View
215
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Niertransplantatie
Informatieovereenniertransplantatie
2
3
| Inhoud
Inleiding 4
Deliggingenfunctievandenieren 5
Waaromeenniertransplantatie? 7
Wiekomtervooreenniertransplantatieinaanmerking? 9
Welkemogelijkhedenvoorniertransplantatiezijner? 10
Niertransplantatiemeteenniervaneenoverledendonor 10
Niertransplantatiemeteenniervaneenlevendedonor 11
Welkevoorbereidendeonderzoekenwordenergedaan? 14
Goedgekeurd,endan? 20
Afstotingvandegetransplanteerdenier 21
Medicatiegebruiknatransplantatie 22
Afweeronderdrukkendemedicijnen 22
Medicijnentervoorkomingofbehandelingvaninfecties 23
Overigemedicijnen 23
Bijwerkingenvandemedicijnen 24
TransplantatieenUV-straling 25
Voedingenbeweging 26
Alcoholenroken 27
Seksualiteitenzwangerschap 28
Psychischeenmaatschappelijkegevolgen 30
4
| Inleiding
Alsdenierennietofnauwelijksmeerwerken,heeftudekeuzeuit
verschillendevormenvanbehandeling.Ukuntkiezenuitdiverse
manierenvandialyseenvoortransplantatie.
Bijhetmakenvaneenkeuzekrijgtuvanverschillendemensenveel
informatie.Hetisnietaltijdeenvoudigomdezeinformatiete
onthoudenenopeenlatermomentinoverwegingtenemen.
Indienuinaanmerkingkomtvooreentransplantatie,ishetvooru
belangrijkgoedopdehoogtetezijnvandeverschillendemogelijk-
hedenenvandevoor-ennadelenvaneenniertransplantatie.
Doormiddelvandezebrochurehopenweutekunnenondersteunen
bijhetmakenvaneenweloverwogenkeuze.Tevenswordtindeze
brochureuitgelegdwaternodigisaanvoorbereidendonderzoek,
voordatueenniertransplantatiekuntondergaan.
5
| Deliggingenfunctievandenieren
Iedermensheeftnormaalgesprokentweenieren.Dezeboonvormige
organenliggenaandeachterkantvanuwlichaam,terhoogtevan
uwmiddel,aanweerszijdenvandewervelkolom.Hetbovenstedeelvan
denierenligtonderderibben,waardoordenierenredelijkbeschermd
wordentegenbeschadigingvanbuitenaf.
Elkenierheefteenlengtevanongeveer12cmeneengewichtvan
ongeveer160gram.
Figuur 1: Ligging van de nieren
Denierenwordenvanbloedvoorzienviadenierslagader,eenzijtakvan
degrotelichaamsslagader(deaorta).Ditbloedmoetgezuiverdworden.
Hetgezuiverdebloedverlaatdenierviadenierader,dieuitmondtinde
groteholleader(devenacavainferior).
Indenierenwordturinegevormd,dieviadeurineleiders(ureteren)in
deblaasterechtkomt.Deblaasligtinhetbekkenenisalseenballon
dieuitzetnaarmatedevullingtoeneemt.Despierenvandeblaastrekken
samenalsumoetplassen.Eenvolwasseneheefteenblaasmeteen
gemiddeldecapaciteitvanongeveer500-750milliliter.
Bijnier
Nier
Urineleider
BlaasBekken
Groteholleader
Aorta(grotelichaamsslagader)
Ribben
6
Debelangrijkstefunctiesvandenierenzijn:
• Hetverwijderenvanafvalstoffen.
• Hetregelenvandevochtbalans(bijwarmofkoudweer,bijveelof
weinigdrinken,bijveelofweinigtranspireren).
• Hetproducerenvanhormonen(betrokkenbijhetregelenvande
bloeddruk,hetkalkgehalteindebottenendeproductievanrode
bloedlichaampjes).
Wanneeruwnierenovereenperiodevanmaandentotjarensteeds
minderfunctioneren,noemtmendit‘chronischenierschade’.
Bijchronischenierschadekunnenonderanderedevolgendeklachten
ontstaan:
• ernstigevermoeidheid,zwaktegevoelenfutloosheid
• geentotweinigurineproductie
• jeuk
• botontkalking
• bloedarmoede
• misselijkheid
• afnamevanseksuelefuncties
Zondergoedfunctionerendenierenkuntunietinlevenblijven.
Denierfunctiedientdanvervangenteworden.Ditkandoormiddelvan
nierfunctievervangendetherapieën,tewetendialyseen/ofniertrans-
plantatie.Nierfunctievervangendetherapieispasnoodzakelijkbijeen
nierfunctievanrondde10procent.
7
| Waaromeenniertransplantatie?
Dialyseiseenbehandelingwaarbijongeveer8tot10procentvande
normalenierfunctiewordtovergenomen.Ditisvoldoendeombelangrijke
lichaamsfunctiesinstandtehouden,maarteweinigvooreengezond
leven.Patiëntendiedialyserenkunnenhiergoedmeeleven,maarhouden
tochveelgezondheidsklachten.Dekansophetkrijgenvancomplicaties
enbv.hart-envaatziektenisgroot.Hetisvoorpatiëntenmoeilijkzich
altijdaaneendieeteneenvochtbeperkingtehouden.Ookdetijdsbelasting
vandedialysebehandelingenisgroot.
Bijeenniertransplantatiekrijgtuéénnieuwenier.Dezenierkankomen
vaneenlevendedonorofvaneenoverledendonor(postmortaal).
Indiendezeniergoedfunctioneert,kuntueennierfunctiehebbenvan
50procentofmeer.Ditverschiltwelergvanpersoontotpersoon.Met
dezenierfunctiegaatuwalgehelegezondheidsterkvooruit.Welblijftu
derestvanuwlevennierpatiëntenafhankelijkvanmedicijnen.Ukrijgt
nietuwvolledigegezondheidterug.
Devoordelenvaneenniertransplantatiekunnenzijn:
• Geendialyse(meer)nodig.
• Geenvochtbeperking.
• Geendieetandersdandatgenewatvooriedereenbelangrijkis,zoals
bijvoorbeeldoppassenmetovermatigzoutgebruik.
• Verminderingvanlichamelijkeklachtenalsjeuk,vermoeidheid,
onvruchtbaarheidenimpotentie.
• Verbeteringvandeconditie.
• Verbeteringvandekwaliteitvanleven(werk,socialebezigheden,
sport).
• Verlengingvandelevensduur.
Mogelijkenadelenvaneenniertransplantatiezijn:
• Ondergaanvanonderzoekentervoorbereiding.
• Dewachttijdvooreenniervaneenoverledendonorisgemiddeld
3,5jaar.
• Ondergaanvaneenoperatie.
• Complicatiesdoordeoperatieaandebloedvatenofdeurineleider.
8
• Anderecomplicatiesdoordeoperatie,zoalsinfectiesenzelfsoverlijden.
• Levenslanggebruikvanmedicijnendiedeafweeronderdrukken,met
alsgevolgeengroterekansophetkrijgenvaninfecties.
• Levenslangondercontroleblijven.Inhetbeginzijndezecontroles
zeerfrequent.
• Afstotingvandegetransplanteerdenier,ditkanvlaknatransplantatie
gebeuren,maarooknognajaren*.
• Bijwerkingenvandemedicijnen.*
• Verhoogdekansophetkrijgenvankwaadaardigeaandoeningen,zoals
huidtumoren*.
• Hetmislukkenvandetransplantatie,waardoordialysetochweernodig
is.
• Frequentereopnamesinhetziekenhuisdoorbv.infecties.
• Terugkeervandeoorspronkelijkenierziekteindegetransplanteerde
nier.
• Geenmogelijkheidomtevoorspellenhoelangeengetransplanteerde
niergoedblijftwerken.
*Dezenadelenwordenlaterindezebrochurenoguitgebreiderbehandeld.
9
| Wiekomtervooreenniertransplantatieinaanmerking?
Niertransplantatieiseengoedebehandelvormvoordemeestepatiënten
dieeensterkverminderdenierfunctiehebben.
Erwordtperindividugekekenofeenniertransplantatieeengoedekans
vanslagenheeftenofdepatiëntervoordeelvankanverwachten.
Redenenwaaromiemandgeenniertransplantatiekanondergaanzijn:
• Ernstighart-envaatlijden.
• Eenonbehandelbarekwaadaardigeaandoening.
• Eenactieveinfectie.
• Algehelematigetotslechtegezondheid.
• Niethoudenaanmedischevoorschriften,metnamemedicijngebruik
encontroleafspraken.
• Ernstigepsychischeaandoeningen.
• Alsdekansopsnelleterugkeervandeoorspronkelijkenierziektete
grootis.
• Alsdeartsdekansopmislukkingvaneentransplantatietehoog
inschat.
10
| Welkemogelijkhedenvoorniertransplantatiezijner?
Ukunteendonornierkrijgenvaneenoverledendonor(postmortaal)of
vaneenlevendedonor.
Deverschillenzullenwehieronderbespreken.
Niertransplantatiemeteenniervaneenoverledendonor
InNederlandhebbenmensendekeusomnahunoverlijdenhunorganen
beschikbaartestellenvoordonatie.Nietalleorganenkunnengebruikt
wordenvoordonatie.Ditismedeafhankelijkvaniemandsgezondheid
vlakvooroverlijdenendeomstandighedenwaaronderiemandkomtte
overlijden.
Oorzakenvanoverlijden,waarnadeorganengebruiktkunnenworden
voordonatiezijnonderandere:
• Ernstigehersenbeschadigingnaeenongeval.
• Ernstigherseninfarctofhersenbloeding.
• Hartinfarctofhartritmestoornissen.
• Hersentumor.
Indiendedonorbijoverlijdeneeninfectieheeftofeenanderevorm
vankankerdanhierbovenvermeld,kunnendeorganendoorgaansniet
gebruiktwordenvoordonatie.
Bijpostmortaledonatiewordtereenonderscheidgemaakttussen
donatienahersendoodendonatienahartdood.
Hersendood(donationafterbraindeath):
• Dehersenenkunnendecoördinerendetaakvanhetlichaamnietmeer
vervullen.
• Eriso.a.geenademhalingsprikkel,depatiëntligtaandebeademings-
machine.
• PatiëntligtopdeIntensiveCare.
• Organenwordenuitgenomen,terwijldebloedsomloopnogintactis.
11
Hartdood(donationaftercardiacdeath):
• Overlijdennaeenmisluktereanimatieinhetziekenhuis.
• Overlijdennahetstakenvaneenbehandeling,bv.nahetstakenvan
debeademing.
• Organenwordenuitgenomenkortnadatdebloedsomloopisgestopt.
Eenorgaanvaneenoverledendonorgaataltijdnaareenpatiëntdie
opdewachtlijststaatvoororgaandonatie.Dezetransplantatiekomt
onverwachtenkanopalletijdstippenvandedagenalledagenvande
weekplaatsvinden.
Niertransplantatiemeteenniervaneenlevendedonor
InNederlandhebbenmensenookdekeusombijleveneennierte
doneren.Steedsmeermensendoendit.Hetisgoedmogelijkommetéén
niergezondverderteleven.Erzijnwelwettelijkebepalingendiehiervoor
gelden:
• Dedonatiemoetvrijwilligzijn.
• Ermaggeenfinanciëleofmateriëlevergoedinggegevenworden(een
nierkopenisinbijnadehelewereldverboden).
Ookhierzijnverschillendetypedonorenteonderscheiden:
• Bloedverwanten(ouders,broers,zussen,kinderen).
• Nietbloedverwanten(partner,vrienden,buren,collega’se.d.).
• Altruïstischedonoren(Samaritaan),eenonbekendedonor.
Eenniertransplantatiemeteenlevendedonorkanopverschillende
manierenplaatsvinden:
• Preëmptief:Hierbijvindtdetransplantatieplaatsvoordatergestart
ismetdialyse.Dezetransplantatieheeftdevoorkeurenheeftde
volgendevoordelentenopzichtevantransplanterennadatdedialyse
alisgestart:
•Detransplantaatoverlevingenlevensverwachtingzijnbeter.
•Uwconditieisbijhetondergaanvandetransplantatiebeteren
hierdoorisdekansopcomplicatieskleiner.
12
•Voorkomenvandenadeligegevolgenvandedialysebehandeling.
•Kortewachttijd.
•Hetisgoedkoper.
• Nastartvandedialysebehandeling:Indiendedialyseacuutis
gestartofeerderdanverwacht,kandetransplantatiemeteenlevende
donorkortdaarnageplandworden.Ookalsualeentijdjeopde
wachtlijstheeftgestaanvooreenoverledendonor.
• Cross-over:indienueendonorheeft,maardezenietrechtstreeksaan
ukandoneren.Ditkanvoorkomenalsdebloedgroepvandedonor
enuwbloedgroepnietbijelkaarpassenofalsuantistoffenheeft
gemaakttegendedonor.Bijdezevormvantransplantatieruiltude
donormeteenanderontvanger/donorkoppel.
Namedischegoedkeuringvanzoweldonoralsontvanger,kuntu
wordenaangemeldbijdeNederlandseTransplantatieStichting.Alle
transplantatiecentrameldenhierdekoppelsvoorhetcross-over-
programmaaan.Eenmaalperkwartaalwordtdangezochtofer
ruilmogelijkhedenzijnmetdeaangemeldekoppels.Hetkanzijndat
umeerderekwartalenmoetwachtenvoordatereengeschikt
koppelisgevonden.Eengeschiktkoppelkandusookuiteenander
transplantatiecentrumkomen.Deoperatievandeontvangervindt
altijdplaatsinheteigenziekenhuis,dedonorwordtgeopereerdin
hetziekenhuisvandeandereontvanger.Alledonatieszullenop
dezelfdedagplaatsvinden.
Verderisergekozenvooranonimiteittussendeparen,zowelvoor,
tijdensalsnadeprocedure.
13
Hetkanookvoorkomendaterinhetcross-over-programmageengeschikt
koppelwordtgevondenommeeteruilen.
Indienueendonorheeftdiewelrechtstreeksaanukandoneren,kuntu
samenookkiezenvooreenvrijwilligecross-over.Hiermeekuntudaneen
koppelhelpenuithetcross-overprogramma,dienietrechtstreekskan
donerenaandeontvanger.Indienuhiervooropenstaat,kuntuditmet
detransplantatiecoördinatorbespreken.
• ABOincompatibeleniertransplantatie(doordebloedgroepheen):
Indienuwbloedgroependievanuwdonornietpassendzijn,komtu
ineersteinstantieinaanmerkingvoorhetcross-over-programma(zie
hierboven).Helaaslukthetnietvooriedereenomopdezemaniereen
matchtevindenmeteenanderkoppel.
Onderbepaaldeomstandighedenkuntudaninaanmerkingkomen
voortransplantatie‘doordebloedgroepheen’.Alsdebloedgroepvan
uenuwdonornietpassen,heeftuvannatureantistoffentegende
bloedgroepvandiedonor.Somsishetmogelijkdezeantistoffenuit
hetbloedtehalen.Voorafgaandaandetransplantatiekrijgtde
ontvangerdaneenintensievevoorbereidingmetmedicatieenbloed-
filteringomdezeantistoffenteverwijderen.
Alsuvoordezemaniervantransplantereninaanmerkingkomtkrijgt
uhiermeerinformatieover.VUmcvoertdezetransplantatienietuit.U
wordtdandoorverwezennaaréénvandeanderetransplantatiecentra.
• Nier-enalvleeskliertransplantatie:voorpatiëntenmetsuikerziekte
type1ennierschade,bestaaterdemogelijkheidvaneengecombi-
neerdenier-enalvleeskliertransplantatie.Deoperatieisgroteren
hetherstelernaduurtlangerdanbijalleeneenniertransplantatie.
Hetdoelisomzoweldenierfunctiealsdesuikerregulatieteherstellen.
Deoperatieswordenuitgevoerdindeuniversitairmedischecentra
vanLeidenenGroningen.
14
| Welkevoorbereidendeonderzoekenwordenergedaan?
Omtebeoordelenofugeschiktbentomeenniertransplantatieteonder-
gaanenomdekansophetkrijgenvancomplicatiesnaeentransplantatie
zokleinmogelijktemaken,zijnerverschillendevoorbereidende
onderzoekennoodzakelijk.
Hierondervindtueenoverzichtvandezeonderzoeken.
• Bloedgroepbepaling
Debloedgroepisbelangrijkomtebepalenofeendonornierbijupast.
Devolgenderegelszijnhiervanbelang:
•OntvangermetbloedgroepOkanalleenvaneendonormet
bloedgroepOontvangen.
•OntvangermetbloedgroepAkanvaneendonormetbloedgroep
OenAontvangen.
•OntvangermetbloedgroepBkanvaneendonormetbloedgroep
OenBontvangen.
•OntvangermetbloedgroepABkanvaneendonormetbloedgroepO,
A,BenABontvangen.
•Derhesusfactor(negatiefofpositief)isbijorgaantransplantatieniet
vanbelang.
• Virusserologie
Ditisbloedonderzoeknaarhethebbenofhebbengehadvanvirusinfecties.
Sommigevirussenkunnenschadegevenaandedonornier.Vanandere
virussenishetbelangrijkomtewetenofuhieralantistoffentegenhebt
endusbeschermdbentalsuhiernadetransplantatiemeeinaanraking
komt.
15
Gekekenwordtnaar:
•HepatitisBenC,ditzijnbeidevirussendieleverontstekingkunnen
veroorzaken.
•HIV,ditvirusveroorzaaktAIDS.
•CMV(cytomegalovirus).
•EBV(EpsteinBarvirus),veroorzaaktdeziektevanPfeiffer.
• Toxoplasmosagondii,veroorzaaktToxoplasmose.
• Parvovirus(vijfdeziekte).
• Lues(geslachtsziekte).
• VZV(VaricellaZostervirus)veroorzaaktwaterpokkenengordelroos.
Indiennodigwordtuhiertegeningeënt.
• Mantouxtest
DitiseentestomtebepalenofudragerbentvandeTBCbacil
(tuberculose).Ukrijgtopdeafdelinglongziekteneenkleinehoeveelheid
tuberculineonderhuidsingespoten.Natweetotdriedagenwordt
gecontroleerdofuwlichaamhieropheeftgereageerd.Erkandaneen
bultjeontstaan.
Detestisnietbruikbaaralsuinhetverledenaldeziektehebtdoorge-
maaktenhiervoorbentbehandeld,ofalsubentingeënt(BCGhebtgehad).
Indiendetestpositiefis,kanditbetekenendatudeTBCbacilbiju
draagt.Uzultdangedurendenegenmaandenwordenbehandeldmet
medicijnen.Debehandelingstaateentransplantatienietindeweg.Als
uuiteengebiedkomtwaarTBCveelvoorkomt,kanervoorworden
gekozenuuitvoorzorgaltijdtebehandelen,onafhankelijkvandeuitslag
vandeMantouxtest.
• X-Thorax
Ditiseenröntgenfotovanhethartenlongen.Hiermeewordeneventuele
longinfectiesoflongafwijkingenonderzocht.Tevenswordternaarhet
hartgekeken.
16
• Urinekweekenurinesediment
Uwurinewordtregelmatiggecontroleerdopinfecties.Alsdeblaasniet
goedmeerfunctioneertennietgoedwordtleeggemaaktkunnen
bacteriënhiermakkelijkingroeien.Eenurineweginfectiemoetvooraf-
gaandaandetransplantatiewordenbehandeldmetantibiotica.
•Duplexvandebeenvaten
BijeenduplexonderzoekwordtmetbehulpvaneenEcho-apparaat
gekekennaardebloedvateninuwbuikenbenen.Erwordtonderandere
gekekennaaraderverkalking,vernauwingenendebouwvandeze
bloedvaten.Debloedvatenvandedonornierwordenopdezebloedvaten
aangesloten.
•Elektrocardiogram(hartfilmpje)
Meteenelektrocardiogram(ECG)wordtdeelektrischeactiviteitvanuw
hartspieronderzocht.
• Controlebijdecardioloog
Behalveeenhartfilmpjekrijgtumogelijkookeenafspraakbijde
cardioloog.Decardioloogbeoordeeltofaanvullendonderzoeknodigis
omvasttestellenofuwhartsterkgenoegisvoordeniertransplantatie.
Meestalkrijgtunogeenechovanuwharteneenscanomdedoor-
gankelijkheidvandekransslagaderentemeten(myocardscintigrafie).
Somswordendaarbijvernauwingenvandekransslagadergevonden.
Uhoortvanuwcardioloogofbehandelingnodigisenofuwconditie
voldoendeisomeentransplantatieteondergaan.
• Controlebijdetandarts
Voorafgaandaandetransplantatiemoetueenbezoekbrengenaande
tandarts.Dezemoetbeoordelenofuwgebitenkaakgeheelvrijzijnvan
infecties.Ditmagdooruweigentandartsgebeuren.Dezemoetdan
schriftelijkverklarendatugeeninfectiehebt.Indieneenbehandeling
noodzakelijkis,kanditdoordeziektekostenverzekeringuitdebasis-
verzekeringwordenvergoed.Detandartsmoetdanvoorafeenmachtiging
17
aanvragenbijuwverzekering.
Tevensmoetuondercontroleblijvenvandetandartsomnieuweinfecties
tevoorkomen.Doordemedicijnendieunaeentransplantatiemoet
gebruiken,kunneninfectiesvanhetgebitheelernstigverlopenenveel
klachtengeven.Ookalsueengebitsprotheseheeftmoetueenbezoek
aandetandartsafleggen.Erkunnenindekaaknogrestantenvanwortels
zitten,dieinfectieskunnenveroorzaken.
• Mammografie
Bijvrouwenbovendevijftigjaarwordt,viahetbevolkingsonderzoek,
eenmammografieuitgevoerd.Meteenmammografie-mammabetekent
borst–wordendeborstenonderzochtopdeaanwezigheidvanborst-
kanker.Erwordtgebruikgemaaktvanröntgenapparatuur,dieeenzo
preciesmogelijkbeeldgeeftmetzominmogelijkstraling.Indienditbij
ulangerdantweejaarnietgebeurdisofuneemtnietdeelaanhet
bevolkingsonderzoek,wordtditinhetziekenhuisgedaan.
Hoeverloopteenmammografie?
Ugaatmetuwbovenlichaamvoorhetröntgenapparaatstaan.Deradio-
diagnostischlaborantplaatstuwborstopeenplaat.Meteentweede
plaatwordtdeborstvervolgenstientotvijftiensecondensamengedrukt.
Dezedrukwordtdoorveelvrouwenalsgevoeligofpijnlijkervaren.Van
elkeborstwordeninverschillenderichtingentweeopnamengemaakt.
Deradioloogbeoordeeltdirectofdeopnamenvoldoendeinformatie
geven.Eenmammografieduurtongeveereenkwartier.
• Uitstrijkjebaarmoederhals
Voorcontroleop(eenvoorstadiumvan)baarmoederhalskanker,wordt
bijvrouwenbovendedertigjaar,viahetbevolkingsonderzoek,een
uitstrijkjegemaakt.Bijeenuitstrijkjewordencellenvandebaarmoeder-
halsafgenomen.Indienditbijulangerdanvijfjaarnietgebeurdis,of
uneemtnietdeelaanhetbevolkingsonderzoek,kuntuhieralsnogeen
afspraakvoormakenbijdehuisarts.
18
• PSAbepaling
BijmannenbovendevijftigwordthetPSA(prostaatspecifiekantigeen)
inhetbloedbepaald.
Eenverhoogdewaardekaneenaanwijzingzijnvooreenontstekingaan
deprostaatofprostaatkanker.Ditmoetdaneerstbehandeldworden,
voordatugetransplanteerdkuntworden.
• Medischmaatschappelijkwerk
Voorafgaandaandetransplantatievindtereengesprekplaatsmetde
maatschappelijkwerker.Hijinventariseertdebehoefteaanhulpnaeen
transplantatie.Hetondergaanvaneentransplantatiekanookop
geestelijkensociaalvlakveranderingeninuwlevengeven,zekeringeval
vaneenlevendedonatie.Ditwordtookmetubesproken.
• Weefseltyperingen
Omhetrisicoopafstoting,doorafweerreactiesvanhetimmuunsysteem,
toteenminimumtebeperken,ishetbelangrijkdatuenuwdonorzo
goedmogelijkbijelkaarpassen.DitwordtmeteenzogenoemdeHLA-
typeringbepaald.HLAstaatvoorHumaanLeukocytenAntigeen.Ditwordt
ookwelweefseltyperinggenoemd.Ditiseensoortcodevoorkenmerken
vanlichaamscellen.AfhankelijkvandematchvandeHLAantigenenbiju
endedonorwordtonderanderebepaaldwelkeafweeronderdrukkende
geneesmiddelenunatransplantatiezultkrijgen.Alsereenhelegoede
matchis,heeftuminderofmindersterkemiddelennodig,danwanneer
dematchmindergoedis.ErwordtvoordeHLA-typeringtweekeerbloed
afgenomen.
OokwordtergekekenofuantistoffenheefttegenbepaaldeHLA-
typeringen.Ukuntdangeennierkrijgenvaniemandmetdietypering.
Antistoffenkuntuhebbenaangemaaktnaeeneerderetransplantatie,
bloedtransfusieofzwangerschap.
• Kruisproef
Hierbijwordtmetbehulpvanbloedgetestofdeontvangerantistoffen
heefttegendedonor.Deuitslagvandekruisproefisgoedalsdeze
negatiefisenerdusgeenantistoffentegendedonorzijnaangetoond.
19
• Controlebijdevaatchirurg
Devaatchirurgzalbeoordelenofeenniertransplantatiechirurgisch
technischhaalbaarisenaanwelkekantvandebuikdenierzalworden
getransplanteerd.Tevenszaldechirurgdemogelijkecomplicatiesvan
deoperatiemetubespreken.Meestalhoevenuweigennierenniette
wordenverwijderdvoordetransplantatie.
Indienueenlevendedonorheeft,wordtdecontroledoorgaanssamen
metdedonorgepland.Uwordtdandoordechirurgookdoorgestuurd
naardeanesthesioloogvoorpreoperatievescreening.
Wanneeruopdewachtlijstvooreenpostmortalenierkomt,hoeftunog
nietnaardeanesthesioloog.
• Aanvullendeonderzoeken
Afhankelijkvanuwgezondheidendeuitslagvandebovengenoemde
onderzoeken,wordennogaanvullendeonderzoekenafgesproken.
Voorbeeldenhiervanzijn:bezoekaandelongarts,psycholoog,psychiater,
diabetesverpleegkundige.
Nadatalleuitslagenbekendzijn,wordendezemetubesproken.De
transplantatienefroloogzaldanbepalenofueengeschiktekandidaat
bentvoorhetondergaanvaneenniertransplantatie.
20
| Goedgekeurd,endan?
• Indienugeenlevendedonorheeft,wordtudoordetransplantatie
nefroloogals“transplantabel”aangemeldopdewachtlijstvan
Eurotransplant.Vanafdatmomentkuntuwordenopgeroepenwanneer
ereengeschiktorgaanvoorubeschikbaaris.Hetishelaasniet
mogelijkomaantegevenhoelanguopeendonorniermoetwachten.
Ditisvanmeerderefactorenafhankelijk.Gemiddeldisdewachttijdnu
3,5jaar,sommigepatiëntenwachtenkorterenanderelangerdandeze
periode.Hetisdanookbelangrijkdathetziekenhuiswaaruonder
behandelingbent,weethoeutebereikenbentendatuwtelefoon
altijdaanstaat.Wanneeruopvakantiegaat,moetuditdoorgevenaan
uwbehandelendnefroloog.Erkanperbestemmingwordenbepaald
oferdemogelijkheidisomoptijdterugtezijnbijeennieraanbod.
Alsditnietmogelijkis,wordtutijdelijkals”nietoproepbaar”opde
wachtlijstgezet.
Iederedriemaandenwordtugevraagdomnieuwbloedtelatenafnemen
vooronderzoeknaarantistoffen.Erwordtjaarlijksbekekenofer
veranderingeninuwconditieengezondheidzijnenoftransplantatienog
steedsdebestekeusvooruis.
Erzijnapartebrochuresbeschikbaaroverdewachtlijstvooreen
postmortaleniertransplantatieendeprocedurebijeenoproepvoor
niertransplantatiewww.transplantatiestichting.nl/sites/default/files/
product/downloads/nts_orgaan-wachtlijst_def_web.pdf
• Indienueenlevendedonorheeft,zaluweigenbehandelendnefroloog
samenmetubepalenwanneereengoedmomentisomdetrans-
plantatietelatenplaatsvinden.Ditwordtdandoorgegevenaande
transplantatiecoördinator.Zijzaludan,inoverlegmetdedonor,
inplannenophetoperatieprogramma.
Indeweekvoorafgaandaandeoperatiekrijgtunogeenlaatstemedische
keuringinhettransplantatiecentrum.Tevensvindtereenfamiliegesprek
plaats,waarindeopnameendeoperatiewordtuitgelegdenbesproken.
Eenpaardagenvoordeoperatiebegintualmethetslikkenvande
afweeronderdrukkendemedicatie.
21
| Afstotingvandegetransplanteerdenier
Degetransplanteerdenierwordtdoorhetlichaamalsindringerervaren
endenatuurlijkeafweerzalervoorzorgendatdezewordtafgestoten.
Doordeimmunosuppressiva(afweeronderdrukkendemedicijnen)zal
uwafweerwordenverlaagdenwordtdenatuurlijkeafstotingsreactie
onderdrukt.Ondanksdatkanhetlichaamdeniergaanafstoten.Aande
handvandebloeduitslagenkandeartshetvermoedenkrijgendater
mogelijksprakeisvaneenafstoting.Deartszaldanbesluitenomeen
bioptvandegetransplanteerdeniertenemenvoornaderonderzoek.
Hierbijwordtdeniermetbehulpvaneenechoinbeeldgebrachten
wordteronderplaatselijkeverdovingmeteennaaldeenstukje
nierweefselweggenomen.Ditgebeurttijdenseenkorteopnameinhet
ziekenhuis.Nadebioptieheeftueenaantaluurbedrust.Metditbiopt
kandoorgaansmetzekerheidwordenvastgesteldofersprakeisvan
eenafstotingsreactie.
Erzalwordengestartmeteenbehandelingomdeafstotingtestoppen.
Afstotingiseenbeladenwoordenkanveelangstoproepenalsudit
tehorenkrijgt.Bedenkweldatditnietheteindehoefttezijnvanuw
niertransplantaatendatwehiereengoedebehandelingvoorhebben.
Inveruitdemeerderheidvandegevallenlukthetomeenafstotingweer
ondercontroletekrijgen.
22
| Medicatiegebruiknatransplantatie
Natransplantatieveranderendemedicijnendieumoetgaaninnemen
t.o.v.voordetransplantatie.
Wekunnendemedicijnenindeleninverschillendegroepen:
• Afweeronderdrukkendemedicijnen
• Medicijnentervoorkomingofbehandelingvaninfecties
• Maagbeschermer
• Overigemedicijnen
Hetsuccesvantransplantatiewordtbepaalddoorhetadequaatenstipt
innemenvandemedicatie.
Afweeronderdrukkendemedicijnen
Hetimmuunsysteem(afweersysteem)beschermtuwlichaamtegen
infecties:hetspoortbacteriën,virussenenanderlichaamsvreemdweefsel
opentrachtdattevernietigen.
Koortsiseensymptoomwaaraanmenkanziendathetimmuunsysteem
aanhetwerkis.Hetimmuunsysteemreageertzoookopeengetrans-
planteerdorgaan:hetvalthetorgaanaan,waardoorhetwordtafgestoten.
MetgeneesmiddelenzoalsAdvagraf,Prograft,Envarsus(allebevattende
werkzamestoftacrolimus),Neoral(ciclosporine),PrednisonenCellcept
(mycofenolaatmofetil)wordthetimmuunsysteemonderdrukten
kanafstotingwordenvoorkomen.Hetisdusvangrootbelangomdeze
medicijnenopdevoorgeschreventijdenintenemen.Bijhetvergeten
(ofeventueeluitbraken)vanmedicijnendientudirectcontactopte
nemenmetuwbehandelendarts.Tegenwoordigkrijgenpatiëntendie
eenniertransplantatieondergaan,drieafweeronderdrukkendemiddelen.
Decombinatieendoseringzijnafhankelijkvanuwpersoonlijkesituatie.
Omdatdekansopafstotingkortnatransplantatiedeeerstemaanden
groteris,zullendeafweeronderdrukkendemedicijneninhetbeginhoger
gedoseerdworden.Doordatdezemedicijnenallemaalhetimmuun-
systeemonderdrukken,hebbenzealsgemeenschappelijkebijwerking
datzeeengroterekansopinfectiesgeven.
23
Medicijnentervoorkomingofbehandelingvaninfecties
Voortransplantatiewordtugetestopdiversevirusinfecties.Wekijken
danofuhiertegenbeschermdbent,doordatudezeinfectiealheeft
doorgemaakt.Indienugeenbeschermingheefttegenhetwaterpokken-
virus,moetuvoorafgaandaandetransplantatienogwordeningeënt.
Zoalshierbovenbeschreven,heeftunatransplantatieeengroterekans
opinfecties.Omdezetebehandelenkuntuantibioticaen/ofvirusremmers
toegediendkrijgen.
Overigemedicijnen
Veelvoorkomendemedicijnendienatransplantatiewordenvoorgeschreven
zijn:maagbeschermers,vitamineDmetcalcium,bloeddrukverlagers,
cholesterolverlagersenmedicijnenbijsuikerziekte.
Welkemedicijnennodigzijn,wordtperpersoonbekeken.Hart-envaat-
ziektenkomenvaakvoorbijnierpatiëntenenookbijgetransplanteerde
patiënten.Daaromishetbelangrijkomallebekenderisicofactorenzoals
hogebloeddruk,hoogcholesterolensuikerziekte,goedondercontrole
tehebben.
24
| Bijwerkingenvandemedicijnen
Waarschijnlijkbentualgewendaanhetinnemenvanmeerderemedicijnen.
Nadetransplantatiezalereenveranderingplaatsvindeninhetsoort
medicijnendatumoetinnemen.
Vooraldeafweeronderdrukkendemedicatiezalnieuwzijn.Ditzijnook
demeestbelangrijkstemedicijnenomeengoedetransplantaatfunctie
tebehoudenendekansopeenafstotingzokleinmogelijktehouden.
Bijnietgoedinnemenvandezemedicijnenlooptueengrootrisicode
getransplanteerdenierteverliezen.Uzultdezemedicijnenderestvan
uwlevenmoetengebruiken.
Helaaskunnendezemedicijnenzorgenvoorbijwerkingen.Gelukkig
hebbennietallepatiëntenhierlastvanenooknietallegenoemde
bijwerkingenzulleninevenernstigematevoorkomen.Belangrijkisom
alleklachtentemeldenaandearts.Erkangekekenwordenofeen
aanpassingvandemedicatiemogelijkis.
Hierondereenoverzichtvandemeestvoorkomendebijwerkingen:
• Toegenomenvatbaarheidvoorinfecties
• Trillenvandehanden
• Nierfunctiestoornissen
• Groeivanlichaamshaar
• Haaruitval
• Suikerziekte
• Hoogcholesterol
• Hogebloeddruk
• Bloedarmoede
• Dunnebrozehuid
• Maag-endarmklachten,zoalsmisselijkheid,buikpijnendiarree
• Botontkalking
• Toenamevandeeetlust
• Brandendgevoelindehandenenvoeten
• Tandvleesproblemen
DemeestgebruiktemedicijnenzijnCellcept®,Prednison,Prograft®,
Advagraf®,Imuran®,Certican®enNeoral®.
25
| TransplantatieenUV-straling
Deafweeronderdrukkendemedicijnendieunadetransplantatiemoet
gebruikengeveneenverhoogdekansophetkrijgenvanhuidziektenen
huidkanker.
HetisbelangrijkomdehoeveelheidUV-stralingnatransplantatiete
beperkenendealgemeengeldendeadviezengoedoptevolgen.
• Gebruikeengoedezonnebrandcrèmemeteenhoge
beschermingsfactor,factor50.
• Gebruikookzonnebrandcrèmeindewinter,ookdaniserUV-straling.
• Gebruikzonnebrandcrèmealsubuitenbentenindeschaduwblijft.
OokindeschaduwisnogUV-straling.
• Gebruikookzonnebrandcrèmealsubuitenwerkt.
• Letbijhetaanbrengenvandecrèmegoedophetinsmerenvande
oren,nekengezicht.Ditzijnergkwetsbareplekken,dievergeten
worden.
• Bedekuhuidhetliefstmetkledingeneenpetomutegendezonte
beschermen.
• Ganiettussen12.00en15.00uurindevollezon.
• Maakgeengebruikvandehoogtezonofhetsolarium.
• Raadpleegeenartsbijenigeveranderingaanuwhuid.Deverandering
kanbestaanuitjeuk,bloedenvanbestaandeoneffenheden,groeivan
moedervlekkenofanderebultjes.Ookbijtwijfelishetverstandigom
ditdirecttelatencontroleren.
26
| Voedingenbeweging
Voorafgaandaandeniertransplantatiezullenvelepatiëntengedurende
langetijdeendieethebbengehad.Meestalisditeenvochtbeperkt,
zoutbeperkteneiwitarmdieetgeweest.Deeetlustisbijveelpatiënten
beperktendeconditieisindemeestegevallenooknietheelgoedgeweest.
Indemeestegevallenzalhiernadetransplantatieeenpositieve
veranderinginkomen.
Deeetlustwordtbeter,ookdoorhetgebruikvanprednisonenhet
uithoudingsvermogenneemttoe.
Heteiwitarmedieethoeftnietmeergevolgdteworden,welblijfthet
raadzaamomzuinigtezijnmetzoutgebruik.Tenaanzienvanvocht-
gebruikzultujuistvoldoendemoetendrinkenomdegetransplanteerde
nieroptimaaltelatenwerken.
Eengoedehygiënerondomdevoedingisnatransplantatieergbelangrijk
omeenvoedselinfectietevoorkomen.Hetetenvanrauwvlees,vis,of
eierenwordtafgeraden.Grapefruitheefteenbelangrijkewisselwerking
metmedicatiealsAdvagraf/PrograftenNeoral;dezevruchtkandaarom
hetbestwordenvermeden.
Alsgevolgvandezepositieveveranderingenkomenpatiëntenvaakaan
ingewicht.Insommigegevallenleidtdittotovergewicht.Overgewicht
brengtweerextragezondheidrisico’s,zoalshart-envaatziekte,
suikerziekteengewrichtsklachtenmetzichmee.Hetisdanookzeer
belangrijkomnadetransplantatieinbewegingtekomenen/ofteblijven.
Voorsommigenzaldateenheleveranderingzijnenhetisdanook
raadzaamominhetbeginonderbegeleidingtegaanbewegen.
Eenaantalwekennadetransplantatie,alsdewondgoedisgenezen,
kuntuhiermeebeginnen.Ukuntiederevormvanbeweginggaan
doen,alleenvechtsportenmogenniet.Dekansopbeschadigingvan
degetransplanteerdenierishierbijtegroot.Opdewebsitevande
Nierstichtingisookeenfoldertedownloaden:“Sportenbewegenna
transplantatie”.
27
| Alcoholenroken
Nadetransplantatieishetgebruikvanalcohol,mitsmetmate,toegestaan.
Hetisaanteradenomvoorafmetuwartstebesprekenoferwissel-
werkingenmetdemedicijnenbekendzijn.
Rokenwordtooknadetransplantatiesterkafgeraden.Derookennicotine
gevenschadeaandelongenenaanallebloedvateninhetlichaam.Ook
debloedvatenvandegetransplanteerdenierwordenhierdooraangetast.
Defunctievandegetransplanteerdeniergaatsnellerachteruitbij
rokers,danbijnietrokers.Hart-envaatziekteniseenveelvoorkomend
probleembijgetransplanteerdepatiënten.Debelangrijksterisicofactor
hierbijisroken.
Doordemedicijnenheeftueenverhoogdekansopluchtweginfecties,
waaronderlongontsteking.Rokeniseenextrarisicofactorhiervoor.
28
| Seksualiteitenzwangerschap
Zoalseerderalindezebrochurebeschreven,kunnendeseksuelefuncties
verminderen,naarmatedenierfunctieverderachteruitgaat.Ditkan
komendoorvermoeidheid,veranderingindehormoonspiegels,medicijn-
gebruikenophopingvanafvalstoffeninhetlichaam.Ookkunnen
psychischeredenenhieraaneenbijdrageleveren,zoalsverliesvanwerk,
verliesvanautonomie,afhankelijkwordenvanhulpvandepartner.Deze
verminderingkanzichuiteninverminderdelibido,erectiestoornissen,
stoppenvandemenstruatieenverminderdevruchtbaarheid.
Natransplantatiekunnendeseksuelefunctieszichweerverbeterenen/of
herstellen.Demenstruatiekanweerterugkomenendevruchtbaarheid
kanweerverbeteren.
Hierdoorkanhetweermogelijkzijnomzwangerteworden.Hetisdus
belangrijkomadequateanticonceptietegebruiken.Heteerstejaarna
transplantatiewordteenzwangerschapafgeraden.Naditeerstejaar
kuntueenzwangerschapswensbesprekenmetuwbehandelendarts.
Bepaaldemedicijnenkunneneennegatiefeffecthebbenopdeongeboren
vrucht.Verderhangtdekansopeenongecompliceerdezwangerschap
voormoederenkindonderandereafvannierfunctie,eiwitverliesen
bloeddrukvandemoeder.
Hetisookmogelijkdatdeseksualiteitnietverbetertnatransplantatie.
Deoorzaakkanliggeninvaatafwijkingendiealvoordetransplantatie
bestonden,medicijngebruikofpsychischeproblemen.
Bijerectiestoornissenkandenefroloogudoorverwijzennaardeuroloog
dieeenbehandelingmetmedicatieofhulpmiddelenkanvoorschrijven.
Delichamelijkeoorzaakbijvrouwenkanmogelijkmetmedicijnen
behandeldworden.
Naeentransplantatiewordtverwachtdathetnormalelevenwordt
opgepakt.Debehoefteaanseksueelcontactkantoenemen.Hetis
begrijpelijkdatunaeentransplantatiebangbentvoorbeschadiging
vandegetransplanteerdenier.Ditisnietnodigomdatdenieropeen
beschermdeplaatsgeïmplanteerdis.Ukuntseksueelcontacthebbenals
ueraantoebent.
29
Vrouwendieafweeronderdrukkendemedicijnengebruikenhebbeneen
groterekansomdoorgeslachtsgemeenschapeenurineweginfectiete
krijgen.Ukuntditvoorkomendoorvoorennageslachtsgemeenschapte
urineren.
Mochtugeenvasterelatiehebbendanishetraadzaamombijseksueel
contactcondoomstegebruiken(zowelmannenalsvrouwen)omseksueel
overdraagbareziektestevoorkomen.
30
| Psychischeenmaatschappelijkegevolgen
Eenniertransplantatieiseeningrijpendegebeurtenisinuwpersoonlijke
situatieen/ofgezinsleven.
Iedereenervaartenverwerktdezeingreepopzijneigenmanier.Hetis
nietalleendemedischeingreepwaarumeetemakenkrijgt.Een
niertransplantatieheeftookinvloedopmentaal,sociaalenpraktischvlak.
Hetmedischmaatschappelijkwerkbiedtbegeleidingopdezegebieden.
Opdriemomentenwordtbegeleidingaangeboden:voorafgaandaande
transplantatie,tijdensuwziekenhuisopnameenindeperiodevanherstel.
Hetverschiltperpersooninwelkemateenopwelkemaniererbehoefte
isaandezebegeleiding.
Eentransplantatiekanopveelgebiedenimpacthebben.Vanbelangis
allereerstdevraag:wilikinaanmerkingkomenvooreenniertransplantatie?
Indesituatievaneenniertransplantatiemeteenlevendedonorblijktin
depraktijkdathetaanvaardenvaneendonorniermoeilijkkanzijn.Soms
zijnmeerderegesprekkennodigomualsontvangertelatenwennen
aanhetaccepterenvaneendonornier.Eenanderonderwerpdatvan
belangis,zijndeverwachtingendieualsontvangerheeft.Verwachtingen
overdewachtlijst,deopnameenoperatie,deondersteuningvanuw
socialenetwerkenuiteraardvanhetlevenmeteendonornier.Daarnaast
wordtdedonornier,hoemenhetookbekijkt,alseengrootgeschenk
gezien.Hoetoontuuwdankbaarheid,enwelkerolverwachtudatde
transplantatieheeftinuwonderlingerelatie?
Tijdensuwziekenhuisopnameenindeperiodevanherstelkuntutegen
eenaantalpraktischzakenaanlopen.Eenniertransplantatieheeftniet
alleengevolgenvooruwwerk/opleidingmaarookvoordesituatiethuis.
Wieneemttakenthuiswaargedurendedetijddatubentopgenomen?
Kandatineigenkringgeregeldworden?Zoniet,iserdanprofessionele
ondersteuningnodig?Hetkanzijndathetoppakkenvanhetoudewerk
ofopzoekgaannaareennieuwebaan(re-integratie)aandeorde
komt.Vrijwilligerswerkbehoortooktotdemogelijkheden.Samenmet
hetmedischmaatschappelijkwerkkuntuinventariserenwaarwensen,
behoeftenenondersteuningsmogelijkhedenliggen.
31
OokkuntuviadeNierpatiëntenVerenigingNederlandincontactkomen
metlotgenoten.
www.nvn.nl
32
109015 VUmc©
december2015www.VUmc.nl
Recommended