Cognitieve revalidatie & MS Akkelies Wensink Revalidatiearts

Cognitieve revalidatie & MSCognitieve revalidatie & MS

Akkelies WensinkAkkelies Wensink

RevalidatieartsRevalidatiearts

Opbouw voordrachtOpbouw voordracht

MS en cognitieMS en cognitie Wat u zelf kunt doenWat u zelf kunt doen RevalidatiemogelijkhedenRevalidatiemogelijkheden→ cognitieve → cognitieve

revalidatierevalidatie

Cognitie & MSCognitie & MS

Definitie cognitieDefinitie cognitie Het geheugenHet geheugen De concentratieDe concentratie Lastig opnemen van complexe materie, Lastig opnemen van complexe materie,

tempo van informatie verwerkingtempo van informatie verwerking

Cognitieve achteruitgangCognitieve achteruitgang

Direct door MSDirect door MS Indirect door MSIndirect door MS

Indirecte oorzaken cognitie↓Indirecte oorzaken cognitie↓

Psychologische problemenPsychologische problemen Depressies/ ernstige verwerkingsproblemenDepressies/ ernstige verwerkingsproblemen MoeheidMoeheid SlaapproblemenSlaapproblemen StressStress PijnPijn MedicijnenMedicijnen LeeftijdLeeftijd

Wat kunt u zelf doen?Wat kunt u zelf doen?

HerkennenHerkennen Gerelateerd aan MS of psychologische Gerelateerd aan MS of psychologische

situatiesituatie Verwijzing revalidatiearts of NPO via Verwijzing revalidatiearts of NPO via

neuroloogneuroloog

Casus AnnemiekCasus Annemiek

Annemiek heeft diep in haar hart iets bemerkt wat Annemiek heeft diep in haar hart iets bemerkt wat haar zorgen baart en waar ze met niemand over durft haar zorgen baart en waar ze met niemand over durft te spreken. De laatste maanden merkt ze dat ze de te spreken. De laatste maanden merkt ze dat ze de teksten van haar studie niet zo makkelijk meer op teksten van haar studie niet zo makkelijk meer op kan nemen. Ze moet soms een hoofdstuk wel vijf of kan nemen. Ze moet soms een hoofdstuk wel vijf of zes keer doorlezen voordat ze begrijpt wat er staat. zes keer doorlezen voordat ze begrijpt wat er staat. Ook vindt ze het lastiger worden om verbanden te Ook vindt ze het lastiger worden om verbanden te gaan leggen tussen verschillende zaken. Ze besluit gaan leggen tussen verschillende zaken. Ze besluit om hierover eens met haar behandelend neuroloog om hierover eens met haar behandelend neuroloog te gaan praten.te gaan praten.

Wat kunt u zelf doen?Wat kunt u zelf doen?

HerkennenHerkennen Gerelateerd aan MS of Gerelateerd aan MS of

psychologische situatiepsychologische situatie Verwijzing revalidatiearts of NPO via Verwijzing revalidatiearts of NPO via

neuroloogneuroloog

Casus tijdschrift MenSenCasus tijdschrift MenSen

““ik weet dat mijn geheugen soms wat minder ik weet dat mijn geheugen soms wat minder is, meestal het gevolg van vermoeidheid of is, meestal het gevolg van vermoeidheid of concentratie problemen. Ik dacht nog wel van concentratie problemen. Ik dacht nog wel van mezelf dat mijn strak bijgehouden agenda en mezelf dat mijn strak bijgehouden agenda en lijstjes maken prima methoden zijn om niks te lijstjes maken prima methoden zijn om niks te vergeten, maar het werkt toch niet altijd. Mijn vergeten, maar het werkt toch niet altijd. Mijn omgeving vertelt me dat zij die geen MS omgeving vertelt me dat zij die geen MS hebben ook vaak dingen vergeten en dat ik er hebben ook vaak dingen vergeten en dat ik er niet zo´n punt van moet maken, maar toch niet zo´n punt van moet maken, maar toch vond ik het heel erg vervelend dat ik de vond ik het heel erg vervelend dat ik de telefoondienst helemaal vergeten was…”telefoondienst helemaal vergeten was…”

Wat kunt u zelf doen?Wat kunt u zelf doen?

HerkennenHerkennen Gerelateerd aan MS of psychologische Gerelateerd aan MS of psychologische

situatiesituatie Verwijzing revalidatiearts of NPO via Verwijzing revalidatiearts of NPO via

neuroloogneuroloog

Cognitieve revalidatie (CR)Cognitieve revalidatie (CR)

DefinitieDefinitie– Omvat die behandelmethoden, die gericht Omvat die behandelmethoden, die gericht

zijn op het verbeteren van het vermogen zijn op het verbeteren van het vermogen om informatie uit de omgeving te om informatie uit de omgeving te verwerken en te gebruiken.verwerken en te gebruiken.

Cognitieve revalidatie (CR)Cognitieve revalidatie (CR)

Multidisciplinair Multidisciplinair – Revalidatiearts Revalidatiearts – PsycholoogPsycholoog– ErgotherapeutErgotherapeut– Maatschappelijk werkerMaatschappelijk werker– CognitietherapeutCognitietherapeut

Waar? Waar? KetenzorgKetenzorg

InzichtInzicht AcceptatieAcceptatie Reductie stress, depressie, vermoeidheidReductie stress, depressie, vermoeidheid CompensatiestrategieënCompensatiestrategieën GeheugentrainingGeheugentraining Aanpassen woon- en werksituatieAanpassen woon- en werksituatie Structureren/ grens belastbaarheidStructureren/ grens belastbaarheid Aangepast communicerenAangepast communiceren

Aandachtspunten CRAandachtspunten CR

Casus PaulCasus Paul

Paul ergert zich steeds meer aan het feit dat Paul ergert zich steeds meer aan het feit dat hij soms een dag bezig is met iets waar hij hij soms een dag bezig is met iets waar hij anders een uur voor nodig had, en dat zijn anders een uur voor nodig had, en dat zijn benen niet altijd betrouwbaar zijn waardoor hij benen niet altijd betrouwbaar zijn waardoor hij nogal valt. Hij wordt kribbig en krijgt steeds nogal valt. Hij wordt kribbig en krijgt steeds vaker ruzie met zijn vrouw en is ongeduldig vaker ruzie met zijn vrouw en is ongeduldig naar zijn kinderen. Tijdens zijn werk is steeds naar zijn kinderen. Tijdens zijn werk is steeds vaker zijn concentratie minimaal. Toch blijft vaker zijn concentratie minimaal. Toch blijft Paul weigeren toe te geven aan de Paul weigeren toe te geven aan de beperkingen die hij door MS heeft gekregen.beperkingen die hij door MS heeft gekregen.

Aandachtspunten CRAandachtspunten CR

InzichtInzicht AcceptatieAcceptatie Reductie stress, depressie, vermoeidheidReductie stress, depressie, vermoeidheid CompensatiestrategieënCompensatiestrategieën GeheugentrainingGeheugentraining Aanpassen woon- en werksituatieAanpassen woon- en werksituatie Structureren/ grens belastbaarheidStructureren/ grens belastbaarheid Aangepast communicerenAangepast communiceren

ConclusieConclusie

Schade op cognitie in vroeg stadiumSchade op cognitie in vroeg stadium Gevolgen voor psycho-sociaal-Gevolgen voor psycho-sociaal-

maatschappelijk functionerenmaatschappelijk functioneren Stress en invloed op het beloopStress en invloed op het beloop Meerwaarde cognitieve revalidatieMeerwaarde cognitieve revalidatie Compensatiestrategieën/ hulpmiddelen/ Compensatiestrategieën/ hulpmiddelen/

inzichtinzicht Begeleidt op tijd!!!Begeleidt op tijd!!!

KortomKortom

Schroom niet om actie te ondernemen Schroom niet om actie te ondernemen indien cognitieve problemen aanwezig indien cognitieve problemen aanwezig lijken te zijnlijken te zijn

Cognitieve problemen bij MS

Kun je er iets aan doen?

Roos Sevat, cognitietherapeut

Cognitieve problemen bij MS

Kun je er iets aan doen?

Roos Sevat, cognitietherapeut

Casus Casus

Dagelijks leven: Dagelijks leven: - Problemen Problemen - MogelijkhedenMogelijkheden

Stel, iemand vraagt je een presentatie te geven en je hebt MS. Welke problemen zou je tegen kunnen komen?

Stel, iemand vraagt je een presentatie te geven en je hebt MS. Welke problemen zou je tegen kunnen komen?

Oude planningssoftware…….Oude planningssoftware…….2 dagdelen nodig start 2 weken voor

congres

De meeste mensen met MS De meeste mensen met MS Weten dat hun belastbaarheid beperkt Weten dat hun belastbaarheid beperkt

is, maar werken nog met oude is, maar werken nog met oude plannings-software gebaseerd op hun plannings-software gebaseerd op hun oude mogelijkhedenoude mogelijkheden

Trekken hun accu vaak volledig leeg, tot Trekken hun accu vaak volledig leeg, tot er geen reserves meer zijner geen reserves meer zijn

Passen zich wel aan, maar niet Passen zich wel aan, maar niet voldoende of niet verstandigvoldoende of niet verstandig

ResettenResetten Van groot belang om de planningssoftware te Van groot belang om de planningssoftware te

herschrijven, gebaseerd op je huidige herschrijven, gebaseerd op je huidige mogelijkhedenmogelijkheden

Grote invloed op belastbaarheid (je kunt weer Grote invloed op belastbaarheid (je kunt weer meer)meer)

Grote invloed op cognitief functionerenGrote invloed op cognitief functioneren(concentratie, informatieverwerking, (concentratie, informatieverwerking, geheugen, waarnemen, planning & geheugen, waarnemen, planning & organisatie)organisatie)

Planningssoftware herschrijven samen met je therapeut Planningssoftware herschrijven samen met je therapeut

Zoeken naar een verstandige planning Zoeken naar een verstandige planning van je week/ dag in jouw specifieke van je week/ dag in jouw specifieke situatiesituatie

Kernwoorden:Kernwoorden:

Proces, tijd, lukt niet ineens (vgl. rugpijn)Proces, tijd, lukt niet ineens (vgl. rugpijn)

Interne en externe strategieënInterne en externe strategieën

Interne strategieën: Een andere manier van Interne strategieën: Een andere manier van denkendenken

Externe strategieën: Het gebruik van Externe strategieën: Het gebruik van hulpmiddelenhulpmiddelen

Uiteindelijk: Een combinatie van zowel interne Uiteindelijk: Een combinatie van zowel interne als externe strategieën waarmee je een als externe strategieën waarmee je een cognitief probleem goed kunt compenseren.cognitief probleem goed kunt compenseren.

Interne strategieën planningssoftware resettenInterne strategieën planningssoftware resetten

Stop – denk – doeStop – denk – doe

(van de automatische piloot af: Moet het (van de automatische piloot af: Moet het nu?, Moet het persé af?)nu?, Moet het persé af?)

Bodyscan op gezette tijden uitvoerenBodyscan op gezette tijden uitvoeren Informeren van omgeving (nee zeggen, Informeren van omgeving (nee zeggen,

eindtijd aangeven)eindtijd aangeven) Enz.Enz.

Externe strategieën planningssoftware resettenExterne strategieën planningssoftware resetten

GroepenGroepen Gripgroep Gripgroep

Lichamelijke vermoeidheid + cognitieve problemen Lichamelijke vermoeidheid + cognitieve problemen mentale belastbaarheid mentale belastbaarheid grip op je leven kwijt grip op je leven kwijt

- ± ± 4 deelnemers4 deelnemers- 8 bijeenkomsten van 1 uur8 bijeenkomsten van 1 uur- Werkwijze om grip terug te krijgenWerkwijze om grip terug te krijgen TijdgroepTijdgroep

Bewustzijn van tijd, tijdsinschatting, plannen, rekenen Bewustzijn van tijd, tijdsinschatting, plannen, rekenen met tijdmet tijd

- Vrije instroom, Vrije instroom, ± 3 ± 3 deelnemersdeelnemers- Doorgaans Doorgaans ± ± 8 sessies8 sessies- Individuele opdrachten, plenair besprekenIndividuele opdrachten, plenair bespreken

Nieuwe planningssoftware…….Nieuwe planningssoftware…….

16 uur nodig - Haalbaar: 4 x per week 1 uur per dag (met pauze)- Marge: 1 week voor onverwachte gebeurtenissen start 5 weken voor congres

Aan de slag: Ideeën verzamelenAan de slag: Ideeën verzamelen

Waarom een Waarom een cognitietherapeutcognitietherapeut

Aan de slagAan de slag

InformatieverwerkingsproblemenInformatieverwerkingsproblemen

GroepenGroepen Nieuwe softwareNieuwe softwareInterne strategieënInterne strategieën

Stel dat…..casusStel dat…..casus Cognitieve Cognitieve problemen, Kun je er iets problemen, Kun je er iets aan aan doen?doen?

Oude softwareOude software

Interne strategieën OrganiserenInterne strategieën Organiseren

Stel de volgende vragen:Stel de volgende vragen: Wat hoort bij elkaar? (groeperen) Wat hoort bij elkaar? (groeperen) Hoe zou dit er in het echt uitzien? Hoe zou dit er in het echt uitzien?

(visualiseren)(visualiseren) Wat komt eerst? Wat daarna?Wat komt eerst? Wat daarna? Zit er een logische volgorde in?Zit er een logische volgorde in? Wat is heel belangrijk en wat minder?Wat is heel belangrijk en wat minder? …………..

Externe strategieën organiserenExterne strategieën organiseren

Problemen met concentrerenProblemen met concentreren

Ik begin te werken, maar ……Ik begin te werken, maar ……

Interne strategieën concentrerenInterne strategieën concentreren

Voorwaarden:Voorwaarden:- Genoeg tijd?- Genoeg tijd?- Genoeg rust?- Genoeg rust?- Genoeg energie?- Genoeg energie?

Stel jezelf de volgende vraag: “Waar Stel jezelf de volgende vraag: “Waar zou ik nu mee bezig moeten zijn?”zou ik nu mee bezig moeten zijn?”

Genoeg pauzemomenten inlassenGenoeg pauzemomenten inlassen

Externe strategieën concentrerenExterne strategieën concentreren

Problemen met informatie verwerkenProblemen met informatie verwerken

Ik lees een paar artikelen en delen uit Ik lees een paar artikelen en delen uit boeken. Ik merk dat ik niet goed begrijp boeken. Ik merk dat ik niet goed begrijp wat er staat. wat er staat.

Ehh..?Ehh..?

Interne strategieën informatieverwerkingInterne strategieën informatieverwerking

Ik screen eerst grof de hoeveelheid Ik screen eerst grof de hoeveelheid tekst en de opzet ervantekst en de opzet ervan

Dan lees ik de titel en de samenvattingDan lees ik de titel en de samenvatting Ik bedenk vragen over de tekstIk bedenk vragen over de tekst Met die vragen in mijn achterhoofd lees Met die vragen in mijn achterhoofd lees

ik de tekstik de tekst

Externe strategieën informatieverwerkingExterne strategieën informatieverwerking

Communicatie-geheugengroepCommunicatie-geheugengroep

± ± 10 deelnemers (dagbehandeling + kliniek)10 deelnemers (dagbehandeling + kliniek) 3 blokken: t.v./ krant/ radio3 blokken: t.v./ krant/ radio Ieder blok: 3 sessies van elk 1 uurIeder blok: 3 sessies van elk 1 uur Strategieën voor duidelijk en efficiënt Strategieën voor duidelijk en efficiënt

communiceren communiceren Strategieën voor informatie verwerkenStrategieën voor informatie verwerken Strategieën voor geheugenStrategieën voor geheugen

Problemen met onthouden Problemen met onthouden Ik merk dat ik niet kan onthouden wat ik Ik merk dat ik niet kan onthouden wat ik

met mijn collega afgesproken heb over met mijn collega afgesproken heb over de presentatiede presentatie

Ja, eh… volgende keer Ja, eh… volgende keer kom ik bij jou en kom ik bij jou en dan eh.. gaan we dan eh.. gaan we verder pratenverder praten

““Volgende week vrijdag om 16.30 Volgende week vrijdag om 16.30 spreken we weer af op mijn spreken we weer af op mijn kamer. Dan heb ik mijn opzet kamer. Dan heb ik mijn opzet af. Als jij dan jouw stukje in af. Als jij dan jouw stukje in Powerpoint hebt gezet Powerpoint hebt gezet kunnen we alles kunnen we alles samenvoegen en oefenen. samenvoegen en oefenen. Kun jij hierover dan met de Kun jij hierover dan met de psycholoog bellen? En oh ja, psycholoog bellen? En oh ja, kun je dan ook van tevoren kun je dan ook van tevoren die digitale foto’s naar me die digitale foto’s naar me mailen?” mailen?”

““Ja, da’s Ja, da’s goed”.goed”.

Interne strategieën onthoudenInterne strategieën onthouden

Ik vat samen wat ik met mijn collega Ik vat samen wat ik met mijn collega afgesproken hebafgesproken heb

Ik visualiseer dit (ik zie het voor me)Ik visualiseer dit (ik zie het voor me) Ik tel het aantal te onthouden takenIk tel het aantal te onthouden taken Ik herhaal het thuis nog enkele kerenIk herhaal het thuis nog enkele keren Ik vertel dit aan mijn vriendIk vertel dit aan mijn vriend

Externe strategieën onthoudenExterne strategieën onthouden

- Opnamefunctie- Opnamefunctie

- Agendafunctie- Agendafunctie

- Taakfunctie- Taakfunctie

Maar Maar natuurlijk ook:natuurlijk ook:

GeheugengroepGeheugengroep

6 bijeenkomsten van 1 uur6 bijeenkomsten van 1 uur ± ± 4 deelnemers (dagbehandeling)4 deelnemers (dagbehandeling) Iedere deelnemer eigen doelIedere deelnemer eigen doel Informatie over geheugenInformatie over geheugen Specifieke strategietrainingSpecifieke strategietraining ThuisopdrachtenThuisopdrachten

Meerwaarde cognitietherapeutMeerwaarde cognitietherapeut

Hulp bij:Hulp bij: Inventariseren van je (cognitieve) Inventariseren van je (cognitieve)

problemenproblemen Inzicht in je cognitieve problemenInzicht in je cognitieve problemen Opstellen van reële doelenOpstellen van reële doelen Stapsgewijs toewerken naar je doelenStapsgewijs toewerken naar je doelen

Vervolg meerwaarde cognitietherapeutVervolg meerwaarde cognitietherapeut

Het vinden van de juiste strategieën bij jouw Het vinden van de juiste strategieën bij jouw cognitieve problemen in jouw dagelijks levencognitieve problemen in jouw dagelijks leven

Het oefenen en aanscherpen van deze Het oefenen en aanscherpen van deze strategieën totdat ze in jouw situatie goed strategieën totdat ze in jouw situatie goed werkenwerken

Informatie en advies over hulpmiddelen Informatie en advies over hulpmiddelen (voorwaarden waar het hulpmiddel aan moet (voorwaarden waar het hulpmiddel aan moet voldoen, adviezen voor goed gebruik)voldoen, adviezen voor goed gebruik)

EindeEinde

Dank voor de volgehouden aandacht!Dank voor de volgehouden aandacht!