View
18
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
2
Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı
(Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesinin 03-06 aralık 2003 yılı tarihinde Ankara’da imzalanmış
3. dönem toplantısı protokolününün 40. maddesi ve 13-15 aralık 2005 yılı
tarihinde Baku’de imzalanmış 4. dönem toplantısı protokolünün 9. maddesinin gereği çerçevesinde)
BAKÜ-2006
3
AZERBAYCAN CUMHURĠYETĠ TARIM BAKANLIĞI
AGRAR ĠLĠM MERKEZĠ
Azərbaycan-Türkiyə Kənd Təsərrüfatı Ġcra Komitəsinin 03-06 dekabr 2003-cü ildə Ankarada imzalanmıĢ III dövri iclas protokolunun 40-cı və 13-15 dekabr 2005-ci il tarixdə Bakıda imzalanmıĢ IV dövri iclas protokolunun 9-cu bəndinin icrası çərçivəsində; Quba Ġli Tarım Master Planı “Azerbaycan Cumhuriyeti Ġl Tarım ve Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi” kapsamında hazırlanmıĢtır. Projesi Proje Finansmanı Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı ile “GeliĢmekte Olan Ülkeler Arasında Teknik ĠĢbirliği (TCDC)” Projesi Çerçevesinde Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı ve BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından karĢılanmıĢtır.
T.C.
TARIM VE KÖYĠġLERĠ BAKANLIĞI Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı
Enver AKSOY
Proje Yönetimi ve Mali Kontrol Daire BaĢkanı
Bilal ZEYTĠN Ertan ÜġÜMÜġ Ulusal Proje Koordinatörleri
HAZIRLAYANLAR:
Dr. Eladar Kosayev: Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı, Agrar İlim
Merkezi Genel Müdür Yardımcısı, Koordinatör
Haydar Veliyev: “Agrolizing” Anonim Şirketi uzmanlarından, Çalışma Grubu
Sorumlusu
Ġsmayıl Serdarlı: Tarım Bakanlığının Tarımsal Reformlar, Kırsal Alanların ve
İşletmeciliğin Kalkınması Şubesinin eski baş danışmanı ve projenin koordinatörü
olarak görev yapmış
Erastun Celilov: Bilimsel Araştırma ve Tarım Ekonomisi ve Yönetimi Enstitüsü
Araştırmacısı
Orhan Balayev: Bilimsel Araştırma ve Tarım Ekonomisi ve Yönetimi Enstitüsü
Araştırmacısı
Hanmehmet Memmedov: Guba bölgesi Agrar İlim Merkezi Müdür Yardımcısı.
4
ĠÇĠNDEKĠLER
TABLOLAR 5
GRAFĠKLER 6
ÖNSÖZ 7
TÜRKİYE-AZERBAYCAN TARIM YÜRÜTME KOMİTESİ III. DÖNEM
TOPLANTISI PROTOKOLÜ ÇERÇEVESİNDE YÜRÜTÜLECEK
ÇALIŞMALARIN BAŞLATILMASINA DAİR RAPOR
8
QUBA İLİ TARIM MASTER PLANI 10
BĠRĠNCĠ BÖLÜM. GĠRĠġ
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
2. KALKINMA ŞARTLARI, POLİTİKASI, PLAN VE PROGRAMLAR 19
2.1. Esas Kalkınma Şartlarının Belirlenmesi 19
2.2. Tarımsal Politikanın Belirlenmesi ve Geliştirilmesi, Gerçekleştirilen Plan ve
Programlar
20
2.3 Uluslararası Projeler 23
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. BÖLGENİN ESAS ÖZELLİKLERİ VE MEVCUT DURUM 28
3.1. Guba Konusunda Genel Bilgi 28
3.2 İlin Biyofiziksel durumu 29
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. TARIMSAL KAYNAKLARIN ENVANTERİ 39
4.1. Özelleştirmenin Neticeleri 39
4.2. Guba İlinde Tarımsal Reformlar Sonrası Dönemde Oluşmuş İşletmeler 40
4.3 Tarımsal Hizmetler 42
BEġĠNCĠ BÖLÜM: 43
5. TARIM SEKTÖRÜ 43
5.1. İl Bazında Tahlil 55
5.2. Tahılcılık 56
5.3. Patatesçilik 56
5. 4. Mısır Üretimi 57
5.5. Çok Yıllık Bitkiler 57
5.6. Meyveciliğin Geliştirilmesi ve Pazarlaması 58
5.7. Hayvansal Ürünlerin Pazarlaması 61
5.8. Yerel Pazarlama Şebekesi 63
5.9. Ürünlerin Korunması Ve Çeşitlenmesi 63
5.10. Paketleme 64
5.11. Tarımsal Ürün Satışı 65
5.12. Satış Fiyatları 66
5.13. Halıcılığın Ve El İşleri Zanaatçılığının Geliştirilmesi 67
5.14. İhraç Pazarlama 69
5.15. Turizmin Kalkınmasının Tarımsal Ürünlerin Pazarlamasına Tesiri 70
5.16. Tarımsal Üretimin Ve Pazarlamasının Kredileştirme İmkanları 71
5
5.17. Pazarlama Araştırmalarının Sonuçları 72
ALTINCI BÖLÜM
6. PROBLEMLERİN, POTANSİYELLERİN, İMKANLARIN VE KISITLARIN
TAHLİLİ
74
6.1. Mevcut Problemlerin Kategorileri 74
6.2. İl Arazisinde Mevcut Problemler Ve Onların Kapsam Dairesi 76
6.3 Kalkınma İmkanlarının Değerlendirilmesi 78
YEDĠNCĠ BÖLÜM:
7. KALKINMA AMAÇLARININ VE STRATEJİLERİNİN BELİRLENMESİ 81
SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM
8. KALKINMA PROGRAMLARININ VE PROJELERİN BELİRLENMESİ 83
8.1. Guba İlinde Köy Turizm Mekanlarının Oluşturulması Ve Kalkınma Projesi 83
8.1.1. Projenin Nitelikleri, Esasları ve Problemler 84
8.1.2. Projenin Amaç Ve Görevleri 85
8.1.3. Projenin Gerçekleştirilmesi İçin Somut Mekanizmalar 86
8.1.4. Guba İlinde Gerçekleştirilmesi Planlanan Projenin Amaçları İle Üst-Üste
Düşün Benzer Projeler Konusunda Bilgi
86
8.1.5. Projenin Yürütülme Müddeti 87
8.1.6. Projenin Sürekli Gelişimi. Elde Edilmiş Neticelerin Korunması Ve
Genişletilmesi.
87
8.1.7. Proje Sonuçlandıktan Sonra Oluşturulmuş Köy Turizmi Kuruluşlarının
Kendi Kendilerini Finanse Etme Sistemi
88
8.1.8. Projenin Uygulanması Durumunda Bölgenin Sosyal, Ekonomik Ve
Toplumsal Yapısındaki Olumlu Değişiklikler.
88
8.1.9. Proje Katılımcılarının Seçilmesi Ve Başarılı Faaliyetinin Değerlendirilmesi
Mekanizması.
88
8.2. Guba İlinde Büyükbaş Hayvanlar Arasında Suni Tohumlama Çalışmalarının
Yapılması Maksadıyla Suni Tohumlama Teknisyenlerinin Hazırlanması Projesi.
92
8.3. Guba İli Dağlık Ve Dağ Eteği Köylerde Arıcılığın Geliştirilmesi Projesi 94
8.4. Yeni Paketleme Ve Ambalaj Atölyesinin Kurulması Projesi 96
8.5. Yerli Ve Getirilme Türlerden Oluşmuş Meyve Fidanlarının Dikilerek Guba
Ve Haçmaz Bölgesinde Yaygınlaştırılması Projesi
97
8.6. Meyve Ürünlerinin Korunma Müddetlerinin Artırmak İçin Soğutma
Sistemlerinin Kurulması Projesi
100
DOKUZUNCU BÖLÜM:
9.MÜŞTEREK GELİŞME TAVSİYELERİ 101
6
TABLOLAR
Sıra No
Konusu
Sayfa
Tablo 1 Tarım Üretimi Göstergeleri (1984-1988 Yılları) 11
Tablo 2 Bitkisel Üretim (01.01.2006 Tarihi) 14
Tablo 3 Hayvan Ve Kuşların Say Artımı Hızı 15
Tablo 4 Hayvansal Ürün Üretimi Hızı 16
Tablo 5 İlin Biyofiziksel Göstergeleri 31
Tablo 6 Milli Terkip 32
Tablo 7 Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı 33
Tablo 8 Eğitim Müesseselerinde Eğitim Alanlar 34
Tablo 9 Nüfusun Eğitim Durumuna Göre Dağılımı 34
Tablo 10 Guba İlinin Sosyo-Ekonomik Göstergeleri (1995-2005 Yılları) 35
Tablo 11 Guba İlinde İstihdam İmkanları 38
Tablo 12 Tarım İçin Yararlı Toprakların Dağılımı. 40
Tablo 13 Guba İlinde Günümüzde Mevcut Olan Tarımsal Makinelerin
Durumu.
41
Tablo 14 Guba İlinde Bitkisel Ürünlerin Ekin Alanları. (1995-2005
Yılları)
43
Tablo 15 Guba İlinde Bitkisel Ürün Üretimi. (1995-2005 Yılları) 46
Tablo 16 Guba İlinde Bitkisel Ürünlerin Verimliliği (1995-2005 Yılları) 47
Tablo 17 Guba İlinde Hayvanların Baş Sayısı Konusunda Bilgi (1995-
2005 Yılları)
48
Tablo 18 Guba İli Bazında Esas Hayvansal Üretim Konusunda Bilgi.
(1995-2005 Yılları)
50
Tablo 19 Guba İli Arazisinde Hayvansal Ürünlerin Değeri, (1995-2005
Yılları)
52
Tablo 20 Guba İli Arazisinde Büyükbaş Ve Küçükbaş Hayvanların Cins
Yapısı Konusunda Bilgi (%’Le)
53
7
GRAFĠKLER
Sıra No
Konusu
Sayfa
Grafik 1 Tarım ürünleri göstergeleri (1984-1988 yılları) 12
Grafik 2 Hayvansal ürün üretimi hızı 15
Grafik 3 Nüfus sayısı ve milli terkip 33
Grafik 4 Guba ilinde istihdam imkanları 38
Grafik 5 Guba ilinde bitkisel ürünlerin ekin alanı (1995 – 2005
yılları)
43
Grafik 6 Guba ilinde bitkisel üretim (1995-2005 yılları) 46
Grafik 7 Guba ilinde bitkisel ürünlerin verimliliği (1995 - 2005
yılları)
49
Grafik 8 Guba ilinde hayvan sayısı konusunda bilgi (1995-2005
yılları)
49
Grafik 9 Guba ili bazında esas hayvansal üretim konusunda bilgi
(1995-2005 yılları)
50
Grafik 10 Bitkisel ürünlerin Pazarlama Şebekesi 57
Grafik 11 Hayvansal ürünlerin Pazarlama Şebekesi 62
8
Ö N S Ö Z
Azerbaycan Cumhuriyeti ikinci defa kendi tarihi bağımsızlığına kavuştuktan
sonra eski Sovyet cumhuriyetleri arasında ilk olarak umum milli liderimiz Haydar
ALİYEV’in teşebbüsü ile ülkenin tarım ekonomisinde reform uygulamaları
başlatılmıştır.
Kolhoz ve sovhozlar kaldırılmış, toprak karşılıksız olarak gerçek sahiplerine,
bunlara ait mülk ise pay alma hakkı olanlara verilmiş, yeni mülkiyetçiler
oluşmuştur. Artık tarımsal reformun birinci aşaması kısa tarihi zaman aşımında
başarıyla sonuçlanmıştır. Azerbaycan köyü krizi atlatarak kendisinin sosyo-
ekonomik gelişiminin kalite ve içerik yönünden yeni bir aşamasına adım atmıştır.
Günümüzde tarım sektöründe üretilen ürünlerin %99,7–ni özel sektör
üretmektedir.
Azerbaycan Cumhuriyetinin Cumhurbaşkanı sayın İlham ALİYEV’in 11
Şubat 2004 yılı tarihli fermanı ile onaylanmış “Azerbaycan Cumhuriyeti
bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair Devlet Programı (2004-2008
yılları)’nın uygulamaya girmesi, bölgelerde işletmeciliğin gelişimine hız
kazandırmış, oradaki işçi potansiyelinin verimli kullanılmasına, ekonominin sürekli
gelişimine ve ülke insanının işle temin olma oranının artmasına oldukça güçlü tesir
göstermiştir.
Ülkemizin tarımsal sektörde uğur ve tecrübe kazanmasında diğer faktörlerle
beraber otoriter ve güvenilir uluslararası maliye kuruluşları ve teşkilatları tarafından
uygulamaya başlatılan projeler önemli etken olmuştur.
Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesinin 03-06 aralık 2003 yılı
tarihinde Ankara’da imzalanmış 3. dönem toplantısı protokolünün 40. maddesi ve
13-15 aralık 2005 yılı tarihinde Baku’de imzalanmış 4. dönem toplantısı
protokolünün 9. maddesi çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Köy İşleri
Bakanlığının ve BMT’ın Kalkınma Programının (UNDP) desteği ile başlatılan
“Azerbaycan’da Tarım sektörünün Temel Kalkınma planlarının ve kırsal kalkınma
stratejilerinin hazırlanması” projesi hiç kuşkusuz, öncelikle pilot yerleşim birimi
olarak seçilmiş Guba ve Kürdemir illerinde Tarım sektörünün gelişimine olumlu
tesir gösterecektir.
İlgili temel kalkınma planlarının bağımsız cumhuriyetimizin diğer bölgeleri
için de hazırlanmasını ve genel olarak ülkenin tarım sektörünün gelişmesi için
uğurlu olmasını diliyoruz.
Azerbaycan Cumhuriyeti
Tarım Bakanı İsmet ABASOV
9
TÜRKĠYE-AZERBAYCAN TARIM YÜRÜTME KOMĠTESĠ III. DÖNEM
TOPLANTISI SONUCU ĠMZALANAN ĠġBĠRLĠĞĠ PROTOKOLÜ
ÇERÇEVESĠNDE T.C. TARIM VE KÖYĠġLERĠ BAKANLIĞI ĠLE
AZERBAYCAN CUMHURĠYETĠ KEND TESERRÜFATI NAZĠRLĠĞĠ
ARASINDA “TARIM MASTER PLANLARININ HAZIRLANMASI ĠLE
KIRSAL KALKINMA STRATEJĠSĠNĠN HAZIRLANMASI” KONUSUNDA
YÜRÜTÜLECEK ÇALIġMALARIN BAġLATILMASINA DAĠR RAPOR:
Azerbaycan Cumhuriyetinin İl Tarım Master Planlarının Hazırlanması ile
Kırsal Kalkınma Stratejisinin Hazırlanması ve uygulaması konularında T.C. Tarım
ve Köyişleri Bakanlığı tarafından teknik desteğin verilebilmesi, yürütülecek olan
çalışmanın başlatılması ve çalışma eylem planının hazırlanması için Araştırma
Planlama ve Koordinasyon Kurul Başkanlığında görevli Veteriner Hekim Ertan
ÜŞÜMÜŞ (Daire Başkan Vekili), Ziraat Mühendisi Bilal ZEYTİN (Daire Başkan
Vekili), Ziraat Mühendisi Filiz ERDİL ve Ziraat Mühendisi Kürşat YILMAZ 21-25
Kasım 2005 tarihleri arasında Azerbaycan Cumhuriyeti Kend Teserrüfatı
Nazirliğinda Nazır Muavini Behram Hüseyn oğlu ALĠYEV himayesinde çalışma
toplantısıyla başlamıştır.
Söz konusu toplantıya Agrar Elm Merkezi Genel Müdürü Esad Musayev ile ekli
imza listesinde bulunan Kend Teserrüfatı Nazirliği Uzmanlarının katılımı
sağlanmıştır.Toplantıda Türkiye Cumhuriyeti uzmanları tarafından yapılan
sunumlarla konu ayrıntılı bir şekilde anlatılarak Azerbaycan Cumhuriyeti uzmanları
bilgilendirilmiştir. Ayrıca bu toplantıda Azerbaycan Kend Teserrufatı Nazirliği
Yetkilileri ile birlikte çalışma eylem planı hazırlanarak aĢağıdaki kararlar
alınmıĢtır.
1. Azerbaycan Cumhuriyetinde çalışmalarının başlatılabilmesi için pilot il seçimi
yapılmıştır. Bu çerçevede ülke içerisinde birinci olarak sosyo-ekonomik yapısı ve
tarımsal yapısı gelişmemiş il olan Kürdemir ili ile; sosyo-ekonomik yapısı ve
tarımsal yapısı gelişmiş il olan Quba ili pilot ili olarak seçilmiştir.
Seçilen pilot illere, Kend Teserrüfatı Nazır Muavini Behram Hüseyn oğlu Aliyev
himayesinde Türk uzmanları ve koordinatörler birlikte teknik gezide
bulunmuşlardır. Kürdemir ili Tarımdan sorumlu Vali Yardımcısı Eşrev Şükurov’la
ve Quba ili tarımdan sorumlu Vali yardımcısı Mübariz Halilov’la görüşülerek proje
hakkında bilgi sunuldu ve yürütülecek çalışmalar için destek istendi ve kendileri
tarafından her türlü desteğin verileceği belirtildi.
Quba ve Kürdemir illerinde yapılacak olan alan çalışmalarında uzmanların çalışma
ve konaklama yerleri yerinde görülmüştür.
2. Pilot illerinin Tarım Master Planlarının ve Kırsal Kalkınma Stratejisinin
Hazırlanması Amacıyla Türk uzmanlarınca “Eğiticilerin Eğitimini” alacak
uzmanların kuruluşların dağılımları belirlendi. Eğitim alacak uzmanların listesi
10
Ocak ayının ilk haftasına kadar T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığına
koordinatör kurum tarafından gönderilecektir.
3. Çalışmaların düzenli yürütülebilmesi amacıyla koordinatörler ve koordinatör
daire belirlendi.
T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Azerbaycan Kend Teserrufatı Nazirliği
arasında çalışmaların koordine edilmesi için ve resmi yazışmalar için Agrar Elm
Merkezi Genel Müdürlüğü belirlenmiş ve koordinatör olarak Genel Müdür
I.Muavini Eldar Kosayev seçilmiştir.
Pilot Master plan ve eğiticilerin eğitim çalışmalarının koordinatörlüğünü yapmak
üzere Dış İlişkiler Genel Müdürlüğünden Azad Nehmedov ile Islahat Genel
Müdürlüğünden İsmail Serdarlı koordinatör olarak belirlenmiştir.
4. Eğiticilerin Eğitimlerinin başlama tarihi belirlenmiştir.
Eğiticilerin eğitimi. Azerbaycan Cumhuriyeti Kend Teserrufatı Nazirliğinde
23.01./10.02.2006 tarihleri arasında T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı uzmanları
tarafından verilecektir.
5. Pilot illerde alan çalışmalarının yapılması için tarihler belirlenmiştir.
Azerbaycan Cumhuriyeti Kend Teserrufatı Nazirliği tarafından seçilen pilot
illerden Quba ve Kürdemir illerinde Azerbaycan ve Türk uzmanlarınca
22.05/10.06.2006 tarihleri arasında alan çalışmalarının yapılması kararlaştırılmıştır.
6. İl Tarım Master Planlarının Raporunun tamamlanması ve tanıtımının yapılması
için tarihler belirlendi.
Azerbaycan ve Türk uzmanlarınca hazırlanan rapor 04-09.09.2006 tarihlerinde
tamamlanarak yetkili makama ve kamuoyuna sunulacaktır.
7. Seçilmiş Pilot illerin Master Planları tamamlandıktan sonra diğer illerin Tarım
Master Planları yapılacaktır. Söz konusu planları Kend Teserrufatı Nazirliğinin
uygun idaresinin rehberliği ve iştiraki ile “Eğiticilerin Eğitimini” alan yerli
uzmanlar tarafından pilot illerin master planları örnek alınarak yapılacaktır.
11
GUBA ĠLĠ TARIM MASTER PLANI
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
GĠRĠġ
Kuzeyde Büyük Kafkasya dağlarının, doğuda Hazar denizinin, güney batıda
Küçük Kafkasya dağlarının eteğinde bulunan Azerbaycan Cumhuriyeti farklı doğal
iklim kuşaklarına sahiptir. Dünyada mevcut olan 11 doğal iklim kuşağının 9’u
Azerbaycan’da mevcuttur. Bu nedenle de ülkede tarım ürünlerinin üretimi için
elverişli imkanlar vardır.
Azerbaycan Cumhuriyetinin toplam alanı 86.9 bin km2, sınırlarının uzunluğu
ise 2850 km.’dir. Bu sınırlar kuzeyden güneye doğru 400 km, batıdan doğuya doğru
ise 500 km mesafeye kadar uzanmaktadır. Dünya devletleri ile su yolu vasıtasıyla
ilişki kurmak için elverişli olan doğuda Hazar denizi ile çevrelenmiş (800 km. fazla
mesafe), batıda ise Kara denize çıkış için elverişli karayolu ulaşımı imkanlarına
maliktir.
Güneyden İran İslam Cumhuriyeti (618 km) ve Türkiye Cumhuriyeti (11
km), batı ve güney-batıdan Ermenistan (766 km), kuzey-batıdan Gürcistan (340
km), kuzeyden ise Rusya Federasyonu (289 km) ile sınırdır.
Azerbaycan Cumhuriyetinin dünyanın orta enlemlerinde Güney Kafkasya’nın
doğusunda yerleşmesi ve doğuda hazar denizi ile çevrelenmiş olması ülkenin doğal
şartlarına büyük tesir gösteriyor. Ülke arazisinin %65’nin iklimi orta tropikal,
%33’ü ise ılımlıdır.
Hazar denizinin, ve kısmen ise Ak denizin tesirine düşen iklim ülkede
hububat ve bakliyat bitkilerinin, özellikle buğdayın, mısırın ve diğer bitkisel
ürünlerin yetiştirilmesi için olumlu şartlar mevcuttur.
Azerbaycan büyük ipek yolu üzerinde yerleştiğinden mühim ticaret ve taşımacılık
koridorlarına maliktir.
Azerbaycan’da Zengin Tarım Geleneği Mevcuttur.
Azerbaycan Cumhuriyeti tarihen tarım ülkesi olmuştur. Günümüzde de tarım
sektörü petrol sektöründen sonra kendi etkinliğini korumaktadır. Ülkede
hayvancılığın, bitkiciliğin hem de pamuk, çay ve tütün gibi teknik bitkilerin
üretiminin zengin tarihi ve kendine has geleneği vardır.
Özellikle 20. asırda Azerbaycan eski Sovyetler birliğinin terkibinde olduğu
dönemde tarım sektörü kendisinin altın dönemini yaşamıştır. Uzun yıllar Sovyetler
birliği tüketim pazarında Azerbaycan’da üretilen tarımsal ürünler tercih oranına
göre ön sıralarda olmuştur.
12
Sovyetler birliği döneminde Azerbaycan’ın ekin politikasının esasını
ihraç yönlü üretim düşüncesi oluşturmaktaydı. Bununla beraber ülkeye kenardan
hayvancılık ürünleri ithal ediliyordu.
1990 yıllarına kadar ülkede üretilen 543.0 bin ton pamuk ürünlerinin %75’i,
1196 ton üzüm ürünlerinin %70’i, 856.2 ton sebzenin %35’i, 367 ton meyvenin
%12’i, 53.0 ton tütünün %81’i esasen ham malzeme olarak ülke dışına ihraç
olunuyor ve bundan yüksek gelir elde ediliyordu.
Devlet bütçesinin gelirlerinde tarım sektörünün payı %35-40’ları
oluşturuyordu. Aynı yıllarda ülke bazında 19 pamuk imali fabrikası, 120 üzüm
imali, 17 şarap, 70 meyve ve sebze konserve fabrikası, 16 çay fabrikası, 20’ye yakın
et ve süt imali, 8 tütün imali müesseseleri faaliyet göstermekteydi.
Planlı ekonomi döneminde ürün alışı ve satışında belirli uygunsuzluklar da
mevcuttu. Bu sebepten de tarımsal ticaret faaliyeti kendine has özelliği ile
seçiliyordu. Merkezden planlaştırılan üretim, satış ve mübadele sistemi esasen
devletin kontrolü ile gerçekleştiriliyordu. Hür rekabete esaslanan işletmecilik ve
ticaret anlayışı yoktu.
Nüfusun gıda ürünleri ve sanayinin ham malzemeye olan talebi ve gıda
rezervleri fonu devlet tarafından önceden belirleniyor, kolhoz ve sovhozlar kendi
ürünlerini planlanmış böldüler ve yapılmış anlaşmalar esasında :
Tedarik kurumlarına
İmal fabrikalarına
Perakende ticaret yapan devlet müesseselerine gönderiyordu.
Satılacak ürünler, devlet tarafından onaylanmış “genel fiyatlar çetelesi”ne
esasen satılıyordu. Devlet tedariki, bu yıllar için tarımsal ticaretin daha da
geliştirilmesi açısından en güvenirli ve teminatlı satış yolu idi. Sovyetler döneminde
tarımsal ticaretin satış kanallarından bir diğeri ise tüketim birlikleri vasıtasıyla
ürünlerin tedariki ve satışıydı.
Böylelikle bu dönemde, yani seksenli yılların sonuna kadar tarım ürünlerinin
üretimi artan tempoyla gelişmekteydi. Bu dönemin resmi istatistik bilgilerine dikkat
edildiğinde bunları görmek mümkündür.
Tablo 1. Tarımsal Ürünlerin Göstergeleri (1984-1988 Yıllarında)
Yıllar Ürünün Adı Maksimum üretim
(bin ton)
1984 Üzüm 2126, 1
1981 Pamuk 831, 2
1986 Tütün 65, 2
1988 Çay 34,5
13
Grafik1.Tarımsal Ürün Göstergeleri (1984-1988 Yıllarında)
0
500
1000
1500
2000
2500
1981 1984 1986 1988
üzüm
pamuk
tütün
cay
Not: (tablodaki bilgiler “Azerbaycan’da Sermayenin Teşviki” fonu tarafından
yayımlanmış “Tarım “ dergisinden alıntıdır.)
Yalnız, öten asrın sonlarında Sovyetler birliğinin dağılması sonucunda
ekonomik ilişkiler kesilerek geleneksel pazarlar kaybedildi. Diğer taraftan Dağlık
Karabağ münakaşası fonunda Ermenistan’ın Azerbaycan’a askeri tecavüzü
neticesinde %20’ye kadar toprakların kaybedilmesi, mülteciler ordusunun oluşması
ulusal ekonomiye tesir ederek onun gelişimini zayıflattı.
1990 yılına orantıda 1995 yılında tarımsal ürünlerin üretimi 2 defa, tütün 6.2,
sebze 2, üzüm 4, çay 3.2, tahıl %35, patates %17, bostan ürünleri %38, et üretimi
2.1, süt üretimi 1.1, yumurta üretimi %54 azaldı. Böylelikle kolhoz-sovhoz sistemi
yeni ekonomik ilişkiler şartlarında kendini doğrultmayarak iflas etti.
Üretim esaslarının bozulması ve dağılması hızlanmış, hastalık ve zararlı
böceklere karşı mücadele çalışmalarının yürütülmemesi, veteriner hizmetlerinin
yetersizliği, hayvan seçimi ve hayvanların cins terkibinin iyileştirilmesi çalışmaları
pratikte zayıflamağa başlamıştı.
Planlı Sosyalist Tarım Sisteminden Piyasa Ekonomisine GeçiĢ.
Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını elde ettikten sonra toplum hayatında
demokratik değişiklikler, ekonominin gelişim sürecinde ise piyasa ekonomisine
geçiş süreci başlandı. Ülke ekonomisinin bütün alanlarında öten on yıl süresinde
esaslı reformlar başlatıldı.
Artık ülkede başlatılmış ekonomik reformların yapı unsuru olarak tarım
reformlarının birinci aşaması bitmiş durumdadır. Tarımsal reformlar sonucunda
ülkede bulunmuş 1970 kolhoz ve sovhozun bazında 41 adet devlet tohumculuk ve
damızlık müesseseleri oluşturulmuş, diğer çiftliklerin toprak ve teçhizatı pay alma
hukukunu taşıyan vatandaşlar arasında devlet tarafından bölüştürülmüştür.
Sistem değişikliğine uğramış çiftliklere ait 1393.3 bin hektar toprak alanı
3415.9 bin kişiyi bir araya getiren 868.9 bin ailenin özel mülkiyetine devredilmiştir.
14
Ortalama hesapla bir aileye 1.6 hektar toprak alanı verilmiştir. Tarımsal
reformların yapıldığı kolhoz, sovhoz ve diğer devlet tarımsal üretim
müesseselerinin envanterinde 545902 bin manat değerinde emlak bulunmuştur.
Bu emlakin 35305 bin manat miktarı devlet mülkiyetinde bırakılmış, 123158
bin manat miktarı belediye mülkiyetine verilmiştir. Bu çiftliklerin 383249 bin
manat miktarında emlaki özelleştirilerek pay alma hukukunu taşıyan 841990 bin
kişinin özel mülkiyetine devredilmiştir.
60 binden fazla araba-traktör, 4 binden fazla büyükbaş hayvan ahırları, 2.3
binden fazla koyunlar için ahırlar, 454 bin baştan fazla büyükbaş hayvan, 1.9 bin
baştan fazla koyun, keçi özelleştirilerek pay sahiplerine verilmiştir.
Böylelikle tarımsal reformlar sonucunda, toprak ve mülk payına sahip olmuş
mülkiyetçiler farklı işletmeler şeklinde birleşerek işletmecilik faaliyetlerine
başlamışlar. Devlet istatistik komitesinin 01 Ocak 2006 yılı tarihli bilgisine esasen
mülkiyetçilerin toprak ve emlak payı esasında 2651 aile çiftlikleri, 156 kooperatif,
1191 kolektif müessese, 594 diğer tarımsal müesseseler oluşturulmuştur. Hiç bir
işletme şeklinde birleşmeyerek kendi işini yürüten ailelerin sayısı ise 844.0 bin
kişidir. Artık ülkedeki toplam tarımsal üretimin %99.8 payı özel tarım sektörüne
aittir.
Piyasa yönetimine geçişle ilgili olarak Azerbaycan’ın tarım sektörünün mevcut
durumunu aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
Ülkenin toplam nüfusunun % 48.5`i tarım için uygun kırsal alanlarda
yaşıyor.
Çalışma gücü olan nüfusun % 40`ı tarım sektöründe çalışıyor.
Azerbaycan’ın işgücü olan nüfusunun büyük kısmı tarım sektöründe
çalışıyor.
Gayri Safi Yurt İçi Hasılada tarımsal üretimin payı 2004 yılında % 14,
2005 yılında ise % 9.0 olmuştur. 2005 yılında GSYİH`te petrol dışı
sektörün payı % 76`a ulaşmıştır.
Tarımsal Reformların Ġlk Neticeleri
Ülkede yürütülen tarımsal reformların birinci aşamasında eski kolhoz ve
sovhozlara ait toprak ve mülk özelleştirilmiş ve özel mülkiyete dayalı yeni
işletmecilik subjeleri oluşturulmuştur.
Öten yıllar sürecinde tarım sektöründeki özel kurumların gelişimi için elverişli
ortam hazırlanmış, tarımsal işletmecilik geliştirilmiştir. Bununla da Azerbaycan
köyü buhran durumundan çıkarılarak kalite ve içerik bakımından sosyo-ekonomik
gelişiminin yeni aşamasına adım atmıştır.
CumhurbaĢkanı sayın Ġlham ALĠYEV’in ifade ettiği gibi: “Petrol dıĢı
sektör Azerbaycan’ın istikbalidir. Azerbaycan ekonomisinin kalkınması için
baĢlıca Ģarttır.”
Eğer 1995 yılında petrol dışı sektöre 235.3 milyon dolar miktarında sermaye
yönlendirilmişse, 2005 yılında bu rakam 487.4 milyon dolar veya 2.1 defa çok
olmuştur. (Halk gazetesi 04 ekim 2006 yılı)
15
Ülkede uygulanmış tarımsal reformların tarımsal üretime tesirini
aşağıdaki Tabloya dikkat etmekle anlayabiliriz.
Tablo 2. Bitkisel Üretim Göstergeleri (01.01.2006 Tarihi)
Ürünler
Yıllar 2005 yılında
1995-yılına
orantıda +; -
1995 2005
Hububat ve bakliyat
(bin hektar)
(bin ton)
(bin ton)
Ekin alanı 609,4 802,3 + 192,9
Üretim 921,4 2126,7 +1205,3
Verimlilik 15,1 26,5 +11,4
Pamuk
Ekin alanı 210,4 112,2 -98,2
Üretim 274,1 196,6 -77,5
Verimlilik 13,0 17,5 +4,5
Tütün
Ekin alanı 8,0 2,8 - 5,2
Üretim 11,7 7,1 -4,6
Verimlilik 14,6 25,7 +11,1
Patates
Ekin alanı 16,0 70,7 +54,7
Üretim 155,5 1083,1 +927,6
Verimlilik 97,0 148,8 +51,8
Sebze
Ekin alanı 26,8 77,9 +51,1
Üretim 424,1 1127,3 +703,2
Verimlilik 157,0 139,7 -17,3
Bostan
Ekin alanı 5,8 30,1 +24,3
Üretim 41,9 363,8 +321,9
Verimlilik 73,0 121,0 +48,0
ġeker pancarı
Ekin alanı 5,1 2,8 -2,3
Üretim 28,1 36,8 +8,7
Verimlilik 54,8 131,6 +76,8
Meyve
Toplam alan 117,8 92,9 -24,9
Meyve veren 103,9 84,3 -19,6
Üretim 324,4 625,7 +301,3
16
Verimlilik 31,2 73,9 +42,7
Üzüm
Toplam alan 97,7 9,6 -88,1
Meyve veren 94,7 7,2 -87,5
Üretim 308,7 79,7 -229,0
Verimlilik 32,6 61,8 +29,2
Not: Tablo 2’deki rakamlar “Azerbaycan’da tarım reformlarının sonuçları,
sermaye ortamı, potansiyel imkanlar ve problemler” kitabının 14. sayfasından
alıntıdır.
Tablo-3. Hayvan Ve KuĢların Sayısının Artım Dinamiği
Hayvan nevi Yıllar 2005 yılı +;-
1995 2004 2005 1995 yılına
orantı
2004
yılına
orantı
Büyükbaş toplamı 1681,7 2315,8 2367 +685,3 +51,2
Sığır ve mandalar 772,6 1117,0 1145,3 +372,7 +28,3
Koyun ve keçiler 4644,4 7488,8 7648,2 +3003,8 +159,4
Domuzlar 30,4 22,9 22,9 -7,5 -
Kuşlar 13333,4 18253,3 19036,0 +5702,6 +782,7
Not: Tablo 3”deki rakamlar “Azerbaycan’da tarım reformlarının sonuçları,
sermaye ortamı, potansiyel imkanlar ve problemler” kitabının 15. sayfasından
alınmıştır.
Grafik 2. Hayvan Ve KuĢların Sayısının Artım Dinamiği
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
1995 2004 2005
büyükbaş hayvan
sığır ve mandalar
koyun ce keçiler
domuzlar
kuşlar
17
Tablo 4. Hayvansal Üretim Dinamiği
Ürünler
Ölçü
birimi
Yıllar 2005 yılında +;-
1995 2004 2005 1995
yılına
orantıda
2004
yılına
orantıda
Et
(kesilmiş
tartıda)
Bin ton 82,0 143,7 149,3 +67,3 +5,7
Süt Bin ton 826,5 1213,7 1251,9 +425,4 +38,2
Yün Bin ton 9,0 12,3 13,1 +4,1 +0,8
Yumurta Bin adet 455,8 829,4 874,6 +418,8 +45,2
Tablodan göründüğü gibi 1995 yılı ile mukayesede 2005 yılında et üretimi
(kesilmiş tartıda) 67.3 bin ton, süt üretimi 425.4 bin ton, yün üretimi 4.1 bin ton,
yumurta üretimi 418.8 bin adet artmıştır.
Uygulanmış başarılı tarımsal reform politikası sonucunda imal sanayisinde de
gelişim temposu hızlanmıştır. Hazırda ülkemizde 40 et ve 119 süt imali, 63 meyve
ve konserve, 43 şarapçılık, 11 bira üretimi müesseseleri faaliyet gösteriyor. Bu
müesseselerin çoğu teknik teçhizatlarını modernleştirmiş, bazıları ise yeni
oluşturulmuş, modern teknoloji ve araçlarla teçhiz edilmişler.
Son dönemde Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın İlham
ALİYEV’in mütemadi olarak bölgeleri ziyaret etmesi, yerli işletmecilerle görüşme
ve müzakerelerin yapılması, onların problemlerini öğrenmesi ve bu problemlerin
halli için somut çözümler önermesi sonucunda bölgelerde işletmeciliğin
kalkınmasını stimüle etmiş ve bu süreci daha da hızlandırmıştır.
Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair
Devlet Programı (2004-2008 yılları)` çerçevesinde müesseseler onarılmış, yenileri
kurulmuş ve işletmecilerin kullanımına sunulmuştur. Bunun sonucunda son 2 yılda
bölgelerde 380 binden fazla iş mekanları açılmış, istihdam seviyesi hayli
yükselmiştir, işsizliğin seviyesi %29 inmiştir. (Halk gazetesi 04 ekim 2004 yılı)
Guba Ġli Ġçin Master Planının Hazırlanması Zarureti Ve ĠzlenilmiĢ Metotlar.
Cumhurbaşkanının 11 Şubat 2004 yılı tarihli 24 sayılı fermanı ile onaylanmış
Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin Sosyo-Ekonomik kalkınmasına dair devlet
programı (2004-2008 yılları) ekonomik kalkınma bakımından iki esas görüşe
dayanmaktadır. Bunlar aşağıdakilerdir:
Makro ekonomik sabitliğin korunması
Dengeli ekonomik kalkınmaya nail olmak
18
Makroekonomik Sabitliğin Korunması Ġse Kendi Ġçinde;
1. Milli hasılanın artım temposu
2. Enflasyonun belli sınırlarda korunması
3. Halkın işle temin olunma seviyesinin artımına dayanmıştır.
Dengeli Ekonomik Kalkınma Ġse AĢağıdaki GörüĢlere Dayanmaktadır;
1. Devletin maliye sistemi
2. Denetim fonksiyonu
3. Özelleştirmenin devam ettirilmesi
Yukarıda belirtilen 3 politika istikameti ülkede sermaye ortamını ve
işletmecilik faaliyeti ile meşgul olan tüzel ve gerçek kişilerin kredi alma
imkanlarının iyileştirmeyi, ülkenin farklı bölgelerinin özelliklerini kayda alarak
tarım sektörünün kalkınması, ve aynı zamanda çevreyi koruma çalışmalarını
içermektedir.
Yalnız öten yılların tecrübesinden belli oluyor ki, köylerde örgütlenme
gerçekleştirilmeden, topluluk seferberliği gerçekleştirilmeden, ortaklıklar, dernekler
ve yerli belediyelerin katılımı olmadan köylerde sivil, ekonomik ve sosyal yapının
çok yönlü gelişimine ulaşabilmek imkansızdır.
Yerel topluluk seferberliği yerel kaynakları hareketlendirerek, mevcut
potansiyelleri ortaya çıkarıyor ve bu potansiyellerin daha verimli kullanılması
için imkanlar oluşturuyor.
Yerli topluluk temsilcilerinin arazideki mevcut problemleri danışma yolu ile
müzakere etmeleri, kararların ortak kabul edilmesine ortam sağlıyor.
Kararların demokrasi prensipleri esasında ortak kabul edilmesi ise kendi
kendiliğinden ortak faaliyet planlarının da ortak hazırlanmasını zaruri kılıyor.
Bu ise plan ve programların hazırlanmasında katılımcı tarafların mesuliyetini
artırıyor.
Ortak faaliyet planı esasında hazırlanmış program ve projelerin uygulanması
kendi kendiliğinden aynı program ve projenin uygulama sürecinde ortak
maliyeleştirme için zemin oluşturuyor. Sonuçta diğer ilgili taraflarla: ticaret
kuruluşları, sivil toplum örgütleri, devlet kurumları, yerel belediyelerle
işbirliği dairesi genişliyor.
Yalnız bu sebepten farklı illerde (pilot il gibi seçilmiş Guba ilinde de) tarım
master planları hazırlanırken eski gelenekler, mevcut problemler, potansiyel
imkanlar, yerel kaynakların somut durumu, gelir getirici diğer alanların durumu,
kalkınma perspektifleri, yerel toplulukların, belediye temsilciliğinin, ticaret
kuruluşlarının, sivil toplum sektörü temsilcilerinin, ilde yaşamakta olan
hayırseverlerin katılımı ile ortak müzakere edilmesi gerekmektedir.
19
Bu, hazırlanacak tarım master planlarının Azerbaycan Cumhuriyeti
Bölgelerinin Sosyo-Ekonomik kalkınmasına dair Devlet programı (2004-2008
yılları) nın şartlarına uygun olarak hazırlanması bakımından önemlidir ve aynı
zamanda Devlet programının bölgelerde gerçekleştirilmesini hızlandıracak bir
program olması gerekmektedir. Ülkede ekonomik reformlar uygulamaları
sonucunda ülke ekonomide kalkınma süreci başlanmış ve süreç ilerledikçe yeni
aşamaya geçilmiştir.
Özellikle ülke başçısının son dönemde petrol dışı sektörün kalkınmasına
ayırdığı dikkat ve kaygı sayesinde, dünya tecrübesinin iyi örneklerinin öğrenilmesi
ve yeni teknolojilerin ülkede sürekli uygulanmasına imkan oluşturmuştur. Bütün
bunlar tarımsal sektörde çalışan insanların kendi faaliyet alanlarında ileriye doğru
adım atmalarına olanak sağlamıştır. Ülkenin farklı bölgelerinde yürütülen onarma
çalışmaları, sosyal, toplumsal ve ekonomik altyapının yeniden kurulması, kara
yollarının çekilmesi, okulların, çocuk bahçelerinin inşası, içme ve sulama için su
hatlarının çekimi, elektrik ve doğal gaz teçhizatının iyileştirilmesi, yeni iş
mekanlarının oluşturulması ve buna benzer çalışmalar yerel imkanların,
potansiyellerin, risklerin ve tehlikelerin daha dikkatli öğrenilmesini zaruri kılıyor ve
optimal planlama zarureti oluşturuyordu.
Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesinin 03-06 aralık 2003 yılı
tarihinde Ankara’da imzalanmış 3. dönem toplantısı protokolünün 40. maddesinde
Türkiye Cumhuriyetinin Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Araştırma, Planlama ve
Koordinasyon Kurulu Başkanlığı tarafından “Tarım Master Planlarının ve Kırsal
Alanların Kalkınma Stratejileri” nin hazırlanması ve uygulanması maksadıyla
Azerbaycan’a teknik yardım gösterilmesi amaçlanmıştır.
Bu mesele ile ilgili olarak 21-25 Kasım 2005 yılında Türkiyeli uzmanlar
Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığını ziyaret etmiş, ilgili şubelerin ve Agrar
İlim Merkezinin temsilcilerinin katılımı ile görüş ve müzakereler yapılmış, pilot il
olarak Kürdemir ve Guba illeri seçilmiştir.
Bu mesele aynı zamanda Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesinin 13-
15 Aralık 2005 yılı tarihinde Baku’de yapılmış 4. toplantısı protokolünün 9.
maddesinde de yürürlükte tutulmuş ve gerçekleştirilmesi için Azerbaycan
Cumhuriyeti Tarım Bakanlığının 22.12.2005 yılı tarihli 409 sayılı emri ile
resmileştirilmiştir.
Bundan sonra cari yılın 13 Şubat – 03 Mart tarihlerinde Türkiyeli uzmanlar
tarafından “Azerbaycan’da Tarım Master Planlarının Ve Kırsal Alanların
Kalkınması Stratejilerinin Hazırlanması” konusunda eğitim kursları teşkil edilmiş,
neticede 27 kişi eğitim kurslarını başarıyla bitirdikleri konusunda sertifika almıştır.
Bununla da Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme komitesinin 03-06 Aralık 2003
tarihinde Ankara’da imzalanmış 3. dönem toplantısı protokolünün 40. maddesi
gereğince Guba ilinde uygulamalara başlanılmıştır.
İlgili master planı hazırlanmadan önce Guba ili Valiliğinde, Guba Tarım Dairesi
Başkanlığında, Guba Bölgesel Agrar İlim Merkezinde görüşler ve müzakereler
yapılmıştır.
Yapılmış görüş ve müzakerelere yerel belediye kurumlarının, çiftçilerin, farklı
özel sektör kuruluşlarının ve Sivil Toplum Örgütlerinin, Guba tarımsal Ticaret
20
Merkezinin, Guba ilinde tarımsal faaliyetle meşgul olan uluslararası
teşkilatların temsilcileri katılmışlar.
Master planının hazırlanması ile ilgili yapılmış görüşme ve müzakerelerde ve
bireysel anket sorgularında bütün katılımcıların bu yönde kendi tekliflerini ortaya
koymaları ve bu tekliflerin somut faktörlere esaslandırmaları için olanak
sağlanmıştır.
Hazırlama sürecinde yerel katılımcılar tarafından tarım sektörünün farklı
alanlarındaki mevcut problemler konusunda durum tahlili, problemlerin halli için
mevcut imkanlar ve gerçeklikler, riskler, kısıtlar dikkate alınmıştır.
ĠKĠNCĠ BÖLÜM
2. Kalkınma ġartlarının, Politikasının, Plan Ve Programların Gözden
Geçirilmesi
2.1 Esas Kalkınma ġartlarının Belirlenmesi
Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyetinin gelişerek dünya birliğinde kendine has
yerini tutması, özellikle sivil Avrupa ailesiyle bütünleşmesi demokratik devlet
kuruculuğuna ve piyasa ekonomisine geçiş sürecinin hızlandırılmasına bağlıdır.
Bundan dolayı toplumun ve aynı zamanda ekonomik ilişkilerin gelişim
şartlarının belirlenmesi için bu temel prensipler esas olarak kabul edilmiştir.
Daha 1994 yılı 5 Kasımda Cumhurbaşkanı köşkünde “Ülkede yapılan
tarımsal reformların durumu” konusunda yapılmış toplantıda ülke başçısı
tarafından: Buhran durumundan kurtulmak için, Azerbaycan’ın ekonomik
potansiyeli daha da verimli kullanılmalı, ekonomik reformlara, piyasa
ekonomisine, müteşebbislere, işletmeciliğin gelişimi için geniş imkanların
oluşturulması belirtilmiştir.
Reformların birinci aşamasında (1995-2005 yıllarında) bu süreci denetleyen
100 den fazla kanun, ferman, yönerge, yönetmelik ve diğer hukuki normlar
kabul edilmiştir.
18 Şubat 1995 yılı kabul edilmiş “Tarımsal Reformların Esasları Konusunda”
kanun tarımsal reformların amaç ve vazifelerini, esas istikametlerini ve
prensiplerini belirtmiştir. Bu yasayla özel mülkiyete dayalı yeni işletme
subjelerinin oluşturulması, tarım sektörüne devlet desteğinin istikametleri ve
şartları, tarım pazarının yönetilmesinin yasal esasları oluşturulmuştur.
Topraktan pay alma hukuku olan bireylerin belirlenmesi ve toprak
reformlarının yapılması esasları 13 Ağustos 1996 yılında kabul edilmiş ve
“Toprak reformu hakkında kanun” ile belirlenmiştir.
Ülkede sürdürülen tarımsal reformlara devlet denetiminin uygulanması
amacıyla 2 mart 1995 yılında Devlet Tarım Reformları Komisyonu kurulmuştur.
Cumhurbaşkanının 19 Ocak 1997 yılı tarihli 534 sayılı fermanıyla “Tarımsal
müesseselerde emlakin dağıtılması ve bu emlakin bir kısmının belediye
mülkiyetine devredilmesi kuralları” onaylanmıştır.
Böylelikle reformların sonucunda:
21
-devlet tarımsal üretim müesseseleri;
- anonim şirketler;
- aile tarım çiftlikleri;
- anonim şirketleri;
- ortaklığa dayalı `ortaklık ve pay sahibi` şeklinde yönetilen tarım
müesseseleri;
- Müesseseler birliği şeklinde faaliyet gösteren dernekler, teşkilatlar, sivil
toplum örgütleri vb. oluşturuldu.
Genel olarak tarımsal reformların yürütümünü denetleyen yasal norm
yapısını aşağıdaki şemayla açıklayabiliriz.
2.2. Tarımsal Politikanın Belirlenmesi Ve GeliĢtirilmesi, Uygulanan Plan
Ve Programların Gözden Geçirilmesi
Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı sürdürülmekte olan tarımsal
politikanın geliştirilmesi sürecini kontrol ettiğinden dolayı reformların başlanma
tarihinden günümüze kadar Bakanlığın merkezi yönetimi ve yerel kurumları
tarafından tarımsal reformların sonuçları, tarımsal işletmecilik faaliyetinin
kalkınmasına engel olan esas sebepler öğreniliyor, tahlil ediliyor ve bununla ilgili
Devlet ve Hükümet kurumlarına, aynı zamanda Milli Meclise teklifler ediliyor.
Yasal norm dokümanları
1.Genel anlamlı kanunlar 2.Tarım konusunda kanunlar
- işletmecilik faaliyetine dair
- kredi sübvansiyonları konusunda
- Tüzel kişilerin devlet kayıtları ve
devlet tapu ve kadastro kayıtları
konusunda
- Tekelciliğe karşı faaliyet konusunda
- Muhasebe kayıtları konusunda
- toprak kirası konusunda
- Sigorta konusunda
- Azerbaycan Cumhuriyetinde bankalar
ve banka faaliyeti konusunda
- Standartlaşma konusunda
- Müflisleşme ve iflas konusunda
- Tarımsal reformların esasları konusunda
- Sovhoz ve kolhozların reformu
konusunda
- Toprak reformu konusunda
- Toprak vergisi konusunda
- Toprak kirası konusunda
- Toprak pazarı konusunda
- Tarımsal seçim başarıları konusunda
- Tohumculuk konusunda
- Bitkilerin korunması konusunda
- Damızlık konusunda
- Meliorasyon ve irrigasyon konusunda
- Baytarlık konusunda
Kararlar, talimatlar, yönergeler,kurallar, gösterişler, görevlendirmeler
22
Tarım alanında reformların hızlandırılmasına dair bazı uygulamalar
konusunda” Ülke başçısının 22 mart 1999 yılı tarihli fermanı tarım işletmeciliğin
kalkınmasına olumlu tesir göstermiştir.
Devlet denetimi sisteminin geliştirilmesi ve işletmeciliğin kalkınması
alanında engellerin ortadan kaldırılması konusunda” Azerbaycan Cumhuriyeti
Cumhurbaşkanının 7 Ocak 1999 yılı tarihli fermanı işletmecilik faaliyetine esaslı
müdahaleler kaldırılmıştır.
Cumhurbaşkanının 9 Kasım 1999 yılı tarihli fermanı ile “1999-2000
yıllarında Azerbaycan Cumhuriyetinde tarımsal reformların genişletilmesi ve tarıma
alanında işletmeciliğin kalkınmasına yardım gösterilmesine dair Devlet Programı”
onaylanmıştır. Bu program aşağıdaki yönlerde yürütülmüştür:
- tarım alanında özelleştirmeyi tamamlamak.
- toprak reformunu tamamlamak
- tarıma alanında faaliyet gösteren işletmecilere devlet yardımı
- tarım alanında yönetim sisteminin reformu
- kırsal alanların sosyal reformu
- tarım alanının bilimsel araştırma yönlü teçhizatı ve uzmanların hazırlanması
- tarım alanının bilgi iletişim yönlü teçhizatı.
Yukarıda belirtilen yasal norm altyapısının iyileĢtirilmesi ile beraber
Tarımsal reformların birinci aĢamasında toprak payı alarak iĢletmecilik
faaliyetine baĢlamıĢ mülkiyetçilere aĢağıdaki devlet desteği gösterilmiĢtir:
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının “tarım alanında reformların
hızlandırılmasına” dair 22 mart 1999 yılı tarihli fermanı ile tarım üreticileri 5
yıl müddetine toprak vergisi istisna diğer bütün vergilerden muaf tutulmuşlar.
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 28 Kasım 2003 yılında N 520-
IQ sayılı fermanı ile tarım ürünleri üreticilerine verilmiş vergi imtiyazlarının
müddeti 01.01.2004 tarihinden 5 yıl müddetine uzatılmıştır.
Dışarıdan getirilen tarım makineleri ve mekanizmaları, onlara ait yedek
parçaları, baytarlık ilaçları, tohum, gübre ve pestisitleri %18 ilave değer
vergisinden ve gümrük vergilerinden muaf tutulmuşlar.
Çiftçilere verilen sulama suyunun 1 m3 fiyatı ortalama hesapla devlete 40
manata başa gelmesine rağmen, tarımsal ürün üreticilerine 2.4 manata veya
16 defa ucuz fiyata satılmıştır.
Toprakların iyileştirilmesi ve onların verimliliği kayda alınmaksızın
meliorasyona tabi tutulmaları Devlet hesabına gerçekleştirilmiştir.
Tarımda bitki zararlılarına karşı mücadele çalışmaları(Fas çegirtgesi,
Amerika ağ kelebeği, Colorado böceği, California böceği vb.) devlet bütçesi
hesabına maliyeleştirilmiştir.
23
Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun 04.01.2004 yılı tarihli 22 sayılı
kararı ile “Sigortası için devlet tarafından maliye yardımı gösterilen emlakin
ve sigorta nevilerinin ve sigorta ücretinin bütçe hesabına ödenilen kısmı %25
miktarda belirlenmiştir” Bu yardım devlet tarafından yalnız Buğday
alanlarının sigortalanması durumunda geçerlidir.
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 2 mart 2000 tarihli fermanı ile
“Azerbaycan Cumhuriyetinin Gıda güvenirliği Programı” onaylanmıştır. Bu
programın esas amaçları aşağıdakilerden oluşmaktadır:
1. Tarımsal ürünlerin yerli üretiminin artırılması;
2. Gıda ürünlerinin insan bedeni için tehlikesiz üretilmesi ve fiyatlarının makbul
seviyede tutulması,
3. Şiddetli gıda kıtlığı haline yol verilmemesi sisteminin oluşturulması ve genel
olarak gıda güvenirliğine ulaşabilmek,
Bu konuda Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti iki aşamadan oluşan aşağıdaki
stratejilerin uygulanmasını vazifelenmiştir:
1. Reform uygulandığı müddette gıda güvenirliğinin temin edilmesi için kısa ve orta
müddetli geçiş önlemlerinin uygulanması;
2. Gıda güvenirliği sayesinde uzun müddetli proje çalışmalarının yürütülmesi.
Bu çalışmaların gerçekleştirilmesi sonucunda tarım ürünlerinin rekabet
gücünün artırılması, aynı zamanda bu alanda çalışan tüzel ve özel kişilerin
gelirlerinin artırılması amaçlanmıştır.
Bundan başka tarım alanında işletmeciler için elverişli ortamın oluşturulması
amacıyla Cumhurbaşkanı tarafından farklı devlet programları onaylanmıştır.
17 ağustos 2002 yılı tarihinde “Azerbaycan Cumhuriyetinde Küçük ve orta
boy işletmeciliğin kalkınmasına dair Devlet programı (2002-2005 yılları)”
onaylanmıştır.
27 ağustos 2002 yılı tarihinde “Azerbaycan Cumhuriyetinde İşletmeciliğe
Yardım Ulusal Fonu” hakkında mevzuat onaylanmıştır.
10 eylül 2002 yılı tarihinde “Azerbaycan Cumhuriyetinde işletmeciliğin
kalkınmasına devlet desteği alanında ek çalışmalar hakkında” ferman
imzalanmıştır.
28 eylül 2002 yılında “İşletmeciliğin kalkınmasına engel olan müdahalelerle
mücadele konusunda” ferman imzalanmıştır.
24
21 Şubat 2003 yılı tarihinde “2003-2005 yılları için Azerbaycan
Cumhuriyetinde fakirlik seviyesinin azaltılması ve ekonomik kalkınma konusunda
Devlet Programı” onaylanmıştır.
Azerbaycan Cumhuriyeti 1997 yılından itibaren Dünya Ticaret Örgütüne üye
olma niyetini beyan etmiş ve bu istikamette müzakereler sürecine başlamıştır. Esas
amaç dünya ticaret sistemine kısa müddette üye olmak ve en elverişli şartlarla bu
kurumla bütünleşmek ve bu sistemin aktif üyelerinden olmaktır.
Azerbaycan Cumhuriyeti DTÖ`ne üye olma sürecinde diğer Post Sovyet
cumhuriyetlerinden farklaşmaktadır. Bu yönde devlet kurumları ile beraber, sivil,
uluslararası ve toplumsal örgüt ve teşkilatlarla karşılıklı görüşmeler, seminerler,
konferanslar düzenlemektedir.
Bu görüş ve müzakerelerin neticeleri konusunda toplum bilgilendirilmektedir.
Böylelikle küresel ticaret ve ekonomi ile kaynaşma sürecinden kenarda kalmayarak
DTÖ`nün aktif üyesine çevrilmek istikameti belirlenmiştir.
11 Şubat 2004 yılı tarihli fermanla “Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin
sosyo-ekonomik kalkınmasına dair Devlet Programı (2004-2008 yılları) “
onaylanmıştır.
“Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair
Devlet Programı” 2004-2008 yılları süresinde ülkenin bütün bölgeleri itibariyle
devlet politikasının ve devlet desteğinin öncelikli yönlerini belirlemiştir.
Bu programın gerçekleştirilmesinde esas amaç il ve ilçelerdeki mevcut
potansiyelin daha verimli kullanılması, tarımsal üretimi ve onun rekabet gücünü
artırmak, bölgelerde sosyal, ekonomik ve toplumsal altyapını iyileştirmek,
işletmeciliğin kalkınmasına destek vermek, gelir getirici yeni üretim alanlarını
harekete geçirmek, yeni iş mekanları oluşturmak ve halkın istihdam seviyesini
artırmakla her ailenin maddi refah halinin yükseltilmesine nail olmaktır.
Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin kalkınmasına yönelik bütün bu
çalışmaların gerçekleştirilmesi aslında 1995 yılından uygulamaya konulmuş
tarımsal reformların ikinci aşamasının başlanması sayılabilir.
Kompleks biçimde bu çalışmaların gerçekleştirilmesi ülkede makroekonomik
sabitliğin korunmasına ve sürekli ekonomik kalkınmaya hizmet ediyor.
2.3 Uluslararası Projelerin Gözden Geçirilmesi
Geçmiş dönem süresince ülkede uygulanmış ekonomik reformlar piyasa
ekonomisine geçiş şartlarında uluslararası tecrübenin öğrenilmesini ve
uygulanmasını zaruri kılmıştır.
25
Bundan dolayı tarım sektörünün farklı alanları bazında üretimden satışa
kadar Pazar zincirinin her bir halkasında uluslararası pilot projelerin uygulanması,
olumlu tecrübeni öğrenmek ve bu tecrübeleri ülkenin diğer bölgelerinde yaymak
gerekiyordu.
İşte bu zaruretten dolayı ülkede yürütülmeye başlanmış tarımsal politika
neticesinde 1994 yılından itibaren Azerbaycan’da uygulamaya konulmuş
uluslararası projeler dikkatle takip ediliyor. Bu projelerin uygulanması zamanı elde
edilmiş olumlu efektler ise iyice araştırılarak diğer bölgelerde tatbik olunmak üzere
kararlar kabul ediliyor.
Bu projelerden BDT”nin Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO), Tarımsal kalkınma
konusunda Uluslararası Fon (İFAD), Türkiye Cumhuriyetinin “Türk İş Birliği ve
Kalkınma Ajansı” TİKA, Avrupa Birliğinin TACİS Programı, Almanya Teknik
İşbirliği Teşkilatı (GTZ), ABD”nin Uluslararası Kalkınma Birliği (USAID), Dünya
Bankası, Hollanda devletinin “PSO” programı, ABD”nin “Pragma” şirketinin
Azerbaycan’da uygulamaya başladığı “Tarımsal ürünlerin rekabeti programı” vb.
bu gibi program ve projeler vardır.
TACİS programı çerçevesinde uygulamaya başlanmış:
Tarım Bakanlığına tesis yardımı projesi
Aile ve ticari çiftliklere yardım projesi
Azerbaycan’da gıda ürünleri dağıtımı sektörünün özelleştirilmesi projesi
Bölgesel tarım reformu projesi-1
Tarım alanında banka faaliyetlerine yardım, köy kredi kurumlarının
sürekli kalkınması projesi
Tarımsal kredi fonunun kalkınması projesi
Bölgesel pilot tarım ticaretine yardım birlikleri projesi.
TACİS programı çerçevesinde uygulamaya başlatılmış diğer projelerle
beraber 1999 yılından itibaren gerçekleştirilen “Bölgesel pilot tarımsal ticaret
yardım birlikleri projesi” de başarıyla gerçekleştirilmiştir. Aynı proje çerçevesinde
5 bölgede: Sabirabad, İsmayıllı, Gence, Abşeron ve Guba illerinde “tarımsal ticaret”
merkezleri oluşturuldu.
Diğer bölgelerde olduğu gibi Guba’da da `Tarımsal İş Faaliyeti` merkezinin
oluşturulmasında esas amaç toprak ve emlak alarak işletmecilik faaliyetine başlamış
mülkiyetçilere piyasa ekonomisi prensiplerine uygun çok yönlü danışmanlık
hizmeti sunmak olmuştur.
Guba “Agroconsalting” merkezinin personeli uluslararası teşkilatların desteği
ile Baku’de, ülkenin diğer şehirlerinde ve daha sonra Fransa ve Belçika’da organize
edilen eğitim kurslarına katılmışlar.
Onlar araştırma yapmak, pazarlama, işletme, genel muhasebe, işletme
yönetimi, tarımsal faaliyetlerin değerlendirilmesi, kredi kaynaklarının kullanılması
konusunda bilgi edinerek, tecrübelerini artırmışlar.
Öten dönemlerde Guba “Agroconsalting merkezinin” uzman heyeti ilde
faaliyet gösteren işletmecilerin ihtiyaçlarını öğrenmiş ve bu ihtiyaçların giderilmesi
26
yönünde eğitim kursları organize etmişler. Eğitim kursları zamanı
çiftçilere faaliyetlerini değerlendirmek, harcamaları hesaplamak, kredi alma
amacıyla bankaların uygun gördüğü iş plan hazırlama, finans yönetimi meseleleri,
müesseselerin yönetimi vb. öğretilmiştir.
ABD`nin Uluslararası Kalkınma Teşkilatının (USAID) desteği ile “Land o
Lakes Ins” şirketi tarafından “Azerbaycan’da karşılıklı tarımsal proje”
başlatılmıştır. Bu proje ilk defa Azerbaycan’da süt üreticileri ve imali ile meşgul
olanların problemlerinin öğrenilmesi ve bu problemlerin halli istikametinde onlara
teknik yardım gösterilmiştir.
Şunu da belirtmek gerekir ki, proje diğer illerle beraber Guba ilinde de
kapsamlı bir şekilde uygulanmıştır.
Alman Teknik işbirliği Teşkilatı tarafından ülkenin kuzey bölgesinde
(Deveçi, Siyezen, Hızı) başlatılmış olan “Entegre edilmiş gıda teminatı” projesi
hem tarım sektörünün farklı alanlarında döner sermaye fonlarının oluşturulması
hem de altyapı projelerinin: yol, içmeli su hattı, sulama kanalları, köprü vb. inşaat
projeleri gerçekleştirmiştir.
Bu projelerin gerçekleştirilmesi, pazar ilişkilerine uygun prensiplerin
kuvvetlendirilmesi ile beraber, aynı zamanda projelerin gerçekleştirildiği bölgelerde
demokratik değerlerin daha da gelişmesi için elverişli ortam oluşturmuştur. Bu
yönde problemlerin halledilmesi ile ilgili kararların kabul edilmesinde yerel
ortaklıkların katılımının temin edilmesi ile beraber, aynı zamanda projelerin
gerçekleştirilmesinde (mali desteklenmesinde) yerel belediyelerin ve ortaklıkların
yakından katılımı temin edilmiştir.
Alman Teknik İşbirliği Teşkilatının ülkenin batı bölgelerinde gerçekleştirdiği
“Güney Kafkas’ta sabitlik ve bölgesel işbirliği” projesi de başarıyla
gerçekleşmektedir.
GTZ-nin diğer bir projesi: “Güney Kafkasya ülkelerinde eğitim ve eğitim
seviyesini artırmakla beraber kırsal alanların kalkınması projesi” Tarım
Akademisinde eğitim programlarının Bologna sürecine uygun geliştirilmesine,
akademisyen heyetin bilgi ve becerilerinin piyasa ilişkilerine uygun şeklide
yenilenmesine olumlu tesir gösteriyor.
2005 yılı 19 Mayıs tarihinde Norveç’in Bergan şehrinde yapılmış Avrupa
Konseyine üye olan devletlerin Eğitim bakanlarının görüşmesinde Azerbaycan
resmi olarak Bologna sürecine katılmıştır.
Bununla beraber Azerbaycanlı öğrencilerin tarım eğitimi konusunda
Almanya’nın Vainshtephan Üniversitesinde tarımla ilgili farklı branşlarda
eğitimlerine devam etmeleri, aynı zamanda kolejlerde akademisyenlerin branş
tecrübelerini artırmaları, öğrencilerin geniş profilli tarımsal işletme ihtisasını
öğrenmeleri için çok yönlü çalışmalar yapılıyor. Bu proje çerçevesinde bir kaç defa
Tiflis’te, Gence’de, Çin Halk Cumhuriyetinde eğitim kursları organize edilmiş,
Azerbaycan’ın tarımla ilgili eğitim müesseselerinden akademisyen ve öğrenciler
ilgili kurslarda iştirak etmişler.
Azerbaycan bağımsızlık kazandıktan sonra tarım sektörünün piyasa yönetimi
prensiplerine uygun olarak yeniden kurulması istikametinde Türkiye Cumhuriyeti
tarafından gerçekleştirilen program ve projelerin mühim rolü olmuştur.
27
Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında tarihen var
olan kardeşlik, dostluk ve işbirliği ilişkileri Azerbaycan’ın bağımsızlık elde
etmesinden sonra da gelişmeye başlamıştır.
Zamanında Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Gazi Mustafa Kemal
Atatürk’ün söylemiş olduğu ünlü “Azerbaycan’ın sevinci sevincimiz, kederi
kederimizdir” düşüncesini halkımızın Umum milli lideri Haydar Aliyev geliştirerek
ve her iki cumhuriyetin mutlu istikbaline inanarak “Aynı millet iki devlet” şiarını
söylemiştir.
Muhtelif dönemlerde Devlet yetkilileri seviyesinde imzalanmış anlaşmalar
gerçekliğe dönüşmüş, Türkiye ve Azerbaycan iş adamlarının yeni teknoloji esasında
oluşturmuş oldukları ortak müesseseler faaliyete başlamıştır.
Böylelikle karşılıklı işbirliği ilişkileri daha çok her iki halkın manevi
bağlarına dayalı olsa da, aynı zamanda bilimsel-teknolojik alanda işbirliğini,
eğitimi, sağlığı, ekonominin farklı alanlarını, tarım sektörünü, kültürü muhtevasına
almıştır.
Her iki ülkenin benzer doğal iklim kuşağında bulunması, Kura ve Aras
nehirleri gibi ortak su kaynaklarına sahip olmaları, hem Azerbaycan’ın, hem de
Türkiye Cumhuriyetinin tarihen tarım ülkesi olmaları gibi benzerlikler tarım
sektöründe işbirliği ilişkilerini olumlu yönde etkileyici kaynaklardır.
Bilindiği gibi, 1994 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti
arasında imzalanmış protokol esasında tarım alanında işbirliğinin esası
koyulmuştur. 6 Haziran 1995 yılında Azerbaycan-Türkiye Tarım Yürütme Komitesi
oluşturulmuş ve aynı tarihten itibaren tarım alanında işbirliği çalışmaları ilgili
komite tarafından yürütülmeğe başlanmıştır.
Birinci bölümün 1.5 maddesinde belirtildiği gibi: 02-06 Aralık 2003 yılı
tarihinde Ankara şehrinde yapılmış “Türkiye-Azerbaycan Tarım Yürütme
Komitesinin” 3. dönem toplantısında imzalanmış protokol tarım alanında karşılıklı
işbirliği ilişkilerinin düzenlenmesi için bir çok yönler belirlemiştir.
İmzalanmış protokol her iki devletin tarım alanındaki mevcut potansiyelini
objektif değerlendirmekle, Türkiye tecrübesinin daha verimli kullanılması ve aynı
zamanda Türkiye vasıtası ile Avrupa ülkelerinin birikimlerini öğrenerek
uygulamayı içermektedir.
Tarım sektöründe yapılması düşünülen işbirliği ilişkilerinin kapsamı dairesine
bilimsel araştırmalar, bitkicilik ve bitkilerin korunması, hayvanların cins yapısının
iyileştirilmesi meseleleri, baytarlık hizmetinin geliştirilmesi, tarımsal makinelerin
ve mekanizmaların yeni teknoloji esasında yenileştirilmesi ve tarımsal eğitim
sisteminin dünyanın gelişmiş ülkelerinin tarımsal eğitim sistemlerine
uygunlaştırılması, toprakların ve su kaynaklarının muhafazası ve tarım sektörünün
diğer meseleleri aittir.
Geçen yıllar süresinde “Türkiye Azerbaycan Tarım Yürütme Komitesinin” 3
toplantısı yapılmış, 3. toplantıda planlanmış çalışmaların gerçekleştirilmesi
istikametinde birçok işler yapılmıştır. Şunu da belirtelim ki, Azerbaycan
Cumhuriyetinin gıda tehlikesizliği problemlerinin halledilmesinde, tahıl
tohumculuğunun bilimsel esaslarla yeniden kurulması yönünde, hayvancılıkta
damızlık çalışmalarının organize edilmesinde (büyükbaş hayvanların arasında suni
28
tohumlama işlerinin gerçekleştirilmesi), bitkilerin korunması ve karantina hizmeti
noktalarının maddi-teknik yapısının iyileştirilmesinde, baytarlık hizmetinin
biyolojik ilaçlarla teçhizatının iyileştirilmesinde, tarım alanında danışmanlık ve
iletişim hizmetlerinin kurulmasında Türkiye tarafı Azerbaycan Cumhuriyetine farklı
dönemlerde maddi teknik yardım göstermiştir.
15 Aralık 2005 yılı tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığında
“Türkiye Azerbaycan Tarım Yürütme Komitesinin” 4. toplantısında imzalanmış
yeni protokol de tarım sektörünün bütün alanlarında işbirliği yapılması, daha çok
tarımsal ürünlerin rekabet dayanaklığının artırılması, imal müesseselerinin yeni
teknoloji esasında kurulması meselelerini kapsamıştır.
Azerbaycan Cumhuriyetinin tarım Bakanlığı ile Türkiye Cumhuriyeti Tarım
ve Köy İşleri Bakanlığı arasında karşılıklı işbirliği ilişkilerinin sürekli gelişiminde
Türkiye Cumhuriyeti Baş Bakanlığı yanında “Türk İşbirliği ve Kalkınma
Ajansının” (TİKA) Azerbaycan temsilciliğinin faaliyeti özellikle çok büyük önem
taşımaktadır.
Bu faaliyet neticesinde Haçmaz ilçesindeki “Azerbaycan Türkiye
Tohumculuk Araştırma Ortak Müessesesi” kurulmuştur. Aynı müesseseye yeni araç
ve gereçler verilmiş, müessesenin eğitim için ayrılmış odaları tamir edilmiş, aynı
zamanda Türkiye’den getirilmiş “Gönen” ve “Dağ-Taş” buğday türlerinden
müessesede kullanılmasına ortam sağlanmıştır.
Aynı zamanda TİKA tarafından Guba Bölgesel Agrar İlim Merkezine tedris
odaları için araç-gereçler alınmış ve Guba Bölgesel Agrar İlim Merkezi
bilgisayarlarla donatılmıştır. Bundan başka, TİKA’nın maliye desteği ile Bitkilerin
Karantinasıyla ilgili Laboratuar yeniden kurulmuş, samur ve Astara karantina geçiş
noktaları modern araçlarla ve bilgisayar sistemleri ile teçhiz edilmiştir.
Farklı dönemlerde Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığının merkezi
yönteminin, Bölgesel Agrar İlim Merkezi ve Arazi Tarım Dairesi Başkanlığının
uzmanları Türkiye Cumhuriyetinin Tarım ve Köy İşler Bakanlığında, Türkiye’nin
Tarım Araştırma Enstitülerinde, aynı zamanda Türkiye Üniversitelerinin Ziraat
fakültelerinde, Tarımsal bilgi iletişim hizmeti şebekelerinde eğitim kurslarında
iştirak etmiş, tarım sektörünün piyasa ekonomisi şartlarına uygun şekilde
kalkınması için bilgi ve tecrübelerini artırmışlar.
Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti arasında gerçekleştirilen
öğrenci mübadelesi esasında Azerbaycanlı öğrenciler Türkiye’nin farklı
üniversitelerinde başarıyla eğitim almaktalar. Türkiye Azerbaycan ilişkileri
kontekstinde diğer alanlarla beraber tarım sektöründe de işbirliği durmadan
gelişmektedir.
Her iki cumhuriyet arasında çok verimli işbirliği ilişkilerinin geliştirilmesi
genç ve bağımsız Azerbaycan devletinin ekonomisinde piyasa ilişkilerinin, toplum
hayatında ise demokrasi prensiplerinin şekillenmesini olumlu yönde etkilemektedir.
Diğer taraftan Azerbaycan Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa
Konseyi Parlamentolar Topluluğu, Avrupa Güvenirlik ve İşbirliği Teşkilatı, NATO
ve BDT gibi uluslararası teşkilatlarda ortak ve verimli işbirliği içindeler.
Neticede bağımsız Azerbaycan Cumhuriyetinin sivil Avrupa ailesine ve ülke
ekonomisinin ise dünya ekonomisine katılması hızlanmaktadır. Asrın en büyük
29
inşaatı olarak kabul edilen “Baku-Tiflis- Ceyhan” petrol boru hattının inşası ve
kullanıma başlanılması ile Türkiye ve Azerbaycan ilişkilerinin gelişimine yeni
içerik ekleyecek ve her iki ülkenin ekonomisinin çiçeklenmesinde önemli bir etken
olacaktır.
Bundan başka Azerbaycan’ın tarım alanında farklı uluslararası projeler de
gerçekleştirilmektedir. Günümüze kadar Dünya bankasının Azerbaycan’da 3 projesi
gerçekleştirilmiştir.
Tarım sektörünün özelleştirilmesi projesi (Salyan, Lenkeran, Ucar, Haçmaz,
Nahçıvan)
Tarımsal kalkınma ve tarım alanının kredileştirilmesi
Köy Sermayeleri Projesi
IFAD`in (Tarımsal Kalkınma Uluslararası Fon) gerçekleştirdiği “Dağ ve
yüksek dağlık arazilerin kalkınma programı” Gedebey, Lerik, Gebele, Şahbuz,
Daşkesen illeri ile beraber Guba ilinde de sürdürülmüştür.
Bundan başka Amerika Birleşik Devletlerinin “Mercy corps” teşkilatı
tarafından ülkenin güney bölgesinde özel baytarlık hizmetinin kalkınması, aynı
zamanda ABD`nin Uluslararası Kurtarma Komitesinin Azerbaycan’da
gerçekleştirdiği programda ülkenin farklı bölgelerinde Tarımsal ticareti
desteklemek amacıyla proje uygulanmıştır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. Bölgenin Esas Özellikleri Ve Mevcut Durumu
3. 1 Guba Hakkında Genel Bilgi
Guba ili ülkenin kuzeyinde, Büyük Kafkas dağlarının eteğinde- dağlık ve dağ
eteği arazide yerleşmiştir. İl coğrafi arazi bakımından İsmayıllı, Gabele, Haçmaz,
Deveçi ve Şamahı illeri ile çevrilidir. Guba ilinin kuruluş tarihi 8 Ağustos 1930
yılıdır. Toplam 2.58 bin km2 alana sahiptir.
İl nüfusunun toplam sayısı 145.7 bin kişidir. Ortalama hesapla her km2 `ye
54 kişi oturmakta. Guba ili ile Bakü arasındaki mesafe 168 km.`dir. Bakü – Rostov
karayolu ve Azerbaycan’dan Rusya’nın farklı şehirlerine giden yolucu ve yük
trenleri Guba ili yakınlığından geçiyor.
Guba ilinde oturan 145.7 bin nüfusun 28.000 Guba il merkezinde, 3800`ü
Yahudi asıllı halkın oturduğu “Kırmızı Mahallede”, nüfusun diğer kısmı ise ile
bağlı 155 köyde oturmaktadır. Bu köylerden 55`i dağ köyüdür.
Günümüzde Guba ilinde 7 ilçeden (Ağdam, Fuzuli, Gubadlı, Zengilan,
Cebrayıl, Hocalı ve Laçın) 66 mülteci aile (288 kişi) meskunlaşmıştır.
Ayrıca 1988 yılı Fergane olayları sonucunda Guba iline yerleşmiş Ahıska
Türklerinden oluşan 459 aile (2054 kişi) ilin farklı köylerinde meskunlaşmış ve
tarım ürünlerinin üretimi ve pazarlamasında aktif katılımcılardan olmuşlar.
30
İl nüfusunun bilgi iletişim hizmetini AZTV (devlet televizyonu) ve
diğer tv kanalları vasıtasıyla gidermekle beraber aynı zamanda yerel TV kanallarını
seyretmek imkanları vardır.
Günümüzde Guba ilinde 2 özel TV kanalı (Kutup ve Hayal) yayım faaliyeti
göstermektedir. Bu kanallar ilin sosyo-ekonomik hayatında gerçekleşen
değişiklikler hakkında mütemadi olarak bilgi aktarıyor, aynı zamanda gösterdikleri
yayım hizmetinde toprak sahiplerinin ve küçük işletme sahiplerinin bilgi ve
becerilerinin piyasa ekonomisi prensiplerine uygun genişletilmesi yönünde önemli
rol oynuyorlar.
3.2 Ġlin Biyofiziksel Özellikleri
Guba ili güney ve batı kısımda dağlık (Baş Kafkas silsilesinin kuzey doğu
yamacı, Kafkas dağlarının yan kısmının güney doğu kısmı) doğuda ise yaylalardan
oluşmaktadır. İl arazisinde en yüksek nokta 4468 m.`dir. Bu yüksekliğin adı
Pazardüzü`dür.
Toprak oluşumu ve erozyon sürecinin gelişiminde rölyefin çok önemli tesiri
vardır. Rölyef esas etken olarak toprağın oluşumunda iştirak ediyor ve kimyasal ve
biyolojik süreçlerin, hidrotermik durumun ve mikro iklimin değişmesinde etkili rol
oynuyor. Arazi jeolojik terkibine göre bir birinden keskin farklı bir kaç yükseklik
kuşağına ayrılıyor. Yüksek dağlık, orta dağlık, alçak dağlık. Dağ eteği. Dağlık
alanlarda sathi eğilim çok muhteliftir. Eğilimin 1 dereceden 45 derece ve ondan da
artık derecede değiştiği bir alana sahiptir.
En çok eğilimin bulunduğa alanlar arazinin yüksek dağlık ve orta dağlık
kısmında bulunmaktadır. Geri kalan alanda ise eğilim nispeten azdır. Arazide 100-
150 kadar eğilimli alanlar ekin altında, çok eğilimli yamaçlar ise orman ve çalılık
altında veya otlak alanları gibi kullanılmaktadır.
Toprak oluşumunda kayaçların terkibinden toprakların fiziksel ve kimyasal
özellikleri önemli derecede asılıdır.
Topraklar esasen orta, ağır ve hafif mekanik terkiplidirler. Orta dağlık
kısımda toprak oluşturan kayaçlar neojen sistemli killer, kum taşları, andezitlerden
oluşmaktadır. Arazinin az eğilimli ve ova kısmında topraklar dördüncü döneme ait
kil, kum, andezit ve bazaltlardan oluşmaktadır.
İlin iklim şartlarına geldikte ise belirtmek gerekiyor ki, arazide esas yağmur
tahminen beraber paylanan ılık-sıcak iklim, kışı kurak geçen soğuk iklim tipleri
mevcuttur.
İl arazisi deniz seviyesinden 200-450 m. yükseklikte yerleştiğine göre iklim
unsurları da eşit olmayarak paylanmıştır.
Havanın ortalama yıllık sıcaklığı 0-10 0
, ocakta 2-140, temmuzda 5-23
0
arasında değişiyor. Yılın sıcak mevsiminde havanın mutlak maksimum sıcaklığı 30-
400-dek yükseliyor. Yıl boyunca havanın ortalama yıllık sıcaklığı 15
0 ile 12
0
arasında değişmektedir. Havanın en yüksek minimum sıcaklığı soğuk aylarda -300
dan aşağı inmekte, toprak sathinin ortalama yıllık sıcaklığı ise dağ eteğinde 120
oluyor. Bu veriler yıl boyunca 20-270 arasında değişiyor.
31
Havanın ortalama yıllık rutubeti %75-80 dir. Yağmurun yıllık miktarı
500-1500 mm arasında değişmektedir. Yağmurun nispeten çok kısmı sonbahar
mevsiminde yağıyor. Sathi örtüsünden 300-700 mm. buharlanma oluyor.
Rüzgarın ortalama yıllık hızı 1.9 m/san-dirş Arazide esasen batı be doğu
istikametli rüzgarlar esiyor. Güçlü rüzgarlı günlerin miktarı (15 m/san-den çok) 6
dan fazla olmuyor. Beyaz yelli günlerin miktarı 5, karla örtülü günlerin sayı 50-160,
dolu yağan günlerin sayı ise 1-5 gün arası oluyor.
İlin hidrografyasına geldikte ise belirtmek gerekiyor ki, bu alanda toprakların
oluşumunda mühim rol oynayan etkenlerden biri hidrojeoloji şartların özellikleridir.
Arazinin dağlık kısmında yağmurun miktarı çoktur. Bundan dolayı yağan
yağmurların yerin sathinde paylanması arazinin özellikleri ile bağlantılıdır.
Genellikle bölgede, onun güney ve güney batı kısmında çok su kaynağı
mevcuttur. Bölge arazisinde esas nehirler Samur, Kusar, Kudyal, Velvele çay,
Gilgil çay vb.`dır. Hazar denizi havzasına aittir. Nehirler sulama ve kısmen
hidroenerji kullanım önemini taşımaktadır. Arazi büyük yeraltı su kaynağına
sahiptir.
Bitki örtüsünün toprak oluşumundaki rolü çok büyüktür. Sıkı bitki örtüsü,
toprağa düşen yağmurun darbe gücünü kendi üzerine götürerek onun dağıtıcı
kuvvetini azaltmış oluyor.
İlin yüksek dağlık kısmında çimen bitkileri çok yayılmıştır. Alp ve subalp
çimenleri kalış bitki örtüsüne sahiptir. Burada bitkilerin boyu yüksek oluyor. Esasen
tahıl türüne ait olan bitkiler yaygındır. Arazide alp ve subalp çimenlikleri geniş alan
kapsamışlar. Bunlardan yaz otlakları olarak yerli ahali tarafından çok kullanılıyor.
Arazinin orta dağlık kısmında orman bitkileri geniş yayılmıştır. Burada
esasen fıstık, ceviz vb. orman ağaçları yaygındır. Aşağı kısımda ise ot bitkilerinden
üç yaprak yonca, nane, havlayan vb. otlar yaygındır.
İl arazisinde esasen dağ-çimen, çimen-orman, dağ-orman, bozkırlaşmış dağ-
orman, dağ boz-kahverengi topraklar ve onların yarım tipleri yaygındır. Mürekkep
fiziki-coğrafi şartların ve antropojen gerginliğin tesiri neticesinde il arazisinde
özellikle dağ ekin alanlarında erozyon süreci geniş yayılmıştır. Burada erozyonun
bütün nevileri otlak, irrigasyon, toprak kaymaları, bozulmalar sık-sık
gözlemlenilmektedir.
Elde edilen bilgilere esasen il arazisinde 187.6 bin ha. erozyona uğramamış,
68.2 bin ha. zayıf, 24.8 bin ha. orta, 36.5 bin ha. şiddetli derecede erozyona uğramış
toprak alanları mevcuttur. Bütün bunlar arazide erozyona karşı mücadele önlemleri
sisteminin gerçekleştirilmesini zaruri kılmaktadır. Aşağıda il topraklarının mülkiyet
şekline ve kullanım şekline göre tasviri sunulmuştur.
Guba ilinin toplam alanı 287747 hektardır. Bu alanın 29002 ha.sı sulanan
topraklardır. Ekin altında olan 19495 ha. toprağın 11389 ha”sı sulanıyor. Çok yıllık
ekimler (bağlar) altında olan toprakların alanı 14763 ha”dır. Bu alanın 13234 ha”sı
sulanıyor.
İlde 15289 ha ot biçme alanı mevcuttur. Bu alanın yalnız 842 ha”sı sulanıyor.
Mevcut otlakların toplam alanı 111305 ha. olmakla beraber onun 943 ha”sı
sulanıyor. Tarım için yararlı alanların toplam 160852 ha”dır.Bu alanın 26408 ha”sı
32
sulanıyor. Ev bahçelerinin toplam alanı 5985 ha”dır. Bu alanın 2594 ha”sı
sulanıyor. İlde 52707 ha. orman alanı mevcuttur.
Tablo 5. Ġlin Biyofiziksel Özellikleri
Toplam güneş radyasyonu
Yıl boyunca -124 –e
kadar
Kkal / sm*2
nisan – eylül - 84-e
kadar
Kkal / sm*2
Ekim-mart 36-40 Kkal / sm*2
Umumi foto sentetik aktif
radyasyon
Yıl boyunca 60-tan
az
Kkal / sm*2
Nisan-ekim 45-46 Kkal / sm*2
Güneş parıltısı saatlerinin
miktarı
Yıl boyunca 2000-
den az
saat
Atmosfer yağmurları Yıl boyunca 200-400 mm
Sıcak dönemde mümkün
buharlanma(nisan-mayıs)
Nisan-ekim 400-600 mm
Rüzgarın hızı 15m/s-den çok
olan günler
yıl boyunca 10
Aşağıdaki tabloda Guba ilinde havanın 0 dereceden yukarı ortalama günlük
sıcaklığı verilmiştir.
Havanın 0 derecen yukarı ortalama günlük sıcaklığı
toplamı
yıl
boyunca
800-
3800
Der c
Havanın 5der-den yukarı ortalama günlük sıcaklığının
toplamı
yıl
boyunca
2500-
3500
Der c
Havanın 10- der.c-den yukarı ortalama günlük
sıcaklığının toplamı
yıl
boyunca
300-
3800
Der c
Havanın 15- der.c-den yukarı ortalama günlük
sıcaklığının toplamı
yıl
boyunca
2400-
3600
Der c
Havanın ortalama günlük sıcaklığının 0 der-den
yukarı olan günlerinin toplamı
yıl
boyunca
300-
330
gün
Havanın ortalama günlük sıcaklığının 5 der-den
yukarı olan günlerinin toplamı
yıl
boyunca
220 -
250
gün
Havanın ortalama günlük sıcaklığının 15 der-den
yukarı olan günlerinin toplamı
yıl
boyunca
100-
150
gün
33
Aşağıdaki tabloda ise günlük sıcaklığı 15 dereceden yukarı olan günlerin toplam
sayısı verilmiştir
Guba
Aylar
III IV V VI VII VIII IX X XI
0,4 3 15 27 31 30 18 3 0,5
Aşağıdaki tabloda ilkbaharda havanın günlük sıcaklığının 0 dereceyi geçtiği
tarihler verilmiştir.
Guba
ilinde
Ortalama günlük sıcaklık
.0-dereceyi geçmediği
günleri
25. 01 – 25. 02
Ortalama günlük tem. 5-
der c-den geçtiği
01. 03 – 15. 03
Ortalama günlük
sıcaklığın 10 –dereceyi
geçtiği günler
01. 05 -15. 05
Ortalama günlük
sıcaklığın 15–dereceyi
geçtiği günler
01. 07 -
En sıcak günlerde
havanın ortalama
sıcaklığı (temmuz)
24 der c
Havanın ayazlı
döneminin başlanması
05. 04 ay
Ayazsız günlerin toplamı 200 gün
Havanın sıcaklığı 35
dereceden yukarı olan
günlerin toplamı
5- gün
Tablo 6. Nüfusun Sayı Artımı Ve Milli Terkip
Yıllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Nüfus
(bin kişi) 132, 7 133, 9 135, 8 136, 8 137, 8 139, 1 140, 0 141, 0 142, 0
143,9
145,7
34
Grafik 3. Nüfusun ArtıĢ Dinamiği
AĢağıdaki Grafikte SunulmuĢtur.
128
130
132
134
136
138
140
142
144
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
nüfus
Milli terkip
Guba toplam % Erkek % bayan %
Azerbaycanlılar 120502 88, 06 58970 88,22 61532 87, 90
Ruslar 321 0,23 64 0,10 257 0,37
Lezgiler 9312 6,80 4524 6,77 4788 6,84
Gürcüler 14 0,01 7 0,01 7 0,01
Ukraynalılar 32 0,02 5 0,01 27 0,04
Yahudiler 2819 2,06 1428 2,14 1391 1,99
Tatarlar 85 0,06 30 0,04 55 0,08
Tatlar 1088 0,80 537 0,80 551 0,79
Ahıska Türkleri 2615 1,91 1256 1,88 1359 1,94
Ermeniler 7 0,01 0 0,00 7 0,01
Diğer milletler 50 0,04 20 0,03 30 0,04
Tablo7. Guba Ġlinde Nüfusun 6 BaĢtan Yüksek Eğitim
Durumuna Göre Dağılımı
Göstergeler toplam erkek bayan
kişi % kişi % kişi %
Toplam Eğitim
almış olanlar
119724 100,0 57994 100 61730 100
Yüksek eğitimli 5172 4,32 3473 5,99 1699 2,75
Lisans mezunu 416 0,35 258 0,44 158 0,26
Önlisans
mezunu
7754 6,48 4709 8,12 3045 4,93
Lise mezunu 46554 38,88 21888 37,74 24666 39,96
35
Orta okul
mezunu
21447 17,91 8804 15,18 12643 20,48
Meslek eğitimli 3298 2,75 2792 4,81 506 0,82
İlkokul mezunu 17892 14,94 7851 13,54 10041 16,27
Eğitimi
olmayanlar
Okuma yazması
olanlar
15633 13,06 7659 13,21 7974 12,92
Eğitimi
olmayanlar
(okuma yazması
olmayanlar)
1558 1,30 560 0,97 998 1,62
Tablo 8. Eğitim Müesseselerinde Eğitim Alanlar.
toplam erkek Bayan
kişi % kişi % kişi %
Eğitim müesseselerinde eğitim alanlar 35452 100,0 18276 100,0 17176 100,0
Yüksek eğitim müesseselerinde eğitim
alanlar
969 2,73 617 3,38 352 2,05
Ön lisans eğitimi alanlar 296 0,83 160 0,88 136 0,79
Lise eğitimi alanlar 34092 96,16 17438 95,41 16654 96,96
Diğer eğitim müesseselerinde eğitim
alanlar
95 0,27 61 0,33 34 0,20
Tablo 9. Nüfusun Eğitim Seviyesine Göre Dağılımı
Göstergeler Toplam Erkek Bayan
kişi % kişi % kişi %
Toplam 119724 100,0 57994 100,0 61730 100,0
Bunun içinde
Yüksek eğitimli 5172 4,32 3473 5,99 1699 2,75
Ön lisans mezunu 416 0,35 258 0,44 158 0,26
Kolej mezunu 7754 6,48 4709 8,12 3045 4,93
Lise mezunu 46554 38,88 21888 37,74 24666 39,96
Orta okul mezunu 21447 17,91 8804 15,18 12643 20,48
Meslek eğitimi mezunu 3298 2,75 2792 4,81 506 0,82
Ilk okul mezunu 17892 14,94 7851 13,54 10041 16,27
Okuma yazması olmayanlar
Okuma yazması olanlar 15633 13,06 7659 13,21 7974 12,92
Her hangi eğitimi olmayanlar 1558 1,30 560 0,97 998 1,62
36
Tablo.10 Guba Ġlinin Sosyo-Ekonomik Göstergeleri (1995-2005 Yılları)
№ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
1 Nüfus sayısı (bin
kişi)
132,7 133,9 135,8 136,8 137,8 139,1 140,0 141,0 142,0 143,9 145,7
2 Mülteciler 2377 2377 2377 2054 2054 2054
3 Doktorlar 223 206 208 207 202 193 194 194 192
4 Tıp personeli 771 648 604 600 595 577 547 506 494
5 Hastaneler 15 12 17 16 16 16 16 16 15
6 Hastane yatakları
sayısı
985 510 520 520 520 510 510 480 480
7 Ayakta tedavi
yardımı gösteren tıp
müesseseleri
24 21 19 19 19 19 19 19 19
8 Ayakta tedavi
yardımı gösteren tıp
müesseselerine
başvuranların sayısı
1409 1523 742 2005 1230 1230 1230 1230 1230
9 Her 10000 kişiye
düşen doktor sayısı
16,8 15,4 15,3 15,1 14,6 13,9 13,9 13,8 13,5
10 Tıp personeli sayısı 58,1 48,4 49,8 43,7 46,1 41,5 39,1 35,9 34,8
11 Hastane yatakları
sayısı
74,2 38,1 38,3 38 37,7 36,7 36,4 34,0 33,8
12 Poliklinik
müesseselerine
başvuranların sayısı
106,2 113,7 54,6 146,4 89,1 88,4 87,9 87,2 86,6
13 Okul öncesi eğitim
müesseseleri
18 16 16 16 16 16 16 15 15
14 Çocukların sayısı 905 735 642 655 625 679 679 642 608
15 Her 100 çocuğa
göre hesap
97 89 112 95 77 83 80 81 75
Sanayi Üretimi
N Göstergeler 2001 2002 2003 2004 2005
1 Çalışan müesseselerin sayısı 16 19 19 24 23
2 -hafif
-gıda
-inşaat
2
14
2
17
2
17
2
22
2
21
3 Sanayi ürünlerinin hacmi (mlrd
man*)
6,0
9,5
9,7
1,671
5,07
4 Personelin ortalama sayısı 683 550 548 602 627
5 Personelin ortalama aylık
harcamaları
192
186
215
63,8 75,3
6 Un üretimi (ton)
112
7,3
8,0
7 Meyve suyu Bin dal
74,0
30,0
39,0
5811 3722
37
ĠnĢaat
Göstergeler 2001 2002 2003 2004 2005
Kullanıma verilmiş esas
siparişler,mlrd man
6,0
10,8
11,0
3,1
4,1
Apartmanlar, toplam
alanı bin kv.m
18,7
24,9
23,0
24,2
20
Özel evler
18,6
24,9
23,0
24,2
20
Esas kapitale koyulan
sermaye
6,0
10,9
12,0
3,6
9,3
Kiracı müesseselerin sayı
5
3
4
3
5
Bu müesseselerde
çalışanların sayı
92
77
80
72
105
Kira çalışmalarının hacmi
mln man
1150
1105
1180
1291
3204
TaĢımacılık ve ĠletiĢim
Göstergeler 2001 2002 2003 2004 2005
Otomobil ile yük taşıma
602
619
620
487
509
Yük devriyesi,mln.man
44,6
48,5
48,0
62,4
67,4
Otomobilde yolcu
taşıma bin kişi.
13134
11502
12010
12601
12849
-toplam otomobillerin
sayı
6386 6494 6490 6062 6244
-yük arabaları 1332 1315 1310 1346 1374
-Otobüsler 251 254 250 256 259
-Yolcu taşıma için
arabalar
4606 4700 4710 4334 4418
-Özel arabalar 4545 4625 4620 4256 4340
-özel kullanım için
otomobiller
123 98 102
38
Posta,telefon,telegraf
müesseseleri
26
27
27
26 26
100 aileye düşen
makinesi
29 31 33 34 39
-şehirde 86 86 87 83 86
-köyde 15 17 18 22 25
Ticaret
mln manat AZM
No Göstergeler
2001
2002 2003 2004 2005
1 Perakende ticaret devri 155,9 178,0 179,0 242,4 316,3
2 Ülke ticaret devrinde özel
miktarı%
1,31 1,32 1,31 1,32 1,33
3 Öten yılla mukayesede fiziksel
hacim endeksi
111,7 110,5 101,0 110,7 113,4
4 Önceki yılla mukayese % 103,8 104,3 101,1 104,7 133
6 Kişi başına (bin manat) 175,9 180,6 181,0 36,5 51,2
5 Halka ücret karşılğı hizmetin
miktarı(mld man)
24,5 25,5 26,0 26,5 37,0
39
Tablo 11. Guba Ġlinde Ġstihdam Göstergeleri
Grafik 4. Guba Ġlinde Ġstihdam Göstergeleri
0
50
100
150
200
250
300
1995 1997 1999 2001 2003 2005
işsizlik
( genel işsizlik (%) )
No Bilgiler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
4.1 Çalışanlar (%-
le) 32769 35546 36406 44672 49744 60243 61759 63231 62142 61934 63582
2 İşsizlik (%-le) 164 165 165 167 176 184 193 210 243 273 285
3 Sektörlere göre
İşsizlik (%-le) Tarımda 19 20 19 19 20 20 21 23 26 27 27
4
- Sanayi 47 47 47 48 50 51 51 64 68 70 75
5
- Hizmet 9 9 10 10 10 12 16 14 15 24 20
6
Nüfusun eğitim
seviyesine göre
İşsizlik durumu
Yüksek
eğitim 40 40 41 41 45 46 50 56 65 76 82
Lise
eğitimi 90 90 90 93 95 100 104 116 140 159 165
İlk ve
orta
okul 34 34 33 33 36 38 39 38 38 38 38
40
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. Tarımsal Kaynakların Envanteri
4.1 ÖzelleĢtirmenin Neticeleri.
Özelleştirme başlayana kadar Guba ilinde 41 kolhoz ve sovhoz, 2 konserve
fabrikası çalışmıştır. Bundan başka il arazisinde “Süt fabrikası”, “2 halıcılık
müessesesi”, “Ekmek fabrikası”, “Kondansatör fabrikası”, “Çeşitli hizmet
müesseseleri”, “Otomobil taşımacılığı müessesesi”, “İnşaat müesseseleri” vb.
müesseseler faaliyet göstermişler. O dönemde il arazisinde 24 meyve imali atölyesi
faaliyet göstermiştir. Günümüzde bunlardan yalnız 4”ü çalışır durumdadır. Bu
atölyelerde meyve suyu, reçel vb. ürünler üretiliyor. Özelleşmeden sonraki
dönemde yapılmış toprak reformlarının ve tarım müesseselerinde emlakin
özelleştirmesinin neticeleri aşağıdaki tabloda sunulmuştur.
İlde toprak reformlarının neticeleri aşağıda belirtilmiştir.(01.01.2006 tarihi için)
Toprak reformuna kadar mevcut olmuş
çiftlik sayısı
41
Devlet mülkiyetinde korunmuş 2
Reform edilmiş çiftliklerin sayı 39
Devlet tapusu ile alınmış alan 128889 ha
Özel mülkiyete verilmiş alan 43 478 ha
Toplam devlet tapusu alacak ailelerin sayı 29041 kişi
Devlet tapusu verilmiş ailelerin sayı 29041 kişi
Tarımsal reformların başlamasına kadar Guba devlet çiftliklerinde mevcut olan
emlak ve onun özelleştirilmesi durumunu gözden geçirelim. (01.01.2006)
.
1 Yük otomobilleri 485
2 Traktör 438
3 Tahıl yığan makine 45
4 Silo ve yem yığan makine 29
5 Koyun ahırları 85
6 Büyükbaş hayvan ahırları 144
7 Reform edilmiş çiftliklere mahsus emlakin değeri 73685 mlrd
AZM
Bunlar
dan
Devlet mülkiyetinde korunmuş 1272
Belediye mülkiyetine verilmiş 3574
Özel mülkiyete verilmiş 9891
8 Emlak payı alacak vatandaşın sayısı 14825
Emlak payını tam alanlar 14825
41
4.2. Guba Ġlinde Reformlardan Sonraki Dönemde OluĢmuĢ
Müesseseler(01.01.06)
1 Devlet tarım müesseseleri 2
2 Sair devlet müesseseleri 2
3 İstihdam Dairesi Başkanlığı devlet
tarım müesseseleri
3
4 Kolektif müesseseler 26
5 Bu müesseselere dahil olan aileler 1182
6 Tarımsal üretim kooperatifleri 4
7 Bu kooperatiflere dahil olan aileler 20
Guba ilinde toprak istifadecilerinin ve mülkiyetçilerin tarım için yararlı
toprak alanlarının kullanımlarının 01 Ocak 2006 yılına dair bilgi aşağıdaki tabloda
belirtilmiştir.
(Not: Bu tablodaki bilgiler Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Toprak ve Harita
çizme komitesinin 28.04.2006 yılı tarihli 10 nolu toplantı kararıyla onaylanmıştır.)
Tablo 12. Tarım Ġçin Yararlı Toprak Alanları
No
Guba
Toplam
alan
(ha)
Tarım için yararlı alanlar
Ev
bahçesi
alanları
Ek
olarak
Orman
alanları
Ekin
Çok
yıllık
ekin
alanları
Bundan
Biçme
için
alanlar
Otlak
alanları
Tarım
için
yaralı
Tarım
için
yararlı
Bağlar
1 Guba
Toplam
287747
19495
14763
14763
15289
111305
160852
5985
5490
52707
2 Sulana
n alan
29002
29002
11389
13234
13234
842
943
26408
2594
2594
-
3 Ülke
bazında
8641506
1640964
155505
63459
109629
2576486
4528272
255601
225555
1037826
4 Ülke
bazında
sulanan
1432762
1112595
109710
41700
6304
45928
1289452
136910
136910
3023
42
Tablo 13. Guba Ġlinde Hazırda Mevcut Olan Tarımsal Makinelerin
Durumu Konusunda Bilgi
No
Adları
01.01.2004
01.01.2005 01.01.2006
Toplam Çalışma
durumunda
olanlar
Toplam Çalışma
durumunda
olanlar
Toplam Çalışma
durumunda
olanlar
1 Traktörler
toplam
682 447 679 523 824 623
Bunun içinde
tırtıllı
217 115 217 166 215 152
2 Biçerdöver
makineler
54 9 53 36 55 33
3 Mısır
toplayan
makineler
3 3 3 2 3 1
4 Yem yığma
makineleri
40 20 40 25 8 2
5 Traktör
koşum takımı
349 255 349 245 352 235
6 Sebze için
kültivatör
46 38 46 34 46 30
7 Sıçrayıcıcı 172 70 172 110 172 114
8 Tohum
temizleyici
makine
13 7 13 10 13 4
9 Ot biçme
makineleri
30 14 30 26 30 19
10 Ot
presleyenler
78 34 78 56 78 47
11 Sabanlar 155 105 155 146 160 126
12 Tahıl dağıtan
makineler
45 14 45 32 45 23
13 Malalar 50 32 50 42 50 33
43
4.3. Tarımsal Hizmetler
Hizmetler Hizmet veren teĢkilatlar
Toprak mülkiyetçilerine bilgi iletişim
hizmetinin organizesi
1.Tarım Bakanlığı:
-Guba AKTİ
-Guba RAEM
2.Guba Tarımsal Ticaret MMS
3. Sivil Toplum Örgütlerinin Guba eğitim
ve rezerv merkezi
Araştırma ve ilmi araştırmaların organize
edilmesi
Tarım Bakanlığının Guba arazisinde
yerleşen İlmi Araştırma Enstitüsü
Damızlık çalışmaları, suni tohumlama
hizmetinin organize edilmesi
1.Gam-Gam köyünde suni tohumlama
hizmeti mıntıkası
2 Digah köyünde suni tohumlama hizmeti
Tarımsal yardımların temin edilmesi Tarım Bakanlığı
Agrolizing şirketi, Özel şirketler, Haçmaz
Türkiye –Azerbaycan ortak müessesesi
Kredi hizmetleri Rabite bank, Agrarkredit SKT,
Demiryolbank, Kredobank, Mikromaliye
Şirketi
Özel baytarlık hizmetleri İFAD –ın Dağ ve Yüksek Dağlık arazilerin
kalkınması programı çerçevesinde: Guba
koordinasyon merkezi
Halı dokuma ve satışı «Kadim Guba » halıcılık müessesesi
«Gonagkend » halıcılık müessesesi (kısmen
çalışıyor)
Orman ürünlerinin yığımı ve satışı
İFAD-ın Guba koordinasyon merkezi
Meyve suları üretimi Guba konserve 1Nolu ATS
Süt imalcileri birliği USAİD-in desteği ile kurulmuştur. Kısmen
faaliyet gösteriyor
44
BEġĠNCĠ BÖLÜM
5. Tarım Sektörünün Gözden Geçirilmesi
Tablo-14. 1995 - 2005 Yılları Süresince Guba Ġlinde
Bitkisel Ürünlerin Ekin Alanları
No
Ekin
(ha)
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
1
Tahıl 7441 9702 8501 7124 8418 10509 13086 13928 13883 13793
2
Buğday
3752 5063 8472 7793 6473 7122 9176 11847 12487 12478 12396
3
Arpa
2466 1230 708 654 963 975 792 968 906 931
4
Mısır 39 53 111 152 184 185 207 215 229 206
5
Ayçiçek 3 4 - 6 12 24 104 71 61 59
6
Patates
33 526 629 768 1007 1051 1053 1203 1247 1259 1310
7
Sebze
152 586 544 643 988 1038 1066 1181 1205 1213 1215
8
Gıda
bostan
bitkileri
- 5 3 2 3 3 3 3 3 2
9
Meyve
bağları
11808 12211 13464 14617 14626 14626 14626 14635 14095 14112 14175
10
Üzüm
bağları
- 2 2
11 Meyve
veren,
meyve
bağı (ha)
12958 14276 14287 14350 14353 14372 13954 13951 13959
Grafik 5. 1995 - 2005 Yılları Süresince Guba Ġlinde
Bitkisel Ürünlerin Ekin Alanları
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
1995 1997 1999 2001 2003 2005
buğday
(1995-2005 buğday ekinlerinin alanı)
45
Guba Ġlinde Yükseklikler Dikkate Alınmakla Bitkiciliğin GeliĢimi
Yükseklik dikkate alınmakla bitkicilikte 1000 m.-den aşağı olan bölgelerde
sebze bitkisi üstünlük oluşturmakta, orta kısımda yani 1000-1500 m yükseklikte
olan kısımlarda ve yine de 1500 m.-den yukarı olan bölgelerde sebze bitkisinin
ekimi bir hayli zorlaşıyor. Çünkü yükseklik arttıkça sebze bitkisinin verimliliği
azalıyor. Verimliliğin aşağı düşmesinde esas sebeplerden biri de yolların
yükseklikler arttıkça daha da kötüleşmesi ve su yetersizliğidir. Aynı zamanda
tohum gönderilmesi çalışmaları da zorlaşıyor. Gübre ve pestisitlerin kullanılması
1000 m. kadar olan alanlarda belli miktarda kullanılsa da bundan yüksek arazilerde
çok az veya hiç kullanılmadığını söyleye biliriz. Makine yetersizliği yüksek olan
arazilerde daha çok gözlemleniyor. Bu yetersizlikte bitkilerin verimliliğini olumsuz
yönde etkiliyor.
No Tarım, bitkicilik < 1000 m 1000-1500 m > 1500 m
1 En yaygın bitki Sebze Patates Patates
Patates Buğday Buğday
Buğday Sebze Sebze
Mısır Mısır Mısır
Bostan bitkileri Ayçiçeği Ayçiçeği
2 Bitkinin verimliliği (sent/-ha)
ve ortalama ekin alanı (ha)
Sebze 83 ve 0,5
Patates 84 ve 0,2
Patates 80 ve 0,1
Buğday 26 ve 0,8
Patates 69 ve 0,1
Buğday 25 ve 0,8
Buğday 26,5 ve 1,0 Sebze 80 ve 0,3 Sebze 80 ve 0,2
Mısır 52 Mısır 50 ve 0,5 Mısır 48 ve 0,4
Bostan bitkileri 104 Ayçiçeği 8 Ayçiçeği 8 ve 0,1
3 Verimliliğin aşağı olmasında
esas problemler
Yolların kötülüğü su
yetersizliği
Su yetersizliği
Yollar
Maliye
Yollar
Maliye
Su yetersizliği
4 Tohum gönderen teşkilat Bulunmamaktadır Bulunmamaktadır Bulunmamaktadır
5 Gübre ve pestisitlerin
kullanımı
az miktarda
kullanılıyor
Kullanılmıyor Kullanılmıyor
6 Tarımsal makine ve
teknolojinin mevcutluğu,
gönderen teşkilat
servis hizmeti Gerçek kişiler Gerçek kişiler
46
7 Teknik ile ilgili problemler tamir yolların kötülüğü yolların kötülüğü
8 Meyve bitkileri Elma Elma Kiraz
Erik Erik Erik
Kiraz Kiraz Elma
Armut Armut Armut
Ayva Ayva Ayva
9 Ortalama verimlilik
(sent/hek) ve her bağ
alanının ortalama ölçüsü
(hek)
Alma 70 ve 2,0 Alma 68 ve 1,5 Kiraz 32 ve 0,2
Erik 82 ve 1,0 Erik 80 ve 0,5 Erik 78 ve 0,2
Kiraz 37 ve 0,8 Kiraz 35 ve 0,3 Elma 65 ve 0,6
Armut 82 ve 0,3 Armut 80 ve 0,3 Armut 77 ve 0,2
Ayva 66 ve 0,5 Ayva 65 ve 0,2 Ayva 65 ve 0,2
10 En fazla gelir getirten 3
meyve
Elma Elma Kiraz
Erik Erik Erik
Kiraz Elma Elma
11 Ürünlerin satıldığı mekanlar Başkent ve il
pazarlarında
Başkent ve il
pazarlarında
Başkent ve il
pazarlarında
Tarımsal bitkilerin ekin alanı ile ilgili malumatların tahlilinden belli oluyor ki,
2004 yılından sonra buğday ekin alanları azalmağa doğru yönelmiştir. Bu da yerli
üreticilerin ürettikleri tahıl ürünlerini değerinde ve zamanında satamamalarıyla
ilgilidir şeklinde izah edilebilir.
Un öğüten müesseseler yerli üretimle mukayesede kenardan, Rusya ve
Kazakistan’dan getirilmiş tahıl ürünlerine daha çok üstünlük veriyorlar.
Büyük değirmenler yerli üreticilerden muhtelif neviden buğday ürünlerini satın
almaktansa, ithal hesabına getirilmiş tahıl ürünlerini (aynı neviden ve büyük
hacimde) almakta daha çok meraklıdırlar.
Bazı yerli alıcılar tahıl biçme mevsiminde ekin alanlarında üreticilerden ürünleri
ucuz fiyata alıyorlar. Üretici ise ürününü koruması için deposunun olmadığından,
aynı zamanda kendi yaşam şartlarını ve çiftçilik faaliyetlerinin devamını
düşünerekten ucuz fiyatla kendi ürünlerini satmak zorunda kalıyor.
Fiyatların aşağı olmasının bir diğer nedeni de ürünlerin kalitesi ile ilgilidir. Zira
nevbetli ekin sistemine uyulmaması, gübre ve zararlılara karşı mücadele
önlemlerinin yeterli kadar alınmaması tahıl ürünlerinin fiyatlarını düşürmektedir.
Bunlarla beraber de kaliteli tohum nevilerinden büyük çoğunluğun kullana
bilmemesi verimliliğe olumsuz etkileyen unsurlardandır.
47
Tablo 15. 1995-2005 Yılları Süresinde Guba Ġlinde Bitkisel Ürün Üretimi
No Üretim
(ton)
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
1 Tahıl 11802 15040 11 221 11523 16 023 25 634 34 392 35 946 31 561 32754
2 Buğday 5579 8396 13664 10287 10571 13592 22659 31149 32198 28314 29598
3 Arpa 3539 1262 935 957 1605 1936 1827 2339 1750 1792
4 Mısır 74 121 401 559 660 795 1068 1076 1273 1141
5 Ayçiçeği - 2 - 8 23 45 158 193 177 172
6 Patates 49 5875 2732 4018 5945 6334 7529 10085 11244 11380 11788
7 Sebze 1082 9362 3597 6821 7015 7396 8124 9806 11086 11249 11371
8 Bostan
bitkileri
- 40 7 16 23 31 31 31 31 20
9 Meyve 21954 34339 39973 70873 70995 80714 90589 93669 104753 105452 104360
10 Üzüm - 6 15 33 2385 2386 24 34 36 38 38
Meyvecilik Guba ili için geleneksel üretim alanlarından biridir. 1995-2005
yılları süresinde meyve üretimine dikkat edelim. Eğer 1995 yılında il bazında
21954 ton meyve üretilmişse, 2005 yılında 1995 yılındakinden 82406 ton fazla,
yani 104360 ton meyve üretilmiştir.
Grafik 6. 1995-2005 Yılları Süresinde
Guba Ġlinde Bitkisel Ürün Üretimi
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
meyve
48
Tablo 16. 1995 - 2005 Yılları Süresinde Guba Ġlinde
Bitkisel Ürünlerin Verimliliği
No Verimlilik
(sent)
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
1 Tahıl 16,2 15,5 13,2 16,2 19,0 24,4 25,5 24,8 21,9 23,1
2 Buğday 14,9 17,1 16,1 13,2 16,3 19,1 24,7 26,3 25,8 22,7 23,9
3 Arpa 14,4 13,2 14,6 16,7 19,9 23,1 24,2 19,3 19,2
4 Mısır 29,6 36,1 36,8 35,9 43,0 51,6 50,0 55,6 55,4
5 Ayçiçeği - 12,5 18,8 18,8 15,1 27,2 29,1 29,2
6 Patates 14,8 118 43,4 52 59 60 72 84 90 90,4 90
7 Sebze 71,0 169 66,9 106 71 71 76 83 92 92,7 93,6
8 Bostan
bitkileri - 80,4 23 80 75 103 103 102 103,3 100
9 Meyve - 26,2 31,4 49,6 49,7 56,2 63,1 65,2 75,1 75,6 74,8
10 Üzüm - - 75,5 - - - - -
Tablo 17. Guba Ġlinde 1995-2005 Yılları Süresinde Hayvanların BaĢ Sayısı Konusunda Bilgi
Yıl sonunda 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Hayvanların
baş sayısı
46901 58663 66298 67264 67361 67453 67560 67674 67690 76702
67371
sığır ve
mandaların
sayısı
19952 23153 26190 25837 25965 26022 26200 26393 26423 26430 26439
Kırmızı sürü 44460 55842 63558 65031 64980 65374 65442 65550 65661 66410 66186
Bunlardan
sığır
18833 21931 24943 24792 25050 25165 25329 25548 25618 25850 25922
Manda
sürüsü
2441 2821 2710 2233 2381 2079 2118 2124 2029 1292 1185
Bunlardan
Manda
1119 1222 1247 1045 915 857 871 845 805 580 517
Koyun ve
keçilerin
sayısı
192094 236719 259515 261110 261364 262228 262960 264724 264892 265064 265181
Bunlardan
koyunlar
186587 225639 235119 233638 227480 229944 233484 231184 232816 234085 236577
Keçiler 5507 11080 24396 27472 33884 32284 29476 33540 32076 30979 28604
Domuzların
sayısı
2 - 19 18 61 46 - 49 180 150
-
Kuşlar 117169 118077 138149 181823 192427 213459 220355 241699 247973 257140 238949
Atlar 2637 2875 3140 2551 3127 3000 3274 3419 3441 3395 3530
Eşekler 2038 2157 2318 2292 2350 2274 2078 2111 2159 2065 1795
Arı aileleri 2554 2874 2256 1756 1810 2052 2315 3174 3280 3632 3429
49
Grafik 7. 1995 - 2005 Yılları Süresinde Guba Ġlinde
Bitkisel Ürünlerin Verimliliği
0
5
10
15
20
25
30
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
buğday
arpa
Not: yukarıdaki grafik 1995-2005 yılları süresinde Guba ilinde arpa ve buğdayın
verimliliğini gösteriyor.
Aşağıdaki grafik 1995-2005 yılları süresinde Guba ilinde sığırların baş
sayısının artım dinamiğini gösteriyor.
Grafik 8. Guba Ġlinde 1995-2005 Yılları Süresinde Hayvan Sayısı
Konusunda Bilgi
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
sığırlar
50
Tablo 18. 1995-2005 Yılları Süresinde Guba Ġli Bazında Esas Hayvansal Ürün
Üretimi Konusunda Bilgi
Ürünler 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Et
üretimi
(ton)
2534 2640,1 3193,0 2380,0 2493,0 2508 2840 3488 3519 3628
3158
Süt
üretimi
(ton)
21874 22786 25486 25166 26362 29527 33164 29472 33440 34109
34450
Yumurta
üretimi
bin adet
13080 14478 14537 19528 20191 14456 11565 9011 11099 12255
12500
Yün
üretimi
488 491 495 498 485 476 486 464 456 465 352
Grafik 9. 1995-2005 Yılları Süresinde Guba Ġli Bazında Esas Hayvansal Ürün
Üretimi Konusunda Bilgi
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
et(ton)
süt(ton)
yumurta(bin adet)
yün
Guba Ġlinde Yükseklikler Dikkate Alınarak Hayvancılığın GeliĢimi
Hayvansal ürünlerin satışında da yükseklikler arttıkça belli problemler
oluşmaktadır. Yükseklik arttıkça yetiştirilen hayvanların nevileri de değişiyor. Zira
1000 m. kadar olan yüksekliklerde büyükbaş hayvanların yetiştirildiği
gözlemlenilse de, 1500 m.-den fazla yüksekliklerde koyunculuğun gelişimi
müşahede edilmemiştir. Büyükbaş ve küçükbaş cinslerinin mevcut zayıf taraflarını
araştırıldığı zaman verimliliğin bu yüksekliklerde aşağı olduğu görülmüştür.
Hayvancılıkta en gelirli alan yüksekliği 1000 m. kadar olan bölgede sığır ve koyun
olduğu halde 1500 m.-den yukarı yüksekliklerde koyunculuğun en gelirli alan
olduğu görülmüştür. Bu hayvanların korunma şartlarına bakıldığında ise belli
51
oluyor ki, kasım-mart aylarında ahırlarda korunuyorlar. Korumanın bu döneminde
yemlerin kıtlığı, sıcaklık, su, ışık problemleri oluşmaktadır.
No Hayvancılık < 1000 m 1000-1500 m > 1500 m
1 En çok yayılmış 5
hayvan ve kuş nevi
Sığır
Koyun
Keçi
At
Tavuk
Sığır
Koyun
Keçi
At
Tavuk
Koyun
Keçi
Sığır
At
Tavuk
2 Büyükbaş ve kuş
cinslerinin mevcut
zayıf yönleri
Verimliliğin aşağı
olması
Verimliliğin aşağı
olması
Verimliliğin
aşağı olması
3 Orta verimlilik Sığır – 1850 kg
süt
Sığır – 1800 kg
süt
Sığır – 1800 kg
süt
Koyun – 38 kg et
(diri tartıda)
Koyun – 38 kg et
(diri tartı)
Koyun – 38 kg
et (diri tartı)
Keçi-23 kg et (diri
tartıda)
Keçi – 23 kg et
(diri tartıda)
Keçi – 22 kg et
(diri tartıda)
Koyun – 2 kg yün Koyun – 18 kg
yün
Koyun – 1,8 kg
yün
4 Hayvancılıkta en
gelirli alan
Sığır ve koyun Sığır ve koyun Koyun
5 Ürünlerin satışı Yerel, ilçe ve
başkent
pazarlarında
Yerel ve ilçe
pazarlarında
Yerel ve ilçe
pazarlarında
6 Büyükbaş hayvanları
ahırda koruma
dönemi ve 5 esas
problemi
Kasım – mart
Yem
Kasım – mart
Yem
Kasım – mart
Yem
Sıcaklık Koruma yeri Su
Işık (elektrik) Işık (elektrik) Işık (elektrik)
Su Sıcaklık Koruma yeri
Koruma yeri Su Sıcaklık
52
Tablo 19. 1995-2005 Yıllarında Guba Ġli Arazisinde Hayvansal Ürünlerin Değeri, Manat
No Göstergeler Ölçü
birimi
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
1 Sığır eti manat/kg 4906 5260 5500 5800 6500 7678 8500 11000 12000 13500 15000
2 Koyun eti manat/kg 5040 5800 6000 7000 8600 9800 12500 16000 16500 17500 18500
3 Kuş eti manat/kg 6400 6818 9608 11000 11600 11300 11500 12000 12500 11500 12500
4 Süt manat/litre 554 590 725 632 662 756 715 818 700 703 900
5 Yumurta manat/adet 299 196 322 276 320 350 300 350 362 380 420
6 Yün manat/adet 812 1332 1731 1150 1880 2615 3330 2531 2880 2947 3615
7 Büyükbaş
hayvan
derisi
manat/adet 6700 8524 10000 11500 12000 13000 12000 14000 14500 15000 15000
8 Küçükbaş
hayvan
derisi
manat/adet 2370 3278 3721 3850 3700 3351 4200 4900 5000 5000 5000
9 Bal manat/kg 18000 18500 20000 22000 25000 25000 26000 26000 26518 27000 31500
Not: Hayvansal ürünlerin değeri hesaplanırken arazide Pazar, perakende satış fiyatları vb. dikkate alınmakla ortalama satış fiyatı
oluşturulmuştur.
53
Guba ilinde yükseklikler dikkate alınarak arıcılığın geliĢimi
Arıcılıkla da aynı problemler yaşanmakta yani yükseklik arttıkça arı
ailelerinin sayısı azalmaktadır. Mahsulün (balın) satışında problem olmakla beraber
onun satış fiyatı da yükseklik arttıkça aşağı inmiştir. Yalnız yükseklik arttıkça ve
verimlilik düşse de balın kalitesi artıyor. Zira arı 1000 metre yükseklikten balı bağlardan
topluyor, lakin 1500 m”den yüksek alanlarda ise olumlu yaban dağ otlarının
çiçeklerinden topluyor. Bu ise balın kalite göstergelerine olumlu katkıda bulunuyor.
No Arıcılık < 1000 m 1000-1500 m > 1500 m
1 Arı ailelerinin ortalama
sayı
16 10 10
2 Arıcılıkla meşgul olan
zaman zayıf taraflar
Risk Risk Risk
3 Arının balının bağlardan,
dağ çiçeklerinden
toplaması
Bağlardan Bağlardan ve yaban dağ
çiçeklerinden
Yaban dağ
çiçeklerinden
4 Üretilmiş balın
satış fiyatı
İlde ve başkent
pazarlarında
32000
man/kg
İlde ve başkent
pazarlarında 30000
man/kg
İlde ve başkent
pazarlarında
30000
man/kg
Tablo 20. Guba Ġli Arazisinde BüyükbaĢ Ve KüçükbaĢ Hayvanların Cins
Terkibi Konusunda Bilgi (%”Le)
Göstergeler 1995 1996 1997 1998 199
9
200
0
200
1
200
2
2003 2004 2005
Yerli kırmızı
sürü
21 20 20 19 18 18 15 13 12 10 9
Melezler 46 47 49 50 53 54 59 62 65 68 70
Safkan cins
büyükbaş
33 33 31 31 29 28 26 25 23 22 21
Yerli cins
davar sürüsü
100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100
Yerli koyun
cinsleri
93 92 92 91 91 90 89 89 88 87 86
Lezgi
merinos
koyun cinsleri
7 8 8 9 9 10 11 11 12
13
14
Not: 1990 yılından sonra ülke arazisinde olan cins hayvanların net kayıtları
yapılmadığından dolayı il bazında yapılmıĢ tahlil anket soruları ve
müzakereler esasında yapılmıĢtır.
54
Guba Ġlinde Tarımsal Ürün Pazarlamasının Organize Edilmesi
Guba ilinde tarım master planının hazırlanması ile bağlı pazarlama
araştırmalarının kapsam dairesine Guba il merkezi, Geçreş, Nügedi-1, Nügedi-2,
Vladimirovka, Amsar, Alpan, Rustov, Tengialtı, Zerdabi köyleri, aynı zamanda
Digah, Hınalık, Susay, Zergova, Konakkent yerleşım birimleri dahil edilmişler.
Tarımsal ürünlerin pazarlamasının organize edilmesi ile ilgili araştırma
zamanı yapılmış anket çalışmalarında toprak mülkiyetçileri, farklı tüzel ve özel
kişiler, meyve üretimi ile meşgul olan işletmeciler, hayvansal ve bitkisel ürün
üreticileri ve imalcileri, il arazisinde faaliyet gösteren “Guba tarımsal Ticaret
merkezi”nin uzmanları, yerel belediyelerin ve sivil toplum örgütlerinin “Eğitim ve
İnsan Kaynakları Merkezinin” temsilcileri iştirak etmişler.
Araştırma yapılırken “proje hazırlama grubu” özelleşmeden sonraki dönmede
tarım ürünlerinin üretimi ve imali ile bağlı gerçek durumu ve mevcut problemleri
öğrenmekle beraber, aynı zamanda tarımsal ürünlerin korunması (özellikle
meyvelerin), taşınması, çeşitlere bölünmesi, paketlenmesi ve satışı alanında
problemleri tahlil etmek amacıyla esas hedef grupları ile toplumsal görüşmeler ve
müzakereler yapılmıştır.
Özelleşmeden sonraki dönemde tarım alanında mevcut faaliyetleri aşağıdaki
gibi özetleye biliriz:
1999 yılından itibaren Avrupa Birliğinin TACİS programının desteği ile
ilde faaliyete başlamış “Guba tarımsal ticaret merkezi” tarımsal reformlar
sonucunda toprak ve emlak payı almış mülkiyetçilere tarım alanında
danışmanlık hizmeti göstermektedir.
“Quba tarımsal ticaret merkezinin”, Sivil toplum örgütlerinin “Guba eğitim
ve insan kaynakları merkezinin” ve ilde ABD-nin Uluslararası Kalkınma
Birliğinin desteği ile faaliyet göstermiş “Land O Lakes” şirketinin sürekli
çalışmaları – tüzel ve özel kişilerin piyasa ekonomisi prensiplerine uygun
eğitilmesinde ve ortak problemlerin birlikte halledilmesi amacıyla bir araya
gelmelerinde olumlu etken olmuştur.
Özelleştirmeden sonraki dönemde “Agrar kredi fonu” ve ABD-nin
“AcDİVOKA” teşkilatının Guba temsilciliği faaliyet göstermiş, neticede
hem meyvecilik alanı, hem de hayvancılık alanları bu teşkilatların kredi
hizmetlerinden faydalanmışlar.
Guba ilinde planlı ekonomi döneminde mevcut olmuş ve uzun müddet
faaliyetini sürdürmemiş turizm şebekeleri son zamanlar (özellikle Geçreş ve
Tengealtı bölgelerinde) çalışmaya başlamıştır. Bundan dolayı iş pazarlama
kanalları ile müşterilerin tarımsal ürünlere olan ihtiyaçlarını ödemek
55
amacıyla pazarlamanın profesyonel bir biçimde organize
edilmesine daha çok ihtiyaç vardır.
Artık bir kaç yıl oldu üretilen tarım ürünlerinin ihracıyla ilgili pazarlama
kanalları kısmen çalışmaya başlamış, özellikle Rusya pazarlarına çıkış
mümkün olmuştur.
Dahili pazarlama kanalları faaliyet göstermesine rağmen (Baku, Sumgayıt
ve ülkenin diğer bölgeleri istikametinde) kurumsallaşmış üretimci
pazarlama grupları bulunmamaktadır.
Guba ilinin merkezi ve etraf köylerde turizm altyapısı ve pazarlama
kanalları kalkınmaya doğru hareket etse de, uzak köylerde özellikle Digah,
Hınalık, Susay, Zergova, Konakkent istikametinde sosyal, ekonomik ve
toplumsal altyapı zayıftır.
Dağlık arazilerde yerli ürün üreticileri arasında ortak problemlerin halli
amacıyla kurumsallaşma yoktur.
İlgili köylerde meskunlaşmış yerli ortaklıkların ticaret planlaması,
yöneticilik, finans yönetimi, genel muhasebe, piyasa araştırmaları,
paketlemek, sertifikalaştırmak, ürünlerin taşınması ve reklam konusunda
zaruri danışmanlık ve bilgi iletişim hizmetine ihtiyaçları vardır.
5.1. Ġl Bazında Tahlil
Pazarlama araştırmalarının gerçekleştirilmesi amacıyla proje hazırlama grubu
tarafından Guba ilinde farklı tüzel ve özel kişiler tarafından üretilmiş tarım
ürünlerinin üretim dinamiği uygulanmıştır.
Araştırmanın gerçekleştirilmesi maksadıyla köylerde anket çalışmaları
yapmakla beraber, aynı zamanda tarımsal üretim konusunda resmi istatistik
malumatlar da araştırılmış ve aynı malumatlar bitkisel ve hayvansal ürünlerin
üretimine dair oluşturulmuş yukarıdaki tablolarda verilmiştir. Yukarıda sunulmuş
tablodan anlaşıldığı gibi, 1998-2004 yıllarında il arazisinde mısırın, patatesin,
sebzenin, özellikle de meyve bağlarının ekin alanı artmıştır.
Tarımsal üretimle ilgili yukarıdaki malumatların tahlilinden (tablo 14, tablo
15) anlaşılıyor ki, 1998 yılında buğday üretimi 10827 ton olmuş, 2004 yılında ise
1998 yılı üretiminden, yani (10287 tondan) artarak 28314 tona ulaşmıştır. 2005
yılında ise buğday üretimi 29598 ton olmuştur.
Mısır, sebze, patates üretimi de 2004 yılından önceki yıllara göre artmıştır.
Guba ilinde tarım ürünlerinin verimliliği dinamiğini tahlil ederken anlaşılıyor ki,
2004 yılında 1998 yılına nispette verimlilik artmıştır. Örneğin: 1998 yılında üretilen
meyvenin verimliliği 1 hektardan 49.6 sentner idise, 2004 yılında 75.6 sentner
olmuştur. Patatesin, ayçiçeğin, bostan bitkilerinin de verimliliği artmıştır.
56
Pazarlama araştırmaları zamanı tarımsal ekinlerin ve meyve bağlarının
sulanması ile ilgili durum da kesinleştirilmiştir. Guba ili arazisindeki çiftliklerin
sulanması için Velvele nehri, Çağaçu nehri, Kara nehri, Ağ nehri, Kudyal nehri ve
Kuru nehri gibi sürekli su kaynakları kullanılmaktadır.
Tablolarda belirtilen bilgilerin tahlili zamanı anlaşılıyor ki, özelleştirmeden
sonraki dönemde il arazisinde yetiştirilen tarımsal ürünlerin ekini, üretim hacmi ve
verimliliği artmıştır.
Aynı zamanda Guba ilinde tarımsal ürünlerin pazarlanmasına dair yapılan
araştırma sonucunda belli olmuştur ki, proje bölgesinde tarımsal beceriler ve
faaliyetler muhteliftir. Aşağıdaki faaliyetlerin daha çok geliştiği belli olmuştur:
İl arazisinde tarımsal ürün üretiminde hububat ve bakliyat, buğday, patates,
sebze, hayvancılık ve esasen meyvecilik üstünlük oluşturmaktadır.
Üretilen diğer tarımsal ürünlerle mukayesede meyvecilik kendine has yer
tutuyor ve meyve üretimi artan dinamikle gelişmektedir. Şöyle ki, 2001
yılında il bazında 90589 ton, 2002 yılında 93669 ton, 2003 yılında 104753
ton, 2004 yılında 105452 ton, 2005 yılında ise 104360 ton meyve üretilmiştir.
İl bazında büyükbaş hayvan sayısı 1995 yılında 46901 baş olmuşsa 2005
yılında bu rakam 67371 baş olmuştur. Sığır ve mandaların sayısı 1995 yılında
19952 baş olmuş, 2005 yılında ise 26439 baş olmuştur.
Hayvansal ürünlerin üretimi de son yıllarda artmakta ve gelişmektedir. Bu
göstergeler yukarıdaki tablolarda belirtilmiştir.
5..2 Tahılcılığın gelişimi
Guba ili arazisinde yerleşen tarım çiftliklerinde çoğu ekin alanlarının da ortak
ürünlerinden birisi olan tahıldır. 2005 yılında tahılın hektar bazında ortalama
verimliliği 23.1 sentner olmuştur. Bu alanda tarımsal üretim ve onun pazarlaması
daha çok daha çok geleneksel usullere dayanıyor. Çiftçilerin çoğulu önceki yıl
yığılmış mahsulden tohum gibi de kullanıyorlar. Gübre ve pestisitler kısmen
kullanılıyor.
Çoğu çiftliklerde üretilen tahıl ürünleri çiftlik üyelerinin özel tüketim ihtiyacını
karşılamak için kullanılıyor. Tahıl tohumu Guba ilinde 1000-1100 manata satılıyor.
Çiftciler tarafından toprağın işlenmesi, tohumun dağıtılması maksadıyla
genellikle kiraya götürülmüş makineler kullanıyorlar.
5.3 Patatescilik
Patates bitkisi bölgede ekilen esas bitkilerden birisidir. Patatesin üretimi hem
tüketim, hem de ticaret maksatlarına hizmet ediyor.2001-2004 yıllarında bölgede
patatesin verimliliği 70-90 sentner arasında değişmiştir.
57
Yerli uzmanların düşüncesine göre, çiftçiler patates üretimi zamanı
gübre ve pestisitlerden ve irrigasyondan optimal şekilde faydalanırlarsa o zaman
patatesin verimliliği 1 ha.n 15-20 tona kadar artırılabilir.
5. 4 Mısır üretimi
Mısır esasen hayvan yemi gibi kullanılıyor. Hektar bazında ortalama
verimlilik 2001-2004 yılları süresinde 43.0-55.6 sentner olmuştur. Daha yüksek
hasılat elde edilmesi için mısır tohumunun ve üretim araçlarının uygulanması daha
da iyileştirilmelidir. Bölgenin toprak iklim şartları mısır üretimini daha da artırma
imkanı vermektedir. Lakin bundan dolayı tarımsal teknik kurallarına kompleks
şekilde uyulması gerekmektedir.
Grafik10.Bitkisel Ürünlerin Pazarlama ġebekesi
5.5 Çok Yıllık bitkiler
Esas çok yıllık bitkiler Elma, armut, kiraz, şeftali ve üzümdür. Elma üretimi
Guba ili için değil, bölgedeki etraf iller için de geleneksel üretim şeklidir. Guba ve
etraf ilçeler Azerbaycan’ın “Elma üretimi merkezi” hesap ediliyorlar.
Yapılmış araştırmalardan belli oluyor ki, Guba ili arazisindeki meyve bağları
esasen yaşlaşmış ve meyve verme becerisi zayıflamış elma ağaçlarından
ÇİFTÇİ
Özel tüketim
Toptan alıcı
Perakende satış
Tüketici
İmal
58
oluşmaktadır. Çoğu çiftçiler hastalık ve zararlılara karşı gerekli olan bitki
muhafaza araçlarını kullanmıyorlar.Bu da üretilmiş mahsullerin hacmine ve dış
görüntüsüne olumsuz tesir gösteriyor.
Hayvancılık:Büyükbaş hayvanların ve davarların sayısının artım temposu
yukarıdaki tabloda sunulmuştur. Yapılan araştırma ve tahliller sonucu belli oluyor
ki, hayvancılığın kalkınması doğrultusunda çoğu çiftçiler doğal otlak alanlarını
kullanıyorlar. Bu tür hayvancılık faaliyeti ekstensif faaliyet olarak nitelendiriliyor.
Kışta hayvanlar (esasen büyükbaş) ahır şartlarında korunuyorlar.
Yemleme sürecinde kuru ot, saman ve arpa kullanılıyor. Guba ili köylerinde
koyun sürüleri köy halkı tarafından nevbetli otlatılıyor. Böyle nöbetin müddeti 20-
25 gün, bazen de bir ay aralıkla olabiliyor.
Hayvancılık faaliyetinde yerli halk tarafından üretim araçlarından asgari
ölçüde istifade ediliyor. Bundan dolayı, toplam harcamalar azalmış ve harcamaların
çoğu kısmının kış yemine sarf edilmiş oluyor. Geri kalan miktar ise hayvanların
baytar muayenesinden geçimine ve ilaçların alınmasına harcanıyor.
Guba ili dağ köylerinde korunan tavuklar esasen yerli cinslerden
oluşmaktadır. Çoğu ailelerde barındırılan tavukların sayı 20-30 arası değişir.
Üretilen yumurta ve et ürünleri esasen ailelerin özel tüketimi doğrultusunda
kullanılmaktadır. Ailelerin özel tüketiminden artı kalan mahsul Guba merkez
pazarında satmak üzere çıkarılıyor.
Bazı hallerde ürünler Guba köylerinden Baku şehir pazarlarına da
gönderiliyor. 2005 yılı eylül-ekim aylarında Guba pazarında 1 adet köy
yumurtasının fiyatı 500-600 manat olmuştur. Baku pazarlarında ise bu fiyat 700-
800 manat olmuştur.
5.6 Meyveciliğin Kalkınması Ve Pazarlaması
Tarım Master Planının hazırlanması ile ilgili yapılmış anket soru çalışmaları
ve araştırmaların ve Guba ilinde tarımsal üretime dair resmi istatistik bilgilerin
tahlilinden anlaşılıyor ki, hem planlı ekonomi döneminde, hem de özelleşmeden
sonraki dönemde meyvecilik il ekonomisinin vazgeçilmez alanı olmuştur.
Resmi istatistik bilgilerin tahlili gösteriyor ki, meyve bağlarının ekin alanı
14112 hektardır. Planlı ekonomi döneminde üretilen meyvelerin genel Sovyetler
birliği pazarına çıkarılması ve imali merkezi yönetime bağlı bir biçimde
yürütülmüştür.
Guba ilinde faaliyette olan konserve müesseseleri ürünlerin bir kısmının yerel
imalini yürütüyordu. Özelleşmeden sonraki dönemde, il arazisinde aynı
müesseselerin çoğulu faaliyetlerini durdurmuş, eski Sovyetler döneminde
kazanılmış Pazar ve müşteriler kaybedilmiştir. Bütün bunların sonucu olarak
üreticiler kendi ürünlerinin pazarlamasında ciddi problemlerle karşı-karşıya
kalmışlardı.
Artık bir kaç yıldır ki, Guba ili arazisinde meyvecilik üretimi ile meşgul olan
bazı müesseseler kurulmuştur. Bunlardan meyve suları üreten “SAF” müessesesini
örnek olarak belirtebiliriz.
59
Bu türlü müesseselerin oluşumu neticesinde meyve üreticileri kendi
ürünlerinin bir kısmını bu müesseselere satma imkanını kazanmışlar. Günümüzde
“SAF” ambalajı altında üretilen farklı meyve suları artık yurt dışına da ihraç
edilmektedir.
Şimdi ise 2001-2005 yılları süresinde ülkeden dışarıya çıkarılan elma ihracına
dikkat edelim. Bu veriler ülke genelinde elma ihracının göstergesi olsa bile ülke
çapında elma ihracına göre Guba ili diğer illerle karşılaştırıldığında (Haçmaz, Gusar
vb.) esas üstünlüğe sahip olduğu görülecektir. Guba Haçmaz bölgesinden elmanın
ihraç potansiyelini gösteren malumatlar Tarım master Planının ihraç pazarlaması
başlığı altında belirtilmiştir.
İl arazisinde meyve üretimi ile meşgul olan çoğu çiftliklerde esas itibarı ile
kolhoz-sovhoz döneminde ekilmiş, geleneksel elma türlerinin yetiştirildiği
görülmektedir.Bu tür geleneksel elma türleri “Cırhacı”, “Ağ palmet”, “Kırmızı
palmet”, “Kızıl Ahmedi”, “Anton”, “Napolyon” vb. türlerdir.
Lakin bununla beraber meyve üretimi hesabına ticaret faaliyetini
genişlendirmek isteğinde bulunan çiftçiler Guba bağları için geleneksel olan
türlerden başka rekabet gücü iyi olan türlerin de dikimini gerçekleştiriyorlar. Elma
üretimi yalnız Guba ili için değil, genel bölge ekonomisi için esas faaliyet nevidir.
Elma üretimi ile ilgili cari durumun tahlili gösteriyor ki, yerli üreticileri daimi
olarak bir soru düşündürmektedir. Bu soru ise şudur: Eğer bölgede elma üretimi
artarsa, o zaman pazarlama süreci nasıl gelişecektir?
Elmanın yığılması ve koruma dönemlerini araştırırken belli oluyor ki, ağustos
ayından kasıma kadar yerel ve başkent pazarlarında taze elma bulmak mümkündür.
Aralıktan sonra ise pazarlar depolarda tutulmuş elma ile teçhiz ediliyor. Yerli
üreticilerin düşüncelerine göre elmanın korunma sürecinde koruma araçlarından
verimli bir şekilde istifade edilirse o zaman aktif Pazar dönemini 3 ay daha uzatmak
mümkündür.
Araştırmalardan belli oluyor ki, elmanın korunma döneminde depoda zaruri
unsurların (sıcaklık, karanlık, elmanın yetiştirilmesi vb.) ciddi kurallar esasında
yapılmazsa, o zaman depoya toplanmış ürünün %30`na kadar kısmı zarar ediliyor.
Bu mesele ile ilgili yerli üreticiler tarafından yapılan tekliflerde, elmanın
uzun müddete korunması için dahili sıcaklığı koruyabilen depoların kullanılması ve
bu tür depolarda korunmakta olan elmaların zarar edilmemesi için ve elverişli
vakitlerde pazara elma çıkarma imkanı oluşabilir.
Eğer iç sıcaklığı kontrol edebilen depoların kullanılması sağlanabilirse o
zaman kısa müddetli sistemlerden az istifade olunur. Bu ise korunan elmanın
kalitesine olumlu tesir eder ve zararın azalmasına sebep olur.
Yeni teknoloji esasında kurulu soğutma sistemlerine elma koruma
depolarından istifade olunursa, o zaman mart nisan ve mayıs aylarında da Rusya
pazarlarına mahsul çıkarılabilir.
İç sıcaklığı kontrolde tutabilen depoların kullanılması hiç şüphe yok ki,
günümüzde de kullanılmakta olan kısa süreli koruma sistemlerinden daha verimli
olacaktır.
60
Bu sistemin uygulanması ile pazarlama mekanizmasının faaliyet
dönemini Şubattan Temmuz`a kadar uzatmak mümkün olacaktır. Ayrıca yılın
istenilen vaktinde yerli pazarı elma ile teçhiz etme imkanı oluşacaktır. Yerli Pazar
Şubat ve Mart aylarında çok miktarda elma kabul etme imkanına sahip olacaktır.
Lakin Mayısın sonlarında ve Haziranın başlangıcında ülkenin sıcak bölgelerinden
taze elma pazarlara giriyor. Bundan dolayı doğal olarak depolarda kalmış elmanın
satışı azalmaya başlıyor. Bununla ilgili üreticiler depolarda kalmış elmanın
satılması için elverişli zamanı dikkatle beklemeleri gerekiyor.
Üreticilerin düşüncesi şu ki, yeni teknoloji esasında hazırlanmış koruma
araçlarının uygulanması Nisan ve Mayıs aylarında Rusya ve diğer BDT (Bağımsız
Devletler Topluluğu) pazarlarına elma ihracını yaygınlaştırmak imkanı
oluşturacaktır.
Diğer taraftan yeni teknoloji esasında kurulmuş depolarda (iç hava sıcaklığını
denetleyebilen sistemlerinin kurulmasından sonra) ürün kaybı hazır ki depolarla
mukayesede az olacaktır.
Modern teknolojiler esasında kurulmuş soğutma sistemlerine sahip depoların
proje haline getirilmesi ile ilgili teklifler özel sektör tarafından somut projeler
vasıtası ile gerçekleştirilebilir.
Lakin bu amaçla her hangi bir yerli işletmecinin hazırladığı teklif ciddi
tarımsal teknolojiye ve ekonomik esaslara dayanmalıdır. Böyle teknolojiler özel
sektör tarafından uygulanırken bölgede üretilen elmanın nevileri, gelecekte bölge
için elverişli olacak yeni nevilerin üretimi imkanlarını da dikkate almaları
gerekiyor.
Yerel pazarlarda elmanın satış dönemi bittikten sonra özellikle mart ayından
sonraki dönemde çiftçi kapısındaki fiyatı 2500-3000 manat miktarında oluyor.
Lakin bu fiyatlar esnek olduğundan sık-sık değişebilir. Mart ayından sonraki
dönemde elmanın fiyatlarının yerli Guba pazarında ve Baku pazarlarında nasıl
değişeceği konusunda önceden fikir yürütmek çok zordur. 2005 yılı mart nisan
aylarında Baku pazarlarında Guba elması 6000-8000 manata kadar artmıştır.
Teklif edilen serin koruma araçlarının kurulması günümüzdeki koruma
(depo) faaliyetlerinin bir kaçına denk gelebilir. Lakin bu durumu her hangi bir fayda
olarak belirtmek doğru olmaz. En iyisi daha verimli , yüksek kaliteli ve uzman
tarafından yönetilen kısa süreli serin koruma araçları da kullanılsın.
Günümüzde meyvelerin bozulma orantısı önemli derecede azaltılırsa bu
durumda daha çok gelir elde etme ortamı oluşacaktır.
Yapılmış araştırmalar sonucunda genel olarak söyleye biliriz ki, yeni
teknolojiler esasında modern koruma depolarının proje haline getirilmesi ve
kurulması sürecinde çalışmalarında özel sektör, belediyeler, yerli işletmeciler ve
devlet kurumlarının karşılıklı işbirliği daha da faydalı olurdu. Böyle projelerin
gerçekleştirilmesi için yapılan destek yalnız Guba ili için değil, aynı zamanda
bütünlükte bölge ekonomisi için önemlidir.
61
5.7 Hayvansal Ürünlerin Pazarlaması.
Guba ilinde koyun ve keçilerin sayılarının artırılması için elverişli imkanlar
vardır. Özellikle ilin dağ eteği ve dağlık arazilerinde yerleşmiş köyler kendi coğrafi
mevkisine göre koyunculuk için elverişli doğal iklim şartlarına sahiptir.
Koyun sürüleri yaz mevsiminde Büyük Kafkas dağlarının eteklerindeki
yaylalarda otlatılıyor, kışta ise Hacıkabul, Kürdemir illeri arazisindeki kışlaklarda
korunuyor. Özellikle Konakkent bölgesi ve Hınalık köyü istikametleri koyunculuk
için daha da elverişlidir.
Hınalık köyünde üretilen tarımsal ürünler özel imaja sahiptirler. Zira Guba
pazarının bir bölümünde Hınalık köyünün resmi asılmış ve burada yalnız Hınalık
köyü ürünleri satılıyor.
Aynı ürünler içerisinde kendi tadı ve kalitesine göre daha çok alıcı kitlesi
toplayan “Hınalık peyniridir”. Guba pazarında satılan “Hınalık peyniri” yalnız yerli
alıcılar tarafından değil, aynı zamanda kenardan gelen müşteriler tarafından da
yüksek değerlendiriliyor.
Pazarda yapılmış anket ve araştırmalar sonucunda belli oluyor ki, Hınalık
köyünde peynirin nakit parayla satışıyla birlikte aynı zamanda diğer gıda ürünleri
ve giyim eşyaları ile de mübadelesi yapılıyor.
Pazarda Hınalık peyniri satan satıcı ile yapılmış mülakat sonucu belli
olumuştur ki, Hınalık köyüne giderken At eğerinin farklı kısımlarını merkezden
alarak köye götürüyor.
Hınalık köyünde yerli halk binek ve yük taşıma amacıyla atlardan çok istifade
ediyorlar. Bundan dolayı köy halkı arasında at eğerlerine daima ihtiyaç vardır. Bu
sebepten de Hınalık köyünde üretilen peynir at eğeri veya onun diğer kısımlarıyla
değiştiriliyor.
Çok yıllık tarihi olan eski Hınalık köyüne giden yollar çok bozuk
durumdaydı. Guba’dan bu köye 6 saatte ulaşılıyordu. Lakin 07 Ekim 2006 yılında
Guba-İspik-Hınalık yolunun inşaatı sonuçlandı ve Cumhurbaşkanı bu yolun
açılışında iştirak etti.
Böylelikle 6 saate gidilen yolu 40 dakikaya kat etmek mümkündür. Bu yolun
kullanıma verilmesi Hınalık köyünde üretilen tarımsal ürünlerin pazarlamasına ve
köy turizminin kalkınmasına destek verecektir.
Tarımsal reformlardan sonraki dönemde kolhoz ve sovhozlara ait büyükbaş
hayvanlar özelleştirildiğinden, günümüzde bu hayvanlar aile ve özel çiftliklerde
toplanmıştır. Guba ili nüfusunun tarımsal faaliyetleri sırasında hayvancılık da
önemli paya sahiptir.
Aile çiftlikleri bulundurdukları büyükbaş hayvanların et ve süt ürünlerinden
birinci aşamada kendileri faydalanıyor, özel tüketimden kalan kısmı ise satışa
yönlendiriyorlar.
Lakin eski kolhoz ve sovhozlara ait olan büyükbaş hayvanların
özelleşmesinden sonra, cins terkibi yozlaşmaya doğru gitmeye başlamıştır.
Özelleşmeden sonraki dönemde Rusya’dan, Baltık etrafı devletlerden etlik ve
sütlük kullanımı için cins düvelerin getirilmesi zorlaşmıştır.
62
Diğer taraftan büyükbaş hayvanların cins terkibinin iyileştirilmesi
amacıyla suni tohumlama çalışmaları gerçekleştirilmemiştir. Yalnız (İFAD”ın Dağ
ve yüksek dağ arazilerinin kalkınma programı) çerçevesinde bir kaç köyde suni
tohumlama çalışmaları başlatılmıştır.
Bu sebepten de büyükbaş hayvanlar arasında cins terkibinin iyileştirilmesi
problemi günümüzde de geçerlidir. Üretilen süt ürünleri: süt, yoğurt, kesmik, peynir
vb. şeklinde pazarlara çıkarılıyor.
ABD Uluslararası Kalkınma Birliğinin desteği ile Guba ilinde deneme için
yapılmış peynir yapım fabrika boyutlarına ve imal hacmine göre çokta büyük
olmasa bile çalışmaya başladıktan sonra halktan süt ürünlerini kabul etmeğe
başlamıştır.
Yapılmış anket çalışmaları ve araştırmalar sonucunda belli olmuştur ki, son
zamanlarda Guba ilinin yaylalarında bazı mülteci ilçe halkı tarafından otlatılmaya
getirilen koyun sürüleri, bu yaylaların otlak yüküne dayalı bölü prensipleri
bozulmuştur. Sonuç olarak yaylaların normdan artık sürülerle yüklenmesi ot
örtüsünün azalmasına, yaylalarda erozyonun artmasına neden olmuştur.
Aile çiftliklerinde korunan evcil kuşları esasen yumurtalık tavuklardan, kaz
ve ördeklerden ve hindilerden oluşmaktadır. Son zamanlar bazı ailelerde etlik
piliçlerin de bulundurulduğu gözlemleniyor.
Üretilen tahıl ürünlerinin, sebze ve bostan bitkilerinin bir kısmı ailelerin
kendi geçimlerini sağlamak amacıyla özel tüketime diğer az kısmı ise pazarlarda
satmak üzere ayrılıyor.
Grafik 11. Hayvansal Ürünlerin Pazarlama ġebekesi
ÇİFTÇİ
Özel tüketim
Perakende satış
Tüketici
63
5.8. Yerli Pazarlama Şebekesi
Yapılmış tahlil sonucunda söylene bilir ki, ürünler için oluşturulmuş tedarik
merkezleri, alım-satım ile meşgul olan bağımsız ticaretçiler, taşıyıcılar ve ya toptan
satış pazarları zayıf altyapıya sahiptirler.
Yerel belediyeler ve valilik temsilcileri ile bu alanda fikir mübadelesi ve
araştırmalar yaparken belli olmuştur ki, bu kurumların temsilcileri dahi pazarlama
ve onun organize edilmesi ve bu alanda mevcut problemler konusunda bilgileri
yeterli değildir. Bu sebepten ilgili kurumlar üreticilere pazarlama için zaruri sayılır
bilgilerin aktarılmasında danışmanlık hizmeti gösterme imkanına sahip değiller.
Dağlık arazilerdeki köyler, Hınalık, Konakkent, Digah, Zergova, Susay
köylerinde havaların karlı ve yağmurlu olduğu vakitlerde gidiş-geliş zorlaşıyor. Bu
ise yol ve taşımacılık problemlerini ortaya çıkarmakla Guba ve etraf il pazarlarına,
Baku Rostov otomobil yoluna, Baku- Kuzey Kafkas demir yol hattına çıkış
imkanlarını zorlaştırıyor.
Özelleşmeden sonraki dönemde çoğu ekin alanlarında bir sonraki ekin
sistemine uyulmaması, mevcut tarımsal teknolojinin eskileşmesi ve bitki koruma
araçlarının yeterince kullanılmaması ürünlerin hacmine, kalitesine ve dış
görüntüsüne tesir ederek onun rekabet gücünü azaltmış oluyor. Bu ise üretilen
ürünlerin pazarlamasına kendi olumsuz etkisini gösteriyor.
Pazarlara mahsul götüren şahısların Pazar fiyatları, pazarlara çıkarılmış
mahsullerin çeşitleri ve en esas ise talep ve arz arasındaki ilişkilerden, aynı
zamanda pazara aynı malı getiren rakipler konusunda bilgisizlik yerli mahsul
üreticilerinin şehir pazarlarında elverişli satış noktası kazanmalarını zorlaştırıyor.
Pazar segmanları konusunda tam bilgisizlik, yerli üreticilerle aracıların ve
alıcıların irtibata geçe bilmemesi köylerde üreticilerin ürünlerini satma konusunda
seçim yapmalarını zorlaştırıyor. (Örneğin: kendi bahçesinde, il ve şehir
pazarlarında)
İşte bundan dolayı köy halkının farklı ekstrimal durumları tahlil ederek
optimal seçim edebilmeleri için, Pazar fiyatları, tekelcilik, pazarlama grupları,
ticaretin planlanması konusunda mükemmel bilgi sistemine sahip olmaları
gerekiyor.
5. 9. Ürünlerin Korunması Ve Çeşitlendirilmesi
Guba ili için geleneksel ürün elma olduğu için ürünlerin korunması ve
çeşitlendirilmesini bu ürünlerin pazarlamasının organize edilmesi konusunda
durumunu tahlil edelim. Toplanmış elma eğer sonbaharlık elmaysa, o zaman bu
elmaları satış için elverişli olacak vakte kadar korunmasını sağlanacak veya
sonbaharlık değilse o zaman bu elmaların kısa bir zamanda satılması gerekecektir.
Elmanı korumak için daha çok aşağıdaki usullerden istifade ediliyor.
64
Bu amaçla bahçelerde özel çukurlar kazılıyor. Bu çukurların derinliği bir
metreye kadar oluyor. Çukurların içerisi “Gıcı bitkisi” ile örtülüyor. Sonra ise
korunacak elmalar bu çukurun içerisine yerleştiriliyor. Çukura dökülmüş
elmaların üstü de aynı bitki ile örtülüyor. Yapılan bu örtme ile elma ile toprak
arasında izolasyon oluşturuluyor ve çukurda sabit sıcaklığın korunması
yapılmış oluyor. Bundan sonra aynı çukurun üzerine (yağmur ve kar suları
dökülmesin diye) poşet türünden örtük seriliyor veya arduazla kapatılıyor.
Elma ve armudu korumak için 1-1.5 metre derinliğinde toprak kazılıyor.
Sonra 2 metre yükseklikte duvarlar taşla örülerek üstü kapatılıyor. Kapı öyle
yapılması gerekiyor ki, depoya güneş ışığı düşmesin. Sonra deponun
içerisinde meyveni yığmak için özel raflar yapılıyor. Son zamanlar meyvenin
korunması için böyle depolardan daha çok istifade ediliyor.
Elmalar derildikten sonra dış görüntüsüne ve ölçülerine göre üreticiler
tarafından çeşitlendiriliyor. Birinci sırada ezilmiş ve uzun müddete
korunması mümkün olamayacak ve yakın bir zamanda satılması gereken
elmalar seçiliyor. Sonra ölçülerine ve dış görüntüsüne göre orta dereceli
elmalar seçilip ayrılıyor. Ve nihayetinde hem ölçü itibarı ile hem de dış
görüntü itibarı ile müşterileri daha çok cezp edecek elmalar seçilerek
ayrılıyor.
Yapılmış anket çalışmaları ve araştırmalar vasıtası ile belli olmuştur ki,
kolhoz ve sovhozların faaliyeti döneminde Guba ili arazisinde 2 büyük
koruma deposu bulunmuştur. Aynı meyve koruma depoları şimdi de
mevcuttur. Özelleşmeden önceki dönemlerde bu depolar soğutma sistemleri
ile teçhiz edilmiş şekilde faaliyet gösteriyorlardı.
Koruma depoları Guba ili Zardabi köyünde yerleşmiştir. Günümüzde bu
depoların soğutma sistemlerinde problemler olduğundan çalışmıyor.
5.10 Ambalaj ve Paketleme
Elma pazarlara 25-30 kg.lık ahşap kutularda taşınıyor. Mahsul üreticileri ahşap
kutuları kendi kullanımları için hem satın alıyor hem de kendileri üretiyorlar. Bu
türlü ahşap kutuların bir adedi 2500-3000 manat değerindedir.
Bazı hallerde Guba pazarına, etraf il ve ilçe pazarlarına, Baku ve Sumgayıt
pazarlarına meyve şahsi arabalarla taşınıyor. Bunun için arabaların arka koltukları
çıkarılarak meyveler arka tarafa yerleştiriliyor. Bununla beraber arabaların üst
kısmında yük için kurulmuş yere de kutular vasıtasıyla yığılıyor. Guba Baku
otomobil yolunda ve il merkezinde bile bu türlü otomobillerle sık-sık
karşılaşabiliriz. Elma taşımacılığı için bazen mukavva kutulardan da istifade
ediliyor.
65
5.11 Tarımsal Ürünlerin Satışının Organize Edilmesi
Guba ilinde üretilen mahsullerin satılması bir kaç yönde gerçekleştiriliyor:
Yol Kenarında SatıĢ
Bu satış türü meyve ve sebze üreten çiftçiler için özellikle
gelenekseldir. Böyle satışa daha çok Baku-Rostov karayolunun ve Haçmaz-
Hudat yolunun kenarlarında rast gelmek mümkündür. Yol kenarlarına meyve
ve sebze ürünlerinden başka bal, et, yumurta ve meyve kuruları satış için
çıkarılıyor.
Bütün satış süreci nakit parayla ve ya başka bir ürünle değişmek yolu
ile gerçekleştiriliyor. Bu tür imkanlardan daha çok uzak mesafelerde yerleşen
pazarlara mal götürme imkanı olmayan üreticiler istifade ediyorlar.
Böyle yol kenarı satış mekanlarında pazarlanan tarımsal ürünlerin
alıcıları esasen etraf ilçeleri ziyarete giden ve ya ziyaretten gelen müşteriler
oluyor.
Yerel Ve Etraf İl Ve İlçe Pazarlarına Çıkış.
Üreticilerin bir kısmı ürettikleri mahsullerini yerli ve komşu ilçe
pazarlarına götürürken ürün satışıyla kendileri meşgul oluyorlar. Guba ilinin
tarımsal ürün üreticileri Guba pazarına Haçmaz, Kusar be Hudat pazarlarına,
yay mevsiminde Nabran pazarına, Bakü ve Sumgayıt pazarlarına ürün
götürüyorlar. Mahsullerin bu şekilde pazarlanması için gerekli olan
vasıtalardan biri de üreticilerin Guba ve etraf ilçe pazarlarında daimi satış
noktalarına sahip olmalarıdır.
Şehir pazarlarında (Örneğin: Baku şehri 8. km, yeşil pazar vb.) sürekli
satış noktasına sahip olan yerli üreticiler aynı zamanda, Guba ilinden gelen
diğer üreticilerin de ürünlerini pazarlamalarına imkan sağlıyorlar. Pazarda
satış noktasına sahip yerli satıcılar bu ürünleri ya kendileri toptan satış
fiyatlarıyla alıyor veya diğer satıcılara yönlendiriyorlar.
Alıcıların Çiftlikleri Ziyaret Etmeleri
Bir çok hallerde Pazar ticaretçileri veya teçhizatçılar onlara gereken
ürünleri, esasen de elma, armut ve kiraz vb. satın almak amacıyla Guba
köylerindeki çiftlikleri ziyaret ediyorlar.
Böyle ticaretçiler satın aldıkları ürünleri Baku’ye ve ülkenin diğer bölgelerine
ve kısmen de Rusya pazarlarına taşıyorlar. Mahsul uzak mesafelere taşınırken
ödenişin mal sahibine ürünün satışından sonra verilmesi durumları da oluyor.
Bu tür mahsul alıcıları köylere Guba ili merkezinden, Haçmaz ve Kusar
illerinden, daha çok Baku ve Sumgayıt şehirlerinden geliyorlar.
66
Bakü, Sumgayıt Ve Ülkenin Diğer Bölgelerine
Ürünlerin TaĢınması.
Bazı üreticiler il arazisinde faaliyet gösteren “Guba konserve 1”,
Amsar köyünde son yıllarda faaliyete başlamış “Tekan” meyve sebze imali
müessesesine, Hacı-Hüseyinli köyünde faaliyet gösteren “Teravet” meyve-
sebze imali müessesesine satıyorlar.
Lakin çoğu üreticiler ürünlerini Baku ve Sumgayıt pazarlarına ve
ülkenin diğer bölgelerindeki pazarlara götürüyorlar. Pazarlama ile ilgili zaruri
bilgilerin yetersizliği, bu istikamette çiftçilerin kendi alanlarında işbirliği
ilişkilerinin kurulmaması, üretilen ürünlerin satışı için pazarlarda elverişli
mevki tutmaya engel oluyor.
Yerli üreticilerin kendi ürünlerini satmak yönünde gruplaşması daha
çok akrabalık ilişkilerine dayanıyor.
Baku şehrine götürülen tarımsal ürünler esasen “Yeşil Pazar”, “8.km”
ve “Nesimi pazarında” pazarlanıyor. Bakü şehrinin ve Abşeron ili
arazisindeki ticaret noktalarına ürünler esasen bu pazarlardan paylaştırılıyor.
5.12 Satış Fiyatları
Pazarlama araştırmaları amacıyla Guba iline bağlı köylerde yapılmış
anket ve araştırma zamanı ürünlerin satış fiyatları da tahlil edilmiştir.
Genellikle üretilen elma Guba ili köylerinde Eylül-Ekim aylarında ağaçlardan
deriliyor. Ürün toplanırken bazı hallerde bağlarda satılıyor. Birinci sırada
uzun yıllar korunamayacak elmalar satılıyor.
Elma 25-27 kg.lık ahşap kutulara toplanıyor. Elma bağlarında aynı
kutular 8000-9000 manata satılıyor. Ağaçlardan derilirken satış zamanı 1 kg.
Elmanın fiyatı 340-360 manat oluyor. Toprak sahiplerinin verdikleri bilgilere
esasen derilmiş elmalar esas itibarıyla Kasım ayından sonra toplu satılışa
çıkarılıyor. Üreticiler tarafından “Beyaz palmet”, “Kırmızı palmet”,
“Kızılahmedi”, “Cırhacı”, ve “Semerenko” türleri satılmak üzere 25 kg.lık
ahşap kutulara yığılıyor.
Köylerde 25 kg.lık kutular kenardan gelmiş alıcılara 25000-30000
manata satılıyor. (1 kg. Elma 1000-1200 manat oluyor). Satın alınmış 25-27
kg.lık elma kutularında alıcılar tarafından esasen Baku şehrindeki “8. km.”,
“Yeşil pazar” veya “Nesimi pazarına” getiriliyor. Sonra ise aynı ürün 12-14
kg.lık kutularda paketleniyor. Toptan satışta 12-14 kg.lık kutular 20000-
25000 manata satılıyor. (1 kg. Elmanın fiyatı 1600-1700 AZM)
Aralık-Ocak aylarında Baku pazarlarında Palmet, Siganka,
Kısılahmedi, Semerenko türlerinin 1 kg. Toptan satış fiyatı 3000-3500 manat,
perakende satış fiyatı ise 4000-5000 manat oluşturuyordu.
Mart ayında ise “Beyaz palmet”, “Kırmızı palmet”, “Kızılahmedi”
türlerinin Yeni Pazar, Nesimi pazarı, 8.km pazarı, Pasaj pazarlarında elmanın
perakende satış fiyatları 5500-6000 manat oluyor. Bazı hallerde bu fiyatlar
7000-8000 manata kadar artıyor.
67
2005 Yılı Mart Ayında Guba Pazarında Tarımsal Ürünlerin Ortalama SatıĢ
Fiyatları (Manat)
Ürünün adı Ölçü birimi Perakende satış Toptan satış
Buğday Kg 1000 800
Arpa Kg 800 700
Patates Kg 1500 1200
Domates Kg 13000 12000
Soğan Kg 1300 1100
Salatalık Kg 8000 6000
Lahana Kg 1500 1200
Elma Kg 7000 6000
Sığır peyniri Kg 9000 8000
Koyun
peyniri
Kg 15000 13000
Kesmik Kg 2500 2000
Deri peyniri Kg 14000 13000
Yoğurt Litre 2000 1500
Süt Litre 2000 1500
Sığır eti Kg 16000 15000
Koyun eti Kg 20000 18000
Tavuk Kg 10000 9000
Yumurta 10 adet 6000 5000
5.13.Halıcılığın Ve El Zanaatçılığının Gelişimi
Yüksek kaliteli elle dokunulan halıların ve el işlerinin üretimi bölgede tarihi
gelenekleri olan sanayi alanıdır. Uzun yıllar ev şartlarında, aynı zamanda
imalathane ve atölye seviyesinde halılar dokunurken doğal boyalardan istifade
edilmiş ve orijinal milli süsleri aksettiren nakışlarla dokunmuştur.
Bundan dolayı geleneksel olarak Guba halıları satış pazarlarında teknolojik
üstünlüğe sahip olmuşlar. Dokumacılık becerisi ve yerli gül ve çiçekten
üretilmiş boyaların profesyonel kullanımı Guba halıcılık sanayisinin gelişimine
olumlu tesir göstermiştir.
Lakin, planlı ekonominin piyasa ekonomisi ile yer değişmesi Guba ilinde
halıcılığın gelişimine ve onun pazarlamasının organize edilmesine olumsuz tesir
göstermiştir.
Yapılmış araştırmalar sonucunda belli oluyor ki, Guba ilinde tarihen mevcut
olmuş halıcılık ve diğer el işleri sanat numunelerinin üretiminin devam
ettirilmesi, yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi için pazarlama ilişkilerinin
dengeli yürütülmesine büyük ihtiyaç vardır.
68
Yerel üreticilerin verdikleri bilgilere esasen Guba köylerinde
dokunan “Ağ çiçi”, “Beyazgül halı” vb. örnekler yalnız ülke dahilinde değil,
aynı zamanda BDT ve Avrupa birliği ülkelerinde de alıcılar tarafından yüksek
değerlendirilmiştir.
Lakin bu yönde örgütlenme ve planlı pazarlama grupları faaliyet
göstermediğinden bazı hallerde bu halı örnekleri Guba köylerinde yerli ve
yabancı işadamlarına değerinden çok aşağı fiyata satılıyor.
Guba ilinde geleneksel halı nevilerinin üretimi ve uluslararası pazarlarda
satışının organize edilmesi durumunda aşağıdakileri söylemek mümkündür:
Halıcılık sanayisinin yeni teknoloji esasında gelişimi Guba köylerinde
üretilen yünün uygun fiyatlarla satılışını hızlandırabilir.
Halıcılığın gelişimi köylerde kadın emeğinin bu faaliyet nevine
yönlendirilmesine, kısmen işsizliğin kaldırılmasına ve köy ahalisinin
gelirlerinin artmasına sebep olabilir.
Üretilen halıların pazarlamasının organize edilmesi durumunda yüksek
dağ köylerinde halıcılık faaliyetleri alanına ilgilerin artmasına ve bölgeye
ilave turistlerin yönlendirilmesine sebep olabilir.
Halıcılık sanayisinin yeni teknoloji esasında gelişimi, paralel olarak el
sanatları ve diğer sanat nevilerinin de gelişimini hızlandırabilirdi.
Bu yönde yapılmış araştırmalardan belli oluyor ki, bu alanda mevcut
problemlerden biri de halı üretimi için gerekli olan iplik materyallerinin
bölgeye Rusya’dan ithal edilmesidir.
Önceki dönemlerde halı dokunması için gerekli olan iplik materyalleri
kadınlar tarafından yün eğirmekle hazırlanıyordu. Bu türlü dokuma
materyalleri kendisinin yüksek kalitesine göre farklılık arz ediyordu.
Lakin son zamanlar elle eğrilmiş iplik materyallerinin satılışı
zorlaştığından köy kadınları bu faaliyetle az iştigal ediyorlar. Tarımsal
reformlardan sonra bu gibi meseleler özel sektör tarafından yönetiliyor.
Yani ipin yerli üretimine veya Rusya pazarlarından satın alınmasına
özel sektör kendisi karar vermelidir. Bu istikamette yapılmış anket
çalışmaları ve araştırma sonucunda aşağıdakileri söylemek mümkündür:
Guba ili için (özellikle dağ köyleri) geleneksel olan el işleri (dokuma
vb.) elle dokunan halıların üretimi ile turizm sektörü arasında güçlü bağlantı
mevcuttur. Lakin bu ilişkiler örgütlenmemiş bir biçimde sürdürülüyor. Yani
yerli halı üretiminin çeşitleri, fiyatları, halıların yaşı, tarihi halılar konusunda
bilgi sahipleri turistlerin kendileridir.
Araştırmalar sonucunda belli oluyor ki, turistler daha çok küçük
ölçümlü (hediyelik ) halılara ilgi gösteriyorlar. Bazı hallerde mikro halılar
daha çok dikkat çekiyor.
69
Şunu söylemek mümkün, halı sanayisi için renkli iplerin ithalini
tedricen azaltmak ve yerli üretimini ise desteklemek önemli bir biçimde
gerekmektedir. Lakin yerli üretime yapılan harcamaların altyapısı
öğrenilmeli, bu alandaki problemler halledilmeli, elde edilmiş olumlu
sonuçlar özel sektöre devredilmelidir.
5.14 İhraç Pazarlama
Yapılmış tahlil ve araştırmalar neticesinde belli olmuştur ki, Guba ve
etraf ilçelerden tarımsal ürünlerin, özellikle elmanın ihracı genişlenmektedir.
Lakin elmanın ihracında yalnız Guba ili değil, bölgede yerleşen Haçmaz,
Kusar illerinde oturan üreticiler de iştirak ediyorlar.
İthal-ihraç sürecine dair verilerin tahlili gösteriyor ki, ülkeden 2001-
2004 yılları süresinde elmanın ihracı genişlemiştir. Elmanın ihraç
potansiyeline göre diğer illerle mukayesede Guba ili üstünlüğe sahiptir.
Yıllar
bazında
ihraç
Elmanın
İhraç
edildiği
ülkeler
Elma
(ton)
Fiyatı
(Bin $)
1 tonun
fiyatı
$
2001 Rusya 2404,9 489,1 203,3
2002 Rusya 9037,0 1917,2 212,1
2003 Rusya 30476,8 8101,7 265,8
2004 Kazakistan 67,8 5,8 85,5
Rusya 32900,3 9897,1 300,8
Tablodan belli olduğu gibi 2001-2004 yıllarında elma esasen Rusya
pazarlarına götürülmüştür. Bununla beraber 2004 yılında Kazakistan
Cumhuriyetine 67.8 ton elma ihraç edilmiştir. Yerli üreticilerin bilgilerine
göre Rusya’ya ihraç edilen elma esasen Sankt Petersburg, Samara,
Çelyabinsk, Novosobirsk, Ufa, Surgut vb. şehirlerdeki pazarlara taşınıyor.
Guba elması Moskova şehrinde Proletarskaya, Prokovskaya, Toplistan
pazarlarına, St. Petersburgda ise Karlinkaya, Safius-brud pazarlarında
satılıyor. Elma ihraç edilirken kamyonetlere – (kamaz) yükleniyor. Bu
arabalar genellikle 25 tona yakın yük taşıma imkanına sahiptirler. Elma
ihracatı ile meşgul olanları 3 gruba ayırmak mümkündür:
1. Yerli elma üreticilerinin kendileri
2. Alım satımla meşgul olan yerli işadamları
3. Etraf illerden gelmiş alıcılar
Guba –Haçmaz bölgesinden meyvenin ihracı ile birlikte, meyve
kurusunun da iharcı gerçekleştirilmektedir. Guba köylerinde meyvenin
70
kurutulması tandırda ve güneş altında yapılıyor. Bunun için kamıştan
yapılmış hasırlar kullanılıyor.
Araştırma ve incelemeler zamanı Guba iline bağlı köylerde modern
teknoloji esasında faaliyet gösteren meyve kurutma atölyelerinin yaygın
olmadığı kesin olarak belirlenmiştir.
Guba ilinde üretilen meyve-sebze imali yönünde son zamanlar
üreticiler “SAF” müessesesi ve “Azersun” Türkiye-Azerbaycan ortak
müessesesi ile karşılıklı pazarlama ilişkilerini yaygınlaştırıyorlar.
Bundan başka Guba ili üreticilerinin “Tetrapak” şirketi ile de ilişkileri
kuvvetlenmektedir. Bu müessesenin ürettiği “Elit” meyve suyu tüketiciler
tarafından beğenilmektedir.
5.15 Turizmin Kalkınmasının Tarımsal Ürün Pazarlamasına Etkisi
Yapılmış araştırmalar ve incelemelerden belli oluyor ki, yalnız
pazarlama araştırması yapılmış Guba ilinin değil, aynı zamanda Guba-
Haçmaz bölgesinin bir kaç elverişli ve dikkat çekici özellikleri mevcuttur.
Aynı elverişli özelliklerden biri bölgenin kuzey istikametinde taşımacılık ve
ticaret koridorunda yerleşmesidir.
Bölgenin dikkat çekici diğer özelliği ise turizmin gelişimi ile ilgilidir.
Bölgede turizmin gelişimi için ormanlar, dağ alanları ve hazar denizi
plajlarına çıkış imkanlarının ve tarihi-kültürel anıtların mevcutluğu ile
ilgilidir. Bu sebepten de bölgede turizmin gelişimi stratejileri aşağıdaki
hedeflere yönlendirilmiştir.
Köy turizminin kalkınmasına destek olmak
Turistler için yeni dikkat çekici ortamın sağlanması (eğlence,
dinlenme mekanları vb) ve faaliyetlerin gerçekleştirilmesi.
Bunlarla beraber Guba köylerinde altyapının gelişimine (yol,
elektrik enerjisi, içme suyu) destek verilmesi.
Eğer turizm sektörünün kalkınmasına destek verilirse, bu sektör yeterli kadar
gelir getiren alana dönüşmekle diğer gelir getiren alanların dinamik gelişimine
neden olacaktır. Örneğin:
1. Turizm sektörünün gelişimi bölgede havancılık sektörünün gelişimini
destekleyecektir. (10 baş, 20 baş büyükbaş hayvan bulunduran çiftlikler turizm
şebekeleri ile pazarlama ilişkilerini kuvvetlendirebilirler)
2. Guba ve etraf bölgelerde içme ve tedavi özelliği taşıyan su kaynaklarından
daha verimli istifade etmek mümkün olacaktır.
3. Turizmin gelişimi Guba ili için geleneksel olan halıcılığın gelişimini
hızlandıracaktır.
4. Turizm sektörünün gelişimi bölgede esas ekonomik faaliyet olan
meyveciliğin gelişimine ve meyvelerin insan eli usulleri ile korunmasına karşın
“Elmanın uzun müddete koruma noktalarının” oluşturulmasına neden olacaktır.
71
5. Bölgede turizmin gelişimi sağlık, eğitim ve kültür kurumlarıyla
birlik halinde gelişecektir.
Mevcut durumun tahlili gösteriyor ki, son birkaç yıl süresince Guba ilinde
turizm sektörüne ait altyapı gelişmeğe doğru yönelmiştir. Bu istikamette önceler
mevcut olmuş turizm –dinlenme mekanları modern standartlar seviyesinde tamir
edilmekle beraber yenileri de kurulmuştur.
Örnek olarak Guba ili merkezinde, “Geçleş dinlenme bölgesi”, “Tengialtı
deresinde inşa edilmiş dinlenme mekanları” ve “Lond Fores” otelini belirtebiliriz.
Artık Guba ili arazisindeki turizm hizmetlerinden gittikçe daha çok yerli ve
uluslararası teşkilatların, aynı zamanda büyükelçiliklerin ve diplomatik
temsilciliklerin personeli tarafından ziyaret edilmeğe başlanmıştır.
Bunun sonucu olarak, Guba ili arazisindeki otel ve dinlenme mekanlarının
hizmetleri tedricen uluslararası standartlar seviyesine ulaşmaktadır. Bu tür
standartların uygulanması ise Gubada turizmin ve otel işletmeciliğinin gelişimine
olumlu tesir gösterecektir.
Bütün bunlar da otel ve dinlenme mekanlarının hizmetlerinden istifade eden
yerli ve yabancı misafirlerin kaliteli tarım ürünlerine olan taleplerinin karşılanması
zaruretini öne çıkarıyor.
Yapılmış tahliller sonucunda belli oluyor ki, artık otel ve dinlenme
mekanlarının tarımsal ürünler ile teçhiz edilmeleri için belli başlı pazarlama
ilişkileri kurulmuştur.
Lakin bu tür pazarlama zincirinin kapsam dairesinin sınırlı olması, ilin
yerleşim birimlerini kısmen ihata etmesi, aynı zamanda bu istikamette
örgütlenmenin olmaması, çoğu yerli üreticileri bu şebekenin faaliyetinden kenarda
kalmak zorunda bırakıyor.
Bu yönde pazarlama ilişkilerinin genişletilmesi dağ köylerinde üretilen balın,
kaliteli peynirin, aile çiftliklerinde üretilen tere yağının, orman meyvelerinden
hazırlanmış reçelin elma, armut, erik ve kirazın, aynı zamanda el sanat işlerinin,
evlerde dokunan halı ve palazların satımının hızlanmasına sebep olacaktır.
5.16 Tarımsal Üretimin Ve Pazarlamasının Kredileştirme İmkanları.
Guba ili çiftliklerinde yapılmış anket çalışmaları ve araştırmalar neticesinde
belli olmuştur ki, toprak mülkiyetçilerinin esas problemlerinden birisi de çiftliklerin
başlangıç sermayeye olan taleplerinin karşılanması için mali desteğe olan ihtiyacın
karşılanmamasıdır.
Kredilerden istifade etme ihtiyacı, toprak mülkiyetçilerinin tarımsal
faaliyetlerini genişlendirmeleri, halıcılığın ve yeni iş alanlarının oluşturulması ile ve
aynı zamanda Guba köylerinde turizm şebekelerinin genişlendirilmesi ile direk
bağlantılıdır.
Yapılmış tahliller esasında söylenebilir ki, mevcut ticari iş ortamı ile
kredilerin yönetilmesi mekanizması arasında uygunsuzluk vardır. Kredi almak
isteyen müşterilerin çoğunluğunun bölgedeki kredi müesseseleri, kredi süreci ve
faiz sübvansiyonları konusunda yeterli bilgiye sahip değiller. Bununla beraber son
72
zamanlar Rabite bank, Tarım Kredi, Demiryolbank, Kredobank, Mikromaliye
kredi teşkilatı gibi finans kurumları yerli işletmecilere tarımsal kredi hizmetleri
sunmaya başlamışlar.
Meyvecilik ve hayvancılıkla meşgul olan işletmecilerin iş planlarının
hazırlanması, finans yönetiminin dengeli yürütülmesi ile ilgili bilgi ve becerilerinin
derinleşmesine ihtiyaçları vardır. Günümüzde tarımsal üretimcilikle meşgul olan
vatandaşların kredilere olan ihtiyaçlarının giderilmesinde problemler devam
etmektedir. Bu konuyla ilgili problemleri aşağıdaki gibi özetleye biliriz:
- Bölgedeki kredi kurumları kendi faaliyetlerini artık sürekli işi olan orta ve
büyük boy müesseselere yönlendirmişler.
- Toprak mülkiyetçilerine verilen kredilerin hacmi çok yüksektir. (%18-25)
- Kredi aracılığıyla üreticilere verilen borçlar kısa müddetlidir ve esasen de
üretim araçlarının satın alınmasına yetecek kadardır.
Tarımsal ürün üreticilerinden kredi müesseselerinin talep ettiği garanti ve
kefil şartları çok sert kurallara dayanmaktadır. (Bakü şehrinde daire vb.
gayrimenkul)
Bütün bunlardan şu sonuca varabiliriz ki, tarımsal ürün pazarlamasının
başarılılığını ve sürekliliğini temin etmek için bu hizmeti organize edecek üretici
pazarlama gruplarının kredileştirilmesi önem arz etmektedir.
Diğer taraftan üreticilerin iş becerilerini, finans yöneticiliğini, muhasebe
işlerinin organize edilmesi ve daha da geliştirilmesi için Guba şehrinde “Guba
agrobiznes şirketi” ve sivil toplum örgütlerinin “Guba Eğitim ve İnsan Kaynakları
Merkezi” ile ilişkilerin kuvvetlendirilmesi planlanan hedeflerin elde edilmesine
olumlu tesir gösterecektir.
Diğer bir versiyon ise şu olabilir ki, Guba ili arazisindeki mahsul
üreticilerinin katılım ile “İşletmeciliğe teşvik merkezleri” oluşturulabilir. Bu tür
merkezler öncelikle üreticileri istifade edecekleri kredi hizmetine hazırlamakta
olumlu rol oynayabilir. Bununla beraber ilgili merkezler müşterilerin öğrenilmesi,
onların kredi ajanslarına tanıtılması, kredileştirilmiş faaliyet alanında danışmanlık
ve izleme ve denetim mekanizmasının organizesinde katılımcı olabilirler.
5.17 Pazarlama Araştırmalarının Neticeleri
Guba ili arazisinde üretilen tarımsal ürünlerin pazarlanmasına dair yapılmış
araştırma ve incelemeler sonucunda aşağıdaki neticelere gelmek mümkündür:
İl arazisinde üretilmiş tarımsal ürünlerin pazarlama işlerinin organize
edilmesi yeterli kadar sistematik ve güvenilir bilgi yetersizliği mevcuttur. İş
becerileri yetersiz ve sınırlıdır.
Araştırmalar sonucunda belli olmuştur ki, problemler yalnız piyasanın
(tüketicilerin) taleplerine uygun rekabet gücü iyi olan tarımsal ürünlerde değil,
aynı zamanda bu ürünlerin pazarlamasında da mevcuttur.
73
Gözlemler sonucunda belli olmuştur ki, ister köy halkı arasında istersede
diğer topluluklarla olan işbirliği ilişkilerinin geliştirilmemesi, tarımsal üretimin
artmasına ve onun rekabete karşı dayanırlılığına olumsuz tesir gösterdiği gibi,
aynı zamanda piyasa ilişkilerinin geliştirilmesine, özel pazarlama gruplarının
oluşturulmasına da olumsuz tesir göstermektedir.
Yerel aile çiftliklerinde yapılan mülakat çalışmaları sonucunda şu neticeye
varılmıştır ki, toprak reformu ve emlakin özelleştirilmesi yapıldıktan sonra uzun
müddet boyunca, yeni kurulmuş özel kurumların başlangıç sermayeye olan
ihtiyaçlarının giderilmesi yönünde zorluklar yaşanmıştır.
Yerli halk arasında ekonomik yönden aktif nüfusun tarımsal faaliyetlerden
fasılalı (mevsime göre) olarak ayrılmaları ve Rusya şehirlerine daha çok
miktarda para kazandıracak iş peşinden gitmeleri, köylerde üretilen mahsullerin
pazarlamasına, üretici-pazarlama ilişkilerinin gelişimine olumsuz tesir
gösteriyor.
Guba ili dahilinde, şehirlerarası ve ihraç pazarlama ilişkilerinin sürekli
faaliyet devri ve kapsama alanı sınırlıdır. Çoğu ürünler için iki esas Pazar
mevcuttur – yerel ve Baku, Sumgayıt pazarları.
Hayvansal üretimle meşgul olan tüzel ve özel kişilerin büyük çoğunluğu il
arazilerinde bulunan yayla ve kışlalardan istifade edemiyorlar. Onlar daha çok
köy etrafı otlak yerlerden istifade ediyorlar. Bu ise üretilen ürünlerin kalitesine
ve hacmine tesir ediyor.
Köy yollarının durumu ve taşımacılık için yapılan zaruri harcamalar ürünlerin
istenilen vakit ve istenilen hava şartlarında ilgili tüketici kitlesine ulaştırmasına
engel oluyor.
Yerli halkın esas gelir kaynağı hayvansal ve bitkisel ürün üreticiliği ve bu
ürünlerin satışı ile direk bağlantılıdır. Lakin araştırmalardan belli oluyor ki,
tarımsal faaliyet ile beraber, bazı topluluklarda kenardan maliye desteği, kırsal
turizm faaliyeti, zanaatçılık ve sair günlük çalışma karşılığı faaliyetler de
mevcuttur.
Guba ilinde üretilen tarımsal ürünler imal ürünlerine orantıda daha çok ham
madde şeklinde satılıyor.
Tarımsal ürünlerin üretiminde mevcut olan sigorta sisteminin
iyileştirilmesine ihtiyaç vardır.
74
İlin doğal kaynak sularından ve mineral su kaynaklarından kısmen
istifade ediliyor.
Yerli üretim mahsulü olan ürünlerin pazarlamasının verimli bir şekilde
organize edilmesi alanında ve dahili piyasanın korunması meselelerinde belli
problemler günümüzde de geçerli kalmaktadır. Ambalaj ve paketleme,
koruma ve ürünlerin taşınması süreci modern standartlarda yapılmamaktadır.
İl arazisinde üretici-pazarlayıcı gruplar bulunmamaktadır. Bazı uluslararası
teşkilatların desteği ile oluşturulmuş dernek ve birlikler istisna planlı şekilde
pazarlama çalışmaları için örgütlenme yapılmamıştır.
Tarımsal üreticiliğe yönlendirilmiş servis alanları (teknik bakım, et imali, süt
imali) konusunda küçük ve orta boy işletmecilik gelişmemiştir.
Toprak mülkiyetçilerinin çiftçilik faaliyetlerinin kredileştirilmesinde,
kullanım tarihini bitirmiş araç ve gereçlerin yenileri ile değiştirilmesinde
problemler vardır. (Not: Son zamanlar Agrolizing şirketi bu yönde faaliyete
başlamıştır.)
ALTINCI BÖLÜM
6. Problemlerin, Potansiyellerin, Ġmkanların Ve Kısıtların Tahlili
Bu Bölümün amacı, Tarım Master Planının hedef ve stratejilerinin belirlenmesi
için il arazisinde tarımsal faaliyetle meşgul olan çiftçilerin karşılaşmakta oldukları
esas problemleri tahlil etmek, esas kısıtları belirlemek, bu problemlerin halledilmesi
için imkan ve fırsatları belirlemektir.
Bu tahliller ilin biyofiziksel ve sosyo ekonomik özelliklerini ve aynı zamanda
tarım alt sektörlerini kapsamaktadır. Problemlerin kategorilere göre dağılımı
aşağıdaki tabloda aksedilmiştir.
6.1 Mevcut Problemlerin Kategorileri
Problemlerin kategorileri
Tesir altında kalan bölgeler, sosyal, ekonomik guruplar ve
üretici kategorileri
Doğal kaynaklar ve çevrenin
korunması alanında
Son yıllar tabiatta gerçekleşen birtakım anomaliler, küresel
ısınma çevreye olumsuz tesirini göstermiş, dolu ve sel
sularının miktarı artmış, bu ise diğer bölgelerde olduğu gibi
Guba ilinde de çevreye olumsuz tesir göstermiştir.
Hayvanların baş sayısının artması, otlak yükünün dengeli
dağıtılmaması yaylalarda erozyonun genişlemesine sebep
olmuştur.
Sosyo-ekonomik alanda
Sosyo-ekonomik alanda mevcut problemler insanların yaşam
şartlarını, aynı zamanda da çalışma becerilerini etkileyen unsulardır.
Özellikle dağ ve yüksek dağlık arazilerde yılın belli mevsimlerinde
gidiş-gelişin sınırlı olması, yol ve taşımacılık gibi problemler
geçerlidir. Elektrik enerjisindeki fasılalar, dağlık arazilerdeki
köylerin doğal gaz teçhizatı konusunda zorluklar mevcuttur.
75
Bitkisel ve hayvansal
ürünlerin üretimi alanında
Guba ili ülkemizde elma üretimi merkezi gibi biliniyor. Lakin
esas elma bağları sovyet döneminde ekilmiş, yaşlanmış ve
meyve verme becerisi zayıflamıştır. Mahsulün yığışı,
korunması, paketlenmesi, sertifikalaştırılması ve taşınması
alanında problemler mevcuttur.
Mahsulün depolarda uzun süre korunması için modern araçlar
kompleksi olmadığından eylül-ekim aylarında pazarlara daha
çok mahsul çıkarılıyor. Neticede sonraki aylarda elma kıtlığı
oluşuyor. Bu ise fiyat değişmelerine (artmasına) tesir ediyor.
Hayvancılık sektöründe de belli problemler mevcuttur.
Büyükbaş hayvanların, ova, dağ eteği ve yüksek dağlık
arazilere has olarak çeşitlerin farklılığı ve cins terkibi
karışmıştır. Hayvancılıkta yem çalışmalarının organize
edilmesi ve özel baytarlık hizmetinin gelişimine ihtiyaç vardır.
Bitkisel ve hayvansal
ürünlerin imali alanında
Köylerde topluluk seferberliği gelişmediğinden, ortak
problemlerin halline ortak yaklaşım mümkün olmuyor. Bu ise
dağ eteği ve dağlık arazilerde modern standartlara uygun
küçük süt ve et imali için araçların satın alınması ve kurulması
için ortak mali desteği zorlaştırıyor.
Doğal kaynakların kullanımı
Elektrik enerjisi, doğal gaz problemi ile ilgili son zamanlara
kadar ormanların yakıt materyali gibi kullanılması yaygındı.
Bu ise arazideki eşsiz ağaç nevilerinin kesilmesine, sonuçta ise
ekolojik dengenin bozulmasına neden olacaktı.
Orman meyvelerinin, yumuşak meyvelerin (kiraz, çilek vb.)
ve şifalı bitkilerin toplanması ve satışında da problemler
vardır. Yalnız “Dağ ve yüksek arazilerin kalkınması
programı” çerçevesinde birkaç köyde (Susay, Hınalık vb.)
orman meyvelerinin toplanması ve satışı yapılmaktadır.
Özelleşmeden önce 6500 hektar alanı sulama
imkanına sahip yeraltı şebeke mevcut idi.
Günümüzde bu şebeklerin çalışır durumda olmamasından
dolayı yalnız 2000 hektar toprağın sulanılması mümkündür.
Tarımsal işletmeciliğin verimliliği ve
gelirleri alanında.
Kredi alma şartlarının ağır olması (faiz, süre, depozit) yüksek
verimli tohumların az kullanılması, değişimli ekin sisteminin
gerçekleştirilmemesi, pay topraklarının küçük hacimde olması
çiftlik işletmelerinin verimli çalışmasına engel oluyor. Bunun
neticesi olarak tarım faaliyetlerinin gerçek iş faaliyetine
dönüşmesi zayıf ilerliyor.
Tarımsal ürünlerin pazarlaması alanında İç pazarların gerekli şekilde korunmaması, ürünlerin pazarlara
sunulma imkanlarının yetersizliği. Üretici pazarlama
gruplarının bulunmaması tarımsal ürünlerin Bakü, Sumgayıt
ve diğer ilçelerdeki pazarlarda tüketicilere ulaşana kadar bir
elden diğerine devretme süreci yaşanıyor ve sonuçta fiyatlara
suni zam yapılıyor.
İşsizlik ve göç meseleleri
Toprak reformu ve emlakin özelleştirilmesi sonucunda sınırlı
ölçüde toprak ve emlak payına sahip olmuş ve çalışma becerisi
olan nüfusun bir kısmı son zamanlara kadar ülkenin ve
Rusya’nın farklı şehirlerine göç etmek zorunda kalmışlar.
Lakin Cumhurbaşkanı”nın 11 Şubat 2004 yılı tarihli 24 sayılı
fermanı ile onaylanmış Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin
Sosyo-Ekonomik Kalkınmasına dair Programı (2004-2008
yılları) çerçevesinde Gubada yeni iş mekanlarının
oluşturulması sürekli ve mevsime uygun yapılan göçlere
olumlu tesir göstermiştir.
76
6.2 Ġl Arazisinde Mevcut Problemler Ve Onların Kapsam Dairesi
Guba ili esasen dağlık arazide yerleşmektedir. Burada jeomorfoloji
toprak-iklim şartlarının karışıklığı ve antropojen unsurların ortak tesiri
sonucunda erozyon süreci oluşarak zaman geçtikten sonra genişlemeğe
başlamıştır. Arazide erozyonun bütün nevine rast gelmek mümkündür.
Bunlar: sathi, koyak, otlak, irrigasyon ve toprak kaymaları olabilir.
Arazide sel olayları da mevcuttur. Taşkınlar tarıma, genel olarak
ekonomiye çok ciddi zarar vurmuştur. Bunu 2003 yılında oluşmuş sel ve
taşkınların örneğinde çok net görebiliriz. İlin yaz otlakları esasen dağ –çimen
topraklarda yerleştiğinden hayvancılığın gelişimine olumlu tesir gösteriyor.
Burada otlaklar sürekli kullanılıyor ve hayvanların otlatılması normdan
fazladır. Toprak koruyucu önlemler uygulanmadığı durumda otlaklar
erozyonla karşı-karşıya kalıyorlar. Burada çim katının bozulması sathi akımın
oluşmasına neden oluyor. Sonuçta küçük ve büyük kaymalar oluyor.
İl arazisinde dağ-orman toprakları 600-1800 m deniz seviyesinden
yüksektedir. Bu ormanlar toprak koruyucu ve su tanzimleyici özelliğe
sahiptir. Şunu da belirtmek gerekiyor ki, dağ ormanlarının sıklığı antropojen
unsurların tesiri altında hayli azalıyor ki, bunun sonucunda toprağa düşen
çökeltiler tam olarak nüfuz etmiyor ve akım oluşuyor. Ağaçların sürekli
kırılması toprak verimliliğinin bozulmasına ve onların yararsız hale
düşmesine neden oluyor.
Dağlık ekim bölgelerinde toprak koruyucu tarımsal teknolojinin
uygulanmaması, çoğu hallerde sürüm ve ekim çalışmalarının yamacın
uzunluğu yönünde yapılması durumunda, saflar arası ekilen bitkilerin
ekininin tercih edilmesi toprak kaymaları ve bitekliliğinin kaybedilmesi ile
sonuçlanmaktadır.
Dağ eteği kısımlarda ise sulama modern metotlarla yapılmadığı zaman
irrigasyon erozyonu yaygınlaşıyor. Arazide koyak erozyonuna hem dağ-
çimen bölgesinde ve hem de bozkır bölgesinde rast geliniyor. Göründüğü gibi
Azerbaycan’ın bu doğal zengin bölgesinde erozyon genişliyor, bu nedenden
ona karşı mücadele çok büyük önem taşıyor.
Dağ-çimen bölgesinde yayılan çimli dağ –çimen toprakları erozyon
sürecine karşı dayanıklı olsa da otlaklarda eğilimli ve dik yamaçlarda (45
derece ve ondan çok alanlarda) erozyon süreci süreklilik hali almıştır. Burada
sathi kaymalar çok şiddetli hale gelmiştir. Bitki örtüsünün yeniden
yapılandırılması ise zayıf gelişiyor. Bunun da başlıca sebebi bu alanlarda
otlatmanın sürekli bir biçimde yapılmasıdır. Erozyon sürecinin gelişimi alp
ve subalp bölgede daha yaygın hale gelmiştir. Yamacın meyilliliğine bağlı
olarak toprak kaymalarının miktarı daha fazla oluyor.
Genel olarak problemlerin biçimini, sebeplerini ve tesirlerini aşağıdaki tablodan
anlayabiliriz.
77
Esas kategoriler
Sistemleştirilmiş problemler
Altyapı problemleri
Sebepleri
Tesirleri
Doğal kaynaklar ve
çevrenin korunması
Taşkınlar, sel suları çoğalmış
ve çevreye tesiri artmıştır.
Toprakların erozyonu
çoğalmıştır.
Dolu dağıtan topların az
kullanılması, sel sularının
kontrol altında tutulmaması,
erozyona karşı mücadele
önlemlerinin zayıf yapılması.
Bazı hallerde sel suları ekin
alanlarını söküp götürüyor,
verimlilik aşağı düşüyor,
yerel nüfusun gelir elde
etme imkanları kısıtlanıyor.
Sosyal, ekonomik
ve toplumsal
altyapı alanında
Yol, taşımacılık, elektrik
enerjisi, doğal gaz teminatı,
içme ve sulama su
teminatında, köylerde eğitim
ve sağlık kurumlarının
yenilenmesi alanında.
Bağımsızlığın ilk yıllarında bu
meselelerin halline az dikkat
edilmiş, köylerde ahalinin boş
vakitlerini değerlendirmeleri
ve dinlenmeleri için toplu
sosyal çalışmalar azalmıştır.
Sonuçta köylü gençlerin
Guba ili köylerinde
meskunlaşma ilgileri
azalmış ve göç eğilimi
kuvvetlenmiştir. Lakin son
zamanlar “Haydar Aliyev
Fonu”nun bu amaç
doğrultusunda yapmış
olduğu faaliyetler tarım
sektörü altyapısını
geliştirmiştir.
Hayvancılığın
gelişimi
Sovyetler birliği dağıldıktan
sonra hayvancılığın cins
terkibinin yapısında ciddi
değişiklik olmuştur.
Rusya’dan, Baltiketrafı
ülkelerde safkan hayvanların
getirilmesi zorlaşmış, suni
tohumlama çalışmaları
gerçekleştirilmemiştir.
Neticede Guba arazisinde
düzen, dağ eteği ve yüksek
dağlık arazilere has neviler
karışmıştır. Verimlilik
göstergeleri (et, süt) aşağı
inmiştir.
Bitkiciliğin
gelişimi
Rekabet gücü iyi olan mahsul
üretiminde problemler
mevcuttur.
Üreticilerin teknik altyapısı
zayıftır, iç pazar dış pazarın
tesirinden yeterli kadar
korunmuyor. Yeni teknoloji
yetersizliği mevcuttur
İşte bundan dolayı bitkisel
üretimi potansiyel imkanlar
seviyesine kaldırmak
mümkün olmuyor.
Verimlilik ve gelir
Bitki koruma araçlarının fiyatı
elverişli değil. Yerel halkın
kredi alma imkanları sınırlıdır.
Çiftçiler yeterli kadar
kimyasal ilaçlardan istifade
edemiyorlar. Depozit için
yerel bankaların şubeleri bazı
durumlarda merkez illerde
daire, vb. gayrimenkul talep
ediyorlar.
Bütün bu unsurlar verimlilik
göstergelerine tesir ediyor,
çiftçiler az gelir elde ediyor,
bu alana ilgi azalıyor.
Turizmin gelişimi Otellerde, turizm dinlenme
merkezleri az olduğundan
fiyatlar yüksektir.
Turizm hizmeti için “köy
turizmi”, “tarım turizmi”
hizmetleri az gelişmiştir.
Sonuçta geliri az olan nüfus
yaz aylarında bu türlü
hizmetlerden
faydalanamıyor.
Marketing ve
pazarlama
Sovyetler dönemindeki
pazarlama kanalları ve Pazar
zincirleri bozulmuştur.
Hem içte, hem de dışta gerekli
olan pazar segmanlarına üye
olabilmek için “ambalaj ve
paketleme”,
“standartlaştırmanın dünya
standartları seviyesinde olması
gerekiyor.
Sonuçta üretilen tarımsal
ürünler zamanında ve
değerinde pazarlanamıyor.
Tarım için kadro
hazırlığı
Ülkede tarımsal reformlar
gerçekleştirilmiş, lakin tarım
eğitimi alanındaki reformlar
buna uygunlaştırılmamıştır.
Tarım alanında eğitim hizmeti
veren müesseselerin Tarım
Bakanlığından alınarak Eğitim
Bakanlığı sistemine verilmiş
olması, kadroların tarım
yönetimine uygun branş sahibi
olması, lisansüstü eğitim
almaları ve ilgili alanlarda
istihdam edilmeleri
zorlaşmıştır.
Sonuçta köylerde “Tarımsal
işletmecilik” ihtisasına
sahip (biznes plan
hazırlayabilen, finans
yönetimi, suni tohumlama,
özel veterinerlik, yeni
araçların kullanımı) kadroya
ihtiyaç artmıştır.
78
Hayvancılığın yem
teminatı
Karışık ve güçlü yem üretimi
alanında problemler
mevcuttur.
Hayvanların baş sayısı artmış,
lakin yem bitkilerinin ekin
alanı ve üretimi bu duruma
uygunlaştırılmamıştır.
Hayvanların daha çok doğal
otlaklarda otlatılması tercih
ediliyor. Bu ise verimliliğin
azalmasına ve otlaklarda
erozyonun artmasına neden
oluyor.
6.3 Kalkınma Ġmkanlarının Değerlendirilmesi
Hedefte tutulan her gelişim amacına ulaşmanın bir veya birkaç yolu olabilir.
Bundan dolayı gelişme yönü doğrultusunda gerçek durumu tahlil ederek
değerlendirme yapılırken, bu alandaki mevcut potansiyelleri, imkan ve
gerçeklikleri, gelenekleri, risk ve tehlikeleri dikkate almak, aynı zamanda bu
unsurların birinin diğerine ne kadar etkili olacağının bilinmesi gerekmektedir.
79
Kalkınma Ġmkanlarının Değerlendirilmesi
No
Master
planının
amaçları
Güçlü yönler
Zayıf yönler
Fırsatlar
DıĢ tehlikeler, kısıtlar
1
Meyveciliğin
kalkınması
1991 yılında Gubada 21000
hektar verimli bağ alanı
mevcut idi. Günümüzde ise
15000 hektar meyve bağı
mevcuttur ve bu bağlardan
2005 yılında 104360 ton
meyve toplanmıştır. Bu
üretimi artırmak için
potansiyel imkanlar
mevcuttur.
Lakin çiftçiler hala Sovyet
döneminde ekilmiş, yaşlanmış,
meyve verme becerisi zayıflamış
meyve bağlarını ekiyorlar.
Günümüzde kuzey bölgesinde
Fransa ve Azerbaycan’ın ortak
yürüttüğü “Kuzey bölgesinde
meyveciliğin kalkınmasına
yardım” projesi (FRAZER)
gerçekleştirilme-ktedir. Bundan
dolayı projenin imkanlarından
azami derecede faydalanmak
gerekiyor.
Lakin yeni bağların dikilmesi,
üretimin artırılması problemlerini
biraz daha artırabilir. Çünkü
meyvelerin korunması, paketlenmesi,
standartlaştırılması ve pazarlaması
meseleleri halledilmelidir. İç pazar dış
pazarın tesirinden yeterince
korunmalıdır.
Büyükbaş
hayvanlar için
suni
tohumlama
hizmetinin
organize
edilmesi
(Vladimirovka
, Zerdabi,
Timiryazev
köyleri)
Yerel ortaklıklar hayvanların
cins terkibinin
iyileştirilmesini, neticede süt
ve et üretiminin artırılmasını
desteklemekteler
Köylerde örgütlenme, topluluk
seferberliği, problemlerin
halledilmesinde ortak iştirak
etmek, dernek ve birliklerin
teşkili az gelişmiştir.
Faaliyet il arazisinde 2 köyde
(Gam-Gam ve Susay) İFAD
teşkilatı tarafından başlatılmıştır.
Köylerde suni tohumlama
teknisyenlerinin hazırlanması, onların
zaruri araçlarla teçhiz edilmelerinde
problemler mevcuttur. Sperma
muhafaza kapları yabancı ülkelerde
üretilmektedir. Onların satın alınması,
sperma ile, sıvı azotla teçhiz edilmesi
için mali destek gerekmektedir.
3 Koyunculuk
çiftliklerinde
sütlük koyun
ve keçi
cinslerinin
çoğaltılması.
Guba ili dağ köylerinde
(Hınalık vb.köylerde) sütlük
koyunculuğun kalkınması için
elverişli doğal iklim ve bu
alanda köy halkının tecrübesi
vardır.
Koyunculuk çiftliklerinde süt
imali esasen el usulü ile
gerçekleştirilmek-tedir. Süt imali
müesseselerinin kurulmasına
ihtiyaç vardır.
Türkiye-Azerbaycan tarım
yürütme kurulunun toplantı
protokolleri çerçevesinde
Türkiye’den bu cinslerin satın
alınması mümkündür.
Bu faaliyetin gerçekleştirilmesi
durumunda çiftliklerde veteriner,
özellikle özel veterinerlik hizmeti,
yemcilik çalışmalarının organizesi
genişletilmeli, koyunculuk
işletmelerine kredi verilmelidir.
80
4
Tarımsal
turizm
faaliyetinin
kalkınması
Gubada turizm faaliyetinin
Sovyet döneminde
mevcutluğu, Bakü ile Guba
arasında mesafenin
elverişli olması, Gubanın
kuzey taşımacılık
koridorunda yerleşmesi,
zengin tabiati, tarih kültür
yapıtlarının mevcutluğu
Agro turizmin altyapısı zayıf
gelişmiştir. Özel çiftliklerde
agro turizm faaliyetleri yaygın
değil. Yerel imkanlar
gereğince kullanılmamıştır.
Günümüzde Kültür ve Turizm
Bakanlığı turizm için elverişli
illerde turizm hizmetlerinin,
otel işletmeciliğinin modern
kurallara uygun yürütülmesine
dikkat ve ilgiyi artırmıştır.
Guba ilimim “Geçreş”,
“Tengealatı” dinlenme bölgelerine
turist ziyaretlerinin çoğalması bu
alanın sürekli işletmeciliğe
dönüşmesi için olanak
sağlamaktadır. Lakin bu alanda
profesyonel kadroların yetersizliği
yerli turizm kuruluşlarının
uluslararası turist rotasına üye
olabilmesi için zorluklar
oluşturuyor. İl arazisinde “ekolojik
yönden temiz tarımsal ürünlerin
üretimi”ne başlatılmaması ve
pazarlamanın yapılmaması hareket
dairesini küçültüyor.
5
Yün eğirici
müesseselerin
kalkınması
Guba ilinde koyunculuğun eski
kökleri vardır. Koyuncluk tarihi
gelişim süreci yaşamıştır. Yün
eğirme ve halı dokumanın eski
gelenekleri vardır.
Özelleşmeden sonra geleneksel
pazarlar kaybedilmiş, yerli yünden
eğirici materyallerin hazırlanması
durdurulmuştur.
Yerli halı dokuyucuları kalite
bakımından daha çok Rusya’da
(Moskova) dokunan iplikleri tercih
ediyorlar.
Günümüzde hem ulusal seviyede
hem de bölgesel seviyede program ve
projeler Gubada halıcılığın
kalkınmasını destekliyor. Bundan
dolayı halı materyallerine olan
ihtiyacın yerli üretim hesabına
ödenilmesi için imkanlar oluşmuştur.
İç pazarın korunması, halı ve iplik
materyallerinin daha çok ithal hesabına
ödenilmesi bu yönde sınırlamalar
oluşturuyor.
6 Maden sanayisi Zeyid köyünde “Silikat”
yatakları, Budug ve Tengialtıda
mermer yatakları mevcuttur.
Bu yataklardan çıkan ham maddenin
yerli imali gerçekleştirilmiyor ve
ham madde Baküye taşınıyor.
Gerçekleştirilen programlar ve donör
teşkilatların mali desteği ile yerli
imali organize edilebilir.
Yol, taşımacılık, elektrik enerjisi ve imal
araçlarının satın alınması devlet ve donör
teşkilatlar tarafından desteklenmektedir.
Bu alanda tekelcilerin tesirini azaltmak
için yerli üretimin rekabet gücünü
artırmak gerekiyor.
81
YEDĠNCĠ BÖLÜM
7. Kalkınma Amaçlarının Ve Stratejilerinin Belirlenmesi
“Azerbaycan cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair
Devlet Programı (2004-2008 yılları için)” ile ilgili Azerbaycan Cumhuriyeti
Cumhurbaşkanının 11 Şubat 2004 yılı 24 sayılı fermanından öne çıkan vazifelerin
yürütülmesi için Azerbaycan Cumhuriyetinin Tarım Bakanlığı Kurulunun 5 Mart
2004 yılı tarihli 02/2004-1 sayılı kararı ile “Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin
tarım alanında 2004-2008 yıllarında kalkınmasının esas istikametleri”ne dair
faaliyet planı onaylanmıştır.
Onaylanmış “Faaliyet planının” (3.2.5.51-3.2.5.61) fıkraları Guba ili
arazisinde meyveciliğin, tahılcılığın, hayvancılık ve hayvansal ürünlerin, küçük
boylu meyve imali fabrikalarının, süt ve et imali müesseselerinin, arıcılığın,
baytarlık hizmetlerinin, agro servis hizmetinin, bitki muhafazası ve karantina
hizmetinin esas gelişim istikametlerini ve 2008 yılına kadar tahmin gösterilerini
belirlemiştir.
Diğer taraftan Tarım Bakanlığında 2006 yılı Ağustos-Eylül aylarında
“Azerbaycan Cumhuriyetinin Tarım sanayisi kompleksinin Kalkınması Stratejisi
(2007-2015 yılları)” hazırlanmıştır.
Bununla beraber FAO, TİKA ve diğer uluslararası teşkilatlarla bitki
muhafazası alanında mevcut işbirliğinin perspektifleri belirlenmiş ve bu alanda
faaliyetler devam ettiriliyor.
İlgili Tarım Master Planının hazırlanması ile ilgili yapılmış sorgu ve
araştırmalar, görüş ve müzakereler, il arazisinde tarımsal faaliyetlerin eski ve
günümüzdeki potansiyelinin tahlili sonucunda aşağıdaki stratejik istikametler
belirlenmiştir:
Meyveciliği geliştirmek amacı doğrultusunda 2005 yılında mevcut 14175
hektar meyve veren bağ alanını 2006-2015 yıllarında 20000 hektara
ulaştırmak. Bununla il bazında meyve üretimini 2005 yılında üretilen 104360
tondan 250000-300000 tona ulaştırmak mümkündür.
2006-2015 yılları süresinde sütlük koyun ve keçi cinslerinin çoğaltılması.
(Bunu Türkiye-Azerbaycan Tarım Yürütme Komitesinin Protokolleri
çerçevesinde somut projeler vasıtası ile gerçekleştirmek mümkündür)
Etlik ve sütlük hayvancılığın kalkınması (2006-2015 yılları). Bu amaçla en az
15 köyde suni tohumlama teknisyenlerinin hazırlanması, onların zaruri
araçlarla, etlik ve sütlük yönlü tohumlarla teçhiz edilmesi gerekiyor.
2006-2015 yılları süresinde İle bağlı Hınalık, Konakkent, Çiçi, Geçreş
köylerinde arıcılığın gelişiminin desteklenmesi (her köyde 20 kişiye arı
kutuları ve arı aileleri verilmesi için projelerin gerçekleştirilmesi)
82
Agro turizm hizmetlerinin geliştirilmesi sürecinin
hızlandırılması. 2006-2015 yılları süresinde ilin Tengialtı, Hınalık, Geçreş,
Afurca köylerinde her köyde 10 özel ev şeklinde agro turizm hizmetlerinin
yaygınlaştırılması.
Zeyit köyünde “Silikat”madenlerinin, Budug ve Tengialtı köylerinde mermer
yataklarının istismarını genişletmek. Ürünlerin ham madde şeklinde satışını
tedricen azaltarak yerli imal sürecini genişletmek. (bununla yeni iş
mekanlarının oluşturulması ve yerli nüfusun istihdam seviyesinin
artırılmasına nail olunabilir )
2006-2015 yılları süresinde farklı köylerde 10 kadar yeni teknoloji esasında
meyve suyu, reçel üreten küçük imal müesseselerinin kurulması. Önceler
(Sovyet döneminde) il arazisinde 24`e kadar meyve imali atölyeleri
çalışıyordu.
Önceleri il arazisinde mevcut olmuş ve 6500 hektar alanı sulama imkanı olan
ve günümüzde kısmen faaliyet gösteren (2000 hektar sulanıyor) yeraltı
sulama şebekesini tamir edilmesi gerekiyor.
2006-2015 yılları süresinde halı üreticilerinin iplik materyallerine olan
taleplerini karşılamak, aynı zamanda Rusya’dan ithal edilen materyallerden
asılılığı azaltmak amacıyla Gubada koyunculuğun daha çok geliştiği
köylerde yün eğiriciliği atölyelerinin kurulması gerekiyor.
İlde küçük ve orta boy işletmeciliğin gelişimini hızlandırmak amacıyla il
arazisinde elverişli sermaye ortamını daha da iyileştirmek. Bu amaçla kredi
veren bankaların şubelerini yaygınlaştırmak. Kredi müddetini ve faizini
üretim seviyesine göre uygunlaştırmak.
Çiftçilik işletmelerinde kazançlılığı ve ekonomik yararları çoğaltmak
amacıyla “Agro lizing” şirketi hattı ile köylerde agro sevis hizmetinin
kalitesini yükseltmek.
2006-2015 yılları süresinde tarımsal ürün pazarlamasını geliştirmek
amacıyla il arazisinde 10`a kadar “üretici pazarlama grupları” oluşturmak.
2006-2015 yılları süresinde Guba iline bağlı köylerde, özellikle dağlık
arazilerde nüfusun elektrik enerjisine olan taleplerini daha da iyileştirmek
amacıyla (60`lı yıllarda çalışır durumda olmuş, günümüzde çalışmayan) 3
adet su enerji istasyonunun yeniden kurulması ve onarılması. (Guba ilinde,
Amsar köyünde, 1. Nügedi köyünde)
83
2001-2015 yılları süresinde çiftçilik işletmelerinin piyasa
ekonomisine uygun bilgi, beceri ve tecrübelerini artırmak. Bu amaçla ilde
bilgi-iletişim hizmetinin kapsam dairesini ve kalitesini yükseltmek. İl
arazisinde 2-3 bölgede çiftçilerin “Tarımsal ticaret birlikleri” oluşturma
teşebbüslerini desteklemek.
2006-2015 yılları süresince ülkenin batı bölgesinde “Ekolojik tarım
ürünleri” üretiminin desteklenmesi.
2006-2015 yılları süresince büyükbaş hayvanların ve koyunculuğun yem
bazını güçlendirmek amacıyla “Yem üretimi müesseseleri”“nin kurulması
yolunda çalışmaların hızlandırılması.
SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM
8. Kalkınma Programlarının Ve Projelerinin Belirlenmesi
8.1. Guba Ġlinde Orman Turizmi Mekanlarının OluĢturulması Ve
Kalkınması Projesi
Guba ilinde “Tarım Master Planı”nın hazırlanması ile ilgili yapılmış görüşme
ve müzakerelerde, bireysel sorgularda, il arazisinde turizm sektörünün (özellikle
agro turizmin) kalkınması için elverişli imkanların mevcut olduğu ve bu alanın
gelişimi doğrultusunda olumlu eğilimin oluştuğu açıkça belirtildi.
Guba ilinde Turizm kuruluşları daha Azerbaycan Sovyetler birliğinin
terkibinde olduğu yıllarda bile mevcut olmuş ve ekonominin diğer alanları gibi ülke
bağımsızlığının ilk yıllarında buhran dönemini yaşamıştır.
Lakin ülke ekonomisinde yapılan büyük kapsamlı reformlar turizm ve kültür
alanlarını da ihtiva etmiş ve bu alanların gelişiminde dönüş yapılmıştır.
Ülke ekonomisine büyük kapsamlı uluslararası projelerin tesiri, petrol
anlaşmalarının imzalanması, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının çekilmesi,
İpek yolu projesinin gerçekleştirilmesi yıllar geçtikçe Azerbaycan’ı ziyaret eden iş
adamlarının ve turistlerin sayısını artırmıştır. Bununla da turizm hizmetlerinden
istifade eden müşterilerin sayısı yıl geçtikçe artmakta devam etmeye başlamıştır.
Master ve Kalkınma Planının hazırlanması ile ilgili yapılan incelemeler
zamanı uzman grup tarafından “Köy turizmi” ve “tarım turizmi” hizmetlerinin artık
ülkede bazı illerde, aynı zamanda da Guba ilinde gelirli bir faaliyet alanı olduğu
belirlenmiştir.
Araştırmalar neticesinde belli olmuştur ki, artık hem yabancı ülkelerden gelen
turistler, hem de yerli turistler son zamanlar Gabele, Hanlar, Daşkesen, Gax, Şeki,
Zagatala illerinde turizm hizmetlerinden istifade etmekle beraber, Guba iline bağlı
köylerde de bireysel olarak ev kiralamayı, Gubanın görümlü mekanlarında turist
gezilerine çıkmayı, yerli milli mutfak örneklerini sipariş etmeyi tercih ediyorlar.
84
Lakin yerli köy nüfusunun köy turizmi, tarım turizmi konusunda
bilgilerinin sınırlı olması ferdi ev sahiplerinin bu faaliyeti genişletmeğe ve onu
sürekli çalışma faaliyetine dönüştürmelerine engel oluyor.
Aslında bu yönde Kültür ve Turizm Bakanlığının yerel kurumları tarafından
son zamanlar farklı bölgelerde pilot projeler uygulamaya konulmuştur. Lakin bu
istikamette gerçekleştirilen projeler kapsam alanı bakımından sınırlı olduğundan,
ülkenin bazı illerinde, bunlarla beraber Guba ilinde de köy turizmi ve tarım turizmi
faaliyetlerinin sürekli faaliyete dönüşmesinin desteklenmesi gerekmektedir.
8.1.1 Projenin Nitelikleri, Esasları ve Problemler
Projenin gerçekleştirilmesi düşünülen Guba iline bağlı 10 köy belirlenecektir.
Sonra bu köylerin her birinde 5 özel ev sahibi (toplam 50 ev sahibi) seçmek ve köy
turizm faaliyetine başlatılması planlanmıştır.
İster Azerbaycan Cumhuriyeti eski Sovyetler birliği terkibinde bulunduğu
yıllarda, isterse de ülkemizin devlet bağımsızlığı elde ettikten sonraki dönemde özel
ev sahipleri kendilerinin oturdukları evleri veya aynı evlerin bir kısmını turistlere
kira olarak vermişlerdir.
Örneğin: Hanlar ilinin Hacıkent kasabası, Daşkesen ilinin Hoşbulak köyü,
Gax ilinin İlisu köyü, Guba ilinin Tengialtı ve Geçreş köyleri, Haçmaz ilinin
Nabran köyü vb. böyle köylerden olmuşlar.
Lakin bu hizmetler mevsime bağlı hizmetler olmuş ve çoğu zaman ev kirası
hizmeti niteliğini taşımıştır. İşte bundan dolayı, birinci yıl tevafuk neticesinde kendi
evini kiraya vermiş kişiye, ikinci yıl bu hizmetinden faydalanmak amacıyla kimse
başvurmamıştır. Bunun ise başlıca nedeni, özel ev sahiplerinin turistleri ağırlayacak
ve onların ihtiyaçlarını karşılayacak mekanizmalara, aynı zamanda bilgi ve
becerilere sahip olmamaları olmuştur.
Araştırmalar sonucunda belli olmuştur ki, Azerbaycan’ın eski İpek Yolunun
üzerinde yerleşmesi sebebinden daha orta asırlarda Gence, Nahçivan, Ordubad, Şeki
şehirlerinde kervansaraylar kurulmuş ve ticaretle meşgul olmak için bu şehirlere
gelen tüccarlar kervansaray hizmetlerinden faydalanmışlar. Bununla şunu belirte
biliriz ki, Azerbaycan’da turizm hizmetlerinin çok asırlık tarihi ve geleneği vardır.
Lakin bağımsızlığımızın ilk yıllarında ülke ekonomisinin derin buhran haline
düşmesi bu alanın gelişiminde de gerilemeler oluşturmuştur. Geleneksel üretim
alanlarının faaliyetinin durdurulması, iş mekanlarının kapatılması, doğal gaz,
elektrik, taşımacılık, iletişim, içme suyu ve altyapı hizmetlerinin gelişim sürecinden
kopmaları, toplumsal sabitliğin bozulması, savaş ortamı, mülteciler kitlesinin
oluşması ve onların bir kısmının turist dinlenme mekanlarında yerleştirilmeleri gibi
olumsuz tesirler hem yerli ahalinin, hem de yabancı ülke vatandaşlarının
Azerbaycan’da turizm hizmetlerinden yaralanmalarını zorlaştırmıştı.
İş mekanlarının kaybedilmesi, ek gelir kaynaklarının sınırlanması insanların
tabiata olan ilgilerini değiştirmişti. Tabiatın güzelliğinden zevk almak yerine bazı
illerde ormanlara karşı amansız yaklaşım oluşmuştu. Hatta nadir ağaçlar dahi
kesilerek satışa çıkarılıyordu.
85
Yalnız milletimizin umum milli lideri Muhterem Haydar Aliyev ikinci
defa halkın isteği ve ısrarlı talebi ile ülke yönetimine döndükten sonra
derinleşmekte olan bu buhranlı durumun karşısı alındı.
Kısa zaman sürecinde Hazar denizinin ekolojisinin muhafazası, Ulusal
parkların kurulması (Şah Dağ, Ordubad vb.) Turizm ve Spor mekanlarının inşa
edilmesi ve bu istikamette uluslararası teşkilatlarla işbirliği ilişkileri kurulmaya
başlandı.
Bu problemlerin halli: Çevrenin korunması, Turizmin kalkınması, özellikle
köy turizminin organize edilmesi ve kalkınması meseleleri kendi aksini “Fakirliğin
azaltılması ve ekonomik kalkınmaya dair devlet programı (2003-2005 yılları)” aynı
zamanda “Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair
Devlet Programı (2004-2008 yılları)”da devlet dikkatine alınmıştır.
1. İşte bundan dolayı Guba ilinde “Köy turizminin gelişiminin
desteklenmesi” teşebbüsleri günümüzde de geçerlidir ve takdire
şayandır. Bu teşebbüsler hem milli seviyede turizmin kalkınmasına,
hem de belediye ve yerli köy halkı seviyesinde onların istek ve
arzularına ve ihtiyaçlarına tamamen uygundur.
8.1.2 Projenin Amaç Ve Görevleri
Projenin esas amacı Guba ilinde 10 köyde ve ilgili köylerin her birinde 5 özel ev
sahibini belirlemek ve onların “Köy turizmi” ve “Tarım turizmi” hizmetlerinin
organizatörlerine çevirmek için bilgi, alışkanlık ve becerilerini artırmaktır.
Yerli halkın temsilcileri: belediyeler, çiftçiler, sivil toplum örgütleri, köylü
aydınlar, küçük işletme sahipleri ile yapılan toplumsal görüş ve müzakerelerde
“Köy turizmi” faaliyetinin önemi açıklanmakla bu faaliyeti sürekli bir iş gibi ve
gelir getirici bir faaliyet olarak yerli halka sunumu yapılacaktır.
Projenin kendi amacına ulaşması için aşağıdaki görevleri yürütecektir.
1. Köy turizminin organizesinde iştirak etmek isteyen özel ev sahiplerini (projenin
çalışma planına ve bütçesine uygun olarak) belirlemek.
2. kişilerin kısa müddetli eğitim programı aracılığıyla bilgi alışkanlık ve becerilerini
artırmak.
Eğitim programına:
“Köy turizminin organize edilmesinin işletmeciliğin kalkınmasına ve
fakirliğin azalmasına etkisi”
köy turizminin ekonomik, sosyal ve hümaniter önemi, köy turizminin
gelişiminin köy altyapısının gelişimine etkisi.
Gezi rotasının belirlenmesi, reklam ve tanıtım kampanyalarının rolü
Köy turizminin gelişmesi ekolojik yönden temiz tarım ürünlerinin üretimine
ve pazarlamasına tesiri (bal, sığır sütü, koyun peyniri, köy yumurtası, tandır ekmeği,
taze meyve ve sebze)
Köy turizminin gelişmesinin milli sembollü tanıtım eşyası ve hediyelerin
üretimi ve satışına tesiri
86
Köy turizminin gelişmesinin gençlerin yaz tatilini değerlendirmelerine
ve boş vakitlerini verimli kullanmalarına tesiri.
Köy turizminin gelişmesinin milli ve çok çeşitli mutfağımızın takdim
edilmesine ve dünya halkına tanıtılmasına tesiri
Gezilerin organize edilmesi ve güvenirliğin korunması için önlemlerin
alınması (turistlerin sigortalanması)
Köy turizmi kuruluşlarının yerli, milli ve uluslararası seviyeli turizm
yolculuk planına üye olabilmesi vb. (eğitim programı ayrıca sunulmuştur)
8.1.3 Projenin GerçekleĢtirilmesi Ġçin Somut Mekanizmalar
Proje uzman grubunun yalnız kursiyerlere eğitim vermeleri ile
yetinmeyecektir.
Seçilmiş her özel ev sahibi için müşterilerine sunabileceği “köy turizmi
hizmeti için bilgi broşürü hazırlanacaktır.
Yerli ve merkezi yayında, aynı zamanda TV kanallarında seçilmiş köy
turizmi kuruluşları konusunda reklam amaçlı bilgiler yayımlanacaktır.
Eğitimlerden sonraki aşamada seçilmiş “Köy turizmi” birimleri ilin Vergiler
Dairesinde ve İl Turizm şubesinde kayda alınacaktır.
Özel ev sahiplerinin sunabilecekleri hizmetler konusunda hazırlanmış bilgi
broşürleri “Kültür ve turizm” bakanlığının belli kurumlarına , ayni zamanda
uluslararası teşkilatlara dağıtılacaktır.
Seçilmiş turist yol planlarına Guba ilinin görümlü yerleri (dağ, nehir, şelale,
göller, tarih kültür yapıtları) eklenecektir.
Projenin sonunda- artık özel ev sahipleri “Köy turizmi hizmeti için” turistleri
kabul etmeye hazır oldukları durumda birinci derecede projenin çalışma grubu köy
turizm hizmetinden istifade etmek isteğinde olanları proje çerçevesinde seçilmiş
özel evlerde dinlenmelerini tavsiye edecektir.
8.1.4 Guba Ġlinde GerçekleĢtirilmesi PlanlanmıĢ Projenin
Amaçları Ġle Üst-Üste DüĢen Ve Benzer Projeler Konusunda.
Son yıllar ülkemizde turizmin geleneksel nevileri ile beraber, önceleri çokta
yaygın olmayan “iş amaçlı ziyaret turizmi” faaliyeti de gelişiyor. Araştırmalar
sonucunda belli oluyor ki, son yıllarda ülkemize gelen iş adamlarının sayısı 10000
kişiden çok olmuştur.
Önceleri bu insanlar Baku şehrinde yerleşen ve her türlü hizmetlerle teçhiz
edilmiş otellerde ve konaklarda oturmayı tercih etmiş olsalar da, son yıllar ilgili
87
kişiler iş amaçlı görüşleri ve konferansları bölgelerde, tabiatta
organize etmeyi tercih ediyorlar.(Örnek olarak: Guba ilinde Long Fores, Hızı ilinde
Altıağaç, Şamahıda Pirgulu, Masallıda Daşvend gibi otelleri belirtmek olur)
Uluslar arası tecrübeye baktığımız zaman görüyoruz ki, ekonomik bakımdan
gelişmiş ülkelerde “eko turizmin” rolü gittikçe artıyor. Ülkemizde de bu alanın
gelişmesi devlet tarafından destekleniyor. Çevrenin bioçeşitliliğinin korunması, özel
arazilerin koruk olarak ilan edilmeleri “Şirvan”, Ordubad, “Ağgöl” ve “Girkan”
ulusal parkları ve Guba ilini ihata eden “Şahdağ” Ulusal parkının oluşturulması gibi
faaliyetler gerçekleştirilmiştir.
Artık eko turizmin desteklenmesine hükümet kurumları ile beraber sivil
toplum kurumları da katılmışlar. Örnek olarak: “Tarımsal danışmanlık” Sivil
toplum örgütü teşkilatının ülkenin güney bölgesinde Lerik, Astara, Lenkeran,
Masallı ve yardımlı illerinde eko turizm faaliyeti göstermiş, bu yönde küçük boy
işletme sahiplerine treningler organize etmiş ve bu faaliyeti pratik olarak tecrübeden
geçirmişler.
8.1.5 Projenin Yürütülme Müddeti
Projenin yürütüm müddeti için 5 ay düşünülmüştür. Projenin iş planı, eğitim
programı, bütçe ve bütçenin aylar bazında kullanımı proje için düşünülen müddet
içinde yürütülecektir.
8.1.6 Projenin Sonraki GeliĢimi. Elde EdilmiĢ Neticelerin Korunması
Ve GeniĢletilmesi.
Projenin başlangıç döneminde “Köy turizmi” faaliyetlerini organize etmek için kısa
müddetli eğitim kursları aracılığıyla özel ev sahiplerine verilmiş bilgi alışkanlık ve
beceriler tedricen geliştirilecektir.
Özel ev sahipleri bu hizmeti başlamakla tedricen onu daha da profesyonel bir
şekilde gerçekleştirecekler. Bu faaliyetin gelir bakımından çok gelirli olması, köy turizm
faaliyetinin gerçek işletmecilik faaliyetine dönüşmesine olanak sağlamaktadır.
Özel ev sahiplerinin gelirleri arttıkça hizmetin seviyesi de buna uygun olarak
artacaktır. Turizm gezi planlarının organize edilmesi, yatı, yemek, el işleri sanatları ile
tanışmak gibi servis hizmetleri daha da gelişecektir.
Özel ev sahiplerinin birinin diğeri ile iş ilişkileri oluşacak ve bu ilişkiler
genişleyecektir. Onlar arasında şebekeleşme eğilimleri güçlenecektir.
Bu alanın gelişimi yabancı turistlerin ülkeye akımını daha da körükleyecektir.
Bu alanın gelişmesi ilgili alanların da gelişimine olumlu tesir gösterecektir.
(zamanında tarımsal ürünleri ile temin olunmak için pazarlama gruplarının oluşturulması
vb.)
İlgili altyapı hizmetleri iyileşecek ve daha da gelişecektir. (yollar, dağ nehirleri
üzerinde köprüler, lokantalar vb.)
Köy turizm kuruluşları konusunda bilgi bazının oluşturulması, ülke dahilinde, aynı
zamanda internet aracılığıyla uluslararası şebekeye üye olma durumunda bu kuruluşların
ülke dışında da tanınmasına olanak sağlayacaktır.
88
8.1.7 Proje Tamamlandıktan Sonra OluĢturulmuĢ Köy Turizm
KuruluĢlarının Kendi-Kendilerini finanse etme Prensipleri
Proje tamamlandıktan sonra özel ev sahipleri elde ettikleri bilgi alışkanlık ve beceri
sayesinde tamamen hür faaliyet gösterecekler.
Onlar ilk hizmetleri göstermekle beraber aynı zamanda muhasebe işlerinin
yürütülmesini de denetleyebilecekler. (yani yaptıkları harcamaları elde ettikleri gelirle
mukayese neticesinde onların işlerinin hangi seviyede olması konusunda bilgi
edinebilecekler).
Eğitim sürecinde özel ev sahiplerine kredi imkanları konusunda bilgi verilecektir.
Ev sahipleri gerekli gördükleri takdirde yeni odalar kurmak veya tamir etmek için
ek mali destek elde etmek amacıyla donör teşkilatlara başvura bilirler.
Diğer taraftan bu alanın gelirli bir alan olması sermayecileri de sevk edecektir.
8.1.8 Projenin Yürütülmesinin Bölgenin Sosyal, Ekonomik Ve Toplumsal
Altyapısının GeliĢimine Etkisi.
Yukarıda denildiği gibi köy turizminin gelişimi milli seviyede devlet tarafından
desteklenmektedir.
Azerbaycan cumhuriyetinde fakirliğin azaltılması ve ekonomik kalkınmaya dair
devlet programı 2003-2005 yılları”
“Azerbaycan cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair devlet
programı”
Diğer taraftan bu hizmetlerin gelişiminde yerel belediyeler ve diğer
işletmeciler de meraklıdırlar. Çünkü “köy turizm” hizmetleri:
- yerli gelirleri artırır
- yeni iş mekanları oluşturur
- Turizm hizmeti ile ilgili diğer alanlar da gelişir,
- En esası ise yerli sosyal ve ekonomik altyapı gelişir,
- Halk zanaatçılığı, halıcılık, dokuma, ağaç üzerinde oyma vb. gelişir,
- Milli mutfak ve milli müzik, gelenek ve göreneklerin tebliği genişler,
- Yerlerde bu hizmetlerin gelişimi bu Alana sermaye koyuluşunu artırır,
- Milli manevi değerlerin tebliği genişler ve köy halkının gelişimine sebep olur.
8.1.9 Projenin Katılımcılarının Seçilmesi Ve Uğurlu Faaliyetinin
Değerlendirilmesi Mekanizması.
Projenin yürütümü için hazırlanmış teklif, projenin iş planı, planlanmış bütçe
ve onun aylar bazında kullanımı, aynı zamanda projenin yürütülme süreci donör
teşkilat tarafından değerlendirilecektir.
Aynı zamanda hem projenin yürütümünün değerlendirilmesine, hem de onun
neticelerinin değerlendirilmesine bağımsız uzmanlar da sevk edilebilir. Projenin
toplam değeri 15582 ABD dolardır.
89
8.1.10 Projenin Tertibi Ġçin Mantıksal Tablo
Problem Objektif zaruret DıĢ tesir Problemin belirlenmesi ve mevcut durum:
Kuzeyde Büyük Kafkas Dağlarının, Doğuda
Hazar denizinin, Güney Batıda Küçük Kafkas
Dağlarının eteğinde yerleşen Azerbaycan
Cumhuriyeti zengin tabiata sahiptir. Dağ ve dağ
eteği bölgelerin güzel manzaraları (dağlar, dağ
nehirleri, göller, Hazar sahili plajlar) tarih
boyunca yerli ve yabancı turistleri kendisine cezp
etmiştir.
Lakin turistlerin dinlenebilecekleri mekanlar
konusunda malumatların yeterince olmaması, bu
hizmetleri sunabilecek özel ev sahiplerinin
belirlenmesi ve seçilmesi meselesinde problemler
oluşturmaktadır.
Diğer taraftan köylerde özel ev sahiplerinin turistleri
ağırlamak ve zaruri hizmetleri (yaşam, milli mutfak,
tarih kültür yapıtları, geziler vb.) sunmak için gerekli
olan bilgi, alışkanlık ve becerilere sahip olmamaları da
örgütlenmiş biçimde köy turizm hizmetlerini sunmada
engel oluyor.
Azerbaycan Sovyetler birliğinin terkibinde olduğu
dönemde de Abşeron, Nabran, Lenkeran, Pirgulu,
Hacıkent gibi arazileri dinlenme bölgeleri olarak
bilinmiş ve turistlerin dikkatinde olmuştur. Ülkemiz
Devlet bağımsızlığı elde ettiği ilk yıllarda bu alanda
hareketsizlik hissedilse bile 1993-1994 yılından sonra
ekonominin dünya ekonomisine geçiş süreci
başlatılmış, imzalanmış petrol anlaşmalarının
gerçekleştirilmesi ülkeye yabancı iş adamlarının
akımını artırmıştır. Bakü-Tiflis-Ceyhan, İpek yolu gibi
büyük kapsamlı projelerin uygulamaya başlatılması bu
projelerde çalışan insanların da yerli halkla beraber
ülkenin dinlenme için elverişli olan farklı bölgelerinde
dinlenmelerini objektif zarurete dönüştürmüştür.
Diğer taraftan ülke ahalisinin %50”den fazlasının kırsal
alanlarda yaşam sürdürmesi, kırsal alanlarda fakirlik
seviyesinin şehirle orantıda daha yüksek olması, kırsal
alanlarda yerli halkın gelir getirici faaliyetlerinin az
olması özel evleri turistlere kira karşılığı vermek ve
onlara eko turizm hizmeti sunmak zaruretine
dönüştürmüştür.
Dış tesir projenin gerçekleştirilmesi için elverişli ortam sağlıyor.
Turizmin (özellikle köy turizminin) kalkınması “Fakirliğin
Azaltılması ve Ekonomik kalkınmaya dair Devlet Programının”
turizm bölümünde (Sayfa 239) belirtilmiştir. (turizmle ilgili
uzmanların hazırlanması, ihtisaslarının artırılması, Guba ilinde bilgi
iletişim, reklam işinin iyileştirilmesi vb. )
2”Azerbaycan Cumhuriyeti Bölgelerinin Sosyal Ekonomik
Kalkınmasına dair Devlet Programının (2004-2008 yılları)” 3.2.5.4
maddesi bölgenin mevcut potansiyelini azami derecede istifade
ederek ahalinin istihdam seviyesinin yükseltilmesi belirtilmiştir.
3. Köy turizminin gelişimi yerel belediyeler ve valilik kurumlarının
çıkarları ile üst-üste düşmektedir. Çünkü köy turizminin gelişmesi
kendi arkasınca altyapı alanlarının (belediyelerin faaliyet alanlarıyla
direk bağlantılı olanlar) yol, elektrik, içme suyu, nakil hizmetleri vb.
gelişimine sebep olacaktır.
4. Yerli işletmeciler ve sivil teşkilatlarının da çıkarları bu meselenin
gelişimi ile üst-üste düşmektedir. Çünkü, köy turizminin gelişimi bu
alanların gelişimi ile karşılıklı irtibat ortamında gelişiyor. (ürünlerin
satışı ve hizmetlerin organize edilmesi)
Amaç Projenin gerçekleştirilmesinde esas amaç Guba ilinde 10
köy (her köyde 5 aile olmakla toplam 50 özel ev sahibi)
belirlemektir. Seçilmiş kişiler 5 günlük eğitime tabi
tutulacaklar. (eğitim programı ektedir)
Eğitim programı aracılığıyla köy turizm hizmetleri
sunacak özel ev sahiplerinin bilgi,alışkanlık ve becerileri
artırılacaktır. Bundan sonra seçilmiş özel ev sahiplerini
turizm kuruluşları şebekesine ilave etmek işin İl Gençlik,
Spor ve Turizm şubesinde, Vergiler Dairesinde, Gençlik,
Spor ve Turizm Bakanlığında kayıttan geçirilecek ve özel
turizm kuruluşları ile irtibat kurulacaktır.
1. Eğitimler vasıtası ile özel ev sahipleri kendi turizm
hizmetlerinin esaslarını benimsemiş olacaklar.
(yaşam, milli mutfak, tarih kültür yapıtları ile
tanışmak, el işleri, folklor örnekleri)
2. Özel ev sahipleri köy turizm hizmetinden istifade
edecek olan insanlarla davranış kültürünü
geliştirecekler.
3. Bu planların gerçekleştirilmesi Guba ilinde kısmen
bile olsa fakirliğin azaltılmasına ve bölgesel
kalkınmanın hızlanmasına sebep olacaktır.
Projenin bu bölgede uğur kazanması tamamen objektif gerçekliğe
uygundur. Bu bölgenin en önemli ve elverişli özelliklerinden biriside
şudur ki, Guba Kuzey taşımacılık koridorunda yerleşiyor. Bakü-
Moskova kara yolu ve demir yolu yakınlığında yerleşiyor. Guba ili
başkent ahalisi için de uzak değildir. Bu gibi hizmetlerin mevcutluğu
özel ev sahiplerinin göstereceği “köy turizm hizmetleri” hem ülke
seviyesinde hem de uluslararası seviyedeki turizm şebekeleri sırasına
geçme imkanı oluşturuyor.
90
Beklenilen sonuçlar:
Projenin gerçekleştirilmesi ile ilgili köy turizm
hizmeti sunan bireyler bağımsız bir şekilde
turistleri kabul edecekler. Zaman geçtikçe bu tür
kuruluşlar arasında şebekeleşme süreci
başlanacaktır.
Sonuçta:
1. Yeni iş mekanlarının sayısı çoğalacak.
2. Köy turizmi hizmetinin gelişimi özel ev
sahiplerinin gelirlerinin artmasına sebep olacaktır.
3. Köy turizminin gelişimi diğer alanların (köyün
ekonomiksel, sosyal ve toplumsal altyapısının
gelişmesine sebep olacaktır.)
4. Köy turizminin gelişmesi dolayısı ile el işleri
zanaatçılığının, halıcılığın, el işlerinin üretimine
ve pazarlamasının hızlanmasına sebep olacaktır.
5. Köy turizminin gelişimi milli manevi
değerlerimizin, milli mutfağımızın, tarih-kültür
yapıtlarımızın, folklor örneklerinin (sözlü halk
edebiyatı: masallar, destanlar vb.) tanıtılmasına
ortam sağlayacaktır.
1. Projenin amaçlarına ulaşabilmesi için “Proje
yürütme grubu” faaliyet planına esasen çalışacaktır.
2. Projenin uygulama sürecinde belirlenen amaçlara
ulaşabilmesi için proje uzman grubu mütemadi olarak
özel ev sahipleri ile görüş ve müzakereler
gerçekleştirecektir. Öne çıkacak olan zorluklar olursa,
mesele donör teşkilatta proje irtibatçısı ile müzakere
edilerek gerekli çözümler yapılacaktır.
3. Eğitim sürecinde katılımcılardan ek bilgi ve
malumat elde etme konusunda gelen taleplere göre
durum değerlendirilecek ve ek bilgi hizmeti
sunulacaktır.(Projenin bütçesi dışına çıkılmaması şartı
ile)
Proje uzman grubu projeyi gerçekleştirmek ve onun sürekli iş
alanına dönüştürmek için hiç bir problem görmüyor.
Her hangi bir problem oluşacağı takdirde uzman grup onu
profesyonellikle halledecektir.
Projenin uzman grubu direk olarak turizm hizmetleri alanında
çalışmıyor olsalar bile, artık birkaç yıldan beri, tarımsal eğitimin
iyileştirilmesi ile ilgili farklı toplantılarda aynı zamanda uluslararası
konferanslarda katılımcı olmuşlar. Bunun gibi toplantılarda “Proje
uzman grubu” hem yerli, hem de yabancı vatandaşların son zamanlar
Azerbaycan’ın farklı bölgelerine turist gibi gezi ve dinlenme ile ilgili
isteklerini ifade ettiklerine şahit olmuşlar. Bundan dolayı köy turizm
teşebbüslerinin desteklenmesi ve kalkınması objektif gerçekliktir.
Metodlar:
Hem projenin başlangıç döneminde: yerel
belediyeler, sivil toplum örgütleri ve valilik
kurumları ile yapılan sorgu ve incelemeler, aynı
zamanda eğitimlere katılan özel ev sahiplerinin
seçilmesi yerli köy halkı temsilcilerinin katılımı
ile gönüllülük, şeffaflık prensiplerini esas kabul
ederek demokratik değerler esasında
denetlenecektir. Eğitimler zamanı karşılıklı
dinleme ve enteraktif metotlar tercih edilecektir.
1. Eğitim kursları sürecinde özel ev sahiplerine “köy
turizmi” hizmetinin organize edilmesindeki bütün
incelikleri anlatmak için en yeni teknolojiler
kullanılacaktır.
2. Daha çok enteraktif metotların uygulanması tercih
edilecektir. (kar topu uygulaması vb.)
3. Eğitim zamanı katılımcıların bilgi ve benimseme
seviyesini tahlil etmek için test metodu kullanılacaktır.
Gösterilen metotları şirkette faaliyete başlatılmış uzmanlar artık
diğer projelerde yürütmüş ve tecrübeden geçirmişler.
91
Kaynaklar:
1. Projenin uygulama sürecinde ve onun sürekli
faaliyeti döneminde Proje uzman grubu kendi
kaynaklarını (insan kaynakları, entelektüel
kaynaklar, mali kaynaklar) azami derecede
kullanılmalıdır.
2. Proje uzman grubu köy turizmi faaliyetine
başlamış özel ev sahiplerinin yerel
kaynaklardan (doğal: ormanlar, dağ nehirleri,
göller, mineral su kaynakları) (tarih ve kültür
yapıtları, ekoloji bakımdan temiz tarımsal
ürünler, el zanaatçılığı örnekleri)
3. Yerel belediyeler, Valilik, işletmeciler, sivil
toplum örgütleri, uluslararası teşkilatlarla
işbirliği sonucunda onların da sahip oldukları
kaynaklardan faydalanılacaktır.
1. Proje uzman grubunun ve davet olunmuş uzmanların
ücretleri bütçede belirlenmiş miktarda olacaktır.
2. Eğer projenin uygulanma sürecinde sınırlı seviyede
ek harcamalara ihtiyaç oluşursa, o zaman bu
harcamalar projeyi yürüten şirket tarafından
karşılanacaktır.
Yapılması düşünülen faaliyetlere engel çıkaracak dış etki
beklenilmiyor.
Etkili sonuçlar:
1. Kısa süreli eğitimler sonucunda özel ev sahiplerinin
köy turizmi ve bu hizmetlerin organizesi konusunda
bilgi alışkanlık ve becerileri artırılacaktır.
2. Belirlenmiş illerde köy turizm faaliyetlerinin
geliştirilmesi özel ev sahiplerinin gelirlerinin artmasına
ve onların fakirlik seviyesinin azalmasına sebep
olacaktır.
4. Köy turizmi faaliyetinin gelişimi, diğer alanların da
gelişmesini körükleyecektir. (rekabet gücü iyi olan
tarımsal ürün üretimi ve pazarlaması. Halıcılık, el
işleri vb.) Köy turizminin geliştirilmesi milli
mutfağın, müzelerin, resim eserlerinin, milli
müziğimizin tanıtılması imkanlarını genişletecektir.
5. BDT ve uzak yabancı ülkelerden gelmiş ve
köy turizmi hizmetinden faydalanmakta olan yabancı
ülke vatandaşları ile olumlu ve samimi ilişkiler
kurulacak. Aynı yabancı vatandaşlarda Ülkemizin
tabiatı, milli kültürümüz, tarihimiz, müziğimiz
konusunda sağlam bilgi oluşmuş olacaktır.
6. Köy turizm şebekesinin genişletilmesi altyapı hizmetlerinin gelişimine sebep olacaktır:
yol, elektrik enerjisi, taşımacılık. İçme suyu,
kanalizasyon ve çöp taşınması meseleleri zaman
geçtikçe iyileştirilecektir.
1. Projenin başından sonuna kadar olan dönemde
proje uzman grubu donör teşkilatında onayı ile
belirlenmiş biçimde ve zamanda rapor verecektir.
2. Donör teşkilat projenin yürütümü sürecinde uzman
grup vasıtasıyla (proje konusunda) bütün zaruri
bilgileri elde edecektir.
1. Bölgenin köy turizmi için elverişli özellikleri (dağ gölleri, orman,
dağ, tarihi yapıtlar ve kültür örnekleri, zengin milli mutfak ve
çokuluslu demografik durum)
2 Yerli halkın bu faaliyetle gelir kazanma istekleri
3. Milli ve yerel seviyede (köy turizmi) politikasının üst-üste
düşmesi
4. Yerli işletmecilerin ürettikleri ürünleri turistlere satma isteği-
kompleks şekilde projenin uğurlu ve sürekli olmasına sebep
olacaktır.
92
8.2 Guba Ġlinde BüyükbaĢ Hayvanlar Arasında Suni Tohumlama ĠĢlerinin
Yürütülmesi Amacıyla Suni Tohumlama Teknisyenlerinin Hazırlanması
Projesi
8.2.1 Mevcut Durum:
Bilindiği gibi, 1996 yılından itibaren ülkede yapılan tarımsal reformlar sonucunda
eski kolhoz ve sovhozlara ait büyükbaş hayvanlar özelleştirilerek özel mülkiyete teslim
edilmiştir.Tarım ve Kalkınma Planının hazırlanması doğrultusunda Guba ilinde
hayvansal ürünlerin üretimi ve satışı ile ilgili yapılmış anket ve incelemeler sonucunda
belli olmuştur ki, hayvanlar arasında damızlık işinin organize edilmesi ve genetik
göstergeleri ile ilgili belli problemler mevcuttur.
Zira, son yıllar ülkenin farklı bölgelerinde, özellikle de dağlık ve yüksek dağlık
arazilerde etlik ve sütlük boğaların sayı keskin azalmış, dışarıdan yüksek verimli
boğaların getirilmesi zorlaşmış ve bu sebepten de büyükbaş hayvanların cins terkibi
kötüleşmiştir.
Diğer taraftan dağlık arazilerde yerli halk tarafından sütlük ve etlik boğalar
korunmamış ve artırılmamış, hayvanlar etlik amaçlarla kesilmiştir. Neticede dağlık
arazilerde meskunlaşmış ahalinin hayvanları arasında kısırlık, yozlaşma ve enfeksiyon
hastalıklar artmıştır. Bu problemleri aşağıdaki gibi nitelendire biliriz:
Dağlık arazilerde yüksek verimli etlik ve sütlük boğalar korunmamış ve
artırılmamıştır. Etlik amaçlarla kesilmiştir.
Büyükbaş hayvanların tohumlanması sürülerde olan tesadüfi boğalar tarafından
yapılmış, sonuçta yobazlaşma halleri artmıştır.
Dağlık arazilerde oturan nüfusun gelir elde etme imkanları sınırlı olduğundan bazı
hallerde cins hayvanlarda sürüden ayrılarak satışa çıkarılmıştır.
Suni tohumlama işlerinin yürütülmesinin önemliliği konusunda dağ ve yüksek
dağlık bölgelerde meskunlaşmış yerli ahali bilgi danışmanlık hizmetinden yeterli
kadar faydalana bilmemiştir.
Dağ ve yüksek dağlık arazilerdeki topluluklar suni tohumlama çalışmalarının
yürütülmesi ile ilgili teknisyenlerin hazırlanması ve onların zaruri araçlarla teçhiz
edilmeleri mümkün olmamıştır.
8.2.2 Projenin Amacı
Projeni gerçekleştirmekte esas amaç Guba ilinde suni tohumlama hizmetlerini
genişlendirmek için suni tohumlama teknisyenleri hazırlamaktır.
Bu problem halledildiği zaman il arazisinde birkaç köyde büyükbaş hayvanlar
arasında suni tohumlama çalışmaları başlatılacak, etlik ve sütlük hayvansal ürünlerin
artırılmasına ortam sağlanacaktır. Hazırlanacak suni tohumlama teknisyenleri suni
93
tohumlama noktalarında faaliyet göstererek suni tohumlama çalışmalarının kapsam
dairesini genişletmiş olacaklar.
8.2.3 Projenin Özellikleri
Proje amacına ulaşılması için aşağıdaki görevleri yerine getirecek şahıslardan uzman
grup oluşturulması gerekiyor:
Proje koordinatörü
Teorik eğitim konusunda uzman (ilmi derecesi olan bilim adamı)
Pratik eğitim konusunda uzman. (Hollanda uzmanları tarafından hazırlanmış ve
çalışmakta olan suni tohumlama teknisyeni)
Tanıtım broşürleri ve yayınların hazırlanması konusunda bilgisayar uzmanı
Bilgi iletişim ve video çekimleri konusunda uzman
8.2.4 Projenin Yürütümünü GerçekleĢtirmek Amacıyla OluĢturulmuĢ Uzman
Grup AĢağıdaki Operasyonları GerçekleĢtirecektir:
1. Önceden belirlenmiş köylerden 5 kişi eğitimlere tabi tutulacaktır.
2. Eğitim iştirakçileri için merkezleşmiş şekilde “Rekto servikal” usulü ile suni
tohumlama hizmetinin yürütülmesine dair 7 günlük seminerler organize
edilecektir.
3. Eğitim kursları katılımcılarına “Rekto Servikal” metodunun özelliği konusunda
hem teorik hem de pratik bilgilerin benimsetilmesi, kullanılacak tohumların
nitelikleri ve suni tohumlama hizmetinin ücret karşılığı yapılması konusunda
bilgiler aktarılacaktır.
4. Eğitime tabi tutulan kursiyerlere suni tohumlama çalışmalarının yürütülmesi
metodolojisi, muhasebe işlerinin organizesi, tohumlanmış sığırların ve doğacak
yavruların etiketlenmesi kurallarına dair bilgi broşürleri dağıtılacak. Video
çekimler yapılacaktır.
5. Kursiyerlere suni tohumlama araçlarının kullanılması konusunda geniş bilgi
verilecektir. (Sperm muhafaza kapları, sıvı azot, eldivenler ve şırıngalar)
6. Eğitim sürecinin sonunda 5 kursiyere konuyla ilgili sertifika takdim edilecektir.
7. Eğitimden sonra hazırlanmış teknisyenler belli mekanlarda uzman kontrolü altında
pratik faaliyete başlayacak, muhasebe işlerini organize edecektir.
8. Yapılmış işlerin raporu eğitim kurslarından sonra ve yerlerde uzman yardımı
yapıldıktan sonra (siparişçinin talep ve teklifleri dikkate alınarak) sunulacaktır.
8.2.5 Projenin Yönetilmesi
94
Proje çerçevesinde yapılacak bütün çalışmalar önceden atanmış koordinatör
tarafından yönetilecektir. Koordinatör ise siparişçinin proje konusunda atamış olduğu
koordinatör ile irtibata geçecek, gerekli görüldüğü zaman mevcut durum konusunda
rapor takdim edecektir.
8.2.6 Beklenilen Sonuçlar
Suni tohumlama konusunda yapılan eğitimler neticesinde birinci aşamada 5
teknisyen çalışmaya başlayacaktır.
Projenin kapsam dairesinde bulunan arazide oturmakta olan yerli halkın bu
hizmetten faydalanma imkanları genişlemiş olacaktır.
Yapılan suni tohumlama çalışmaları sonucunda il arazisinde büyükbaş hayvanların
etlik ve sütlük yönünde cins terkibi hayli iyileşecektir.
Suni tohumlama teknisyenlerinin ücret karşılığı faaliyetlere başlamaları durumunda
suni tohumlama mıntıkasının faaliyeti iyileşecek, mıntıkada ek iş mekanlarının
açılmasına imkan oluşacaktır.
Yapılan suni tohumlama çalışmaları sonucunda hayvansal ürünlerin kalitesi ve
hacmi artacak, bu ise yerli halk arasında sürekli ekonomik kalkınmaya sebep
olacaktır.
Büyükbaş hayvanlar arasında yaygın hastalıkların yayılmasına karşı önlemler
alınacaktır.
Bu faaliyetin sürekliliği ve genişletilmesi sonucunda faaliyetini durdurmuş
teknisyenler de suni tohumlama hizmetinin organizesinde iştirak edebilecekler.
8.2.7 Projenin Değeri
Projenin gerçekleştirilmesi için zaruri olan mali desteğin hacmi proje teklifine
eklenmiş bütçede belirtilmiştir.
Not: Eğitim sürecinde pratik suni tohumlama ameliyatlarını gerçekleştirmek için satın
alınmış sığırlar eğitim zamanı fiziksel hasara uğradıklarından, belli et kesim
atölyelerine teslim edilecektir. Elde edilmiş miktar sığırların değerinin %20”i hacminde
olmakla anlaşma esasında projenin siparişçi teşkilatına geri verilecek veya onun yazılı
raporu ile proje bütçesinin bir kısmını oluşturacaktır. Projenin gerçekleştirilmesi için
14025 ABD Doları miktarı gerekmektedir.
8.3 Guba Ġli Dağlık Ve Dağ Eteği Köylerde Arıcılığın GeliĢtirilmesi Projesi
8.3.1 Mevcut Durum
Arıcılık eski zamanlardan halkın esas tarımsal faaliyetlerinden biri olmuştur.
Arıcılık için elverişli olarak bilinen bölgelerden birisi de Guba ilidir. Yerli halk esasen
“Boz Kafkas”, “Sarı Kafkas”, “Kabaktepe”, “Lenkeran”, “Şahdağ” arı ırkları
95
bulundurmuştur. Lakin bağımsızlığın ilk yıllarında arıcılığın gelişmesinde iniş
gözlemlenmiştir.
Zira, yeni oluşturulmuş özel arıcılık işletmeleri bu alanın geliştirilmesi, arı
genofonunun korunması, damızlık çalışmalarının organize edilmesi, verimliliğin
yükseltilmesi bakımından zorluklarla karşılaşmışlar. Yerli arı genofonları mahvolmak
tehlikesi ile karşı-karşıya kalmışlar.
Bu sebepten de arıcılığın geliştirilmesi, yerli halkın istihdam seviyesinin
artırılması, bu alanla meşgul olan insanların maddi refah durumunun yükseltilmesi,
genel olarak ise halkın gıda tehlikesizliği bakımından oldukça önemlidir.
8.3.2 Projenin Amacı.
Projenin uygulanması sonucunda Guba’nın dağ ve dağ eteği köylerinde önceden
belirlenmiş 20 kişinin her birine 4 kutu, toplam 80 kutu “Kabaktepe” arı ailesi
verilecektir. Yerli insanlara bu arıların teslim edilmesi sonucunda verimli arıcılık
çiftlikleri oluşacaktır. Bununla da arıcılık işletmeleri tedricen genişleyerek diğer köyleri
de kapsamış olacaktır. Projenin yürütülmesi sonucunda Kabaktepe arılarının kendine
has çiftlik özellikleri yerine gelecek ve üretilmiş ürün sayesinde çiftliklerin maddi
imkanları genişleyecektir.
8.3.3 Projenin özellikleri
Önce projenin uzman grubu tarafından Guba’nın 4 köyünde, her köyde 5 kişi
olmakla 20 aile belirlenecek. Seçilmiş 20 kişiye projenin amacı, uygulama aşamaları
konusunda bilgi aktarılacaktır. Seçilmiş 20 kişi Guba ili merkezinde organize edilecek
arıcılığın kalkınması konusunda 5 günlük eğitim kurslarına tabi tutulacaklar. Yapılacak
eğitimler zamanı katılımcılara çay, kahve servisi yapılacak öğle yemeği verilecektir.
Eğitim kursları sonunda katılımcılar arı kutuları ve arı aileleri ile temin edilecekler.
Bundan sonra arıcı çiftçiler kontrolsüz bırakılmayacaklar. Projenin sonunda onların
faaliyetlerine süreklilik kazandırmak için Guba ilinde Dağlık arazilerin kalkınması
programı hattı ile oluşturulmuş dernekler ile iş ilişkileri oluşturulacaktır.
8.3.4 Beklenen Sonuçlar
Projenin uygulanması sonucunda Guba’nın 4 köyünde (Hınalık, Susay,
Konakkent ve İspig) seçilmiş 20 kişiye arıcılığın gelişimi konusunda kısa
müddetli eğitim kursları verilecektir.
Eğitim sürecinde katılımcılara arılara bakım, hastalıklara karşı mücadele,
üretilmiş ürünlerin pazarlaması konusunda geniş bilgi aktarılacaktır.
Eğitimlerin sonunda katılımcılara arı kutuları, arı petekleri, mum çerçeveleri, bal
kavanozları, ilaçlar vb. ile temin edilecekler.
96
Sonuç itibari ile faaliyete başlamış arıcılar üretilmiş bal hesabına maddi refah
durumlarını iyileştirecek ve bu faaliyet diğer arazilerde de yaygınlaşacaktır.
Genel olarak seçilmiş köylerde arıcılığın gelişimi Guba arazisinde yerli ahalinin
gıda güvenirliği problemlerinin halline olumlu tesir gösterecektir.
8.3.5 Projenin Değeri
Projenin değeri (15590 $ ABD doları) oluşturmaktadır. Proje çerçevesinde yapılacak
işleri doğrultusunda yapılacak harcamalar ekteki bütçede belirtilmiştir.
8.4 Yeni Ambalaj Ve Paketleme Atölyesinin Kurulması Ve Kullanıma BaĢlatılması
8.4.1 Projenin Kısa Ġçeriği:
Projede meyve ve sebze ürünlerinin modern talepler bakımından paketlenmiş,
farklı ağırlık ve hacimlerde tüketicilere ulaştırılmasını becerebilmek hedeflenmiştir.
Atölye faaliyetini bölge çiftçilerinin ve diğer işletmecilerin siparişi esasında
kuracaktır.
Kutuların hazırlanması için yerli ham madde kaynakları mevcuttur. Bu ise işin
daha da verimli kurulacağının teminatçısıdır.
8.4.2 Projenin Esasları:
Guba ilinde gerçekleştirilmiş tarımsal reformlar özel sektörün kalkınmasına
büyük katkıda bulunmuştur.
Son yıllarda meyve bağlarının sebze ve ekin alanlarının verimliliği birkaç defa
artmakla beraber ürünlerin kalitesi de hayli yükselmiştir. Bu alanda yeni yüksek verimli
bitki türlerinin bölgeye getirilerek ekilmesi de büyük önem arz ediyor.
Lakin ürünlerin dünya standartları seviyesinde pazara çıkarılması günümüzde de
problem olarak kalmaktadır. Bunun için ise en önemli görev ürünlerin paketlenmesi
probleminin halledilmesidir.
8.4.3 Projede görevler:
- bölgede ambalaj ve paketleme materyallerine olan talebin ve paketleme atölyesinin
kurulması için mekanın belirlenmesi;
- Ambalaj materyalleri ve ham madde elde etmek için kaynakların araştırılması.
- yani araçların ve tezgahların elde edilmesi.
8.4.4 Projede Beklenilen Sonuçlar
- çiftçi ve diğer üreticiler ürünlerinin çeşitlerine uygun olarak paketleme materyalleri
elde edecekler.
97
- tüketiciler kendi isteklerine ve zevklerine göre pazardan hangi üreticinin ürününü satın
aldıkları belli olacaktır.
- nihayet Azerbaycan pazarında medeni ticaret oluşacaktır.
8.4.5 Projede GerçekleĢtirilen ÇalıĢmalar:
- Üreticiler kendi isteklerine uygun olarak kaplama ve paketleme ürünlerini elde
etmek imkanını kazanmış olacaklar.
- Modern taleplere uygun olarak hazırlanacak kaplama ve paketleme materyalleri
direk alıcı ve üretici arasında diyalogun oluşmasına olanak sağlayacaktır.
Yeni kaplama ve paketleme atölyesinin inşaatı ve kullanıma verilmesi projesinin
8.4.6 Genel Bütçe
Sıra
No
Harcama maddeleri Proje bazında
harcamalar
yeni AZN
Sermaye harcamaları 150000
01 Esas harcamalar 100000
02 Materyaller 30000
03 İş ve hizmetler 20000
8.5 Yerli Ve DıĢarıdan GetirilmiĢ Türlerden OluĢan Meyve Fidanlarının
YetiĢtirilerek Guba-Haçmaz Bölgesinde YaygınlaĢtırılması.
8.5.1 Projenin Kısa Ġçeriği:
Projede genetik bakımdan temiz, farklı yetişme müddetlerine sahip, daha çok
meyve veren, kaliteli ve dış görüntüsü ile bakımlı meyve veren yerli veya dışarıdan
getirilmiş fidanların yetiştirilmesi, ilgililere tanıtılması ve yaygınlaştırılması
düşünülmüştür. Proje çerçevesinde kuzey bölgesinde fidan yetiştiren devlet ve özel
müesseseler, farklı kişiler arasında ilişkilerin kurulması, meyve fidanlarının
yetiştirilmesindeki problemler ve onların bilimsel esaslarla halledilmesi, halkın bu alanda
eğitimlendirilmesi, fidan üretiminin ve satışının organize edilmesi, eski bağların yeni ve
daha verimlileri ile değiştirilmesi, seyrekliğin uygun bir biçimde kurulması ve ekonomik
bakımdan verimli mahsul üretmekle gelirlerin artırılması gibi konular aksettirilmiştir.
8.5.2 Projenin Esasları:
Azerbaycan Cumhuriyeti bölgelerinin sosyo-ekonomik kalkınmasına dair devlet
programında (2004-2008 yılları) yalnız Guba ilinde meyve bağlarının toplam alanının
15 bin hektara ulaştırılması belirtilmiştir. Bu ise 5 milyondan fazla meyve fidanlarının
üretimini gerektirmektedir.
98
Bundan dolayı projenin gerçekleştirilmesi belirtilen problemin halledilmesinde
olumlu etken olacaktır.
Proje için düşünülmüş mali destek hesabına bölgede genetik yönden saf, farklı
yetişme müddetlerine sahip, korumaya dayanıklı, daha çok meyve veren, kaliteli ve dış
görünüşü ile bakımlı meyve veren yerli ve dışarıdan getirilmiş fidanların yetiştirilmesi
için 10 hektar alanda fidanlık kurulacaktır. Aynı zamanda gelecekte virüssüz ekin
maddesi elde etmek için 5 hektar elma klon anaçlığı, 10 hektar ana bağ ekilecektir.
Bütün bunlar sonuç olarak meyve fidanlarının yetiştirilmesi ve yayılması
alanında bölgede bilimsel başarıların ve modern teknolojilerin kullanım alanını
genişletecek ve üreticilerin gittikçe çoğalmakta olan uzman yardımına ihtiyaçlarının daha
da derinleştirilmesinde önem arz etmekle, sadece bölge çiftçilerinin değil aynı zamanda
diğer bölgelerin de gelirlerinin artırılmasına olanak sağlayacaktır.
8.5.3 Projenin Görevleri:
- Çiftçilerin ve satış pazarlarının farklı meyve fidanlarına olan taleplerinin belirlenmesi.
- Virüssüz aşı maddesi elde etmekle anaçlıkların dikilmesi, hastalıklara, zararlılara ve
gelişimi kısıtlayan diğer unsurlara karşı dayanıklı, verimli yerli ve dışarıdan getirilmiş
türlerden istifade etmekle ana bağların dikilmesi.
- Fidancılıkta verimli teknolojiler uygulamakla farklı meyve fidanlarının sergisi
yapılacak, fidancılıkla meşgul olan çiftçilerin eğitilmesi gerçekleştirilecektir.
- Elde edilmiş sonuçların diğer bölgelerde yaygınlaştırılması için bilgilendirici broşürler
hazırlanacaktır.
8.5.4 Projeden Beklenen Sonuçlar:
- Çiftçiler farklı yetişme süreçlerine sahip, korunmaya dayanıklı, daha çok meyve
veren, kaliteli ve alıcılık bakımından iyi olan yerli ve dışarıdan getirilme meyve
fidanlarının yetiştirilmesi, sergilenmesi ve yaygınlaştırılması tecrübesini öğrenmekle,
yukarıda belirtilen özellik ve niteliklere sahip fidanlar elde edecekler.
- Çiftçiler yeni bağların dikilmesi ile beraber aynı bağlara bakım alanında yeni
teknolojileri benimseyecek ve bilgilendirilmiş olacaklar.
8.5.5 Projede GerçekleĢtirilen ÇalıĢmalar:
1. Çiftçilerin ve satış pazarlarının farklı meyve bitkilerinin fidanlarına olan
taleplerinin belirlenmesi.
2.
3. Virüssüz aşı maddesi elde etmekle 5 hektar klon anaçlığın dikilmesi:
Bunun için:
99
a) 1 hek. 25 bin adet olmakla 125 bin adet M-9, M-4, M-7, MM-106, M-11 anaç
materyali elde etmek.
b) 5 hek. Toprak alanını ekin için hazırlamak.
4. Hastalıklara, zararlılara ve gelişimi sınırlayan diğer unsurlara karşı dayanıklı,
verimli yerli ve dışarıdan getirilme türlerden istifade etmekle 10 hek. Ana bağlar
dikmek: Bu amaçla,
a) Ekin şeması 5x4 sistemli olmakla beraber ana bağ için 5000 adet meyve fidanı
yetiştirmek.
b) Bağın dikilmesi için toprağın agro teknik kurallar esasında hazırlanması.
5. Nöbetli ekin devriyesini uygulamak 10 hektar alanda fidan yetiştirmek.
6. Fidan üretiminin aşağıdaki seviyeye ulaşımını temin etmek.
2007 yılı 40000 adet
2008 yılı 60000 adet
2009 yılı 80000 adet
2010 yılı 100000 adet
Yerli ve getirilme türlerden oluşumlu fidanların yetiştirilerek yayılması projesinin
8.5.6 Genel Bütçe
Sıra
No
Harcama m a d d e l e r i Proje
bazında
harcamalar
Yeni AZN
I Sermaye harcamaları 85000
1 Esas harçlar 20000
2 Materyaller 35000
3 İş ve hizmetler 25000
2. Cari harcamalar 55000
1. Aylık maaşlar 25000
2. Görevlendirmeler 10000
3. Düşünülmemiş harcamalar 20000
Toplam: harcamalar 140000
100
8.6 Guba Ġli Çiftçileri Tarafından Üretilen Meyve Ürünlerinin Muhafaza
Müddetlerini Artırmak Ġçin Soğutma Sistemlerinin Kurulması.
8.6.1 Projenin Kısa Ġçeriği:
Toprak reformunun gerçekleştirilmesi meyvecilik alanının gelişmesine yol
açmıştır. Guba-Haçmaz bölgesinde meyveciliğin yüksek verimlilik seviyesi
işletmecilerin dikkatini çekmiş, son 6 yıl süresinde mevcut bağlarda seyrekliğin
kaldırılması ile beraber 6 bin hektardan fazla alanda modern tipli bağlar dikilmiştir. Bu
ise yakın 3-4 yıl zaman zarfında meyve üretiminin 450-500 bin tona ulaşacağı demektir.
Ülke içi, ve aynı zamanda dış pazarları yıl boyunca meyve ürünleri ile temin
etmek için soğutma kameralarının inşaatı zaruret kazanmıştır.
Projede ekonomisinin esas kısmının meyvecilik oluşturan birkaç yerel yerleşim
birimlerinde soğutma sistemlerinin kurulması planlanmıştır.
8.6.2 Projenin Esasları:
Geçen asrın 90`lı yıllarına kadar Guba ilinde toplam tutumu 3350 ton olan 3
meyve soğutma sistemi mevcuttu. Bundan başka her birisinin tutumu 1000 ton olan 5
yeni soğutma kamerasının inşaatı başlatılmıştı. Lakin malum olaylar sonucunda inşaat
yarıda kalmış, mevcut soğutma sistemleri ise kullanılmadığından yararsız duruma
düşmüşler. Meyve yığımı döneminde satış fiyatları ile 4-5 ay sonraki fiyatlar arasında 2
defadan fazla farkın oluştuğu dikkate alınırsa , yeni soğutma kameralarının inşaatı
meyve üreticisi olan çiftçilerin ve diğer işletmecilerin gelirlerinin artmasında itici güç
olarak önem arz etmektedir.
8.6.3 Projeden Beklenilen Sonuçlar:
1. İlin meyve üretim merkezleri Timiryazev, Zerdabi, Vladimirovka,
Hacıhüseyinli, Vel-vele, 1. Nügedi, 2. Nügedi, Talıbkışlak köylerinde yeni
soğutucuların kurulması
a) Soğutma sistemlerinin kurulması köylerin arazisinde oturan ve faaliyet
gösteren işletmeciler için ek satış pazarı oluşturacaktır.
b) Aynı işletmeciler ek gelir elde etmiş olacaklar.
v) Yerli halk işle temin edilecektir.
q) Ülke pazarları yıl boyunca meyve ürünleri ile temin edilecektir.
2. Yeni çeşitleme hatlarının kurulması ve paketleme-kaplama atölyelerinin
inşaatı da birçok iş yerinin oluşmasına ve halkın ek gelir elde etmesine olanak
sağlayacaktır.
101
8.6.4 Projede Görevler:
- İlin 6 köyünde yeni meyve soğutma sistemlerinin inşaatının gerçekleştirilmesi
- yeni kaplama-paketleme atölyelerinin kullanıma hazır verilmesi.
- Çeşitleme hatlarının kurulması
Guba ili işletmecileri tarafından üretilen meyve ürünlerinin koruma müddetlerini artırmak
için soğutma sistemlerinin kurulması projesinin
8.6.5 Genel Bütçe
Sıra
No
Soğutma sistemlerinin
inşaat
Y e r l e r i
Soğutma sistemleri Paketleme
atölyesi sayısı değeri yeni
AZN
01 Timiryazev kasabası 1 250000
02 Zerdabi kasabası 1 250000
03 Vladimirovka köyü 1 220000
04 Hacı Hüseynli köyü 1 200000
05 Vel-vele köyü 1 150000
06 1. Nügedi köyü 1 150000
07 2. Nügedi köyü 1 220000
08 Talabıkışlak köyü 1 150000
Toplam 8 1590000
DOKUZUNCU BÖLÜM
9. MüĢterek GeliĢim Tavsiyeleri
Üretilen tarımsal ürünlerin verimliliğini, aynı zamanda rekabet gücünü artırmak
için özel (bakliyat-hububat, sebze) tohumculuk müesseselerinin, aynı zamanda
meyve fidanlığı müesseselerinin kurulması ve faaliyete başlatılması uygun
olacaktır.
Üretilen meyve ve sebzenin, aynı zamanda havansal ürünlerin zarara uğramamsı
için bu ürünlerin optimal üretim hacminin belirlenmesi (yeterli kadar üretim)
gerekiyor.
Tarım alanında yetişmiş kadroya olan ihtiyacın karşılanması için Guba ili
arazisinde orta seviyeli (on lisans, kolejler), ve aynı zamanda aşağı seviyeli
(meslek okulu) eğitim veren tarımsal eğitim müesseselerinin faaliyetinin
aktifleştirilmesi ve kadro hazırlanması uygun olacaktır.
102
Büyükbaş hayvanların ırk farklılığı ve cins terkibi ilin ova, dağ eteği ve dağlık
arazilerine uygun seviyede yürütülmesi gerekmektedir. Bu amaçla suni
tohumlama çalışmalarının yaygınlaştırılması uygun olacaktır.
Bu amaçla İFAD-ın “Dağ ve yüksek dağlık arazilerin kalkınma programı”
çerçevesinde hazırlanmış ve faaliyete başlamış (Gam-Gam ve Digah köylerinde)
suni tohumlama teknisyenlerinin birikiminden istifade edilebilir. Bununla beraber
özel baytarlık hizmetinin geliştirilmesi yönünde çalışmalar yapılmalıdır.
Yerel üreticilere kredi hizmeti sunan bankaların yerel şebekeleri genişletilmelidir.
Aynı zamanda kredinin faizi ve müddeti üretim karakterine uygun olarak
belirlenmeli ve depozit alanında daha ılımlı şartlar getirilmelidir. (Köylerdeki
gayrimenkulün kefil olarak kabul edilmesi gibi)
Guba ilinde doğal iklim şartları ve tarımsal potansiyel imkanları burada ekolojik
bakımdan temiz tarımsal ürünlerin üretimini ve ihracını genişletmeğe ortam
sağlamaktadır. Bu alanda ülkenin batı bölgesinde faaliyete başlamış ve belli
tecrübe kazanmış GABA `Gence tarımsal ticaret birlikleri` ile işbirliği yapılabilir
Köylerde gelir getirici alanların geliştirilmesi: keçecilik, hurcun, eldiven, çorap
dokuma, at eğeri hazırlama, demircilik, çömlekçilik alanlarının desteklenmesi
kırsal alanların kalkınmasında önem arz etmektedir.
Guba ilinde tarımsal ürünlerin üretimi, korunması ve satışı ile ilgili bilgilerin
toplanması, tahlili ve tavsiyelerin verilmesi Guba-Haçmaz bölgesine ait diğer
illerin pazarlama ilişkileri kontekstinde bakmak ve bu alandaki mevcut
problemlerin halledilmesine yerel, bölgesel ve ulusal seviyede yaklaşım
gerekiyor.
Guba ili arazisinde üretilen tarımsal ürünlerin (özellikle elmanın) Rusya
pazarlarına ihraç potansiyelini korumak, aynı zamanda Avrupa pazarlarına çıkışı
temin etmek amacıyla Guba ili için geleneksel elma türlerinin rekabet gücünü
yükseltmekle beraber, daha verimli türlerin yetiştirilmesine önem verilmesi
uygun olacaktır.
Ülkenin elverişli coğrafi durumu, deniz, kara ve hava yollarından istifade etmekle
yalnız Rusya pazarlarına değil, aynı zamanda İran, Türkiye ve diğer yakın doğu
ülkelerine tarımsal ürünlerin ihracı genişletilebilir. Bundan dolayı ürünlerin
rekabet gücünün artırılması ile beraber, çeşitlenmesi, paketlenmesi,
sertifikalaştırılması ve reklamla ilgili meselelerin halledilmesi gerekmektedir.
Tarım alanında gerçekleştirilen danışmanlık hizmetinin kalitesi yükseltilmeli:
Üretim, imal, ürünlerin korunması, taşınması, ambalajlanması, Pazar fiyatları ve
genel olarak pazarlamanın teşkili zamanı “Pazar zinciri ve onun halkaları”, ve
103
nihayet “Üretici pazarlama grupları”-nın oluşturulmasının zaruriliği ve sürekli
faaliyeti konusunda bilgi ve malumatlar mütemadi olarak yerli halka
ulaştırılmalıdır.
Guba ili arazisinde faaliyet gösteren çiftçi birliklerinin, aile çiftliklerinin, farklı
işletmecilerin üretmiş oldukları ürünlerin pazarlamasının organize edilmesi ile
ilgili problemlerin halledilmesinde katılımcılık prensiplerinin (sivil toplum
örgütleri, belediyeler ve yerel valilik kurumlarının katılımı) uygulanması uygun
olacaktır.
Tarımsal ürünlerin pazarlamasını yaygınlaştırmak amacıyla zaman-zaman
mevcut üretime yeni alıcıların sevk edilmeleri uygun olacaktır. Bundan dolayı
üreticilerin yerel ve ülke seviyeli basım ve yayın teşkilatlarının, TV ve radyo
kanallarının hizmetlerinden, aynı zamanda internet sayfalarından faydalanmaları
için imkanların genişletilmesi gerekmektedir.
Gerçekleştirilmiş pazarlama ilişkilerini daha da iyileştirmek ve profesyonel
seviyeni artırmak için, satıştan önce müşterilerle diyalogların kurulması ve
müşterilerin bilgilendirilmesi önem arz etmektedir. (fiyat, fiyatların değişme
durumu, ödenişin nakit veya banka yolu ile yürütülmesi, mümkün olan indirimler
vb. konuda)
Rekabet gücü iyi olan tarımsal ürün üretiminin genişletilmesi amacıyla sulama
sistemlerinin daha da iyileştirilmesi (Suyun kullanılması birlikleri çeklinde) ve
çevrenin korunmasına dikkat edilmelidir. Kısmen çalışan yeraltı sulama
şebekesinin tamir edilerek faaliyete başlatılması gerekiyor.
Bölgede üretilmiş tarımsal ürünlerin pazarlaması planlanırken, bu meseleye
tarım, sanayi ve hizmet sektörünün paralel gelişimi ve uyuşumu yönünden
yaklaşmak uygun olacaktır.
Tarımsal üretimin artırılması ile yerli tarım sanayi komplekslerinin modern
teknoloji esasında yeniden kurulması ve tarım dışı alanlarında istihdam
seviyesinin kaldırılması mümkündür.
Orman ve çimenliklerde yetişen şifalı ilaç bitkilerinin toplanması ve onun
ticaretinin organizesi için bu yönde pazarlama ilişkilerinin güçlendirilmesi uygun
olacaktır.
Tarımsal ürünlerin pazarlamasını hızlandırabilecek dolayı tesir vasıtalarının
geliştirilmesinin (kredi imkanları, sigorta sisteminin iyileştirilmesi)
desteklenmesi gerekiyor.
104
Meyvelerin korunma müddetinin uzatılması modern teknoloji esasında kurulmuş,
soğutma sistemlerine sahip depoların kullanılması vasıtasıyla mümkün olacaktır.
Guba ili arazisinde üretilen tarımsal ürünlerin ülke arazisinde ve ülke dışında
pazarlamasını daha da genişletmek amacıyla “pazarlama grupları”nın
oluşturulması uygun olacaktır.
Bölgede turizm işletmeleri arasında irtibatın sağlanması ve turizm bilgi iletişim
merkezinin kurulması bu yönde pazarlama ilişkilerini genişlendirmiş olurdu. İl
arazisindeki turizm kuruluşlarının, (özellikle tarımsal turizm) faaliyetlerinin yeni
oluşturulmuş “Turizm enstitüsü” ile işbirliği ilişkilerinin kurulması uygun
olacaktır.
Üreticiler için daha uygun şartlarla kredi alma imkanlarının sağlanması, kefil
şartlarının yumuşatılması, kredi müddetinin üretimin karakterine uygun olarak
belirlenmesi gibi faaliyetlerin desteklenmesi uygun olacaktır.
Recommended