ต่อมไร้ท่อ54

(ENDOCRINE SYSTEM)

ครูนุชนารถ เมืองกรุง

ป 2391 ARNOLD A. BERTHOLD

หมายถึง สารเคมีที่ทําหนาที่ควบคุมการทํางาน

ของระบบตางๆ ในรางกาย เชนการทาํงานของระบบสืบพันธุ

ระบบขับถาย ตลอดจนกระบวนการเมแทบอลิซึมของรางกาย

ฮอรโมนสวนใหญเปนสารประเภทโปรตีน

และสเตรอยด ที่ผลิตจากเน้ือเยื่อหรือตอมไรทอ

(endocrine tissue หรือ endocrine gland)

ตอมไรทอ (endocrine gland) ตอมที่หลั่งสารและไปมีผลตอ

เซลลเปาหมายโดยผาน extracellular fluid เชนกระแสเลือด

ตอมมีทอ(exocrine gland) ตอมที่หลั่งสารและไปมีผลตอเซลล

เปาหมายโดยผานทอ

5

หนาที่ของฮอรโมนแบงออกไดเปน 3 กลุมใหญ

1. ควบคุมการเจริญเติบโต (growth)

2. ควบคุมและรักษาสภาพแวดลอมภายในรางกายใหเปนปกติ

3. ควบคุมการทํางานของรางกายอยางอัตโนมัติ

6

Chemical messengerหรือmolecular messenger แบงเปน 5 ชนิดดังนี้

1. Paracrine (local regulator) 2. Neurotransmitter 3. Neurohormone

4. Hormone 5. Pheromone

7

ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมีไดเปน 4 ชนิด คือ

1. ฮอรโมนเปปไทดหรือโปรตีน (Polypeptide hormone)

เปนสารประกอบประเภทโปรตีนหรือโพลีเปปไตดขนาดเล็ก ละลายน้ําได

ระดับฮอรโมนเปล่ียนแปลงเร็ว ออกฤทธิ์ท่ีเยื่อหุมเซลลของอวัยวะเปาหมาย

ไดแก ฮอรโมนจากไฮโพทาลามัส ตอมใตสมอง ตับออน และตอมพาราไทรอยด

8

ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมีไดเปน 4 ชนิด คือ

2. ฮอรโมนสเตียรอยด (Steroid hormone)

เปนฮอรโมนท่ีไมละลายในน้ํา และไมถูกเก็บไวในตอมท่ีสราง เมื่อสรางขึ้นแลวจะ

สงไปยังอวัยวะเปาหมายในทันที ระดับฮอรโมนคอนขางคงท่ี

ไดแกตอมหมวกไต ( adrenal gland) รังไข (ovary) และอัณฑะ (testis)

9

ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมีไดเปน 4 ชนิด คือ

3. ฮอรโมนเอมีน (Amine hormone)

เปนฮอรโมนท่ีไดจากกรดอะมิโนเชื่อมกันแลวตัดหมูคารบอกซิลออก จะไดเอมีน

ฮอรโมนกลุมนี้ละลายน้ําได มีระดับฮอรโมนไมแนนอน สูง ๆ ต่ํา

ไดแก ฮอรโมน ไทรอกซิน (thyroxin) และแคทีโคลามิน (catecholamine)

10

ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมีไดเปน 4 ชนิด คือ

4.ฮอรโมนกรดไขมัน (Fatty acid hormone)

เปนสารประกอบของกรดไขมัน มีผลทําใหกลามเน้ือและหลอดเลือดหดตัว

ไดแก prostaglandin พบใน semen และสรางจากตอมเน้ือเยื่อ

11

กลไกการออกฤทธิ์ของchemical messenger และฮอรโมน

-ออกฤทธ์ิไดโดยการจับกับตัวรับสัญญาณ(receptor)

สารเคมีตัวเดียวกันสามารถมีผลตอ

เซลลชนิดตางๆ ไดตางกันโดยข้ึนกับ

1.ตัวรับตางกัน (a กับb&c)

2.ตัวถายทอดสัญญาณในเซลล

ตางกัน (bกับc)

12

การออกฤทธิ์ของฮอรโมน แบงตามโครงสรางไดเปน 2 แบบ

1.พวกท่ีมีตัวรับอยูท่ีผนังเซลล(cell membrane receptor)ไดแกฮอรโมนท่ีมีขนาดใหญ

ผานเขาเซลลไมได ไมละลายในไขมัน เชน ฮอรโมนโปรตีน

13

2.พวกท่ีมีตัวรับอยูภายในเซลล ไดแกฮอรโมนท่ีมีขนาดเล็กและละลายในไขมันได

เชน ฮอรโมนสเตียรอยด, ฮอรโมนไทรอยด, Vitamin D3,

-ตัวรับเมื่อจับกับฮอรโมน

(hormone-receptor complex)

จะทําหนาท่ีเปน transcription factor

-ตัวรับอาจอยูในไซโตพลาสม

หรือนิวเคลียส

ฮอรโมนจากตอมไรทอที่สําคัญของรางกาย

ตอมไรทอมีการเปล่ียนแปลงมาจากเน้ือเย่ือทั้ง 3 ช้ัน คือ

1. พวกที่เปล่ียนแปลงมาจากเน้ือเย่ือช้ันกลาง

* สรางสารพวกสเตอรอยด

- ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex)

- รังไข (ovary)

- อัณฑะ (testis)

2. พวกที่เปล่ียนแปลงมาจากเน้ือเย่ือช้ันนอก และเน้ือเย่ือช้ันใน

* สรางสารพวกเปปไทด โปรตนี

- ตอมไทรอยด(thyroid gland)

- ตอมใตสมอง(hypophysis หรือ pituitary)

- ตอมหมวกไตสวนใน(adrenal medulla)

15

ความสําคญัของตอมไรทอตอรางกาย

1. พวกที่รางกายขาดไมได(essential endocrine gland) - ตอมไทรอยด (thyroid gland) - ตอมพาราไทรอยด(parathyriod gland) - ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex) - ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส2. พวกที่รางกายขาดได(non-essential endocrine gland) - ตอมใตสมองสวนหนา (pituitary) - ตอมไพเนียล(pineal gland) - ตอมหมวกไตสวนใน (adrenal medulla) - รังไข (ovary) - อัณฑะ(testis)

1. ตอมไพเนียล

2. ตอมใตสมอง

3. ตอมไทรอยด

4. ตอมพาราไทรอยด

5. ตับออน

6. ตอมหมวกไต

7. อวัยวะเพศ

8. รก

9. ตอมไทมัส

10. กระเพาะอาหารและลําไสเล็ก

ตอมไพเนียล ของสัตวเลือดเย็น สัตวสะเทินน้ําสะเทินบก และสัตวเล้ือยคลาน

บางชนิดไมสรางฮอรโมน แตเปนกลุมของเซลลรับแสง

ในสัตวเลือดอุนจําพวกสัตวเล้ียงลูกดวยนม การทํางานของตอมนี้สัมพันธกับแสง

สวางและการรับภาพ

ในคน ตอมไพเนียลอยูระหวางเซรีบรัมซีกซายและซีกขวา ทําหนาท่ีสรางฮอรโมน

เมลาโทนิน มีหนาท่ียับยั้งการเจริญเติบโตของอวัยวะสืบพันธุไมใหเติบโตเร็วเกินไป

1. ตอมไพเนียล (pineal gland)

อยูติดตอกับสวนลางของสมองสวนไฮโพทาลามัส

แบงได 3 สวน คือ ตอมใตสมองสวนหนา สวนกลาง และสวนหลัง

มีขนาดประมาณ 1 – 1.5 ซม.

2. ตอมใตสมอง(hypophysis หรือ pituitary)

21

1. ตอมใตสมองสวนหนา(Anterior pituitary)

2. ตอมใตสมองสวนกลาง (intermidiate )

3. ตอมใตสมองสวนหลัง (Posterior pituitary)

22

ตอมใตสมองสวนหนา(anterior pituitary gland or adenohypophysis)-ควบคุมการหล่ังฮอรโมนโดยไฮโปทาลามัส โดยหล่ัง releasing/inhibiting

ผานทางเสนเลือด portal vessel

ปลายแอกซอนมาสิ้นสุดและหลั่งฮอรโมนประสาทออกสูกระแสเลือด

สรางฮอรโมนประสาท

ปลอยที่ตอมใตสมองสวนหลัง

1. โกรทฮอรโมน (GH)

2. โกนาโดโทรฟน (Gn) ประกอบดวย FSH และ LH

3. โพรแลกทิน

4. อะดรีโนคอรติโคโทรฟน (ACTH)

5. ไทรอยดสติมิวเลติงฮอรโมน (TSH)

6. เอนดอรฟน

( anterior pituitary gland or adenohypophysis )

25

- ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH) เปนสารพวกโปรตีน

ควบคุมการเจริญเติบโต ของรางกาย

นอยไป มากไป

เด็ก dwarfism giantism

ผูใหญ acromegaly simmon’s disease

1. ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH)

26

GIANTISM เนื่องจากในวัยเด็กมีการสราง GH มากเกินไปจะมีผลกระตุนการเจริญเติบโตมากกวา

ปกติ เรียกวา สภาวะยักษ (giantism)

27

13 years old

18 years old

18 years old High School Graduation

21 years old

Entering his car, front seat had to be removed

http://www.altonweb.com/history/wadlow/

28

DWARFISM

เนื่องจากในวัยเด็กมีการขาดฮอรโมน

GH นอยทําใหเกิดอาการรางกายมี

ขนาดเล็ก แคระแกร็น เนื่องจากการ

เจริญเติบโตของกระดูกถูกยับยัง้

ระบบสืบพันธไมเจริญ

29

ACROMEGALY

เน่ืองจากในวัยผูใหญมีฮอรโมน GH มากเกินไปจะมีผลตอการกระตุนการ

เจริญของกระดูกในดานกวาง เน่ืองจากกระดูกทางดานยาวบิดไปแลว ยาวอีก

ไมได และยับยั้งเน้ือเยื่อเกี่ยวพันดวย ทําใหกระดูกที่คางขยายขนาดกวางข้ึน

ฟนหางใบหนาเปนรูปส่ีเหลี่ยมคางหมู น้ิวมือ น้ิวเทามีขนาดใหญข้ึน ผิวหนัง

หนาและหยาบ

30

SIMMON’S DISEASE

เนื่องจากในผูใหญท่ีมีฮอรโมนโกรธนอย

มักไมแสดงลักษณะอาการใหเห็นแตพบวา

น้ําตาลในเลือดต่ําจึงทนตอความเครียด

ทางอารมณไดนอยกวาคนปกติ และมักจะ

เปนลมหนามืดงาย อาจเปนโรคผอมแหง

31

1. ฟอลลเิคิล สติมิวเลติงฮอรโมน (follicle stimulating hormone ; FSH)

2. ลูทไินซิงฮอรโมน (Lutinizing hormone ;LH)

2. ฮอรโมนโกนาโดโทรฟน

(gonadotrophin หรือ gonadotrophic hormone,Gn )

ในเพศชาย

- FSH กระตุนการเจริญเติบโตของหลอดสรางอสุจิ (siminiferous tubule)

ในอัณฑะและกระตุนการสรางอสุจิ (Spermatogenesis)

- LH กระตุนใหกลุมอินเตอรสติเชียลเซลลของอัณฑะใหสรางและหล่ัง

ฮอรโมน เทสโทสเทอโรน (Testosterone) ซึ่งเปนฮอรโมนเพศชาย ดังนั้นในเพศ

ชายจึงเรียกอีกชื่อหนึ่งวา ฮอรโมนกระตุนอินเตอรสติเชียล ( interstitial cell

stimulating hormone หรือ ICSH)

33

- ฮอรโมน LH กระตุนกลุมเซลล

อินเตอรสติเชียลใหหล่ัง

- ฮอรโมนเทสโทสเตอโรน (testosterone)

34

ในเพศหญิง

- FSH จะกระตุนการเจริญเติบโตฟอลลิเคิลของรังไข (Ovarian follicle)

และออกฤทธิ์รวมกับฮอรโมน LH ใหสรางและหล่ังฮอรโมนอีสโทรเจน (estrogen )

- LH กระตุนใหไขสุกและการตกไข และหลังการตกไขแลวจะชวยกระตุน

ใหเซลลท่ีเหลือในฟอลลิเคิลใหกลายเปนคอรปสลูเทียม (corpus luteum) เพ่ือสราง

ฮอรโมนโพรเจสเทอโรน ( progesterone)ซึ่งมีผลตอการเปล่ียนแปลงของเยื่อบุมดลูก

เพ่ือรองรับการฝงตัวของเอ็มบริโอ

35

• เปนฮอรโมนประเภทโปรตีน กระตุน

การเจริญของทอของการผลิตน้ํานม

กระตุนการสรางและผลิตน้ํานม

• ในขณะตั้งครรภและตอนคลอดจะมี

โพรแลกตินสูง

• โพรแลกตินในเพศชายไมทราบ

หนาท่ีแนชัด แตมีผูรายงานวา

โพรแลกตินจะทําหนาท่ีรวมกับ

ฮอรโมนเพศชายในการกระตุน

อวัยวะท่ีเกี่ยวของกับการสืบพันธุ

เชน ตอมลูกหมาก ทอนําอสุจิ

และตอมสรางน้ําเล้ียงอสุจิ

3. ฮอรโมนโพรแลกติน (prolactin) หรือ (lactogenic hormone)

36

ทําหนาท่ีกระตุนอะดรีนัลคอรเทก ของตอมหมวกไตใหสรางฮอรโมนตามปกติ

4. ฮอรโมนอะดรีโนคอรติโคโทรฟน (adrenocorticotrophin hormone) หรือ ACTH

37

ACTH

กระตุนการเติบโตและการสรางฮอรโมนของตอมหมวกไตสวนนอก

กระตนการปลดปลอยกรดไขมันออกจากเนื้อเยื่อ

กระตุนการหลั่งอินซูลินจากตับออน

กระตุนการหลั่ง GH จากตอมใตสมองสวนหนา

ACTH ยังมีลักษณะบางอยางเหมือนฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนกลาง(MSH)

จึงกระตุนเมลานินภายในสัตวเลือดเย็น เชน กบ ทําใหมสีีเขมข้ึน

38

หรือ TSH ทําหนาท่ีกระตุนตอมไทรอยดใหหล่ังฮอรโมนตาม ปกติ ฮอรโมนจากตอม

ใตสมองสวนหนาจะควบคุมโดยฮอรโมน ประสาทท่ีสรางมาจากไฮโพทาลามัส

5. ฮอรโมนกระตุนไทรอยด

(thyroid stimulating hormone)

39

6. เอนเดอรฟน (Endorphin)

• ออกฤทธิ์คลายมอรฟน

• สรางจากตอมใตสมองสวนหนา หรือเน้ือเย่ืออ่ืนๆ

• ทําหนาที่ระงับความเจ็บปวด

• ชวยใหคิดในทางสรางสรรค

• ชวยเพิ่มความตื่นตัว มีชีวิตชีวาและความสุข

• จะหล่ังออกมาเมื่อเรามีอารมณแจมใส

40

- ฮอรโมนเมลาโนไซต (Melanocyte stimulating hormone) หรือ MSH

ทําหนาที่ทําใหรงควัตถุภายในเซลล ผิวหนังกระจายไปทั่ว เซลล

ตอมใตสมองสวนกลาง ทําหนาที่ผลิตฮอรโมน ดังน้ี

41

ตอมใตสมองสวนหลัง(Posterior pituitary gland or neurohypophysis)

-ฮอรโมนท่ีหลั่งจากตอมใต

สมองสวนหลังสรางมา

จากเซลลประสาทของ

ไฮโปทาลามัส

-โดยเซลลประสาทจะยื่น

สวน axon เขามาในตอม

ใตสมองสวนหลัง

42

ตอมใตสมองสวนหลังหรือนิวโรไฮโพไฟซีส ไมไดสรางฮอรโมนเอง แตฮอรโมนถูกสรางมาจาก นิวโรซีครีทอรีเซลลของไฮโพทาลามัสโดยกลุมเซลลเหลานี้จะมีแอกซอนมาส้ินสุดอยูภายในตอมใตสมองสวนหลัง และเขาสูกระแสเลือด

Axons toprimarycapillaries

Primarycapillaries

Pituitary stalk

Posterior pituitary

Anterior pituitary

Secondarycapillaries

Portalvenules

43

- ADH มีหนาที่ดูดนํ้ากลับของหลอดไต และกระตุนใหหลอด เลือดบีบตัว ถาขาดฮอรโมนน้ีจะเกิด

การเบาจืดทําใหปสสาวะ บอย

1.วาโซเพรสซิน (Vasopressin) หรือ ฮอรโมนแอนติไดยูเรติก

44

ADH

มีผลใหมีการดูดน้ํากลับท่ีทอหนวยไต

ฮอรโมนนี้จะมีการหล่ังออกมาเมื่อ กระหายน้ํา และขาดน้ํา ความเครียดสูง

ความดันเลือดสูง

ยาท่ีมีผลตอการกระตุนประสาทสวนกลาง ฝน เฮโรอีนจะมีผลในการกระตุน

การหล่ังฮอรโมนดวย

ถามี ADH นอยมากๆจะทําใหเกิดโรคเบาจืด(diabetes insipidus) มีปสสาวะ

ออกมามากถึงวันละ 20 ลิตรตอวัน

สภาพตึงเครียดและสารนิโคตินทําใหมีการหล่ัง ADH เพ่ิมขึ้น ทําใหปสสาวะ

นอยลง แตแอลกอฮอลยับยั้งการหล่ัง ADH ทําใหปสสาวะมากขึ้น

45

ทําหนาท่ีกระตุนกลามเนื้อเรียบและ อวัยวะภายใน กระตุนกลามเนื้อรอบ ๆ ตอมน้ํานม

ใหขับน้ํานม ฮอรโมนนี้จะหล่ังออกมามากตอนคลอด เพ่ือชวยใหกลามเนื้อ มดลูกบีบ

ตัวขณะคลอด

2. ออกซีโทซิน (Oxytocin)

3. ตอมไทรอยด (THYROID GLAND)

จัดเปนตอมไรทอขนาดใหญที่สุด

อยูติดกับบริเวณกลองเสียง

มีลักษณะเปน 2 พู

มีเนื้อเยื่อของพาราไทรอยดติดอยูขางละ 2 ตอม

• นําตอมไทรอยดของแกะมาทําใหแหง

แลวบดละเอียดใหคนปกติกินปรากฏวา

ทําใหอัตราเมแทบอลิซึมของรางกายสูงขึ้น

• ผลจากการคนพบสามารถรักษาคนไขที่

ไมสามารถผลติฮอรโมนจากตอมไทรอยดไดสําเร็จ

• ป 2439 โบมานน พบวา เซลลในตอมไทรอยด

มีปริมาณไอโอดีนสูงกวาเซลลอ่ืนถึง 100 เทา

• คนอยูใกลทะเลมีไอโอดีนในตอมไทรอยด

เขมขนกวาคนที่อยูหางไกลทะเล

o ป 2448 มารีน พบวา คนที่อยูริมฝงทะเลเปนโรคคอพอก

นอยกวาคนที่อยูหางทะเล

o ทดลองไมใหไอโอดีนแกสัตวพบวาสัตวเปนโรคคอพอก

เม่ือใหอาหารที่มีไอโอดีนสัตวเหลานั้นก็หายจากโรค

- ฮอรโมนท่ีสรางจากตอมไทรอยดเปนกรดอะมิโนท่ีมีไอโอดีนอยูดวย

คือ กรดอะมิโน ไทโรซีน ฮอรโมนมี 2 ชนิด คือ

ไทรไอโอโดไทโรนีน (Triiodothyronine , T3 ) ซึ่งมีไอโอดีน 3 อะตอม

และไทรอกซิน (Thyroxin , T4 ) ซึ่งมีไอโอดีน 4 อะตอม

ฮอรโมนท่ีหล่ังออกมาสวนใหญ (90 % ) เปนไทรอกซิน (T4)

แต T3 ท่ีมีปริมาณนอยกวา มีความเขมขนมากกวา ฮอรโมนนี้จะถูกเก็บไวในตอม

และจะหล่ังออกมาเมื่อถูกกระตุนจากตอมใตสมองสวนหนา ฮอรโมนท้ัง 2 ชนิด

ใหผลอยางเดียวกันตอเซลลเปาหมาย

• เปนฮอรโมนจากตอมไทรอยด

• สรางจากกลุมเซลลไทรอยดฟอลลิเคลิ

• ทําหนาที่ควบคุมเมทาบอลิซึมของรางกาย

• ขาดฮอรโมนนี้ในเด็กทําใหเกิดโรคที่เรียกวา เครทินิซึม (Cretinism)

• ขาดฮอรโมนนี้ในวัยผูใหญเกิดโรคที่เรียกวา มิกซีดีมา (Myxedema)

พัฒนาการของสมองและสติปญญานอยลงพัฒนาทําใหปญญาออน

แขน ขาสั้น หนาและมือบวม ผิวหยาบแหง ผมบาง ไมเจริญเติบโต

รูปรางเตี้ยแคระ

- จะสงผลใหอัตราเมแทบอลิซึมลดนอยลง

- ทําใหออนเพลีย เหนื่อยงาย เซื่องซึม

- เคล่ือนไหวชา กลามเนื้อออนแรง

- รางกายออนแอ ติดเชื้อไดงาย

- หัวใจเตนชา

- ทนหนาวไมได

- มีคอเลสเทอรอลสูงผิวหนังบวมน้ํา หนาบวม

- อวน ทําใหน้ําหนักเพ่ิม

- ผมและผิวแหง

- สมองจะทํางานชาลง ปฏิกิริยาโตตอบชาหรือ

ถึงขั้นความจําเส่ือม

- ประจําเดือนผิดปกติ

ผูปวยเปนโรคคอพอกชนิดธรรมดา (ก) และโรคคอพอกชนิดเปนพิษ (ข)

57

• เกิดจากการขาดธาตุไอโอดีนเนื่องจากตอมไทรอยด

• ไมสามารถสรางไทรอกซินได

• ตอมใตสมองสวนหนาหล่ัง TSH มากระตุน

ตอมไทรอยดมากเกินไปและตอมนี้ไมสามารถ

สรางไทรอกซินออกไปยับยั้งการหล่ัง TSH ได

ทําใหตอมไทรอยดขยายขนาดผิดปกติ

เกิดจากตอมไทรอยดถูกกระตุนใหสรางฮอรโมนมากเกินไป

ผูปวยคอหอยไมโตมากนักบางคนตาโปน

ตอมไทรอยดถูกกระตุนใหทํางานหนักตลอดเวลา

รักษาโดยการกินยาที่ยับยั้งการสรางฮอรโมน หรือผาตัด

หรือกินสารไอโอดีนซึ่งเปนกัมมันตรังสี เพื่อทําลายเนื้อเยื่อ

บางสวนของตอม

• สรางจากตอมไทรอยด

• สรางจากกลุมเซลลที่มีตนกําเนิดตางจากไทรอยดฟอลลิเคลิ

เรียกเซลลเหลานี้วาเซลลซี (C-cell) หรือเซลลพาราฟอลลิคิวลาร

หนาท่ี : ลดระดับแคลเซียมในเลือดใหต่ําลงถาในเลือดมีระดับแคลเซียมสูง

กวาปกติ ทําไดโดย

- เพ่ิมการสะสมแคลเซียมท่ีกระดูก

- ลดการดูดแคลเซียมกลับจากทอหนวยไต ( ขับแคลเซียมท้ิงทางน้ําปสสาวะ )

- ลดการดูดซึมแคลเซียมท่ีลําไสเล็ก ( เพ่ือไมใหแคลเซียมถูกดูดเขาสูกระแสเลือด )

http://www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/Hormone/html/Website-endocrine-system/thyroid.htm

http://www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/

4. ตอมพาราไทรอยด (PARATHYROID GLAND)

ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด

- พาราทอรโมน (parathormone,PTH)

ทําหนาท่ี

- รักษาสมดุลของแคลเซียมในรางกายใหคงท่ี

- กระตุนใหมีการเพ่ิมระดับแคลเซียมและฟอสฟอรัส ถาหากระดับแคลเซียมในเลือดตํ่า

- ทําใหมีการดูดซึมแคลเซียมท่ีลําไสและทอหนวยไตมากขึ้น

- มีการกระตุนใหมีการสลายแคลเซียมออกจากกระดูกมาก

ดังนั้นถาหากมีฮอรโมนนี้มากเกินไปจะมีผลทําใหเกิดการสะสมของแคลเซียมท่ีไต

ท่ีหลอดเลือด มีการดึงเอาแคลเซียมจากกระดูกและฟนออกมา ทําใหเกิดอาการ

กระดูกเปราะบางและหักงาย ทําใหเปนโรคกระดูกพรุน ฟนหักและผุงาย

ก. การควบคมุโดยแคลซิโทนิน ข. ควบคุมโดยพาราทอรโมน

66

67

68

5. ตับออน (pancreas)

http://www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/Hormone/html/Website-endocrine-system/Pancreas.htm

การศึกษาเก่ียวกับตับออน

• ป พ.ศ. 2411 พอล แลงเกอรฮานส สังเกตพบกลุมเซลล

กระจายอยูเปนหยอมๆมีหลอดเลือดมาหลอเลี้ยง ตอมาเรียก

กลุมเซลลนีว้า ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส (Islets of Langerhans)

• ป พ.ศ.2432 โยฮันน วอน เมอริง พบวาเม่ือตัดตับออนของสุนัข

จะมีผลตอการยอยอาหารประเภทไขมัน

• ป พ.ศ. 2455 พบวากลุมเซลลไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส ผลิต

สารบางอยางมาทางกระแสเลือดและใหชื่อวา อินซูลนิ (insulin)

• ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส สรางฮอรโมนที่สําคัญ 2 ชนิด คือ

อินซูลิน และกลูคากอน

• เปนฮอรโมนจากกลุมเบตาเซลล (B-cell)

ที่บริเวณสวนกลางของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส

• ทําหนาที่ลดระดับน้ําตาลในเลือดใหเปนปกติ

• ถากลุมเซลลที่สรางอินซูลินถูกทําลาย ระดับน้ําตาล

ในเลือดสูงกวาปกติทําใหเปนโรคเบาหวาน

• เปนฮอรโมนที่สรางจากแอลฟาเซลล (∞ - cell) ซึ่งเปนเซลลประเภทหน่ึงของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส

• กลูคากอนทําหนาที่ตรงขามกับอินซูลิน คือ กระตุน

การสลายตวัของไกลโคเจน

• การเปลี่ยนแปลงระดับนํ้าตาลจะเปนสัญญาณยบัยั้งและ

กระตุนการหลั่งอินซูลินและกลูคากอน

• เกิดจากความผิดปกติในการสรางฮอรโมน

ของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส

• พบนํ้าตาลในปสสาวะ

• นํ้าตาลในเลอืดสูงรางกายกําจัดออกทางปสสาวะ

• โรคเบาหวานมี 2 แบบ

แบบที่ 1 เกิดจากตับออนไมสามารถสรางอินซูลินได

แบบที่ 2 เกิดจากตับออนสรางอินซูลินไดปกติ

แตตวัรับอินซูลินผิดปกตอิินซูลินทํางานไมได

โรคเบาหวาน (diabetes mellitus)

diabetes เปนภาษากรีก มีความหมายวา “ผานโดยตลอด” สวน

คําวา mellitus มีความหมายวา “หวานเหมือนน้ําผึ้ง”

76

อาการที่สําคัญ

- ปสสาวะบอยและมาก เนื่องจากมีน้ําตาลในเลือดมาก ทอหนวยไตไมสามารถดูดกลับคืนสู

รางกายไดหมด

- กระหายน้ํามากและบอยผิดปกติ

- เมื่อเปนแผลจะหายอยาก มีอาการคันบริเวณอวัยวะสืบพันธุและผิวหนัง

- น้ําหนักตัวลด ออนเพลีย เซื่องซึม เมื่อยลา

- เลือดและปสสาวะมีฤทธิ์เปนกรดมากกวาปกติ เนื่องจากมีสารคีโตน

( ketone body ) จากการสลายไขมันและถาเปนโรคเบาหวานนาน ๆ อาจจะทําให ตาบอด

และไตจะคอย ๆ หมดสภาพในการทํางาน

77

ตั้งอยูเหนือไตท้ัง 2 ขาง แบงออกเปน 2

บริเวณคือบริเวณสวนนอกเรียกวา adrenal cortex และ

สวนในเรียกวา adrenal medulla

6. ฮอรโมนจากตอมหมวกไต (adrenal gland)

78

ฮอรโมนจากตอมหมวกไต

ตอมหมวกไต (adrenal gland) ประกอบดวยเนื้อเยื่อ 2 ชนิดคือ

1. อะดรีนัลคอรเทกซ (adrenal cortex) เปนเนื้อเยื่อชั้นนอก

2. อะดรีนัลเมดุลลา (adrenal medulla) เปนเนื้อเยื่อชั้นใน

อะดรีนัลคอรเทกซ

ผลิตฮอรโมนไดมาก สามารถแบงออกเปน 2 กลุมใหญ คือ

79

1. ฮอรโมนกลูโคคอรติคอยด (Glucocorticoid hormone)

ทําหนาท่ีควบคุมเมตาโบลิซึมของคารโบไฮเดรต

ฮอรโมนท่ีสําคัญคือ ฮอรโมนคอรติซอล (cortisol)

มีหนาท่ี

เพ่ิมปริมาณกลูโคสในเลือดใหสูงขึ้น โดยการกระตุนเซลลตับใหเปล่ียน

กรดอะมิโนและกรดไขมันเปนคารโบไฮเดรตและเก็บสะสมในรูปของไกลโคเจน

จากนั้นจึงกระตุนตับใหเปล่ียนไกลโคเจนเปนกลูโคสสงเขากระแสเลือด

ถามีฮอรโมนกลูโคคอรติคอยด มากเกินไป จะทําใหเปนโรคคูชชิง

(Cushing’ s syndome)

อะดรีนัลคอรเทกซ (adrenal cortex)

โรคคูชชิง (CUSHING’ S SYNDOME)

กลามเนื้อออนแรงเนื่องจากมีการสลายโปรตีนและไขมันตามบริเวณแขนขา

อวน มีไขมันสะสมแกนกลางลําตัว ใบหนากลมคลายดวงจันทร หนาทองแตก

ลาย บริเวณตนคอมีหนอกยื่นออกมา

81

2. ฮอรโมนมิเนราโลคอทิคอยด (mineralocorticoid) ทําหนาท่ี

ควบคุมสมดุลของน้ําและเกลือแรในรางกาย เชน แอลโดสเตอโรน (aldosterone)

ทําหนาท่ี

• ควบคุมการดูดกลับของโซเดียมไอออน (Na+) และน้ําท่ีทอหนวยไต

เขาสูหลอดเลือด

• ขับโพแทสเซียมออกจากทอหนวยไตใหสมดุลกับความตองการของรางกาย

• ควบคุมสมดุลความเขมขนของฟอสเฟตในรางกายอีกดวย

• การขาดแอลโดสสเตอรโรนจะมีผลใหรางกายสูญเสียน้ําและโซเดียมไปพรอมกับ

น้ําปสสาวะและสงผลใหปริมาณเลือดลดลงจนอาจทําใหผูปวยตายเพราะความดัน

เลือดต่ําได

3. ฮอรโมนเพศ (ADRENAL SEX HORMONE )

ในภาวะปกติฮอรโมนท่ีสรางจากอะดรีนัลคอรเทกซมีเพียงเล็กนอยเมื่อ

เทียบกับฮอรโมนเพศจากอวัยวะเพศ สวนใหญจะเปนฮอรโมนเพศชายมี

ฮอรโมนเพศหญิงนอยมาก ฮอรโมนเพศท่ีสราง เชน แอนโดรเจน (ฮอรโมนเพศ

ชาย) และแอสโทรเจน (ฮอรโมนเพศหญิง)

ถาตอมหมวกไตดานนอก ถูกทําลายจะไมสามารถสรางฮอรโมน

ทําใหเปน โรคแอดดิสัน ( Addison’s disease )

อาการ ผูที่เปนโรคนี้รางกายจะซูบผอม ผิวหนังตกกระ รางกายไม

สามารถรักษาสมดุลของแรธาตุได ซึ่งจะทําใหผูปวยเสยีชีวิตได

84

อะดรีนัลเมดุลลา (ADRENAL MEDULLA)

อะดรีนัลเมดุลลา ผลิตฮอรโมนดังนี้

1. อะดรีนาลิน (adrenalin)

ทําใหน้ําตาลในเลือดเพ่ิมขึ้น และ กระตุนการเตนของหัวใจ

ทําใหเมแทบอลิซึมเพ่ิมขึ้นมาก ซึ่งเปนฮอรโมนที่หลั่งออกมาเม่ือ

รางกายอยูในสภาวะฉุกเฉนิ ดังนั้นจึง เรียกอีกชื่อ หนึ่งวา

fligth or fight hormone

2. นอรอะดรีนาลิน (noradrenalin)

ทําหนาที่หลั่งจากเสนประสาทซิมพาเทติก ทําใหความดันเลือดสูงทํา

ใหหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงอวัยวะตางๆ บีบตัว

85

7. ฮอรโมนจากอวัยวะเพศ

เพศชาย

- แหลงที่ทําหนาทีส่รางฮอรโมนในอัณฑะ (testis) คืออินเตอรสติเชียลเซลล (Interstitial cell)

- อยูระหวางหลอดสรางอสุจิในเพศชาย

- เม่ือเร่ิมวัยหนุมอินเตอรสติเชียลเซลลจะถูกกระตุนจากฮอรโมน LH หรือ ICSH จากตอมใต

สมองสวนหนาใหสรางฮอรโมนเพศชายทีเ่รียกวา แอนโดเจน (Androgen) ประกอบดวย

ฮอรโมนหลายชนิดที่สําคัญที่สุด คือ เทสโทสเทอโรน (Testosterone)

- เทสโทสเทอโรนมีหนาที่ควบคุมการเจริญเติบโตของอวัยวะสืบพันธุเพศชาย

- และควบคุมลักษณะข้ันที่สองของเพศชาย (Male secondary characteristic)

- คือ เสียงแตก นมข้ึนพาน ลูกกระเดือกแหลม มีหนวดเครา มีขนข้ึนบริเวณหนาแขง รักแร และ

อวัยวะสืบพันธุ กระดูกหัวไหลกวางและกลามเน้ือตามแขนขาเติบโตแข็งแรงมากกวาเพศหญิง

-

1. ฮอรโมนจากอวัยวะสืบพันธุในเพศชาย

- แหลงที่ทําหนาที่สรางฮอรโมนในอัณฑะ (testis) คืออินเตอรสติเชียล

เซลล (Interstitial cell) - อยูระหวางหลอดสรางอสุจิในเพศชาย

- เมื่อเริ่มวัยหนุมอินเตอรสติเชียลเซลลจะถูกกระตุนจากฮอรโมน LH หรือ

ICSH จากตอมใตสมองสวนหนาใหสรางฮอรโมนเพศชายที่เรียกวา แอนโดเจน

(Androgen) ประกอบดวยฮอรโมนหลายชนิดที่สําคัญที่สุด คือ เทสโทสเทอโรน

(Testosterone)- เทสโทสเทอโรนมีหนาที่ควบคุมการเจริญเติบโตของอวัยวะสืบพันธุเพศชาย

และควบคุมลักษณะขั้นที่สองของเพศชาย (Male secondary characteristic) ลักษณะดังกลาวที่สําคัญ คือ เสียงแตก นมขึ้นพาน ลูกกระเดือก

แหลม มีหนวดเครา มีขนขึ้นบริเวณหนาแขง รักแร และอวัยวะสืบพันธุ กระดูกหัวไหล

กวางและกลามเน้ือตามแขนขาเติบโตแข็งแรงมากกวาเพศหญิง

o ผลิตเซลลไข

o สรางฮอรโมนเพศ

o มีแหลงสรางฮอรโมน 2 แหง คือ ฟอลลเิคิล และ คอรปลลเูทียม

91

ในระยะกอนการตกไข เซลลฟอลลิเคิลที่ลอมรอบไข

จะสรางฮอรโมนอีสโทรเจน

อีสโทรเจน ทําใหเกิดลักษณะของหญิง

ควบคุมการเปล่ียนแปลงที่รังไขและเยื่อบุมดลูก

อีสโทรเจนกระตุนใหหล่ัง LH มาทําใหโอโอไซตระยะที่ 2

หลุดออกจากฟอลลิเคิล เรียกวาการตกไข

หลังการตกไขฟอลลิเคิลมีการเปล่ียนแปลงเปนคอรปสลูเทียม

สรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรน ทํางานรวมกับอีสโทรเจน

กระตุนการเจริญของเยื่อบุชั้นในของผนังมดลูก

กระตุนตอมนํ้านมใหเติบโต แตไมกระตุนการสรางนํ้านม

เซลลไขไมไดรับการผสมจากอสุจิ คอรปสลูเทียมจะเปลี่ยนแปลง

และหยุดสรางโพรเจสเทอโรน ทําใหเยื่อบุผนังมดลูกสลายตวั

ถูกขับออกมาเปนประจําเดือน

การเปล่ียนแปลงของฮอรโมน ฟอลลิเคิล

และผนังมดลูกในชวงตางๆ ของรอบประจําเดือน

96

สรุปจากแผนภาพ

•จุดท่ีระดับฮอรโมน FSHคอยๆเพ่ิมขึ้นฟอลลิเคิลจะถูกกระตุนใหเจริญจนถึงจุดท่ี

ระดับ FSH สูงสุดฟอลลิเคิล

จะเจริญเต็มท่ีพรอมท่ีจะใหเกิดการตกไข

•ขณะท่ีฟอลลิเคิลเจริญฟอลลิเคิลจะสรางฮอรโมน อีสโทรเจนเพ่ิมขึ้นเมื่อฟอลลิเคิล

เจริญเต็มท่ีระดับอีสโทรเจนจะสูงสุด

•เมื่อฟอลลิเคิลเจริญเต็มท่ีฮอรโมน LH จะมีระดับสูงสุดเพ่ือกระตุนใหฟอลลิเคิล

ปลอยไขออกมาและหลังจากตกไขแลว

ระดับฮอรโมน LHจะลดต่ําสุด

สรุปจากแผนภาพ

•เนื้อเยื่อของฟอลลิเคิลหลังจากปลอยไขออกไปแลวจะยุบรวมตัวเปนคอรปสลูเทียม

ท่ีมีสีเหลืองแลวทําหนาท่ีสรางฮอรโมน โพรเจสเทอโรน

เพ่ือกระตุนให เยื่อบุชั้นในของผนังมดลูกเจริญหนาขึ้นเพ่ือรอรับการฝงตัวของ

เอ็มบริโอ

•ถาไมมีการฝงตัวของเอ็มบริโอคอรปสลูเทียม จะสลายไป ระดับฮอรโมนอีสโทร

เจน และ โพรเจสเทอโรน จะลดลงต่ําสุด

เมื่อไมมีการสรางโพรเจสเทอโรน จากคอรปสลูเทียมเยื่อบุชั้นในของผนังมดลูก จะ

เริ่มสลายตัวหลุดลอกออกมาเปน ประจําเดือน

เซลลของรกจะหลั่งฮอรโมนฮิวแมน คอริโอนิก

โกนาโดโทรฟน (HCG) หลังจากเอ็มบริโอฝงตัว

ที่ผนังมดลูก

HCG กระตุนคอรปสลูเทียมในรังไขใหเจริญตอไป

และสรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรนเพิ่มข้ึน

8. ฮอรโมนจากรก (PLACENTA)

• มีลักษณะเปนพู มีตําแหนงอยูระหวางกระดูกอก

กับหลอดเลือดใหญของหัวใจ

• มีหนาที่สรางเซลลเม็ดเลอืดขาวลิมโฟไซตชนิด ที

หรือเซลล ที

• การแบงเซลลและพัฒนาการของลิมโฟไซตชนิด ที

อาศัยฮอรโมนไทโมซิน (thymosin) ที่สรางจากเซลล

บางสวนของตอมไทมัส

• ไทโมซิน เปนฮอรโมนที่เก่ียวของกับการสรางภูมิคุมกันของรางกาย

9. ตอมไทมัส (THYMUS GLAND)

แกสตริน (Gastrin)

• สรางจากกระเพาะอาหาร

• กระตุนการหลั่งเอนไซมและกรดไฮโดรคลอริก

ซีครีทิน (Secretin)• สรางจากดูโอดีนัมของลําไสเล็ก

• กระตุนตับออนใหหลั่งเอนไซมและ

โซเดียมไฮโดรเจนคารบอเนต

• กระตุนการบีบตัวของทอนํ้าดี

10. กระเพาะอาหารและลําไสเล็ก

รางกายตองมีระบบควบคุมการหลั่งฮอรโมนของตอมไรทอ

เพื่อปองกันการหลั่งฮอรโมนโดยไมจํากัด

ระบบควบคุมอาจเปนปริมาณของฮอรโมนเอง หรือระดับ

สารเคมีอ่ืนๆ ในเลือด

ระบบควบคุมแบบยอนกลับมี 2 ลักษณะ คือ

1. การควบคมุแบบยับยั้งยอนกลับ (negative feedback)

2. การควบคมุแบบกระตุนยอนกลับ (positive feedback)

106

107

ฟโรโมน หมายถึง สารเคมีที่ผลิตจากตอมมีทอ

ของสัตวที่สรางออกมาแลวไมมีผลตอรางกายของสัตวเอง

แตสามารถไปมีผลตอสัตวตวัอ่ืนที่เปนชนิดเดียวกัน

ทําใหเกิดการเปล่ียนแปลงทางสรีระและพฤติกรรมได

109

ฟโรโมนมี 3 ทางคือ

1. ทางกลิ่น (Olfaction) : พบในแมลงหลายชนิด สวนมากก็เพื่อการดึงดูดเพศตรงขามใหมาหา

หรือไมก็เปนการบอก.... ใหรูวาอยูที่ไหน หรือเปนสัญญาณอันตรายเตือนใหรู เชน ฟโรโมนของตัว

ชะมดมีกลิ่นแรงมากเราสกัดเอามาทําเปนหัวนํ้าหอม

2. การกิน (Ingestion) : เชน ผ้ึงนางพญาจะสรางสารจากตอมบริเวณระยางคปาก เรียกวา Queen

substance สําหรับ.... เอาไวลอผ้ึงงาน เม่ือผ้ึงงานกินเขาไปจะไปยับยัง้รังไขของผ้ึงงานไมใหมีการ

เจริญเติบโตและสรางรังไขจึงไมมีโอกาส.... สืบพันธุเหมือนนางพญา

3. การดูดซึม (Absorption) : พบเฉพาะในสัตวไมมีกระดูกสันหลังเทาน้ัน เชน แมงมุมบางชนิดและ

แมลงสาบ ....ตัวเมียจะปลอยฟโรโมนทิ้งเอาไวจนกระทั่งตัวผูมาสัมผัส ก็จะซึมเขาไปกระตุนใหเกิด

ความตองการทางเพศ... ติดตามหาตัวเมียจนพบและทําการผสมพันธุ แตในตั๊กแตนตัวผูจะปลอย

ฟโรโมนทิ้งเอาไวหลังจากผสมพันธุ ....เม่ือตัวออนมาสัมผัสฟโรโมนน้ันก็จะดูดซึมเขาไปกระตุนให

เติบโตเปนตัวเต็มวัยและสืบพันธุได

112

สามารถจําแนกฟโรโมนตามพฤติกรรมไดดังน้ี

1. สารดึงดูดเพศตรงขาม (sex pheromone) พบในผีเสื้อไหมตัวเมีย ปลอย

ออกมาดึงดูดผีเสื้อไหมตัวผู

2. สารเตือนภัย (alarm pheromone) เชนมดตาย จะมีฟโรโมนออกมาจากซาก

มดตัวน้ัน ทําใหมีการขนซากมดตัวน้ันไปทิ้งนอกรัง

3. สารนําทาง (trail pheromone) ไดแก กรดบางชนิดที่มดงานปลอยออกมา

ตามทางเดิน ทําใหมดตัวอื่นสามารถเดินไปยังอาหารไดถูกตอง

4 สารจากนางพญา (queen substance) เชนสารที่นางพญาใหผึ้งงานกิน

ทําใหผ้ึงงานเปนหมัน

5. สารทําใหรวมกลุม (aggregation pheromone) เชน นางพญาปลวกปลอย

ออกมาทําใหปลวกงานมารวมกลุมกัน

6. สารแสดงอาณาเขต (territory pheromone) เชน สุนัขปสสาวะรดสิ่งตาง ๆ

ที่มันเดินผาน

113