View
219
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
BiLiMSEL TARAMALAR
FABAD Farm.Sil.Der. 15, 247-263, 1990
FABAD J.Pharm.Sci. 15, 247-263, 1990
Çevresel Tütün Dumanı ve Pasif Sigara İçimi
247
Nurşen BAŞARAN(*) Filiz HINCAL(*)
Özet: Çevresel tütün dumanının sigara içmeyenler üzerindeki etkileri, başka bir ifade ile "pasif sigara içimi"nin sağlık üzerine etkileri konusu uzun yıllar ilgi çekmiştir. Ancak son 10 yıldır yapılan epidemiyolojik çalışmaların pasif sigara içimi ile özellikle akciğer kanserleri arasında pozitif bir ilişki olduğunu ortaya koyması, konuya ilgiyi, özellikle Batı'lı ülkelerde, gerek bilimsel yönden, gerekse toplumsa/ ve yönetsel yönden büyük ölçüde artırmıştır.
Çevresel sigara dumanı, teratojenite ve çok muhtemelen aterosklerotik potansiyele sahip olma gibi diğer muhtemei etkilerin yanında, bugün, Uluslararası Kanser Araştırma/arı Kuruluşu tarafından da "kanser riski artışına neden olan" bir etken olarak kabul edilmektedir. Bu derlemede çevresel tütün dumanının bileşenleri, biyolojik temas göstergeleri ve zarar potansiyeli, konunun ülkemiz için önemi dikkate alınarak tartışılacaktır.
Environmental Tobacco Smoke and Passive Smoking
Summary: Potential health effects due to exposure to environmental tobacco smoke (ETS), i.e., passive smoking, have received high interest for many years, however, recent epidemiological studies indicating a positive correlation between passively inhaled tobacco smoke and particularly lung cqncer, increased scientific, public and regulatory interest considerably. Besides the various other possible effects, such as teratogenicity and very probably atherosc/erotic potency, ETS is now considered by the International Agency for Research on Cancer (IARC) as "giving rise to some risk of cancer".
Due to the importance of ıhe issue for our highly smoking population, the chemica/ constituents, biological markers of ETS and the magnitude of its possib/e untoward effects will be discussed in detail in this review.
Başvuru Tarihi : 21.3.1990 Kabul Tarihi : 1.5.1990
(*) H. Ü. Eczacılık Fakültesi, Fannasötik Toksikoloji Ana bilim Dalı, Ankara.
248
GİRİŞ
~ pidemiyolojik çalışmalar, sigara il:l:ır içiminin, endüstrileşmiş Batılı
ülkelerde ve giderek artan boyutlarda
olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde, çeşitli hastalıkların ve erken ölümlerin en önemli .etkenlerinden biri olduğunu
ortaya koymaktadır. Sigara içimine bağlı ölümlerin önemli bir kısmını
akciğer kanseri, kronik obstrüktif
akciğer hastalıkları ve aortik anevrizma
teşkil eder. Aynca, pankreas ve safra kesesi kanserleri ile iskemik kalp has
talıkları sıklığı da yüksektir 0).
Sigara içme esnasında oluşan piro
liz ürünleri, sadece içen kişi tarafından
solunr;;akla kalmaz, kapalı çevrelerde
hava kirliliği olarak tanımlanacak boyutlarda çevreye dağılarak, başta
çocuklar olmak üzere sigara içmeyen
lerin de "çevresel tütün dumanı" na
maruziyetini diğer bir ifade ile "pasif
sigara içimi" olayını yaratır. lik kez 1950 yılında, annenin siga
ra içimine bağlı olarak gelişen ve ast
matik semptomlarla ortaya çıkan bir vak'a iJeC2) çevresel tütün dumanının
istenmeyen etkileri_ne. dikkat çekil
miştir. Konn yakın yıllara kadar sadece solunum yollarında görülen iritan etki ile ilgilenilme boyutlarında kalmış,
ancak 1981 yılından bu yana özellikle, akciğer kanserleri ile pasif sigara içimi
arasında pozitif bir ilişki varlığını or
taya koyan çalışmalarla yeniden güncellik kazanmıştır.
BAŞARAN ve HINCAL
Birçok ülkede yetişkin populasyo
nunun %25-35'i sigara içmektedir ve sigara içimi çoğunlukla kapalı yerlerde
gerçekleşmektedir. Böylece sigara içenlerle yaşayan ya da çalışan sigara
içmeyen kişilerin ve de çocukların evlerde, işyerlerinde ve toplumsal yer
lerde çevresel tütün dumanına büyük boyutlarda teması söz konusudur.
ÇEVRESEL TÜTÜN DUMANININ BİLEŞENLERİ
Sigara içen kişinin sigaradan çekerek inhale ettiği dumana ANA
DUMAN (Mainstream smoke), kül
tablasında veya parmak arasında bekleme esnasında yanma sonucu oluşan
dumana YAN DUMAN (sidesıream smoke) denir. Başka bir ifade ile; siga
ranın içilen ucu tarafından alınan du
man ana duman, yanan ucundan
oluşup doğrudan çevreye dağılan du
man yan dumandır. Böylece çevresel
tütün dumanı, esas itibariyle yan dumandan ve kısmen de sigara içen
kişinin dışarıya üflediği ana dumandan
oluşur.
Tüm tam olmayan yanma olay
larında olduğu gibi tütünün pirolizi ile
de çoğunluğu organik yapıda olan kompleks bir gaz, partikül ve aerosol
karışımı meydana gelir. Havada asılı tütün dumanı zamanla kendi içinde gaz
ve partikül değişimi yapar ve
bileşenleri arasında reaksiyonlarla oksidasyon gibi kimyasal değişikliklere
uğrar.
r BAŞARAN ve HINCAL
Çevresel tütün dumanının kapalı
çevreden uzaklaştınlması havalandırma
dışında, çevre yüzeylerinde birikme
şeklinde de olur. Bazı gaz fazı
bileşenleri yüzey materyali ile reak
siyona girebilir ve bazı hallerde
değişmiş veya değişmemiş şekilde tek
rar çevreye yayılırlar.
Ana dumanda 4000'den fazla bileşik
saptanmıştır. Bunların %10'u yan du
manda da bulunmuştur (3). Ana duman
analizi, belirli bir izmarit uzunluğuna
gelinceye kadar dakikada 35 ml'Jik 2
çekiş şeklinde standart bir protokolle
çalışan bir makine ile, bir filtre üzerine
partikül ve kondanse buhar toplayarak
yapılır <4l.
Yan duman analizi ise ya ana du
mana benzer bir yöntemle ya da çevre
havası örneği toplayarak yapılır (5).
Kullanılan tütün ve sigara içim şekli
farklı olınadığı sürece filtreli ya da filt
resiz sigaraların yan dumanları farklılık
göstermemektedir (3,6)_
Ana duman ve yan dumanın temel
bileşenleri Tablo 1 'de verilmiştir.
Görüldüğü gibi hava ile seyrelme
öncesi yan dumandaki konsantrasyon
ana dumandan önemli ölçüde
yüksektir.
"Ana Bileşenler" kısaca incelenecek
olursa;
Katran Partikülleri Yan duman içinde yayılan katran
şeklindeki partiküle materyalin miktarı
249
sigara başına 15-35 mg'dır Ol. Katran
oda sıcaklığında kondanse olabilen or
ganik bileşiklerden oluşur, kısmen
yüzeylerde birikme ile kaybolur ise de
sigara içilen evlerin havasında önemli
ölçüde yüksek konsantrasyonda
ölçülmüştür.
Karbon Monoksit
Yan dumanda sigara başına 40-70
mg miktarda bulunur. Havalandırma
çok yetersiz olmadığı sürece konsan
trasyon 10 ng/m3'lik eşit değeri aşmaz (7).
Nikotin
Tütünün ana alkaloidi olup %75-
90'ı yan dumanla yayılır. Tütüne özgü
ana bileşen olduğundan çevresel tütün
dumanı kirliliği için de sclektif bir
gösterge olarak kullanılmaktadır Ol.
Azotoksitler Ana bileşen NO'dır. Kısmen nit
ratın yıkılması, kısmen azotlu organik
bileşiklerin yanması, kısmen de at
mosferik azotuıı oksidasyonu ile
oluşur. Miktarı büyük ölçüde
tütündeki nitrat konsantrasyonuna
bağlı olup sigara başına 0.5-3 mg NO,
yandumanla yayılır (3).
Uçucu Hidrokarbonlar Ana dumana kıyasla 4-10 kez
yüksek konsantrasyonda yan dumanda
bulunurlar. Bunlardan özellikle doy
marnış alifatik hidrokarbonlar (alken
ler) epoksitlere metabolize olmaları
nedeniyle önemlidir (8).
~
250 BAŞARAN ve HINCAL
Tablo 1: Sigara Ana Dumanı ve Yan Dumanın Bileşenleri (4)
Bileşik Yan Duman Ana Duman
Katran 24.1 mg 11.4 mg
Karbonmonoksit 53.0mg 12.0 mg
Nikotin 4.1 mg 0.8 mg
Azot oksit 2-3 mg 0.2-0.5 mg
Uçucu Hidrokarbonlar
Eter 1.2 mg 0.24 mg
Propen 1.3 mg 0.18 mg
1,3 Butadien 0.4 mg 0.03 mg
lsopiren 3.1 mg 0.70 mg
Aromatik Bileşikler
Floran tren 1.3 ug 0.27 ug
Benzo (a) piren 0.2 ug 0.04 ug
o-Toluidin 3.0 ug 0.16 ug
2-Naftilamin 0.06 ug 0.002 ug
Kinolin !Sug 1.7 ug
N-Nitrozaıninler
Nitrosodimetilamin 0.2-1 ug O.Ol - 0.04 ug
Nitrosonomikotin 0.15-1.7 ug 0.1-1 ug
Radyoaktif İzotoplar
210 Po 0.004 Bq 0.003 Bq
BAŞARAN ve HINCAL
Yan dumanda bulunan eseT bileşenler ise;
Aromatik Hidrokarbonlar
Yan dumanda başta 1 µg/sigara konsantrasyonda Iluoranten olmak üzere çok sayıda polisiklik aromatik hidrokarbon; karsinojenik o-ıoluidin, 2-naftilamin ve 4-aminobifenil'de dahil çok sayıda aromatik amin; azaarcnlcr ve heterosiklik aminler bulunur (3,9,10). Çoğu aromatik aminlerin konsantrasyonunun ana dumana kıyasla 30 kez daha yüksek olması, bu maddelerin tercihan yan duman oluşum
koşullarında oluştuklarını göstermektedir.
Nitrozaminler
Tütün dumanı, çoğu karsinojenik çok sayıda N-nitrozan;ıin içerirO 1), Bunların bazılarının, örneğin, Nnitrozodimetilamin'in yan dumandaki miktarı ana dumandan 10-200 kez daha yüksektir.
Radyoaktif izotoplar
Tütünde çok sayıda doğal olarak oluşan radyoaktif izotop bulunur. Bunlardan en önemlisi, bir a-yayıcısı olan, hem yan ve ana dumanla hem de sigara izmariti ve külüyle 0.1 Bq/g miktarlarda yayılan 210po'dur. kapalı yerlerde çevredeki yüzeyler yerine duman partiküllerine yapışmayı tercih eden radyoaktif radon (Rn) parçalanma ürünleri de radon radyasyonu riskini önemli ölçüde artırır<! 2).
ÇEVRESEL TÜTÜN DUMANINA MARUZİYETİN ÖLÇÜLMESİ, BİYOLOJİK GÖSTERGELER
251
Tütün dumanındaki çok sayıda zarar1ı bileşenin yan duman konsantrasyonlarının yüksek olmasına karşılık ortam havası içinde dağılma sonucu seyreltilmeleri söz konusudur. Bu nedenle pasif sigara içiminin etkilerinin araştırılmasında en büyük güçlük, epidemiyolojidc "düşük doz" sorunu olarak tanımlanan sorundur. Çeşitli
koşullarda, pasif sigara içimi ile alınabilen en yüksek doz ve günlük yaşantı içerisinde kronik olarak alınabilen doz boyutları nedir? Bu soruların en doğru cevabının tütün dumanına özgü bazı biyokimyasal göstergelerin ölçümü ile elde edilebileceği gerekçesinden hareketle, pasif sigara ıçımınin epidemiyolojik değerlendirme yöntemlerine biyolojik gösterge ölçümleri de ilave edilmiştir. Bu göstergelerden en sık kullanılanlar; karbonmonoksit, tiyosiyanat, nikotin ve ketinin ölçümleridir.
Karbonmonoksit ve tiyosiyanat ölçümleri kolaydır ve özellikle tiyosiyanat düzeyi ölçümleri, yarı-ömrün 1-2 hafta gibi uzun bir süre olması nedeniyle gcçmişdek:i maruziyeti veya gizlenen ya da ara sıra vaki olan aktif içiciliği ortaya çıkarmada yararlıdır (13,14), Ancak her iki yöntemin de
özgüllüğü azdır. Trafik emisyonları,
252
gaz sobası ve hava gazı fırınlarının
çevre karbonmonoksit düzeylerine
katkısı fazladır. Diyetteki bazı sebze ve
baklagiller de tiyosiyanat düzeyini
yükseltirlcrC4l.
Nikotin ve ana metaboliti olan ka
tinin, plazma, tükürük ve idrarda piko
gram düzeyde tayini yapılabilen tütüne
özgü göstergelerdir. Nikotinin
yarılanma ömrü sadece 1-2 saattir, bu
nedenle akut temasın göstergesidir.
Katinin ise 20 saat civarında bir
yarılanma ömrüne sahiptir ve günlük
temasın göstergesi olarak kullanılır.
Tablo 2'de Jarvis ve diğ.'ninC15) bir
iş gününün başlangıcında ve dumanlı,
· havalandırılmayan toplu bir yerde
geçirilen bir günün akşamında sigara
içmeyen 7 kişide ölçtükleri nikotin ve
katinin değerleri,gösterilmiştir. Aynı
araştırmacılar i.v. 1 mg nikotin
BAŞARAN ve HINCAL
infüzyonu ile kararlı hale 1 saat'de
ulaşıldığını saptadıktan sonra yukarı
daki sonuçlarını tekrar değerlendir
mişler ve plazma nikotin düzeyleri
esas alındığında 0,22 mg/saat, idrar
düzeylerinden hareket edildiğinde ise
0,24 mg/saat nikotin alımı olduğunu
hesaplamışlardır. Aktif sigara içiminde
nikotin alımı sigara başına 1 mg ci
varındadır. Dolayısıyla çok kirli bir or
tamda 3-5 saat'lik bir temasla sadece l
sigaraya eşdeğer nikotin inhalasyonu
söz konusu olmaktadır. Bu alım
düzeyi daha az kirli koşullardıİ daha da
düşük olup, Foliart ve diğ.C16) 30
saatlik temasın 1 sigaraya eşdeğer
olduğunu hesaplamıştır. Dolayısıyla
en ağır koşullarda bir günlük pasif si
gara içiminde nikotin için üst limit 2
sigara eşdeğerini geçmemektedir. An
cak aynı ortamda 1-2 saat içinde ab
sorbe edilen karbonmonoksit miktarı 1
Tablo 2: Sigara İçmeyen 7 Kişide Çevresel Tütün Dumanına Temasdan önce
ve Sonraki Nikotin, Katinin ve Karbonmonoksit Düzeyleri (15)
Alım Göstergeleri Önce Sonra
Nikotin (ng/ml) Plazma 0.76 2.49•
Tükürük 1.90 43.63b
İdrar 10.51 92.63C
Kolinin (ng/ml) Plazma 1.07 733b
Tükürük 1.50 8.04b
İdrar 4.80 12.94d
Karbonmonoksit (ppm) 4.71 10.57b
a:p < 0.005 b:p < 0.001
c:p > O.Ol d,p < 0.025
1
BAŞARAN ve HINCAL
sigara içimine eşdeğerdir (13,17). Tüm
bu sonuçlar, biyolojik gösterge seçimi
ve kullanımının da sorunları olduğunu
ortaya koymaktadır. Nitekim pasif si
gara içiminin kanser riskini artırıcı etkisine ilişkin epidemiyolojik çalışma
ların değerlendirilmesinde dikkate
alınması gerekli bir diğer husus da ni
kotinin yan duman/ana duman oranının
dumanın, kanserojen bileşiklerinin
oranından çok farklı olmasıdır (18).
PASİF SİGARA İÇİMİNİN
ETKİLERİ - EPİDEMİYO
LOJİK SONUÇLAR
Gerek aktif, gerekse pasif sigara
içiminin sağlık üzerine etkileri konu
sunda bugüne kadar çok sayıda yayın yapılmışıır(19). Ancak pasif sigara
içimine ilişkin muhtemel etkilerin;
i) tümör oluşturma potansiyeli
ii) aterosklerotik potens
253
değerlendirme yapılmış, özellikle
grupların yanlış sınıl1andırıldığı konu
sunda eleştiriler ileri sürülmüştür. An
cak Uluslararası Kanser Araştırmaları
Kuruluşu (!ARC) nun da dikkate aldığı
bir husus, yanlış sınıflandırmanın
mevcut bir riski azaltabileceği ama
mevcut olmayan bir riski artırmayacağı hususudur. Takibeden
yıllarda benzer çalışmaların sayısı
artmıştır. Çalışma düzeni ve
yöntemsel hatalar nedeniyle
değerlendirmeye genellikle alınmayan
bazı çalışmalar dışında 1987 yılı itiba
riyle yapılan 11 epidemiyolojik
çalışmadan 6'sının pasif sigara içimi
ile akciğer kanseri arasında pozitif bir
ilişki ortaya çıkardığı görülmektedir (20-30). Yine IARC'de Saraeci ve Ri
boli (31), US Surgeon General (32) ve
Amerikan Ulusal Araştırma Konseyi
nin (NRC)<33l yaptığı değerlendir-
iii) teratojenite; fetus ve çocuklarda melerin paraleli bir değerlendirmeyi toksik etki şeklinde sınıflanması 1989 yılında yapmışlar, mevcut verile-
mümkündür.
Pasif Sigara içimi ve Akciger Kanseri
Çevresel tütün dumanının içme
yenler üzerindeki muhtemel karsinoje
nik etkileri ilk kez 1981 yılında birbi
rinden birkaç ay arayla yayınlanan 2
kohort <20,21 ) ve bir vak'a kontrol <22l çalışması ile ortaya konulduğunda, bu
sonuçların geçerliliği konusunda çok
sayıda ve çelişkili yorum ve
rin pasif sigara içimi ile akciğer kanse
ri arasında bir sebep etki ilişkisi
gösterdiği sonucuna varmışlardır. Bu
araştırıcıların değerlendirmeye alınabi
lir nitelikte buldukları 11 vak'a kont
rol ve 3 kohort çalışmasından dcrledik-
1 eri 21 verinin incelenmesi şu
sonuçlan ortaya koymaktadır;
i) 21 veriden 15'inde relatif risk
1 'den büyüktür.
ii) Bunlardan 3 tanesi istatistiksel
olarak önemlidir.
254
iii) Tüm veriler birlikte değerlen
dirildiğinde onaya çıkan rclatif risk (1.35) istatistiksel olarak
önemlidir. Tüm bu çalışmalarda ortaya çıkan
sonç şudur: yaşamları süresince sigara
içmeyen, ancak eşlerinin içtikleri sigara dumanına maruz kalan bireylerde, eşin içtiği sigara adedi, maruziyet
süresi gibi parametrelerle de ili'lkili bir şekilde akciğer kanseri rclatif riski artışı olmaktadır. NRC(33)•ye göre bu
risk artışı %20-50 düzeyindedir. IARC'de ilk kez 1985 yılında yaptığı
değerlendirmede "B ugünc kadar yapılan
çalışmalar pasif sigara içiminin ya ris
ki artırdığı, ya da bir risk yaratmadığını göstermiştir. Ana ve yan du
manların bileşimi ve pasif sigara içimi esnasında absorbe edilen maddeler hakkındaki bilgilerimiz ve kanserojen
lerin kantitatif doz etki ilişkisi
göstermeleri nedeniyle pasif sigara içiminin kanser artışı için risk oluşturduğu sonucuna varılmıştır"
tarzında bir açıklama getirmişlerdir ve bu yorum halen geçerlidir (34). Ancak
mevcut çalışmalardaki yöntemsel hataları tekrarlamayan çok merkezli bir çalışma bu kuruluş tarafından
düzenlenmiş olup halen devam etmek
tedir. Pasif Sigara içimi ve Diger Tümörler Akciğer kanseri ve sigara ilişkisine
bilimsel ve emosyonel ilgi, çevresel
' BAŞARAN ve HINCAL
sigara dumanının diğer tip kanser risk
lerini artırdığına ilişkin yayınlara ilgiyi sınırlamakta, gölgelemektedir. Bir
diğer neden de akciğer kanserini az
oranda artıran pasif sigara içiminin, sigaraya özgü olmayan diğer tümörleri
artıracağına ihtimal verilememesidir.
Oysa en az 4 epidcmiyolojik çalışmada pasif içicilerin total kanser riskinin,
sigara içenlerle hiç temas etmeyenler
arasında olduğu gösterilmiştir
(24,35,37). Özellikle Hirayama'nın C35l
gözlemleri çok önemlidir ve doza bağımlıdır. Sadlcr (37) endometriyal,
scrvikal ve endokrin tümörleri ile
lösemi riskinde artış olduğunu
göstermiştir. Bunların çoğu doğrulan
mamış ise de bazıları doğrulanmıştır.
Örneğin meme kanseri riski aktif içicilerde yüksek değildir, ama pasif
içicilerde 2 kezlik bir artış göstermektedir (38). Hirayama (35) beyin
tümörü riskinde de artış gözlemiştir. Hamilelik öncesinde, hamilelikte ve
hamilelik sonrasında sigara içenlerin çocuklarında lösemi riskinin arttığı
(39); çocuklukta pasif temasın aktif
içici aile fertleri sayısı ile orantılı
şekilde kanser riskini arttırdığı bildirilmiştir (23).
Pasif Sigara içimi ve lskemik Kalp Hastalığı
Eşleri sigara içen kadınlarda iske
mik kalp hastalığından mortalite riski
nin arttığına ilişkin çalışmalar yayın-
, BAŞARAN ve HINCAL
lanmıştır (24 ,4oı. Bu çalışmaların, has
talığın gelişmesinde etken diğer
faktörlere göre düzeltilmeme gibi
yöntemsel hatalarına karşın sonuçları
dikkatle incelenmek durumundadır.
lskcmik kalp hastalığı riskinden genel
likle sorumlu tutulan maddeler nikotin
ve karbonmonoksit olmuştur. Ancak
aktif sigara içicilere kıyasla % 1 'den az
nikotin ve % !O'dan az karbonmonoksit
inhale eden pasif içicilerdcki etkenin
farklı olması gerekir. Nitekim pipo
içenlerde bu risk sigara içenlerden
düşüktür, oysa pipo dumanının nikotin
oranı daha yüksektir. Son yıllarda
kuşlarda yapılan deneysel araştırmalar,
bazı karsinojenik ajanlara temasla aort
da gelişen lezyonların insandaki ate
rosklerokun benzeri olduğunu göster
miştir <41 l. Aort dokusundaki siıokrom
P-450'ya bağımlı monooksijenaz sis
teminin metil kolantren, benzo(a) pi
ren gibi karsinojenik ajanları detoksi
fiye veya aktive edebildiği
gösterilmiştir<41 ·42l. Dolayısıyla yan
dumandaki formaldehit, akrolcin, azot
oksitler ve nitrozaminlcr gibi karsino
jenik ve kokarsinojenik ajanların ate
rosklerotik lezyonlardan sorumlu
olduğu ileri sürülmektedir (43)_
Pasif Sigara içimi ve Fetus ve
Çocuklar
Sigara içen hamile kadınlarda, fetu
sun plasenta yolu ile tütün dumanına
maruz kalması da bir ölçüde pasif siga
ra içimi olarak değerlendirilebilir.
255
Ancak burada temas edilen, çevresel
tütün dumanından farklı olup esas iti
bariyle anne tararından solunan "ana
duman" ın, akli ve veya dcaktive edil
miş transplascnıal bileşenleridir.
Matcrnal sigara içiminin fctusun
gelişimine etkisi uzun zamandır bilin
mekte olup, hamilelik esnasında sigara
içimine bağlı düşük, erken doğum, ölü
doğum ve düşük ağırlıklı doğum,
ayrıca "fetal tütün sendromu" diye bi
linen fctal büyüme geriliği bildirilmiştir (44,45)_
Ayrıca hamilelikleri boyunca siga
ra içen annelerin yeni doğanlarında
akut lenfoblastik lösemi ve re
tiküloendotelycl sistem tümörlerinde
önemli risk artışı belirtilmiş ise de ha
milelik esnasında sigara içimi ile
çocukluk kanserleri arasında birbiriyle
çelişkili sonuçlar bulunmaktadır (37 ,46)
Diğer taraftan sigara içen annelerin
ve hatta sigara içen babaların
çocuklarında doğum ağırlığının düşük
olduğu, sigara içen annelerin
çocuklarım erken sütden kestikleri bu
bebeklerin idrar katinin düzeylerinin
yüksek olduğu, örneğin babanın
içmesi nedeniyle 100 kez arttığı, hiç
temas etıneyenden 4 ng/ıng iken temas
edende 351 ng/ıng olduğu, temasın
hem süt yolu hem de çevresel tütün
dumanı inhalasyonu ile olduğu,
gösterilmiştir (47). Nieburg ve diğ.(48)
,
r 256
ise babanın aktif annenin pasif içici olduğu hallerde malformasyon ve ölü doğum riski artışı bildirmişlerdir.
Bu konudaki diğer iki geniş cpidcmiyolojik çalışmanın sonuçları
çelişkilidir yöntemsel hataları vardır, anne ve babanın sigara içimi iyi açıklanmamışur(49,50)_ Tüm bu neden
lerle annenin sigara içimi ile malformasyon ve ölü doğum riski makul görülmekle birlikte babanın sigara içiminin benzer risk artışına sebep
olduğuna ilişkin veriler kuşku ile karşılanmıştır. Ancak tüm çelişkili
çalışma sonuçlarına karşın, annenin sigara içiminin babanın sigara içimine kıyasla daha yüksek risk oluşturduğu konusuna ilişkin bir bilgi de bulunmamaktadır. Ayrıca zayıf olmakla birlikte annenin değil ama babanın sigara içimi ile beyin tümörü riski artışı bildirilmiştir <51l.
Son yıllardaki mekanizmaya yönelik biyokimyasal çalışmalar bu çok önemli konuya açıklık getirmeye
yardım edecek nitelikte veriler ortaya koymaktadır. Gebelikte aktif sigara içimi ile plasentada bazı sitokrom P-450 izoenzimlcrinin aktivitesinde önemli ölçüde artış saptanırken karaciğerde çok düşük ölçüde artış
gözlenmiştir. Manchester ve Jacoby (52J•nin çalışmaları babanın aktif sigara
içimiyle değil fakat, sadece annenin aktif sigara içimi ile çok spesifik bir
BAŞARAN ve HINCAL
plascntal monooksijenaz izoenziminin 100 kez kadar indüklendiğini göstermiştir. Bu artış karaciğerde sadece 2 kez ölçüsünde olmaktadır.
Bu son çalışmalar, annenin aktif sigara içimi ile indüklenen plasenta!
enzimlerin fctusu sigaranın karsinojenik ve teraıojenik bileşiklerine karşı, fctusa ulaşmadan metabolize etmek suretiyle koruduğunu göstermektedir. Bu da babanın sigara içimi ya da çevresel tütün dumanının fetusu daha
çok zarara uğrattığı konusundaki verileri destekler. Benzer sonuçlar Ankara'daki hava kirliliğinin plasenta! aril hidrokarbon hidroksilaz (AHH) aktiviıcsinc etkisi konusundaki çalışmalarımız esnasında da elde edilmiş, aktif sigara içenlerin plasenta! AHH düzeyleri ortalama 10 keze yakın bir artış gösterirken çevresel tülün dumanına maruz kalan gebelerde enzim aklivitcsi aruşı saptanmamıştır (53).
SONUÇ VE YORUM
Bu güne kadar polisiklik aromatik hidrokarbonlar (HAP) sigara karsinojcnezinden sorumlu tutulan ana ajanlar olmuştur. P AH'ların karsinojenik potansiyeli yadsınamaz ancak,
a) Metropolitan ve endüstriyel şehirlerde yaşayanlar, kırsal kesimde yaşayan ve günde 20,40 sigara içen kişilerle kıyaslanabilecek ölçüde PAH inhale ederler. Ancak şehirlerde
'
BAŞARAN ve HINCAL
yaşayanlarda akciğer kanser riski
önemli ölçüde yüksek değildir C54l.
b) Kok işleyen fabrikalarda, gaz
üretim yerlerinde ve demir çelik
işletmelerinde çalışanların temas ettiği PAH düzeyi temiz havaya kıyasla 100-
1000 kez yüksektir. Fakat kanser riski bu ölçüde artmamaktadır (55).
c) Tütün çiğneyenlerde 2-3 kez ar
tan kanker riski yanmış sigara ile
ilişkili değildir, tütüne özgü nitrozamin oluşumu ile ilgilidir (56).
el) Tütün kondensatınm mutajenik etkisinde PAH'ların rolü önemlidir.
Ancak Ames testiyle ölçülen konden
sat aktivitesi benzpireninkinden 10.000-20.000 kez yüksektir (57,58).
Tüm bu veriler pasif sigara karsi
nojenizindeki sorumlulun PAH'lar
olduğu görüşünü elimine etmektedir.
Günde en fazla 10 sigara içenlerde
tümör riski en az 3-10 kez artmaktadır ve risk, artan sigara sayısı ile oran
tılıdır(3). Sigara içmeyen fakat içenlerle
birlikte yaşayan veya çalışanların bir günde inhale ettikleri miktar, bir sigaranın ana dumanındaki partikül mik
tarının l/IO'i, nikotin miktarının l/5'i ölçüsünde olduğuna göre, bir sigaranın
l/IO-l/5'i ile akciğer riski artışı beklenemiyeceği açıktır. O halde, neden,
partiküle materyal ya da nikotin de değildir. Ancak bu noktada bir sigara
eşdeğeri terimi de yanıltıcıdır. Çünkü
257
yan dumanda bulunan formaldehit, ak
rolein, azotoksitlcr ve nitrozaminler gibi kuvvetli karsinojenik ve kokarsi
nojenik bileşiklerin oranı ana dumandan 50,100 kez daha fazladır (43).
Tüm bu nedenlerle, pasif sigara
içiminin, özellikle karsinojenik akti
vite riskini arttırmasının;
i) Ana duman ile yan duman
bileşenleri arasındaki önemli kantitatif farklardan ve
ii) Yan dumanda bulunan, fakat ana
pumanda bulunmayan ve bazı si
tokrom 450 izoenzimlerini indükleyen, bilinmeyen bazı bileşik
lerden
kaynaklandığı görüşü ağırlık kazan
maktadır.
Sonuç olarak, aktif sigara içimi kadar pasif sigara içiminin de zararlı
olduğunun kabulünün bilimsel, top
lumsal ve yönetsel bir görev olarak
karşımızda olduğu ortaya çıkmaktadır.
Sigara içiminin yarattığı tehlikenin
boyutlarını erken kavrayan Batılı
Ülkcler'de bir taraftan bu konudaki
araştırmalar yoğunlaştırılırken, diğer
taraftan eğitsel ve yönetsel karşıt
önlemlerle sigara içme oranı
düşürülmeye çalışılmıştır. Örneğin,
Hollanda'da bu tür önlemler sonucu içme oranının her yıl %2 azalma gösterdiği (59), ABD'de 1990 yılında
sigara içenlerin oranının l/4'e düşeceği
258 BAŞARAN ve HINCAL
<60l, İngiltere ve Hollanda'da mevcut Aktif ya da pasif, sorumsuzca siga-
tuturnun devamı halinde gelecek ra içiminin önlenmesinin bir uygarlık
yüzyılın ilk çeyreğinde çok az sayıda göstergesi olduğunun bu ülkede de bc
sigara içen kişinin kalacağı bildiri!- nimsenmesi gerekmektedir. mektedir (61).
Sigaraya karşı önlem almakta ge- KAYNAKLAR
eikmiş ülkelerde ise durumun tersine 1. Doll.R. "Tobacco An Overview
çalışlığı, sigara içen oranının giderek of Health Effects", Zaridze.D.,
artma gösterdiği, bu durumun devam Peto.R. (ed.). Tobacco-A Major
etmesi halinde sigara ile ilişkili has- Inıernaıional llealıh /lazard,
talıkların, bu ülkelerde mevcut olan Lyon, IARC Sci. Publ., No: 74,
enfeksiyon hastalıkları ve beslenme 11-22, 1986.
problemlerinin yerini alacağı ileri sürülmüştür (62).
Ülkemizde sigara içme oranı ve si
gara ile ilişkili hastalıklar hakkında ke
sin bir rakam vermek mümkün olmamakla birlikte, tütün tüketimindeki
artışın nüfus artışımızın üzerinde
olduğunu ileri süren Artvinli ve diğ.
(63). Hacettcpe Üniversitesi Merkez ve
Beytepe Kampüslerinde çalışan 2820
kişiyi kapsayan araşlırmalannda yak
laşık %45-50 oranında sigara içildiğini
saptamışlardır. Bu oran kadınlarla er
kekler, sağlık personeli ile diğerleri,
farklı eğitim düzeyleri ve iş yerleri
arasında önemli bir fark göster
memiştir. Sigara alışkanlığından yakın
çevrenin alışkanlık ve tutumunun da
önemli rol oynadığını gösteren bu
çalışmanın bir sağlık kuruluşunda
yapılmış olması da konunun ülke
mizdeki boyutlarını ve ele alınış
tarzını ortaya koyacak niteliktedir.
2. Rosen, F.L., Levy, A.,
"Bronchial Asthma Due to Aller
gy to Cigarelte Smoke in an In
fan t: Case Report",
J.Am.Med.Ass., 144, 620-621,
1950.
3. IARC, "Tobacco Smoking",
IARC Monographs on ıhe Evalu
aıion of ıhe Carcinogen Risk of
Chemica/s, Lyon, IARC, 38,83-
126, 1986.
4. LöfrOLh.G., "Environmental To
bacco Smoke: Overview of
Chemical Composition and Gen
otoxic Components" Muıaıion
Res., 22, 73-80, 1989.
5. Hammond, K.S., Leaderer, B.P.,
Roche, A.C., Schenker, M.,
"Collection and Analysis of Nic
otine as a Marker for Environ
mental Tobaeco Smoke", Aı
mos.Environ., 21, 457-462,
1987
'
BAŞARAN ve HINCAL
6. Adams, J.D., Lec. S.J., Hoff-· man,D., "Toxic and Carcinogcnic Agents in Undilutcd Mainstrcam Smoke and Sidestrcam Smokc of Diffcrcnt Typcs of Cigarcttes", Carcinogenesis, 8, 729-731, 1987.
7. Rickcrt, W.S., Robinson, J.C., Collishaw,N., "Yiclds of Tar, Nicotine and Carbon Monoxide in the Sidcstrcam Smokc from 15 Brands of Canadian Cigarettes" Am.J.Publ.llealth 74, 228-231, 1984.
8. Löfroth.G., Burton, R., Goldstein.G., Forchand.L., Hammond.K., Mumford.J., Seila.R., Lewtas.J., "Gcnotoxic Emission Factors for Sidestream Cigarctte Smoke Componcnts", Environ.
Mutagen., 9,61,1987.
9. Patrianakos.C., Hoffmann.D., "Chcmical Studics on Tobacco Smoke. LXIV. On thc Analysis of Aromalic Amincs in Cigarcllc Smokc'', J .Anal.Toxicol., 3, 150-159, 1979.
10. Dong,M., Schmcltz.I., Jacobs.E., Hoffmann.D., "Aza-arcncs in Tobacco Smoke", J.Anal.Toxicol., 2,21-25, 1978.
ı ı·. Hoffmann.D., Brunncmann.K.D., Adams.J.D., Hect.S.S., "Formation and Analysis of Nnitrosamines in Tobacco Products
259
and Their Endogcnous Formation in Consumcrs" D'Neil.I.K., Yon Borstcl. R. C., Miller. C. T., Long.J., Barlsch. H. (ed.), NNitroso Compounds: Occurence, Biological Effects and Relevance to Human Cancer., Lyon, IARC Sci. Publ. No. 57, 743-762, 1984.
12. Bcrgman,H., Edling.C., · Axelson.0., "Indoor Radon Daughter Concentrations and Passive Smoking", Environ.Int., 12, 17-19, 1986.
13. Jarvis.M.J., "Application of Biochemical lntake Markers to Passive Smoking Mcasuremcnt and Risk Estimation". Mutation Res., 222, 101-110, 1989.
14. Jarvis.M.J., "Serum Thiocyanate in Passivc Smoking", Lancet,
1,169, 1985.
15. Jarvis.M.j., Ruscll.M.A.H., Feyerabend.C., "Absorption of Nicotinc and Carbon Monoxide from Passive Smoking Under Natura! Condilions of Exposure", Thorax, 38, 829-833, 1983.
16. Foliart.D., Bcnowitz.N.L., Becker.C.E., "Passive Absorption of Nicotine in Flight Attendants", N.Eng.J.Med., 308, 1105, 1983.
17. Russell.M.A.H., "Estimation of Smokc Dosage and Mortality of
260
Non-Smokers From Environmental Tobacco Smoke", Tox.Lett., 35, 9-18, 1987.
18. O'Neill,J., Riboli.E., "IARC Approaches to Monitoring Exposure of Passive Smoking", Tox.Lett., 35, 29-33, 1987.
19. Fielding.J.E., "Smoking: Hcalth Effects and Control", N-Engl. J. Med., 313, 491-498, 1985.
20. Hirayama.T., "Nonsmoking Wives of Heavy Smokers Have a Higher Risk of Lung Cancer: A Study from Japan'', Br.Med.J., 282, 183-185, 1981.
21. Garfinkel.L., "Time Trcnds in Lung Cancer mortality Among Nonsmokers and a Notc on Passive Smoking", J. Natl. Cancer. /nst. 66, 1061-1066, 1981.
22. Trichopoulos.D., Kalandidi.A., Sparros.L., MacMahon.B., "Lung Can cer and Passive Smoking", IntJ.Cancer., 27, 1-4, 1981.
23. Correa.P., Williams Pickle.L., Fontham.E., Lin.Y., Haenszel. W., "Passive Smoking and Lung Canccr", Lancet, 2, 595-597, 1983.
24. Gillis.C.R., Hole.D.J., Hawthorne.V.M., Boyle.P., "Thc Effects of Environmental Tobacco Smoke in Two Urban Communitics in the Wcst of Scotland", Eur.J.Respir.Dis., 65, 121-126, 1984.
BAŞARAN ve HINCAL
25. Garfinkel.L., Auerbach.O., Joubcrt.L., "Involuntary Smoking and Lung Cancer: A Case Conırol Study", J.Natl.Cancer /nst., 75, 463-469, 1985.
26. Akiba.S., Hiroo.K., Blot.W.J., "Passive, Smoking and Lung Cancer Among Women in Hiroshima and Nagasaki", Radiation Res. Found.Techn.Rep.Ser., 7, 85, 1985.
27. Chang.W.C., Fung.S.C., "Lung Cancer in Non-smokers in Hong Kong", Grundmann. E., (ed.), Geographical Pathology in Cancer Epidemiology, Cancer Campaign., Fischcr, Stuttgart, Vol:6, 199-202, 1982.
28. Koo.L.C., Ho.J.H.C., Saw.D., "Is Passive Smoking an Added Risk Factor for Lung Cancer in Chinese Women?", J. Exp. Clin. Cancer Res., 3, 277-284, 1984.
29. Kabat.G.C., Wyndcr.E.L., "Lung Canccr in Nonsmokers", Cancer, 53, 1214-1221, 1984.
30. Lee.P.N., Chamberlain.J., Aldcrson.M.R., "Relationship of Passive Smoking to Risk of Lung Cancer and Other Smokingassociated Diseası:s", Br. J. Cancer., 54, 97-105, 1986.
3 !. Saracci.R., Riboli.E., "Passive Smoking and Lung Cancer: Current Evidcnce and Ongoing Stud-
,
BAŞARAN ve HINCAL 261
iesatthelntemationa\Agencyfor 38. Schccter.M.T., Miller.A.B., Rescarch on Canccr'', Muıaıion
Res., 222, ı'ı7-127, 1989.
32. U.S.Surgcon General., "The
Health Concequences of Involuntory Smoking", U.S.DHHS,
Rockville, 1986.
33. National Research Council.,
"Environmental Tobacco Smoke:
Measuring Exposures and Assessing Health Effects". National Acadcmy Press.Washington,
DC., 1986.
34. IARC, "Overall Evaluations of
Carcinogenicity: An Updating of IARC Monographs", IARC
Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risks of Chem
icals ıo llumans., Lyon, Sup.Na:
7 1-42, 1988.
35. Hirayama.T., "Canccr Mortality
in Nonsmoking Womcn with
Smoking Husbands Based on a
Large-scale Cohort Study in Ja
pan", Prev.Med., 13, 680-690, 1984.
36. Miller.G.H., "Cancer, Passive Smoking and Nonemploycd and
Employed Wives", Wesı J.Med., 140, 632-635, 1984.
37. Sadler.D.P., Everson.R.B., Wil
cox.A.J., "Passive Smoking in Adulthood and Cancer Risk"
Am.J.Epidemiol., 121-37-48, 1985.
Howe.G.R., "Cigarettc Smoking
and Breast Cancer: A Case
Control Sıudy of Screening Program Participants", Am. J. Epi
demiol., 121, 479-487, 1985.
39. Stjemfeld.M., Berglund.K., Lind
stcn.J., Ludvigsson.J., "Matemal Smoking During Pregnancy and Risk of Childhood Cances", Lan
ceı., 1,1350-1352, 1986.
40. Garland.C., Barret.Connor.E.,
Suarez.L., Criqui.M.H., Wing Effects of Passive Smoking on
Ischcmic Heart diseases, Mortali
ty of Non-Smokers" Am. J. Epi
demiol., 121, 645-65, 1985.
41. Majesky.M.W., Reidy. M. A.,
Bcnditt.E.P., Juchau. M. R.,
"Focal Smooth Muscle Proliferation in the Aortic Intima Pro
duccd by an Initiation-promoıion
Sequence", Proc.Naıl.Acad.Sci., 82, 3450-3454, 1985.
42. Bond.J.A., Gown.A.M., Yang. H. L., Benditt.E.P., Juchau. M. R., "Further Investigations of
Polynuclear Aromatic Hydrocarbons to Elicit Atherosclerotic Lesions" ,!. Toxicol.Environ.Hea/th.
. 7, 327-335, 1981.
43. Remmer.H., "Passively Inhaled
Tobacco Smoke: A Challenge to
Toxicology andPreventive Medicine" Arch.Toxicol., 61, 89-104,
1987.
'
262
44. Butler. N. R., Goldstein. H., "Smoking in Pregnancy and Subsequent Child Dcvclopmcnt", Br.Med.J., 4, 573-575, 1973.
45. Johnston.C., "Cigarcttc-Smoking and the Outcome of Human Pregnancies: A Status Report on thc Consequcnces'', Clin.Toxicol., 18, 189-209, 1981.
46. Pcrshagcn.G., "Childhood Cancer and Malignancics Othcr Than Lung Canccr Rclated to Passive Smoking", Muıaıion Res., 222, 129-135, 1989.
4 7. Schwartz-Bickcnbach.D., SchulteHobein.B., Abt.S., Plum.C., Nau.H., "Smoking and Passive Smoking During Prcgnancy and Early Infancy: Effects on Birth Weight, Lactation Pcrioct, and Cotinine Conccntrations in Mother's Milk and Infant's Urine", Tox.Leıı., 35, 73-81, 1987.
48. Nieburg.P., Marks.J.S., McLaren.N.M. Remington.P.L., "The Fetal Tobacco Syndromc", JAMA 253, 2998-2999, 1985.
49. Evans.D.R., Ncwcombe.R.G., Campbcll.H., "Maternal Smoking Habits and Congcnital Malformations: A Population Study'', Br.Med.J., 2, 171-173, 1979.
50. Naeye.R.L., "Relationship of Cigarette Smoking ıo Congenital
BAŞARAN ve HINCAL
Anomalies and Pcrinatal Dcath.", Am.j.Pathol.,90, 289-293, 1978.
51. Preston-Martin.S., Yu.M.C., Bcnton.B., Hcnderson.B.E., "Nnitroso Compounds and Childhood Brain Tumors A Caseconırol Study'', Cancer Res., 42, 5240-5245, 1982.
52. Manchester.D.K., Jacoby.E.H., "Sensitivity of Human Placcntal Monooxygcnase Activity to Maternal Smoking'', Clin. Pharma
col. Ther., 30, 687-692, 1981.
53. Hıncal.F., "Effects ofExposure to Air Pollution and Smoking on the Placcntal Aryl Hydrocarbon Hydroxylase (AHH) Activity." Arch.Environ.Health. 41, 377-383, 1986.
54. Pcto.R., Doll.R., "Avoidable Risksof Cancer in the United States" J.Natl. Cancer Jnst., 66, 1192-1308, 1981.
55. IARC "Polynuclear Aromatic Compounds, Industrial Exposures", IARC Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risk of Chemicals to Humans, Lyon, IARC, 34, 89-92, 1984.
56. Hofmann. D., Adams. J. D., Brunnemann. K.D., "A Critical Look At N-Nitrosamines in Environmental Tobacco Smoke'', Tox.Leıı., 35, 1-8, 1987.
BAŞARAN ve HINCAL
57. Sugumura,T., Nagao.M., Honda.M., Yahagi.t., Scino.Y., Sato.S., Malsukura.N., Matsushima.T., Shirai.A., Sawamura.N., Matsumiıto.H., "Mutagcncarcinogens in Food, with Spccial Refercnce to Highly Muıagenic Pyrolytic Producıs in Broilcd Foods", Hialt.H.H., Watson.J.D., Winsten,J.A., (cd.) Origins of
Human Cancer., Cold Spring Harbor Labor, 1561-1577, 1977.
58. Claxıon.L.D., Morin.R.S., Hughes.T.J., Lewıas.J., "A Gcnotoxic Assesment of Environmcnıal Tobacco Smokc: Using bacıcrial bioassays" Mutation
Res., 222, 81,99, 1989. 59. Wafclbakkcr, F., "Youngsıcrs Bc
ıween Peergroup and Advcnisemenı". Isı Convenıion Socictes
Europaea Pneumologica. Health Educaıion Session. Knokke. 17,18 Eylül s. 19, 1982.
263
60. Rcmingıon, P.L., Forman, M.R., Gcntry, E.M. Marks, J.S., Hogclin, G.L., Trowbridge, F.L., "Current Smoking Trends in ıhe Unitcd Slates. The 1981-1983 Behavioral Risk Factor Surveys",
JAMA, 253-2975-2978, 1985.
61. Rcck, J.V., "Smoking Bchaviour in ıhe Ncthcrlands and GrcatBritain, 1958-1981", Isı Convcn
tion Societas Europaea Pneumologica. Hcalth Educaıion Session, Knokke. 17-18 Eylül, s. 24, 1982.
62. Sıeinfold, J.L., "Smoking and Lung Cancer A Milcsıonc in Avareness", JAMA, 12, 253:208 (1985).
63. Artvinli, M., Saraçbaşı, O., Şahin.A., "Hacettepe Üniversitesi Görevlilerinin Sigara ile Olan İlişki ve Düşünceleri", lç Has
talıkları Derg., 1, 161-166(1987).
Başarı, "başaracağım" diye başlayanın ve "başardım" diyebilenindir.
Mustafa Kemal ATATÜRK
Recommended