View
3
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Ekosistem Ekolojisi ve ������������ �������
Ünite 4
BÖLÜM–1 ����������������� . . . . . . . . . . . . . . . 128
�� �������������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
�� ������������������������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
�� ������������� ���!��"�#����������������������
������ ��$���� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
%�������&���������'�������(�������� . . . . . . . . . . . . 138
�� �� )%������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
*���� �� )%������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
*��*���� �� )*���� �� )%������� . . . . . . . . . . . . . . 140
�� ������������+�&����,������"��-.���� . . . . . . 140
'����/��!���0'����&#�,�'����2������� . . . . . . . . . . 141
�����"��-.���� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
��"��-.�. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
��� ����-.�. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
&/ �"��-.�. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
����������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
�������34567 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
'89�:;<9=%�>�?@���@A=&@C,��=�&= . . 171
<.�!��>�,��� �������,������ . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
>�,���������#� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
*�,��������#� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
���������#� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
� �����������#� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
@��� ����)�������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
����������#� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
'�����������#� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
C����������#� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
�� /� � . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
��������-������ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
" #��*����&������������D�� � . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
�� � +�&����/� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
��� �&����/� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
�������/� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
" #�����������,�'�� � +��>��������#��� ������� . . 186
" #��������������.��.�.�� ������#� . . . . . . . . . . . . . . . 187
'�� � +��>��������#��8���� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
�.�����E����'�� � +��F��-����#���� ������ . . . . . . . . . 191
'�� � +��>��������#��� ������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
����������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
������� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
128
CJ ����������=�&2C�C
�������������� ��������������� ���� ������������������������ ������� �����
����������������������� ��������������������� ��������������������������������
������� ����������������������� ����������!�"������������������������������������
���� ���������������������������� � +�������# �������������������� ������������
�������� �����������������������������$�������� ��"������������"�������# �-
���� ��"������������� ��� ������$���$���������������$��������������%
2 �.���� � � �.���� �� ������ '�� � '�� �)��
����������������� 1BÖLÜMBÖLÜM
1
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
129
���������������� ���������������� ������� ����������
���������������&������������������ ��������������������$�����������������������������*� ���������"�����������$������� ���������������$����������-����'�������� ���� ������� ���������$�"��������� � ( � ���� ��� �����������'������ ������ ����������������������������� �������� ���� &������������������� � +����������������)���$������������������������ �������������������$�����-��������� ��������������������������"��� �������&���������� ����� ����������������
=��'�����������"�����������$���������� ����� ������������������$��������
!��� ���������"����������"(����� �������������(����� ���"(������������-�����"���������������������� �����������(����������"���������������.�����������(�"������������������������������������$��������$�� �.���� ������������*������������+��"(�������������� �&�������,� ���/�����&�� ��������:������-���������� �����������(��� ������������
���������������������������������������� ��
:������������������������������������ ������������������������ ����������������������������$��������$�� �.����������*���������������������������������� ��� �����������������������������������"�����)���$���������������-������������$���������������������������� ��������������"�������:�� �-�������� ����������� ������ ��� ����������������"����$����������&�������������������������"����$��� �������&�� ���� ���"(��������������������������������-��������� ������$��&� ����������������������'�� � ������ ����������������������� ��$������������������������������������$��&� (����� ������"(����$���������#����� ������"����$� �����(�"�������� � ������������"(����� ������ �� ������"����$������ �(�"������ � ������������"(������;�$��� �������������������-$�������$�����������������"�����(�"������������ ������:�"�����(�"��������� � �������:������������ � ����������(����� �������� ����������� ��������������������������������������� ����(����� ������������&�� ���� ���"(�������)���$����-���� �������������� ������������ �"�����(�"��������������� ��������$���������������������
���������� ������������������������������������������������������������$�� ����� ������ekosistem������:�� �������� ����� ������������ �����������-����$�"�����������������"(��������� �������� ������������ �������������������������������"������$��������������� ���������� ���� ���� ��������� ������������������$������� ���������� ����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
130
�������� ���� �� �� ����� ������ � ������ � -��� ���� ����� ������ ���� �� ��� ����� �� ����� �
������� � ���� ������� � �����
;����� ���� � ��������������������������� �� �����������������������-���"��������� ��� ��������� �������"(���������������<��������������&��� ������-���"(������&�����������
=������������������"����������������$� �������������������� �����-������ �� �)��>� ��&��?������:���&������ ��������&�������������� �����$����� �� ���������� �(������� ���������������@AAA������������$� �������� ������ ������
&J�����������������=�&��8@�@# ���"���������������������� �������� ����� &� �(���������� �������� ����
������ ��������
Abiyotikfaktörler
Ekosistemi
etkileyen faktörler
Üreticiler
Tüketiciler
Ayr›flt›r›c›lar
Ifl›k
S›cakl›k
‹klim
Su
Toprak vemineraller
OrtamınpH’si
Biyotikfaktörler
!�� � ��������������"��������#
4J '�� ������������3%����?��������7# ����������������$������������� &� �(������������ ����� �������$������:��� �-
�������������������������������$������������������� �� ��������������� ������������ �� ���)�����������# �������������� &� �(������ ����� ���������"(�������-�������� ��������������������������� �������"���������������
9����!����:B���"��� �������������"��� ��������������������������������C���������������������&����������������=������� ����������� ���������� ��� �����������������������������&����������(��� ���������������� ������������������������������- ��������<����� ���������������������� �����������"������"������� ��������������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
131
C��������"�������������������������������������������������������&���� �� ������� �������� ������"������� ��������
$��������%�&�����������%�&����������������������#%�& %�&% &%�&
�.����!����Q B��������� ������"��� ����������������������������������������������D� �����������������������&����������������'��������&����������"��� ��-������������ ��������"�����$����"�������������� �����������'��������� �����������������(�����"����������������,���������������� �����������������������-$����$��� ��������������(��� ����
&��������!����Q:�� �����������$������������(���� �����������"��� ��� �������������� ���������������"��� ����������(������������:(����������&�������"��� ����������"��� ����������������������������� ����������# ������������ ��������� ��������������"��������:����"��������������������������� �� �������������� ����������������������������"��� �����������$��"����(��������� ��$-�������<����&������� �������������������������������(�����(��� ����������������������� �����������������,��������������$��� �������(�"������ �����������������:���������� ��������� �������������� ��������������������� ���������� ���� �������� ��������������$������� ����"�����"(����,������������������$�������� ����-$��������$����� �����$����������������������������� �������$��������������-$��������� ������������
Abiyotik faktörler(Toprak, iklim, mineraller)
Tüketiciler Ayrıştırıcılar
'����������������������(�������������������������������� ������������������������#
ÜRET‹C‹LER
TÜKET‹C‹LER
AYRIfiTIRICILAR
Topraktakiinorganik maddeler
Is›
GÜNEfi
Is›
Is›
Ölüm
Ölü
m
� ������������������ ���� ���������� ��� � �������������������� ��� �
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
132
�����!��)� ����������!������*������+ Gelen ����� �������� ��� � ����� ��"������ �� ���� �� �� ��� ������ ����� ��� #� � ����� ��� ������ � $����"� � %�"�� &� ���� ��� � ��� ��"� �� �� �-�� ' ��� �� ���������� �� �� �� ��� ���� �������� ������������� �
Kutuplara doğru güneşışınları Dünya’ya eğik bir açıyla vurur ve ener-jiyi dağıtarak geniş biralana yayılır.
Ekvator
Kuzey kutbu
Güneykutbu
23.5° liksabit eğim
Ekvator üzerinde ve yakınında güneş ışığı Dünyaya doğrudan gelir veherhangi bir verilen noktadan daha çoksıcaklık ve ışık yayar.
(��������������� ������������� ���� ������������"�� �
;J & �� ������������3%����/?��������7
��������������������������������������$��&� ��������������� ��������������� &� �(����(�����(������� ����������������������������&� �(����J��� ����� �� �� ������������ ���������������������'L���� �����"��������������
�JC���Q
=��������"��� ��������������� ���$�"��������#������ �����������"�������$��� �����"��������"����������������� ����� �������!�����&��"���������&������-�����"����������������"��� ������� � ��������������(���������# ��������� �������&����������$���������������� ���$������ ��"��� ������� � ������������� �������� ������$��� ��������# �������������(�"�������������� ���� ����:���-������ ���������������� ����$���������������� ���$�����"������������������
# ����� ������"����"�������$�������������� ������������(���������:��������������������������������"�������$��� �����"���������������"�������������$������M��������"���������������� ������������������������� ���������������������� �� �����������:���������(�"������������������(����� ����� �����������������&�������������� �����:�� ����������������"�������������$����"(������������ � -������������$�����������������������$������� ��$�����'���������� ��&��������������������������� �������&�� ������)���$���� ��������"���������"���� ��& �������� ����� ������(�� ��������� "�������$������������ � ��&������"�����:�� ������������ �� �����&�����������������������������������"���&���������"���� ������
J��!�����Q
:���&����"������������������������$������$��������� �� �������������-$������:�����������&��������� �������������������� ��������$��� �� ������&�� ���������������������������������N��������������"���������������� ���������-&������&�������$���������� ����������� ��������&���"���������:(���������&���������,����&��������������$����� �(�������������������$�����$����
Şimdiki yayılış alanı
0 400 km
Önümüzdeki yüzyılda 4.5°C ısınma
0 400 km
Önümüzdeki yüzyılda 6.5°C ısınma
Gelecekte olasıyayılış alanı
Çakışma
'������������� %,��� �����"����&� ���� ������������������������������������������������"��������������������������������������������������������������� �����������#
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
133
)������� � ���� � ��"� �� �� �� ����� �"� ��-����������������� ����������� ����������� �&��� ��� ����� ������� ��������� * ��� ��+������������� ������� ������ ���� �������� �� -�� ������� �
İsveç
Finlandiya
1997’deki genişlemiş alan1970’deki yayılış alanı
*�������� "���������� ������ ���
Soğuk çöller
Ormanlar
Ormanlar
Tropikal ormanlar
Sıcak çöller
Sıcak çöller
Soğuk çöller
90°
90°
60°
60°
30°
30°
0°
Yükselenhava
Alçalanhava
!�"������������������� ���$���������������������������������������������� �� �� �����&� �(�����,�������� �� �����������"�������������������������� &������-���������������� �������)���$�������� �������� ������(�����������������$������������ �� ��$������������(������"(������&�������������:�� ����������������������� �� ��$���������������� ���������� &�� ���� ����������)���$�����������/��� ���������������������� ��������AU�/��������� ����� �� ��������� ���� ������(�"������������������� ��������VAWVXU�/������������'����������"����-�� ��AWXAU��������� ����� �� ��$���������������������
+���� ���� ��$��� ����� ���� ��$���"(������������������������� ��$���� ���� ��������������������������������������������������(�����������������-��� ��� �� ���� �� ������������������������,��� ������������ ��$���������������"��� ������ �� ���������������������� ����� �� �����������������$���������
������������� �����(�"���� �������������"������������������"(����������)�-��$�� �������������������"������������ �� �������������"(������ �������-���������������"������ ����� �����(�"����$�����������:����� ������������������� �����������������$�VAWZAU�/�� ���� ����������������������� ������� ����-�������$� ������������������������������� ������ ����=������������������������ �� ��������&�� ������
!J�����Q
[����������������$� ���������������(�"����� �����������&�� ����������� ���������# ������������ ���������������$����"�������"���������������� �� �������������$������������ ������"���� ������&� �(�������� ������� ��� ����# �������������������������� ������&� �(������������� ����������� ��������������������
Yıll
ık o
rtal
ama
sıca
klık
(°C
)
Tropikal orman
Ilıman kuşakormanı
Arktik vealpintundra
Çöl Otlak
Kozalaklıorman
32.2
15.6
–1.1
0102 203 305 406
Yıllık ortalama yağış (cm)
-�����'������.���������������� � � �������������� ���� ���������������%��������"&+�!��- � ������������������������������� ������������������������������������������ �����������#
:���(�"����� �����������������(�����&� �(����� ��������� ��$����������� -��$�������������������� �� ��$�����,������$��&� �������$�����(����� �����������"\������ �(�������� �����������������������"����������������� ���$��������������������� ��>����?������(�"����>����"���� �������?� ��� ��������(���������)���$������$�������������(�"������ ������� ������������������������ ��������������������������� ��� ��� ���$���������(��������������� ��������������������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
4R6
$������ ����� ������� ������������ � ������ ����-
���� ��� ����" ��������� ���� ������� �� �,�����
�������� �� ������� ���� �� ��� �� �
H2O ve çözünmüş mineraller
H2O,Karbon-hidratlar vs.
H2O
CO2
O2
(terleme)
$���� ������ � ���� ����� ��� ���� �� ,������ ����������������������������� � ����,�����,������,�������� ������� ���� � �� ��� ������� � ����"���� �������� �
KöktüyüKök
Mineralpartikülleri(yani, kum)
Bakteriler
Kil parti-külleri
Ölü organik madde
Hava
Su
�J��Q,����&����������������$���� �����$����������� ��������(�����
�$������� �����������=��������x{@/�������� ��������=���� �$���� �����(�"������� ������&� �(�����"(��&�� ���� "(�������:�&�� ���� ������������������ ���$������������ �����=�$���� ��������$���������� �� �� ��������"\����� ��������"���&� �(�������������<������������������������������� ���� �� ��$������� �������������� ���� �������������<��������������������������������"�������"����������� ������������������������ ����(������������ ������������������ ����������������������$�������(�����
�������������������&������������������������ ���������������������:�� ����&�������������"��� ���������������������������(����������� ��������<����� �������������� ��$�� ��������� ���������(���������N������������������ ��������������������������������������������&���������� ������������������ ������������ ������� ��������� ������������(��������������� ������$� �������(����� ��-������������������ ���������������� ����������$������)���$������&��"���������������������&����� ��������������� �����������"�������� ��������������� ���"��� ��� ������������ ����&����� ���� ���"���� ( ���������� �������� �������������� ��������
:�� ����������$�"����������������� �������������������������������"(-������'��������������������������������������������� ���������������������������������� �����������:����������������������� ����������� ������������-���������������$�������)���$�������������(������������������������� ��� �������������������"(���� ������������������������������������������ �����$-������ ����������������������� ����� ��������
�J� ����,�����������QD���������������������������������$������������������� �����$���-
$��������=������� ������ ������������������������������������������ �������������� ���������"\������ �� ������������������ �����������������������-����������� �����������������( ��������� ������� ��(����"�������������$����"��� ����������� ������������ &������� ��������������:(����D�������������"��� ������������ ���|������������ ������������ ������� �����$�������"�������'����������� ��� ����� ���������� ������������ �� ��������������-��������"����������������������� �������=���������������������������� �� ��������������"�������������������� � ( �������������(�� ����������������������������������������������������������������������D���� ����������������� �(���������������������$���������������$��(����� ������"(����$����"(�������,��� ����������(�"����������������� ���������������� (����� �������&�� ������-�����������&�� ����� �������������������D���� ���������"������������ ���������������$��&��� ����� ������(�����$�����$������������)���$������� �����������������$� ���������� ��������������������������� ��������������������� �����"�����,��������� ��������������������&������������������� ������ ��������>���!3?���-��$����������������$� ������ ��������� ����������"��������������
;�$��� ������������������������������� ����������������D����$����������-���������"(���������������#�������������������������� ������� ����� ������ ������"���&�� ������� ���������������������������� ������������������ ��"����������������������������������������������� ����������������� ��� ���� ����&��������� ����������� ������ ����(���������"������������� ��� ������� �������
=�$���� �������$��&� (����� ������� ���� &���������� ����� ������������������ ���������������}�*������<�~��|""��������������� ����������"������� ������ �"��������������� ���"���������������������� &������������������������ �������� �������� ����������������������������������:�� ��������������������-���������� ��������(����������� ������� ��������������� �������������� ��������������� ��������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
135
)J��������*T��Q:��������(�"��������������� ��������� �������� ��� ������������������ ��
����� ���������'��$�����"(������������������������� &����������������������������������� ������������������
�'�����$����"���� �������������������������������� ��'��$������������$���-����� ��������� ��������������� ���������"������������������������� ��������"�������� ����������� ������!�������'/�������������������&�������������� �����$������������������ ���������������"���'��$����������������������������������������
'J ���������"��A(&'��%��"�U�(�����@�=������"����&�C��=A>&@C
B���������������������������� � ��� �����������������$��������������� ��������� ����� ����� �����������$������� ��$�����"������ ����(���������$�����������������)������$�� ��� ������&�������� ��"��� ��(�������������������$����������������������:���������� �������������������������������������-���� ������������� ���������� ��� �������� �� ����������������������� ���������������� �������
# ����� ��������.��.�.�� ������� �������������� �������������������� ������- ����$��������������$����������� ��������������������:� �������$�� ��� ������� ��������� �����������������,��� ������������$��� �������������������� ����"����(������������� ����� ��������������� ������B���������������������������"�������������������� �������� ������$�� ��� ���� ������� ������,������-&������������������ �������� ����������������������������������� ������:������������ ������������������������������� ����� ����� ���"�������� ������:����������� ���������&��������������������� �����������������������������-����"��� �� ������:�����������$������������ ������������������������������������ ������)���$����$�������������������������������������������������$����������������� ������� � ������������� �� ������ ��������� �������������$������������������� ���������� ��������"�������� �����&���������$������-�� ���� ���������������������������������� ������� ���������������������������� ������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
136
0��� �����$���!�����+ %�,�� ��������������/���0�� ����� �� ��� ��� ��� ��"���� ���� ��-�������� �� �� �� ����� 12 ��� �� ��� ��� ��������� ��������
��������"�������������������� ���� ������������������ ����������#�
;�$������������������ ���� ������������������������(������"��������������� �����������������������������������������������������������������������������(����� ������;������������� ������� ������������������� ����������������������������������������������$��������������������"����������-������ ��������������� ������:��������������������������� ��������������������� ������;�$����������������� ��������� ����������������������������$����������(���������
C� ������������� �� ���������������&�������� ������������������������������� �������������������������� ������B������&�����"�� ������������������������ ������ ����������� ��� ����&����� ����������$����$��������������-����� ������~����� �� ������������$������� �!2�� �������������������������� ��������������������"���&� �(���� ������� �����$��� �� �������������� �����������������:������ ���������$�(�����(��������������� ������� �����$��� ����$���(���-�� ����&����� ����������"��������"�������������������������� ��� ������������������������������ ����������"���������������������������� ���������������
B����&�������������� ����������������������������$����������$������� ��������-�����&�� ��������������������������:������������� ���������$�������������������-����;�$������� ����� �������������������� �����������"����������"�������� �����(�"�������������� ������������������������"��������������������!�3��-��!�7�.��������:�������"����������"(����������� ��$������������ ���������������� ����� ��������������������������������������������������������������
B��������������(��� ����� }�������$��������������� ��� ����������� ����������������}�������$�>���x��������$����$�����XA ���"���� �������������� ������?"��������������������������������������$�� �� ����������$���� �����;�$�,&�� �L�� �+�������N(��L���� ���������:��� ����$�"(�������� ��� �������xAA����������� ���������� ����������������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
137
# ����������������������������$����������(���������� ������������� �����������������������$������������������(����� ��������$������� ������=�$����&����$�� ��� ����������� ���� ����� ��������� ����������������������� ������,-���� ��������� ��� �������������������������� �������� ���������������� �� ������ ����� ����������"����"���������������� ������=���������������� ���������$������������������� ������$�������������������������������������$����� �(�������� ������������������������������"��� ���������������������������������� ��� ������� ��������"���� ����� ������������$��������������������������$��� �-���������� ��(���������
-����������� � �������� ���������������������� ��������������#
D� ������ ������ �"��������������������������������� ���������������� �� �-�������������������$��"��� (���"�����$�� ��� �����������������������������&���� ������������������������D� ������ "���������� ���������"����(��������-���������������������� ������������ �� ����� �� ������������� ������:���������������������������� ������������������"�������������"��� �� ������
# ���������������������������������� ������������������������������$����-������(���� �"����������"������������������������"���������������������������������������������"����� (����� ������ �������� �� ������������������������� ��-��������� ������������� ����������"����� ������ "������������� �����������������������$��XAA������������:��������������$����� ������� ������������� �������-��$�������������� ������"(������ ���������"���� ���������������������������������������$��� �� ���������� �������)���$��&����� ������� ��������������� ������$���� ������� �����$��� ����$����������$���������J������������� ������������������ ���-������������ �����J&������ ����� ������"���� ������������� ������$���J������� �������������$�� ��� ����� ������������������ ������:�����������������"����� �������������������������$����$���������������� ����������������� ������������������������������ �� ����������������������������������:��������J��"��� "���� �������������� ������������ ������������� ������������������������������������> (�������������$��"��? ��� ���������������������������"���������"���������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
138
$���������������� ��� ������������ �� ��-���������� �������� � ��������� ���� �-������� �������� �� �
CCJ %&=C&@&@&�C="&��'���=��(����@������������������������������ ����"(��������&����������&�����������&���
���������&���� �������"�����������
BESLENME
OTOTROFCANLILAR
FotosentetikCanlılar
KemosentetikCanlılar
SaprofitCanlılar
HolozoikCanlılar
OtçulCanlılar
EtçilCanlılar
Hem Etçil HemOtçul Canlılar
HEM OTOTROF HEMHETEROTROF CANLI-LAR
HETEROTROFCANLILAR
4J ����@��%&=C&@B���"��� �������������"��� �������������������������������<�� �������-
� ���������"��� �����������"��� ���������������������&����� ������� ���������� ���$�&�� ������������ ������� ���������� ��� ������"(��� ���������
�J � � ���������� �� )���:N�������"����������� �������� ��"��� �������������������������&������������"���������"�������������� ��������������(-��������� ��"��� ��������������"���� ������������=������� �������"����������� �������
&���������� ��"�������������
$����������������)� ������������1 2 ve H2 ��������������������������������������������������������������������#�
O2
Gövde
Yaprak
Kök
H2O
Kök
Güneş ışığı
Şekerler
H2O
H2O
CO2
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
139
+���� ������������������� ����� ��� �
%� ��� �����������������,������� ����� ��-��������������� �� �
����� ,�������,��������� ���� �� �
J ��� ���������� �� )���Q!�"��� ����������������"�����������������
���������������������������:� ������������������ �������������"�������-
"��� ����������� ������������������������;������������������� � ����� ��������
���������� ��"������������������������ ������&���������������������� ������������
�����������������������������(����������������
;J *���@��@��%&=C&@
!�"��� ��������������������&��"���������������$���� ������������������-
�����"��� ����������� �����������'������������������������ ���������������������
��$����������&��"�������������'��������&�������� ����������� ������� ���������
��������"(��������� �������&������ ������ �"�����������
�J * � / ����������������������������� ����������������������� ������������
:�����������"���������������������������������,��� ���������������������"(�����-
������ �������������������� �������"������������������
*�� �, � >������������?����� �������������������� ����������������������
:�� �������������������������������������������������������������(�� ����&���
"�� � ���������$��"������������������������������ ��� ������������ ��-
�����"���������(��� ��������:������������$������������������ �������������������
" ����!���.����!�������������
�����, �>������������?����� ���������������������������������������������-
������� (�� ���� �����������������"��������� ������������������������"���������
(��� ��������!��������������������������������!���.����!�������$��������������������
��������������.$.�!.��.����!�����������
0������������������������������������������������%�����&�����������#
����, �>������������������?����� ����������������������� ��������-
����������������� ������� �������������B������������������� ���������(��� �����
������������
J ���� )�����������������������������"�����������:���������(����� �����-
������ ������������ ����$����"��� ��� ��������������������������������"������ ��
�������������������������������� ������"��� ����������������������������:(����
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
46[
$� ���������� ���� ������� �� �� ���
��� ���� ���� �� �
�������� ����������������� ��������� ������� ��������������"��� ��� �����
(����� ��������&����� ������������$�����"��� ����������(���������,����������������-
�� ���������������� ����������&��>���� ���?��������”������<����&����"����������
��������"��� ����������� �����"�����������������$��� ��(�"������(�����
������������������# �����������������(���������������������������� ��������� �
����������������� �����������������$���������&���������������������������� ���
����������������� �������������������"�������������(�����(��� ��������
RJ *������@��*��*���@��@��%&=C&@
,�����&� ������� ����������������� ����������������������� ��������������
B��� ���>}��������?��<��� ����>;�����?"����(�� ������ ����&������������-
�� ��"��� ���������������������,��� �������������$�������������� ����������������
"��� ����������������"��� ���� ������������� ��� ��������������:�������������
��������������"������ �(��$������������������������������������ �����������������
�����������:(�� ������ ����&������������� ��������������&�����������������������(-
�� ������ �������� �����������������&(����� "(����������
(a) (b)
6���������%�&���������������%�&��������������������� �����������������"����������� ��������#
CCCJ ���������"��=�@��&�C(C?��&""�
"8=<9�@�
# ����������������������($������������� ����� ������������(�"�������������
� ���(�������������#��������������������$����������������������&��������������
���������������������=�������� ����� ����������������������� ���$���"����
����������N����������������������"�������������&�����&����������� ������������
&�������(��������������"��� ��������������������������!�"��� ���������������
������������ ������������ ��������������� ��������,�����������������"��� ��� ������
(����"�������������������� ��������������������� ��������������$����� ����
����������� ��������"����(������� �� ��������������:����������� ����������
"���� ������������(����������������������� ����������������� ���$��� ���
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
464
Fotosentez
GÜNEfi
6CO2 + 6H2O C6H12O6 + 6O2Ifl›k
klorofil
I. dönüflüm
Is›
Günefl enerjisi organik besindekikimyasal enerjiye dönüfltürür.
TÜKET‹C‹ CANLILAR
C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + ATP
Solunum II. dönüflüm
Is›
›s›
ATP
III. dönüflüm
Biyolojik olaylarda kullan›l›r.
�����������"����������������������������������������� �� ������������� ���-.�.������~����������������������"���������������������������� ������-����������������"��� &���������� ��"��� ���� �������������� ��������!�"��� ���� ���������� ������������������� �������"����������"�����!�"��� ��� �����(����"������������� ����������������������&���������������� ����"��� ��������������������:(��������� �����"�������������������� �����������������"����(������$�����������
Birincil tüketiciler
Üreticiler
Ayrıştırıcılar
Ölü organizmakalıntıları
Isı
Güneş
İkincil veÜçüncül tüketiciler
Kimyasal döngüler Enerji akışı
!�� � �����7���*��� �����!��)��'����
# ������������ �������� �����������(�"��������������������� ���������� ����� �����&����������������������� ��������������������� ��������������"���� -������#������ ����� (�������� ����������������� ���!��������(�"������ �}��"�������������� ������������������������ ��������
&J '���=F�=%�@�0'���=&UC?�'���=2�@&��"�
:��� ��������������������������������$����"����������������� ����/��!���������:������������"�������"�����������������������"�������������&�����&������-�������� ��������������������:��������� �������������������������������� ����������������������������B ������� ������������������������������������� ������������������� ������ ������������������������ ��������������� ��������������������������������������� �������"(��������� ���������������� )���./���>��������������$�?����� �������������D��&� ��������������������������� �����������������"��������������������� ������� ��������������$� �����"(�������
:������������������������������$������������� ����� �����������$��� ������ �������������� �����������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
46;
Üçüncül tüketiciler (omnivorlar)(IV. trofik düzey)
İkincil tüketiciler (et oburlar)(III. trofik düzey)
Birincil tüketiciler (ot oburlar)(II. trofik düzey)
Üreticiler(I. trofik düzey)
$� ����������������������������"���������"������������� �����������#
:�������������� ��� ������������$��� �������������������&�� ������������ ���������� ������������# ��������������$������ �����$��������������������������=���&�� ���������� ������������ �������������������"������������ ��������� ����������������������� �����#���������������������$���������# ���������������������$�������������������&�� ��������������������&�� ���������������� ��-����������������$�����"(�������
Kırmızı tilki Kurt Karga
Kırmızı sincap Tavşan
Geyik
Kunduz
Çam Akçaağaç Köknar Kavak, huş ağacı Sucul bitkiler
Birincil üreticiler
Birincil tüketiciler
İkincil tüketiciler
$���������������� ������������"���������������
:�������������������$������� ������� ������������������������� �������-������������ (���$����������������� ��������������������������������������-��$���"������ ������ ����� ��������������<����� ����������������������������������������$����&�������������� �������� ������������� ��� ��� ���������������- �������� ������>&������� ���?����������:�� �������� ����������� ��� ��� ������������������������ ����������&������� �������'����������� ������� ��� ���� ������ ��� ���� ���������� ���� ��������$�"(������;��������� ����������������� �������� ����������� ���� ������ ������������ ��������������������������"������ �������������� ���������� ������ ���������������(�������������� �����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
46R
$���� ������������� ��������������������������������)���������������� �
Büyüme
Hücresolunumu
Dışkı100 J
67 J
200 J
33 J
Tırtılın yediğibitkisel madde
Dördüncültüketiciler
Üçüncültüketiciler
‹kinciltüketiciler
Birinciltüketiciler
Üreticiler
Karnivor Karnivor
Karnivor
Karnivor
Karnivor
Karnivor
Hayvansal planktonHerbivor
Bitkisel planktonBitki
Karasal besin zinciri Sucul besin zinciri
‹nsan
Bal›k
Leoparay›bal›€›
Balenbalinas›
Yengeç yiyenay›bal›€›
Küçükdiflli
balinalarSpermbalinas›
Filay›bal›€›
Mürekkep-bal›€›
Krill
Karnivorplankton
Herbivorplankton
Fitoplank-ton
Kufl
Sucul ve karasal ekosistemlerde besin zinciri örnekleri Su ekosisteminde besin ağı
'����/��!��������� �/��/������������#����������������Q
:�������������� ����������������������������� ����"��� ������������� ��������
������������$����������� ��������:�������+������������:�������������� �������� ���
������������ ��������$���� (�������
:����������������$�������$����������������$���������� ����������������
����������������������� ���� ��A/� ��������$������"������ ��� ���������������������
����������A/����'������ ������� �������������������������� ��A/��������� �
��������������$���"�����#����������A�������� �������� ��������� �����������-
�������������������������������������� �������������:���"(��������������
�� �������������������������������$���� ���������������� �����������=���
��������������� �����������$��������� ����������
C�������������������������������� ����������������� ��������������������� ����
������������� ������ ������� ������,�����������������������������$���� ���"�-
�� ��� ���������� ���$������ ������������
:����������������� �������� �����������������������&����������#����������������
������������������$������������$������������&����� ������������ ����� �������-
��������&� �������������� �������������� ���� ��� ������������������ ��������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
466
&��� ������ ������ � ����������������� ���-
�� ��� ������� �/������� ��� ������������ ���� �
� �����"���� ���� ������������������������� �
�"��� � )���"�� ��������� ��� �� ���� �������
� ��� ���� ��������� ������ � ��� � $� ����� � �-
������ � �� ,�� ��� ����� �� � ����� ���� ��� ,�"��
������ �� ��������� ���������������,������
����,� ���� �� ����������� ����� ����������� �
Orman
Açık okyanus
Çayır
İkincil tüketiciler
Birincil tüketiciler
Birincil üreticiler
Trofik düzey
Birinciltüketiciler
‹kinciltüketiciler
Üçüncültüketiciler
Üreticiler
1000 J
100 J
10 J
10,000 J
Günefl ›fl›€›ndan gelen 1,000,000 J enerji
'����������������$���� �������������������"��� ������$����$��� �� �.��� 3 �� ���7������:�������������� ���� ������$�������� ������������������&����������:�� ��������������� ������������� ���������������$���� ������"����������������� ����$����$����&��������:����������������&������� �����������������-�������������������:������������������������������ �����������$��"������ ��������� &���������>����������������������(���?���������(��������������������������� ������������"(������
Üreticiler
Birinciltüketiciler
İkinciltüketiciler
Üçüncültüketiciler
809 g/m2
37 g/m2
11 g/m2
1,5 g/m2
Kuru kütle(g/m2)
Trofik düzey(g/m2)
� -��� ������ � ����������������������
:����������������������������� ��������$����� ���������������� ����������-���������������������������� ��� ����������������������������:���������������������� �������������������������������� �������:������"��������� �������������-����������������� �����������������&����������
=��:��������������������������� ��������$��"������ ��"������ ����"�-������������������ ��$������ ��������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
46^
DDT’nin besin zincirinde biyolojik büyütülmesi:Uzun Ada Boğazı besin zincirindeki DDT deri-şimi, bu kirleticinin deniz suyundaki 0,000003ppm�lik düzeyinden, bu besin piramidinin tepe-sinde yer alan ve balıkla beslenen bir kuş olanbalık kartalından 25 ppm düzeyine çıkarak, yak-laşık 10 milyon kat artırılmıştır.
DDT derişimi:10 milyon katartm›ş
Bal›kla beslenenkuşlardakiDDT, 25ppm
Büyük bal›klardaki DDT, 2pp
Küçükbal›klardakiDDT, 0,5 ppm
ZooplanktondakiDDT, 0,04 ppm
Sudaki DDT0.000003 ppm
5,842,424
708,624
354,904
3
Üreticiler
Birinciltüketiciler
İkinciltüketiciler
Üçüncültüketiciler
7��������������� ������������%9����������������� ���-�������� ����������&#
B�����������&���������������$����� �������������������������������$������-
����� ������������� �����������������������������������(�����$�������� �� ��-
������������������ ��� ����"������������� ���������������������������������
�(�����������~� ����� ��������������� ����"�������������&������������������
����� ����"����������������� ����������!�"��������������������������������-
�������������������������������� ����������
:����������������������������"��������������������&�������������������-
���� ������ �����������(����� ���$�� ����� �������������� ���������� ���:����
�������������������������������&�� �����&� ��������� ���"������������� ��������
"���� ����������������� ����������� �����������������������������:����� �� 5
� +�� ������������:���"(����������������������������$����������������������
������������� ���������������������� ��������"�����������������
;�$���������� ���� �����������������������������;;D�*�:"����������
������������������� ��&���������������$����������"�����;;D���������� ����-
���������������(�� ����(������ ������� ���������� ������������������<���
�(��������������� ����������������� �����������(�����$������������
;;D�$���(�����������������$�����������������$�� �������� ��������� ��
���$����$���������� ��������������� �������������'��������������"����-
���������������������������;;D/�������������������������=� �� ;;D�$����$�-
�����������������������������$��������������� ������������(����������$�
����������������:������ ;������������ ���������� �� ����� ��������������
����������� ����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
46_
Güneşenerjisi
Deniz üzerineyağ›ş
Denizdenbuharlaşma
Karadan buharlaşma(Terleme ve solunum)
Rüzgarlasu buhar›n›nnet hareketi
Karalar üzerine taşınma
Karalar üzerineyağışlar
Toprak altındasüzülme
Yeryüzeyindeki ve yeralt›ndaki sular
$�,� ���������������������� ������ ���
����� ���� �
'J �&""�"8=<9�@�# ������������ ������������������������� �������������������:��������-
������ ����������� ����$� ������������������������� ������������$������B�����-�����(��������� �������������������������������������������� ����� �������������-.�.������
4J��"��-.�.=��������x{@/�������� ��������=�������� ��� ������������ ��� ������-
�������� �����������������"(������������������������:��� ���������� ����������"������������������ �������� �������$��������������� ���� �������<�����-���&��>��� ���?�������&��>�����������������?�������&���������� ������� ����������-.�.������
Yüzey akışı ve yeraltı suyu
Okyanuslardan buharlaşma
Okyanuslaraçökelme
Karalardan terleme vebuharlaşma
Rüzgarla karalara taşınım
Karalara yağış
Topraktan süzülme
Su döngüsü
<��(�"����������������$�������"���&��� ��� ������������������ "��-�� ������<��"����������������� ������ ��������"(���������������������������� �����&���"�����,������� �����$�����������������������������������������-������������&���"�����
<������&������������ ��������<������������&���� �������$���$�����"��������� ����$����� ��������$���� �������������� ������<����-��������� ������������� ������������$������� &�� �������������%<������ ������ �������������� �����&���"����(���J��� ���� ������������������������ �������� �������������"(����������� �������� ������J��� ����������� ����������� ��������������� ���<��������� ����������"(���������� ��������"����(���J������������������&����� ��� ���������(�"����� ��������������
=���������� ��������������(�"�� ������������A/���� ���$�����- �������������������������&��������$�������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
46`
;J��� �"��-.�.=�����������"������������������"��� ���� ��������������� �������������
�������$������������������� ��� ��� ��������� ���������������������������� ����� ���$��� �������� �������������
CO2Atmosferdeki
Hücre solunumuFotosentez
Fosil yakıt-ların ve odununYakılması
Tüketiciler
Fitoplank-ton
Ayrışma
Karbon döngüsü
Fotosentez
Üreticiler
=������� ����&�������������� �������� ���� �������� ��"��� ��������������-����~�����������������"��� ����������������� ������ �������������������������������� ����������������������"�����C��������� �������������������"�������������������������������"��� ������������� � ������������������� ���� �������-� ���������������&���"����(����
�������������������� ����������(����� ���������� �������������������� ���������� �����$�"�����~���������������������"��� ���������� � ����-���������������������������������&������������"����(�����'������������ ���� ��� ����"��� ��������������������� ���������������������������� ������� �������������� (��������������$��"��"���&����� ������������:�&����� ����������������������������� � ������ �������� �������� �����&���"����(����
=�� ������ ����� ��� �������������� �������� ����������;������������������������������ ��� �� ��� ������� ���������������:���������(���$���� �-���������������������������� ��� ������� �������� �������� ���������(������;��������� ����� ������"���������� �������� �������� ������������������ -��������$�������������������������������$��������������������$����:(����������������� ���������������������������J�!2�����������������������&��� ������� ������(�"����� �������
=��|� ��������� �������� ��������� ������������� "���������������������������"������������ ����(��������������$��������� ����(������"�����������:��������������� ��$�������������&�������������������3�.�����������7���������������������� ��������� ��������������-������������������������ ��������������������� ��������������������������� �����$������������� ������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
46d
������������ �������������������������������������������������
�������������� ���������������������������������������������������
�������������������� ������������!�����������������"��������������
#��� ��� ���� ����� ���������������� � ��� ��� ���������������������
$�����������������������������%������������� &������!������%�
&���������������������������������������%��������������������������
���������� ���������������������������������������������������&����
���������������
'������������������� �����&��������������������������������
�������������������������������������(���������������������������
������������������� ��������� &������������� ����������������� �����
������� &����������)�� ������������&�� �������������������������
��������������� &����� &�� � �����������������������������������
*�+�,�*�-./�������������0�����������������������&���������������
����� &����������������$����������������������������������������������
������������"����������������������������������!���������������
���������������%����������������1��������2��� ������������������
���������������������������� ��������������%������������!�����������
������������������������������� &������������)��������3����������
��!�������������������������������&��������������� �� � ��������4��
�������������������� &�������������������5**���������������������
��������������������������������������������"����������������
���������������������6�����������������������785���������9������������
������������!�������������������������������������
������ ������� ������������ ������� ��������� ��%��� ����� � ���
�����������������!������������������������������������������������
�����������������������������!������������������������������������
������������������������"��������������������������������������������
��������%����������������������%�������������������������%�������
��!�������������������������������������������������������������������
�������������������������������������������������������%�����!��%��
������������������������������������������������������������� ����������������
� �������������&������������ & ����%��������������������������
����������������������������������������������������������������������
��������%����������������������������&���������������������������%�
!�������������"��������"��������������������������������������������
������������ ����������������:*�������������&�������������������������
��������������������������������������&���������������������������%�
�&���������������������������������������������������������
;����������� ����������� ��������� 73�����3��� %�������� ���
���������������� &�9����!�������������"������������&����%����������
���������������������������%����������������������������%������������
��������������������������������������������������(����������������
�������������������������%������"����������������������������<�
=:�+82������������������������������������������������"��������
����������������������� ��"�������������8++��������������������
����0����������������������������������������������������"������
����������������!������������������
'������ �������� ��������������� ��� ���������������� 1���������
��������������������������������������������������������!���%��� �����
������������� ������������� ������ ������������� ���� ������������ ���"�
��������������6��������5>>>����������� &������������������������%�
����������?����1����������2�����������������<�@*2��&����������
'������ ��������� ������������������������������������������%�
������������������������������������������������������ ���������� ���
����������������������������������������������A����� ����������������������
� �����������������������!��%������������������������������������!��%��
� ��������/18������������������&�� ����������"������������;��"���������
&�� ��������������������/18� ����������������������8-*�""����%��
�������������������������������� &���������������������5-**2���
�����������7A���������B%������������������9������������������!������
���������������0���������������������5>:@������������������������������
��������� &�����������������/18���%�������=5:�""�����=C8�""��
��%��������� �����������6���������������������������!�����������������
���������������%�����������&��������������D�$��������������������������������
�������������������%���������������������������������������������%�
�����������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������
���!�������������������������������������� &����������������������
���������������#����� �������������� �������������������������
���!��������������������������������������������������������
Okuma MetniKÜRESEL ISINMA: FAZLASI ZARAR
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
46f
RJ&/ �"��-.�.,������������������ (������������������������������������������������(���
��������������������� ��� ������������������������������������������ �������,����-&���� �������������������&����� ������������ ��������&����(������������/ ����-.�.������
,������������&���������/���������������� ��������� ���������������� ������������� �� ����������������������$��������:�(����� ������� ����� �����������,����&���� �����"��������� ��������&����� �����������������������"������(����� ������� }'3/��(�������"��� ���:�������/ ��� �#������������ �������������
Atmosferdeki N2
N2
NH3 NH4+ NO2
–
NO3–
Özümleme
Dentiri-fikasyon
Kök nodüllerinde fiksasyon
Ayrışma
Amonifikasyon
Ayrıştırmave
Çökelme
Suculdöngü
Çözünmüş organik N Karasal
Döngü
Nitrifikasyon
Fiksasyon
NO3–
NO3–
NH4+
Denitrifikasyon
Yüzey akışı
Sanayide fiksasyon
Reaktif Ngazları
N gübreleri
Amino asitlerin alınımı
Azot Döngüsü
,������$������"������������������� ����������������������:������������������������������ �����,�������$����������"(��������� ��������������@D�/ ������������:��������������� ��"�������>�������&��������� ��"���? (- ���� �������������������:� ��"������������������� �������������������������"(����������������� �������������&���� �����"����������$���$����� ��� ���� ������������$����&�����(���������:��� ������ �� ��"���������������� ������������"��� �������$��������������� �����������������&���������
=��
,�����$������� �����������"����� �����$������ >}'3?����� ��$������� :�� ���� ������� ��� ���� �� ���� �����$� �������������,���� ���� �������� ���'+����� ������� (NH )4
+ �(������:������ ���������������� �������� �������� &������������� ��-����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
150
'���� *��� �� + ?�� ���� ���� ��� �� ����� �������� ���� ����������� ����� ������������������� ��� � $� ����� ��� ���� � ���� �"����"� ������� ������ ��� �� ��� �� ������ ��� @�"����������� �� ������������� ��� �@�����-�� ��� ��?20����� � ��� ��� ��� �
BAŞLAMA
Denitrifi-kasyon bakterileri
Nitrit bakterileri
Abiyotik fiksasyonBiyolojik fiksasyon
Nitrifikasyon bakterileri
NH3NH4
+
NH4+
NO2–
NO3–
NitratNitrit
AZOT FİKSASYONU
NİTRİFİKASYON
DENİTRİFİKASYON
NİTRATINİNDİRGENMESİ
Toprağa yeniden dönüş
N2
Azot fikse eden bakteriler
6����"� ���� �������+ $� ���� ���� ���������"� ������ ����������� A,�"���������� � � ��� ��������� �� �$���� ��� �"����� ���� �� �������-������ ����"� ���� ������ �� �
Nodüller
Kökler
<����� �������������������������� ����������������������:����������� �
������ �������������������������� "��������&��� ���������������$���$��-
��������=�������������� �������$����$���������������&��� ��������������������
� ���������������������� >}'3?����������(������;�������������������-
$�������������������<����(���������������� ������ � ( ������������ ����������
;�$������&�������������������������������� ���� ����>(����� ������"������ ��������?
�����������$�(�����������������$����������
D���� �� ������ >}'3?���������>}'+4?������������$������� ����-
�������&����������� ���$������ ����������,���� ���������� ����������
�� ����&������������������������(�������������������)����� �������:��(���-
����������� � ������������ ��������������� B� ������������� ������-
����������� ��������� ��������� �������>}!W2 ?�(���������B ������������������
�� �����������������������>}!W3 ?�(���������������$����� ���}����&� �����������
�� ��������� �������� ������"��� ������ �����(��������������������"��� ������-
�����$����
NH NO NO3Amonyak
bakterisiNitrit
2– –
Nitritbakterisi
Nitrat3
Nitrat^
]
]
h
g
g
}����������������������� � ( ��������&������������������������� ��� ����
"�����"��� ������ ������������ �������'������� ������� ��������������� ��������
��$�������������� �������� ��������=������������������������������������$��
��"����������� ��������:���������������������&�����"���� �����������
)����� ������������� ������"�������������� ����������� ���������"���
������ ����� ���������������"�������������������������&���������������� �����
��������������������������
Proteinli organik at›klar NHcanl›lar
Saprofit3 NHve
+4
!���������� ����������������� ��������&� ������������"����� ���� ������
������������$�&��������(�����������
D���� �� ������� �������&� ���� �� ����������� �� ����� ������ � �� ������ ����
"������(����������� �����&���"�����������:������������)����� �������;������&�-
��������������� �� ��������� ���������� ��������� �����"����� ����������<�
� �����������������$��� �������������� ������������������� ���;������&� ��������
����� �� ������������������� ��������������$����������$������������������
HNO HNO N O N(Nitrat) (Nitrit) (Diazot monoksit) (Serbest azot)
3 2 2 2
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
151
NH4+
(amonyum)
H+
(topraktan)
NH3(amonyak)
NH4+
NO3–
(nitrat) Nitritleştirici bakteriler
Denitrifikasyon bakterileri
Azot ve azotlu organik
bileşikler ksilem tarafından
sürgün sistemine
gönderilirler
Kök
Azot fikse eden bakteriler
TOPRAK
TOPRAK
ATMOSFER
Amonyaklaştıran bakteriler
Organikmadde (humus)
N2
1
2
3 4
6
5
N2
N2
ATMOSFER
'����������/ ����������� ������������ �.Q
4J '����� �����"���������$������� �����������&���������� >}'3?����� �����$���$������
;J D���� �� ���"��� ��� ��������&���� �����������&����������$��(�����������
RJ ,���� ����� ���������������>'+?����� ��������(������>}'4?�
6J ,����������&� ������ ������������&�������������(�����������
^J :�� ��������� ������� ������������������"��������������� ���� �������� ���������"�����"��� �������������������
_J ;������&� ������ ������������� �� �������������&���� �����"������(�����-�������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:6�
��
���
��
��
��
����
�B
ÖLÜ
M:1
152
������������������������������%������������ ����������
�������������"������������������������������%�������������������
��������������� ���������������������������� ��������������������
��������!��%������������� ����� ������������������������������������
����������������������������������������������������������������������
���������������������������!������������������������������������
������������������������������������������������ ��� �����������������
���������� � ����������������������������� ���!�"���������������
E�"���������������������������%�����������������������������������
�������������������������������!������ ��������������������� ������
������������������������� ��������������������%��������"���������
������������������������������� ��������������������� ��������������
�����������������������������������������������������������������
��� ������������������������������������
������� ������!����������������������"���������"��������7������
������� ������!���������������������� ���&�������������������������9�����
����������������� ��������"��������������������������������������� ���
���!������������������������ ��������������������������� ����������
�������������������������������� ���"�����&������&������������
���������������&������"�����7��������9������������� ������������
���"������F����������������������� ��������� ���������������� ������
���������������������%����������������� ������ %�����������������������
�"��������!��������������%���� ���������������������&�����������
��������"������&������������� ��������������������������������
������������ ������������������������������������������������
�������������������������'��������������������������� � �%�������
7���������������������������������������������"����9������������������
�����������������������������������������������������������������
!������������������������������� ��� �������������������������������
%����������������������������������������%���������������������������
�����������"���������� ������������������!��������%�����������
����������������������������������������"������'&����������������� �
��������������������������������������������� ����������������������
���������������������"������$�����������������������������������
�����������������%���������������3�������������� �����������������
A��������� �������������� ����������� ����������� ������������
���������������������������"�������������� ���������� ����&�������
�����"������G��%�������������������7$���%���������������"�� ���
��������������������������������%��������%� �� ��"���������������
���������� �������������9��E�"����������������������� ��������
����������G��%��������������������������������������������������������
��������������������������������������������������������������
�������%��������������������������������������������������F1B�
7�������������9������&�����������F1B������&�������������&����������
�������������������������"�������������������"���������������
�������������&���������������������������������������� %��������
�������������������&���������������������������H���������������������
����� �������� ����!�������%��������������������&��������������
� ��������� � �������������7���������������� �����������
�����������I���������I���"�������������9��������������������������
�������������������������������������������������������������������
"������������������������
'�����������������������������������������&���������� ������������
������������������������%��������F������������������������
���������������������������������������������������������������������
��������&��������� ����������������������������������������������������
���� &�������������������������������� &������������
�����������3�� ��%���������������������3����������������������
���������������������������������������3�������7�����J������������
���"����������9���!�������������������������������
������� �����������3������������������������ �!��� ��������7��
���!��� ����������������������9�����%������"�������"���������
�������� ���������� ���������� K �!��� ��������� ��"���� ����������������
!��� �������� ����� ��� &����������3�����������������"�����������
��������������!�!����� ����������������"��������������� �����������
&���������������� ����������������������%���"����!��%������������
������������ ����������������������������������������������������
������������������������������������������L�"���������������������������
���������� ������ ������������������� ���������� )�� ���������� �����
��������������� ��� %���������������������������!�������������
�����������������7����������������� � ����������������������%������
�������������9�������������������� �����%������ �������������������
������������������������������ ����������������%������������
�����������������������������������������
Okuma MetniBAKLAGİL BİTKİLERİ ANONİM ŞİRKETİ: AZOT BAĞLAMA TİCARETİ
�����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
153
����=��:4 �� �������� � +���
� :�� ���� � }����&� ���� � �������� � '�������
� *�������� � ~����� �� � # ���� � ~����������
� :(�� ������ ���� � :����������� � ;������&� ���� � B ���
� ������������ �! �������������� � '������ � <���������������
� # ������� � ��������� �<����&�� � ,�����
&��#�����!.�������� � ����������������� � ��,��������,��������������������/J
4J .........................��������"��������������������� � ��������������(��������� ������������������&����� �����������������
"����������
;J # ������������� ��"��������������������������.........................�� ������������������&��"���������� �����������
�����������������������
RJ :����������(�"������������������������������������$��������$� ..................................................������
6J D���� �� �������"������������ ���������......................... &� �(���������
^J # ����� ��������������� �������������������� ������ ����$��������������$���������..................................................������
_J �������� �����$��� �� �������������� �������......................... ����������$������� �!2�� ���������������� �������
`J .........................������������������� ����������������������� ������������
dJ :������������$������������������ ��������.........................������������������� ��������������������������������
fJ ������������������� �"�����(�"�������.................................................. ������
4[J [����������������$���������������(�"����� �����������&�� ����������.................................................. ������
11J ����������������������������������������������������������������������&��������������&������������
4;J :��� ��������������������������������$���"�����������������..................................................������
4RJ .........................���������������� ������������������$���� ������"�������������������"��� ������$����$�����
46J :�������������������������� ��������$�������������� ������������ ��..................................................�� ����������
4^J D����$���$��������� ��������������(��������� ������� ����&���������������� ������� ������(������������������
..................................................������
4_J :������������������������������������������������������������������������..................................................������
4`J D���� �� ����������������������� �����������&������������������(��������������.................................................. ������
4dJ C��������� ������������&����������������$�.................................................. ������������"��� ������������������ � �����
�������������� �����!2����� �����&����(����
4fJ :� ��"������� ( ���������.................................................. ������� ������������&���� �����"�����������$���$����������
"(�����������
;[J .................................................. ��"������������"��� ��� ��������"��� ����������������� ������(�"�������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
4^6
����=��:; �� �������� � +���
&��#������)���������� #�� �������������� " 0������ �������������� � D��)���/���/J
4J :����"�����������$������� ���������������$�����������������
;J D� ����������������������������� ��������������� &� �(�������������
RJ =������� ������������ ��������������������������������"�������������
6J !�����&������������������"��� ��������������� ����"�������"����������� ������� �����������
^J ,����������������� �� ���"��� ��� �������������� ������&� ������ ����������� ������������$������$��������������
_J <��(�"����������������$�������"���&��� ��� ����������$������� "���� ������
`J :�� ��������� ������� ��������� ���� ����� �������� ���������"�����"��� �������������������
dJ ,����&���� ��!2������&������������&�����&����������� ���������� "�� ��"�����"��� ����������������� �������
fJ !���������������������������������
4[J :�������������������������� ��������$��"������ ����� �����������"(������
44J }����&� �������������&� ������������������� �����������&�����"���� �����������
4;J ;��������� ���� �������� ��������� �������� ���� ����&������������� ���������������
4RJ :������������� �������������������� ���� �����������
46J '����� ������������������ ������������� ������������ ��"�� ( �������������������� ������������&����������$���$������
4^J D���� ���������������� �������������������������������������������$������������������������ ���������������
4_J !����������������������������� �������&� ���������������
4`J <���������� ��������������������&������������������� �������������������&������������������
4dJ :���������������� �������&� �����������������������"�� ����&�������������������� �����������
4fJ :�����������������������$����������������������A�������� �������$�� ������������
;[J ,����&���������� ������!2�������� �����������������������������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
155
����=��:R �� �������� � +���
&��#��� �� � +�� �-���/��� �� �������� �������������� �����,����������J'� ��������D����������./���-����.$.���� .�.#�� #���������������!���������D��)����������������-�� �$��������������/J
Popülasyon Ekosistem Biyosfer
Biyom Komünite
a b c
ed
......................................................................................................................
����=��:6 �� �������� � +���
&/ ����-.�.�����-��� ����/ � �#�������0�����)����� �,��������)����� �������������$��������/J
&/ ���'�#�������Q ..............................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................................
=����)����� �Q ...........................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................
"������)����� �Q ......................................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
156
����=��:^ �� �������� � +���
&��#�������,������� ����������-��������������������������������������/J
� <����&�� � '������� � ~���������� � !������
� ����������� � �������� � !�����&
'��������&������������� ����������� ������� �����������������"(��������� ��..............................���� ������ �"�����������
:��������������� ��������������������������� ����������������������� ������������:�����������..............................����� �����-
����������"���������������..............................����� ��������������� ����"�����������������������..............................�����
������������"����������������������������������B������������������� ������������������������.............................. �����������
:���"��������� ������� ���������� ���$���"(��.............................. ��.............................. ���� ������ ���������
����=��:_ �� �������� � +���
&��#��� � �� ),�D���� �� )!����������� �/��/��������,����������J?�������-����./������ ��/�����������������������/J
Ototrof canl›lar Heterotrof canl›lar
4J B���"��� �������������"��� ��������������������
;J D� ���������� ����������������
RJ :���������������� ����������������������������
6J # ��������������>����� ?�����������������
^J !�"��� ������������������������ ������������ �����������
_J B���"��� ������ ������������������������������
`J |������� &��������������,D* �����������
dJ ,����&��� � ��������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
157
����=��:` �� �������� � +���
&��#��� �� ������ �#�������" #��h��������������)�������$������������!�����������#�$�����#���� ��� ��,����������J��)��������� ���������D��" #������������!�,� ���/�-���$���������� �����������������/J
)���$��J��&��������;�$��{=���������$������������;�$�������&������������������&������������������&��������;�$��{=���������$������������;�$�������&������������������&������������������&��������;�$��{=���������$������������;�$��������� ������������x��� ������������
���
���
��
��
����?
�<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�
1
Atmosferik azot baz› canl›lar
taraf›ndan do€rudan kullan›labilir.
Baklagil kökünde yaflayanbakteriler(Rhizobium) hava
azotunu ba€lar.
Azot bitkiler taraf›ndannitrat tuzu ya da amonyum halinde
topraktan al›n›r.
Azot ba€layan organizmalaratmosfer azotunu bulunduklar›ortama do€rudan nitrat flek-linde verirler.
Sucul ekosistemlerde baz›siyanobakteriler hava azotunu
ba€lar.
Amonya€›n bakteri faaliyetlerisonucu nitrata
dönüfltürülmesinedenitrifikasyon denir.
Amonyak nitrit bakterileritaraf›ndan nitrite
dönüfltürülür.
D Y
D Y
D Y
1. ç›k›fl 2. ç›k›fl 4. ç›k›fl3. ç›k›fl 5. ç›k›fl 6. ç›k›fl 7. ç›k›fl 8. ç›k›fl
a
b c
d e f g
D Y D Y D Y
D Y
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
158
����=��:d �� �������� � +���
&��#����� � +�� ������������-��� �/���������,����������J?������������������ ���#� ���������������-� ������������/J
EKOLOJ‹KN‹Ş
Tüm 1.
2.
3.
4.
5.
6.
canl›lar›n yaşadığı kara,hava, deniz ve yerinkatmanlar›na denir.
KOMÜN‹TE
POPÜLASYON
B‹YOSFER
HAB‹TAT
EKOS‹STEM
Canl› ve cans›z çevredenoluflan ekolojik birime denir.
Belirli bir alanda ayn› türe ait bireylerin oluflturduğu toplu-luğa denir.
Belirli bir alanda yaşayan vebirbirleriyle etkileşim halindeolan çeşitli türlere ait bireylerinoluşturduğu topluluğa denir.
Habitat içindeki bireylerinyaflam›n› sürdürebilmek için
yapt›klar› faaliyetlerintamam›na denir.
Bir organizman›n doğal olarak yaşayıp, üreyebildiği alana
denir.
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
159
����=��:f �� �������� � +���
&��#���,������D��,������.����!����� ��.����!���� #������������� ����/��!��� ���������/J
Çekirge Y›lan Papatya
Kartal
......................................................................................................
Kurba€a
����=��:4[ �� �������� � +���
��� ����-.�.�.-����������#������������� � ��,��������,����������������������������/J
#���� =���� !���� ~��������� C������ <������ ,������������
Atmosferdeki (CO2)
……………………………
……………………………
…………………………… ……………………………
……………………………
……………………………
Ölü bitki ve hayvan at›klar›
Organik atıkları parçalayanorganizmalardır.
1.
2. 3.
6.
4.
5.
7.
Fosil yak›tlar
Ototrofolarak da adlandırılır.
Olayındakullanılır.
……………………………
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
160
����=��:44 �� �������� � +���
&��#�����������������-�����������/������,���D��������������������/J
� C��������� � M�� � ,�����
� D� �������� � ,������������ � �'
� B ��� � :���� � <�
……………………………………………
Bitki ve hayvanlar›n ölü dokular›n›ve organik at›klar›n› parçalayarak
beslenirler.
…………………………………………………………………………
Üç işlevsel gruba ayr›l›r.
……………………………
Cans›z çevreyi oluşturanbaşl›ca faktörler
……………………………………………
‹htiyaç duyduklar› organik besinmaddelerini d›şar›dan haz›r al›rlar.
‹norganik maddelerden organikmadde sentezi yaparlar.
……………………………………………
Yağ›ş›n kaynağ›d›r.
……………………………………………
Kaynağ› güneştir.
Toprak ve mineraller
……………………………………………
Bir bölgede hakim olanatmosfer koşullar›d›r.
S›cakl›k
……………………………………………
Ortam›n asitlik ve baziklikderecesini gösterir.
EKOS‹STEMOluşturanfaktörler
Canl›
Cans›z
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
B.
A.
9.
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
161
����=��:4; �� �������� � +���
=��������������������!������� ������������������-��� �/�!�������,����������J����!���������������������������#�5����� ������!�,�����������/J
4J }������� ������ ;J !��������� RJ =������� �
6J ,�������������� ^J }������� ������ _J #���������
�7 '��"���������"������"����������&���� � �������� ���"����� ��������
7 '��"���������"������ �������� ���"����� ������� �������$�"��� ������
!7 '��"���������"����������$�������������� �������� ���"������$��� �����
�7 '��"���������"�������������������������������&� ����������������
�7 '��"���������"���������������������������&� ���������������������������
)7 '��"���������"������� ����������������� ��������������� ����������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:6�
��
���
��
��
��
����
�B
ÖLÜ
M:1
162
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
163
TEST–1
4J � :����"�����������$������� ��������������$�����
� :�������������������������� &���� ������������-��$��������
� �������������������$������&�� ������
� :����������������������������������������������-��$��������
&��#���,��������,���������D��-����������������5����,������������?
,? �������� :? '������
�? # ����� ��� ;? *��������
#? :���&��
;J
Atmaca
Tilki
Sincap
Mefle
��������,������ ��������������������������!���� #��-�������$�0
M� ��� �����
MM� �����������
MMM� � ��������������� ����
��!������������D��-���������/����-��.�.�x
,? =�����M :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
RJ &��#�����������D��-����� �������� �� ���)�������5������ �����#�����?
,? ����������&���
:? ,������������
�? '������ ��������
;? D����
#? :(�� ������ ����
6J �� � +���0
M� ����������
MM� ��������
MMM� � ��������
M+� ����&��
����������� �-���/��� � �./�������� -����.$.���� .�.#� � #�� ���������� ���#����������� D��-������,����������x
,? M+WMMMWMMWM :? MWMMWMMMWM+
�? MMWMWM+WMMM ;? MWMMMWMMWM+
#? M+WMMWMMMWM
^J
Organikatıklar
Nitrit(NO2–)
tuzları
Amonyak(NH )3
Nitrat(NO3–)
tuzları
II
III
I
��������,�������/ ����-.�.�����-���C0CC,�CCC������������������#�����������D��-�����/���������x
I II III
,?,�����$������� �������
}������� �������� }������� ��������
:?<����&���� ��-�����
,�����$����� �� �������
}������� ��������
�? }������� �������� <����&���� �������;������&� ������ ��������
;?,�����$������� �������
;������&� ������ ��������
}������� ��������
#?<����&���� ��-�����
}������� �������� }������� ��������
_J �� ��������� �� ���)������������������$�����#������$��������������D��-������������?
,? ~��������������������������� ���$�����
:? # ��������������������������� (�����������
�? D���������������������&�������$����� ��������������
;? *� �� ��������"���� &������������������������������������
#? :������������������ ����� ��� �����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:6�
��
���
��
��
��
����
�B
ÖLÜ
M:1
4_64J% ;J� RJ" 6J' ^J� _J% `J& dJ" fJ' 4[J� 44J' 4;J� 4RJ"
`J ��� �������� �����������-��.���0
M� �������� ��� ���������
MM� ����"��� �������������"��� ����������������
MMM� ������(�"�������������
�/�������������D��-��������� )�� �������������-��.�.�x
,? =�����MMM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
dJ Havanın CO2 'si
Bitkilerde karbonluorganik maddeler
Bitkiselatık
Fosilyak›t
Yanma
Y X
��������,��������� ����-.�.���������y,����� �������������������#����� ���������D��-���-������5���x
X Y
,? <������ ;������&� ����
:? ���������� ~���������
�? ;������&� ���� ����������
;? <������ ~���������
#? ������ <������
fJ '���� �������������������,������#����#�����������D��-������-��$�������������!������ ����� �#�����x
,? =�$�������������������
:? |�����(�"��������"���� ���������
�? '��� ������$����(����������
;? :�� ��������������
#? ,������������ ���������
4[J '��� �.���� �� ��������!���������0
M� ������� �������
MM� ��������� ��������
MMM� ���������� ������
�/�������������D��-������������x
,? =�����M :? =�����MM �? M��MM
;? M��MMM #? M�MM��MMM
44J ,��$��� ��� ����;;D�������������M� MM� MMM� M+��+������������������ ���� �������������������
I II
III
IVV
'���-���0 ����/��!����� �������� � ��!�����.�.5�.�.����!����� ��.����!���� #���������������#���5��������D��-������,����������x
,? +WMWMMMWM+WMM :? M+WMWMMWMMMW+
�? +WMMMWMMWMWM+ ;? +WMMWMMMWM+WM
#? MMMWMMWMWM+W+
4;J :�� �������� ���→'����������� ���→#�������� →
:��� �������� ���
��������,������ ����/��!��������-���0
M� :�� �������� ���������������������������� �������������������������
MM� C����������� ��������$��"������ �������������������
MMM� :�� �������������������"�������� �������� ���-����
�)�����������D��-������ #�����x
,? =�����M :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
4RJ W ,���������������(�����������$����
W !�"��� ��� ����������$���������������$����
W D���� �� ��������������&���� �������������������(-�����������$����
W '����� ����������������$����������������$�� -�������������$����
��������,������ ��������-��$���������������#����� ������-�����������D��-���-���,����/?
,? ����������� ��������
:? <����&���� �������
�? ;������&� ������ ��������
;? }������� ��������
#? }������� ��������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
165
TEST–2
4J M� <������"(��
MM� <������"(������������������
MMM� <������"(����������*�����������������������������
���������������������-�� ����� � +�� ����������5#�����������D��-������,����������x
I II III
,? # ������� �������� *��������
:? �������� # ������� '������
�? '������ �������� *��������
;? # ������� *�������� ��������
#? '������ *�������� ��������
;J :��� ��������������������������$��� �������"(������-�������
K L M
N
'���-���0
M� |�����������"��� �������������"��� ����������(���������
MM� }�������������&�������������������$����
MMM� ��� &�� �����&� ��������������� �����������������
� �����������D��-����������� ����x
,? =�����MMM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
RJ [����������� ����� ������� ��� �����$�����������-���������������������������� ���� �(����������� ��� ������� ���������
'�������.�.������/������0���#���,������������D��-�5������/������������� ��!�#����������/?
,? :��������� ����������
:? ,����&����������!2�� �������
�? ��������������$����
;? D���� ������������� �������
#? ,����&���� ��!2�� �������
6J &��� ����/��!������ ������y0�,�F!������������0
W :�� ��������&�����������¡/����
W =���������������������������������������¡��-������������������������
��-�������-���0���#������)���������D��-������������?
,? ��������@����&� ��������������
:? :���������������������¡L����
�? ¡�����������"��� �����������"��� �������(���-����������
;? ����������� ��������������� ����=���������"(������������
#? =����������������� ���������
^J
IV
III
II
I
V
���������� ����/��!������0
W ��"��� ��� ��������"��� �����������������
W ����������������������
W ���������&��������
�/�������������D��!����-�� �D��-������x
,?M :? MM �? MMM ;? M+ #? +
_J &��#����� !���������� D��-��� $.�.�$.� 3���� )��7 ��5��������� �����-���������x
,? :� ��"������� ( ����������������������� ��������
:? B���"��� ���������� � ������������ ���$� �� ������������������"��� ������������� �������
�? )����"��������� �����������$���������� �������
;? B���"��� �������������"��� ������������������ �������
#? :���������� ������� ���� �������� ������ ���������������������� �������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:6�
��
���
��
��
��
����
�B
ÖLÜ
M:1
1664J& ;JE RJE 6JB ^JE _JC `J" dJ& fJE 4[JC 44JB 4;JC
`J '���� �������������������������0
M� ��� �
MM� �����������
MMM� ���
� �� ���)�������������D��-��������.�!�������� #��5���������� ����x
,? =�����MMM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
dJ *��������"�������������� ����(������ �� ������"(����������������"(�������:�� � ( ��������������¡������������������ ���������$���'��$���� ����������-����D����$� �������� ���������������(��������������������
'���-������#�����-��)��������D��-���y����/����5�������� �����*T��������������������-�������x
E) X paraziti sayısı
ToprakpH's›
A) X paraziti sayısı
ToprakpH's›
B) X paraziti sayısı
ToprakpH's›
C) X paraziti sayısı
ToprakpH's›
D) X paraziti sayısı
ToprakpH's›
fJ ��������������������� #���������������������$����5��������� ���������0
M� ������������$���������������
MM� � ����������������������������������
MMM� ������������������ ��� ������������������
�������������D��-������������ �� ����x
,? =�����M :? =�����MMM �? M��MM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
4[J :��"(�� ��������������������������������������������������� ������������ ���������������������� �������$���������������
�¡�������%A�AAX�"
�=�������%A�A��"
���������%A�A��"
�D�������%A��V�"
���������%A�V�"
'���-���0�!������������#�����!����������D��-��� ���#�������� ����x
,? :�� �������� ��� :? '����������� ���
�? :��� ��� �� ;? #��������
#? !��������
44J ,��$��� �������������� ��"�������������� ����"(�-������������
I Komü-nite
II Biyos-fer
Ekosis-tem
(�����C,�CC�����������-�������������������#���5��������D��-�����/���������x
I II
,? '������ # ����� ���
:? *�������� :���
�? D�� '������
;? !�"������ D��
#? # ����� ��� :���
4;J ,��$�������������������������������������������(���-�� ���������������
W #������ ������������������������=L����
W D����¡�������¡���������������������
W ������!2��'2! �������� ��"��� ���������������
'��/���������-���y0�0F,���.�������� ��������#� ���� /��!��� ���#����������� D��-������ � #��,����5������x
,? �→ Y → X →D :? ¡→D→ Y →�
�? �→ X →D→= ;? D→ X →�→ Y
#? �→ Y →D→ X
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
167
TEST–3
4J ,��$���� ����������������������&� �(�����������������������������
� ~����������� ����������������������
� '������������������������� �����������
� �!2����� �����'������������
� !�"��� ��� ���� ��������� ����������������
'��� -��� ,������������ D��-������ ����#� ��������� ����?
,? C�������������� :? <����&����������
�? ,����� &� �(���� ;? D� �������������
#? *��������������
;J :��� ����������������������������$��� �������"(���-����������
A türü B türü
C türü
Apopülasyonu
Bpopülasyonu
C popülasyonu
Komünite+
Cansızçevre Ekosistem
'����������-���0
M� :�� �������������&���������������������
MM� :������������� ��������� ��������� ����������-���&��������
MMM� ���������������������$��� �� ���� ���������� �����
M+� # ��������� ���������� ��������� �����������-��������&��������
�)�����������D��-������ #�����x
,? M��MM :? M��MMM �? MM��MMM
;? MM��M+ #? MMM��M+
RJ &�� �)������%�2�������������������0
M� &����� �� �������������������
MM� ���������� �������������������
MMM� ������������������ ��� ������� �����������
�����������D��-���������� ���/?
,? =�����MM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
6J ���� )�� ���������0
M� ����"��� �����������"��� ����������(���������
MM� ������(�"���"��� ����������������
MMM� (����"�������������������� �����$�����"��� ������� ����������"����������
�����������D��-�������-��$�����������/?
,? =�����M :? =�����MM �? M��MM
;? M��MMM #? MM��MMM
^J :�� ������� &�������� �����������$�� ����� ������� ��-������������������&�����1�����������������&���������������������������� ����
'���-��������,�)�������������������-���!����5#���������#�����������D��-���-� � ����� �������x
Birey sayısıA)
Zaman
( : yılan say›s›n›, : fare say›s›n› göstermektedir.)
t1
Birey sayısıB)
Zamant1
Birey sayısıC)
Zamant1
Birey sayısıD)
Zamant1
Birey sayısıE)
Zamant1
_J " #������/ ����-.�.���0
� D���� �� ������������� ����������&��� ������(���-����→¡�� ������
� ,����$������������������(�������→=�� ������
� ,����&��� �����������$���$�������→��� ������
����������-��$�������������#�����y0�0F �������������#�����������D��-������,����������x
¡�� ������ =�� ������ ��� ������
,? }����&� ���� ;������&� ���� ���������
:? ��������� }����&� ���� ;������&� ����
�? ;������&� ���� }����&� ���� ���������
;? ;������&� ���� ��������� }����&� ����
#? ��������� ;������&� ���� }����&� ����
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:6�
��
���
��
��
��
����
�B
ÖLÜ
M:1
168
`J '���� ��������0
M� ���
MM� �����
MMM� �������� ���
���-.��������D��-�����!������� ��������-��$����5�� ����x
,? =�����M :? =�����MMM �? M��MM
;? M��MMM #? MM��MMM
dJAtmaca
Fare Yılan Kurba€a
Böcek
Bitki
���������� �����#������-��� ��������#������)������5���D��-��������� ���x
,? #������ ���������������"�����������������
:? ~��������������������� ������� ���������
�? :(�� �� ����$������������������������������������������������
;? #������ ���������� �������������"������� ��������
#? ~������������������������������������������(�� ������������������������������
fJ ¡�������→D���� �� ������ ������������������������
=�������→)����� ����������� ���������������
��������→,����$��������������(���������
�������� ����������������,������!��������$�����#�5�����)���������D��-���� #����#�����?
,? ¡�����������"��� �������������"��� ����������-����"���� ���������
:? =�������������������������������&����
�? � ������� ����"��� ����� � �������� ��� ��$����$�������� �������� ������������
;? ��������( �������������������������
#? ¡�=�����������������(�"������"(�����������
4[J �������������,��������#����������$�����!�D������0
M� ������"���� ���������
MM� ������� ���������
MMM� �(�� (���������������� ��������
��-�������������D��-������� ������������.��.�.�� �5�����#��� �����/������������x
,? =�����MMM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
44J
Balıkçılkufl
Büyükbal›kKüçükbal›k
Hayvansalplankton
Bitkiselplankton
'� �����������������-���0
M� :�� �������� �������������������$�������������
MM� '����������������$���� ����� ����������� ���"���� ������
MMM� :��� ��� ���� �������$� ������$�� ��� ������ ��&��������
M+� :��� ��� ��������������� ��� ���� �������������� �������� ���������������� �����
� �����������D��-����������� ����x
,? M��MM :? MMM��M+ �? M�MMM��M+
;? M�MM��MMM #? MM�MMM��M+
4;J ;�$������������������� �������������������� �������� ��������� �"��� ������&��� ������&� �(�����
C�������+���0�� �����������#�����������D��-������-��$����������� ��#����#� �$�� .�.�!��������� ����5��������������x
,? +�����������������������$������
:? ~���������������������������$������
�? D���� �� �����������������������
;? B ��������$��� �� ���������������
#? ��������� ��$����������� ���������
4J� ;J' RJ" 6J& ^J' _J% `J& dJ� fJ" 4[J� 44J& 4;J'
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
169
TEST–4
4J &��#�����������D��-�������/��0) � � �� ),����� )��!��������� �����/����#����x
,? '��������������������
:? !�"��� �����������������������
�? :�� �������������� ��������
;? B���"��� �������������"��� ���������������
#? !�"��� ��� ��������� �������"������
;J ,��$������&�� ������������������� ����������������$�������������
Iflık
E
X Y Z K
'���-��� �����#������!����������D��-��������� � �������������-.�.�.��������������� ���x
,? =������ :? ¡��� �? =���
;? ¡��# #? ����
RJ :�� ��������������������������������������������������������� �� �������������������������������
'��.��$��0
M� �����&� �����
MM� �����&���
MMM� �������&� ����
��������������D��-�����-���,����������?
,? =�����M :? =�����MMM �? M��MM
;? M��MMM #? MM��MMM
6J '�������� �������������������!�!���������� � �����0
M� ������� �����������������
MM� &����������������������
MMM� ����� �� ������������������������
M+� ������&��������������������
�������������D��-������������ ���x
,? M��MM :? MM��MMM �? MMM��M+
;? MM�MMM��M+ #? M�MM�MMM��M+
^JHavadaki
CO2
BitkiHayvan
Ölüm
Fosil yakıtoluflumu
Ayr
ıfltır
ma
Solunum FotosentezSolunumYanma
��������,��������� ����-.�.�����-��� �����0
M� �������&��������������� �������������"��������� ������������������������������������"����(����
MM� �������������&����(������������������������������������
MMM� =��������������������������������$����
�)�����������D��-������ #�����x
,? =�����M :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
_J *���� �� ) ������� ��!���� �.�.������#���,�������/�����������D��-���-�/�����/?
,? *�������������
:? ,D*�������
�? ! ������������
;? ;},����� �����
#? N�� ����� ���
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4�
��
���
��
��
��
����
�'
89
�:1
170
`J " #�������� ����-.�.�.�.�.��.#.���0���#�����!����������D��-��������� ����-.�.���������,���5#����������)��������?
,? =������� ����
:? ���� ����� �������
�? }������� ��������
;? }������� ��������
#? ~���������� �� �������
dJ :��� ������������������ ���������������������������������������������������������� ��������� �������� ����� ���� �������$��� �"��&� ��������������
X
Dokularında birikentar›m ilac› miktarı
CanlıtürleriY Z K L
<��)�#�-���0 M� ��� ��������&���������
MM� ����� ���������
!���� �.��������#�����������D��-������� #��,����5������x
I II
,? Y :? � ��? Y;? X #? �
fJBitkisel
planktonHayvansalplankton
Ringabalı€ı
Martı
Katilbalina
PenguenLeoparfoku
Kutupayısı
����������-� � ��� �� �����#����D��-� ������� �����#���� ������!������� �� �.��������������������+����/���?
,? ��������� :? *��"���
�? ���"�����$� ;? �����������
#? :�� �������� ���
4[J * � / �� �������!������� �$�����#����� �)���������D��-���� #�����x
,? !�����&������������������
:? :���������� �������� �����������������������
�? <�����������������"�������������
;? '������������������������������������������
#? :�� ����������� ��������������������������������&��������
44J
Karasalalan
Üreticiler
Su
2000 m
0 m
'�-���� ���������� ����.��� #�����������$�0
M� ������������$�������������
MM� �(������� ������� ���������������
MMM� ������&��������������������
��#������������D��-�����-��$�������x
,? =�����M :? =�����MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
4;J " #������/ ����-.�.����������-����0
M� ����� ��������
MM� ������������������������
MMM� ��������������
�����������D��-��������� )���������)�����-��$�����5������ ����x
,? =�����M :? =�����MM �? =�����MMM
;? M��MMM #? MM��MMM
4JB ;J" RJ' 6J' ^J& _J% `J' dJ% fJ& 4[J' 44J& 4;J"
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
171
������ � � ������ � �� ������ ������� �� �-��� � ��"�� )����E���� �� �" ����� �" ���-������������� ����������"���� ��� � ����� ��� �� ������� ������������� ����������� ����� ��� �"�� ��������������,��� ���� �
)�������������� �� � ���������� � ���,�"����� � ,������� ����� ������ ���� �� ��-����� ��� �"���E���������$��� � FF������-��� �,� ������������� ���������� �$��� � FFE������ � ���1HH1E���� �� ���"��������$�-�� � FFE��12����� � ������ ������"� ���������� *� �� �������� � �� ��� ���� �� ����������� � ������� ����,�"����� � ������ ��� � ��� �� ����� ���� IJJ ������ LE��� �� ���� �� ���� �� ��������� � $��� � FFE��� ���-�������������������� ���� � ������� -����,�"����� ���� ������������������ �"����������,������� ��,�����������������-��� ���������� ������������� ���� ��� ��-����������� �
&J<9=%�>�?@���@A=&@C?��=�&=��������������������������������������������&���������&����"��� �����-
������ ���������(���� "���� ���������������&����������������� ������'������&���������������������� ����� ����������������������������������"������������������ ������� ������������ ����������������������������������������������������� ���������������$�� ��� ������������������� ����������������������� �����N����������������������������������(���������J����� ������$����������������"����������$�������������������������� �������������������
CJ>�?@���@��U��������������($������������� �������������������(����� ������������($�-
�����������������������������"�������������� ����������������������������������������� "�����$���������������� ��������������$�,���������#�������
������ �������&� �(��������� ������$������������� ������������&��������������$������� ������� ������������������(�&���������� ������������������������������"���������������"���� ������������� ����������������������&��� ����������������� ������� ��� ������������� ��� �������� �������������������������������������������������������"��� ����������$�� ��������������������������B����&��������������$������� ��������� ���������������������"��������� ���-$��� �(��� ���������������
� #���������������� (�����������"���&����� ������������������������� ������
� <�������������� �������$�����������
� ;���������������������� ���������
� ;�$�� ��� �������������� ���������
� :������ �� ���������������� ���������
� !������"�����������������������������������������������������
� D����������������"����������(�� (�������"��� ������������������ ���������������� ���������
� <�$���������������� ��������"���������������� ���������
� }� ��������������� ������� �(� ����������� ����������������������������������
����� ������$�"������"������� ��������� ������ �"���������������
Geçici kirlenme :������������������� ������������� �������(���������� � ������-����"����������������������$� ������ ����:���������������� �� ���������� ���� ������ ������������������(������
����!���������Q:������ �� ���������� ���� �������������������(�����-������������������(���������������������������������������$� ������ ���������� ������$������� ������������������������������������������"����������������������������
>������-.�!��� �������� ��$��$�,���������#�����-����������� ������Q
� '��� ������$�
� <� ������$�
� D���� ������$�
� ����� ��& ������
� :���� ������$�
� M�� ������$�
� N������ ������$�
� ����������������������� 2BÖLÜM
2BÖLÜM
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
172
%��� �� �" ����������,����� ��������� �� ��
��������� �� ����� ��� �
M� ���� ���� ��� ����,����� �������������
�� �������� �
&:*�,��������#������������"��������� � ����������������������������������$�����"��������
����� �����������&�������������D�,��������#������ ��$�������������
'��� ������$�� ��� ������"(����"�������������������
a- C�������������������D�,��������#�
<������� �� ����������������������������� �����&�������"������ �� (������������$��"��� ���� ������)����� ������ ���������� �� � ���������������� ������� ����������������������&��� ����������� ������>}!�}!2?� ��������� ���>�!?�� � ������ ���><!2?"���"������������� ����������>��� ��������?���� ������$�������������
b- � � �������������������������D�,��������#�
,���� ��&������������������������ �����������$������� ������������ ��-������"����� ����� ������|������������������� ���"���"���������� ������$������$���������������#"���"�������������������� ������ ��������� ��������� ����������������� ������������� ������������������������������
c- ��������������������D�,��������#�
<���� �������������������������������������� ������ ���������"��������� ����������� ��������������������������������������&��������������������������� �� � ������ ������� �����������"����� ��������� ������$�������������
:����������(�"��� ����� ���������� ��� �������������������� ������ �����������$��������"(���(�������� ������ ������ ����&���������������������$����� ��Hava ���������������3*��7�����������
M���%����� �*���� �N�OFP
)��� ��
(�����Q�����(������� � A����� ������
M���%����� �*���� ���
� �����������������
��,��������� �������� ���
���� ����� ��� ������"�
����� ������ ����� ������������ �
0 - 50 B� =����'��� ������� ������ ����� ������ ������$������ ����������� ��� ���������
51 - 100 !��� <���
'��� ������� �"�� &� �� ���-������� �� ���� ���� ������$��������������� ������� � ��-����������� ��������������������������������$�� �����������-��������
101 - 150 '����� D������'�����"������������$�� �� ����������������N��������� �������� ���������������$������
151 - 200 <�$�� ��� �������
'�� �� ��$�� �� ����� ������������������'�����"������ ��������� ��$�� �� ����� �(� ��������������
201 - 300 �(�� |��<�$�� ����������������������-����������}�&���������������- �������������$�� �� ����
301 - 500 D���� ��� ��������"� <�$�� ������%'�� �������������$�� �� �������� ��������������
;���������� ����� ����������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
173
Sera etkisi
U ����� �� �� ��� �� ��� ������ � VUI �������� � � ������ � ���"�� ��������� ����� ������������ �
*�,��������#������������'��� ������$��������������$��$����� �������� ����������$��$�����������
��������� ��������������'��� ������$�����������$��$��������� ��� ��������������-�������������������������������������������� ���'�����������������������"��������� ��������$���������������
��� �� � ���� Q������ ����� ������ �������������������:�����$������� ����� ��"����&�� �������� �� ����������$������������������
�.�.�� �������QC������������������������������������������������&��������$��� ��$��������� ����������������
&/ � �������Q,����$���������������������� �����,��������������������"��-��������� ��������&� �������� ���������������������������������
NOT'��� ������$� ���� ����������&�������$����&�����������"�������������� ������������������
'��� ������$������������� ������������$��$�������������$������:��������$�������� ���������$�����������!������� ���������������������$��������� ������������"������������������ ���$����� ������$�����1– �.�����C�����
;�������"�������"�������������������� ��������������"����������������������,����&����������� �������� ����������������������$������"��������-�������������������������� ����������� ��$��� �����:���$������������������ ������#$�������� ������������������������ ��$�W�ZU����������������$��������� ����&�������������������
Sera Gazları (ısıyı tutar)
Atmosfere dönenenerji
Yan
sıya
n gü
neş
ışığ
ı
Soğurulan enerji
Gün
eş ış
ığı
Sera etkisi
,����&���������� ������������ ����"�������>�!2"���?�� ������������������-���������������� ��$�����������������������:������.����������������������<��������������������&����� ����������� �������������&��������������������� ��������"���&� �(�������$������� �����&��������������"����������� �������(����������������������:�����$������� ������� �� �������������������������� �������������(�������$��� �� ���������� �������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
174
W�� ������� ������ ���� ���� �"�� ������ ��� ����������� �
Ultraviyole ışınları
50
17
0Dünya yüzeyi
Difüzyon
Yatay dolaşım
Genel hava dolaşımı
Ozon tabakası
Dünya yüzeyi
Str
atos
fer
Yük
sekl
ik (k
m)
Trop
osfe
r
|�����������(����������������� (������$��"���"���$����������$����"��� � ���������!2�� ����������� �������������$������,����&����!2���������-������������������ ������������������ ������"���"���� �������J���������(��������������������� ��������������������������N���� �������� �������-�����������������&����� �� �����������(������������� �������&�����������!2 "���� ������������������������������ � ���������������������������������������� ���������������������������������������������� � ( ����$��� �� ����� ��������-������"��� ������ ����:���� � ���"�xAA�L��:������ ;��������������*���� ����������������������������� �����������$��������� �����J������� �����������-������������"����� ������ �(������!2"����� ���� ����������X��������$����&����������������� ��������������������"�����
'��� "�������������� �������������<=>?@B?<?������������ �������������� ����������+ X����[���M�\���0������ � ������ ������� ����� ��� � ���������� ������ �������� � �� ��������� �VUI ��� ��� � ����N������ �P��� ������ �� ������������� ��������� ���1H2]@IJJH����� �� � ���� �- ������ �������� ������ �U �������� � �� �������N�� ��"��� �P�����"������ �������� � �������������������������� �� �� ����� �������� ������ ��� ��������������� �
390
380
370
360
350
340
330
320
310
300
14.8
14.7
14.9
14.6
14.5
14.4
14.3
14.2
14.1
14.0
13.9
13.8
13.7
13.6
Sıcaklık
CO
2 ko
nsan
tras
yonu
(pp
m)
Ort
alam
a kü
rese
l sıc
aklık
(ºC
)
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010Yıl
CO2CO2
�.�������������� ������������������#�����-� ��/������ ����Q
� ���������� ������������������
� ;��������������� �������
� :����(�"������������������ ������
� D�����������������������
� B �����$��� �� ����
� :���� ��� ������������������������� ������
� ;�����������(�"���������������� ��� �� ���(���������������� ����
�.���������������������$�������!����� �����Q
� ~����� ��������� ������������������ �����������"������������ ������������������� ���������������
� ,�����&��&��������"��������� �������������������������� � ������"���� ��-�������������"�������������� ��������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
175
��
��
���
9=
���
4
Eylül 1979 Eylül 2009
��������+���� ������"� �������"���������
���� � �� �� ��� �"� ��� ������� ���� �� ��-
�������������� ������������������� �-
���� �
��������� �����������+$�� �������� �-
������"� �������"�������� ������������������-
�� ��� ������������)�� ���� ������ �����
�� �� ������� �
@XA
@AA
xXA
xAA
�XA
A
�AA
!��
���
��
����
��
����
��$�>
;��
���?
��XX /VA /VX /�A /�X /ZA=��
/ZX /�A /�X /AX /�AxAAA
� <�����������������������������&���������� ���������������
� ;���������� ��������������������������������������������������
� !�"��� ������������������������������������������
� ;������������� ������� ���� ������������������������������������������
� ,�� ������� �����������������"����(�����&��������������� �����������
� !������������ � ���������� �����������������������������
� ,$���������������������������������
2– �/ ��� ����������!������
!���>!3?���� ���������&������������ ��������&������������:����� ��"����-���"����������������������(����� ��������(����>����������?������������� ��-�����������������"������|��(����������� ���������������������������$����������������������������!������� ������������������ ������ �� �� ����&���� �����>�~�?���������� �����������������������&���� �����"������ ������������������-����������������������� ��������� ������:�"��������������� ����"����� �������� ���������������������������
%�� ��� ��� ������ ��������� ������������ �' � ���� ���� �����-����� ���� �� ���� ���� � ���� �������� ���� ����� �� �
UYARI
N�������$������ �������� ����"�����"���"������� �����������������������������������������>!3?��������� ���>}!2?���� ���������(����� ������:��������������������&������������ ����� ������������������� �������$������� ������� ������$�������"���� ������=� �� ����������"��������������������������"(������������������������ ��������������������������-�� ������
,��$��������&���� �������� ����������������� ��$���"(������ ������
1 CFC’lerden gelen klor, ozon (O3) ile etkileşerek klor monoksit (ClO) ve oksijen (O2) oluşturur.
3 Güneş ışığı, Cl2O2’nin O2 ve serbest klor atomlarına parçalanmasına neden olur. Klor atomları döngüyü tekrar başlatabilir.
2 İki ClO molekülü reaksiyona girerek klor peroksit (Cl2O2) oluşturur.
Klor
Güneş ışığı
Klor atomu
O3
Cl2O2
O2
O2
ClO
ClO
2
1
3
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
BÖ
LÜM
– 2
176
������������ ������� ���� ����������� �������������� ������� ������������������
�� ���������B�������������������������������������������������������������
������ ������ !����� B������ ���� ��"���� ���������� #��� ��� ���� ����� �������
���������� ��� ������������������������$�����������������������������%������
������� &������!������%�&���������������������������������������%��������������
����� ������� ��������� � ���� ���������� ����� ��������������������� �����������
&�������������������
'������������������� �����&�����������������������������������������
����������������������������������(����������������������������������������������
��������� &������������� ����������������� ������������ &����������)��
��� ���������&�� ������������� ��������������������������� &����� &�� � ��
���������������������������������*�+�,�*�-./�������������0�����������������������
&������ ��� ������ ����� &��������������� �$������� ������������ ���������� ���
��������������������������"����������������������������������!���������������
������������� �%����������������1��������2��� ����������������������������
������������������ ��������������%������������!�������������������������������
����������� &������������)��������3������������!�������������������������������
&��������������� �� � ��������4���������������������� &�������������������
5**�����������������������������������������������������������������"�����
��������������������������������6�����������������������785���������9���������������
���������!�������������������������������������
������ ������� ������������ ������� ��������� ��%��� ����� � ��� ������������
�����!���������������������������������������������������������������������������
��!������������������������������������������������������������"�����������
�����������������������������������������%����������������������%�����������
�������������� %� ������ ��!���������� ������ ���������� ���������������� �������������
�������������������������������������������������������������������%�����!��
%��������������������������������������������������������������� ����������������� ������
�������&������������ & �����%��������������������������������������������
������������������������������������������������������������%����������������������
������&���������������������������%�!�������������"��������"�����������������
��������������������������������������� ����������������:*�������������&����������
�����������������������������������������������������&���������������������������
%��&���������������������������������������������������������
;�������������������������������73�����3���%��������������������������� &�
9� ���!�������������"������������&����%���������� ���������������������������%�
���������������������������%���������������������������������������������������
�����������(�����������������������������������������%������"�������������
���������������<�=:�+82������������������������������������������������
"������������������������������� ��"�������������8++������������������������
0����������������������������������������������������"����������������������!�
�����������������
'������ �������� ��������������� ��� ���������������� 1��������� ����������
��������������������������������������� �������!���%��� �������������������������������
��������������������������������������"���������������6��������5>>>�����������
&������������������������%�����������?����1����������2�����������������
<�@*2��&����������
'���������������������������������������������������������%������������������
������������������������������������� ���������� ����������������������������������
���������������A����� ����������������������� �����������������������!��%�����������������
�������������������!��%��� ��������/18������������������&�� ����������"������������
;��"���������&�� ��������������������/18� ����������������������8-*�""����
%���������������������������������� &���������������������5-**2��������������
7A���������B%������������������9������������������!���������������������0������
���������������5>:@��������������������������������������� &�����������������/18
��%�������=5:�""�2���=C8�""����%��������� �����������6������������������
���������!�������������������������������%�����������&��������������D�$�������������������
��������������������������������%���������������������������������������������%�
�������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������!������������������������
�������������� &�������������������������������������#����� ��������������
����������������������������!��������������������������������������������������������
Okuma MetniKÜRESEL ISINMA: FAZLASI ZARAR
365
310
320
330
340
350
360
355
345
335
325
315
1958 62 66 70 74 78 82 86 94 98
Kar
bond
ioks
it ko
nsan
tras
yonu
(mily
onda
ki m
ikta
r›)
(ppm
)
Y›l90
1H2J0������� �� � ����M�\���0����������������������� -� ���� ������� ����� �������� �� ����� ���VUI����� ������������������������� ���������������� �� ������� �
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
177
c�� � �� ��"�������� �� ���� �������#��� ��
����� �� �� ��� ������ ���� � � ������ ���� �
���� �� � ������ �"���� ��� ��������� � $����
�������� ������� �� �M �� ����� � �"�� �� �
� ������ �
'052000 '10'95'90'85'80Yıl
'75'70'651960
4.0
4.1
4.2p
H
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
3– &�����#�������~����� ��������� ����������������������&������������� ����� � ������ -
���"�������������������� ����"����� ����� ���������&��� �������� ������������������:�����������$��������� �������������������������$�����������'L������ ���>�'£X�x?�:���� ������������������������$�����>�$���� ���������$�� �����?������$�������$������"��������������� ������"������������������ ����"�����:������������������ �� ��� ������������������������ �������� ������������������"����������������(����� �����,���������$������������ �� ��������������"����$�������������(��������� ��������������=�$��������� ��� ������ ������������������ ��� ������� ��������������� ��"(������� ���������������������������������� ��������<��������� �����$������������������� ����������������������"(�������������$�������������� ��������������"(�����"��� (������������$���������
' �����������������������������������������������������#
*�,��������#��������������$�������!����� �����
� M�������&����� ����������������$��"�� �����������������������N����������������"\��������������������������"��������� ��� ������� ����������������������-����
� !�������������(�����������$����������������������������������������
� ¤��������� ������������������������������������������������������"�������-������� ������� �(������������ ���������������
� <����������������������������������������������������������������� ����-��������<������������� ������ ������������������� ������������
� �����&���� �����"����������� ���������������"������� ������������������������������������&�������"�����������������
':���������#�<� ��� ������� �������&��� ����� ����� ���� ��������� (����� ��������������
(�����$���������������#������ ��$�������������<� ������$���������������������������������������
� '���� ������ ���������������$��� �����������������������)���$���������������������������������&�����$��������$���������������������� �����-�� ��������������������������
� <������ ������������� ��������������������������������"�������������
� :������������� ���������������������������"�������������� ���� ����� �������������� ���������
� #�������$���������$������ ������ "(��"(����������"����� ��� �������$�������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
178
Mississippi
LouisianaTeksas
GeorgiaOksijenmiktarı
Düşük
Yüksek
X� � ���� ��, � �� �� �� ������ ��� X�� ���
�� �"������ ���� ������ ���"����� � ��-
��������� �$��� �� ���������� ����� ������-
�� ����������� �� �����UI������ �
�������������� ��������� ��� �����������������������(����� �����<��� � ��������������������������������������$�����"����� ����� ���������������������� �������� ������$�"�����������������������(�������������������������������������������� ����"�����������&������������������������ �� �����"���������� �����������������:�������� ��� ������������� ��� ������ ����������������������������������
<� ���$������������������ ������������������� ��� ����-������������������ ��������� ������������������(�������������� � �� � +������/�����������<�� ������ ��������������� ����&�������������������� ����������� �������������
NOT
<� ������$������������&� �(��������������� ������"�����������D����$�"�-��$�����&�����������������&��&��"�����������������$������������������������"(�������������,���������&������������������������������������������ �����������&��&�������������������������������:������� ������� ���������"������ �������$������������ ����������"����� ���������������������$���������������������������������������������"������������ )����� �������
,��$������"(�� �����������(���&� ����������������"������$���������-���������%
� N(����� ������������������"������ �������� ������������ ������ �����:������"(������ ������������������� �����"�������"��� �����$���"������
� ~��������������������������(���������������"��� ��� ���������������( ���
� <������ ������������������� ���������&�������������������:��� �������&������-����������������� ��(������� ���������$����� �����
� ! ��������������$�����$������� "(���������� ����� ����$��������������$�(����
C���"��� ��� ��������������������������������������������#
, ��� ���� ��������������"���� ����� �������� ������$�������������<��������� ������� ��� ����������������������������"������:���������� �� �������������������$����������������������� �����
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
179
/���� ����� ����������"�������� �� �������� ���
�������� �
Bal
ık t
ürle
rinin
ort
alam
a sa
yısı
4.00
–4.5
0
4.51
–5.0
0
5.01
–5.5
0
5.51
–6.0
0
6.01
–6.5
0
6.51
–7.0
0
7.01
–8.0
0
>8.00
pH aralığı
1
2
3
4
5
6
7
07
92
118110
154
240 297 96
Çok asidik göllerde daha az sayıda balık türü bulunur.
f�� �� �� ��������� ����������� � ���� �� ��
������ ��������������� ������������ ���-
��� �
���������#��������������$�������!����� �����
� ;�$���� ��� ���� ������������
� <������� ������������������
� �����������(������ ������� ��������� ��������������>�����������?��$�����"������� ���������������
� , ��� ������������$������������(������ (�������������������
� ;�$����������������������$������������������ ��������������������������
� B����� ��������� ��� ���������������� ������$����������� &�����������"��-�����������=���������������������������� ���� ������������
� #������� ����� ����������������������$��������� ������������������������������
� <������ ������������������������� ���������� �����"��������� ������������������������������������
%:� �����������#���������������� ��&���� ����$�� ���������������&����������$��&��� ����� ������
(����� ������������������� �����������#�������'������� ������$������������ ����-�����������$������ ������$���������������'������&���������������������� ���������$����������� ���������� ��������������"������������� ������$��������������������D������������� ������"���������"���"������������ ��&��� ���������$���������������������������� �������� ������$�������������� ��������������������
,������������������������������� ������������������ � ��������� ���������� ����������������������������������������������� ��������"������������������������ �������������� ������$������������ ������
D���� ������$����������������� ������������ ����������� ������������-������������� �� �&������� ����"�����������(�����������������,���������������� ���������������������������������$������ �������� ������������������� �������(��������������
D����$� ������ �� ������������� ������������ ������� ��� ���������������������������$��������������������� ������� ������������������������ �������$������ ��"(�������:������� �� � +��birikim������:������ ���� ��������� �����"(��������"��������������������������� ��������������"�������
NOT
� �����������#��������������$�������!����� �����
� D����������������� ������"��������� ����������������������������� ����-����������������������
� D����������� ����������(�"������������������������������������� ������-��������*�����������������$�����������
� �(���������$���������������� �� ��������������������������������
� !������� ����������������������$�������������
� ,�������������� ����������"��������� �������������������������������-��������
� ��&�������������$� ��������������� ������������������������������$�����-������
� <������� ������������������
� !�"��� ������"������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
180
Bilgisayar ve cep telefonu radyasyon yayar.
":@��� ����)��������#�� ��������� ���"������������� ���������������������������� ��������
������� ����������������� ��&����������������������������&��������&��������"����������������"�������������&�������"���������:��������"������ ��� ���"������������ �� �������������������:������������������������������������$��$����������(����� ��������
@��� ����)�������������� ��� � ��������� ������������&�� ������"�����������������������������������������&������������������� �� "�����������������-&������� �����"��������������������������$����� ��������� ������������� ��-�������������
������� ��� ������$����������� ������ ���������
a– " #��������� �����������
N�������"����������������������$��������� �������&������������ �����������������"��������N������� ��� ������������"��� �������������������� ��( �������������������������� ������,������ ���$���������������������-��������"�������� ��&���������������� ������
b– ������������ �����������
}� ���������������� ���������������� ����������� �����������������"��-�������������������� ���������(��"��������"��&��������������� ��& ������$�����������,����"���� ��������������������������������"�����������&����������"�������������������������� ��& ������$�����������
������������������� ��������������"���������������>�������?����������������������� �������������������� ��������� �������� ��(��������� ����(����$�����������"���������������������������������� ��������� ������ ��������������������������}� ��������������������������$��� ������� ��&����������� ������������������������&����� �� ���� ��������������� ����� ��&�$����������������������������(����� ���������������� ����������������������� ��& ������$���� �������������������������� ������������&��� ���� ��-����� ���������������� ����������������
���������������� ������������ ��� �����(���������"�� ����������������$�������������������><�?�:�����������������������-����>�<�?
,��$�������������������������������������������������%
� :������(��"�����A�<������������
� D������������"�����������"��&����xA¦@A�<������������
� B���������������������� �����¦�A�<�������������
,:;����� ����� �������"(���������������������������$��$��������� �������� ��������$��������������%
� XA¦�AA�<������� ����������������
� XAA�<��:������
� �AA�<�������
� �XA�<��x¦@��&������������( ������
� �AAA�<��������
� �AAA�<+�D������"����������x���������������(����
� �A�AAA�<+��:�$���� ����� ��������� �� ������� ¦x��&��������(����
NOT
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
181
Artan � ������������ � �� ����������������-����� �� � ������
f� ��������������������������� �� ���� ����-������������ �
@�������)�������#������������$�������!����� �����
� ;������� ���������������������� �����������
� }� ������� ������������������������"�������������
� }� ���������������� � ������� ����"��� ��(�������������������� ��������"�-���������������������������
� ������������������������������������������ ������������������
� :����������� ���� ��������� ������������������� �����������������������������
� ��������������������������� �����������������"��� �����������������������:������������������(���"������> �����(��� ���� �?"���������
� :���"������������� ������������ ������������� ���������������&�������������������������
�:����������#�}�&����������������$������� "����������������� �������������&� ��� ������$�
���������"������"����������������������B�������������$�������������������&��������������������� ������ �������� ���������������������������������������-����#������ �������������<�� ������$������(��������������&� ����~���� ��������������������������������� ������$������������ ��� ������������������
<�� ������$�����������"�������� ���������������������������������������-�� �� ����� ���������������������� �� �������"���&������� ���������������- ���������:������� ����� ��������������� ����������� ����$����������� ������������ �� ��$��� ��������������������������������� �� �������������������
����������#��������������$�������!����� �����
� '��������������������������������������������(�"������������ ������� �-���������"������(��������������������
� |����"������������������(�����������������������������������������������������������
� <����������������$����� ���������������"�������������
� ���������������������������$�����������
� =� �� ��������� ������$�������� ����������������� ������������
� |��������������������������������������
� =(������� ��"������������������������������ ���������������
�:'�����������#�:������� ������ ����$�������� �����&��� ���� ��������������� ����������
�� �������$��$���� �����������������"������������� ������$������������:�������������������������������������������������������������$�����"���� ������:������������� ������$������ ��������������$�� ������������������������ ������
'�����������#�.$������� ���Q
a– ��/�������������
��� ��� �������������� ����������������"���������������������� ����������"���� ������
b– ����������������
D�������"����������������������������� �����$� �����"����������������������������� ��������������� �����(��������� ������������� ��������� �� �������������������� ������ ������$�����������
c– '�� � +����������
'����� �����������$����������������������������� ����"���������������-������������������$������� ��������������������������������� ������$�����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
182
/� �� �" ������������� #� ��������������������� �
'�����������#��������������$�������!����� �����
� <��������������� ���������(�������� ����������
� :����������������� ���� �������������������� ��������������
� :������������������� ���������������"��������������� ��������$�����������
� D������ ��������������������������������������� ��������� �����������
� :������ ����������"��� �������������������������������
� :����������������� ���������������
<:C����������#�,��������� ����������������"����������������������� ����������,��� "�-
�� ���(������������������������������������������������������������ ������M�� ������$���������� ������$�"������������������ ���������$������~� ��"��� ����������������$������� ���������������������(�������� �����������"��������-�� ����:����������� � ����� �����������������
C����������#��������������$�������!����� �����
� N��� ��������������� ��������������
� ,������������"��� ���(�"�������"��"������������� �� ��������������������� ���������������
� ;�$������������������������ ������� �����"(�(������������������ �������������������(���"(��������������
CCJ�@�F��==�� ���$������� ������������������ ������������"��������������������������
�������� ��������������������������������� /� �������;�$������� "���� ��-�����������$�����&���������� �������������"���������� ������~� �������������������������&� �(�����������������������&����� ������������������������� -������#���������(�����������������������$����� �(�����������������������:�� �(���������� ���������� ������ ���� ���� �����������&������� ���� ����� ������������������
E����������� ��� ����+�f�� ������������ � ����������������� �� ��� �� � ��������������������� ������ �������� �������� ����� �"�����"����� ����� ������ �
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
183
U ������alan�� ��� ��� �� �"�������� �
���"\���(����� ������� ����������������$�� ���������������$������������-
����������������"\��� ����������������������������� ������������� �������
"(��������
&��#����� /� ������� ���,��� /� ������������ ���������)��������,�-
���������Q
� #$���������������� ��������"���� ������
� =���� �$���������������� �� ������
� ���"\�
� :��������������"���������
� :�� �(����������������������
� =��"������������� ���� ���>������?
� <�������������������$����������������������
#���������(����������������������������������������������������������:���
��$������� �(�"��� ���� ��������������������������������"���� ������#�����
������������������ ���� ��� �������������$��������� ������������� ������
�� ���:����������(�����������������C� ��������� ��������V@/�������������
������������������� ��������������C� �������������� ������������� �� ����
� ���� ����� ���������������,���������� ���������������$�������"(�������
������������������������� ������������������� ���������������������
�� /� �������������$�������!����� �����
� |�������� �(����� ���������������� ����������������������
� !������"������(������������
� =������ ��������������� ������(��������(������������
� #$������������� �����������$����� �������������
� +����������� ������� ������������������������"�������������
� D���������������������� ����������"����� ������������(�������� �������-
��������
� !��� �������������������������������������
� #$�����������������$�����"��������������������������� �����������"������-
�����������
CCCJ�@�&=�&=<C=&@C
!���� ��"������ ������ (����� �������� ����� ��$�� �&�������� ��� ����������
!������"�����������(��������������������!�������"���������� ��� ���������
��� ������ ������������������������� �� ���� �� ��������$���������"���
��$������������"������������������� ������
!������"�������$�������� ���������� ����� ���"��������������������-
������ ��� ����������������������� ������$�����(����������$���������������-
�� �� ���"��� ����������������������������� ��������������$������������������
� ������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
184
$� ��� ����� �������� ����� ���� ���������������������� ��,��������� �
������������������)��������������� ����������#
��������-�������������������$�������!����� �����
� !������ �������������� �����������"�������������������������
� !����������"��"(������� �������������������)����� ����"����� ����� ��
����$�������������������������������"��� ������������������������
� !������ ����������� ������� ��"�������(������ ����"��� ��������"�������
���������� �� �������������
� !����������"���� ������� ��������������������������������������
� =��"����� ����� �� ����$��������������������"�������� ����������� �
����������������
C?J"�U&*&�&�&&=&@C=C=�&*@�'�
�������������������������������&����������������� ������B������� �� �����
�����$������� ������ ���� �������������������������������������� ������:������
��$������������������������������� ������������������������ ������:�
������������������ �������������������������������� ���� �����������������-
������������ �������������� ����� ������:��������$�����"����������������
��(������� ���������������������������$���������$��� ��������������������
���� ������
;�$�����������"���� ���������������������������&���������������������-
�������������������"����(�"��� ���$�����"���� ������ ����������� ����� ���-
"������������������������ ������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
185
�������&�&��F�# ����� �� ����������������&������$��� ������������ ������������������
(���������� � +�������/��� ������ ��� ������������������������������$�
�� �������� �����"��� �����������"��� ����������������� ���������������&���
�����
D��������������������� ����� �� �������������������������������-
�� �� ����� ����� ���������������������������&����(��� ����:���������� ���
������� ���� ����� ���(����� ���������������� ������ "�����D� ����$� ��� ���
�����������(����������&���������"��� ������������ ������������ �
��� ���������������������� ������� ������)���$��,:;/���� ���� �����������
���� ����� �� ����� ���� �AA�(�������
# ����� �� ��������� ��$��"���������������$������� �������(�"���� ���
��������&�� ���� "(�����������)���$�� ����������������������� ���������"���������
"������ �������� ��������� ������&�� ���� "(�������,:;����������}�����/��
����������� ����!���,&�� �/�� ���� ������@A ������&������������ �����
> 300
150–300
50–150
10–50
< 10
Gigayıl
*��������������������������)����������+$� ����#��N/{P�1JH{��������� �%��� ��������1JJ\���0����� ��������
���������� � �����������������|�12/{������� �
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
186
/�������� ���� ���,������ ������� ������ -���� �� �� ��� ���� �"���"� �"������� ������� ��������"�
)���� �������� �� �� ������ ������� �������������������"����� �
�&@'�=&�&��F�=������������������������������������������� ��� �� ���������������
����$���������������&������$� �������� ����� ������"(������(��� ��� �����izi����� �����������:�(��� "������ �������� "����� �&������������������ ��������������������������,������$������"�������� ������� ����������������������� ����������
;�$�����"���� �������� ���� ������� ����� �������� ���������������������������� ������ ����"��������������"��� �� ������
,��$��� ������� ������������ ������������"��� ��(��������������������-���������%
� ~����� ������������������� �� ������ ������"��������"\�"��������������� ��� ��������������$�����������
� |�� ������$����������������������� ���������������
� D������ ��� ���� ��������������&��������������
� ,$������������������������������������
� D������&������� ���������������
� ,�� �����������(����"����(����������������������� ���������������
�A&�&��F��������/� �������� ����������������������������������� ������� ����
����������{��� ������������� ������������� �� �������(����������������<��� ������� �������������������������������������������������<��� ��� �����������$�������&���������������������������� ���������&��������������� �����)���$������� �� �������� ����� ���� xAA� ������������$���������� ������,��� ����������������������� ������������� ���������� ������$��������&����� �������� ������������� ������A /� ������ "�����,���� ����� "�� �������XAA ���������� �� �����A ���� �������������� ������
<��� ��� ������������������ ����� ��������&����������� �����$��� ��$�"�������������������� �� ��� ����(���������������� �������"������ ������
'J"�U&�&�=&�&@?�'�������>�(����U�= KORUNMASI;�$��� ������$������������������������������������"������������������-
��$���������"���� ��� ����� #������������� ���������������������$������������������������������� ������������� �������������$���$�� ��� ������
;�$�� ��� ����� &������������� "(�������)���$��"���� ������ �������$���� �$��� ��������������� �������$�����������������$�� ��� ���������������� �-���������"��������$�� ��� ����� ���������� �������������� �� ���$�� �-�� ����� ���������&���������������
D� ����������$�� ��� ���>������������$�� ��� ���?� �������� ���������-����������������������� ���������"������"��� �� ��� �������:�� �����&���������$�� ��� �������� ������ ��������� ���� ������ ��������������������������������������������� �������� ��� �������*��������$��"��� (������������ ������������ �������� ����������������"������������������� ���������&��&���� ��������� ��������������������"��������������������������� �� ���$�� ��� �������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
187
Günefl enerjisi
Akarsu enerjisi
Rüzgar enerjisi
D� ��������$�� ��� ��� >��������������$�� ��� ���?���$��� �� �����
���"�������������$������� ���� ����������������� ��� �������N���������-
"\���������"������� ��� ��������&���������������� ���������������������������
��$�� ��� �������B����&���������������������������������� ��������$�� ��� ���
�������� �������������������������������������
DOĞAL KAYNAKLAR
Tükenmeyen DoğalKaynaklar
DaimiKaynaklar
YenilenebilenKaynaklar
• Doğal gaz• Petrol• Madenler• Kömür
• Orman• Jeotermal• Toprak• Hava
• Rüzgar• Dalga• Su• Güneş
Tükenebilen DoğalKaynaklar
;�$�� ��� ������������������������������� ��� ����������������,��� �
��������������� �����������$�� ��� ������������ ���� �������������������-
"������:�������� ����� ���� ��� �������� �������������������������������
��$��������������������������������������� ������������������� ��� ��-
�����������������������$�����$�������"��� ���
CJ"�U&�&�=&�&@C=�9@"9@9�'��@�U�
<���������������$��� �������������� �������������� ��������������������$������
���� ����$�������������$������$�����������;�$�� ��� ���������������������$������$-
���������������� ���������� �� ������������ "����� ���������������������� ��-
���������������$�� �������������$����������������$����������� �����
��������������������$����
:����� �������������$���$�� ��� ���������������� ������$�����"��-
��$���������������B����������$�� ��� ���������������������� ������� ������;�$��
��� ����� �������������$���������������������� �����������"��� �� ������
'�����"������$�� ��� ���&������������������"������(������ ���������
�� ������ �� �����������������������������������������"�����$�� ���$�������-
��������� ���������������������������� ���������� �������"������� ����
:���� ����"��������� ��������$�� ��� ������������������� ���������������
&�����$���������� �(��� �"�������������������� "(������ ������N��������� ���-
�����$�� ��� ������������"����� ����(�������� �������;�$�� ���$������-
������� �������� �����&���������������������&����������������������������
����������������"(������������ ������N��� ������� ����������� ������ �� ��-
����� ���������������������� ������������� (������������$�� ��� ����������
�� ������������������� ���������$��&������������������ � ����� ���"��
����� ������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
188
¤���������&���������������� ����������� ������������������"�����$�� �-�� ����������������������� ������������(����������������%
4J� ���#���.��.�.�� ������#�Q D���� ������ ���� ��������"��� ��(�������$�� ��� ����������������<�����������������������������"���������������������������� ��������� ������������������������������������$������������������������� �������������������� ��������������� �����������$������������������-����������������&� �(����������� ������������������������� � ����������������������������$������� ��� �(�����������������������������:��������� � ��� -���������������������$������������������ ���������
-������������������������� �����������������������#
D���� ���������������������� ������������������������������������������� (����������������������.��.�.�� ����� ������������������ ����������� ������-�������� �������������(����� ������������������&�������������D���� �����-�����������$������$���������������(����� �� ��������������������������� �������"��������� �� ����������"������������������������������������������������� ��������������������$�����"���������� �� ����������������"��� ���,�������-�� ���������� ����������������������� ������������#��������������������������� ���������������� �������������������������������� �� �� �����(��������-����#������ ��� �� ����������� ���������"�������� �������������� ���������(�������������������
;J����������������.��.�.�� ������#�Q '����������������&�������$������� �� ��� ���� ��������������������������$����������������������,������ ���������� ������ ����������� ��� ������� ����������������� ���������������:�����������$����$�� ��� �������������� ���������$������������������$������������ ����� ������
6������������������)��������������� ����������������������#
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
189
)�� � ������������� ����������������-
������� ��������� ���� � �� ������� ������
����� ���� �
|������� ��� �������������������������$�����$���� �����������(�����������-
��������D����������"��� ������������������"���(������������������ �����-
���(�������������������� ����������������� ����� �����������&�� ������� �
���������������������������(������������������� �(��������� �������
�������� ������������"��������� �� �������� ��� �����������������������$�����$��-
���(���� ����
RJ����������.��.�.�� ������#�Q |������������� ���������$�����"������$�����-
�������'������������������ ����������������������������� ���������� � �����-
��� ����� ���������������$����'�������� ����������������������������������
���������� ���$�����,����������������$�� �������������������������������
(������������ ��� ������������������������(����� �����
7������������������������������� ����������#
C� �����������������$� �����������������(�����$����������������������
|�������� �������������������������������������������� &�� ����������� ����-
����� ������:����������"��������������������������������������$�������������
��������� ������|����������� ���$�������������������������������������$���
������� ��������� ����������������������$�����"�������������������������������-
������� ������������ �����������������������������������������
6J�����������.��.�.�� ������#�Q !���������� �������������������� ���-
������ ����"���������"��������������������������� ���� "�������������������
������ ���� �������������������$�����������������!��������"�� ��������� ����
�����������������(�����$�"(������������������ ��� ������������:��� �����
� ����� �� ����� ����������������������(����������������
�� (�����"(����������������� ��������������&����������������$�������
�����������������&������������������������� �����������������!���������
��������������������������$������$������������ �����$����������������������
�� ������������������������� �����������(���������������������������$���� �-
��������� �������������"��� ��������������(���������(����������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
190
;���� ����� ���� ���������F Q������� �,���� "�����������,������ ��������������,���������� �����������������10����,��"�� �� ������������� �,���������� ������-����� �� �
Komünite 1A: %25 B: %25 C: %25 D: %25
Komünite 2A: %80 B: %5 C: %5 D: %10
A B C D
�������������)������������������ ���������������������������#
C� ������� ���������������� ��������"���������������������$����������
����������������������� �������������$�� �������������"����������������������� -
������!������<�B�����:� ����$�����&�������� �������������"(�����x������xA�x
������� ����� ������������������$����������������� ���������������������-
���������������xAAZ������x��x������� ���������������
C� ������������������ ��� �������������$�� ��� ���������������������$�-
�����$���������������� �������������������������������� ������ ����������
����� "(����������� ������:� ������������� ������������������������������
� ������������ �������$������%
>�,��,�(�D��!����h�����,���������'������#�Q�������� ��������� ������-
$��(���������������������������������� �������������� ��� ������������"������
�� ������������������� ���"������������$����� �������������� �# ����� ���"��
������������ �������������������������������� �� ����� ����������������������
���� ���� (������������ �������������� �<������������� �� ������ ���������������
��������������� ���������� ������������������������� ����$�� ��� �����
��$�� ������������$���� �
<��������,�*��,��!����'������#�Q���������������$�� ��� ����� ����-
������"������������� �������������� �����������������"����������������� ��
������� �������������� ���������������������� ����� �������������������-
�� �����«���������� ��������� �������������������������������� �� ����
���������������$���� �� ������������������� �
CCJ'�������>�(����U�=8=���
=������������������������&�� ������������� �� � +��$��������#�����������
:������ ��������� "����� ������� ����������������$����� ���������������������
N����� ��������� ��������� ����������&�� ����$���J������������$���������������� �&�� ��
����������������&��������# ����������������$������������������������������� ������-
������� �&�� ���� ����"(�������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
191
$�����������������������
Bir tarla faresi populasyonundaki genetik çeşitlilik
Kıyıda yer alan bir sekoya ekosistemindeki tür çeşitliliği
Tüm bir bölgenin çoklu ekosisteminde komünite ve ekosistem çeşitliliği
C� �������������$����"��������� ���������$��������� �����������������-
�����(�������� ��������������}�&���"���� ������������������ �����������
���"����$�������� ��������� ����B��������������"������� ���������������������� ��-
��������������"���������������������� ��� ����������� ��������� �������� ������
:������ ��������� ����� ����� �����������������(��������������������)���$��
��������������������������xXL���� �������������������������������� ������ ����-
�������������������� ��� ����������������� �������� ��� �����>���� � �������?
�������������������� ��������� ����������� �������$�� �������������"�����-
���������"�������$��������������� ���������������(������������������� ������
B���������"����������"����� ��������� ���������$�����"��� ��������� �������������
,��� ������� ��������� �����&�����������������"��"���� ������&����������
� ��������� ��� ����������!����$��� ����������� ������������������������
����� ����������������� �����������:��� ���������������������������������$��
� �������������������������������$���=������������������������� ���������$��
����������� ��������"��� ���B��������������������� ������������� �������
�����������������$������������ �������������������������
�9@����T"���'�������F�=<�=�U�=��'�2�@�
D�� �����������$����"��������� ���������$� ��� ������ � ��� ���$����(�����
�� ��������������������D�� ��/���,���,�������,&�� � ��������������� (�������-
�������$��&���� ����������������� � ��� &�� ���� ����� ������� "�������������"(��
� ����"�������������������������$��� �����&�� ���� ����D��� �L�� �������� ���������$��
�����������������
D�� ��L���������� ��������� ������������"����������������� ������������$-
��&� (����� ��������N������� ����� ����������������������$�����������
��$����������"�����������������"�������������������(�"���������������$�����������
�����������,������$��"(�����"��������������������� �������� ����������������
�"�����������������:����������� ����$��&� ������ �����&�� ���� ���������������
�(�"������������� ������������&�� ���� �����������������������C� ����������-
�������"������������������������� �������� ������(�"�������������������
��$����
D�� ����� ��������>&����?��������������>&����?�� ����������� �����"�������
�� ����������� ���������������=����������������(�"������(���$������ �����
������������������ �����������������������������"(���������������������.����
������,������L���������� ���� �AAA��� ���������{@L�D�� ��L�(�"�����������
;�$�,�������N�����$�,�������B�,��������, ������(�"�������������� ��� �
���������������� ����������� �����"������C� ������ ������� �$��������������
(���������������� ���J���;�$�"( �����#$�����L��"������� � ���� ��������(-
��$��¦;���������������"��������$���$����:������� ��$������� � ����$��������
;������D� ��������������� �;������������������������=��"����B���������-
����� �B����������L����,����B�,��������;�$�,�������(�"���������� ����������
����������������������������������������$�� ��������������$��������:��������(����� ��
���������� �������� �������"����� �������N����� ������������������� ��$�����
�������������$�������D�� ��L�� ���������������� ���������������(�"���"��
��� ������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
192
<�$���$���> �¬������������������?
<�&���>�������������?
�������$�>������������������?
=�����(�������$�>�������������������&&�?
Ters lale>~��������������������?
��������>D��"������&�����?
#���������>D����������������?
,� �����$����>���������������?
E������I���������������������������������
C� ������� ����������$� ������������������������������� �����"������C� �-��������������"������������������� ���� @A�AAA����"��������������-�������XAAL�� ������:��������������������� ������� ��������������(�"���������������"(������ ������+�� ������,� ��� ������,� ��� ������<���� ��"����, �����&� ��D���� ����$����;�$�������:�� ���B��� �&���������� � ����� �����D��- ��L�� ������� ����������������������������
,�����������>*���������������������?
,��������&����>!����������������������?
N����"�>����������������?
D���� ����$���>����������?
'�����"���$�>+����� ���� ���?
;���� �������$���>��������������?
<�������$�>~����������?
:�� ��>!��������?
E������I���������������������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
193
'�������>�(����U�=��@A=�&�C:������ ���������$���� ��������������$�����"������ �������������� �� ���-
������ �� ������ ����;�$��� �� ��������������������������� ���������$�����������������������"����������������(�����"(�����������������������������������"(�-�������������������� ������� ������������ ����"����������������������������$�������� ��"�����
;������ �� ���������������������������� ��$������� ��������� �������������������������(�������������������� ����������� ��� ���� ���������:������ ;����������D���� �,������ �D�����=�����>#<,?���D��������������.�.�������������������������(�������� �������� ������������� ���������� ���������#<,��������������D����������-��� ���!���.�������"����� ����������������������������(�������� ������������ ����������������� ������������ �������-�� ������}��������� �����������;���;�$��������:����$�����>M[�}?� ���������������������/���������������������:�������������������������������� �����������������������"��������� ��������� ������(����� ������������������������������� �� �������������������� ����$��������� ����
������������������������� ������������������������ �������������������� &� �(��� ������:�&� �(����J��$���&�������������� ��� ��������� ������� �����$�-�� �� ����������"������"(�������������������"����������&���������������� ��������� �������������������������������������� ����� �������������������D����&� �(�������� ���������������������(�"������ ���� ������������������������������ ��������� ��������������� ��������� ��������������������������������������� -������;���������:����$�/���xAAV������������ ��� ������������������������������������ ����$�����V�����������������@��AAA��� ���������� ���� ������$���"(������ ������)���$������������|�����������N���������<������"���������������������������� �~������ ������������������������"��"������D�������-�� ���;� ��� (���$��¤�� ��������#����� ����"���������������� ���� ������ ������������������������ ������������������������
}������ �������� ��������� ����������������� ������������������� �����������(��� ������$���������������
9�����/��������.�������� ��� �/� ����,�D��,���.��������������Q
, ����� &� �� ;���� �������$���� ,������ ������ ~�����"�� ��& �� �������� :�����D�����,��"�� �,��&������& ��( ���������� �,�"���D��|���������$�"����������������������� �������}������ ���� ��������� �����������������N(���$����< ������=�����(�������$��������$����}��"����¤� �� (��� ����� ������������
C� ���������� ��������������������"������� �����'��������������� ������������ ����������������� �������"��������� ������� ��������� ����������������������
E������I��� �����������������������������������
������ , �����&� � ~�����"� ;���� �������$���
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
194
< ������������� }��"�� N(���$���
E������I��� �����������������������������������
# ������������������������$������������� ��������� �� ��������������������
���������������$����&�� �������������������������x�����������������L��:��-
������|������������&������;�����������������������������������������������������
��� ��&�����������������XAL���&������ ����������� ��$����������:������
��������� <(������������������������C� �������(��������x�,���� ���V���������
�������������:��(���������������� ��� ����� ��������������������������$�����
�������������������������������������"��������"������������"��������������� ������
:������ ���������$��� ����������(������� ������������������������������
����������(���� ��������������� (�������������"��� �� ������)����� ���� �-
������������ ��������� �� ����������"����������� ��� ���� �����"��������(�������
����������"��� ����� ������
'�� ��$��$�������$������������������ � ������� ������� ������������
������������ ��� �������������������������������������������������������
�� ������������C� ������ � ��"��� ������ ��������������� ��� ���� (���������
��� ��� ����$��(����������(���� �(������������������(����������� ������
$��������������+ +���� ����� ��� ���������������� ���������� ��������"��� ���E���(������ E��� ��������-�� ������� ��� ���������� ������� �
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
195
'�� � +��$��������#��� �����������������������$������������#���,����������Q
� :�� ������������������������������ ���� �������������������������-
������������ ����������$�� ��������� ��������$��������������������������
����������� ����������� ����������������������"������������������� ��
(�������������� ������������������
� :������ ��� ������������������� �������� ���������������&���������� �����
����������� ��������"�������������������������������������
� ���������������������������������������������(������������
� D������� ���������������� ������ ���������� ����&������������ �����������
�������"(�������������������������������� �����������������"�������������
�����������������������(��������� ������������������$������������
� B� ($������(���������������� ($���������������� ��������� ��������� �-
�� ������������������� �������� ���������$�����������������
� :������ ���������$���������$�� ������� �� ���� ���������� ����������(-
���� ����������������������
� C� ������&�� ���(�"�������������� ���������� ��������������(�������� �����
�(�"�����"�����$�� ���������������������������������"����� �������������
���������"������ ������������������������������
;���������$�"����� ��������������� ���������$�� ������������ �������"��
��� ���������������D�� ��L���� �����"����� �������������#"�D�������,���-
��������#����������������������������xA�A������������D�� ��D����N��:��-
������,���� ������L���������������@���� "����� �������N����� ������
�� ������ ����� ����������������� ����������� ���������(������������� ����-
�� ������D�� ��L���������"����� ����������"��� ����ZV������ ����� �����
�����������������:����������������A����������������"����������������&� �����������
����� ������ ��������� ������������������ ������,�������������$�������
�$���������������������$������������� ������"��������������ZxAA����������
����������� ������ ������C� ������!������<�B�����:� ����$�L��� �����������
"����� ������������ ������'����"����� ������D�� ��L��������X���
���������������@V�(��� ������� ������:�������������;},��� ��� ��(��� ����
������� (���(����������� ����� ������
C� ������������ ������������������$�� ��� ������������ ��������� �� �������
������������"���� �����������������<��������$���������"����$�� ����������
"����� ���������� ��������� ������������������� ���������� ��������� ���
����� ������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
BÖ
LÜM
– 2
196
�����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
197
����=��:4 <.�!��>�,��� �������
��������� �� ����� �� ��� ����� ������� � ����&���� �����
� ������������ � su ������� ��� ����� � ������
� ����� ������� ���$�� ��� �(���&� ���� ������� ����&�
��������&�� ����� ���� ��� ���� �������� ��������� � �������
&��#�����!.�������� � ����������������� � ��,��������,��������������������/J
1. ������������������������������������������������ ����������������$���������� �����(����
2. D����$��� �������������"\�"�������� �������������������������� ����������������������������������������������������������
3. <����� ������������������������������� ��$����������������������������������������������� ���������������������������������������������
4. �����������������������������������$������������ �������� ���������������������������������"(����
5. ,����&����������� �������� �������������������"���"������������������������������������ �������� ��$���
������������������������������������������� ���������������������������������������������
6. �������������������������������������� ���"�������"������������������������ ��������������������"������
7. D�������"����������������������� ��������������� �����(��������� ������������� ��������� �� ��������������������
���������������������������������� ������$�����������
8. #�� ��������� ���"������������� ���������������������������� �����������������������������������������������������
9. ������������������������������������������ �������������������������������������������"��������������� ����������������������
�����
10. �����������"��������� � ����������������������������������$�����"������������� �����������&���������������
���������������������������������� ������$������������
11. !������� ��������&������������ ���������������������������������������������
12. ���������������������������������� ������$����������������������&������������� �����"���������� ���������� ���
13. D������� �������������������"����������� ���� ���� ��������� �������������������������������������������������������
14. :�� ���������� ��������� ���� ������$������(���������������������������������������������������$����$�����
15. =�������������������(�"�����������"(�������������������������������������������������������������
16. =������������������������&�� �����������������������������$����������$�����������������������������������������
17. ���������������������������������� �������������������&������$��� ������������ ������������������(��������
18. ����� �������������������(�����������������������(����������������������� �������������������$� ������$�
��������������������������������������������������������������������������
19. ;�$��� ������$����� �������� ���������� ������� ������"� ��� ������� ���������$� ����� ���"���� ��� ����
�������������������������������������� �������������
20. ;�$��� ������� ����� ��� � �� ����� ������� ��� ������ ��� ���������� ��� ���� ������� ��� ������ �� ����������
���������������������������������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
198
����=��:; <.�!��>�,��� �������
&��#������)���������� #�� ���������������"�0������ �����������������D��)���/���/J
1. !������� ������������������ ������ �� �� ����&���� ��������������� ������������������
2. ,����&���������� ������������ ����"��������� �������������������������� ��$������������������������
3. <���������������&����� �� �������������&���� �� ������� ��������������
4. ,����$������������� �� ���������� ������"������������������ ��������&�����������������"������
5. �������"��������� ������$�����������������
6. )���&� �������������"(���������������������������
7. !�"��� �������������������������� ������$�����������
8. ������������� �������������� �������� �������
9. }� ��������������¡������� ���������$��������� ��� ��������
10. '���� �������������$��������������������������������������������� ����"��������������������������� ������$�����������
11. <�� ������$����������������������������������������������� �� ����"������������ ��������������
12. :���(�"��� ���� �(�������������"(������������� ��������"��������������������������� ����������������
13. ����������������������� (����������$��"�� ������������ ������$�����������������������
14. ;�$����������������������������������� ������������������������ ������$�����������
15. *��������$��"���� (������������������� �� ���$�� ��� ����������
16. =�������������������(�"����������������������������������������������� ������������
17. =������������ �� ��������"���������������������������
18. ;�$�������������������� ���������� ��������������� ���������$���������
19. :�� ����������� �������$��� ����� ������$�����������
20. =������������������ ��� ������� ����������(����� �����&���� ��!2�� �����������������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
199
����=��:R <.�!��>�,��� �������
&��#��� �� ������ �#�������" #��h��������������)�������$������������!�����������#�$�����#���� ��� ��,����������J
��)��������� ���������D��" #������������!�,� ���/�-���$��������������!� �����������������/J
)���$��J��&��������;�$��{=���������$������������;�$�������&������������������&������������������&��������;�$��{=���������$������������;�$�������&������������������&������������������&��������;�$��{=���������$������������;�$��������� ������������x��� ������������
D Y
D Y
D Y
1. ç›k›fl 2. ç›k›fl 4. ç›k›fl3. ç›k›fl 5. ç›k›fl 6. ç›k›fl 7. ç›k›fl 8. ç›k›fl
a
b c
d e f g
D Y D Y D Y
D Y
Küresel ısınmanıntemel nedeni atmosferesalınan sera gazlarıdır.
Karbondioksit, metan ve su buharıgibi gazların miktarının azalması
küresel ısınmaya neden olur.
Son yüzyılda sanayileflmeninartması, küresel ısınmayı
hızlandırmıfltır.
Küresel ısınmanınazaltılabilmesi için fosil yakıt
kullanımı artırılmalıdır.
‹klimsel de€iflimler bazı bitkive hayvan türlerinin neslinintükenmesine neden olabilir.
Küresel ısınmaya ba€lıolarak kutup buzullarının
erimesi sonucu deniz seviyesiyükselir.
Küresel ısınmanın en önemlisonuçlarından bir tanesi
iklim de€ifliklikleridir.
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
200
����=��:6 <.�!��>�,��� �������
&��#�������,������� ����������-��������������������������������������/J
� ����� � ����&���� ����� ��������&��
�������� �����������
!������� ���������&������������������������������������������������������������:����� ��"�������"�����������������������������������
������������� �������������������"������:��������������������������������������� ve �������������������������������L����������$�����������������
�����������!������� ������������������ ������ �� ������������������������������������������� ������������������:�������������
������ ����"����� ��������� ���������������������������
����=��:^ <.�!��>�,��� �������
390
380
370
360
350
340
330
320
310
300
14.8
14.7
14.9
14.6
14.5
14.4
14.3
14.2
14.1
14.0
13.9
13.8
13.7
13.6
Sıcaklık
CO
2 ko
nsan
tras
yonu
(pp
m)
Ort
alam
a kü
rese
l sıc
aklık
(ºC
)
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010Yıl
CO2CO2
=� ����� �"��&� ����XZWxA�A�������������������&���� ��!2�������������������� �� �������$�����������������
<��)�#�-������#����������� ���������� #�� ��������������3�70������ �����������������3y7���������� ����/J
a. ,����&���� ��!2�� ����������� �� ��$�������������������������������
b. ,����&�����������!2�� ����"����� ����� ������
c. ��VAW���X��������������������������������� ��$��U�L��������&��������������
�J ���V������������������������������� ��$�����������������"���� ����������
e. ;������������������ ��$���� ������������&���� ��!2�� ������������������������������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
201
����=��:_ <.�!��>�,��� �������
Sera
günefl›fl›€›
sera gazlar›
k›z›lötesi›fl›nlar
���������������-������#������)���������� #�� ��������������3�70������ �����������������3y7���������� ����/J
a. ��������� �����������������������"��������(��� ����� ������������
b. <���"������"(������������$� ����"����"���������� ��������������� ����(���������������$��������� ������
����� ��� ���������������$���� ��������������
c. <����� ������������������&������������������"���� ��������
�J :���� �������� ������� ���������"����������� �������������� ����������������������
e. '������&���������&����� ��������� �����������������"���&� �(�������$������� ������ ����������
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
BÖ
LÜM
– 2
202
����=��:` <.�!��>�,��� �������
�7 �/ ��� ����������� ������,�����,������x
7 �� � )� � ��� �3%�%7�$��������������������x
!7 �� � )� � ��� ������ / ��� ������� ���������������/���/J
����=��:d <.�!��>�,��� �������
�� /� ���,���������-������#������)���������� #�� ��������������3�70������ �����������������3y7���������� ����/J
a. :�� �(��������� �������������������� ����������������$�������������������������
b. D��������$����������������������� ��������� ������(����������������� �����������
c. D��������������������� �������$�������������� ��������������� �����������
�J ,�����$������&�����������"���� ����� ����������� �$�����������������&����������"����� �����
�������������������
e. #����������������������� ���� ��� �������������$��������� ������������� �������� ���
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
203
TEST–1
1. *�,��������#������ ����D������-���������#�������-���������D��-��� �� � +�� �����������x
,? ~���� �����������&��������������� ����
:? ¤�������$���������������������������������
�? M������������ (����������$��"�� �������
;? D������������������������������������
#? ¤���������� ������������������������������ ����
2. ����������� ��!���� �����$�����.�����������0
M� ���������� �������������� ��������
MM� �������"������������(���������
MMM� ��� ����������������������������������
�������������D��-������������ �� ����x
,? =�����MMM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
3. '������ �� ��-����� ���� ���.�.�.� ���� �� �.���$�������������D���������������� ��� � ��-�-����0
M� ��������$��������� �� �����
MM� �����������
MMM� ����� ������������� �����
M+� ���������������� �������� ����
��!������������D��-���������/������beklenmezx
,? =�����M :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? MMM��M+
4. &��#�����������D��-���� #���� �������������$����-����������#�����x
,? �������&���� ���� �����������������
:? !����������������(��������
�? D��������� ������������"��������������
;? <��� ��������� ��������������������
#? =������������������ ��� ������� ���������������� ����-����
5. *�,��������#������������ ��!����0
M� �������������
MM� �������� ����������������
MMM� �����$�������
$�,��� �����������D��-�������� �����$������ ����-���x
,? =�����MM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
6. ,����&������� ����������� ����� � ������ ���"������������� ��������� ���������������������� ���������� -��������&������������
��������,������ � ���� ��!����0���#�������,���-������D��-��� �����$����x
,? <����� ��� :? #����� �? )���&� ����
;? ,����$������� #? ����� ��& ������
7. '�� ��-������ ���0
M� ��� �(������
MM� ������$����
MMM� � ��� ��������
�/�������������D��-������� /� ������������ ���������)�������������������x
,? =�����MMM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
8. ���������#������������� �#�� �����0
M� ������ ������������� �����
MM� ��&������������"������"��������� ������������ �����
MMM� ��������������$�����������
��#������������D��-�����-�/������/x
,? =�����MMM :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
��
��
����
��
��
����
�?�
<9
=%
�>
�?
@�
��
@A
=&
@C
9=
���
:4<
9=
%�
>�
?@
��
�@
A=
&@
C?�
�=�
&=
'8
9�
:2
204
9. *�,� �������#���� ��������� �������� ���#�����������D��-��� ������/x
,? <������������������������ ������������������
:? D����������������������������� ��������
�? |�����������������"���"������
;? M������������ (������������� ������� �����������
#? ~���� ��������������������������&������������������
10. ��/���������$ �)�/��-��.��� �������-������0
M� ��$���������������������
MM� �������� ���������������
MMM� ���� ������$�
�� �����������D��-������������ ���x
,? =�����M :? M��MM �? M��MMM
;? MM��MMM #? M�MM��MMM
11. &��#�����������D��-����� /� ��������������� �����-#�����x
,? , ������������������$� ����� ����������"(�����������-����
:? +�������������������������������
�? =�������������������(����� ��������
;? =�������� ��� ������� ����� ��������������
#? D����$����������������������$������� �(������������������
12. <����������/ �,�) �) ���/���������������� �#�� ��-��� �����$������� )����� ���0
M� "(������ ������������ �� ����������������������
MM� ��"����� ����� ��$�������� ��$�� ����� "(� ����������������� �������
MMM� �����������������������$����������������������
�������D��-��������-��$�������x
,? MWMMWMMM :? MWMMMWMM �? MMWMWMMM
;? MMWMMMWM #? MMMWMWMM
13. &��#�����$�,��� �����������D��-�����#��������-�����D�-���� ��������������x
,? ,����$�������
:? !������"������
�? =�������� ��� ������� ���������
;? �������������
#? )���&� ����
14. <����� ���������������(�����"������������������� ��-������ �������
&��#�����)�����������D��-������ �)��������� ���- ��������������������������� ���/x
,? ~����� �� ������������������
:? �(������������"����������
�? ,$����������������������������������
;? |������������� ��������������
#? #�������������������������
15. ��������.���������-���0
M� D�������� �����������������������
MM� :���������� ����� ������(�"�����������
MMM� D�� ��"��������� ���$������ �����������������
�)�����������D��-������ #�����x
,? =�����M :?=�����MM �? M��MM
D) I ve III E) II ve III
16. &��#�����������D��-���$�,���� ���������������/� ���������#�����x
,? ~���� ������������������������ ��������
:? =���������� ������������������
�? D�������������(�������� �� ����� �����������
;? C����� ������������� �������������������� �����������
#? =����������� ������(���� (�����������������
1. B 2. E 3. A 4. C 5. E 6. D 7. E 8. C 9. B 10. E 11. D 12. C 13. D 14. C 15. B 16. D
�����������������������
207
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:1
9=���:4 ����F?��(����F9@���
����=�� R
21
5
3
4
6
Bitki hücrelerinde Hayvan hücrelerinde
����=�� 6
�—�—�— —)—!
����=�� ^
�=��@�&F 6 ve 7
����F 1, 3, 4 ve 5
������=�F 2
119=���9=���
����=�� ;
4JY ;JD RJD 6JD ^JD _JD `JY dJD fJY 4[JD
44JY 4;JY 4RJD 46JY 4^JD 4_JD 4`JY 4dJY 4fJD ;[JD
����=�� 4
4Jüreme ^Jinterfaz fJsitokinez 4RJ��$������� 4`Jspor
;Jgenom _Jmitoz 4[Jsentromer 46J������ 4dJvejetatif üreme
RJgen `J ��� ���� 44Jkromozom 4^J�(����� 4fJrizom
6Jkromatin dJkinetokor 4;J��������$� 4_J������� ����� ;[Jkanser
208
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:1
9=���:4 ����F?��(����F9@���
����=�� d
�����)�/ 3 @�+������� � 5
� ���!������� 6 ���� ����/ 2
��� / 4 '����D.!���� 1
����=�� f
4 ����������� 6 :(������ �����
; ����� ���� ^ <����������
R Vejetatif üreme _ D������ �����
����=�� 4[
|������ ������ ����"����� ���� ����������������J-�� �0-��0�� �����0 �� ������� ���������������
����=�� 44
�, !, � ve g��� ����������$��� , e ve)��� ��������������������D������������������$���� ��&��������� ������($��������� ����������
����=�� _
�7 6, 8 ve 10 7 1, 2, 3, 5, 9, 11 ve 12 !7 4 ve 7 �7 4 ve 8 �7 7
����=�� `
� ���!�������Q D������ �������������������������������������(��������������� �� ������� �����������:��� ���������"��������������������������������������$�� ����� ���������������
�����'��.���Q D�����������(�������������:���������� ��$������������� ���(�������������������������-������
?�+�����).����Q =� �� �������� ������"(������������������ ������:������������������ ��������������� ����-�������"�������������������� �������"�����
209
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:2
9=���:2 �&��F?��(���9@���
����=�� R
E — B — F — C — D — A
����=�� 6
|������ ������ ����"����� ���� ����������������J��������0�� �����0������0 D��� ���� ���������������
����=�� ^
��� / ��.���Q ����������������������������"�����������������������$����������(��������� ������
<����Q ��$���� �������(����������������������������������>���?�����������
�� ����- ,��Q '�����" ������������ ����������� ������������������������>"��?������������������
����=�� ;
4JD ;JY RJD 6JD ^JD _JY `JY dJD fJD 4[JY
44JY 4;JD 4RJD 46JY 4^JY 4_JD 4`JY 4dJD 4fJY ;[JD
����=�� 4
4J�(������ ^Jinterfaz fJ������� 4RJ������� 4`J��������
;Jsomatik _Jsinapsis 4[Jkromozom 46Jmitoz 4dJ�����&�������
RJ������� `Jprofaz I 44Jmetafaz I 4^J���� 4fJ�� ���� �����������
6J�� �� dJ ����� 4;Janafaz II 4_J ����"���� ;[J������� ������"��
29=���9=���
2
210
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:2
9=���:2 �&��F?��(���9@���
����=�� d
CJ — Anafaz I
±|����(�����
CCJ ±*��&���������(�����
±*��&��M������(�����
CCCJ — Metafaz I
±|����(�����
C?J — Metafaz
±|�����(�����
?J — Profaz I
±|����(�����
?CJ — Anafaz
±|�����(�����
����=�� f
�������� 4 � �+�-��� � 2
2��/��� 1 ������ 3
"��� �� 5
����=�� 4[
4Jkromozom 6J����M `J�� �������
;J�����(����� ^J����MM
RJ������(����� _J�� �������
����=�� _
Mayoz Bölünme Mitoz Bölünme
4
6
1
3
8
25
7
����=�� `
&7 8
'7 1, 2 ve 4
%7 3, 5, 6 ve 7
211
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:R9=���:R �&C�C�C=<�=�����@�
����=�� ;
4JD ;JD RJY 6JD ^JD _JY `JD dJY fJD 4[JD
44JY 4;JD 4RJY 46JY 4^JD 4_JD 4`JD 4dJD
����=�� R
R
N
n
G — 1/8 RNG
g — 1/8 RNg
G — 1/8 RnG
g — 1/8 Rng
r
N
n
G — 1/8 rNG
g — 1/8 rNg
G — 1/8 rnG
g — 1/8 rng
����=�� 6
Fenotip çeşidi : ……………………
Fenotip oranı : ……………………
Genotip çeşidi : ……………………
Genotip oranı : ……………………
F1 kufla€› 1—2
D1
2
3 : 1
3
1: 2 : 1
—2
d
1—2
D
1—2
d
1—4
DD
1—4
Dd
1—4
Dd
1—4
dd
����=�� 4
4J����"�� _J���$��� 44J������$�� 4_Jkrossing over
;Jhomozigot, heterozigot `J ������ 4;J����&������� (���$� 4`J�������
RJ������ dJ����� ���� 4RJ�� ������ 4dJdominant, resesif
6J��$��������$�� fJantijen 46J������"
^Jdihidrit, monohibrit 4[JRh negatif, Rh pozitif 4^J��������
39=���9=���
3
212
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:R
����=�� `
4JY ;JD RJD 6JY ^JD _JY
����=�� d
1.|����(�����������&��M���������"���� ����� ������"���������
2.|����(������������������������>���&��?"���� �����������" ��������������$�������$������
RJ|����(�����������������"�������������"����(���������
����=�� f
�, !, � ve g�&���������$��� , e ve )�&����������������D������������������$���� ��&��������� ������($��������� ������-����
����=�� ^
��� ��� <�� ��� &���,����������+�� 2��/����������� �
A &&0&� & &����'
B ''0'� B &����&
O �� � &����&,�&����'
AB &' &,�'
����=�� _
M%¡��= ��������������������"�(�"����D����� (���$�MM%= �����������������"�������(�"����:��� ������� MMM%¡ �����������������"�������(�"����'���&���
9=���:R �&C�C�C=<�=�����@�
;4R
����=�� R
a — e — b — d — c
����=�� 6
&/ ���'�#�������Q ,����&���� �����"�������� �����������&����������$��(����������������������$�������������
=����)����� �Q ,����������������������� ������������&��������������� ������(�������������������&� ����������
"������)����� �Q D���� �� ��������������� �����������&����������&���� �����"������(����������������������
����=�� ^|������ ������ ������������J���� )��, D�� �, �, �����, �, ���, �0 � �� )0) � ��������0��� �������� ���������"����������
����=�� _
1, 3, 6, 8 2, 54
7
Ototrof canl›lar Heterotrof canl›lar
����=�� 4
4Jfotosentetik _J&����� �� 44J�(�� ������ ���� 4_Jekosistem
;Jkomünite `J������� 4;Jbesin zinciri 4`J�����&� ����
RJ��������� dJherbivor 4RJ��� ���� 4dJ� ��������������
6J������ fJekoton 46J������������ 4fJ���������
^J���������������� 4[J� ��� 4^J�������&� ���� ;[Jsaprofit
����=�� ;
4JD ;JY RJD 6JY ^JD _JD `JY dJD fJY 4[JY
44JD 4;JD 4RJY 46JD 4^JY 4_JD 4`JD 4dJY 4fJD ;[JD
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:69=���:6 �����������������?�<9=%�>�?@���@A=&@C
'89�4Q�� �������� � +���
49=���9=���
4
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:1
;46
����=�� `
�, , !0� ve g�&���������$���� ve )�&����������������D������������������$���� ��&��������� ������($�����x��� ����������
����=�� d
�� � +����� 5 '�� �)�� 1
� �.���� 4 *� ���� 6
2 �.���� � 3 �� ������ 2
����=�� f
*����� Çekirge �����$� =���� ������
����=�� 4[
4J <������ 6J Üretici `J Yanma
;J #���� ^J Fotosentez
RJ !���� _J ,������������
����=�� 44
& :���� B ,�����
4J ,������������ 6J <� `J B ���
;J D� �������� ^J M�� dJ <��� ��
RJ C��������� _J D���� ������������ fJ pH
����=�� 4;
�7 1, 3 ve 5 7 1 ve 5 !7 1, 2, 3, 4, 5 ve 6
�7 1, 3 ve 5 �7 4 �7 6
9=���:6 �����������������?�<9=%�>�?@���@A=&@C '89�4:�� �������� � +���
;4^
���
�=��
>8
F9
��
@�
9=
���
:6
����=�� ;
4JD ;JY RJY 6JD ^JD _JY `JY dJD fJY 4[JD
44JD 4;JD 4RJY 46JD 4^JD 4_JD 4`JD 4dJY 4fJY ;[JY
����=�� R
��������&���"�&���������$��������&�������������������D������������������$���� ��&��������� ������($��������� ����������
����=�� 6|������ ������ ������������J����� �)��0AJ?0������ �0������0�� � )� � ��� � ���������"����������
����=�� ^
�JX J� !JX �J� �JX
����=�� _
�J� J� !JX �J� �JX
����=�� d
�J� J� !JX �J� �J�
����=�� `
�7 ,����&������������ ��������&������ ��������������N�������"������������������������ �������������������"������
7 <������������� (�� ���� ���������������������������"���(������������
!7 �����&���� �����"���������������� ����"����� �������� ���������������������������
����=�� 4
4J(���&� ���� _Jozon 44Jstrotosfer 4_J������� ���������
;J������ `J ������ 4;J�� 4`J� ����� �� ���
RJ ������������ dJ������� 4RJpestisit 4dJ ����� �������
6Jasit fJ ����&���� ����� 46Jtrafik 4fJ��$�� ���
^Jsera etkisi 4[Jhava 4^Jendemik ;[J��� ��� ����
9=���:6 �����������������?�<9=%�>�?@���@A=&@C
'89�;:<.�!��>�,��� �������,������
216
+ + + + + + + + + + + + + +
+ + + + +
+ + + +
+ + + + + + + + + + + + + +
+ + + + +
+ + + + + + + + + + + + + +
+ + + + +
+ + + + + + + + + + + + + +
+ + + + +
t t t t t
t t t t t
+ + + + +
+ + + + +
+ + +
t t t
+ + +
+ + + + + + + +
+ + +
+ + +
+ + + + + + + +
+ + +
+ + + + + + + + t t t
+ + +
+ + + + + + + +
+ + +
t t t
t t t
+ + + + + + + +
+ + +
+ + +
t t t t t
+ + + + +
+ + + + + + + + + + + + + +
+ + + + +
+ + + + +
+ + + + + + + + + + + + + +
+ + + + +
+ + + + + + + + + + + + + + t t t t t
+ + + + +
+ + + + + + + + + + + + + +
+ + + + +
t t t t t
Recommended