View
217
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Autoreferat
Dr n. med. Danuta Anna Nowakowska
Uniwersytet Medyczny im. Piastow Sl^skich
we Wroclawiu
Katedra Protetyki Stomatologicznej Zaktad Materiatoznawstwa
Wroclaw 2014
\ $
A U T O R E F E R A T
1. Imif i nazwisko: Danuta Anna Nowakowska
2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/artystyczne - z podaniem nazwy, miejsca i
roku ich uzyskania oraz tytulu rozprawy doktorskiej:
1973 - dyplom lekarza dentysty z wyroznieniem - Oddzial Stomatologiczny Wydziahi
Lekarskiego Akademii Medycznej we Wroclawiu;
1976 - I stopien specjalizacji z zakresu stomatologii ogolnej;
1978 - I I stopien specjalizacji z zakresu protetyki stomatologicznej;
1980 - stopien doktora nauk medycznych nadany przez Rad? Naukowq Wydziahi
Lekarskiego Akademii Medycznej we Wroclawiu na podstawie rozprawy
doktorskiej pt. „Materialy silikonowe w protetyce stomatologicznej ze
szczegolnym uwzgl?dnieniem mas wyciskowych", promoter: prof, dr hab.
Bogumil Plonka (rozprawa nagrodzona)
3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach
naukowych/artystycznych
1 pazdziemika 1973 roku zostalam zatrudniona jako asystent stazysta w Samodzielnej
Pracowni Materialoznawstwa Katedry Protetyki Stomatologicznej Akademii Medycznej we
Wroclawiu. Po stazu zostalam asystentem, nast?pnie starszym asystentem, po obronie pracy
doktorskiej oraz uzyskaniu I i I I stopnia specjalizacji adiunktem, a w 2005 roku starszym
wykladowcq. Od 2002 roku pelni? obowiqzki kierownika Zakladu Materialoznawstwa
Katedry Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastow Slqskich we
Wroclawiu. W ramach zatrudnienia w Uczelni zajmuj? si? pracq naukowq i dydaktycznq,
natomiast dzialalnosc ushigowq wykonuj? w Poradni Protetyki Stomatologicznej
Stomatologicznego Centrum Transferu Technologii Sp. z o.o. we Wroclawiu.
1
4. Wskazanie osiqgni^cia wynikajqcego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki
(Dz. U. nr, poz. 595 ze zm.)
a) tytul osiqgnifcia naukowego
„Ocena konwencjonalnych i eksperymentalnych chemicznych srodkow retrakcyjnych"
b) publikacje wchodzqce w sklad osi^gnifcia naukowego:
1. Danuta Nowakowska, Anna Sobolewska, Zdzislaw A. Bogucki.: Retrakcja dziqsla podczas leczenia stomatologicznego - metody, materialy i srodki chemiczne - przeglqd pismiennictwa Protet Stomatol. 2004, 54(l):59-64. KBN/MNiSzW: 4.000
2. Danuta Nowakowska, Halina Panek, Malwina Nowakowska, Agnieszka Nowakowska.: Retrakcja dziqsla brzeznego - badania ankietowe wsrod p)olskich lekarzy stomatologow. Cz^sc 1. Preferencje metod, materialow i srodkow chemicznych Protet Stomatol. 2006, 56(5):352-360. KBN/MNiSzW: 4.000
3. Danuta Nowakowska, Halina Panek, Malwina Nowakowska, Agnieszka Nowakowska.: Retrakcja dziqsla brzeznego - badania ankietowe wsrod polskich lekarzy stomatolog6w. Cz^sc 11. Nawyki kliniczne zwiqzane z wykonaniem zabiegu retrakcji Protet Stomatol. 2006, 56(5):361-366. KBN/MNISzW: 4.000
4. Danuta Nowakowska, Halina Panek.: Classification of retraction materials in the aspect of biocompatibility with gingival sulcus environment Pol J Environ Stud. 2007,16(2C):204-208. IF: 0.627; KBN/MNiSzW: 10.000
5. Danuta Nowakowska.: Klasyfikacja chemicznych srodk6w retrakcyjnych Protet Stomatol. 2008, 58(3):202-208. KBN/MNiSzW: 6.000
6. Danuta Nowakowska.: Wplyw astringentow retrakcyjnych na tkanki dziqsla brzeznego na podstawie przeglqdu badan in vivo Protet Stomatol. 2009, 59(2):128-133. KBN/MNiSzW: 6.000
7. Danuta Nowakowska, Zbigniew Galewski.: Mikrostruktura nieimpregnowanych i impregnowanych nici retrakcyjnych Protet Stomatol. 2008, 58(2):129-136. Pkt. MNiSW/KBN: 6.000
2
8. Danuta Nowakowska, Halina Panek, Zdzislaw A. Bogucki.: Current insights on the security of epinephrine use in gingival margin retraction procedures from review in vivo studies Pol J Environ Stud. 2009,18(1A):515-520. I F : 0.947; MNiSzW/ KBN: 13.000
9. Danuta Nowakowska, Zbigniew Raszewski.: retrakcyjnych Protet Stomatol. 2009, 59(l):26-32. Pkt. MNiSW/KBN: 6.000
Ocena poziomu pH chemicznych srodkow
10. Danuta Nowakowska, Halina Panek, Zdzislaw A. Bogucki, Zbigniew Raszewski.: Influence of the pH-level of different retraction medicaments on oral environment - in vitro study. Pol.J.Environ.Stud. 2009,18 (6A):52-57. I F : 0.947; MNiSW/KBN: 13.000
11. Danuta Nowakowska, Zbigniew Raszewski.: Wartosci pH tradycyjnych i eksperymentalnych lekow do retrakcji dziqsla brzeznego Dent Med Probl. 2010, 47(l):76-80. Pkt. MNiSW/KBN: 6.000
12. Danuta Nowakowska, Jolanta Saczko, Julita Kulbacka, Anna Choromanska.: Dynamic oxidoreductive potential of astringent retraction agents Folia Biol.(Praha) 2010, 56(4):263-268. I F : 0.729; Pkt MNiSW/KBN: 20.000
13. Danuta Nowakowska, Jolanta Saczko, Julita Kulbacka, Anna Choromanska, Zbigniew Raszewski.: Cytotoxic potential of vasoconstrictor experimental gingival retraction agents - in vitro study on primary human gingival fibroblasts Folia Biol.(Praha) 2012, 58(l):37-44. I F : 1.219; Pkt. MNiSW/KBN: 20.000
14. Danuta Nowakowska, Jolanta Saczko, Katarzyna Biezunska-Kusiak, Anna Choromanska, Magda Dubinska-Magiera, Marek Zi?tek, Julita Kulbacka.: The influence of retraction agents on cytosceleton reorganization and oxidative stress in primary human gingival fibroblasts (HGF-s) Arch Oral Biol. 2014, 59(3):341-348. IF2013: 1-880; Pkt. MNiSW/KBN: 25.000
15. Danuta Nowakowska, Krystyna Malecka, Anna Sobolewska: Ocena in vitro kompatybilnosci wybranych chemicznych srodkow retrakcyjnych z elastomerowymi materialami wyciskowymi uzywanymi podczas wykonywania protez stalych. Cz?sc I - srodki do nasqczania nici retrakcyjnych Protet Stomatol. 2005, 55(3):207-213. Pkt. MNiSW/KBN: 4.000
16. Danuta Nowakowska, Zbigniew Raszewski.: Effect of gingival margin retraction agents on the polymerization time of the vinylsiloxanether impression elastomer in rheometer study. Wplyw chemicznych srodkow do retrakcji dziqsla brzeznego na czas polimeryzacji elastomeru wyciskowego na bazie winylosiloksanoeteru w badaniach reometrycznych
3
J Stoma 2011, 64(11):887-894. Pkt. MNiSW/KBN: 9.000
17. Danuta Nowakowska, Zbigniew Raszewski, Jolanta Saczko, Julita Kulbacka, Wlodzimierz Wi^ckiewicz.: Polymerization time compatibility index of polyvinyl siloxane impression materials with conventional and experimental gingival margin displacement agents J Prosthet Dent 2014;112:168-175 IF2013:1.419; Pkt. MNiSW/KBN: 30.000
Sumaryczny IF publikacji tworzqcych osiqgni?cie naukowe = 5.247, punktacja MNiSzW = 150
c) omowienie celu naukowego ww. prac i osi^gnif tych wynikow wraz z omowieniem
ich ewentualnego wykorzystania
Retrakcja dziqsla brzeznego (ang. gingival margin retraction) ma na celu zapewnienie
dost?pu, widocznosci i suchosci w obszarze szczeliny dziqslowej. Jak wykazaly badania
ankietowe poj^cie to jest wlasciwie identyfikowane przez lekarzy stomatologow [5, 23, 29,
33, 56, 73, 74]. W pismiennictwie uzywa si? takze okresleh „przemieszczenie tkanek dzi^ia"
(ang. gingival displacement) czy „realizacja dost^pu do granic preparacji" (fr. realisation
acces aiix limites intra-creviculaires des preparations) [68]. Znane sqrozne metody retrakcji
dziqsla: mechaniczne, chemiczne, chirurgiczne i ich kombinacje [8, 11, 13, 38, 57].
Chemiczne dzialanie srodkow retrakcyjnych powoduje zmniejszenie obj^tosci tkanek dziqsla
brzeznego i w ten sposob zwi^ksza efektywnosc tego zabiegu. Retrakcja chirurgiczna (kiretaz
rotacyjny, elektro- i laserochirurgia) jest rzadziej stosowana ze wzgl^du na potencjalne
uszkadzajqce oddzialywanie na kostniwo, kosc wyrostka z^bodolowego i otaczajqce tkanki
mi^kkie [32,51,52,46].
We wspolczesnej stomatologii retrakcja dziqsla brzeznego jest cz?sto stosowana
podczas zabiegow diagnostycznych, profilaktycznych i leczniczych w zakresie szczeliny
dziqslowej. Jej przydatnosc jest zwiqzana ze specyfikq post§powania klinicznego. W
stomatologii zachowawczej jest wskazana podczas bezposredniej odbudowy z?b6w w
zakresie poddzi^lowym, w ortodoncji wspomaga przy goto wanie suchych powierzchni z^bow
w celu adhezyjnego osadzenia elementow aparatow stalych, w periodontologii moze
poprzedzac niektore zabiegi terapeutyczne. W protetyce i implantoprotetyce stomatologicznej
jest niezb^dna zwlaszcza, gdy nalezy zarejestrowac granice opracowania tkanek twardych
z^bow, struktur wszczepu/6w oraz polozenie tkanek dziqsta brzeznego i przeniesc te dane do
4
laboratorium technicznego. Rozwoj materialow i chemicznych srodkow retrakcyjnych
post^powal rownolegle z rozwoj em metod i materialow wyciskowych oraz nowych technik
wizualizacji podloza protetycznego, takich jak wycisk optyczny w jamie ustnej lub
skanowanie modelu w technologiach CAM/CAD [11, 45]. Retrakcja powinna zapewnic
optymalnq pionowq i poziomq przestrzeh pomiedzy przyczepem naWonkowo-
l^cznotkankowym i wyscielonym naWonkiem rowkowym wn^trzem szczeliny dziqslowej a
filarem protetycznym, aby material wyciskowy lub skaner mogl odwzorowac granicznq lini?
szlifowania, nie opracowane tkanki twarde z^ba polozone 0,3-0,4 mm ponizej granicy
preparacji lub/i profil wylaniania wszczepu [3, 9, 48, 55]. Jest rowniez wskazana przed
osadzaniem gotowych rekonstrukcji protetycznych (wktady, naklady, licowki, korony i
mosty) zwlaszcza metodq adhezyjnq oraz podczas oceny przylegania tych rekonstrukcji do
filarow naturalnych lub sztucznych.
W praktyce bezurazowe uzyskanie dost?pnosci do obszaru szczeliny dziqslowej jest
zagadnieniem trudnym dla lekarza stomatologa. Wykonanie zabiegu retrakcji nie powinno
powodowac znaczqcych i nieodwracalnych uszkodzen kompleksu z^bowo-dziqslowego oraz
nie moze stanowic potencjalnego zagrozenia dla zdrowia pacjenta. Retrakcja, zwlaszcza
przed preparacji z^bow, zapobiega przypadkowym uszkodzeniom przyz^bia i chroni
przestrzen biologicznq, co minimalizuje ryzyko jatrogennych recesji dzi^ta. Ponadto
przyczynia si? do podwyzszenia jakosci wykonania protetycznych rekonstrukcji stalych i
ulatwia osiqgni?cie prawidlowej ich integracji z otaczajqcym przyz?biem, co wiqze si? z
uzyskaniem stabilnego efektu estetycznego i dhigoterminowego sukcesu terapeutycznego [2,
22, 32, 63, 70].
Od wielu lat czynnie pracuj? jako lekarz stomatolog o specjalnosci protetyka
stomatologiczna i najcz?sciej stosuj? mechniczno-chemiczne metody retrakcji. W swojej
pracy klinicznej obserwowalam niepozqdane oddzialywanie uboczne miejscowe lub/i
ogolnoustrojowe chemicznych srodkow retrakcyjnych. Dokladnosc wyciskow wykonanych
elastomerami wyciskowymi po retrakcji z pozostawieniem cienkiej nici ze srodkiem
chemicznym na dnie rowka dziqslowego budzila tez wqtpliwosci. Waznosc tych zagadnieh
sklonila mnie do podj?cia pracy naukowej i klinicznej nad tematykq zwiqzanq z problemami
retrakcji dziq sla brzeznego.
Celem pracy by la ocena konwencjonalnych i eksperymentalnych srodkow retrakcyjnych
w aspektach:
• Cz?sc I (Prace 1 - 11) Wlasciwosci fizyko-chemicznych, cz?stosci stosowania,
klasyfikacji oraz wplywu miejscowego i ogolnoustrojowego
5
• Cz?sc I I (Prace 12 - 14) Cytotoksycznosci w pierwotnych hodowlach fibroblastow
pochodzqcych z ludzkiego dziqsla (ang. human gingival fibroblasts - HGFs), poziomu
wybranych markerow stresu oksydacyjnego oraz monitorowania zmian w organizacji
bialek cytoszkieletu HGFs
• Cz?sc I I I (Prace 15 - 17) Zgodnosci z wybranymi grupami elastomerowych
materialow wyciskowych
Badania wchodzqce w sklad mojego dorobku naukowego wykonalam w Zakladzie
Materialoznawstwa Katedry Protetyki Stomatologicznej UMW (kierownik Katedry: dr hab.
Halina Panek prof, nadzw. a od 2012 roku dr hab. Wlodzimierz Wi?ckiewicz prof, nadzw.),
Zakladzie Technologii Postaci Leku Katedry Farmacji Stosowanej UMW (kierownik: prof dr
hab. Anatol Kubis), na Wydziale Chemii Uniwersytetu Wroclawskiego, Laboratorium
Cieklych Krysztalow (kierownik: dr hab. Zbigniew Galewski prof U.Wr), w Katedrze i
Zakladzie Biochemii Lekarskiej UMW (kierownik: prof dr hab. Andrzej Gamian) oraz w
firmie Zhermapol Materialy Stomatologiczne w Warszawie (prezes: dr n. farm. Wlodzimierz
Zabojszcz). Biopsje dziqsla byly pobierane w Katedrze i Zakladzie Chirurgii
Stomatologicznej UMW (kierownik: dr hab. Marzena Dominiak prof nadzw.) za zgodq
Komisji Bioetycznej przy Akademii Medycznej we Wroclawiu nr KB - 8/2010.
Badania byly realizowane w ramach projektow badawczych nr 815 i 1454 Akademii
Medycznej we Wroclawiu, dzialalnosci statutowej Zakladu Materialoznawstwa Katedry
Protetyki Stomatologicznej Uniwersytetu Medycznego we Wroclawiu, projektu Dolnoslqski
Bon na Innowacje wspomaganego z fimduszy unijnych oraz w ramach srodkow przyznanych
przez JM Rektora UMW na wspolprac? mi?dzy Katedrami Protetyki Stomatologicznej i
Biochemii Lekarskiej.
Wspolautorzy wszystkich publikacji wyrazili zgod? na ich wykorzystanie w niniejszej
rozprawie i okreslili swoj wklad w powstanie poszczegolnych publikacji (Zalqcznik nr 8).
W opisie wynikow badah zastosowalam nast§pujqce skroty:
- Chemiczne srodki retrakcyjne, CSR; (ang. Chemical Retraction Agents, ChRAs)
- Konwencjonalne srodki retrakcyjne, KSR; (ang. Conventional Retraction Agents, CRAs)
- Eksperymentalne srodki retrakcyjne, ESR; (ang. Experimental Retraction Agents, ERAs)
- Indeks zgodnosci czasu polimeryzacji, IZCP; (ang. Polymerization Time Compatibility
Index, PTCI)
- Poliwinylosiloksany, PVS; (ang. Polyvinyl siloxane, PVS)
- Winylosiloksanoeter, VSXE; (ang. Vinylsiloxanether, VSXE)
6
Czf sc I
W cz?sci I badan, w celu ustalenia rodzaju stosowanych strategii retrakcyjnych w
stomatologii, dokonaiam przeglqdu pismiennictwa swiatowego (praca nr 1). Okazalo si?, ze
w Stanach Zjednoczonych i Europie lekarze dentysci najcz?sciej wybierali metody
chemiczno-mechaniczne retrakcji dziqsla brzeznego z zastosowaniem glownie nici
impregnowanych przez wytworcow lub nasqczanych ex tempore srodami chemicznymi.
Analizujqc chemiczne srodki retrakcyjne (CSR) zauwazylam, ze wi?kszosc lekarzy
stomatologow stosowala preparaty z grupy astringentow oraz adrenalin? w roznych
st?zeniach. Jedna trzecia dentystow zaobserwowala u swoich pacjentow niepozqdane reakcje
miejscowe oraz ogolnoustrojowe. We wnioskach podkreslilam, ze retrakcja dziasla brzeznego
podnosi iakosc zabiegow stomatologicznych przeprowadzanych w zakresie szczeliny
dziaslowej, jednak wybor CSR jest ograniczony i zaden z nich nie jest calkowicie bezpieczny
dla tkanek dziasla brzeznego. Publikacja ta byla pierwsza praca na temat retrakcji dziasla
brzeznego opublikowana w pismiennictwie polskim.
Dlatego podj?lam badania nad zabiegiem retrakcji dziqsla wykonywanym przez
stomatologow polskich. Aby uzyskac informacje opracowalam wlasnq ankiet? na temat
preferencji metod, materialow i chemicznych srodkow retrakcyjnych oraz nawykow
klinicznych towarzyszqcych zabiegowi retrakcji dziqsla brzeznego (praca nr 2 i 3). Pytania te
postawilam lekarzom stomatologom roznych specjalnosci, przybylym do Wroclawia na X
Kongres Stomatologow Polskich w 2004 roku.
W wynikach pierwszej cz?sci ankiety ustalilam, ze 80,9% lekarzy stosowalo zabieg
retrakcji podczas wykonania protez stalych oraz bezposrednich metod odbudowy tkanek
twardych zebow (praca nr 2). W wiekszosci (94,3%) preferowana byla metoda chemiczno-
mechaniczna z zastosowaniem nici retrakcyjnych impregnowanych lub nasqczonych ex
tempore CSR, podobnie jak wsrod lekarzy w innych krajach. Ze srodkow chemicznych
najczesciej wybierano astringenty (78,9%), przede wszystkim chlorek glinu (56,6%) i
siarczan zelaza (18,6%). Adrenalin? stosowalo 21,1% ankietowanych. Na podstawie wynikow
ankiety ustalilam, ze niepozqdane kliniczne efekty uboczne miejscowe, takie jak
przebarwienie tkanek dziqsla brzeznego i tkanek twardych z?b6w, stany zapalne dziqsla
polqczone z krwawieniem, obrz?kiem lub owrzodzeniem odnotowalo 33,0% lekarzy,
natomiast 3,6% lekarzy zaobserwowalo rowniez efekty ogolnoustrojowe dziaiania srodkow
na bazie adrenaliny.
Druga cz?sc ankiety (praca nr 3) dostarczyla informacji, ze czas pozostawienia
materialow retrakcyjnych, glownie nici retrakcyjnych in situ, wynosii srednio od 2,5 do 5,0
7
minut. Najcz?stszym sposobem usuwania materiahi retrakcyjnego ze szczeliny dziqslowej
bylo jego wyj^cie (88,8%) lub usuni?cie spray'em wodno-powietrznym (38,1%). Ponadto
23,8 % lekarzy polecalo pacjentom phikanie jamy ustnej a tylko 19,0% wykonywalo suszenie
szczeliny dziqslowej po retrakcji. Uzyskane dane zostaly zaprezentowane takze podczas 3
konferencji mi?dzynarodowych (IX.A. 6,9,11).
Wyniki ankiety wskazaly, ze wobec duzei czestosci wystepowania niekorzystnych
reakcji miejscowych i ogolnych wywolywanych przez CSR uzywane podczas zabiegu
retrakcji dziasla brzeznego, zaistniala potrzeba usystematyzowania dotychczas stosowanych
preparatow oraz poszukiwania nowych, bardziej bezpieczny ch, srodkow retrakcyjnych co
stalo sie celem moich dalszych badah naukowych.
W zaproponowanej klasyfikacji (praca nr 4) dokonaiam podzialu materialow
retrakcyjnych na 3 grupy zwiqzane ze sposobem ich oddzialywania na dzi^lo brzezne:
mechanicznym, chemicznym lub chemiczno-mechanicznym. Podzialu na 4 klasy dokonaiam
zaleznie od formy materialu retrakcyjnego, co okresla sposob jego umieszczania w szczelinie
dziqslowej. Pierwsze 3 klasy obejmujq materialy standardowe; klasa 1- produkowane w
formie otwartej (nici, paski), klasa 2 - w formie zamkni?tej (pierscienie, tuby), klasa 3 - to
materialy deponowane w sposob injekcyjny (wstrzykiwane) do wn^trza szczeliny dziqslowej
(zele, pasty, pianki). Do klasy 4 zaliczylam materialy indywidualnie wytwarzane w celu
odsuni?cia dziqsla brzeznego od struktur z?ba, np. matryce z tworzyw sztucznych.
Klasyfikacja ta jest pierwszym odnotowanym w pismiennictwie podzialem obecnie
stosowanych materialow retrakcyjnych. Zaprezentowana takze podczas wystqpieh
konferencyjnych (IX.B.13, 15) zostaia dobrze oceniona i wprowadzona do gabinetow
stomatologicznych. Ulatwia lekarzowi stomatologowi praktyczny wybor wlasciwego
materialu do tego zabiegu. Ponadto moze bye uzupelniana o no wo powstajqce materialy
retrakcyjne.
Ze wzgl?du na aktywnosc farmakologicznq CSR byly ogolnie dzielone na srodki
sciqgajqce, hemostatyczne (astringenty) oraz zw?zajqce naczynia krwionosne (adrenergiki)
[25, 68]. W ostatnich latach v^rowadzono nowe srodki chemiczne oraz nowe formy
preparatow. Dlatego w pracy nr 5 opracowalam klasyfikacje aktualnie stosowanych CSR.
Zachowujqc dotychczasowy podzial na srodki adrenergiczne i hemostatyczne wprowadzilam
podklasy: a- i B- adrenergiki oraz a-adrenergiki, natomiast w klasie astringentow dodalam
podklasy czynnikow na bazie chlorku glinu, siarczanu glinu, zelaza i soli innych metali.
Podzial na grupy oparlam na formie klinicznej preparatu wyrozniajqc grup? roztworow do
impregnacji fabrycznej i nasqczania ex tempore, oraz grupy srodkow w formie zeli, past i
8
innych form srodkow retrakcyjnych. Podzial ten spotkal si? z pozytywnq ocenq ze strony
lekarzy klinicystow poniewaz wybor srodka retrakcyjnego zwiqzany zostal z mechanizmem
jego dziaiania (IX.B, 14).
Ocena kliniczna srodkow chemicznych wymienionych w powyzszej klasyfikacji
udowodnila ich efektywnosc [6, 30, 58, 59, 60, 69, 77]. Powstaly takze systemy nie
zawierajqce srodkow chemicznych, np. matryce wyciskowe [39, 49], paski acetalowe [26,
75], samorozpr?zajqca pianka elastomerowa [10] i p?czniejqcy polimer [82]. Badania
porownawcze metod mechanicznych z metodami chemiczno-mechanicznymi wykazaly
wyzszq skutecznosc tych drugich [1 , 12], jednak dane z pismiermictwa oraz wlasne
obserwacje kliniczne dostarczyly informacji, ze CSR, zwlaszcza konwencjonalne astringenty,
cz?sto powodujq niekorzystne miejscowe reakcje uboczne. Dlatego celem moich nastepnych
badah (praca nr 6) byl systematyczny przeglad udokumentownych doniesieh naukowych
dotyczacych niepozadanego vyplywu na dziaslo srodkow na bazie astringentow. Przejrzalam
baz? danych Medline oraz pismiennictwo polskie z lat 1957-2007 i do oceny wlqczylam 7
publikacji spelniajqcych kryteria: badanie in vivo, wyodr?bnienie rodzaju i st?zenia
stosownych srodkow, czasu ich aplikacji, rodzaju zauwazonych efektow ubocznych i okresu
obserwacji [4, 21, 34, 42, 43, 52, 80]. Czas ekspozycji tkanek dziqsla brzeznego na KSR
wynosii od 3 do 30 minut. Wszyscy autorzy stwierdzili, ze astringenty powodujq odczyny
zapalne, lecz istnialy rozbieznosci w ocenie ich skutkow. W opinii 5 autorow stany zapalne
byly przemijajqce i wycofaly si? w okresie od 1 do 12 dni, pozostali natomiast wykazali
martwic? tkanek i nieodwracalne uszkodzenie nablonka rowkowego i Iqczqcego. Przeglad ten
udowodnil, ze wiekszosc KSR niekorzystnie oddzialuje na dziaslo brzezne i dlatego ich
stosowanie in situ powinno bye ograniczone w czasie, a srodki o wysokim stezeniu powinny
zostac wycofane z rynku materialow stomatologicznych. Wskazal tez na potrzebe podiecia
badah nad poszukiwaniem novyych czyimikow retrakcyjnych w grupie srodkow
obkurczajacych naczynia krwionosne. Wyniki przeglqdu przedstawilam tez podczas
mi?dzynarodowej konferencji (IX.B. 20).
Srodki chemiczne i materialy retrakcyjne mogq rowniez wplywac w sposob
mechaniczny na dziqslo brzezne (praca nr 7). W badaniach struktury i powierzchni pr6bek
18 nici impregnowanych chemicznymi srodkami retrakcyjnymi i 21 nieimpregnowanych
zauwazylam, ze w niciach impregnowanych chlorkiem glinu znajdowaly si? stosunkowo duze
i liczne krysztaly o ostrych krawedziach. Krysztaly wystepujace na powierzchni moga
uszkadzac delikatny nablonek rowkowy i laczacy w czasie klinicznej aplikacji tych nici. Inne
9
srodki impregnujqce, adrenalina z siarczanem cynku i siarczan glinu byly niewidoczne w
strukturze nici.
Badania te zostaly wykonane za pomocq mikroskopu optycznego Olympus BX 60
oraz kamery cyfrowej JVC TK1280E polqczonej poprzez kart? graficznq ELS A z
komputerem Pentium. Dodatkowo uzywany byl analogowy aparat fotograficzny Olympus
PM-C35Dx. Zastosowanie powi?kszenia 110 x oraz uzycie swiatla spolaryzowanego bardzo
wyraznie zwi?kszylo kontrast obserwowanych obrazow nici.
Badalam nici skrqcane, plecione i dziane. Wykazalam takze, ze nici retrakcyjne o
strukturze dzianej, ze wzgledu na luiny splot i liczne przestrzenie pomiedzy wloknami, moga
cechowac sie duza chlonnoscia srodkow chemicznych. Powierzchnia wiekszosci nici
impregnowanych i nieimpregnowanych okazala sie postrzepiona, co wskazuje na koniecznosc
szczegolnie starannego plukania szczeliny dziaslowej po ich wyjeciu. OpublJkowane badanie
mikrostruktury licznej grupy nici retrakcyjnych w duzym powiekszeniu jest jedyna tego typu
praca w pismiennictwie swiatowym. Jej wyniki przedstawilam takze podczas wystqpieh na
kongresach mi^dzynarodowych (IV.A.1, IX.A.14) i krajowych (IX.B.11, 17) oraz podczas
wykladow na posiedzeniach towarzystw naukowych.
Drugq grupq^ zwiqzkow stosownych przez wiele lat do retrakcji dziqsla brzeznego byly
srodki adrenergiczne, glownie 4% adrenalina (ang. epinephrine), ktora przez obkurczenie
naczyn krwionosnych, zmniejsza przeplyw krwi, redukuje obj^tosc tkanek dziqsla brzeznego
oraz ogranicza wysi^k i wytwarzanie plynu dziqsiowego. Absorpcja adrenaliny ze szczeliny
dziaslowej jest bardzo szybka, tak jak podczas injekcji [40]. Istniejqce liczne
przeciwwskazania kliniczne dla adrenaliny dotycz^ rowniez jej stosowania jako srodka
retrakcyjnego [36, 54, 81]. Wyniki wlasnej ankiety (praca nr 2) wykazaly, ze podobnie jak w
badaniach Hansena i wsp., jedna trzecia lekarzy stomatologow uzywajqcych nici
impregnowanych adrenalin^ zaobserwowala u swoich pacjentow tzw. „syndrom adrenaliny",
manifestujqcy si? przyspieszeniem akcji serca, wzrostem cisnienia krwi, niepokojem,
bladosciq skory i Wony sluzowej, zlewnymi potami, dusznosciq, dyskomfortem a nawet
zasiabni^ciem. Dzialanie adrenaliny nasila si?, gdy dziqsio brzezne zostaje uszkodzone
podczas preparacji z?ba/6w lub/i jednoczesnie zaklada si? kilka nici impregnowanych tq
substancji oraz u pacjentow z nadwrazliwosciq [66]. Cz?sc autorow uwaza, ze adrenalina,
oprocz wplywu ogolnoustrojowego, powoduje takze miejscowe stany zapalne tkanek dziqsla
brzeznego, z kolei inni badacze nie zaobserwowali jej wplywu in situ. W celu wlasnej oceny
opinii zawartych w doniesieniach dotyczqcych niepozqdanego miejscowego i ogolnego
wplywu adrenaliny podczas retrakcji dziqsla brzeznego w pracy nr 8 dokonaiam analizy
10
pismiennictwa z ostatnich 50 lat. W publikacjach tych wykorzystano modele zwierz^ce (psy i
malpy) oraz opisano efekt jej uzycia u pacjentow. Zastosowano metody oceny histologicznej
oraz pomiary hemodynamiczne. W 3 publikacjach stwierdzono [21, 34, 52] pojawienie si?
stanu zapalnego dziqsla brzeznego. Odnosnie oceny efektow ogolnych, opinie byly
podzielone; 7 autorow [15, 28, 31, 37, 64, 62, 80] opisalo wzrost cisnienia krwi i t?tna u
pacjentow a takze badanych zwierzqt doswiadczalnych podczas, gdy pozostali nie odnotowali
takiego wplywu [16, 35, 67]. Analizujqc wyniki tego przeglqdu publikacji zwrocilam uwag?,
ze do zabiegu retrakcji dziqsla brzeznego z uplywem czasu stosowano coraz nizsze st?zenia
adrenaliny (od 32% do 4%). W 2002 roku Fazekas i wsp. zaproponowali 0,1% adrenalin?
[24], a w 2007 roku Csillag i wsp. 0,01% roztwor adrenaliny, ktory powodowal mniejszqjej
absorpcj? ogolnq przy skutecznym efekcie retrakcji. 0,01% adrenalina nie powoduje
miejscowego przedluzonego niedotlenienia i przekrwienia oraz wi?kszego wytwarzania plynu
dziqslowego, ktory moglby tez sjwwodowac niedokladnosc wycisku [16]. Obserwacje te
potwierdzili inni autorzy badajqc 0,1% roztwor adrenaliny [67, 79]. Wyniki pracy
przedstawilam tez w formie wystqpien na konferencjach mi?dzynarodowych (IX.A.16) i
krajowych (IX.B.18). Przeglad ten skierowal moja uwage w kierunku wlaczenia nisko
stezonych roztworow adrenaliny (0,1%, 0,01% i 0,05%) do grupy eksperymentalnej w
dalszych poszukiwaniach biozgodnych chemicznych srodkow retrakcyjnych.
W 1991 roku Bowles i wsp. zaproponowali jako potencjalne czynniki retrakcyjne a-
adrenergiczne aminy sympatykomimetyczne, uzywane dotychczas w laryngologii i
okulistyce, ktore zw?zajq naczynia krwionosne dziqsla, majq minimalne dzialanie
ogolnoustrojowe i charakteryzujq si? odpowiednio wyzszym poziomem pH [15].
Histologiczne badania biologicznej odpowiedzi na dzialanie grupy astringent6w
retrakcyjnych i 0,05% HCl-tetrahydrozoliny jako leku okulistycznego Visine (Pfizer, Canada)
w tkance Iqcznej dzi^la psow gonczych udowodnily, ze ten zwiqzek okazal si? najmniej
agresywny [42, 43]. Wyniki przedstawione w tych publikacjach zainspirowaly mnie do
wlaczenia czterech srodkow a-adrenergicznych: 0,05% HCl-tetrahydrozoliny (Visine classic i
Strazolin). 0.05% HCl-oxymetazoliny (Afrin) i 10% HCl-fenylefrynv fNeosynephrin POS
10%) do eksperymentalnej grupy badawczej w celu ustalenia ich wlasciwosci.
Roznice w nasileniu procesow zapalnych spowodowanych srodkami z grupy
tradycyjnych astringent6w i eksperymentalnych adrenergikow sklonily mnie w kolejnych
pracach nr 9, 10 i 11 do porownania ich odczynu kwasowo-zasadowego. Wczesniejsze
badania [7, 47, 78] wskazaly na bardzo niski poziom pH KSC (od 0 do 3). W pracy nr 9
okreslilam poziom st?zenia jonow wodorowych srodkow retrakcyjnych z obu grup w
11
rozcienczeniach 1:10. Zbadalam tez nowe srodki. ktore pojawily sie na rynku materialow
stomatologicznych w formie roztworow oraz po raz pierwszy srodki w formie zeli
retrakcyjnych. Poziomy pH wszystkich srodkow konwencjonalnych byly nizsze niz srodkow
adrenergicznych. Sposrod astringentow najwyzszym pH charakteryzowal si? 25% siarczan
glinu a sposrod adrenergikow 0,05% chlorowodorek tetrahydrozoliny.
W celu okreslenia w jakim stopniu zmienia si? poziom pH tych srodkow wraz ze
zmianq ich st?zenia, zbadalam je w rocienczeniu 1:5 i 1:20 (praca nr 10). Wraz z
rozciehczeniem poziom pH wi?kszosci srodkow wzrastal, natomiast w przypadku 25%
chlorku glinu w formie zelu, 25% siarczanu glinu (roztworu), 15,5% siarczanu zelaza
(roztworu) i 20% siarczanu zelaza (zelu) nieznacznie zmniejszal si?, co moze swiadczyc o
dalszej dysocjacji tych zwiqzkow.
W kolejnym badaniu z tego cyklu okreslilam poziom pH srodkow retrakcyjnych w
oryginalnych st?zeniach, a grup? badawczq rozszerzylam o nowe zele na bazie astringentow
(praca nr 11). Poziom pH zeli retrakcyjnych w st?zeniu oryginalnym okazal si? metodycznie
nieoznaczalny i dlatego ich pH okreslono tylko w rozciehczeniu 1:5. Wyniki badan wlasnych
wykazaly nizsze wartosci pH dostepnych preparatow konwencjonalnych niz podane w
pismiennictwie. Odczyny pH 25% roztworu chlorku glinu i 15,5% roztworu siarczanu zelaza
byly nieoznaczalne metodq potencjometrycznq. Pozostale astringenty w st?zeniach
oryginalnych wykazaly wartosci pH ponizej 1. Zwrocil mojq uwag? stosunkowo niski poziom
pH takze cz?sci srodkow z grupy eksperymentalnej 0,1% i 0,01% chlorowodorku adrenaliny
oraz 10% chlorowodorku fenylefryny. Cykl tych badan umozliwil ocene pH duzej grupy
chemicznych srodkow retrakcyjnych w jednakowych warunkach badawczych i wykazal, ze
iedynie preparat zawierajacy 0,05% chlorowodorek tetrahydrozoliny charakteryzuie si?
optymalnie wysokim poziomem pH. Wyniki badan zaprezentowalam takze na konferencji
mi?dzynarodowej (IX.A.19) i krajowej (IX.B.22).
Na podstawie wiedzy uzyskanej z wynikow badah przedstawionych w czesci I ,
zaprojektowalam sklady trzech eksperymentalnych wlasnych srodkow retrakcyjnych. Zostaly
one wykonane w formie zeli na bazie g-adrenergicznej substancji, 0,05% chlorowodorku
tetrahydrozoliny, zawieszonej w trzech roznych podlozach. Zele te ocenilam porownawczo z
KSR dostepnymi na rynku materialow stomatologicznych oraz z grupa ESR w czesci 11 cyklu
publikacji tworzacych moje osiagniecie naukowe.
Cz^sc I I
12
Dotychczasowe badania cytotoksycznosci chemicznych srodkow retrakcyjnych dostarczyly
danych na temat ich wplywu na rozne linie komorkowe [41, 44, 50]. Kopac i wsp.
udowodnili, ze 10% i 25% chlorek glinu i 20% siarczan glinu sqistotnie statystycznie bardziej
cytotoksyczne niz 0,05% chlorowodorek tetrahydrozoliny (diploidalne fibroblasty z pluc
chomikow chihskich linia V-79) [41]. Ci sami badacze wykazali takze cytotoksyczny wplyw
tych srodkow na hodowle keratynocytow szczurow [44]. Lodetti i wsp. wykazali, ze sposrod
astringentow najbardziej cytotoksyczny dla ludzkich keratynocytow okazal si? srodek
zawierajqcy 15,5% siarczan zelaza [50]. Wszystkie oceniane zwiqzki mialy form? roztworow
retrakcyjnych.
W celu porownania cytotoksycznosci konwencjonalnych i eksperymentalnych
srodkow chemicznych, w tym trzech kompozycji wlasnych, we wspolpracy z zespolem
pracownikow z Katedry Biochemii Lekarskiej, zaplanowalam cykl badah in vitro, ktore
zostanq omowione jako prace nr 12 i 13. W pracy nr 12 postawilam sobie za eel zbadanie
10 komercyjnych preparatow z grupy KSC. Ocenilam dynamik? potencjaiu
oksydoredukcyjnego mitochondriow ludzkich fibroblastow z dziqsla pochodzqcych z
pierwotnych hodowli po inkubacji z 5 srodkami w formie roztworow: 10%, 20% i 25%
chlorek glinu, 25% siarczan glinu i 15,5% siarczan zelaza i 5 w formie zeli: 20% chlorek
glinu (2 preparaty roznych producentow), 25% chlorek glinu, 25% siarczan glinu i 20%
siarczan zelaza. W badaniach wst?pnych okazalo si?, ze wszystkie oceniane preparaty
komercyjne w st?zeniach oryginalnych sq cytotoksyczne i dlatego rozciehczono je wodq
destylowanq w proporcjach 1:10 i 1:20. Fibroblasty do badania pochodzily ze zdrowego
dziqsla pacjentow uzyskanego podczas ekstrakcji z?b6w. Komorki byly izolowane metodq
opisanq przez Saczko i wsp. i opatentowanq (Patent nr: P 3812045) [72]. Test
cytotoksycznosci wykonano metodq MTT (3-(4,5-dimethyl-2-thiazollyl)-2,5diphenyl-2H
teterazolium bromide). Czasy inkubacji z zadanymi srodkami retrakcyjnymi ustalilam na 3, 5
i 10 minut, zgodnie z preferencjami czasu retrakcji lekarzy polskich (praca nr 2), oraz
standartowy czas 24 godziny.
Podjeta ocena byla pierwszym opisanym w pismiennictwie badaniem porownawczym
potencjaiu cytotoksycznego szerokiei grupy astringentow retrakcyjnych vyykonanym w
hodowlach pierwotnych ludzkich fibroblastow z dziasla w czterech przedzialach czasowych.
Dostarczyla bardzo interesujacych informacji, ze mitochondria HGFs po 10 minutach
ekspozycji z wszystkimi ocenianymi grupami srodkow wykazuja wyzsza aktyvmosc, czyli
zrwiekszaja swoje mozliwosci obronne. Wykazano, ze najmniej cytotoksyczne byly preparaty
zawierajace chlorek glinu, bardziej siarczan glinu a najbardziej cytotoksyczny okazal si?
13
siarczan zelaza. W pracy tei po raz pierwszy, oceniono cytotoksycznosc form zelowych
srodkow retrakcyjnych. Najbardziej cytotoksyczny siarczan zelaza okazal sie mniej
agresywny w formie zelu niz w formie roztworu. Wyniki tei pracy sugeruja, ze nie wszystkie
z KSR powinny bye stosowane w warunkach klinicznych. Mozna przypuszczac, ze praca ta
zwrocila uwag? lekarzy stomatologow na zagrozenia dla zdrowia dziqsla brzeznego zwiqzane
ze stosowaniem konwencjonalnych astringentow. Prezentacji wynikow badah dokonaiam
takze podczas konferencji mi?dzynarodowych (IX.A.26) i krajowych (IX.B.23).
W pracy nr 13, metodq MTT, porownano cytotoksycznosc eksperymentalnej grupy
10 srodkow zw?zajqcych naczynia krwionosne, w tym 3 srodki a- i B-adrenergiczne (0,1%,
0,01% i 0,05% adrenalina), 4 komercyjne preparaty zawierajqce a-adrenrgiki (0,05% HCl-
tetrahydrozolina - Visine classic i Strazolin, 0,05% HCl-oxymetazolina - Afrin i 10% HCl-
fenylefryna - Neosynephrin 10% POS) w formie roztworow oraz 3 opracowanych przeze
mnie zeli retrakcyjnych. Srodki te (podobnie jak w poprzednim badaniu) inkubowano z HGFs
w czasie 3, 5, 10 minut i 24 godzin. Udowodniono, ze sposrod a- i fi-adrenergikow
najbardziej agresywnym czynnikiem byla 0,1% adrenalina we wszystkich okresach
badawczych. 0,01% i 0,05% adrenalina wykazala porownywalnie, istotnie mniejszq^
cytotoksycznosc. Oceniane srodki a-adrenergiczne ujawnily wysokie poziomy potencjaiu
oksydoredukcyjnego mitochondriow HGFs. Najwyzsze poziomy przezywalnosci komorek
osiagn?ly trzy opracowane zele wlasne. Po raz pierwszy porownano cytotoksycznosc
czynnikow zw?zajqcych naczynia krwionosne z podklas a- i J3-adrenergik6w oraz a-
adrenergikow w jednolitych warunkach badawczych. Cytotoksyczny efekt 0,05% HCl-
oxymetazoliny i 10% HCl-fenylefryny nie byl dotychczas zbadany. Najlepsze wyniki
osiqgni?to dla 3 eksperymentalnych zeli wlasnych. Zele nr 1 i 2 po 5 i 10 minutach inkubacji
w rozciehczeniach 1:10 i 1:20, zwi?kszaly potencjal oksydoredukcyjny mitochondriow HGFs
od 120% do 150%, w porownaniu do kontroli. W pracy ustalono, ze cytotoksycznosc
ocenianych zwiazkow maleje w nastepujacej kolejnosci: HCl-adrenaliny 0,1% > 0,05% i
0.01% > 0.05% HCl-oxymetazoliny > 10% HCl-fenylefryny > 0,05% HCl- tetrahydrozoliny
roztwory > zele. Wysoka przezywalnosc HGFs swiadczyla, ze wszystkie eksperymentalne
zele wlasne oparte na srodkach a-adrenergicznych mog^ stanowic baze do selekcji srodka
najbardziei biozgodnego z tkankami dziasla brzeznego. Dane te przedstawilam takze podczas
konferencji krajowej (IX.B.25).
Wyniki tych badah sklonily mnie do kontynuowania eksperymentow nad
oddzialywaniem ESR na pierwotne hodowle fibroblastow pochodzqcych z dziqsla ludzkiego
in vitro. W pracy nr 14 dokonano oceny wplywu eksperymentalnej grupy srodkow
14
adrenergicznych na wybrane parametry stresu oksydacyjnego oraz na reorganizacj?
cytoszkieletu komorek w hodowlach pierwotnych fibroblastow pochodzqcych z ludzkiego
dziqsla (HGFs). Grup? badawczq stanowilo, jak w poprzednich badaniach, 10 srodkow
zaliczonych do grupy eksperymentalnej: adrenalina w st?zeniach 0,1%, 0,01% i 0,05%, 4
komercyjne preparaty zawierajqce (0,05% HCl-tetrahydrozolin? - Visine classic i Strazolin,
0. 05% HCl-oxymetazolin? - Afiin i 10% HCl-fenylefiyn? - Neosynephrin 10% POS) oraz 3
wlasne zele retrakcyjne oparte na 0,05% HCl-tetrahydrozolinie. Kultury komorkowe
pozyskano w sposob opisany w pracach ru" 12 i 13. Poziom utlenienia tluszczy (ang. lipid
peroxidation), oceniony wskaznikiem st?zenia aldehydu dimalonowego (ang. MDA-
malondialdehyde), wskazal zwi?kszenie koncentracji MDA dla probek inkubowanych ze
wszystkimi adrenergicznymi srodkami retrakcyjnymi w rozcienczeniu 1:10. Najwi?ksze
uszkodzenia bialek {ang. protein damage), okreslone poziomem grup tiolowych -SH (ang. -
SH concentration), spowodowala adrenalina we wszystkich st?zeniach. Statystycznie istotny
wzrost grup -SH zauwazono po inkubacji z 0,05% HCl-tetrahydrozolin^^ w preparacie Visine
classic oraz z eksperymentalnymi zelami nr 1, 2 i 3 w rozciehczeniu 1:20. W probie
klonogennej (ang. clonogenic assy), po inkubacji z 0,1% adrenalin^, 0.05% HCl-
oxymetazolinq i 10% HCl-fenylefiynq nie zaobserwowano przezycia zadnych fi-akcji.
Najwyzszy procent przezycia komorek osiqgnql zel nr 2, a nast?pnie nr 3 i nr 1. Ocena
wynikow ekspresji jednego z kluczowych enzymow antyoksydacyjnych, manganowej
dysmutazy ponadtlenkowej MnSOD (ang. manganese superoxide dismutase MnSOD)
wykazala, ze wszystkie zwiqzki powodujq zwi?kszenie jej poziomu i wywohyq istotne
zaburzenia w morfologii HGFs. 24 i 72 godzinna inkubacja z eksperymentalnymi zelami (nr
1, 2 i 3) ujawnila ekspresj? enzymu na poziomie kontrolnym. Zmiany w organizacji bialek
cytoszkieletu komorkowego (alfa aktyny i beta tubuliny) metodq CLSM monitorowano w
konfokalnym laserowym mikroskopie skaningowym. Zdj?cia komorek HGFs z
wybarwionymi bialkami cytoszkieletu (aktyna i tubulina) po 24 godziimej inkubacji z
ocenianymi preparatami retrakcyjnymi wykazaly, ze komorki inkubowane z 0,01% i 0,05%
adrenalin^ zachowaly normalne jqdra i cytoplazm? oraz obserwowano malo podzialow
mitotycznych, natomiast 0,1% adrenalina wplywala na defragmentacj? jqder i liczne podzialy
komorek oraz podwyzszonq^ ilosc aktyny. Sposrod j>lynnych komercyjnych preparatow z a-
adrenergicznych tylko 0,05% HCl-oxymetazolina nie wywolala zmian, 10% HCl-fenylefiyna
zredukowala liczb? komorek i zainicjowala zmiany w strukturze cytoszkieletu
(nieprawidlowq struktur? bialek aktynowych). Komorki po inkubacji z probkami
eksperymentalnych zeli wykazaly, ze HGFs mialy normalnq cytoplazm? z jqdrami w trakcie
15
podzialow mitotycznych. Dla zelu nr 1 zaobserwowano komorki ze skondensowanq
chromatynq wskazujqce wczesnq profaz?.
Podsumowujac wszystkie oceniane komercyjne srodki obkurczaiace naczynia
krwionosne wywolaly statystycznie istotne zmiany w HGFs. Uzyskane wyniki wskazuja
mniejsze zaburzenie zyciowych fiinkcji HGFs przez nowe eksperymentalne zele retrakcyine,
ktore wydaja sie bardziej biozgodne. Obserwacje zmian w cytoszkielecie komorkowym
sugeruja, ze grupa eksperymentalnych zeli retrakcyjnych nie degradowala struktury
cytoszkieletu fibroblastow z dziasla ludzkiego. Wyniki badan poziomow markerow stresu
oksydacyjnego i zmian w cytoszkielecie HGFs po inkubacji z ESR okazaly sie pierwszymi
doniesieniami na ten temat w pismiennictwie swiatovyym. Ich prezentacji dokonaiam takze
podczas mi?dzynarodowej konferencji (IX.A.27) i 12 Kongresu Stomatologow Polskich
(IX.B.27).
Wyniki badan wykonanych w czesci I I stanowia potwierdzenie mojej hipotezy, ze
opracowane zele retrakcyjne okazaly sie najbardziej biozgodne sposrod ESR. Zostaly one
zgloszone w Urzedzie Patentovmn RP (P nr 397 505) jako „Kompozycia Stomatologiczna".
Wymagaja jednak jeszcze kolejnych badah w celu wdrozenia ich do praktyk
stomatologicznych.
Cz^sc I I I
W cz?sci I I I cyklu badah postawilam sobie za eel okreslenie zgodnosci CSR z grupy
konwencjonalnej i eksperymentalnej z wybranymi elastomerowymi materialami
wyciskowymi. W niektorych technikach wyciskowych nic ze srodkiem retrakcyjnym
pozostaje w szczelinie dziaslowej podczas wplywania rzadkiego materialu wyciskowego [17].
Takze resztki srodkow chemicznych mogq pozostac mimo pvlukania i suszenia szczeliny
dziaslowej. W pismiennictwie istniejq podzielone opinie na temat zgodnosci chemicznych
srodkow retrakcyjnych z obu grup z elastomerowymi materialami wyciskowymi. Cz?sc
autorow udowodnila, ze srodki chemiczne opozniajq lub zaburzajq proces polimeryzacji
niektorych elastomerow wyciskowych zwlaszcza o malej gestosci [61, 65, 76], druga grupa
uwaza, ze nie majq wplywu na czas polimeryzacji i ich wlasciwosci [18, 19, 20, 53].
W badaniach opisany ch w pracy nr 15, jako pierwsza w Polsce, ocenilam zgodnosc
grupy astringentow retrakcyjnych (15% i 25% chlorek glinu i 15,5% siarczan zelaza) z
elastomerowjTTii materialami wyciskowymi uzywanymi podczas wykonywania protez stalych
i wykazalam, ze zaden z tych srodkow nie wplywa na proces polimeryzacji silikonow
16
kondensacyjnych i addycyjnych, natomiast 25% chlorek glinu i 15,5% siarczan zelaza
opozniajq wiqzanie polieterow. We wnioskach ustalilam, ze przed wyciskiem elastomerami
silikonovyymi kondensacyjnymi i addycyjnymi mozna uzywac wszystkich badanych
astringentow retrakcyjnych, natomiast przed wyciskiem masami polieterowymi nie wskazany
jest 15,5% siarczan zelaza, a ponadto nalezy szczegolnie dokladnie vyyphikac szczeline
dziaslowa z resztek srodkow retrakcyjnych. Wyniki tych badan przedstawilam tez podczas
mi?dzynarodowej konferencji (IX.A.3).
Powyzsze badania wykonalam, podobnie jak inni autorzy, wylqcznie w temperaturze
pokojowej. Doniesienia Berga i wsp. oraz Fingera i wsp. wskazaly na roznice we
wlasciwosciach reologicznych elastomerow poliwinylosiloksanowych i polieterowych w
temperatvirze 23°C i w 37°C [14, 27]. Uwzgl?dniajqc wyniki tych publikacji, podj?lam dwa
badania wplywu KSR i ESR na czas polimeryzacji grupy elastomerow wyciskowych nowych
generacji w obu temperaturach; winylosiloksanoeteru (VSXE) i grupy czterech
poliwinylosiloksanow (PVS) (prace nr 16 i 17).
W pracy nr 16 ocenilam wplyw 10 srodkow retrakcyjnych; 5 z grupy astringentow
(10%, 20% i 25% chlorek glinu, 25% siarczan glinu i 15,5% siarczan zelaza) i 5 z grupy
adrenergikow (0,1% i 0,01% HCl-adrenalina, 0,05% HCl-tetrahydrozolina, 0,05% HCl-
oxymetazolina i 10% HCl-fenylefryna) na probki winylosiloksanoeteru (VSXE) o niskiej
gestosci. Prob? kontrolnq stanowil ten sam elastomer bez kontaktu z zadnym z CSR. W celu
przedstawienia wynikow badania opracowalam oryginalny Indeks Zgodnosci Czasu
Polimeryzacji (IZCP), ktorym okreslilam procentowa zgodnosc czasu polimeryzacji
elastomeru w kontakcie ze srodkiem retrakcyjnym ze standardowym czasem polimeryzacji
badanego elastomeru. Badania zgodnosci wykonano w temperaturze laboratoryjnej 23°C i
jamy ustnej 37°C (± 0,rC). Wyniki tej pracy dowiodly, ze retrakcyjne srodki chemiczne z
grupy eksperymentalnej osiagn^ly wyzsze wartosci IZCP z VSXE w obu temperaturach
badania niz konwencjonalne, co uzasadnia ich stosowanie w celu retrakcji dziasla brzeznego
poprzedzajacej vyycisk tym elastomerem. W grupie ESR 0,05% chlorowodorek tetryzoliny w
temperaturze jamy ustnej osiagnal najvyyzsza, prawie 100% wartosc IZCP.
Tym samym wskaznikiem ocenilam zgodnosc CSR z obu grup z czterema
poliwinylosiloksanowymi materialami wyciskowymi (PVS) o niskiej g?stosci - typ 3 (praca
nr 17). Wykorzystanie wlasnego Indeksu Zgodnosci Czasu Polimeryzacji (IZCP) umozliwilo
obiektywne porownanie nie tylko indywidualnei zgodnosci kazdego z badanych srodkow z
kazdym z elastomerow, ale pozwolilo tez ocenic sumarycznie wplyw obu grup srodkow na
PVS. Wszystkie oceniane srodki powodowaly zmiany w czasie wiazania PVS, dlatego nalezy
17
unikac ich bezposredniego kontaktu. Preparat Alustin (20% chlorek glinu) najbardziej
wydhizyl czas polimeryzacji PVS, zwlaszcza w temperaturze 37°, co powinno wyeliminowac
jego zastosowanie jako srodka retrakcyjnego przed wyciskiem elastomerami addycyjnymi.
Wartosci IZCP w temperaturze 23°C byly wyzsze niz w 37°C dla obu grup srodkow
retrakcyjnych, natomiast w temperaturze jamy ustnej srodki eksperymentalne osiqgn^ly
istotne statystycznie wyzsze srednie IZCP niz czynniki konwencjonalne. Na bazie tego
indeksu ustalilam, ze 15,5% siarczan zelaza z grupy KSR oraz 0,01% adrenalina i 0,05%
HCl-tetrahydrozolina z ESR wykazaly najwyzszy poziom zgodnosci z badanymi
elastomerami. Pozwala to sugerowac, ze opracowane trzy zele retrakcyjne na bazie 0,05%
tetrahydrozoliny beda zgodne z PVS. Wyniki tych badan byly takze przedmiotem referatow
podczas konferencji mi^dzynarodowej (IX.A.24) i krajowej (IX.B.21).
Wyniki dwu ostatnich prac wykazaly, ze zaproponowany wlasny Indeks Zgodnosci
Czasu Polimeryzacji (IZCP) warunkach klinicznych utatwia lekarzowi stomatologowi decyzj?
wyboru chemicznego srodka retrakcyjnego zastosowanego przed procedure wycisku
wybranym elastomerem. Ponadto wskaznikiem tym, w sposob obiektywny, b^dzie mozna
ocenic zgodnosc istniejqcych i nowych chemicznych srodkow retrakcyjnych z
elastomerowymi materialami wyciskowymi nowych generacji.
Wnioski:
1. Srodki retrakcyjne z grupy konwencjonalnej charakteryzujq si? wysokq^
cytotoksycznosci^^ zwiqzanq prawdopodobnie z ich bardzo niskim poziomem pH i
dlatego ich stosowanie powinno bye ograniczone.
2. Wsrod srodkow eksperymentalnych srodki z grupy amin sympatykomimetycznych o
dzialaniu a-adrenergicznym okazaly si? najmniej cytotoksyczne.
3. Wyniki badan poziomu markerow stresu oksydacyjnego oraz monitorowania zmian w
cytoszkielecie fibroblastow pozyskanych z dziqsla ludzkiego w hodowlach
pierwotnych (HGFs) wskazaly, ze najbardziej biozgodne sq eksperymentalne zele
wlasne na bazie 0,05% chlorowodorku tetrahydrozoliny.
4. Badania zgodnosci CSR z elastomerowymi materialami wyciskowymi udowodnily,
ze wszystkie oceniane srodki wplywajqna czas polimeryzacji poliwinylosiloksanow i
winylosiloksanoeteru, statystycznie istotny wyzszy Indeks Zgodnosci Czasu
Polimeryzacji osiqgn?ly srodki eksperymentalne.
5. Zaproponowany przeze mnie IZCP ma praktyczne znaczenie w ocenie zgodnosci
srodkow retrakcyjnych z elastomerowymi materialami wyciskowymi.
18
Pismiennictwo:
1. Acar O, Ercut S, Oz9elik TB, Ozdemir E, Ak9il M. A clinical comparison of cordless and conventional displacement systems regarding clinical performance and impression quality. J Prosthet Dent. 2014;111(5):389-94.
2. Ahmad I . Anterior dental aesthetics: gingival perspective. Br Dent J. 2005, 199(4): 195-202.
3. Aimjirakul P, Masuda T, Takahashi H, Miura H. Gingival sulcus simulation model for evaluating the penetration characteristics of elastomeric impression materials. Int J Prosthodont. 2003, 16(4):385-389.
4. Akca EA, Yldirim E, Dalkiz M, Yavuzyilmaz H, Beydemir B. Effects of different retraction medicaments on gingival tissue. Quintessence Int. 2006, 37(l):53-59.
5. Al-Ani A, Bennani V, Chandler NP, Lyons KM, Thomson WM. New Zealand dentists'use of gingival retraction techniques for fixed prosthodontics and implants. N Z Dent. 2010, 106(3):92-96.
6. Al Hamad KQ, Azar WZ, Alwaeli HA, Said K.N. A clinical study on the effects of cordless and conventional retraction techniques on the gingival and periodontal health. J Clin Periodontol. 2008, 35(12): 1053-1058.
7. Ayo-Yusuf OA, Driessen CH, Botha AJ. SEM-EDX Study of prepared human dentine surfaces exposed to gingival retraction fluids. J Dent. 2005, 33(9):731-739.
8. Azzi R, Tsao TF, Carranza FA, Kenney EB. Comparative study of gingival retraction methods. J Prosthet Dent. 1983, 50(4):561-565.
9. Baharav H, Laufer BZ, Langer Y, Cardash H. The effect of Displacement Time on Gingival Crevice Width. Int J Prosthodont. 1997, 10(3):248-253.
10. Beier US, Kranweiter R Dumpfart H. Quality of impressions after use of the Magic Foam Cord gingival retraction system - a clinical study of 269 abutment teeth. Int J Prosthodont 2009, 22(2): 143- 147.
11. Bennani V, Schwass D, Chandler N. Gingival retraction techniques for implants versus teeth. JADA, 2008, 139(10):1354-1363.
12. Bennani V, Aarts JM, He LH. A comparison of pressure generated by cordless gingival displacement techniques. J Prosth Dent. 2012,107(6):388-392.
13. Benson BW, Bomberg TJ, Hatch RA, Hofftnan W Jr. Tissue displacement methods in fixed prosthodontics. J Prosthet Dent. 1986, 55(2): 175-181.
14. Berg JC, Johnson GH, Lepe X, Adan-Plaza S. Temperature effects on the rheological properties of current polyether and polysiloxane impression materials during setting. J Prosthet Dent. 2003,90(2): 150-161.
15. Bowles WH, Tardy SJ, Vahadi A. Evaluation of new gingival retraction agents. J Dent Res. 1991, 70(11):1447-1449.
19
16. Csillag M, Nyiri G, Vag J, Fazekas A. Dose-related effects of epinephrine on human gingival blood flow and crevicular fluid production used as a soaking solution for chemo-mechanical tissue retraction. J Prosthet Dent. 2007, 97(1), 6-11.
17. Cloyd S, Puri S. Using the double-cord packing technique of tissue retraction for making crown impressions. Dent Today. 1999, 18(l):54-59.
18. Cylwik D, Taraszkiewicz-Sulik K, Jamiolkowski J, Romaniuk J, Got^biewska M. Wplyw chlorku glinu na wybrane parametry wyciskowych mas poliwinylosiloksanowych -doniesienie wst^pne. Prot Stom. 2006, 56(1): 59-64.
19. Cylwik-Rokicka D, Taraszkiewicz-Sulik K, Gol^biewska M. Poliwinylosiloksanowe masy wyciskowe a chemiczne preparaty retrakcyjne. Mag Stomatol. 2007 (3): 19-23.
20. De Camargo LM, Chee WW, Donovan TE. Inhibition of polymerization of polyvinyl siloxanes by medicaments used on gingival retraction cords. J Prosthet Dent, 1993, 70(2):114-117.
21. De Gennaro GG, Landesman HM, Calhoun JE, Martinoflf JT. A comparison of gingival inflammation related to retraction cords. J Prosthet Dent. 1982, 47(4):384-386.
22. Dominiak M, Konopka T, Szajkowski K. Recesje w odniesieniu do potencjalnych czynnikow etiopatologicznych. Stomat Wspcdczesna, 2002, 9 (2):22-28.
23. Donovan TE, Gandara BK, Nemetz H. Review and survey of medicaments used with gingival retraction cords. J Prosthet Dent. 1985, 53(4):525-531.
24. Fazekas A, Csempesz F, Csabai Z, Vag J. Effects of pre-soaked retraction cords on the microcirculation of the human gingival margin. Oper Dent. 2002, 27(4):343-348.
25. Felpel LP. A review pharmacotherapeutics for prosthetic dentistry: part I . J Prosthet Dent. 1997,3:285-292.
26. Ferrari M, Cagidiaco MC, Ercoli C. Tissue management with a new gingival retraction material: A preliminary clinical report. J Prosthet Dent. 1996, 75(3): 242-247.
27. Finger WJ, Kurokawa R, Takahashi H, Komatsu M. Sulcus reproduction with elastomeric impression materials: a new in vitro testing method. Dent Mater. 2008; 24: 1665-1660.
28. Forsyth RP, Stark MM, Nicholson RJ, Peng CT. Blood pressure responses to epinephrine treated gingival retraction strings in the rhesus monkey. J Am Dent Ass. 1969, 78:1315-1319.
29. Fr czak B, Sulkowska-Kusmirczuk M, Swiatlowska-Bajzert M, Hajok-Utracka A. Retrakcja dziasla w swietle pismiennictwa i stosowane systemy retrakcyjne w praktyce stomatologicznej. Czas Stomat. 2005, 58(9):673-678.
30. Gupta A, Prithviraj DR, Gupta D, Shruti DP: Clinical evaluation of three new gingival systems: a research report. J Indian Prosthodont Soc, 2013, 13(l):36-42.
31. Gogerty J.H., Strand H.A., Ogilve A.L., Dille J.M., Seattle M.D.: Vasopressor effects of topical epinephrine in certain dental procedures. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1957, 10(6):614-622.
32. Goldberg PV, Higginbottom FL, Wilson TG. jr. Periodontal considerations in restorative and implant therapy. Periodontology 2000, 2001,25:100-109.
20
33. Hansen PA, Tira DA, Barlow J. Current methods of finish-line exjwsure by practicing prosthodontists. J Prosthodont. 1999, 8(3): 163-170.
34. Harrison J.D.: Effect of retraction materials on the gingival sulcus epithelium. J Prosthet Dent.1961, 11:514-521.
35. Hatch CL, Chemow B, Terezhalmy GT, Van Ness M, Hall-Boyer K, Lake CR. Plasma catecholamine and hemodynamic responses to the placement of epinephrine-impregnated gingival retraction cord. Oral Surg Oral Med. Oral Pathol. 1984, 58(5):540-544.
36. Hilley MD, Milam SB, Giescke AH Jr, Giovannitti JA. Fatality associated with combined use of halothane and gingival retraction cord. Anesthesiology, 1984, 60(6):587-588.
37. Houston JB, Mettler L, Shapiro N. Epinephrine absorption from retraction cord: a study in dogs. Pharmacol Ther Dent. 1978, 3(1): 17-23.
38. Jokstad A.: Clinical trial of gingival retraction cords. J Prosthet Dent. 1999, 81(3):258-261.
39. Jones JD, Kaiser DA. A new gingival retraction impression system for a one stage root-form implant. J Prosthet Dent. 1998, 80(3):371-373.
40. Kellam SA, Smith JR, Scheffel SJ. Epinephrine absorption from commercial gingival retraction cords in clinical patients. J Prosthet Dent. 1992, 68(5): 761-765.
41. Kopac I , Batista U, Cvetko E, Marion L. Viability of fibroblasts in cell culture after treatment with different chemical retraction agents. J Oral Rehab. 2002, 29:98-104.
42. Kopac I , Cvetko E, Marion L. Gingival inflammatory response induced by chemical retraction agents in Beagle dogs. Int J Prosth. 2002, 15(1): 14-19.
43. Kopac I , Cvetko E, Pavlica Z, Marion L. Gingival tissue inflammatory response following treatment with chemical retraction agents in Beagle dogs. Pflugers Arch Eur J Physiol. 2001, 442, (suppi 1),R 145-R 146.
44. Kopac I , Sterle M, Marion L. Electron microscopic analysis of the effects of chemical retraction agents on cultured rat keratinocytes. J Prosthet Dent. 2002, 87(l):51-56.
45. Kurbad A. Impression-free production techniques. Int J Comput Dent. 2011,14( 1 ):59-66.
46. La Forgia A. Mechanical-chemical and electrosurgical tissue retraction for fixed prosthesis. J. Prosthet. Dent. 1964, 1107-1114.
47. Land MF, Rosenstiel SF, Sandrik JL. Disturbance of the dentinal smear layer by acidic hemostatic agents. J Prosthet Dent. 1994, 72(l):4-7.
48. Laufer BZ, Bahrav H, Langer Y, Cardash HS. The closure of the gingival crevice following gingival retraction for impression making. J Oral Rehabil.1997, 24(9):629-635.
49. Livaditis GJ. The matrix impression system for fixed prosthodontics. J Prosthet Dent. 1998, 79(2):208-216.
50. Lodetti G, D'Abrosca F, Fontana P. Set up of in vifro methods able to detect the safety of astringent liquids. Minerva Stomatol. 2004, 53(6):361-367.
21
51. Loe H. Reactions of marginal periodontal tissues to restorative procedures. Int Dental J, 1968, 18:759-778.
52. Loe H.& Silness J. Tissue reaction to string packs used in fixed restorations. J Prosthet Dent, 1963, 13:318-323.
53. Machado CE, Guedes CG. Effects of sulfur-based hemostatic agents and gingival retraction cords handled with latex gloves on the polymerization of polyvinyl siloxane impression materials. J Appl Oral Sci. 2011, 19(6):628-633.
54. Moore PA, Gage TW, Hersh EV, Yagiela JA, Haas DA. Adverse drug interactions in dental practice. Professional and educational implications. JADA, 1999, 130, (l):47-54.
55. Naveen YG, Patil R. Effect of the impression margin thickness on the linear accuracy of impression and stone dies: an in vitro study. J Indian Prosthodont Soc. 2013,13(1):13-18.
56. Nemetz H, Donovan T, Landesman H. Exposing the gingival margin: A systematic approach for the control of hemorrhage. J Prosthet Dent. 1984, 51: 647-651.
57. Nemetz EH, Seibly W. The use of chemical agents in gingival retraction. General Dentistry. 1990(3):104-108.
58. Nowakowska D, Bogucki ZA, Sobolewska A. Kliniczna ocena systemu retrakcji dzi^ta Expasyl podczas wykonywania stalych rekonstrukcji protetycznych. Prot Stom. 2004, 54(6): 411-415
59. Nowakowska D, Panek H,. Bogucki ZA. Ocena kliniczna i mikroskopowa zestawu retrakcyjnego Racecord Systeme®. Dent Med Probl. 2006, 43(1): 85-86.
60. Nowakowska D., Nowakowska A. Zastosowanie systemu Gingi Trac " w retrakcji dzi sfa brzeznego. Dental Forum, 2012, 39(2):83-86.
61. O'Mahony A, Spencer P, Wiliams K, Corcoran J. Effect of 3 medicaments on the dimensional accuracy and surface detail reproduction of polivinylsiloxane impressions. Quintessence Int., 2000, 31(3):201-206.
62. Pelzner RB, Kempler D, Stark MM, Lum LB, Nicholson lU, Soelberg KB. Human blood pressure and pulse rate response to racemic epinephrine retraction cord. J Prosthet Dent., 1978, 39(3):287-292.
63. Phatale S, Marawar PP, Byakod G, Lagdive SB, Kalburge JV: Effect of retraction materials on gingival health: A histopathological study. J Indian Soc Periodontol 2010, 14, 1,35-39.
64. Phatak N.M., Lang R.L.: Systemic hemodynamic effects of R-epinephrine gingival retraction cord in clinic patients. J. Oral. Ther. Pharmacol., 1966, 2(6), 393-398.
65. Piotrowski P, Marcinkowska A, Rz^towski S. Wpylyw srodkow do nas^czania i impregnacji nici retrakcyjnych na odwzorowanie granicznej linii szlifowania. Protet Stomatol. 2007, 57(5):371-376.
66. Pogue WL, Harrison JD. Absorption of epinephrine during tissue retraction. J Prosthet Dent. 1967, 18(3):242-247.
67. Polat NT, Ozdemir AK, Turgut M. Effects of gingival retraction materials on gingival blood flow. Int J Prosthodont. 2007, 20(l):57-62.
22
68. Porzier J, Benner-Jordan L, Bourdeau B, Losfeld R. Acces aux limites intra-creviculaires des preparations en prothese fixee. Cah. Prothes, 1991, 73(3):7-20.
69. Poss S., An innovative tissue-retraction material, Compend Contin Educ. Dent. 2002, 23(1):13-17.
70. Ruel J, Schuessler PJ, Malament K, Mori D. Effect of retraction procedures on the parodontium in humans. J Prosthet Dent. 1980,44(5):508-515.
71. Sabio S, Franciscone PA, Mondelli J. Effect of conventional and experimental gingival retraction solution on the tensile strenght and inhibition of polymerization of four types of impression materials. J Appl Oral Sci. 2008, 16(4):280-285.
72. Saczko J, Dominiak M, Kulbacka J, Chwitkowska A, Krawczykowska H. A simple and established method of tissue culture of human gingival fibroblasts for gingival augmentation. Folia Histochem Cytobiol 2008, 46( 1): 117-119.
73. Shaw DH, Krejci RF. Gingival retraction preference of dentists in general practice. Quintessenz Int. 1986, 17(5):277-280
74. Shillingburg H.T., Hatch R.A., Keenan M.P., Hemphill M.W. : Impression materials used for cast restoration in eight states. J Am Dent Assoc, 1980, (5), 100, 696-699.
75. Shivasakthy M, Asharaf S. Comparative study on the efficacy of gingival retraction using polyvinyl acetate strips and conventional retraction cord - an in vivo study. J Clin Diagn Res, 2013,7(10):2368-2371.
76. Singh R, Singh J, Gambhir RS, Singh R Nanda S. Comparison of the effect of different medicaments on surface reproduction of two commercially available polyvinyl siloxane impression materials - an in vitro study. J Clin Exp Dent, 2013, 5,(3):138-143.
77. Sobolewska E, Boer A, Fr^czak P, Grygiel T, Kijak E, Szteke O, Tutak M, Ziolkowska J. Ocena przydatnosci klinicznej systemu retrakcyjnego Expasyl. Prot Stom. 2004, 54(3): 185-188.
78. Woody RD, Miller A, Stafifanou RS. Review of the pH of hemostatic agents used in tissue displacement. J Prosthet Dent. 1993, 70(2): 191-192.
79. Wostmann B, Rehman P, Balkenhol M. Influence of different retraction techniques on crevicular fluid flow. Int J Prosthodont. 2008, 21(3):215-216.
80. Woycheshin FF. An evaluation of the drugs used for gingival retraction. J Prosthet Dent.l964,14(4):769-776.
81. Yagiela JA. Adverse drug interactions in dental practice: interactions associated with vasoconstrictors. Part V of a series. JADA, 1999, 130(5), 701-709.
82. Yang JC, Tsai CM, Chen MS, Wei JY, Lee SY, Lin CT: Clinical study a newly developed injection-type gingival retraction material. Chin Dent, 2005, 24, 3, 147-151.
23
5. Omowienie pozostalych osi^gnifc naukowo-badawczych (artystycznych)
Badania naukowe rozpocz^lam pod kierunkiem prof, dr hab. Bogumiia Plonki po
zatrudnieniu w Pracowni Materiatoznawstwa Katedry Protetyki Stomatologicznej Akademii
Medycznej we Wroclawiu, przemianowanej w 1983 roku na Zaktad Materialoznawstwa. Do
obrony pracy doktorskiej opublikowalam cykl prac b?dqcych rozwiqzaniem wybranych
laboratoryjnych problemow podczas wykonywania protez ruchomych. Opisaiam metod?
naprawy protez ruchomych w nowym przyrzqdzie do napraw pod cisnieniem (III .B.l) ,
zastosowalam pluczki ultradzwi?kowe do oczyszczania z gipsu lyzek wyciskowych i sprz?tu
laboratoryjnego (I.B.I) oraz nowe pasty polerownicze do obrobki protez ruchomych (III.B.2).
W kolejnej pracy wykonalam oryginalne badania antropometryczne wielkosci szpary ust u
pacjentow bezz?bnych, co dalo mozliwosc konstrukcji lyzek wyciskowych o odpowiednich
rozmiarach (I.B.2). Nast?pne publikacje mialy charakter kazuistyczny i dotyczyly wynikow
leczenia protetycznego pacjenta z przodozgryzem (II.B.l) oraz pacjentki z rzadko
spotykanym zespolem Papillon-Lefevre'a (II.B.2). Zastosowane rozwiqzanie protetyczne
pozwolilo pacjentce na zachowanie przez wiele lat trzecich z?b6w trzonowych. W cyklu dwu
badan, wraz z zespolem ustalilam, ze cz?stosc urazow z?b6w u dzieci szkolnych we
Wroclawiu wynosita 6,0% badanej populacji (I.B.3), a wsrod tej grupy w czasie odlegtym od
urazu (2 do 5 lat) liczba z?b6w, przy ktorych pojawily si? zmiany przyszczytowe wyniosla
30,4%, CO pozwolilo ustalic wskazania do regulamej kontroli radiologicznej z?b6w po
urazach (I.B.4).
Nast?pnie zainteresowata nmie nowa grupa elastomerowych silikonowych materialow
wyciskowych. Opublikowalam artykul poglqdowy na temat wybranych mozliwosci
zastosowania tych elastomerow w protetyce stomatologicznej zwracajqc uwag?, ze coraz
cz?sciej sq stosowane do wyciskow podczas wykonania protez stalych i ruchomych (III.B.3),
z powodu ich bardzo dobrej doktadnosci odtwarzania podloza protetycznego oraz stabilnosci
ksztaltu (III.B.4). W 1976 roku wyjechalam na dwutygodniowy na staz naukowo-
szkoleniowy do Katedry i Zakladu Protetyki Stomatologicznej w Erfurcie (kierownik: prof dr
hab. Edwin Lenz), gdzie zapoznalam si? z metodologiq badah wlasciwosci fizyko-
chemicznych silikonow wyciskowych w i ^ c y c h kondensacyjnie i wykonalam seri? badah
specjalnego silikonu o przedtuzonym okresie plasty cznosci. Wyniki tych badah umozliwily
mi zmodyfikowanie „Metody wroclawskiej leczenia protetycznego pacjentow z bezz?biem"
opracowanej przez prof dr hab. Bogumiia Plonk? w 1970 roku. Modyfikacja ta stala si?
podstawq przygotowania i obrony w 1980 roku rozprawy doktorskiej pt. „Materia}y
silikonowe w protetyce stomatologicznej ze szczegolnym uwzgl?dnieniem mas
24
wyciskowych", w ktorej ograniczylam post?powanie kliniczne i laboratoryjne o dwa etapy
kliniczne i laboratoryjne. Dzi?ki zastosowaniu silikonowego materialu o przedhizonym
okresie plastycznosci zamiast materialu termoplastycznego, skrocilam tez czas
czynnosciowego ksztaltowania obrzeza probnej protezy dolnej. Korzystne wyniki stosowania
„Zmodyfikowanej metody wroclawskiej" zostaly opublikowane w kolejnych pracach (I.B.5,
6, 9, 10) oraz przedstawione jako referaty na konferencjach zagranicznych (IX.A.1) i
Sympozjach Sekcji Protetyki Stomatologicznej Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego,
co wywolalo duze zainteresowanie w srodowisku lekarzy stomatologow. Aktualnie obie
metody sq omawiane na kursach specjalizacyjnych i stosowane w praktykach
stomatologicznych.
W nastepnych latach 1980-1982, w ramach wspolpracy z przemyslem nawiqzanej
przez Akademi? Medycznq we Wroclawiu a KGHM w Lubinie, podczas dwu tygodniowych
wyjazdow, dokonaiam wraz z zespolem oceny stanu przyz?bia, z?b6w i Wony sluzowej oraz
ustalilam zapotrzebowanie na leczenie protetyczne operatorow ci?zkich maszyn
samojezdnych zatrudnionych w Legnicko-Glogowskim Okr?gu Miedziowym. Rozpoznalam
duzq cz?stosc starcia z?b6w I I i I I I stopnia, zwiqzanego z trudnymi warunkami pracy oraz
liczne wskazania do wykonania mostow protetycznych (I.B.7, 8). Wyniki tych publikacji
znalazly si? w opracowaniu ogolnym stanu zdrowia gomikow wykonanym przez
pracownikow Uczelni dla KGHM.
Podczas stazy naukowo-szkoleniowych w Klinice Protetyki Stomatologicznej w
Dreznie (NRD), University College Hospital w Londynie (Wielka Brytania) i stypendium
naukowo-szkoleniowego w Faculte d'Odontologie de Lille, Universite du Droit et de la Sante
- Lille 2 (Francja) doskonalilam nowoczesne metody diagnostyki i rehabilitacji pacjentow
wymagajqcych leczenia protetycznego. Nabyte umiej?tnosci pozwolily mi na zastosowanie
nowych materialow i metod. Opublikowalam liczne opisy leczenia protetycznego ciekawych
przypadkow klinicznych: pacjentki ze zgryzem gl?bokim wtomym i krzyzowym cz?sciowym
bocznym (II.B.3), pacjentow z patologicznie startym uz?bieniem (II.B.4). Opisaiam sposoby
post?powania terapeutycznego w grupie pacjentow z epilepsjq (II.B.5, 12), tyiozuchwiem
czynnosciowym (II.B.6), przodozuchwiem czyrmosciowym z abrazjqpoziomq (II.B.7) oraz z
wielopostaciowym starciem z?b6w (II.B.IO), w ktorych uzyskalam korzystny efekt
czynnosciowy i estetyczny. Z dobrym wynikiem leczylam tez pacjentki, u ktorych wystqpily
powiklania po wykonywania komor ssqcych w protezach calkowitych gomych (II .B.l 1) oraz
z nadmiemie rozwini?tym j?2^kiem (II.B.14).
25
W kolejnych badaniach pozytywnie ocenilam skutecznosc mieszania elastomerowych
materialow wyciskowych w nowym mieszalniku dynamicznym (III.B.5). Material silikonowy
0 przedhizonym okresie plastycznosci zastosowalam do lokalizacji przestrzeni neutralnej u
pacjentow bezz?bnych co pozwolilo na wykonanie wydolnych czynnosciowo protez
calkowitych w sytuacji trudnych warunkow zwarciowo-artykulacyjnych (II.B.8). Ocenialam
sily polqczenia materialow podscielajqcych do plyt protez, ktore okazaly si? zalezne od skladu
1 budowy chemicznej tworzywa mi?kkiego (I.B.I 1) i (IX.A.21). Jako korzystne ocenilam
oddzialywanie na podloze protetyczne preparatu Pre-emp (Septodont) i wykazalam, ze
podwyzsza on jakosc powierzchni wycisku alginatowego i silikonowego poprzez
zmniejszenie napi?cia powierzchniowego podloza i dzialanie sciqgajqce (I.B.19) oraz
(IX.A.17). Zwrocilam uwag? na liczne mozliwosci zmniejszenia toksycznego wplywu
metakrylanu metylu na pacjentow uzytkujqcych akrylowe protezy stomatologiczne oraz na
zespol leczqcy lekarz/asysta/technik (III.B.12). Praca ta zostaia zauwazona w srodowisku
technikow dentystycznych i lekarzy stomatologow o czym swiadczyly liczne pytania
zadawane telefonicznie i podczas dyskusji na konferencji w Ksiqzu (IX.A.18).
Wraz z zespolem prof, dr hab. Bogumiia Plonki dokonaiam tlumaczenia z j?zyka
niemieckiego 9 rozdzialow w 3 podr?cznikach z zakresu protetyki i materialoznawstwa
stomatologicznego (L. Hupfauf, Protezy calkowite, Wyd. Urban & Partner, Wroclaw, 1994,
T. Kerschbaum, Protetyka adhezyjna, Wyd. Urban & Partner, Wroclaw, 1999, B. Koeck,
Korony i mosty, Wyd. Urban & Partner, Wroclaw, 2000). Praca ta nasun?la mi spostrzezenie,
ze w pismiennictwie polskim brakuje informacji na temat zabiegu retrakcji dziqsla brzeznego
niezb?dnego podczas opracowywania z?b6w jako filary protetyczne oraz wplywu srodkow
retrakcyjnych na dziqslo brzezne i na materialy wyciskowe. W artykule przeglqdowym
omowilam aspekty kliniczne wyciskow masami elastomerowymi przy wykonywaniu protez
stalych, zaznaczajqc jak duze znaczenie ma zastosowanie dost?pnych metod retrakcji
(III.B.6). Kolejno podj?lam seri? badan nad roznymi srodkami i materialami retrakcyjnymi
(I.B.13, 14,16, 17, II.B.9, 13, III.B.7, 9, 10, 11) majqce na celu okreslenie ich przydatnosci
klinicznej. W pracach tych opisaiam wskazania, sposob zastosowania i efekty aplikacji
materialow retrakcyjnych oraz preparatow zawierajqcych czynniki chemiczne o dzialaniu
sciqgajqcym. Cz?sc z nich to materialy i srodki retrakcyjne opisywane po raz pierwszy w
Polsce - system Racecord (Septodont, Francja), nici retrakcyjne Septofil (Septodont, Francja),
system GingiTrac^"^ (Centrix, USA), co przyczynilo si? do ich popularyzacji w srodowisku
lekarzy stomatolog6w. Wyniki tych badah stanowily podstaw? do opracowania 2 rozdzialow:
„Wsp6lczesne metody retrakcji dziqsla brzeznego" oraz „Nowoczesne materialy i metody
26
wyciskowe" w monografii: Nowe technologic w protetyce stomatologicznej, pod red. Haliny
Panek oraz do wielu wystqpieh na konferencjach mi?dzynarodowych (IX.A.5, 8) i krajowych
(IX.B.5, 6, 8, 10). Dalsze prace z zakresu retrakcji dziqsla brzeznego stanowiq przedmiot
mojego osiqgni^cia naukowego.
Jednoczesnie w zespole pod kierunkiem dr hab. Haliny Panek prof nadzw. podj?lam
badania nad analizq wplywu obciqzeh okluzyjnych w obecnosci szyn odciqzajqcych oraz
eksperymentalnych zaburzeh okluzji na zmian? sil okluzyjnych za pomocq komputerowego
systemu rejestrujqcego T-scan I I (I.B.12, 15). Po wprowadzeniu szyn odciqzajqcych
obciqzenia zwarciowe przesun?ly si? ku tylowi od okolicy z?b6w przedtrzonowych do
trzonowych, natomiast asymetryczne przeszkody powodowaly przesuni?cie obciqzen na
stron? przeciwleglq i kompensacyjny ruch zuchwy celem omini?cia przeszkod zwarciowych,
a symetryczne powodowaly koncentracj? sil w okolicy z?b6w bocznych. Publikacje te
pozwolily ocenic system jako przydatny w anaiizie zmian sil okluzyjnych. Druga grupa badan
zwi^ana byla z zagadnieniami okluzji w uz?bieniu naturalnym. Dwustronne prowadzenie
klowe okazalo si? najcz?stsze w grupie mlodych pacjentow, natomiast prowadzenie grupowe
najbardziej typo we dla starszych pacjentow (I.A.1). Cz?stosc wyst?powania dysfimkcji
skroniowo-zuchwowych wsrod mlodych osob byla wi?ksza u uczniow i studentow niz u
mlodych pracownikow zakladow pracy (I.B.18). Nasilenie bruksizmu i jego konsekwencji
ocenione wskaznikiem wg Panek u mlodych osob bylo mniejsze niz u starszych. Duza
cz?stosc parafunkcji wsrod mlodych osob bye moze jest zwiqzana ze stresem
srodowiskowym. Wyniki tych badan zostaly takze przedstawione w formie wystqpien
konferencyjnych mi?dzynarodowych (IX.A.2, 4, 7,12,13,15, 22) i krajowych (IX.B.1, 2,3,
4,7, 9,19,20)
W wyniku czynnego uczestnictwa w pracach Komitetu Technicznego nr 283 ds.
Materialow Stomatologicznych Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN) w Warszawie
opublikowalam artykul na temat: „Protezy stomatologiczne jako wyroby medyczne w swietle
aktow normatywnych", b?dqcy pierwszym polskim opracowaniem tego zagadnienia na
podstawie dyrektyw unijnych (III.B.8). Podkreslilam w nim, ze protezy stomatologiczne jako
wyroby medyczne „specjalnego przeznaczenia" znajdujq si? w klasie I I , ale nie muszq bye
oznaczane znakiem jakosci CE przez laboratoria protetyczne.
Po nawiqzaniu wspolpracy naukowo-badawczej z dr n. chem. Zbigniewem
Raszewskim z firmy Zhermapol Sp.z o.o. w Warszawie, podj?lam badania nad
doskonaleniem materialow protetycznych. Pierwsze prace dotyczyly ulepszenia wlasciwosci
mechanicznych materialow kompozytowych. Ustalilam, ze odpomosc mechaniczna
27
kompozytow wzrasta po umieszczeniu w nich rownolegle, po stronie przeciwleglej do
dziaiania sil obciqzajqcych, jednokierunkowych wlokien aramidowych o powierzchni
zmodyfikowanej specjalnym dwufunkcyjnym monomerem. Takie ulozenie wlokien moze
wzmocnic kompozyty i znalezc szersze zastosowanie w tymczasowej odbudowie z?b6w,
zwlaszcza w odcinkach bocznych, narazonych na duze obci^enia mechaniczne (I.B.20).
Podobne zastosowanie mogq miec tez materialy zlozone wzmocnione wlokami szklanymi
nasqczonymi przez 10 minut systemami Iqczqcymi V generacji (I.B.21). Wyniki tych badah
byly omowione takze w wystqpieniu na konferencji krajowej (IX.B.24).
Kolejne badania dotyczyly ulepszenia polqczenia zywic akrylowych twardych i
mi?kkich ze stopem chromo-kobaltowym w protezach szkieletowych. Najlepsze polqczenie
uzyskano dla systemow wiqzqcych zawierajqcych fosforan dwumetakryloetylowy i nieco
nizsze dla systemow zawierajqcych kwasy karboksylowe (I.B.23), natomiast najwyzsze
wartosci sil adhezji z mi^kkim tworzywem akrylowym osiqgni?to po wypiaskowaniu
powierzchni stopu i powleczeniu preparatem Villacryl Bond (I.B.25). Wyniki obu badah majq
znaczenie praktyczne dla trwalosci polqczenia obu materialow tworzqcych protezy
szkieletowe uzytkowane przez licznych pacjentow.
Wyniki nast?pnej grupy badah swiadcz% ze roznego typu nanowypelniacze majq
wplyw na popraw? wlasciwosci tworzywa akrylowego. Udowodnilam, ze dodatek 0,5%
nanoczqstek krzemionki z grupami metakrylanowymi na jMjwierzchni, obniza sorpcj? i
rozpuszczalnosc polimetakrylanu metylu, co w sposob znaczqcy moze wydhizac okres
uzytkowania protez ruchomych (I.B.22). Takze stabilnosc koloru zywicy akrylowej zalezy od
niewielkiego dodatku nanowypelniaczy. Probki zywicy modyfikowanej 0,5% hydrofobowej
krzemionki wykazaly najnmiejszq zmian? zabarwienia podczas przechowywania w
roztworach testowych przez okres 1 miesiqca, pol roku i 1 roku (I.B.26). Wyniki tych badah
mogq bye wykorzystane do produkcji takich tworzyw. Dokonaiam tez przeglqdu
pismiennictwa pod kqtem wplywu roznego typu nanowypelniaczy na zywice kompozytowe,
systemy Iqczqce, zywice akrylowe, elastomerowe materialy kondycjonujqce podloze
protetyczne, podscielajqce i do rekonstrukcji tkanek twarzy oraz powierzchnie tytanowych
stopow srodkostnych. Okazalo si?, ze wykorzystanie nanoczqsteczek w materialach
stomatologicznych znaczqco wplywa na polepszenie ich wlasciwosci fizyko-chemicznych,
czego konsekwencji jest wzrost jakosci i estetyki wykonywanych rekonstrukcji
stomatologicznych (III.B.l4) oraz (IX.A.28).
W kolejnym cyklu badah analizowalam wlasciwosci mechaniczne wlewowej zywicy
akrylowej wzmocnionej wloknem aramidowym w zaleznosci od liczby i polozenia wlokien
28
oraz roznych czynnikow wiizqcych. Udowodnilam, ze wytrzymalosc na zginanie probek
zywicy akrylowej wzmocnionych wloknami aramidowymi zwi?kszyla si? wraz ze wzrostem
liczby wlokien w probce, oraz gdy wlokno bylo ulozone po stronie przeciwnej do kierunku
dziaiania sily iamiqcej. Najkorzystniejsze wyniki otrzymano przy zastosowaniu monomeru
Bis GMA, ktory tworzy wiqzania wodorowe z wloknami aramidowymi. Takie post?powanie
moze bye zastosowane do produkcji wzmocnionych tworzyw do wykonania trzonu protez
ruchomych (I.B.24). W ostatnich badaniach z tego cyklu porownalam wplyw roznego rodzaju
jednokierunkowych wlokien wzmacniajqcych na wytrzymalosc zywicy akrylowej
polimeryzujqcej pod wplywem ciepla. Wlokna byly wst?pnie przemywane monomerem
metakrylanu metylu. Po 28 dniach przechowywania w kqpieli wodnej wlokna polietylenowe
wykazaly wi?kszq wytrzymalosc niz wlokna szklane przechowywane w tych samych
warunkach, co moze bye przydatne w technologiach wzmacniania tworzywa akrylowego oraz
naprawy protez akrylowych (I.B.27).
W 2014 roku jestem wspolautorem 2 publikacji. W pierwszej z nich porownano dwa
kinematyczne systemy artykulacyjne: mechaniczny system Gerber Dynamic Facebow i
sterowany komputerowo ARCUSdigma I I axiograph. Na podstawie wykonanych pomiarow
autorzy polecajq system elektroniczny jako bardziej powtarzalny (I.A.2). Wyniki tej
publikacji majq duze znaczenie praktyczne dla diagnozowania, projektowania i oceny
wynikow leczenia protetycznego pacjentow, zwlaszcza z zaburzeniami czyrmosciowymi
narzqdu zucia.
W drugiej publikacji, we wspolpracy wieloosrodkowej z zespolem pracownikow z
Katedry Biochemii Lekarskiej oraz Katedry Patomorfologii i Cytologii Klinicznej
Uniwersytetu Medycznego we Wroclawiu, Instytutu Inzynierii Biomedycznej i Instrumentacji
Politechniki Wroclawskiej i Instytutu Immunologii i Terapii Eksperymentalnej Polskiej
Akademii Nauk we Wroclawiu, w badaniach in vitro porownano skutecznosc
elektrochemioterapii z cisplatynq. i 5-fluorouracilem (5-FU) w komorkach linii OvBH-1 i
SKOV-3 z grupq kontrolnq, ktorq byly pierwotne hodowle fibroblastow pozyskanych z
dzi^la ludzkiego. Udowodniono, ze zaproponowana terapia wykazuje pozqdany wplyw na
zmniejszenie proliferacji komorek raka jajnika (I.A.3). Uzyskane wyniki publikacji mogq
miec duze znaczenie praktyczne dla terapii tego schorzenia.
29
Recommended