
sorularına göre oluşturulur. Bu yaklaşım
öğrencilerin sorularına ve gereksinimlerine göre
temellendirilir.
(Cevap E)
Program esnasında öğrenciye daha fazla
seçme imkanı veren ve öğrencileri araştırma
yapmaya yönelten programlama yaklaşımı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Konu ağı - Proje merkezli program yaklaşımı
B) Çekirdek programiama yaklaşımı
C) Doğrusal programlama yaklaşımı
D) Modüler programlama yaklaşımı
E) Sorgulama merkezli programlama yaklaşımı
"5:İU
"Orta öğretim süresi son çıkarılan yasayla
birlikte 4 yıla çıkarılmıştır. Yeni sistemde 9.
sınıfta tüm öğrenciler ortak dersler görecek
daha sonraki yıllarda öğrenciler kendi
yetenek ve ilgilerine göre farklı alanlara
yönlendirileceklerdir."
Eğitim Bakanlığı'nın yukarıda
bahsedilen uygulaması aşağıdaki
programlama yaklaşımlarından
hangisine uygundur?
A) Çekirdek program
B) Modüler program
C) Sarmal program
D) Doğrusal program
E) Proje merkezli program
Çekirdek yaklaşımında ortak çekirdek konular
tüm öğrenciler tarafından alınır. Bu çekirdek
etrafında her öğrenci ilgi duyduğu alanda
ders alabilir.
(Cevap A)
64- -PROGRAM GELİŞTİRME-
1. Dersin hedeflerini öğrenciye kazandırabilmek
amacıyla konuların belirlenmesi ve
düzenlenmesi aşağıdaki program öğelerinin
hangisinde belirlenir?
A) Dersprogramı
B) İçerik
C) Eğitim durumları
D) Değerlendirme
E) Program geliştirme
4. Aşağıdakilerden hangisi bir ders
kitabında bulunması gereken
özelliklerden biri degildir?
A) İçeriğin öğrencinin seviyesine uygun olması
B) Hedeflere ulaşmayı sağlayacak
öğrenme
faaliyetlerini (hazırlık soruları, alıştırmalar
vb.)
içermesi
C) Çeşitli öğrenme ve öğretme
yaklaşımları
içermesi
D) Soyut kavramların fazla kullanılması
E) içeriğin çeşitli görsel uyarıcılarla
zenginleştirilmiş
olması
CEVAPLI KOMU KAVRAMA TESTİ
2. I. Hedeflerle tutarlık
II. Soyuttan somuta
III.Basitten karmaşığa
IV.Kolaydan zora
V. Bütün-parça-bütün
VI. Yakından uzağa
Yukarıdaki öğretim ilkelerinden
hangisi/hangileri içeriğin seçilmesinde ve
düzenlenmesinde kullanılan temel ilkelerden
biri değildir?
A) Yalnız I
C) Yalnız V
E) III-IV
o >
UJ
İçerik seçiminde aşağıdaki kriterlere dikkat edilmesi gerekir;
I. Toplumsal fayda,
II. Bireysel fayda,
III.Hedeflere uygunluk
IV. Konu alanı ile ilgili olması
V. Eğitim durumları ve değerlendirmeye uygunluk
Yukarıdaki ifadelerden hangisi bu ölçütlerden biri değildir?
A) I - II C)
III-IV
E)YalnızV
B) Yalnız
D) III-VIB) II-III D)
Yalnız IV
3. Aşağıdaki sorulardan hangisi eğitim
durumlarıyla ilgili olarak sorulabilecek
sorulardan biri degildir?
A) Ölçme ve değerlendirme teknikleri hedeflere
uygun mu?
B) Kullanılan yöntem etkili mi?
C) Öğretmen davranışları öğretim ilkelerine uygun
mu?
D) Öğretmenin kullandığı yöntem hedeflere uygun
mu?
E) Eğitim materyali eğitsel değer taşımakta mı dır?
6. Öğretmenin eğitim materyali seçiminde
dikkat etmesi gereken en önemli
kriter aşağıdakilerden hangisidir?
A) Eğlenceli olması
B) Velilerin beklentilerini karşılaması
C) Eğitsel değer taşıması
D) Öğrenciler tarafından kolaylıkla
kullanılabiimesi
E) Öğrencilerin ilgisini çekmesi
-EGITIM BILIMLERI- 65
7. Eğitim, öğretim ve ders programlarının içerik seçiminde aşağıdaki kurum, yapı ya da kişilerin hangisinin etkisi en fazladır ?
A) Talim ve Terbiye Kurulu BaşkanlığıB) İlköğratim Ganel MüdürlüğüC) Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel MüdürlüğüD) Eğitim Araştırma Geliştirme DairesiE) Yayınevleri
10. Aşağıdakilerden hangisi Belirtke tablosunun işlevlerinden ve yararlarından biri değildir?
A) Hedeflere ulaşma düzeyini belirlemek amacıylaA) Programda, ünitede veya ilgili bölümde toplam
hedef sayısı ve basamaklarına göre dağılımbelirlenebilir.
B) Uzak hedeflerin beürlenmesinde uygulayıcılarayön verir.
B) Programın hedeflerinin niteliği belirlanabilir.E) Eğitim durumlarının belirlenmesine ilişkin ipucu
verir.
8. Aşağıdakilerden hangisi öğretmenler ya da zümrelerin içerik seçiminde cevap araması gereken sorular arasında ver almaz ?
A) Hedeflerle tutarlı mı?B) Bilimsel açıdan doğru mu?C) Güncelmi?D) İçerikte bulunan bilgilerin sık sık tekrarı yapılıyor
mu?E) İyi düzenlemiş ve sistematik mi?
11. Aşağıdakilerden hangisi içerik öğelerini belirlemeye çalışırken öğretmenlerin olumlu cevap almaları gereken sorulardan biri degildir?
A) Bilimsel açıdan doğru mu?A) Kullanılacak ölçme va değerlendirme yöntemi ve
teknikleri uygun mu?B) Hedeflerle ilişkili mi?C) Önceki öğrenmeleri tamamlayıcı mı?E) Öğrencinin gelişim seviyesina uygun mu?
ûUJ>
9. Eğitim programı öğelerinden hangisi "hedef davranışları kazandıracak şekilde ünite ve konuların düzenlenmesini" içerir?
A) İçerikB) HedafC) Öğrenma-Öğretme durumlarıD) DeğarlandirmeE) Eğitim durumları
12. İçerik, hedef davranışlar kazandıracak biçimde konuların seçilmesi ve düzenlenmesidir.
Buna göre içerik aşağıdaki seçeneklerin hangisine göre belirlenmesi gerekir?
A) Mataryallere göraB) Stratejilere göreC) Hadaf davranışlara göraD) Yöntem ve tekniklere göreE) Sınama durumlarına göre
66- -PROGRAM GELİŞTİRME-
13. İlköğretim birinci kademe öğrencilerinin gelişim
seviyesi onların her türlü bilgi ve içeriği
öğrenmesine imkân vermez.
Bu ifade, içerik düzenlenirken aşağıdakilerden
hangi noktaya dikkat edilmesini
vurgulamaktadır?
A) İçerik mümkün olduğu kadar geniş olmalıdır.
B) Hedefler sınırlandırılmalıdır.
C) İçerik öğrencinin seviyesine uygun olmalıdır.
D) Sınama durumları sınırlandırılmalıdır.
E) İçerik somuttan soyuta doğru sıralanmalıdır.
14. İçeriğin seçilmesinde ve düzenlenmesinde
bazı temel ilkelere uyulması gerekir.
Aşağıdakilerden hangisi bu ilkelerden biri
değildir?
A) Tüm öğretim kademelerindeki öğrenciler için
geçerli olma
A) Bilimsel olma
B) Toplumun genel felsefesiyle ilgili olma
C) Günlük yaşamla ilgili olma
E) Güncelolma
15. Belirtke tablosu, öğretim hedefleri ile konuları
aynı tablo üzerinde gösterir. Belirtke tablosu
yapılmasının temel amacı asagıdakilerden
hangisidir?
A) Dersin kapsamını nite! ve nicel olarak
özetlenmesi
B) Öğrencilere hangi konuların nasıl öğretileceğinin
belirienmesi
C) Eğitim durumlarının belirlenmesi
D) Soru hazırlamak
E) Hangi hedeflerin kazandıracağının belirlenmesi
........ CEVAP ANAHTARI
1. B 2. B 3.A 4. D
5. E 6.C 7.A 8. D
9. A 10. C 11. B 12
.C
13 C 14. A 15. A
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 67
1. Belirtke tablosunun en önemli yararı
aşağıdakilerden hangisidir?(2002 KPSS)
A) Dersin kapsamının nitel ve nicel olarak
özetlenmesi
B) Eğitim etkinliklerine ipuçları vermesi
C) Öğretim plânlarına temel oluşturulması
D) Dersin özel hedeflerinin önem derecesine işaret
etmesi
E) Dersin ünitelerinin (konularının) sırasını
belirtmesi
Belirtke tablosu bir eğitim programında yer alan
hedef ve davranışlarla program içeriğini iki boyutlu
bir matris üzerinde gösteren çizelgedir. (Ö.
Demirel Kuramdan Uygulamaya Eğitimde
Program Geliştirme, s.324) Tanımda da belirtildiği
gibi belirtke tablosu bir tarafında konuların
(içeriğin, kapsamın) diğer yanında hedeflerin
bulunduğu bir tablodur. Bu îablo kapsamın
eksiksiz bir biçimde özetlenmesini sağlar. Bu tablo
sayesinde program hedefleri bir konu içeriği ile
eşleştirilmiş olur yani açıkta kazandırılacak hedef
davranış kalmaz.
(Cevap A)
UJ
Konu Seçiminde Dikkate Alınacak Ölçütler
1) Kullanım sıklığı (A seçeneği)
2) Nitelik
3) Önemlilik
4) Evrensellik
5) Verimliiik
6) Zorluk
7) Eğitsel gereklilik (Ö. Demirel, Eğitimde
Program Geliştirme, s. 129-130)
Eğitim programlarına seçilecek içerik öncelikle
program hedefleriyle tutarlı olmalıdır. İçerik
program hedeflerini gerçekleştirmek için
kullanacağımız araçtır. Ayrıca içerik evrensel
nitelikte olmalıdır, kullanacağımız içerik güncel
genel geçer konulardan çok evrensel niteiikte
bilgileri kapsamalıdır.
(Cevap A)
ÇÎKMIŞ SORULAR ve ÇDZÜMLERİ
2. Hangisi program geliştirmede içerikle ilgili
sorulardan degildir? (2005 KPSS)
A) Tekrar edilme özelliği
B) Bilimsel içerik taşıması
C) Güncel olması
D) Hedeflerle tutarlı olması
E) Öğrencinin ilgisini çekmesi
68- -ÖĞRETİM İLKE VE TEKNİKLERİ.
TARTIŞMA YÖNTEMİ
Tartışma yöntemi; iki ya da daha fazla kişinin belli bir konuda kendi düşüncelerini sergileme yoluyla fikir alışverişinde bulunmasıdır.
Demokratik bir ortam yaratmak, seçmen ve lider yetiştirmek için kullanılan bir yöntemdir.
Bir konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, iyi anlaşılmayan noktaları açıklamak ve verilen bilgileri pekiştirmek amacıyla kullanılır. Öğrencilerin düzenleme, sorgulama, fikir alışverişinde bulunma ve bir konuyu derinlemesine inceleme becerileri gelişir.
Etkili Kullanım İlkeleri
>> Tartışmanın amaç ve kapsamı iyi belirlenmelidir ve öğrenciler önceden hazırlanmalıdır.
» Tartışmanın kuraları önceden belirlenmelidir.
» Öğretmen grup içinde iken bir üye gibi davranmalıdır.
» Tartışmayı önceleri öğretmen yönetmeli, daha sonraki zamanlarda grup içinden öğrencilerinde yönetmesi sağlanmalıdır.
» Belirli aralıklarla öğretmen tarafından "ÖZET" yapılmalıdır.
» Tartışmanın bireylerle ve onların kişiliği ile değil sorunlarla ilgili olduğu unutulmamalıdır.
» Tartışmanın sonucunda varılan sonuçlar belirtilmeli ve genel bir özet verilmelidir.
» Tartışmanın dışına çıkılmasına izin verilmemelidir.
» Tartışma sistemli ve planlı olmalıdır. » Tartışmaya dersin tümü ayrılmamalıdır.
» Tartışmanın birkaç öğrenci tarafından yönlendirilmesine izin verilmemelidir.
ÖĞRETİM İLKE VE TEKNİKLERİ I Öğretim Yöntemleri 2
Tartışma Teknikleri
Büyük Grup Tartışması: Öğretmenin sınıfa bir konuyu getirmesi ve bunu sınıfta işlemesi ve tartışmasıdır. Öğrenci konu ile ilgili önbilgiye sahip olmalıdır. Bu teknik sınıfın alt gruplara bölünemeyeceği durumlarda veya sınıfın birlik ve bütünlük içerisinde olması istenmesi durumunda uyguianır.
Küçük Grup Tartışması: Tartışmaiara geniş ölçüde katılımı sağlamak amacıyla büyük grubun küçük gruplara bölünerek oluşturulan bir ekiptir. Gruptaki üye sayısı; 4-6 kişi arasıda olmalıdır. Zamanın kısa olduğu durumlarda, bir konuyu ya da problemi tartışmada, bu teknik uygulanabilir.
Vızıltı/Fısıltı 22: İki kişinin iki dakika bir konuyu tartışmaları amacıyla yapılan bir tekniktir., Kısa süreli tartışma grupları da denir. Genel amacı; fikir üretme ve değerlendirmedir.
Münazara: İki grubun, dinleyiciler ile jüri önünde bir konuyu ele alarak iki karşı tezi savunmalarıdır (Tez-antitez). Jüri kazananı belirler.
Kollegyum: Öğrencilerden ve kaynak gruptan oiuşan iki panel grubundan meydana gelir. Öğrenci grubu, kaynak gruba sorular yöneltir. Kaynak grup, konu alanı uzmanlarından oluşur.
Sempozyum: Önceden belirlenmiş ve hatta yazılı olarak tartışmaya katılacaklara duyurulmuş bir konu üzerinde uzman kişiler tarafından konunun değişik yönlerinin 5-6 kişi tarafından genellikle 15dakika, büyük dinleyici kitlesi önünde sunulmasıdır. Sempozyumdan sonra panel ya da forum yapılır.
Panel: Münazara gruplarından farkı aynı masada oturmalarıdır. 3-5 kişilik bir grubun (konu alanı uzmanı) önceden belirtilmiş bir konuyu dinleyici grubu önünde, bir yöneticinin başkanlığında samimi bir hava içinde tartışmasıdır.
Forum: Küçük bir grubun belli bir konuda geniş bir kitleye uzman bilgi aktarması (panel) ve daha sonra da dinleyicilerden gelecek sorulara cevap
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 69
vermesidir. Panele benzemekle beraber en önemli farkı, uygulanışta izlenen kurallardır. Forum, panele oranla daha formaldir. Forumda, konuşmacılar, dinleyiciler karşısında ayakta veya oturarak konuşmalarını yaparlar. Konuşmacılar arasında soru sorma ve tartışma yoktur.
Zıt panel: İşlenmiş olan konuları tekrar etmede ve gözden geçirmede kullanılır. Sınıf iki gruba ayrılır. Grupiar birbirine sırayla soruiar sorar. Kısmen tartışılmış ama tam açıklığa kavuşmamış konuların öğretiminde kullanılır. Yeni fikirlerin ortaya çıkmasını sağlamak, ilgi uyandırmak, işlenen bölümleri tekrar etme fırsatı vermek, konuyu gözden geçirmek ve yanlış anlamaları düzeltmek amacıyla kullanılır.
Komisyon: Bir konunun küçük bir grup tarafından derinliğine incelenerek sözlü ya da yazılı sınıfa sunulmasıdır.
Yararları
» Demokratik bir yöntemdir. Öğrencilere kendini ifade etme şansı tanıdığı için 'sâ öğrenilenlerin daha kalıcı olması sağlanır g
a» Öğrencilerin bir gruba ait olma duygusu 'g
(panel, forum)gelişir. Benimseme, reddetme, gjeleştirel düşünme becerileri geliştirme -=§yeterlilikleri kazandırır. .1
» Soru sorma, hızlı cevap verme gibi sözel 'UJ
iletişim becerileri gelişir. ~
» Demokratik düşünme ve yaşam tarzını 'göğrenir. ^
» Bir problem ya da konunun değişik yönlerini
görür.
>> Öğrenciler başkalarının fikirlerine saygılı olmayı öğrenirler.
Sınırlılıkları
» Her öğrencinin tartışmalara katılımı aynı
olmayabilir.
>> Tartışma iyi yönetilmezse, farklı görüşleri savunan öğrenciler arasında, rekabet ve yarışma gibi olumsuz duygular gelişir, sınıf düzeni bozulur.
» Uzun zaman alır ve kalabalık sınıflarda etkili bir şekilde kullanılamaz.
» Öğrenciler hazırlıklı değilse, iyi sonuç
alınamaz.
» Konuşmaları konu üzerinde tutmak oldukça
zordur.
» Bir ders saatinin belli bölümlerinde kullanılmalı ve diğer yöntemlerle desteklenmelidir.
» Grup tartışmasını sonuçlandırmak güçtür.
» Tartışmanın adil bir biçimde yönetilebilmesi için öğrencilere eşit söz hakkı tanınması gerekir.
ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ YÖNTEMİ
Gerçek ya da hayali bir olayın öğrenciler tarafından ayrıntılı bir şekilde incelenmesidir. Günlük hayatta karşılaşılan sorunların sınıf ortamında çözülmesi yoluyla öğrenmenin sağlanmasıdır. Özellikle sosyal bilimlerde yaygın olarak kullanılan örnek olay yöntemi, bir sorunun farklı bakış açılarından tartışılarak, yeniden yapılandırılması amacıyla uygulanmaktadır.
Bu yöntemle; öğrencileri gelecekte karşılaşacakları problemlere hazırlamak, sınıfta ya da yaşamda görülen bir problemin öğrencilere farklı biçimde yansıtılarak, analiz edilmesi, çözülmesi amaçlanmaktadır. Bu yöntemde; olayın nedenleri, nasıl olduğu Sosyal ve duyuşsal davranışların öğretiminde kullanılır. Siz olsaydınız ne yapardınız? sorusuna cevap aranır.
Günlük hayatta karşılaşılan problemlerin çözülmesinde de kullanılabilir. Bu yöntemde, olay bir metin halinde öğrencilere dağıtılmalı veya film ile öğrencilere gösterilmelidir., sonuçlarının ne olacağı tartışılarak altematif çözüm yolları gösterilir. Öğrenciler örnek olayı okur, seyreder, anlar, yorumlar, analiz eder ve değerlendirir. Öğrenciler sorunlu olaya katılırlar fikir ve çözüm önerileri üretirler. Örnek olay yöntemi; kavrama ve üstü düzeyindeki hedef davranışları kazandırmak amacıyla kullanılır.
Etkili Kullanım İlkeleri
» Örnek olayda temel bir sorun olmalıdır.
» Örnek olay konusu gruba ve ders içeriğine uygun olmalıdır.
>> Örnek olay, öğrencilerin gelişim seviyelerine uygun olmalıdır.
70- -ÖĞRETİM İLKE VE TEKNİKLERİ.
» Ömek olay ya metin ya da video olarak öğrencilere sunulmalıdır.
» Öğretmen hazırladığı sorularla tartışmayı yönetmeli ve yönlendirmelidir.
» Öğrencilerin yanlış çözümlemelere girmeleri önlenmelidir.
» İlke ve sonuçlar görüş birliğine dayalı olarak belirlenmelidir.
» Örnek olayda ayrıntılar iyi belirlenmiş olmalıdır. Çünkü, bu ayrıntılardan öğrenciler sonuç çıkaracaktır. Sosyal ve duyuşsal davranışların öğretiminde kullanılır.
» Öğretmenin dersten önce iyi hazırlanması gerekir.
» Amaca uygun örnek olay bulmak ve yazmak zor olabilir.
» Kalabalık öğrenci gruplarında planlama, uygulama ve değerlendirme güç olabilir.
» Eğer çözümler öğrenci grubu için erişilemeyecek türden ise, katılanların aşırı derecede zorlanmalarına neden olur.
» Problem çözme, tartışma ve eleştirel düşünme alışkanlıklan yeterince gelişmemiş sınıflarda uygulanamaz.
Yararları
Öğrencilerin karar verme, seçme ve sonuca ulaşma ile ilgili yaşantı geçirmesi sağlanır.
Öğrencilerin empatik davranış ve bakış açısı
gelişir.
Öğrencileri ders kitabı ve öğretmen gibi geleneksel kaynakların dışında da kaynaklardan yararlanmaya özendirir ve yöneltir.
Kişisel sorunları, kişisel olmayan bir yaklaşımla çözme becerisi kazandırır. Problemleri kişiselleştirmeden çözümünü sağlar. Örnek olay incelemesi yönteminde, öğrencilerin araştırma ve problem çözme becerisi gelişir.
Öğrencilerin analitik ve eleştirel düşünme yeteneklerini geliştirir.
Öğrencilerin örnek olay sürecinde, konuyu analiz etme ve yorumlama yeteneği, karar verme becerisi gelişir.
Örnek olay konusu diğer öğretim yöntemleri ile özellikle iyi bir sözel iletişim (anlatım) becerileri ile desteklenmeli, özet sonuçlar çıkarılmalıdır.
Öğrenciler olayların, sorunların neden-sonuçları üzerinde bütüncül bir bakış açısı edinirler.
Sınırlılıkları
Örnek olayın hazırlanması ve uygulanması zaman alır.
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 71
1. 'Tartışma yöntemi öğrencilerin öğrendiği, demokratik biryöntemdir."
Aşağıdakilerden hangisi tartışma yönteminin sımrlılıklarındandır?
A) Öğretmen merkezli bir yöntemdirB) Kalabalık gruplara uygulanması zordurC) Öğrencilerin farklı görüşleri tanıması kısıtlıdırA) Yöntemi kullanmak için özel bir uzmanlık
gerektirirE) Öğrenciler açısından sıkıcıdır
Münazarada konunun lehine ve aleyhine konuşmak üzere iki grup oluşturulur. Öğrenciler kendi görüşlerinin haklılığını göstermek ve diğer tarafın görüşlerini çürütmek için karşılıklı konuşurlar. Bu yöntem fazla bilimsel olmamakla birlikte bir fikri savunma, söz ustalığı, çabuk cevap hazırlama gibi becerileri geliştirir
(Cevap B)
ÇOZUMLU KONU KAVRAMA TESTİ
tartışarak
2. Tartışma yöntemi çok zaman gerektiren bir tekniktir. Tartışma yöntemi öğrenciler tarafından kolayca amacından saptırılabilen bir teknik olduğu için büyük gruplara uygulanması zordur. Bu yöntem iyi disipline edilmiş bir sınıf gerektirir
(Cevap A)
- Belli bir konunun iki grup tarafından jüri veizleyiciler önünde tartışılmasıdır
- Belli bir fikri savunabilme ve sözel anlatımıgüçlendirir
Yukarıda belirgin özellikleri verilen tartışma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Büyük grup tartışmasıB) MünazaraC) ForumD) PanelE) Seminer
Ç2"otcUio "tcUJ_J
.1 'mü
LU
"Tartışma yönteminin sınırlılıklarından biri de bu yöntemin uygulanırken sınıfta disiplinin sağlanmasının güç oluşudur."
Tartışma yönteminin sınıfta sorunsuz bir şekilde uygulanması için aşağıdakilerden hangisi yapılabilir?
A) Tartışmada belirli kişilere sınırlı söz hakkıtanınmalı
B) Tartışma öğrencilerin haberi olmadığı bir andabaşlatılmalı
C) Tartışma sonunda çok söz alanlarödüllendirilmeli
D) Tartışma grupları mümkün olduğunca küçüktutulmalı
E) Tartışmayı yöneten öğretmen tartışmaya süreklimüdahale etmeli
Tartışma çok çabuk amacından sapabilen bir yöntemdir. Özellikle büyük grup tartışmalarında amacın dışına kaçan konuşmaları ve disiplin sorunlarını ortadan kaldırmak oldukça güçtür. Bu yöntemi uygularken tartışma grubu küçük tutulmalıdır. Bir grup öğrenci tartışma grubu olarak seçilebilir diğerleri de izleyici olurlar bu şekilde sınıf kontrolünü sağlamak daha kolaydır.
(Cevap D)
72- -ÖĞRETİM İLKE VE TEKNİKLERİ.
4. Aşağıdakilerden hangisi tartışmayöntemlerinin öğretme sürecinde öğrenciye
sağlayacağı faydalardan biri değildir?
A) Öğrencilerde soru sorma ve konuşma
- becerilerini geliştirir
B) Öğrencilerin bir gruba ait olma duygularını
geliştirir
C) Öğrencilerin daha iyi tanınmasına olanak sağlar
D) Öğrencüere öğrendiklerini uygulama fırsatı verir
E) Öğrenciler belli bir problem hakkında bir çok
çözüm yolu olduğunu görürler
6. Aşağıdaki öğretim yöntemierinden hangisi
öğrencilerin problem çözme becerilerini
geliştirmek için diğerlerine göre daha
kullanışlıdır?
A) Düzanlatım
B) Soruyanıt
C) Tartışma
D) Örnek olay inceleme
E) Münazara
Tartışma öğrencilerin tartışarak öğrendikleri;
öğrencilerin konuşma, soru sorma becerilerini
geliştiren bir tekniktir. Öğrencilerde bir gruba ait
olma duygusu gelişir daha iyi ilişkiler kurarlar.
Serbest ve akıcı bir tartışma öğrencileri rahatlatır
ve iyi duygular geliştirmelerine neden olur.
Tartışma uygulamaya yönelik bir yöntem değildir.
(Cevap D)
Örnek olay inceleme öğrencilerin sorunlu gerçek
yada hayali bir olaya aktif olarak katıiımlarını
gerektirir. Öğrenciler olayı değerlendirip tartışarak
nedenleri ya da çözümüne ilişkin öneriler
getirirler.Bu yöntem öğrencilerin problem çözme
becerilerini geliştirir.
(Cevap D)
o
5. - Düşünme öğretiminde kullanıiır
- Olaylara çok yönlü bakma becerisi geliştirir
Yukarıda özellikleri verilen öğretme-öğrenme
yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Beyin fırtınası
B) Altı şapkalı düşünce
C) Mikro öğretim
D) Benzetim
E) Deney
7. Sınıfında örnek olay inceleme yöntemini
kullanmak isteyen bir öğretmen öncelikli
olarak aşağıdakilerden hangisine dikkat
etmelidir?
A) Örnek olayları güncel konulardan seçmeli
B) Öğrencilerin seviyelerine uygun olay seçmeli
C) Gerçek olaylardan çok amaca uygun örnekleri
kendisi yazmalı
D) Bireysel çalışma yöntemine ağırlık vermeli
E) Örnek olaylar toplumsal sorunlarla ilgili olmalı
Altı şapkalı düşünme öğrencilerin düşünce
gücünü ve yaratıcılığını geliştirmek amacıyla
kullanılan bir tekniktir. Bu yöntemin özeiliği
öğrencilerin bir konudaki düşüncelerini şapkaların
rengine göre şekillendirmedir.altı şapkalı
düşünme, düşünme faaliyetini bir oyun haline
getirerek belirli düşünce tarzlarını sistematik
şeküde ortaya çıkarır.
(Cevap B)
Örnek olay yönteminin etkili biçimde
kullanılabilmesi için öncelikli olarak seçilecek olan
olay öğrencilerin seviyelerine ve olgunluk
düzeylerine uygun bir olay olmalıdır. Örnek olay
güncel olaylardan gerçek yaşamdan seçilebileceği
gibi öğretmen tarafından amaca yönelik olarak ta
hazırlanabilir.
(Cevap B)
-EĞİTİM BÎLİMLERİ- 73
1. Aşağıdakilerden hangisi tartışma yöntemi uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri degildir?
A) Öğrencinin tartışıiacak konu ile ilgili bilgidüzeyini geçmesi gerekir.
B) Bütün öğrencilerin tartışmaya katılımınısağlamaya gerek yoktur.
C) Tartışmanın amaç ve kapsamı iyibelirlenmelidir ve öğrenciler öncedenhazırlanmalıdır.
D) Tartışmanın bireylerle ve onların kişiliği iledeğil sorunlarla ilgili olduğu unutulmamalıdır.
E) Belirli aralıklarla öğretmen tarafından özetyapılmalıdır.
"o tcLUQ"ÖE UJ
oa
Yukarıda özellikleri verilen öğretim yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Soru-cevapB) ÖmekolayC) TartışmaD) Problem çözmeE) Anlatım
Aşağıdakilerden hangisi öğrencilerin fikirlerini savunabilme yeteneğini geliştirebileceği bir öğretim yöntemi/tekniğidir?
A) Beyin fırtınasıB) MünazaraC) ÖrnekolayD) BenzetimE) Panel
CEVAPLI KAVRAMA
Q Ui
2. Öğrencilerden ve kaynak gruptan oluşan iki panel grubundan meydana gelir. Öğrenci grubu, kaynak gruba sorular yöneltir. Sınıfa uzman kişi getirildiğinde, daha önceden belirlenen ve konu ile ilgili bilgi toplayan 3-4 kişilik kaynak grup, öğrenciler adına uzman kişiye sorular sorar.
Yukarıda belirtilen özellikler aşağıdakilerden hangi tartışma biçiminin özellikleridir?
A) ZıtpanelB) MünazaraC) 32. günD) ArenaE) Kollegyum
5. İki grubun, dinleyiciler ile jüri önünde bir konuyu ele alarak iki karşı tezi savunmaları aşağıdakilerden hangi tartışma biçimidir?
A) ForumB) SempozyumC) ZıtpanelD) MünazaraE) Kollegyum
74- -ÖĞRETİM İLKE VE TEKNİKLERİ.
6. Öğrencileri bir konu üzerinde düşünmeye yöneltmek, düşüncelerin ifade edilmesini sağlamak, iyi anlaşılmayan noktaların ortaya çıkarmak ve yanlışların düzeltilmesi için fırsatlar yaratmak ve pekiştirmek amacıyla kullanılabilecek en uygun vöntem/teknik aşağıdakilerden hangisidir?
A) Soru-cevapB) TartışmaC) Rol oynamaD) Gösterip yaptırmaE) Problem çözme
9. Aşağıdakilerden hangisi tartışma yönteminin faydalarından biri degildir?
A) Öğrencilerin liderlik becerilerini geliştirir.B) Öğrencilerde konuşma, soru sorma, sorulan
soruları hemen cevaplama yeteneğini geliştirir.C) Bir gruba ait olma duygusu gelişir.D) Öğrencilerin yorumlama becerisi gelişir.E) Kısa zaman alır.
7. Aşağıdakilerden hangisi anlatım yönteminde kullanılabilecek teknikler doğru olarak verilmiştir?
A) Soru-cevap, tartışmaB) Gözlem, DeneyC) Gösteri, DramatizasyonD) Deney, Kubaşık öğrenmeE) Düz anlatım-Mikro öğretim
10. Tartışma tekniklerinden Vızıltı 22 ne demektir?
A) 2'şer kişilik 2 grubun oluşturulmasıB) 2 grubun 2 dakika tartışmasıC) 2'şer kişilik grupların 2 dakika tartışmasıD) Sınıfın 22'şer kişilik tartışma gruplarına
ayrılmasıE) Tartışmanın 22 dakika sürmesi
8. Öğrencilere demokratik tutum ve davramş becerisi kazandırmak isteyen öğretmenin aşağıdaki öğretim yöntemlerinden hangisini kullanması uygun olur?
A) Soru-cevapB) ProblemçözmeC) Mikro öğretimD) TartışmaE) Proje
11. Bir yönetici grubuna, uzmanlara ya da bir kurula çeşitli konularla ilgili özet bilgilerin sunulduğu, anlatım yöntemine ait teknik aşağıdakilerden hangisidir?
A) BrifingB) ForumC) MünazaraD) SempozyumE) Beyin fırtınası
-EĞİTİM BİLİMLERİ. 75
12. Karşıt grupların jüri ve dinleyiciler önünde
görüşlerini savunduğu tartışma tekniği
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kollegyum
B) Zıtpanel
C) Münazara
D) Beyin fırtınası
E) Panel
15. Aşağıdakilerden hangisi forum tekniğinin
sınırlılıkları arasından sayılabilir?
A) İlgi çekici ve değişik görüşlerin sunulmasında
etkilidir.
B) Belirli bir konunun farklı V9 tartışmalı
yönlerinin başarıyla açıklığa
kavuşturulmasında kullanılır.
C) Başarı, konuşmacıların niteliğine bağlı olduğu
için, başarı şansı her zaman yüksek
olmayabilir.
A) Konuların zıt yönleri tartışılır.
E) Dinleyiciler soru sorabilir.
13. Öğrencilere demokratik tutum ve davranış._
becerisi kazandırmak isteyen öğretmenin S
aşağıdaki öğretim yöntemlerinden hangisini §
kullanması uygun olur? E
A) Soru-cevap
B) Problem çözme
C) Mikro öğretim
D) Tartışma
E) Proje
'm1 'fc:'OUJ
'5ili>■
14. Tartışma tekniklerinden Vızıltı 33
aşağıdakilerden hangi anlama gelmektedir?
A) 3'şer kişilik 3 grubun oluşturulması
B) 3 grubun 3 dakika tartışması
C) 3'şer kişilik grupların 3 dakika tartışması
D) Sınıfın 33'şer kişilik tartışma gruplarına
ayrılması
E) Tartışmanın 33 dakika sürmesi
CEVAP ANAHTARI
1.B 2. E 3.C 4. B
5. D 6. B 7.A 8. D
9. E 10. C 11.A 12. C
13. D 14. C 15. C
76- -ÖĞRETİM İLKE VE TEKNİKLERİ.
1. Bir öğretmen, öğrencilerinden, gerçek hayattan seçtikleri problemieri sınıfta tartışmalarını ve bunlara çözüm yolları bulmaya çalışmalarını istiyor.
Bu öğretmenin uygulamaya çalıştığı yöntem aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS)
A) Örnek olay yöntemiB) Gösteri (demonstrasyon) yöntemiC) Eğitsel gezi yöntemiD) Soru - yanıt yöntemiE) Buluş yöntemi
Örnek olay incelemesi yöntemi, öğrencilerin sorunlu bir olay hakkında gerçek ve geçerü bilgileri, bizzat kendilerinin bu olayı anlatmaları, oiay hakkında gerekli verileri toplamaları, bunları öğrenip analiz etmeleri ve değerlendirmeleri yoluyla elde etmelerini sağlayan bir yöntemdir. (M. Hesapçıoğlu, Öğretim Ilke ve Yöntemleri, s.224) Örnek olay yönteminin amacı toplumdaki farklı görüşlere, farklı değerlere sahip insanların birbirjyle konuşarak farklılıklardan kaynaklanan problemleri çözmede kullanabilecekleri becerileri kazandırmaktır. Bunun için ilgili alandan gerçek olaylar seçilir. Seçilen olaylar anlaşılır bir biçimde ortaya konur ve o olayla ilgili tartışma açılır. Gerç9k olay bulunmaması durumunda öğrenciye gerekli yaşantıyı sağlamak amacıyla olay yazılabilir. Örnek olay açıklandıktan sonra öğrencilere olası çözüm yollarını tartışma imkanı verilir. Örnek olay yöntemi öğrenciye sosyal alanda karşılaşabileceği problemlerle başa çıkma becerisi kazandırır.
(Cevap A)
Toplumsal sorunların sınıf ortamına getirerek bu sorunlara çözüm yolları arayan bir öğretmen, bir başkan ve beş konuşmacıdan oluşan bir ekip oluşturarak konunun farklı boyutlarına hazırlanıp sınıfta tartışmalarmı istemiştir.
Öğretmenin kullandığı öğretim tekniği aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS)
A) Çember tartışmaB) KollegyumC) SempozyumD) BrifingE) Panel
Tartışma yönteminde kullanılan başlıca tartışma çeşitleri (teknikleri)
Münazara - İki grubun bir konuyu tez-anti tez şeklinde ele alarak dinleyicilerin ve jürinin önünde tartışmasıdır. Dili etkili kullanma, neden-sonuç ilişkileri kurmayı geliştirir. Sınırlılığı: Bireyleri inanmadığı düşünceyi açıkiama ve savunma durumuna düşürmesidir.
Panel - Belirii bir konuda 3-5 kişilik gruptarafından dinleyicilerin önünde tartışmanın yapılmasıdır.
- Panelin amacı gerçeği bulmaktan çok, bir konunun çeşitli yönlerini aydınlatmak ya da konuyla ilgili çeşitli eğilim ve görüşleri ortaya koymaktır.
Sempozyum - Bilimsel, sanatsal, düşünsel ağırlıklı konuların çeşitli yönleriyle bir grup tarafından sunumudur. Her üye belirli bir konuda konuşma yapar. Sempozyumun sonucunda soru-cevap yapılır ve eleştiri kullanılır.
Açık Oturum - Bir grubun önünde konuşma yapılmasıdır. Panelden farklı üyeler başkandan söz alarak konuşurlar. Başkan üyelere söz vererek oturumu yönetir. Tüm sınıf tartışmaya katılabilir.
Forum - Değişik görüşiere sahip kişi ya dagrupların her hangi bir konudaki sorunları, tartışarak bir sonuca varmak için yapılır. Toplantıya katılanlar, soru sormaya, eleştiri yapmaya ve katkıda bulunmaya çalışabilir. Bazen de panelden sonra yapılır.
ÇIKMIŞ SORULAR ve ÇÖZÜMLERİ
-EĞİTİM BİLİMLERL 77
Kollegyum - iki panel grubu vardır. Birinci grup uzman kişiler, ikinci grup ise öğrencilerden oluşur. Uzman kişiler tartışmaya katkıda bulunarak açıklamalar yapar.
Seminer - Uzmanlık ve bilgi gerektiren konuda uzman bir kişinin sunu yapması.
Brifing - Bir kurumun yapısının ve işleyişinin tanıtımı ya da teknik bir konunun yetkili bir kişi ya da uzman tarafından sunumuna dayanan tekniktir.
(Cevap E)
4. Öğretim süreçlerinde, öğrencilerin bir konu
üzerinde düşünmesini ve düşüncelerini ifade
etmesini sağlamada, iyi anlaşılmayan noktaları
açığa çıkarmada düzeltmesi için fırsatlar
yaratmada ve pekiştirme işlemlerinde
kullanılabilecek en uygun yöntem ve teknik,
aşağıdakilerde hangisidir? (2004 KPSS)
A) Anlatma
B) Problem çözme
C) Soru-yanıt
D) Tartışma
E) Bireysei çalışma
C5erLUo
'ccUJ
"b:•İD UJ
3. Aşağıdaki öğretme-öğrenme yöntemlerinden 'g
hangisinin öğrencilerde bilimsel ve bağımsız 'E
düşünme becerilerinin geliştirilmesinde ^
diğerlerine göre daha az etkisi vardır? (2003
KPSS)
A) Laboratuar uygulamaları
B) Proje çalışmaları
C) Güdümlü tartışma
D) Problem çözme
E) inceleme-araştırma
Güdümlü tartışma iki grubun jüri önünde farklı
görüşleri savunmalarıdır. Münazara sonunda jüri
kazanan tarafı bildirir. Bu yöntemde biümsel
olarak belli bir konuda düşünmeden çok bir iddiayı
kazanmak ve rekabet ön plandadır. Güdümlü
tartışma öğrenciye bilimsel bağımsız düşünme
becerisini kazandırmaktan çok öğrencilerin
tartışma, bir fikri savunma becerilerini geliştirir.
(Cevap C)
Bu sorunun cevabı ilk bakışta soru-cevap gibi
görünmekle birlikte tartışma, bir konu üzerinde
öğrencileri geniş anlamda düşünmeye yönelten,
soru-cevabı da içindeki teknik olarak kullanılan
genel bir öğretim yöntemidir.
Soruda ifade edilen öğrencilerin bir konu üzerinde
düşünmelerini ve düşüncelerini ifade etmesini
sağlamada, iyi anlaşılmayan noktaları ortaya
çıkarmada ve düzeltilmesinde ve pekiştirme
işlemlerinde tartışma yöntemi kullanılır. Tartışma
yöntemi bu genel işlemleri gerçekleştirirken, soru-
cevabı bir teknik olarak kullanır.
Tartışma, bir konu üzerinde öğrencileri
düşünmeye yöneltmek, iyi anlaşılmayan noktaları
açıklamak ve verilen bilgileri pekiştirmek amacıyla
kullanılan bir yöntemdir. (Özcan Demirel, Öğretme
Sanatı, Pegem Yayıncılık, 2. Baskı. s.83)
(Cevap D)
Örnek olay yönteminin kullanıldığı bir
öğretme-öğrenme sürecinde, öğrenenlerin
aşağıdaki etkinliklerden hangisini
gerçekleştirmeleri diğerlerine göre daha az
önemlidir? (2005 KPSS)
A) Konunun ana hatlarını çıkarma
B) Önceden bildikleriyle bağ kurma
C) Problem çözme
D) Bilgiyi yeniden üretme
E) Neden-sonuç ilişkilerini bulma
(Cevap D)
78- -REHBERLİK (PDR)-
Test dışı teknikler, başkalarının birey hakkındaki görüşleri ile bireyin kendisi hakkındaki görüş, düşünce ve yorumlarının bilimsel olarak ifadesine dayanır.
Testlerin geliştirilme, uygulama ve değerlendirme aşamalarında yaşanılan güçlükler dikkatlerin test dışı tekniklere yönelmesine yol açmıştır.
Test dışı teknikler, bireyin kendisi hakkındaki ve başkalarının birey hakkındaki görüşlerini içerir. Test dışı teknikler şu şekilde gruplanabilir.
I. Gözleme dayalı teknikler.
»Gözlem
» Gözlem Listeleri (check lists) »Özellik Kayıt Çizelgeleri »Anekdot (Vaka) Kayıdı
»Dereceiendirme Ölçekleri
II.Kendini anlatma teknikleri
»Anket (soru listesi)
»Otobiyografi
»Arzu Listesi
»Zaman Cetveli
»Problem Tarama Listesi
»Bibliyo Terapi
III. Başkalarının kanılarına dayalı teknikler
»Sosyometri »Kimdir-bu? » Sosyal uzaklık ölçeği-(sosyal atom)
IV. Etkileşime dayalı teknikler
»Görüşme » Ev Ziyaretleri
Bireyı Tanımada Test Dışı Teknikler
o
» Drama ve oyun etkinlikleri » Psikomodroma ve Sosyodroma >> Vaka İncelemesi »Vaka
Konferansı »Oyun Terapisi
I. GÖZLEME DAYALITEKNİKLER
Gözlem
Gözlem, başkaları hakkında bir görüş edinmek, onları tanımak ve değerlendirmek için en sık ve en çok başvurulan bir tekniktir. Gözlem aynı zamanda olgular arasında ilişkiler kurulması, araştırmalarda veri toplanması, denencelerin sınanması ve elde edilen bilgilerden yeni bilgiler üretilmesi gibi süreçlerin de temelini oluşturur. Bu açıdan sosyal bilimlerde olduğu kadar doğa bilimlerinde de çok kullanılan bilimsel biryöntemdir.
Rehberlik ve psikolojik danışma ortamında gözlem genel olarak bireylerin değişik ortamlarda çeşitli davranışları hakkında onları gözetleme yoluyla bilgi toplama tekniğidir. Gözlem iki grupta ele alınmaktadır (Selçuk, 1999).
Sistemsiz-gelişigüzel gözlem: Bireyi, olayı ya da nesneyi tanımak için belirli bir plan ve amaç olmaksızın bilgilerin sadece rastlantısal ilişkilerden elde edilmesidir. Diğer bir deyişle, tamamen seçkisiz olarak her bireyin tipik bulunan her tür davranışının her ortamda yaygın olarak gözlenmesidir.
Slstematik Gözlem: Önceden belirlenmiş nesne, olay ya da ilişkilerin belirli ortamlarda planlı olarak gözlenmesi sürecidir. Sistemli gözlemde her bireyin tipik olan her davranışını gözlemek yerine, bazı amaçlarla önceden belirlenmiş her bir bireyin ya da grubun davranışlarını gözlemek esastır.
Gözlem Listesi
Gözlem listeleri, göziemcinin dikkatini gözlenebilir,
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 79
belirli kişilik özelliklerine ve davranışlarına yöneltmek amacıyla hazırlanmış ve gözlemlerin kaydedilmesinde kullanılan araçlardır (Yeşilyaprak, 2000). Gözlem listeleri, gözlenecek davranış ifadelerini içerir ve gözlemlerin işaretlenmesi yoluyla gözlem sonuçlarının kaydedilmesi için kullanılır.
Özellik Kayıt Çizelgesi:
Öğrencilerin çeşitli alanlardaki özelliklerini gözleyip belirlemek ve o alandaki durumunu ortaya koyabilmek amacıyla geliştirilmiş araçlardır. Eğitim sürecindeki çocukların değişik alanlardaki özelliklerden ne kadarını gösterebildiği saptanarak, kendileri için gerekli olan özel yardım ve rehberlik hizmetleri sağlanabilir.
sonuçlarının kaydedilmesi amacıyla geliştirilmiş bir formun adıdır. Anekdot, bir öğrencinin belli bir ortamda belli bir davranışının gözlenerek ayrıntılı olarak betimlenmesidir (Yeşilyaprak, 2000). Olay kaydında öğrenciyle ilgili olarak gözlenen her olay için ayrı bir kart tutulur. Bu kartta, gözlenen bireyi tanıtıcı bilgiler, tarih, yer, gözlenen davranış, gözlemci ve gerekiyorsa gözlemcinin yorumu gibi bilgiler yer alır (Kepçeoğlu, 1996).
Anekdot herhangi bir öğrencinin belli bir ortamda, özgül bir davranışının, sorunun, durumunun, ayrıntılı olarak anlatılmasıdır. Anekdot'un gözlenen olayla ilgili objektif betimlemeleri içermesi gerekir. Çünkü anektdot olayın yaşandığı durumu tüm gerçekliğiyle olduğu gibi yansıtabildiği sürece yararlı olabilir. Anektod yazılı olarak bildirilir.
Bir öğretmen sınıfta değerlendirme yaparken, öğrencinin derse katılımına, öğrencilerin birbirleriyle olan ilişkisine ve derse karşı tutumuna dikkat etmektedir.
Öğretmen aşağıdakilerden hangisini kullanırsa daha uygun olur? (KPSS 2004)
A) Gözlem formu
B) Portfolyo
C) Performans testi
D) Norma dayalı değerlendirme
E) Hedefe dayalı değerlendirme
toC5
ccLU O
'BcUJ
en
Öğretmen değerlendirme sürecine öğrencinin olumlu davranışlarını katmak istiyorsa öğrencilerde bulunması gereken nitelikler için bir gözlem formu oluşturmalıdır. Bu niteliklerin değerlendirme sürecine katılması için öğrenci doğal ortamında gözlenmelidir. Ayrıca öğretmen değerlendirmeye katacağı davranışlar için özellik kayıt çizelgesi ya da derecelendirme ölçeği oluşturabilir. Bunun sayesinde öğrencilerin çeşitli alanlara ilişkin özellikleri tespit edilmiş olur. Mesela bu durum için hazırlanan bir derecelendirme ölçeği şu şekilde olabilir:
Katılma derecesi
Dersi dikkatle dinler
Derste anlatılanlara ilişkin
not tutar Grup
çalışmalarına katılır
2 3
2 3
1 2 3
(Cevap A)
Anekdot (Olay Kaydı)
Anekdot, bir bilgi toplama tekniği değil, gözlem
80- -REHBERÜK (PDR).
Anektod (Vaka Kaydı) örneği
Öğrencinin adı
soyadı:.
Sınıfı/numarası
Olayın meydana gel. tarih:.../.../.
Olayın meydana gel. yer:.........
Gözlenen davranış veya olay:
Gözlemcinin adı- soyadı- görevi:.
Gözlemcinin yorumu:.
Öneriler:.
Derecelendirme Ölçekleri
Derecelendirme ölçekleri, bir bireyin belli bir konuda çeşitli davranış özellikleri hakkında sıralanmış açıklayıcı ifade ya da cümlelerin gözlemi yapan kişi tarafından işaretlenmesidir. Gözlem sonuçlarınm sayısa! verilere dönüştürülmesini sağlar.
II. KENDİNİ ANLATMA TEKNİKLERİ
Anket
Anket, belli bir konuda, birçok kimsenin kişisel görüşleri, tutum ve duygularını saptama amacı ile düzenlenmiş soru formudur (Özgüven, 1998). Anket, okullarda öğrencilerin ev ve aile yaşamları, sağlık durumları, eğitsel ve mesleki planları, okul içi ve okul dışı etkinlikleri, çalışma alışkanlıkları gibi çeşitli konularda kendilerinden, velilerinden ya da diğer ilgiiilerden bilgi toplamada yaygınlıkla kullanılmaktadır.
Anket sorusu hazırlarken dikkat edilmesi gereken noktalar:
- Sorular yoruma açık olamamalıdır. Anlaşılır ve
net olmalıdır.
- Bireyleri yönlendirici, yargılayıcı, ön yargıyadayalı sorular olmamalıdır.
- Sorular edinilmek istenen bilgiyi yoklamalı yaniamaca uygun olmalıdır. Tekrarlanmış,işgörüsüz soru oimamalıdır. Her soru farklı birbilgi edinmeye yönelik olmalıdır.
- Soru sayısı ve kullanılan dil uygulanacakgrubun özeiliklerine uygun olmalıdır.
- Mümkün olduğunca kapalı uçlu sorukullanılmalıdır.
- Anketi uygulamadan önce bir ön uygulamayapılıp sorular gözden geçirilmelidir.
Otobiyografi
Otobiyografi, bireyin yaşam öyküsüdür. Otobiyografi, bireyin kendisi hakkındaki bilgileri yine kendisinin yazılı olarak serbestçe rapor etmesidir. Otobiyografi bireyi inceleyen kişiye onun değerleri, beklentileri, gereksinimleri, çatışmaları hakkında ipuçları verir. Otobiyografi oldukça subjektif bir bilgi toplama yoludur. Bu nedenle otobiyografi ile elde edilen bilgilerin değerlendirilmesinde bireyle yüz yüze
-EĞİTİM BİLİMLERİ-
81
gelmek ve birey hakkında başka yollarla toplanan bilgileri de dikkate almak gerekmektedir (Kepçeoğlu, 1996; Kuzgun, 1992).
Subjektif bir teknik olduğu için yorumlanması güçtür. Otobiyografide bireyin genel olarak kullandığı dil yani otobiyografinin genel havası (sevgi, mutluluk, karamsarlık), aile bireylerini ve arkadaş çevresini tanımlaması, bunları anlatırken nasıl cümleler kullandığı birey hakkında önemli ip uçları verir. Örneğin: "Aile bireylerinden anlatmayı atladığı biri var mı? Bireyin sürekli tekrar ettiği noktalar var mı? Otobiyografi yazmaya gösterdiği özen." gibi hususlar değerlendirme sırası dikkate alınmalıdır.
Arzu Listesi
Arzu listesi kendini anlatmaya yönelik bir tekniktir. Bu teknik daha çok okulöncesi ve ilköğretim düzeyinde kullanılır. Çocuk sorulan soruları sözlü ve yazılı olarak yanıtlar. Arzu listeleri aracılığıyla çocuk arzularını, doyurulmamış ihtiyaçlarını, gerginliklerini, sıkıntı ve sorunlarını ifade etme olanağı bulur. Bu yolla çocuk çeşitli yönlerden tanınabilir. Bir arzu -^ listesinde çocuğa sorulabilecek sorular; "bir masal perisi çıkıp size üç dileğinizi sorsa ne cevap verirdiniz?", "bir uçan halınız olsa nereye gitmek isterdiniz?" gibi olabilir.
Problem Tarama Listesi
Problem tarama listesi, bireylerin üzüntülerini, Ş ihtiyaçlarını, sağlık, beden gelişimi, okul, ev, aile, j* meslek, gelecek, insan ilişkiieri, toplumsal değer ve g tutumları ve kişilik özellikleri gibi alanlarda * sorunlarını saptamaya yarayan araçlardır (Özgüven, 1998). Bu teknikle elde edilen bilgilerin, psikolojik danışmaya ihtiyaç duyan öğrencilerin belirlenmesi, okul rehberlik ve psikolojik danışma programları ile okulun eğitim programının geliştirilmesinde önemli rol oynadığı söylenebilir.
Problem tarama listesi her okulun özelliklerine, öğrenci gereksinimlerine ve gelişimsel özelliklerine dikkat edilerek hazırlanmalıdır. Yani her okul için hazırlanacak problem tarama listesi farklıdır.
Problem tarama listesinde 40-50'den fazla problem cümlesi olmamalıdır. Uzun bir liste öğrenciler tarafından okunmayabilir ve öğrenciler uzun listelerde rasgele işaretleme yoluna gidebilir.
Problem tarama listesinde çok sayıda, kısa sürede çözülemeyecek kadar çok problem cümlesini ortak ve yaygın sorun olarak belirlemenin anlamı yoktur. Problem tarama listesi sonuçları kısa sürede
değerlendirilmeli ve çözüme yönelik çalışmalara vakit geçirmeden başlanmalıdır.
Bibliyo Terapi
Bibliyoterapi, rehberlik ve psikolojik danışmada bireyin sorunları ile ilgili konularda okuyarak kendisine psikolojik yardım sağlama tekniğidir (Kepçeoğlu, 1996). Bireyin sorunlarıyla ilgili yazılı kaynakları okuması yoluyla bireye sağlanan bir yardımdır. Ancak bireyin okuması gereken kaynaklar uzmanlar tarafından seçilmelidir. Önerilen bu kaynaklar doğrudan bireyin sorunu ile ilgili olabileceği gibi bir hikaye veya roman da olabilir.
III. BAŞKALARININ KANILARINA DAYALI
TEKNİKLER
Sosyometri
Sosyometri, bir grubu oluşturan bireylerin sosyal ilişkileri, grubun yapısı, birbirleriyle olan ilişkilerin duygusal biçimleri, grup içindeki alt gruplar, grubun genel görünümü hakkında objektif bilgi edinmek için kullanılan güvenilir bir tekniktir (Özgüven, 1998).
Sosyometride ilk önce gruba bir ölçüt verilmektedir. Bu ölçüt grubun özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. Örneğin: "aynı sırada oturmak" "gezide aynı grupta olmak" gibi. Daha sonra bu ölçütlerden biri ya da birkaçı öğrencilere verilerek üç arkadaşını tercih sırasına göre yazmaları istenir. Daha sonra öğrencilerin seçilme puanları hesaplanır (1. sırada tercih edilme üç puan, 2. sırada tercih edilme iki puan, 3. sırada tercih edilme bir puan). Tercih edilme puanları öğrencinin grup içinde ne kadar sevildiğini, ne kadar dışlandığını gösterir. Daha sonra bir sosyogram hazırlanır. Bu sosyogram grubun ilişki örüntüsünü daha iyi bir şekilde ortaya koyar.
Sosyometri uygulaması için öncelikle grup üyeleri birbirlerini iyi tanımalıdır. Dönem başında yeni bir sınıfa uygulanması uygun değildir. Sosyometri sonuçları zamanla ve kullanılan ölçütle sınırlıdır. Yani öğrencilerin zamanla tercihleri değişir. Kullanılan ölçüt de sonuçları etkiler örneğin bir öğrenci gezi için en eğlenceli esprili kişiyi seçerken, bir ödev grubu için en çalışkanı seçebilir.
Okullarda danışmanlar ve öğretmenler tarafından öğrencilerin sosyalleşmelerine katkıda bulunmak amacıyla kullanılan bu teknik, öğrencilerin kimlerle arkadaşlık kurdukları, oluşturdukları akran grupları, kimlerle işbirliği yapabilecekleri, en çok aranan-sevilen öğrencinin kim olduğu, kimlerin grup dışında
03
82- -REHBERLİK (PDR).
kalıp, kimlerin uyum sorunları olduğu, grubun ya da sınıfın liderinin kim olduğu konularında danışmanlara ve öğretmenlere bilgiler sağlar.
Kimdir Bu?
Kimdir bu? tekniği, bir grup içindeki bireylerin kendilerini ve diğer bireyler tarafından nasıl algılandıklarını anlamaya ve böylece birbirlerini ve kendilerini değerlendirmelerine yarayan bir tekniktir. Bu teknik bireyin bağdaşım hali hakkında ip uçları verir. Bağdaşım bireyin kendini nasıl gördüğü ile grubun onu nasıl değerlendirdiği arasındaki uyuşmadır. Bu uyuşmazlık bireyde bazı sorunlar olabileceğine işaret eder.
Bu teknikte bireyleri belli yönlerden niteley^cek 10-30 arasında ifade bulunur. Bu ifadeierden birey kendisi de dahil olmak koşuluyla grup üyelerine hangi ifadelerin uygun olduğunu yazar. Örneğin "sınıfta daima güleryüzlü olan kimdir?" "daima geç kalan kimdir" vb.
IV. ETKİLEŞJME DAYALITEKNİKLER
Görüşme
Görüşme, yüzyüze gelen iki ya da daha fazla kişinin belli bir amaçla sözel ve sözel olmayan iletişim araç ve tekniklerini kullanmak suretiyle kurdukları bir etkileşimdir. Görüşmenin, bireyin çeşitli nitelikleri, görüş ve düşünceleri hakkında objektif bilgi toplamak ve aynı zamanda bireyleri tanıma, psikolojik yardım sağlama gibi süreç ve yönt9m olarak birbirinden farklı iki temel işlevi vardır (Özgüven, 1992).
Bu teknik çok ekonomik bir teknik değildir, çok zaman alır, fakat kullanım alanı çok geniştir. Görüşmeden elde edilebilecek bilgiler bireyin kendini anlatma gücüyie ve anlatmak istedikleriyle sınırlıdır. Subjektif bir tekniktir; görüşmeci karşı tarafın anlattıklarını yanlış yorumlayabilir.
Görüşme görüşmeciye karşı tarafın söylediklerinin altında yatan duygu ve düşünceleri anlama olanağı sunar. Bireye yardım etmek ve tedavi amaçlı kullanılabilecek tekniklerin başında yer alır.
Ev Ziyaretleri
Ev ziyaretleri, çocuğun aile ortamı hakkında ilk elden bilgi toplamaya olanak vermesi bakımından etkili bir bilgi toplama tekniğidir. Bununla birlikte, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine karşı ilgi ve yardımı arttırdığı gibi, aile ile okul arasında
işbirliğinin kurulmasında da önemli bir rol oynar. Ev ziyaretlerinde genellikle, evin fiziksel durumu, çocuğun çalışma olanakları, ana-babanın çocuğa karşı tutumları, ailenin okula karşı nasıl bir tutum ve anlayış içinde olduğu gibi konularda bilgi toplanmalıdır (Yıldırım, 2002).
Psikodrama ve Sosyodrama
Psikodrama, bireyin kendini oynaması; duygu, düşünce, tavır, korku, çatışma ve algılarını oyun içinde anlatması tekniğidir (Yıldırım, 2002). Psikodrama bireyin iç dünyasını tanıma V9 değerlendirme fırsatı sunan bir tekniktir. Psikodrama bireyin kendisini, korkularını, çatışmalarını ve algılarını rol alarak oyun içerisinde anlatmasıdır. Bu teknik Moreno tarafından gözlem ve tedavi tekniği olarak geliştirilmiştir. Eğer grubun hepsini ilgilendiren ortak bir problem var ise bu problem üzerinde drama yapmak soyso drama olarak adlandırılır.
Vak'a İncelemesi (Olay İncelemesi)
Vak'a incelemesi, bir bireyin tüm yönleri İİ9 ayrıntılı bir şekilde incelenmesi tekniğidir. Vak'a inceİ9m9si, bir bireyin sorunun içeriğini ve nedenini bulmak, gerekli çözüm planlarını yapmak amacıyla, birey V9 sorun hakkında varolan bütün bilgilerin, sorunla ilgili yanlarını biraraya getiren bir tablo ortaya koyarak sorunu teşhis etmek ve tedavi yollarını saptama tekniğidir (Tan, 1995). Buna göre rehberlik V9 psikolojik danışmada vaka incelemesi, özel problemleri, öğrenme güçlükleri, sosyal uyum zorlukları olan ve normal yardımların dışında özel ilgiisteyen bireyler üzerinde uygulanmalıdır.
Veli Konferansı
Veli konferansı, çocuğu hakkında görüşmek üzere veli ile danışman arasında sürdürülen bir toplantıdır. Danışman ve veliler bir araya gelerek, psikolojik ilişki içinde; çocuğun başarı ve uyum durumu, özel ihîiyaçları ve problemleri, önemli bir davranışı hakkında görüşmeleri gerekir.
Oyun Terapisi
Oyun, çocuklar için kendini tanıma, kendini anlatma, düşünme ve deşarj olma aracıdır (Yıldırım, 2002). Çocuk bireysel oyundan grupla oyuna geçince sosyalteşme becerileri artar. Çocuk oyunda yardımlaşmayı, paylaşmayı, kuralları, başkalarının haklarına saygılı olmayı ve bunun gibi bir çok sosyal beceriyi kazanır. Aynı zamanda oyun, çocuk için kendini tanıma, üstün ve zayıf yanlarını öğrenme konusunda yardımcı olur. Çocuk yaşam için gerekli
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 83
olan bilgi ve becerileri oyun sayesinde kazanır. Oyun terapisi, önceden hazırlanmış bir oyun ortamında serbestçe oynarken çocukların duygu ve davranışlarının gözlem yoluyla incelenmesine yarayan bir teknlktir.
Toplu Dosya
Toplu dosya, çeşitli tekniklerle bireyler hakkında toplanan bütün bilgilerin sistemli bir şekilde özetlenip kaydedildiği dosyalardır. Toplu dosyadaki bilgilerin bir kısmı herkes tarafından görülebilir, bir kısmı ise gizlidir.
OİIgİ tf otv /
Bu bölümde bireyi tanımada kullanılan testler ve test dışı teknikler ayrıntılı olarak tanıtıldı. Bütün bu teknikleri kullanarak elde edilen bilgileri saklamazsak zamanla unutulur. Bireyi tanıma teknikleri sonucunda elde edilen bilgilerin sistemli ve düzenli olarak kayıt edilip, saklandığı öğrenciye ait özel dosyaya toplu dosya denir.
Özlük bilgileri (ad-soyad, cinsiyet, boy, kilo, bedensel yetersizlikler vb.) görmek isteyen kişi haklı bir gerekçe sunduğunda görebilir; bireysel genel bilgileri (ana babanın eğitim ve gelir düzeyi, öğrencinin akademik özgeçmişi, merak ve hobileri, geleceğe ilişkin planları) ancak sorumlu kişiler görebilir; kişiye özgü bilgiler {ögrencmm sınıf içindeki başarı sırası, öğretmen kurulunun öğrenciye önerileri, standart test sonuçları) ancak öğrenci ya da velinin onayı alındıktan sonra görülebilir; kişilik özelliklerine ilişkin bilgiler (psikolojik inceleme ya da psikiyatrik muayene sonuçları, tıbbi ya da yasal inceleme sonuçları) ancak öğrenci ya da velinin onayı alındıktan sonra görülebilir.
en"occ ÜJ
m
Bir öğretmen, öğretmenler odasının penceresinden bahçede tartışan iki öğrenciyi gözlemiştir. Bu öğretmenin hazırlayacağı olay kaydında (anektod) aşağıdaki bölümlerden hangisi ver almaz?
A) Gözlemcinin olaya ilişkin yorumuB)Gözlenen öğrencilerin adı-soyadı ve sınıf
bilgilerıC) Oiayın nedenleriD) Olayın meydana geldiği yer ve zamanE) Gözlemcinin adı-soyadı ve unvanı
Olay kaydı belli bir ortamda gözlenen öğrenci davranışlarının objektif bir betimlemesi olup hem yapısı, hem de amacı bakımından diğer bireyi tanıma tekniklerinden ayrılır. Olay kaydı öğrencinin manidar bir davranışının ayrıntılı bir tablosu, gözlemcinin bir anlık bir olayı fotoğrafla yakalamasıdır. (Y. Kuzgun, Rehberlik ve Psikolojik Danışma, s.45) Olay kaydı öğrencinin önemli bir davranışının gözlenmesidir. Bir olay kaydı formu (1) gözlenen öğrencinin adı, soyadı, sınıfı, numarası, (2) gözleyenin adı, soyadı, unvanı, (3) olayın geçtiği yer ve zaman, (4) olayın açıklanması, (5) gözlemcinin olaya ilişkin yorumu ve (6) gözleyenin önerileri bölümlerinden oluşmalıdır. Olayın nedenleri gözleyen bireyin kestiremeyeceği şeyler olduğu için olay kaydı formunda böyle bir bölüm bulunmaz.
(Cevap C)
ÇOZUMLU KAVRAMA
TESTI
fJilgi Nolu !
Gizliliğin korunması güç olması nedeniyle öğrenciye ait çok özel (mahrem) bilgilerin toplu dosyaya konması tavsiye edilmektedir. Özel, gizli bilgilerin Toplu Dosyaya ekli kapalı, mühürlü şifreli bir zarf içinde veya ayrı bir zarf içinde saklanması önerilmektedir. (Özgüven, 1999)
84- -REHBERÜK (PDR)_
2. "Okullarda hemen hemen her yı! öğrencilere
yazdırılan otobiyografiler ancak doğru bir şekilde
değerlendirilirse amacına ulaşır."
Verimli uygulanan bir otobiyografi uygulaması
sonucunda rehberlik etkinlikleri için birey
hakkında elde edilebilecek en önemli bilgi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bireyin aile bilgileri
B) Derslere ve okula karşı tutumları
C) Öğretmen ve arkadaşlarıyla ilişkileri
D) Bireyin kendisini nasıl algıladığı
E) Geleceğe yönelik beklentileri
Otobiyografi bireyin kendisi hakkındaki bilgileri
yine kendisinin serbestçe rapor etmesidir. (M.
Kepçeoğlu, Rehberlik ve Psikolojik danışmanlık,
s.172) Otobiyografi kişinin kendini nasıl
gördüğünü anlamaya olanak veren tekniklerin
başında gelir. (Y. Kuzgun, Rehberlik ve Psikolojik
Danışma, s.54) Bireyin aile ile ilgili bilgileri aileden
de alınabilir. Kişinin tutumları daha çok tutum
envanterleri ile ölçülebilir, çevresi ile ilişkileri ise
daha çok gözlem tekniğini gerektirir.
Otobiyografinin birey hakkında vereceği en önemli
bilgi kendini nasıl algıladığıdır. Ayrıca bu yolla
edinilen bilgiler diğer bireyi tanıma tekniklerinin
değerlendirilmesinde önemli biryer tutar.
(Cevap D)
3. "Bireyi tanıma tekniği sadece bireyin özelliklerini
ortaya koymakia kalmamalı, uygulanan bir teknik
aynı zamanda bireyin gelişimine de katkıda
bulunmalıdır."
Aşağıdaki bireyi tanıma tekniklerden hangisi
uygulama esnasında bireyi geliştirici bir özellik
gösterir?
A) Sosyometri
B) Kimdirbu?
C) Problem tarama listesi
D) Otobiyografi
E) Psikodrama
Psikodrama, bireyin kendisi için kaygı ve üzüntü
kaynağı olan bir psikolojik problemi rol alarak bir
grup karşısında gerçek yaşamında olduğu gibi
oynayarak ortaya koymasıdır. (M. Kepçeoğlu,
Rehberlik ve Psikolojik danışmanlık, S;210)
Psikodrama bireye problemlerini oyunla ortaya
koyma fırsatı vererek bireyin duyguları ve
yaşantıları hakkında daha derinlemesine
düşünmesine ve bilinçlenmesine olanak verir.
Drama ve oyun tekniklerinin en önemli özelliği de
sadece bir bireyi tanıma tekniği değil aynı
zamanda bireylerin sorunlarının çözümü ve
bireylerin gelişimleri için de kullanılan bir teknik
olmasıdır. Psikodrama, sosyodrama ve oyun
terapisi bu teknikler içerisinde sayılabilir.
(Cevap E)
Birey hakkındaki bilgileri yine bireyin kendi
ifadelerini kullanarak yazıya dökmesiyle yapılan
bireyi tanıma tekniği aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Sosyometri
B) Psikodrama
C) Otobiyografi
D) Sosyodrama
E) Mülakat
Bireyin kendi öz yaşam öyküsünü yazılı olarak
anlatmasına dayalı bireyi tanıma tekniği
otobiyografi tekniğidir. Otobiyografi bireyin kendini
anlatmasına dayanır. Uzmanlar bu bilgileri analiz
ederek bireyin gelişim özellikleri hakkında bilgiler
edinirler.
(Cevap C)
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 85
5. Öğrenci hakkında çeşitli rehberiik teknikleri sonucu
elde edilen bilgilerin doğruluğu kanıtlandıktan
sonra tüm bilgilerin bir araya getirilerek ve
işlenerek kaydedildiği dosyaya rehberlik toplu
dosyası denir.
Aşağıdakilerden hangisi bu toplu dosyanın
sağladığı faydalar arasında yer almaz?
A) Öğrenciyi tanımaya yardımcı olur.
B) Öğrencinin gelişimini izlemeye yardımcı olur.
C) Öğrencinin özel yeteneğinı artırmada yardımcı
olur.
D) İzleme çalışmalarına yardımcı olur.
E) Öğrencinin daha tutarlı kararlar almasına
yardımcı olur.
"Belli bir ortamda öğrencinin davranışlarının yorum
katılmadan betimlenmesidir. Doğal ortamda
gösterilen bazı tipik davranışlarının ayrıntılı olarak
not edilmesini gerektirir."
Yukarıdaki açıklama aşağıdaki tekniklerin
hangisiyle ilgilidir?
A) Görüşme
B) Olaykaydı
C) Otobiyografi
D) Dereceleme ölçekleri
E) Sosyometri
Toplu dosyadaki bilgiler öğrencinin kendini daha
doğru ve gerçekci tanımasını sağlar. Kendini
objektif bilgilerle tanıyan birey kendisi hakkında
daha doğru ve sağlıklı kararlar olabilir. Buda
bireyin kişise! gelişimine katkı sağlar. Ancak toplu
dosyadaki bilgiler tek başına bireyin resim, müzik
gibi özel yeteneklerini artıramaz, sadece bireyin
özel yetenekleri var ise fark etmesine yardımcı
olabilir.CQ
(Cevap C) .=
Belki ortamda veya durumlarda öğrencinin çeşitli
davranışlarını yorum katmadan, objektif olarak
gözlemleyip yazılı bir rapor haline getirmeye vaka
(olay) kaydı denilmektedir.
(Cevap B)
Q UJ>
6. Bir okulda öğrencilerin belli başlıklar altındaki
problemlerini belirlemek ve bu problemleri
belirledikten sonra grafiklerle özetlemeye
yarayan bilgi toplama tekniği aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Kimdirbu?
B) Problem tarama testi
C) Sosyometri
D) Anket
E) Kime göre ben neyim
8. Sınıfında doğal olarak öğrenciler arasında bir
gruplaşma olup olmadığını anlamak isteyen
Mehtap öğretmenin uygulayabileceği en uygun
bireyi tanıma tekniği hangisidir?
A) Kimdir bu tekniği
B) İlgi envanteri
C) Sosyometri tekniği
D) Kişilik envanteri
E) Zekatestleri
Bir okulda öğrencilerin sıklıkla yaşadığı sorunları
tespit etmek amacıyla Problem Tarama Envanteri
uygulanır. Böylece okuldaki öncelikli sorunlar
tespit edilecek çözüm bulunmaya çalışılır.
(Cevap B)
Bir sınıf ya da grup içindeki sosyal ilişkileri, sosyal
yapıyı, kimin kiminle dost olduğunu kimlerin yalnız
kaldığını kimlerin gruplaştığını tespit etmede
kullanılabilecek en uygun teknik sosyometri
teknikleridir.
(Cevap C)
86- -REHBERLİK(PDR)_
9. Ahmet Bey'in kendisi için kaygı ve üzüntü
kaynağı olan bir psikolojik problemi bir rol
alarak bir grup karşısında gerçek yaşamda
olduğu gibi oynayarak ortaya koymasına dayalı
teknik aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sosyodrama
B) Oyun terapisi
C) Psikodrama
D) Grup rehberliği
E) Grupla psikolojik danışma
1. Bireyi tanıma hizmetleri aşağıda verilen hangi
özelliğe sahip öğrencileri kapsamalıdır?
A) Okula yeni başlayanları
B) Akademik problemleri olanları
C) Ailevi problemleri olanları
D) Kararverme sıkıntısı yaşayanları
E) Sorunlu sorunsuz bütün öğrencileri
C E V A P L I K A V R A M A
Bireyin kendisini rahatsız eden bir problemini
kolay, gerilim veya çatışmalarını bir grup ya da
sınıf karşısında rol alarak canlı tiyatro şeklinde
oynamasına psikodrama tekniği denir.
(Cevap C)
10. Bireyi tanımlayan bir dizi özelliklerin yer aldığı
bir listeden, öğrencilerin o özelliğe uyan
arkadaşlarının isimlerini yine aynı listede o
özelliğin karşısına yazmalarını isteyerek
öğrencilerin birbirleri hakkındaki düşünceleri
ortaya çıkarmaya yarayan bireyi tanıma tekniği
hangisidir?
A) Kimdir bu tekniği
B) Kime göre ben neyim tekniği
C) Sosyometri tekniği
D) Otobiyografi tekniği
E) Gözlem tekniği
2: o
Bir sınıfta yer alan öğrencilerin kendilerini
ve
diğer arkadaşlarını nasıl gördüklerini
belirlemeye yarayan test dışı teknik
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sosyometri
B) Kimdirbu?
C) Otobiyografi
D) Psikodrama
E) Vak'a incelemesi
Bir grupta, sınıfta öğrencilerin birbirleri hakkındaki
düşüncelerini ortaya çıkarmaya yarayan
tekniklerden birisi "Kimdir Bu" tekniğidir. Örneğin
"Güler yüzlü ve sempatik olan "kimdir" sorusunun
karşısına her öğrenciyi böyle tanıdığı kişinin adını
yazar.
(Cevap A)
3. Aşağıdakilerden hangisi,
öğrencilere uygulanan gözleme dayalı
tekniklerden biridir?
A) Psikodrama
B) Otobiyografi
C) Derecelendirme ölçeği
D) Problem tarama listesi
E) Vak'a incelemesi
-EGITIM BILIMLERI- 87
4. Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde öğrenciyi tanıma amaçlı çeşitli test ve test dışı teknikler kullanılmaktadır. Aşağıda çeşitli teknikler sonucunda elde edilen hangi bilgi, öğrenci dışında ve öğrencinin izni olmadan başka kişilerle pavlasılamaz?
A) Kişisel-özel bilgilerB) Genel bilgilerC) Genel test sonuçlarıD) Başarılı-başarısız olunan derslerE) Öğrenci ihtiyaçları
8. Bir öğrencinin herhangi bir psikolojik sorunuyla ilgili faydalı olacağına inanılan kitapların veya makalelerin okunması öneriliyor.
Aşağıdakilerden hangisi bu tekliği ifade etmektedir?
B) Oyun terapisi D) Olay konferansı
A) Aile terapisi C) Psikodrama E) Bibliyoterapi
5. Kendine uygun bir meslek seçme konusunda problem yaşayan bir lise öğrencisine öncelikle aşağıda verilen hangi testler uygulanırsa, etkili bir mesfeki rehberlik yapılmış olur?
A) İlgi envanteri-başarı testiB) Yetenek testi-kişilik testiC) Yetenek testi-başarı testiD) Yetenek testi-ilgi envanteriE) Tutum ölçekleri-kişilik testi
9. Aşağtdakilerden hangisirehberlik
hizmetlerinde testlerin kullanım amaçlarından biri degildir?
A) Yordama yapmaB) Sebebi ortaya çıkarmaC) Tanı koymaD) İhtiyaçları saptamaE) Değerlendirme
Ui
Q UJ
6. Aşağıdakilerden hangisi test dışı tekniklerden biri değildir?
A) GözlemB) GörüşmeC) İlgi envanteriD) SosyometriE) Problem tarama listesi
7. Bir okulda bulunan öğrencilerin yaşadıkları sorunları belirlemede aşağıda verilen tekniklerden hangisi kullanılamaz?
B) Problem tarama listesi D) Görüşme
10. Aşağıdakilerden hangisi otobiyografi için sövlenemez?
A) Bireyin kendi durumunu kendisinin yazılı ifadeetmesi söz konusudur.
B) Birey herhangi bir soru ya da eleştiriyi cevapverme zorunluluğunda değildir.
C) Birey kendi duygu ve düşünceleri ile kendinianlatır.
D) Psikolojik danışma bu bilgilerden yararlanarakçıkarımlara gitmeye çalışır.
E) Bu raporlar tamamen subjektiflikten uzakyazılan ifadelerden oluşur.
A) Gözlem C) Otobiyografi E) İlgi envanteri
88- -REHBERLİK (PDR).
11. Psikolojik danışma bir problemle ilgili olarak öğrenciyi daha iyi tanımak amacıyla ilgili öğrencinin çalışma imkanını ve ortamını görmek istemiştir.
Bu durumda danışmanın uygulaması gereken teknik aşağıdakilerden hangisidir?
A) Vaka konferansıB) Vaka incelemeC) Veli konferansıD) PsikodramaE) Evziyareti
14. Aşağıdakilerden hangisi bireyi tanımada kullanılan test dışı tekniklerden degildir?
A) Otobiyografi tekniğiB) OlaykaydıC) GözlemD) Kaygı EnvateriE) Sosyometri
12. Psikolojik danışmanın okuldaki öğrencilerin birisi hakkında meydana gelen sorun için öğrencinin velisi ile yaptığı toplantı sürecidir.
Bu süreç aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır?
A) Vaka konferansıB) Vaka incelemeC) Veli toplantısıD) GörüşmeE) Psikolojik danışma
oC4
15. Toplu dosya öğretmenin öğrencisinin her alandaki gelişimini takip etmesinde çok önemli bir yere sahiptir.
Aşağıdakilerden hangisi öğretmenin toplu dosyadan elde edebileceği bilgilerden değildir?
A) Veli toplantıları öncesinde öğrenci ile ilgiliihtiyaç duyulan genel bilgileri sağlar.
B) Öğrenci hakkında çok özel ve gizli bügilereulaşılmasını sağlar.
C) Öğrencinin akademik öz geçmişî ile ilgili bilgisağlar.
"D) Ailenin sosyoekonomik yapısı hakkında bilgi
sağlar. E) Öğrencinin ilgi ve yetenekleri hakkında bilgi
sağlar.
13. Rehberlik ve psikolojik danışman okulda bir öğrencinin tüm yönleri ile ayrıntılı olarak incelenmiştir. Öğrenme ile ilgili sorunu olan öğrenciyi yardım amacıyla danışman bu tekniği seçmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi örnekteki tekniktir?
A) Sorun tarama listesiB) Vaka incelemeC) OtobiyografiD) Vaka konferansıE) Psikodrama
CEVAP ANAHTARI
1. E 2. B 3.C 4. A
5. D 6.C 7. E 8. E
9. C 10. E 11.E 12 C
13
14. D 15. B
-EĞİTİM BİÜMLERİ- 89
1. Sınıf içinde bir problemle karşılaşan
öğretmenin yapması gereken ilk iş
aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KPSS)
A) Rehberlik servisine göndermek
B) Problemin, belirtileriyle saptamak
C) Çözüm yollarını araştırmak
D) Okul, idaresine haber vermek
E) Öğrenci velisini çağırmak
Bir sınıf öğretmeni karşılaştığı sorunun i!k önce
sebeplerini araştırmalıdır. Bir problemin
çözümünün ilk aşaması problemin tanınmasıdır.
Daha sonra problemin çözüm yolları araştırılır. Bu
çözüm yoüarı problemi sınıfta çözmek, daha ciddi
bir sorunsa aile işbirliği ile rehberlik servisinde •
uzman tarafından çözmektir.
Psikolojik danışmanlık ve rehberlikte alıştırma-
oryantasyon hizmetleri öğrencilere okulu ve
okulda bulunan olanakları tanıtma amacıyla
düzenlenen çalışmaları kapsar. Öğrencilere okuiu
ve okulda bulunan olanakları hatta yakın çevreyi
tanıtmak okul yöneticileri başta olmak üzere
okuidaki tüm personeli ilgiiendiren bir
sorumluluktur. (Kepçeoğlu, 2001, s.119) Okula
yeni başlayan öğrenci yeni girdiği ortama uyum
sorunlarıyla boğuşur. Öğrencinin bu uyum
sorunlarını aşması için okulda alacaği ilk hizmet
oryantasyon olmalıdır. Okulu ve kuralları tanıyan
çocuk yeni ortama girmenin belirsizliğinin
oluşturduğu gerginlikten kurtulur.
(Cevap E)
ÇIKMIŞ 50RULAR ve ÇÖZÜMLERİ
(Cevap B) 'gj
.tzİU
Ui
Gizlilik düzeyi en yüksek olan öğrenci geiişim
dosyasındaki bilgi aşağıdakilerden hangisidir?
(2003 KPSS)
A) Boyu, kilosu ve cinsiyeti
B) Derslerden aldığı notlar
C) Anne ve babasının eğitim durumu
D) Psikolojik ve yasal inceleme sonuçları
E) İlgi, merak ve hobileri
2. Okula yeni başlayan öğrencilere öncelikle
sağlanacak rehberlik hizmeti aşağıdakilerden
hangisidir? (2002 KPSS)
A) Rehberlik ihtiyaçlarını belirleme
B) Başarılı olma yollarını aniatma
C) İlgilerini belirleme
D) Arkadaş edinmelerine yardımcı olma
E) Okulu ve okulun kurallarını tanımalarını
sağlama
Psikolojik danışmada öğrenciler danışmana çok
özel sorunlarını anlatabilirler. Eğer danışan ve
danışman arasında sağlam bir güven ilişkisi
kurulmuşsa öğrenci anlattiklarının gizli kalacağını
bilir. Danışma ortamında konuşulanların
danışanın izni olmaksızın hiçbir kişi ya da kuruma
anlatılmaması gerekir. Aksi durumda taraflar
arasındaki güven kaybı iletişimi bozar. Böyle bir
durum danışana karşı saygısızlıktır. Bu gizlilikte
düzey olarak en üstte bireyin danışma sürecine
konu olan psikolojik sorunu ve yapılan inceleme
sonuçları gelir.
(Cevap D)
90- -REHBERLİK (PDR)_
4. Bir sınıfta disiplin sorunu ile karşı karşıya
kalınca yapılacak jjjk___i§ aşağıdakilerden
hangisidir? (2004 KPSS)
A) Sorunun niteliğini anlamak
B) Sorunu hemen çözmek
C) Sorunu idareye bildirmek
D) Sorunu diğer öğretmenlere söylemek
E) Soruna neden olan öğrenciyi dışarı atmak
Sınıfta olan bir sorunda yapılacak en son şey
idareye başvurmaktır. Bu ancak tüm önlemler
alındıktan sonra çözüm bulunamamışsa
izlenecek bir yoldur. Sorunu diğer öğretmenlere
bildirmek oniardan çözüm önerileri almak için
düşünülebilir bir seçenek olsa da sınıf içindeki
sorunları yine sınıfın kendisinin çözmesi daha
uygundur. Sorun yaratan öğrenciyi dışarı
çıkarmak çözüm değildir sadece sorunun
büyümesine yol açar ve eğitim açısından olumlu
bir davranış değildir. Sorunu hemen çözmek
gerekir ancak sorunu çözmeden önce sorunun
niteliği incelenmeli sorunun kaynakları
derinlemesine araştırılmalıdır.
(Cevap A)
>-ço"QUJSOo oCSİ
Anket okullarda öğrencilerin ev ve aile yaşamları,
sağlık durumları, eğitsel ve mesleki planları,
okul içi ve okul dışı etkinlikleri, çalışma
alışkanlıkları gibi çok çeşitli özellikleri hakkında
kendilerinden, velilerinden ya da diğer ilgiiilerden
bilgi toplamada yaygıniıkla kullanılır. (M.
Kepçeoğlu, Psikolojik Danışma ve Rehberlik,
s.157) Anketin en önemli özelliği kısa zamanda
çok sayıda bilgi toplama olanağı vermesidir.
Öğrenci hakkında çok sayıda bilgiyi
toplayabilmek için anket en etkili yollardan
biridir.
(Cevap B)
Sosyometri tekniği uygulandıktan sonra
oluşturulan sosyogram'dan aşağıdaki
bilgilerden hangisine ulasılamaz? (2005
KPSS)
A) Sınıf içindeki gruplaşmalar
B) Sevilen ve sevilmeyen öğrenciler
C) Sınıftaki lider özellikteki öğrenciler
D) Gruptaki sevilmeyen öğrencilerin sevilmeme
nedenleri
E) Sınıftaki izole edilmiş bireyler
5. Bir öğrenci hakkında öğrencinin durumunu ve
çevresinin (ailesi, arkadaşları, diğer
öğretmenler vs.) ne düşündüğü bilmek isteyen
öğretmen hangi yöntemi kullanmalıdır? (2005
KPSS)
A) Portfolyo
B) Anket
C) Mülakat
D) Gözlem
E) Derecelendirme ölçekleri
Bir grubun üyeleri arasındaki etkileşim örüntüsünü
saptamak amacı ile kullanılan tekniğe
Sosyometrik Test adı verilir. Sosyometrik test için
önce gruba belli bir konuda bireylerin sosyal
ilişkilerini ifade edebilecekleri bir Sosyometrik
Anket uygulanır. Ve elde edilen cevaplar
Sosyogram adı verilen bir tabloda gösterilir. (Y.
Kuzgun, Rehberlik ve Psikolojik Danışma, s.58)
Bir sosyometri uygulamasından sonra
hazırlanacak Sosyogram bize grup içindeki lider
kişiler, terkedilmiş kişiler, reddedilenler, karşılıklı
çekenler, sınıf içindeki gruplaşmalar ve klikler
hakkında bilgi verir. Sosyogram sonucunda
bireylerin seçilmeme (tercih edilmeme) sebepleri
hakkında bir bilgi elde edilemez.
(Cevap D)
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 91
Ödevler sınıf içi öğrenmeleri desteklemek ve öğrencileri araştırma yapmaya yöneltmek amacıyla
öğrencilere verilen çalışmalardır. Bir başka deyişle ödev, öğrencilerin bilgi ve becerileri artırmak ve aynı
zamanda derste öğrendiklerini pekiştirerek daha kalıcı hale getirmek amacıyla ders dışı zamanlarda
bireysel yada grup içinde yaptığı çalışmalarla meydana getirdiği metin araç veya iştir.
Öğretmenin ödev vermesinin amaçları şunlarıdır;
1. Öğrencilerin bilgi ve becerilerini artırmak,
1. Öğrencilerin derste öğrendiklerini
pekiştirerek, öğrenmeyi daha kalıcı hâle
getirmek,
2. Bireysel çalışma planı yapmak ve ödevi
zamanında teslim etme sorumluluğu
kazandırmak,
3. Öğrencilere birlikte çalışma alışkanlığı
kazandırmak,
2. Öğrencilere başarma duygusunu tattırmak,
3. Öğrencilerin düşünme gücünü geliştirmek,
4. Öğrencilerin konuya değişik açılardan
bakmasını sağlamak, danışma, tartışma ve
soru sorabilme becerisi geliştirmek
5. Öğrencilerin araştırma ve gerekli malzemeyi
toplama becerisi geliştirmektir.
Ödev verilirken dikkat edilmesi gereken noktalar:
- Ödevler verilirken eğitsel değer taşımasına
SINIF YONETIMI Öğretim Sürecinde Ödevler
önem verilmelidir.
- Ev ödevleri, projeler gibi bilimsel amaçlı
değildir. Bu anlamda proje ile ev ödevi farklı
niteliklere sahiptir. Ev ödevleri daha çok
öğrenilen bilgilerin kalıcı olması için evde
tekrar edilmesi esasına dayanır.
- Ev ödevleri öğrencinin derse, konuya ve
öğrenmeye karşı olumsuz tutum takınmasına
engel olmalıdır.
- Ödevler öğrencinin seviyesine ve
imkânlarına uygun olmalıdır.
- Ev ödevleri öğretmen tarafından zamanında
değerlendirilmeli ve öğrenciye geri bildirim
verilmelidir.
- Ödevler, öğrencinin bilişsel alan yeterliklerine
hem uygun olmalı hem de onları
geliştirmelidir.
Öğretim Sürecinde Ders Kitapları
Ders kitapları, öğretme-öğrenme sürecinde özellikle planlı eğitim uygulamalarında öğrencilerin neler
öğreneceğini ve öğretmenlerin ise neler öğreteceğini önemli ölçüde etkileyen bir kaynaktır. Ders kitapları;
hazırlık soruları, alıştırmalar ve uygulama soruları içermelidir.
Ayrıca, dersi görselleştirecek fotoğraf, resim, grafik vb. materyaller kullanılmalıdır. Kitap farklı öğrenme ve
öğretme yaklaşımlarından faydalanılarak
hazırlanmalıdır.Ders kitapları hem öğrenciler hem de öğretmenler
için faydalıdır.
92- -SINIF YÖNETİML
Ders kitaplarının öğretmen için sağladığı yararlar
şunlardır.
1. Öğretmenin çalışmalannı planlamada önemli
bir işlev görür.
2. İçerdiği birçok ödev konusu ile öğretmeni bir
çok araştırmadan kurtarır.
Ders kitapları öğretmenden çok öğrenciye yarar
sağlayan ve onun tarafından kullanılan bir araçtır.
Ders kitabı öğrenciye sınıf içinde ve sınıf dışında
birçok yarar sağlar. Bunlardan bazıları aşağıda
verilmiştir:
1. Ders kitabı öğrencinin derse önceden
hazırlanmasını sağlar.
2. Öğretmenin sözlü dersini tamamlar. Dersi
görselleştirir.
3. Öğrenilen bilgileri tekrar gözden geçirmeyi
mümkün kılar.
4. Ders kitabıyla çalışan öğrenci aktif ve
sorumluluk sahibidir.
5. Öğrenciyi farklı konu anlatımı, soru tipleri ve
farklı çözüm yollarıyla karşı karşıya getirir.
1. Aşağıdakilerden hangisi ders kitabının öğrenciye sınıf içinde ve sınıf dışında yararlarından biri degildir?
A) Ders kitabı öğrencinin derse öncedenhazırlanmasını sağlar.
B) Öğretmenin sözlü dersini tamamlar. Dersigörselleştirir.
C) Öğrenilen bilgileri tekrar gözden geçirmeyimümkün kılar.
D) Öğrenciyi farklı konu anlatımı, soru tipleri vefarklı çözüm yollarıyla karşı karşıya getirir.
E) Öğrencilerin başka bilgi kaynaklarınabaşvurmasına gerek bırakmaz.
2. Dersin sonunda 5-10 dakikayı dersi sonuçlandırma etkinliklerine ayırmalıyız. Aşağıdakilerden hangisi dersin sonunda yapılacak etkinliklerden biri değildir?
A) Anlatılan konun özetini yapmaB) Konu ile ilgili ödev vermekC) Son özet yapmakD) Ödev kontrolü yapmakE) Bir sonraki anlatılacak konu ile ilgili ilişki kurmak
CEVAPLI KÖNU KAVRAMA TESTİ
3. Dersin işlenmesi sürecinde öğrencilerle etkili bir iletişim kurulması için iletilen mesajın en önemli özelliği aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?
A) Sözle iletilmesiB) Açık, net ve anlaşılır olmasıC) Göz temasıyla desteklenmesiD) Beden diliyle iletilmesiE) Öğrenciye gelişim seviyesine uygun olması
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 93
4. Aşağıdakilerden hangisi dersin gir iş
aşamasında öğretmenler tarafından yapılacak
olan etkinliklerden biri degildir ?
A) Hedeften haberdar etme
B) İlgiçekme
C) Dikkat
D) Güdüleme
E) Ara özet yapma
7. Öğrenme-öğretme sürecinde öğrencilere dönüt
vermenin sağlayacağı en önemli yarar
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Öğrencilerin derse ilgisini çekme
B) Öğrencilerin derse katılımını sağlama
C) Gerekli uyarı ve düzeltmeleri zamanında
yaparak öğrencilerin yanlış öğrenmelerini
önlemek
D) Öğretmen ve öğrenci arasındaki iletişimi
güçlendirme
E) Öğrencileri öğrenmeye motive etme
5. Öğrenciye ödev verilirken öncelikle
aşağıdakilerden hangisine dikkat edilmesi
gerekmektedir?
A) Çok bilgi içeriyor olmasına
B) Öğrencinin bilgi ve becerisini artırıyor olması
C) Bireysel olarak yapılabilmesine
D) Eğitsel değer taşimasına
E) Kısa zamanda bitirilmesine
«2C5ccIX!
a EUJ
CO
'O tu
o uı
6. Aşağıdakilerden hangisi öğrencilere ev ödevi
verilmesinin en önemli amacıdır?
A) Öğrencilerin araştırma ve gerekli malzemeyi
toplama becerisini geliştirmek
B) Öğrencinin boş zamanlarını değerlendirmek
C) Öğrencilerin konuya değişik açılardan bakmasını
sağlamak, danışma, tartışma ve soru sorabilme
becerisi geliştirmek
D) Öğrencilerin sınıf içi öğrenmelerini desteklemek
ve pekiştirmek
E) Konuların günlük yaşamla ilişkisini kurmak
8. Öğrenciye ödev verilmesi ile ilgili olarak
aşağıdaki ifadelerden hangisi vanlıstır?
A) Üniteye hazırlık öncesinde verilecek ödevler,
öğrencilerde konuya karşı merak ve ilgi
uyandıracak nitelikte olmalıdır.
B) Öğrenciler yarışmadan hoşlandıkları için ödevler
bu yarışma duygusu içinde verilmelidir.
C) Ödevler dersin ve konunun özelliğine göre
öğretmen tarafından kabul edilen standartlara
uygun olarak hazırlanmalıdır.
D) Ödevler, öğretmen tarafından kontrol edilmeli ve
eksiklikleri düzeltilmeli ve kendisinde kalmalıdır.
E) Ödevlerin kontrol ve düzeltilmesinde öğretmenin
kullandığı her ifade öğrenciyi geliştirici nitelikte
olmalıdır.
94- -SINIF YONETİMİ-
9. Aşağıdakilerden hangisi ev ödevleri verilirken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri değildir?
A) Ev ödevleri öğrencilerin seviyelerine uygunolmalı, seviye ve miktar olarak öğrencinin,çevrenin ve kaynakların boyutunu aşmamalıdır.
B) Ev ödevleri, öğrencileri birbirinden veya bellikaynaklardan kopya çekmeye alıştırmalıdır.
C) Ödev verilmeden önce alıştırmalarınçözülebilirliği, araştırma konulannda kaynaklarınbulunması, ders kitaplarının ve ansiklopedilerindışında birçok kaynaktan derlenipişlenebilmesine dikkat edilmelidir.
D) Ev ödevleri verilirken anne-babaların dadesteğini sağlanmalıdır.
E) Ev ödevleri öğretmenler tarafından dikkatli birşekilde incelenmeli, üzerine eğitici notlaryazılmalı ve öğrencilere geri dağıtılmalıdır.
oÇ/5' Q LU
11 Öğrencilerin farklı öğrenme stillerini dikkate alan bir öğretmen, öğretim sürecinde öncelikle nasıl hareket etmelidir?
A) Sınıfta en fazla yer tutan gruba göre öğretimyapmalı
B) Her öğrenci için farklı bir öğretim etkinliğiplanlamalı
C) Çeşitli öğretim stratejileri, yöntemleri vetekniklerinden faydalanmalı
D) Ortalama öğrenci seviyesine göre dersi işlemeliE) Dersleri daha çok deney yöntemiyle işiemeli
12. Öğrencilerin sınıfta yiyecek tüketmemelerini sağlamak isteyen bir öğretmen öncelikle aşağıdakilerden hangisini yapmalıdır?
A) Sınıfta yiyecek tüketen öğrencilercezalandırmalıdır.
B) Kantinde yiyecek tüketen öğrencilerödüllendirmelidir.
C) Sınıf dışında yiyecek tüketmenin sağlıklı olduğuöğrencilere açıklamalıdır.
D) Öğretmen yiyecek ve içeceklerini kantindetüketmelidir.
E) Yiyeceklerini kantinde tüketen öğrenciler sınıfagetirilerek, örnek göstermelidir
10. Aşağıdakilerden hangisi öğrenci davranışları üzerinde olumlu bir etki yaratacak bir öğretmen davranışı olarak degerlendirilemez?
A) Öğrencilerin kişisel problemleri ve kaygılarıylailgilenmek
B) Öğrencilere kendilerini ifade etmelerine olanaksağlayıcı ortamlar oluşturmak
C) Yanlış yapan bir öğrenciye davranışından değilkendisinden hoşlanmadığımızı belirtmek
D) Öğrencilere "başarma duygusu"nuyaşayabileceği aktiviteler yaptırmak
E) Öğrencileri işbirliğine dayalı öğretimyöntemlerine yönlendirmek
13. Sınıfta bir öğrenci bulmaca çözmeyi çok seviyor ve bazı derslerde bu yönde etkinlikler yapıyor. Öğretmen bu durum karşısında aşağıdakilerden hangisini yaparsa uygun bir davranış sergiler?
A) Öğrencinin bulmaca çözme işini evdeyapabileceğini söyleme
B) Öğrencinin bulmaca çözmesini yasaklamaC) Bulmaca çözme ilgisi ile ders arasında anlamlı
ilişki kurmaD) Sürekli öğrenciyi kontrol etmeE) Öğrenciyi serbest bırakma
-EĞİTİM BİLİMLERİ- 95
14. Öğrencilerin derse etkin katıldığı bir sınıfta
aşağıdakilerden hangisinde önemli bir oranda
azalma görüleceği beklenebilir?
A) Öğretmen ve öğrenci arasıda iletişim
B) Disiplin problemleri
C) Öğrencilerin derse ilgisi
D) Öğrenciler arasında iletişim
E) Öğrencinin öğretmene saygısı
15. Öğrenme güçlüğü çeken bir öğrenciyi diğer
öğrencilerin düzeyine ulaştırmak isteyen
öğretmenin aşağıdakilerden hangisini yapması
uygun degildir?
A) Rehber uzmana danışma
B) Öğrenciyi Rehberlik servisine yöntendirme
C) Sınıfın g^nel öğrenme seviyesin^ uymadığı
konusunda uyarma
D) Öğrenciyi grupla çaiışmalara yöneltme
E) Ailesiyle iletişime geçip, işbirliği yapma
"o
crJ
UJ
o
"5Ui
CEVAP ANAHTARI
1. E 2. D 3. B 4. E
5. D 6. D 7. C 8. D
9. B 10. C 11.C 12 D
13.
C 14. B 15. C
Asil Yayın Dağıtım Ltd. Şti.Fevzi Çakmak 1. Sokak No:22/A Kızılay/Ankara
EKONOMIK SERI
Herkes alabîlsîn dîye
YTL.
e-posta: asil@asilyayin.com.tr internet:asilyayin.com.tr
www.yediiklim.net www.yediiklim.co
Recommended