Córas Cosanta an duine

1

Córas Cosanta an duine Macrophage (fuil chill bána) ag ionsú baictéir E-Coli

2

Cuspóirí léann:• Cuir síos an córas cosanta ginearálta• Cuir síos ar córas imdhíonach & an freagart

antasubstaint ar antaigin éagsula• Cuir síos ar ‘imdhíonacht faighte’• Difríocht idir (a) vacsiniú

(b) imdhíonadh(Árd) ról na B-cealla I imdhíonacht• Ról na T-cealla (4 cinn) I imdhíonacht

3

Cén fath?Miocrorgánaigh ar nós _________& _________ is cúis le formhór na ngalar a tharlaíonn sa duine.

Pataiginí= na miocrorgánaigh is cúis le galair. 1. An Córas Cosanta Ginearálta - cosaint don chorp trí mhiocrorgánaigh a chosc ó theacht isteach.2. An Córas Cosanta Speiceasach/ ‘Imdhíonach’– a dheileáileann le miocrorgánaigh a éalaíonn thar an córas cosanta.

4

(a)An Córas Cosanta Ginearálta(i)Cosc a chur ar mhiocrorgánaigh teacht isteach ann. ‘ginearálta’- ní gá an cineál miocrorgánach a aithint .

1. Craiceann: • Bac fisiciúil• Táltar substaintí chun miocróib a mharú (m.s. faireoga ola ceimicáin a maraíonn baictéar).

5

2. Lísisóim – einsím a bhfaightear i allas, deora & seile. Scriosann sé cill bhalla baictéar (pléascann siad).3. Córas díleá: Maraíonn na súlaigh dhíleácha & _________ sa goile an chuid pataigin.

‘1st line general defence’

6

4. Córas Análaithe: Tá múcas ann a gabhann na miocróib. Tá fabhráin (ribí) a seolann an múcas ar aghaidh go dtí an scornach áit a slogtar é.

5. Téachtadh fola: Stopann sí a thuilleadh baictéar ar theacht isteach sa chorp.

7

(ii) Chomh maith leis tá: . 1. Fiabhras & Athlasadh: Nuair a dhéantar ionsaí ar na cealla scaoileann siad ceimicí – Hiostaimín, éiríonn an áit ataithe, dearg & pianmhar. Méadaíonn leibhéal fuil cealla bána

Histamine- activation chemical produced to allow white blood cells into the area to fight attack, microrganism reproduction is inhibited

‘2nd line attack of general defence’

8

Córas Ginearálta (ii)2. Fagaicítí: fuilchealla bána, aomtha ag na ceimicáin a chuireann cealla amach nuair a mbíonn siad ionsaithe, ionsúann siad & díleá ar miocróib trí fhagaciotóis Tarlaíonn sé seo sna scámhóga & creach sa chraiceann.

9

3. Comhlánaigh (cytokines): Próitéiní atá i plasma fola. Líonann na pataiginí suas le leacht & phléascann siad. m/s:Inteirféarón.

Unlike hormones, cytokines are not stored in glands, but are rapidly synthesized and secreted by different cells mostly after stimulation.

10

11

12

2. An Córas Cosanta Speiceasach/Imdhíonach (immune)

Má eiríonn le micraorgániagh diobhálach ionfabhtú a chuir I gcrioch tosaíonn:

An Córas Imdhíonach

Feidhm :• antashubstaint a dhéanamh• Cealla ionfhabhtaithe a

scrios le fuilchill bána

Cealla Ailse sa Drólann (colon)

13

Antaigin: Móilín eachtránach (foreign) don corp a spreagann déantús antashubstaint. m.s an Antaigin a mbíonn ar cill bhalla baictéar /fungaisFresin ar gránnaí pailin, fiocháin/orgáin trasplandaithe& cealla ailse.

Antigen= a foreign molecule that stimulates antibody production

14

Antashubstaint:Próitéin a dhéanann fuil cealla bána (limficítí) mar freagairt do antaigin.

15

Fuilcealla Bána:(i) Monaicítí

a forbraíonn ina ‘Macrafagach’ (cinn aibí/móra)Feidhm: antaigin a aithint ar dromchla pataigin Conas: Díleánn na macrafagach an pataigin & taispeántar na antaigin (ón pataigin) ar dromchla na macrafagach a spreagann déantús antashubstaint

16

(ii)Limficít- Feidhm: Oibríonn siad i 2 slí: 1. Ionsaíon siad cealla sa chorp le antaigin ar an dromchla.2. Déanann siad antashubtaintí.• Déantar antashubstaint sainiúil do

na hantaigin éagsúla. • Nascann na hantashubstaint le

bhalla an miocróib, rud a cabhraíonn le scriosadh an pataigin.

17

Pataiginí Miocrób a táirgíonn galar san

óstach.• Bíonn ‘antigin’ ar a dromchla

a spreagann DO fuil cealla bána chun antashubstaint a dhéanamh a nascann le dromchla an miocróib.

• Fanann na fuil cealla bána sa chorp & má dhéanann na miocróib ionsaí eile bíonn freagairt láithreach

18

Forbreathnú ar an Córas Cosanta:Córas Cosant Ginerálta

Ginerálta Córas Imdhíonadh(immune)

1ú líne cosanta 2ú líne cosanta 3ú líne cosanta

Craiceann Fagaicítí Monocítí:-ionsúann siad na pataigíní

Scannáin Mucas (córas análaithe/diléa…)

Phrotéiní cosanta (Interféron & comhlánaigh)

Limficítí: Antashubstáintí

Substaintí tálte (secreted) ó na scannáin mucas

Athlasadh (inflammation)

19

Imdhíonacht (immunity)(a)Imdhíonacht Faighte (Induced): Cumas ag an gcorp antashubstaint a dhéanamh i gcoinne antaigin éagsúla.

* Tarlaíonn sé TARÉIS ionfabhtú ó víris, baictéir NÓ vacsín* Tairgaíonn sé imdhíonacht FAD téarma toisc go bhfanann na limficítí (antishubstaintí) sa chorp.

20

2 cineál imdhíonacht Faighte:• Imdhíonacht

ghníomhaíoch (active)– corp in ann an antashubstaint ceart a dhéanamh i gcoinne galar.

• Imdhíonacht fhulangach (passive)– nuair a bhfaigheann duine antashubstaint ó duine eile

21

(a) Imdhíonacht ghníomhaíoch (active)–

Corp in ann an antashubstaint ceart a dhéanamh i gcoinne galar.(2 saghas)1. Nádúrtha• Faightear galar & déantar na antashubstaint

ceart sa chorp. Tógann sé suas chuig 14 lá chun méid ceart antashubstáintí a dhéanamh. Coimeádtar cumas chun ionfhabhtú a cosc. Má bhfuil ionfabhtú le na patigíni cheanna arís bíonn líon mór antashubstaintí déanta I 4/5 lá.

• M.sh. slaghdán nó fliú.

22

Imdhíonacht ghníomhaíoch

2. SaorgaCuirtear an pataigin isteach sa chorp trí instealladh (vacsaín). Tosaíonn freagairt imdhíonadh & déantar antashubstaint i gcoinne an galar. Bíonn na antashubstaint sa chorp má thagann duine trasna galar.

Samplaí- MMR, HPV

23

Stair an céad Vacsín:

‘History of the World’ le Andrew MarrEdward Jenner: (nóim 50.51- deireadh)http://www.youtube.com/watch?v=bxcWEDlpRGA

Jenner ag tabhairt instealladh don vacsín dá mac féin

24

(b) Imdhíonacht fhulangach (passive) • Tugtar ANTASHUBSTAINTÍ ó

orgánaigh eile.• Gearr téarmach 2 slí:(a) Nádúirthe: antasubstaintí o

máthair go leanabh (trí placaint nó báinne chíche)

(b) Saorga: instealladh mar ‘anti-tetanus’ (seram ó capaill)

25

Imdhíonacht Fualangach Saorga-samplaí eile

m.s: Immune serum globulin or "gamma globulin" is sometimes given to protect travelers to countries where hepatitis is widespread. Passive immunity typically lasts only a few weeks.

m.s. Mosquirix is vaccine for malaria developed by GlaxoSmithKline

26

bh

27

Na Limficítí (Árd)2 saghas limficítí (fuilchill bana)Bíonn gach fuilchill bán déanta sa smior cnáimhe.

• B – limficítí: aibíonn sa smiorTrid in aghaigh baictéir*• T-- limficítí: aibíonn sa tímeas (faireog sa bhrollach).Trid in aghaidh víris is mó*

‘B-cells mature in Bone marrow’‘T-cells mature in Thymus gland’

28

B – limficítí• Nuair a mbíonn siad aibí bogann

siad chuig fiochán limfe (liathán & nóid limfe).

• Ní aithníonn B-limficít ach aon antaigin amháin & ní dhéanann siad ach cineál antashubstaint amháin

Feidhmiú:Nuair a buaileann B- limficít le antaigin spreagann sé an chill níos mó B-cealla (díreach mar an gceanna) a dhéanamh.• Scaoiltar antashubstaint isteach sa

fuil & nascann siad leis an antaigin.

29

B – limficítí• Déanann cealla eile sa chóras cosanta

ionsaí ar na cealla le antashubstaint orthu & scriostar na cealla sin.

• Faigheann formhór do na B-cealla bás nuair a bhfuil siad tar éis fáil réidh lena pataigin ach déantar roinnt cealla cuimhne a fanann sa chorp .

Nuair a déantar ionsaí ar an gcorp lena galar céanna ní bhfaigheann duine tinn mar déanann na B-cealla macasamhlú orthu féin go tapa & scaoileann siad na antashubstaint. sámpla do imdhíonacht _______________

Anataigin

Macrafagach Déanann na b-cealla antashubstaint

Antaigin

MacsamhlúB-cealla

antasubstaint

30

T-Limficít• Déanta i smior na gcnámh & éiríonn siad aibí sa

tímeas(éiríonn an tímeas níos lú tar éis caithreachas)

• Ní dhéanann na t-cealla antashubstaint.• Trid in aghaidh víris 4 Cineál T-cealla (ról éagsúla)• T-Cuiditheoirí(helper)• T-Marfóirí (killer)• T- Cealla cuimhne (memory)• T- Sriantóirí (suppressor)

31

T-Cealla: (4 cináil)1. Cuiditheoirí – Aithníonn siad antaigin ar dromchla na macrafagach (& fuilcealla bána eile). Méadaíonn na cuiditheoirí & tálann siad ceimicí m.sh. inteirféarón • Spreagann sé sin déantús B-cealla & T-Marfóirí. 2. Marfóirí – Déanann siad ionsá & scriosann siad cealla neamh gnáthach sa chorp(cealla ionfhabhtaithe le víris nó cealla ailse).Ionsaíonn said cealla a bhfuil antaiginí iasachta acu.• Tálann siad an ceimiceáin perforin a phollann an chill ionas go

dtarlóidh líseas ( téann uisce & isteach sa chill & phléascann an chill)

• (siad seo na chealla a mbíonn ionfabhtaithe ag HIV)

32

T-Cealla: (4 cináil)3. Sriantóirí – Spreagann antaigin fás na sriantoirí. Tá siad níos maille ná na cealla eile ag fás.• Tosaíonn siad ag obair nuair atá an antaigin (& pataigin)

scriosta. Stopann siad an fhreagairt imdhíonach. 4. Cealla cuimhne T – Cuimhníonn siad ar imdhíonacht. Maireann siad ar feadh tamaill an fhada( uaireanta an saol ar fad). • Spreagann chuid dóibh cealla cuimhne – B chun

antashubstaint a dhéanamh.• Spreagann chuid eile déantús marfóirí

33

Stair……..• As long ago as the 5th century

B.C., Greek physicians noted that people who had recovered from the plague would never get it again-they had acquired immunity. This is because, whenever T cells and B cells are activated, some of the cells become "memory" cells. Then, the next time that an individual encounters that same antigen, the immune system is primed to destroy it quicklyhttp://www.youtube.com/watch?v=90hSVkaOG_w&feature=r

elated

34