คำสำคัญเกี่ยวกับเชื้อเอชไอวี/เอดส์...

More Information: www.adamslove.org Follow us at www.facebook.com/adamslovethailand

คาสาคญเกยวกบเชอเอชไอว และเอดส

ผตดเชอระยะเฉยบพลน

หมายถง ผทเพงตดเชอเอชไอวมาไมเกน 30 วน นบจากวนทไดรบเชอ จากการวจยพบวา ผตดเชอเอชไอวระยะเฉยบพลนประมาณรอยละ 85 อาจจะมอาการไมสบายหลายๆ อยางรวมกนเรยกวา กลมอาการแอคควท (Acute retroviral syndrome)

กลมอาการแอคควท (Acute retroviral syndrome)

หมายถง อาการของผทเพงตดเชอเอชไอว ระยะเฉยบพลน ซงอาจจะมไข ตอมนาเหลองโต แผลในปาก เจบคอ ผน ทองเสย ปวดเมอยตามตว มกไดรบการวนจฉยวาเปนเพยงไขหวด หากไมไดประเมนความเสยงตอการตดเชอเอชไอว และทาการตรวจเลอดหาการตดเชอเอชไอว

ผตดเชอเอชไอว ผตดเชอเอชไอว คอ ผทมเชอเอชไอวอยในรางกาย อาจแสดงอาการ หรอไมแสดงอาการใดๆ เลย เราไมสามารถบอกวาใครตดเชอเอชไอวจากการดภายนอกได ผตดเชอเอชไอวสวนใหญมกไมทราบวาตนเองตดเชอหากไมไดรบการตรวจเลอด ดงนนจงอาจสงผานเชอไปสผอนไดโดยไมรตว

การตดเชอ ฉวยโอกาส (โอไอ)

การเจบปวยซงมสาเหตมาจากเชอโรคหลายชนดซงโดยปกตแลวไมทาใหเกดโรคในคนทมภมคมกนแขงแรง โรคตดเชอฉวยโอกาสทมกเกดในผมการตดเชอเอชไอวเมอภมคมกนของรางกายถกทาลายโดยเชอเอชไอวไประยะหนงแลว ไดแก เชอราในปาก งสวด วณโรค ปอดอกเสบ เชอราในเยอหมสมอง เชอไวรสในจอตา ปรสต หรอมะเรงบางชนด

ผปวยเอดส ผปวยเอดส คอ ผตดเชอเอชไอวทภมคมกนถกทาลายไปอยางมากแลว จะมอาการของ "โรคตดเชอฉวยโอกาสทรนแรง" ไดหลายอยาง ซงเรยกวาเปนอาการเอดส และบงบอกถงความจาเปนทจะตองไดรบการรกษาดวยยาตานไวรสโดยเรว อาการเอดสทพบบอย ไดแก วณโรค ปอดอกเสบ เชอราในเยอหมสมอง เชอไวรสในจอตา ทองเสยเรอรง ไขเรอรง นาหนกลดอยางมาก หรอมะเรงบางชนด ทงนอาการเอดสจะแตกตางกนตามแตชนดของโรคฉวยโอกาส

เมดเลอดขาวซ ด ส (CD4)

เมดเลอดขาวชนดหนงในระบบภมคมกนทจะชวยปกปองรางกายจากการตดเชอไวรส เชอรา และโปรโตซว เมดเลอดขาวชนดนจะอยในระบบภมคมกนของรางกาย เอชไอวจะมงทาลายเมดเลอดขาวซ ด ส ทาใหเกดอนตรายตอระบบภมคมกนของรางกายและทาใหรางกายมความเสยงสงในการตดเชอหรอเกดโรคแทรกซอนทรนแรง

เพศวถ อตลกษณทางเพศ

เพศสรระ ลกษณะทางเพศทางชววทยา

เพศสมพนธ หรอ การรวมเพศ

การมความสมพนธทางเพศระหวางบคคลสองคนมความหมายครอบคลมทงระหวางบคคลตางเพศและบคคลเพศเดยวกนเพอสนองความตองการทางเพศของทงสองฝาย

เพศสภาวะ ลกษณะการแสดงออกทางเพศทคนอนรบร

เพศวถ อารมณ การดงดดทางเพศ สมพนธภาพทางเพศของบคคลทมตอเพศเดยวกน เพศตรงขามหรอทงสองเพศ (การปฏบตทางเพศและรสนยมทางเพศ เชน รกเพศเดยวกน / รกสองเพศ / รกตางเพศ)

พฤตกรรมทางเพศ สงทคนประพฤต ปฏบต เชน มเพศสมพนธกบคนเพศเดยวกน มเพศสมพนธไดกบคนทง 2 เพศ มเพศสมพนธทางทวารหนก ทางชองคลอดหรอทางปาก เพศสมพนธทปลอดภยหรอมเพศสมพนธทไมปลอดภย (ใชถงยางอนามยหรอไมใชถงยางอนามย)

ความปรารถนา ทางเพศ

เพศหรอเพศทคนจะถกดงดดโดยเนอแท

อตตลกษณทางเพศ รสนยมทางเพศทคนเรารบร หรอระบตวเอง เชน รกเพศเดยวกน / รกสองเพศ / รกตางเพศ

สาวประเภทสอง สาวประภทสองหมายถง ผทมอตลกษณทางเพศแตกตางจากรางกายหรอเพศแตกาเนด สาวประเภทสองอาจรวมถงชายทอยากเปนหญง (ชายทภายนอกดเปนผหญง) และหญงทอยากเปนชาย (หญงทภายนอกดเปนชาย) ซงสามารถอธบายสรรพนามแทน โดยใชคาวา เขา หรอเธอ ตามอตลกษณทางเพศ หรอลกษณทางเพศทแสดงออก มใชเพศแตกาเนด

โรคตดตอทางเพศสมพนธ

โรคตดตอทาง เพศสมพนธ

โรคตดตอทางเพศสมพนธสามารถแพรกระจายโดยเชอแบคทเรย ไวรส เชอรา จากบคคลหนงไปยงบคคลหนง ทางเพศสมพนธ

ซฟลส เปนโรคทเกดจากเชอแบคทเรย เชอนสามารถเขาสรางกายทางเยอเมอกเชน ชองคลอด ทวารหนก ทอปสสาวะ ปาก เยอบตา หรอทางผวหนงทมแผล เมอเชอเขาสรางกายจะเขากระแสเลอด และไปจบตามอวยวะตางๆทาใหเกดโรคตามอวยวะตางๆ

หดหงอนไก หดหงอนไก คอหดทเกดขนทอวยวะเพศหรอปากทวารหนก ซงเกดจากการตดเชอ HPV หรอในชอเตมวา Human Papilloma Virus ตดตอโดยเพศสมพนธ หดทขนจะเปนตงเนองอกออนๆสชมพซงลกลามอยางรวดเรว จนมลกษณะคลายหงอนไกหรอดอกกะหลา หดหงอนไกมระยะฟกตว ประมาณ 1 ถง 6 เดอน หลงรบเชอมาแลว

มะเรงปากทวาร หนก

เกดจากการตดเชอเอชพว (HPV) เกดจากการตดเชอเอชพวทางเพศสมพนธ ซงมกไมมอาการใดๆ ทาใหไมรตววาเสยงตอมะเรง สามารถเกดไดทงในผหญงและผชายทเคยมเพศสมพนธทางทวารหนก แตสามารถปองกนไดโดยการตรวจแปบสเมยร

แปปสเมยร (pap smear)

เปนวธการตรวจเพอคดกรองหาระยะผดปกต “กอนเปนมะเรง” แลวรบรกษา

เชอเอชพว (HPV) เชอไวรสชนดหนงทกอใหเกดโรคบรเวณอวยวะสบพนธและทวารหนก เชน หดหงอนไก เชอเอชพวพบไดทงในผหญงและผชาย และเปนสาเหตของการเกดโรคมะเรงปากมดลกและมะเรงปากทวารหนก

การใชยาตานไวรสเพอการปองกนการตดเชอเอชไอว

การใชยาตานไวรสเพอปองกนการตดเชอ เอชไอว "หลง" สมผสเชอ หรอ เพพ (PEP, Post-exposure prophylaxis)

การกนยาตานไวรสในผทไดรบการประเมนแลววามพฤตกรรมทมความเสยงตอการตดเชอเอชไอว มประสทธภาพในการลดโอกาสการตดเชอเอชไอวลงได หากเรมยาภายในเวลาไมเกน 72 ชวโมงหลงสมผสเชอ และกนยาตอเนองไดเปนเวลานาน 28 วน แพทยจะเปนผชวยประเมนความเสยงและเลอกสตรยาทเหมาะสมกบระดบความเสยงของแตละบคคล รวมถงตรวจหาการตดเชอเอชไอว และการตดเชอโรคอนๆ ทอาจเกดไดจากพฤตกรรมเสยงครงนนๆ ทงกอนและหลงไดรบยา รวมถงตดตามอาการไมพงประสงคจากยาดวย

การใชยาตานไวรส เพอปองกนการตด เชอเอชไอว "กอน" การสมผสเชอ หรอ เพรพ (PrEP, Pre-exposure prophylaxis)

ขอมลจากการวจยพบวาการใหผทมความเสยงตอการตดเชอเอชไอว เชน ผทมคทเปนผตดเชอเอชไอว ผทเปนชายทมเพศสมพนธกบชาย หรอสาวประเภทสอง ไดรบยาตานไวรส 1-2 ตวอยางตอเนอง จะสามารถลดโอกาสทบคคลผนนจะตดเชอเอชไอวลงไดอยางชดเจน อยางไรกตาม ประสทธภาพของยาใชยาเพรพนน ขนอยกบการมวนยในการกนยาอยางสมาเสมอ และผทไดรบเพรพจะตองไดรบการตรวจเอชไอวเปนประจา และยงตองใชวธการปองกนเอชไอวอยางอนรวมกนดวยเสมอ

การรกษาเปนการ ปองกนการตดเชอ เอชไอว (Treatment as Prevention)

การรกษาผทตดเชอเอชไอวดวยยาตานไวรสจะสามารถลดปรมาณเชอเอชไอวในเลอดและสารคดหลงลงไดอยางชดเจน ซงนอกจากจะสงผลดตอสขภาพของผตดเชอทไดรบยาตานไวรสเองแลว ยงสงผลใหลดโอกาสการสงผานเชอไปยงผอนไดดวย ในปจจบนน มหลายประเทศทกาหนดแนวทางใหแพทยนาเสนอการรกษาดวยยาตานไวรสกบผตดเชอทกราย ถงแมจะยงมระดบเมดเลอดขาวซ ด สสงอยกตาม โดยเฉพาะในกลมประชากรบางกลม เชน ผทมคเปนผทไมตดเชอ ผหญงตงครรภและหญงหลงคลอด เพอหวงผลในการลดอตราการตดเชอเอชไอวรายใหมลง

การใหคาปรกษากอน และหลงการตรวจหาเชอเอชไอว

การใหคาปรกษา เพอการตรวจเชอ เอชไอว โดยความ สมครใจ (วซซท)

การใหคาปรกษาแตละบคคลเกยวกบการตรวจหาเชอเอชไอว ประกอบไปดวย การใหคาปรกษา "กอน" การขอความยนยอมจากบคคลนนเพอทาการตรวจหาภมตานทาน (แอนตบอด) ตอเชอเอชไอว โดยจะมการประเมนความเสยงของแตละบคคล และเตรยมความพรอมของผมารบบรการ และการใหคาปรกษา "หลง" การตรวจ เพอทาความเขาใจผลการตรวจ รวมถงแนะนาและสงตอบรการสาหรบการดแลสขภาพของบคคลนน

ระยะแฝง/ระยะฟก ตว

ชวงระยะเวลาทผทตดเชอเอชไอวยงไมสรางสารภมตานทาน (แอนตบอด) ตอเชอเอชไอวทจะตรวจพบไดในเลอด ทงน เนองจากรางกายตองใชระยะเวลาหนงในการสรางภมตานทาน (แอนตบอด) ตอเชอเอชไอว การตรวจสารภมตานทาน (แอนตบอด)

อาจไมใหผลบวกทนทหลงจากทบคคลผนนตดเชอ ระยะเวลาการสรางภมตานทาน (แอนตบอด) ของแตละบคคลอาจไมเทากน โดยปกตจะใชระยะเวลานานประมาณ 14 – 30 วน อยางไรกตาม ผตดเชอเอชไอวทอยในระยะแฝง/ระยะฟกตวมโอกาสสงมากทจะสงผานเชอเอชไอวไปสผอนได เนองจากจะเปนระยะทปรมาณเชอเอชไอวทงในเลอดและสารคดหลงสงมากๆ

ผลตรวจเอชไอวท เปนบวก

ผทมผลการตรวจเอชไอวทเปนบวกแสดงวาพบภมตานทานตอเชอเอชไอวในขณะทตรวจ หมายความวา มการตดเชอเอชไอว

ผลตรวจเอชไอวท เปนลบ

ผทมผลการตรวจเอชไอวทเปนลบแสดงวาไมพบภมตานทานตอเชอเอชไอวในขณะทตรวจ อยางไรกตาม ผลการตรวจเอชไอวอาจเปนลบไดถงแมวาบคคลนนอาจมการตดเชอเอชไอวไปแลว เนองจากบคคลคนนนอาจยงอยในระยะฟกตว

การปองกนอยางตอเนอง

การใหขอมลหรอบรการเพอชวยสนบสนนในการปองกนความเสยง โอกาสเสยง หรอพฤตกรรมเสยงทเกดขนในแตละชวงของการดาเนนชวต

เชอไวรสททาใหภมคมกนบกพรอง (เอชไอว)

เชอไวรสทเปนสาเหตของการตดเชอเอชไอว ซงจะเขาไปทาลายภมคมกนของรางกายและนาไปสอาการของโรคตดเชอฉวยโอกาส รวมถงอาการเอดส

ภาวะภมคมกน บกพรอง

ภาวะทภมคมกนไมสามารถทจะตานทางหรอตอสกบการตดเชอหรอเนอราย เนองจากจากภมคมกนไมสามารถทางานได ภาวะดงกลาวทาใหบคคลมความเสยงในการตดเชอเพมมากขน

ภมตานทานจากแม สารภมตานทานสามารถสงผานจากแมไปสลกระหวางการตงครรภ ดงนน ผลการตรวจเอชไอวทเปนบวกในเดกทอายตากวา 18 เดอน ทคลอดจากแมทตดเชอเอชไอวอาจเปนการตรวจพบภมคมกนของแมกเปนได ปจจบนแนะนาใหใชการตรวจพซอาร เมอเดกทคลอดจากแมทตดเชอมอาย 2 และ 4 เดอน เพอวนจฉยการตดเชอในเดก

ผทตองอยรวมกบ เชอเอชไอว

ผทตองอยรวมกบเชอเอชไอว เปนคาทใชสะทอนถงผตดเชอเอชไอวทตองอยรวมกบเชอเอชไอวอยางมคณภาพชวตทดตอเนองหลายป

การแพรกระจายเชอเอชไอวจากพอแม ไปสลก

การแพรกระจายเชอเอชไอวจากพอแมไปสลก เปนคาทนยมมากกวาการแพรกระจายเชอเอชไอวจากแมไปสลก เพอลดการตตราผตดเชอทเปนแมและตองการกระตนใหผชายหรอพอเขามามสวนรวมในการปองการการตดเชอเอชไอว หรออาจใชคาวา การตดเชอเอชไอวแตกาเนด

ความชกของการตดเชอ เอชไอว

หมายถง สดสวนของประชากรทตดเชอเอชไอวเฉพาะในชวงระยะเวลาทศกษา (เหมอนการถายภาพอยางรวดเรวภาพเดยว)

การปองกนสองชน การปองกนสองชน คอ กลยทธทใชในการปองกนการตงครรภแบบไมตงใจและปองกนโรคตดตอทางเพสสมพนธ รวมทงเอชไอว การปองกนสองชนเนนการใชถงยางอนามยชายและหญง รวมไปกบการใชวธการคมกาเนดชนดอนดวย เชน การกนยาเมดคมกาเนด หรอการใสหวงคมกาเนด

การตรวจ ชนดของการตรวจสารภมตานทาน (แอนตบอด) ตอเอชไอว

เอชไอว แบบรวดเรว

ซงสามารถทราบผลไดอยางรวดเรว ซงสามารถทาไดโดยการตรวจเลอด หรอนาลาย

ความเสยง ความเสยงในการตดเชอเอชไอวหรอพฤตกรรมททาใหบคคลมโอกาสตดเชอเอชไอว การลดความเสยง การลดความเสยง คอ

วธการทใชลดความเสยงซงมเปาหมายในการลดความเสยงอยางตอเนอง การลดความเสยงนนเนนการเปลยนแปลงพฤตกรรมแบบคอยเปนคอยไปซงบางครงอาจจะเกดความยากลาบากในการลดความเสยง และการกลบมาทาพฤตกรรมเสยงอกครงเปนเรองทเกดขนไดในการพยายามเปลยนแปลงพฤตกรรม

ทางการแพทย และหองปฎบตการ

การทดสอบภมตานทาน ของรางกาย (แอนตบอด) ตอเชอเอชไอว

การตรวจเลอดทใชเพอตรวจสอบวา รางกายของผทมพฤตกรรมเสยงตอการตดเชอเอชไอวมการสรางภมตานทานตอเชอเอชไอวในเลอดหรอไมหลงจากผานพนระยะฟกตว

Nucleic Acid Amplification Test (NAAT หรอ NAT)

การเพมขยายและตรวจหาสารพนธกรรมของเชอไวรสเอชไอว

โพลเมอรเรส เชน รแอคชน (พซอาร, PCR, Polymerase chain reaction)

วธการตรวจทางหองปฏบตการเพอคนหาหรอวดจานวนสารพนธกรรม วธการนใชวนจฉยการตดเชอเอชไอวในเดกและใชในการตรวจหาปรมาณเชอเอชไอวในผตดเชอ

ปรมาณเชอไวรสในกระแสเลอด

จานวนสารพนธกรรมของเชอเอชไอวในกระแสเลอด ผลวจยชใหเหนวา ปรมาณเชอไวรสในกระแสเลอดสามารถบอกความเสยงของการดาเนนโรคไดมอยางมประสทธภาพกวาระดบเมดเลอดขาวซ ด ส (CD4) ปรมาณเชอไวรสในเลอดทตาแสดงถงการพยากรณโรคทดและการมอายขยทยาวขน

อบตการณของการตดเชอเอชไอว

อตราการเกดการตดเชอเอชไอวรายใหมในกลมประชากรทตดตามไปในชวงเวลาหนง ตวอยางเชน อบตการณของการตดเชอเอชไอวในประเทศ ก คอ 500 คน ตอ 100,000 คน ตอป

บคลากร

แพทย แพทย คอ บคลากรผรบผดชอบในการตรวจ วฉยโรค และรกษาโรค

นกเทคนค การแพทย

นกเทคนคการแพทย คอ บคลากรผรบผดชอบในการควบคมการตรวจทางหองปฏบตการ การตรวจตวอยางเลอด

ผใหคาปรกษา เจาหนาทผใหคาปรกษา คอ บคลากรทมหนาทใหคาปรกษากอน และหลงการตรวจ เอชไอวโดยความสมครใจใหแกผมารบคาปรกษา และใหผรบคาปรกษาเปนผตดสนใจตรวจเลอดหาการตดเชอเอชไอวดวยตนเอง

เจาหนาทภาคสนาม เจาหนาทภาคสนาม คอ บคลากรทมหนาทลงพนท สรางความตระหนกในชมชน จดกจกรรมตางๆ เพอสงเสรมการเขาถงบรการและการดแลสขภาพ

การรกษาโดยยาตานไวรส และการสนบสนน

วนยในการกนยา การกนยาทถกขนาด และตรงเวลา

การดอยา คาทอธบายถงความสามารถของเชอเอชไอวทสามารถเปลยนแปลงโครงสรางตวเองและทาใหยาตานไวรสมประสทธภาพลดลง

ยาตานไวรส

(เอ อาร ว, ARV, Anti-retroviral)

ยาทตอตานเชอเอชไอว ยาตานไวรสมหลายกลม ยาแตละกลมจะใชกลไกในการยบยงการเพมจานวนของเชอเอชไอวในรางกายไดตางๆ กนไป เชน ยบยงการแปลงสารพนธกรรมของเชอใหกลายเปนชนดเดยวกบสารพนธกรรมในเซลลของคน ยบยงการรวมตวของสารพนธกรรมของเชอกบสารพนธกรรมของคน ยบยงการเขาสเซลล เปนตน (ดการรกษาดวยยาตานไวรส)

การรกษาดวย ยาตานไวรส

(เอ อาร ท, ART, Anti-retroviral therapy)

กระบวนการในการรกษาดวยยาตานไวรส โดยทวไปเปนการใชยาตานไวรสรวมกนอยางนอย 3 ชนดขนไป และมกจะเปนการใชยาตานไวรสทมาจากยาคนละกลมกน บางครงเรยกการใชยารวมกนเชนนวา ฮารท (HAART, Highly Active Anti-Retroviral Therapy) เนองจากสตรยาเหลานมประสทธภาพสงมากในการลดปรมาณเชอเอชไอวในรางกายลง

ผลขางเคยงของ ยาตานไวรส

ปญหาสขภาพทเกดจากผลของการรบยาตานไวรส ผลขางเคยงทเกดขนจะขนอยกบชนดของยาตานไวรสในสตรยาทแตละบคคลไดรบ ทพบบอย ไดแก คลนไส ทองเสย ปลายประสาทอกเสบ ตบอกเสบ โลหตจาง ไขมนในเลอดสง เปนตน

การสนบสนนดาน โภชนาการ

การสนบสนนดานโภชนการมวตถประสงคเพอใหรางกายไดรบสารอาหารทเพยงพอ รวมไปถงการประเมนชนดและสดสวนของอาหารทรบประทานเขาไป ภาวะโภชนาการ การใหสขศกษาและการใหการปรกษาเพอใหเกดความสมดลของการรบประทานอาหาร ลดภาวะแทรกซอนของการรกษาและการตดเชอ รวมไปถงการใหสารอาหารเพมและนาสะอาดเพมเตมในกรณทจาเปน