View
1
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
1
FilosofieOverzichtfilosofenOudheidFilosoof Periode Gedachtegoed BelangrijkstepuntenThalesvanMilete
7e-6eeeuwv.C.
Waterisdeoerstof;ð Startvandevraagnaarde
oerstof
– allesbestaatuitwater(wantijs,waterenwolkenzijndezelfdesubstantie)
Anaximenes 6eeeuwv.C.
Luchtisdeoerstof.
Heraclitus 6e-5eeeuwv.C.
§ Principevanhetveranderen
§ Ordeningsprincipe(logos)§ Dialectischdenken§ Inzichtàzinzicht
(kennisprincipeleidttotzingeving)
– Ordenendprincipe=deverandering=delogos
– “Allesvloeit”>niethet‘zijn’,maarhet‘worden’doetertoe
– Dialectischdenken:conflictvantegengestelden,waardoorvooruitgangmogelijkis.
– Dewijsheidv/dlogoszorgtvooreenverborgenharmonievanalletegenstellingen.
Pythagoras 6eeeuwv.C.
§ Menkanallesterugbrengennaargetallen.
– Alles(hetreële)wordtvertaaldnaarcijfersenformules.
ParmenidesvanElea
6e-5eeeuwv.C.
§ VerzettegenHeraclitus§ Hetblijvende,
eeuwigdurendeprincipevanalles
– Absoluteontkenningvanelkeverandering.
– Alleeninzichtinheteeuwigeblijvende‘zijnde’iswaarheid,derestisslechtopinie
– Actuelekwestie:conservatieveversusprogressieve
ZenovanElea
5eeeuwv.C.
§ Probeerdedieschijnbareveranderingteontmaskerend.m.v.rationeleuitleg
§ Wekunnenonsnietaltijdberoepenoponzezintuigelijkewaarnemingen
– Logischdenkenkantotconclusieskomendiedetegendealledaagseobservatieingaan.
– Bijv.achillesendeschildpad– SlootzichaanbijParmenides
ð Debasisvoordetweescholen:progressiefenconservatief
Protagoras 5eeeuwv.C.
§ Sofist(retoriek)§ Concretemensmetzijn
handelingenmoetinhetmiddelpuntvanhetdenkenstaan
– Sofistenproberenallesintwijfeltetrekken,omzonderdegelijkeargumentatiemaarweldoorrederneringtotdewaarheidtekomen.
2
§ Immoreelcynisme – Mensmaatstafvanalledingen=>geenabsolutewaarheid=>retoriekalleenvooreigenbelang.
Socrates5eeeuwv.C.
§ Ethiek:kritischonderzoekenennadenkenoverhetmenselijkehandelenendenken
§ Socratischgesprek(=>maieutiek/bevallingstechniek):totkenniskomendoorvragentestellen,zodatdewaarheiddieergensinonsverborgenzitgeborenwordt.
§ Hetware(inzicht)leidttothetgoede(uitzicht),maarooktothetschone(zin-zicht)
§ Daimonion:goddelijkbeginseldatinonsleeftenwijinonsmoetenlerenkennenàvalsebehoeftenontmaskerenenverwerpen(weinignodig>stajedichterbijjezelf)
§ Socratesishistorischbelangrijk:grotenadrukgelegdopdewaardevanelkindividu(daimonion),opdeeerlijkheidenophetsamengaanvanmoraalenpolitiek
Plato5e–4eeeuwv.C.
Ideeënleer§ Deechtewerkelijkheidishetideaal,enwatwijderealiteitnoemen,isslechts
eenzwakkeafschaduwingvandatideaal.§ Dezinvanhetlevenvindenwedoordeontwikkelingvanonzegeestelijke
vermogentestimuleren.§ Platobeschouwdedezielalshetintellectuele(inzicht)enhetmorele
(uitzicht)zelf.§ Dezieliseendriespan:derede(logos/wagenmenner/intellect)zorgtvooreen
evenwichttussenonzewil(thumos/nobelepaard/doorzettingsvermogen)enonzelust(epithumia/weerspannigepaard/driftleven).
Kennisleer§ Kennisisherinnering(vantoenwijnogindeideeënwereldleefden)§ Alswemetdatverstandtotdiekenniswillenkomendanmoetenwij
discipline(thumos)hebbenomaandeverleidingen(epithumia)teweerstaanàopstijgenv/dzielnaardeideeënwereld
§ Hethoogsteideeisdeideevan‘hetschoon-goede’,verwezenlijktinGodàkangaanleidentotzingeving.
Deugdenleer§ Dedeugd(=positieveeigenschapv/dmens)bestaaterinordeenharmoniev/d
zieltebereiken,voordeinstofgevangenmensen.ð Doorwijsheid,dapperheid,matigheidenrechtvaardigheid.
§ Richtsnoervoorhetpolitiekehandelenàutopischestaat§ Deugdenindelenvolgensdemaatschappelijkeklassen(heersers=praktische
wijsheid,soldaten/ambtenaren=dapperheidenmoed&boeren/arbeiders=bescheidenheid,gehoorzaamheidenmatigheid)
eeeeAristoteles4eeeuwv.C.
Delogica=>syllogisme§ Logischeredernering/denkhandelingbestaandeuittweepremissen
(majorterm=hoofdstellingendaaraanondergeschikteminorterm),waaruiteenconclusieafgeleidwordt.
Categorieënleer§ Overstapnaardemetafysica>watzicherachterhetfysische?§ Onderscheidtussendestof(materie)endevorm(degeest,hetdenken,de
idee,dekrachtofdepotentie)
3
§ Dialectischewisselwerkingtussenstofenvormàzoektochtnaarevenwichttussendezetwee
§ Hiërarchie:bovenaanstaatGod(dezuiverevorm),alderestiseenmengvormvanstofenvorm(zelfsindezuiverstestofzitdepotentieofmogelijkheidomietsteworden)
§ Vijfdeelement:deAether=substantiewaaruitlichtzichvormtMensvisie§ Demensiseengemeenschapsdier,wiensverstandhemonderscheidtvande
restvandeorganismen.§ Opditniveauvaninzichtviahetverstand,vindenweookdebelangrijkste
deugdenendebronvanzinofgeluk.Economie,politiekenethiek§ Inbeddingrelatietusseneconomieenethiek§ Economieiswetenschapvan:opmoreelenpolitiekverantwoordewijze
producerenenconsumeren&hetzichmateloosverrijken.§ Guldenmiddenweg:extremenvermijdeneninalles‘realistisch’zijn(bijv.geen
idealestaatnastreven)Zeno(stoïcisme)4e–3eeeuwv.C.
§ Verwantmetcynici:zagenindatdemeestemensenhypocrietwarenenalleenaaneigenprofijtdachten>leefdensober(Zenoendestoïcijnengingennietzoveralsdecynici)
§ StoïcijnenweiniggeduldmetPlato’sideeënleerofAristotelesmetafysicaàmoetopjegezondverstand&ervaringvertrouwen.
§ Allesheefteenbegineneeneinde=>redentotbescheidenheid§ Demenshadeencentraleplaatsbijdestoïcijnen.§ Godstaatnietbovendewereld,maariserdeelvan>iedermensheefteen
deelgoddelijkheidinzich(daimonionvanSocrates)ð Antwoordopdevraagnaarzineninzicht:hetlevenvandemensisgoed
alshetinharmoniemetdiev/dnatuurverloopt.§ Volmaaktemenselijkevrijheid=deugdbereikendoorpassiesteleren
beheersen(nietlatenmeeslependoorgevoelens).§ Beschouwenallemensengelijk⇒1eradicaaldemocratischeleer
Plotinus(neo-platonisme)3eeeuwv.C.
§ KeerdeterugnaardeidealewereldvanPlato§ Het‘EneenhetAl’=opperstewezen,oergoede§ DitEnekanmenmetzijnverstandnietlerenkennen,maardooreenvorm
vanuitstraling(emanatie)scheptditEnedewereldgeest(nous),dewereldvandeideeëndiedewerkelijkewereldis.
§ Dezintuigelijkewereldismaareenbedrieglijkeafschaduwingvandezewareideeënwereld(netalsbijPlato)
§ Het‘Boze’=dezuiverestof,absolutetegenstellingtothetEneð Hetkomteropaanopnieuwuitdiezintuigelijkewereldoptestijgenenhet
boze(destof)zoveelmogelijktebeheersen(extase)Socrates: IàUàZ viahetwareenhetgeodetothetschonePlato: I&UàZ dehoofsteideeisdeideevanhetschoongoedeAristoteles: IàU&ZGabirol11eeeuw
§ Joodsefilosoof§ Ontwikkeldezijndenkbeeldenvanuitdeneoplatoonsetraditie.
Maimonides12eeuw
§ Joodefilosoof:opzoeknaarantwoordenopdefilosofievragendoorderatiotegebruiken.
4
§ Boek:‘GidsvoordeVerdoolden’>wilbewijzendatmenmethetverstanddewaarhedenvandeBijbelkanvinden
§ DirecteinvloedgehadopThomasvanAquinoenanderewestersenAvicenna10e–11eeeuw
§ Islamitischefilosoof§ TrachtteAristotelesenhetneoplatonismeteverbinden
Averroës12eeeuw
§ Islamitischefilosoof:verwerktedefilosofievanAristotelesenlegdedenadrukopkritischdenken.
Scholastiekefilosofie
Christelijkefilosofiev/dmiddeleeuwen§ Centraalstaatderelatietussengeloofenrede,watneerkomtopde
verhoudingtussenzineninzicht.§ Vroege,hoogenlatescholastiek§ Vroege=>menginguitv/hsamenvallenvangeloofenrede
ThomasvanAquino13eeeuw
§ Hoogscholastiek=>duidelijkonderscheidtussengeloof&rede§ Thomasmaakteals1eonderscheidtussengeloofenweten§ TheoloogThomas:Godbestaat§ FilosoofThomas:bespreekthoedezielinhetlichaamaankenniskomt§ Wemoetenzelfvanonderuittotwaarhedenkomenmetonzezintuigelijke
waarnemingenenonsverstand§ Transcendent=datwatdemenselijkemateriëlewerkelijkheidoverstijgt§ Immanent=datwatindemenszelfaanwezigis
ð Komensameninéénwaarheid;openbaarengeloofenerzijdsenmenselijkedenkenanderzijdshebbenelkaargevonden
§ IàUàZ(netalsSocratesenHeraclitus)§ Causaliteitsprincipe:ermoeteersteenoorzaakvanallesbestaan(vijf
beroemdegodsbewijzen)WilliamvanOckham14eeeuw
§ Latescholastiek=>geloofenredevanelkaargescheiden§ Alsjeietszonderhypothesekanverklaren,moetjedatookdoenà
voorbereidingophetontheologischdenken§ Radicalescheidingtussenfilosofieentheologie
Indeverlichtingginghetervooralomnategaanhoewekunnenkennen(kennisproces),hoebetrouwbaaronzekennisis&ofwetoteenabsolutewaarheidkunnenkomen⇒kennisleer/theorieRenéDescartes(rationalist)17eeeuw
Descarteswildeeenjuistinzichtindedingenkrijgen.§ Methodischetwijfel=systematischetwijfelomzototkennisenwaarheidte
komen;wevertrekkenvanietsempirischdatweintwijfeltrekken.
§ “Ikdenkdusikbesta”=>hetbeginomrationeeleenwerkelijkheidoptebouwen:o Hetdenken(cogitatio),dewereldvandegeest,alleswatikhierklaar
enduidelijkuitken,bestaat(wanthetis‘clairetdistinct’;duidelijkenvanderestonderscheiden)
o BestaanvanGod.DeideevanGodishetbewijsvanZijnbestaan,wantdeonvolmaaktemenskanniethetvolmaaktehebbenuitgevonden.
o Hetbestaanv/dmateriëlewereld,dewereldv/duitgebreidheid(extensio).Wehebbeneenklareenduidelijkevoorstellingvandezewereld,dusbestaatze.
§ Demensals‘rescogitans’;denkendding.Demensisverdeeldtussendewereldenv/dcogitatioendeextensio;dualisme(geest<->lichaam)
GottfriedWilmhelmLeibniz
§ Gafeenorigineelantwoordopdevraagomtrentdevrijewil
5
(rationalist)17e–18eeeuw
§ GodisdeGroteUurwerkmaker;bewegingenv/deneklok(onslichaam)opvoorhandafgestemdopdiev/dandereklok(onzegeest)àindrukdatereendirectverbandistussenlichaamengeest
§ Toontaandathetrationalismemetvragenbleefzittenàontstaananderebenaderingenv/drealiteitàempirisme
JohnLocke(empirist)17eeeuw
§ Grondleggervandeempirischeleer§ Verwerptaangeborenconcepten/moreleideeënàallesmoetkomenuit
ervaringendieweopdoeninonslevenenzintuigelijkewaarnemingenàzokrijgtonsbewustzijninhoud(ideeën)
§ Zintuigelijkeervaring:sensationo Primaire=objectievekenmerken(dezeeigenschappenzijnonlosmakelijk
metalledingenverbonden)o Secundaire=subjectievekenmerken(ontstaandoorinwerkingvan
onzichtbarestofdeeltjesoponzezintuigen)§ Innerlijkezelfobservatie:reflection§ Lockevertrektnietvanuittwijfel(zoalsDescartes),maarhijbekomttwijfelà
wezijnmaarzekervan2elementen:onseigenbestaanenhetbestaanvanGod,verdergeloofthijnietinabsolutezekerheidenbewaarthijeenzekerematetwijfel
§ Zijnideeënhebbeneenduidelijkeinvloedgehadopdedriegroterevolutiesàdemocratie&religieuzetolerantie
§ Lockepleittevooronderlingbegripomdatallemaalverschillendeervaringenleidentotverschillendeideeën=>anderennietautomatischovertuigddoorjouwinzichten
GeorgeBerkeley(empirist)17e–18eeeuw
§ Radicaalstevanalleempiristen,omdathijhetbestaanvandemateriëlewereldverwierp
§ IntermenvanLocke:allesecundaireeigenschappenzijnsubjectiefenbehorenenkeltotdewaarneming,máárdeprimaireeigenschappenzijnooksubjectiefvolgensBerkeley.
§ “Erkangeenobjectzondersubjectzijn”.Hetobjectbestaataltijduitsluitendinrelatietoteensubject,enisdusafhankelijkvan&wordtbepaalddoorhetsubject,waardoorhetobjectalsloutereverschijningopzichzelfnietbestaat.(ofwel:hoebewijzenwedatwaarnemingeneenoorzaakhebben?)
§ Opdezemanierverwerpthij‘tbestaanv/dmateriëlewereld,maarhijiswelzekerv/hbestaanvanGod,dezielenhetik.
§ Wekunnendezeargumentennietmetonsgezondverstandweerleggen,maarslechtdoortewijzenoplogischeenempirischedenkfouten.
DavidHume(empirist)18eeeuw
§ Bouwteenkennisleerenmoraalfilosofieuit§ Verklaartdevieromstandighedendieertoeleidendatmenrechtvaardigheid
nietkanwegdenken§ Kennisleer:allekennisbegintmetindrukken(impressions),dieideeën
veroorzakenàverbindingvandezeideeënvergrootdestofvanonzekennis.o Logisch-rationaalkunnenweniettotdeideeënvanoorzaakengevolg
geraken,wantwemoetenuitgaanv/dzintuigelijkeervaringen.o Religieuzewaarhedenkunnenwedaaromooknooitkennen,maar
moetenwordengeloofd.§ UiteindelijkwerdHumeeenscepticus:doorervaringenobservatiekunje
nietsoverdewerkelijkheidtewetenkomen.Zowelderationalistenalsdeempiristenkomentoteenimpasse,waaruitKantdefilosofiezaltrachtenteredden.Zehebbendebeperkingenaangetoondvanzowelonzezintuigelijkeervaringalsonsverstand.
6
ImmanuelKant(brugtussenempirismeenrationalisme)18eeeuw
KritikderreinenVernunft§ Dewerkelijkheidopzich(dasDing-an-sich)zendtzintuigelijkewaarnemingen
uitdieonsverstandbereiken(=empirisme).Welisonsverstandeengestructureerdinstrument,eengeformatteerdeschijf,waardoordewaarnemingenindeinonsaangeborencategorieënwordengeplaatst(12aangeborencategorieën)
§ ⇒Hetinzichtdatonsverstanddezintuigelijkeervaringenautomatischvervormt,zodatweinfeiteoverhetDing-an-sichnietskunnenweten.
o ‘Nou-menon’=dasDing-an-sich,watnietviadezintuigenmaarviadegeest/‘nous’gekendwordt
o ‘Fenomenen’=verschijnselen,deervaringenwaargenomendoordezintuigen.
§ Tweesetsvanoordelen:o Analytisch:steuntvolledigopderationaliteit,ervaringspeeltgeenrol
(gezegdalinhetonderwerp)⇔Synthetisch:metmeerdanlouterrationaliteit,metelementenuitdezintuigelijkeervaring
o Empirisch:steuntvolledigopdezintuigelijkeervaring⇔Apriori:metmeerdanalleenzintuigelijkeervaring
§ Kantverbindtderationelestructurenv/hverstandmetdezintuigelijkeervaringenomvanwarekennistekunnensprekenàgeenlink,danishetnonsensvoorKant.
§ Radicaleantwoordopdevraagnaarinzicht=Kantkongeenenkelegrotewaarheidvandefilosofiemeerbewijzen,omdatdezewaarhedennietsempirischhebben⤇drastischvoordezinvraag&devraagnaarhandelen
KritikderpraktischenVernunft§ Moraalfilosofie:KantgaatmoreelbewijzendaterdantocheenGodbestaat.§ Ermoeteenhogerehandzijndiederechtvaardigheid(cf.Hume)verzekert,
wantdemenserhierzelfniettoeinstaatàditbewijstnietrationeelmaarmoreelhetbestaanvanGod,deonsterfelijkheidendevrijewil.
§ Tweeverschillendeniveaus:o Intellectueleniveau:hieropblijvenwemetde‘kritiekv/hzuiverestand’
zitten,metonsdiepsteonwetendheid⇒onhoudbaarvoorhetgewonelevenquazingevingenrechtvaardighandelen
o Morelepraktischeniveau:weaanvaarden’tbestaanvanGod,deonsterfelijkheidv/dzielendevrijewil⇒wekunnenonzemoraal(‘tgoedeleven)opbouwen
Idealisme:filosofiezoals,zoalsbijPlato,aandeideevoorranggeeft.– Kennistheoretischvlak:plaatsdeideebovenhet‘zijn’omtotinzichttekomen– Ethischvlak:steltidealenalsnorminplaatsvanzichtebaserenopdefeitelijkheid,als
uitzichtbijhethandelenMaterialisme:filosofiedieaandematerievoorrangkent
– Kennistheoretischvlak:identificeerthet‘zijn’metdematerie– Ethischvlak:kent,vanuitbezitsdrangofegoïsme,aanhetmateriëlemeerwaardetoedan
aanhetculturele– FranseenDuitsematerialistenvande18een19eeeuw:gaanuitvandeontwikkelingvan
denatuurwetenschappenenstellendatalles,ookhetdenken,uitmateriebestaat&datdegeestinfeiteeenproductvandezematerieis.
7
Hegel18e–19eeeuw
Driepijlersvanzijntheorie:§ Logica:hetzelfdealsontologieofzijnsleer(hetZijnvandelogos,degeestof
Godvoordeschepping)§ Natuurfilosofie:eencontradicatietussendezuiveregeestendestof,
daardoorGodzichdoordeSchepping‘vervreemde’indemateriëlewereld⇒dezecontradictie=motorvanelkeverdereontwikkeling
§ Filosofievandegeest:indemensbegintdeterugkeervandegeestnaarzijnoorsprong.ð ZoverklaartHegeldeontwikkelingv/dhelegeschiedenisterugkeer,via
contradicties,vandegeestuithet‘anderszijn’totGodEvolutievandemens§ Individuelemensalseenbezield,intuïtiefwezenà‘verschijnendebewustzijn’
àhetbewustedenken§ Subjectievegeest:demenszietdanzijneigengeestelijkesubstantieals
identiekmetzijnbewuste(denkendeenwillende)handelen.§ Objectievegeest:komterdoordeevolutievandedoordemensen
geschapeninstellingen(hetRecht,deMoraal,etc.)§ Modernestaat:hierinculmineertalles,watvoorHegelde‘verschijnende
God’betekent(verenigingvanhetsubjectieveenhetobjectieve)§ ZokeertdeGeest(Weltgeist)viadegeschiedenisv/dmenseneninstelling
terugtotGod,het‘denkenv/hdenken’§ Optimismeindezevisie:weontwikkelenonszelfenonzecultuurtoteen
steedsgrotererijkdomenvrijheid,omuiteindelijkterugtekomentotGodDialectiek§ =Systematischemaniervandenkendiegebruikmaaktv/egedachteenhet
tegenovergesteldeervanomtoteenstandpunttekomen(detweetegengesteldenversmeltenineensynthese,dieophaarbeurtweerthesewordtenz.)
§ Hegelisookbelangrijkgeweestvoordeontwikkelingvandedialectiek,uitgaandev/dcontradictietussenGod(Geest,Idee)endenatuur(stof,materie).
§ Schema:thesis(T)–antithesis(A)–syntheseFeuerbach19eeeuw
§ Zintuiglijkheid,waarheidendewerkelijkheidzijnééngeheel,waarinhetgeestelijkeenhetstoffelijkeindemenssamenkomen⇒soortsynthesevanhetmaterialismeenidealisme,omdatdemenszoweluitgeestalsstofbestaat
Materialistischhumanisme§ =Specifiekantwoordopdezinvraag§ Godiseenscheppingvandemens§ Weverspillenonzeenergieaaneenillusieà‘Entfremdung’(aliënatie=
vervreemding)§ Alleendoorzichtebevrijdenuitdeillusievandegodsdienstkandemens
zichzelfvolledigontwikkelen§ Naastenliefde:alswealonzekrachtenaandemensenwijden,kunnenwedit
levenendezewereldbetermaken.§ Antropocentrischefilosofie:Feuerbachlegtdenadrukopdemens(i.t.t.Hegel,
diedenadruklegtopdeGeest)Kritiek§ ZowelvanuitdeChristelijkedenkersalsvanuitMarxenzijnvolgelingen
8
KarlMarx19eeeuw
Marx’kritiekopFeuerbach§ Akkoord:datdemensenzichmoetbevrijdenuithetidealisme&deillusievan
degodsdienstmáár:§ ‘Demens’vanFeuerbachiseenabstractieàwemoetenkijkennaarlevende
mensenàdaaromiszijnmaterialisme‘historisch’§ DedialectischemethodevanHegelmagnietzomaaropzijgeschovenworden
àvanbelangomnieuwematerialistischtheorieteontwikkelen§ Degodsdienstheefttweekanten:mensengehoorzaamenvolgzaamhouden
&uitwegvoormenselijkeellende(zingeving)ð VolgensMarxheefthetalleenmaarzinomdeillusieteverwerpen,als
mensentegelijkertijdinzichtkrijgenindewareoorzakenvanhunellendeendemiddelenhebbenomhierietsaantedoen.
Marx’kritiekopdeburgerlijkerevolutie§ ‘Vrijheid,gelijkheidenbroederlijkheid’betekenennietsvoordegrotemassaDeontwikkelingvandemensheid:arbeidentechnologie
1) Primitievecommunisme:primitiefm.b.t.detechnologie&communistischm.b.t.geenklassen.
2) Ontwikkelingv/dtechnologie:ontstaanv/deerstegemeenschappenmeteenmeerproductie(+specialisatieenarbeidsdeling)
3) Handelontstaatwatleidttoteenheersendeklasse.Inhetwesten:klassenmaatschappij>slavenmaatschappij>feodalisme>kapitalistische,burgerlijk-democratischestatenàoverganghangtsamenmetmateriëlevoorwaarden
Marxstelteendemocratische,socialistischemaatschappijvoori.p.v.eenklassenmaatschappij=>democratieensocialisatie(afschaffingprivébezit).
ð Vergteenstrijdt:democratischlegaalen/ofrevolutionairAliënatieenreïficatie§ Menselijkealiënatie(m.b.t.arbeiders):planningontnomen,productdatze
makenhoorthenniettoe,loonismaarkleindeelvandewinst(theoriev/dmeerwaarde)&heleleveninfabriekdoorgebracht(verspillingtalenten)[cf.aliënatiebijHegel&Feuerbach]
§ Dubbelereïficatie:menskomtinfunctietestaanvanhetdingàmodernewerknemerswordenaanhangselsv/dmachines&ruilmiddelengaanbijnaeigenlevenleiden(eendinggemaaktdoormensenkrijgtcontroleoverons)
KritiekopMarx§ Kerk,adel&burgerij,traditionelefilosofen,progressievedenkersen
anarchisten.§ Anderesocialistenverwierpenzijndialectischematerialisme.Ditiseen
methodedieinzichtgafindemateriëleevolutieendieelkehistorischematerialistischeovergangkonverklaren.ð Uitditconflictontstondeensynthesedielateropnieuwdoorantithese
geconfronteerdwerd(feodaletijd(T)àkapitalisme(A)àsocialisme(S))MarxsamengevatSpecifiekeaanpakv/dfilosofischevragen(inzicht,uitzichtenzinzicht)§ Alsmaterialist:gelooftnietdatideeënalleendewereldkunnenveranderen
9
§ Filosofie:theoriedieinzichtverschaft&mensenoverhunsituatieinformeertàtotmensenzelfbereidzijntothandelenovertegaanvoorbevrijdinguitonderdrukking
§ Rekeninghoudendmetaangegevenbenaderingv/hfenomeengodsdienstArthurSchopen-hauereind18e–19eeeuw(Romantiek)
§ SchopenhauerverzettezichtegenhetabsoluteoptimismevanHegel§ Zijnfilosofieberustoptweestellingen:
o Dewereldopzichzelf(ansich)isWil.Dezekrachtiseenblindekrachtdieallesdrijft>almachtig,onstuitbaar,zonderrede&kennis
o DewereldvoormijisVorstelling(representatie,schijn)o “DewerkelijkheidisnietdeWeltgeistvanHegeldietotzelfkennis
voortschrijdt(vandaarHegelsoptimisme),maareenblindekracht,‘deWil’,dieallesdrijft.”
§ Principevandeindividuatie:deWilwerktinelkvanonsalsdrangomteleven(WillezumLeben),omonsvooruitteduwen(bijv.nietzomaarneerleggenbijmoeitegebeurtenissen).Mááruiteindelijkgaanweonszelfvernietigen.ð Dusgeenenkeleredentotoptimisme.
§ Ophetvlakvanzingevingtweemanierenomhetprocestevertragen:o Kunst:soortpijnstillendmiddel(vooralmuziek)o Godsdienst:leertonsonzebehoeftentebeperkenenminderv/h
leventeverwachtenànegatiev/dlevenswilinons,‘hetnirvana’.§ Dus:zinloosheidkanmenoverwinnendoornietteveelteverwachtenvanhet
elvenenbescheideninhetleventestaan(levenswilnegeren).§ Schopenhauerheefteenspecifiekuitzichtophethandelen,namelijk
rechtvaardigheidenmedelijden.Kierkegaard § Kierkegaardgaatuitvanconcreteervaringenvanhetindividu.Wattelt,isde
werkelijkeexistentievandemensinhetnu.§ Inzichtdatdewereldzinloosis(voordemens)⇒wanhoopenangst§ Mengeraaktuitdiediepereëleangstdoorhetvolledigopgevenvanzichzelf
aanGod(religieuze)àkunjeenkelbereikenviahetinzichtindezinloosheidvandewereldendewanhoopoverjeeigenbestaan.ð demensisvoorzijneigenlevenverantwoordelijk,hijmoetexistentieel
denkenenhandelenenzichzondervoorbehoudaanhetherontdekkenvanbelangrijkelevenswaardenkanwijden.
TweebelangrijkeelementeninhetdenkenvanKierkegaard:1) Opzichzelfkandemensslechtstotangstenwanhoopkomen.2) DoordeovergaveaanGodkomtdemenstoteenzinvolhogerleveninhet
religieuze,waaralleennogreddingkanwordengebonden.Marx&KierkegaardkeerdenzichbeidetegenHegel,maarbelangrijkeverschillen:
eeeeAugustinus4e–5eeeuw
§ Deelvanstromingvanfilosofendienieteenzijdighetverstandbeklemtonen.§ O.a.belangrijkvoordeplaatsdiehijgeeftaanhetpersoonlijkbewustzijn&
aandekennis(I)kracht(U)vandeliefde(Z).BlaisePascal17eeeuw
§ Deelvanstromingvanfilosofendienieteenzijdighetverstandbeklemtonen.§ DooreenmystiekeervaringkomthijtotdeovergavenaandeOpenbaringen
Godsgenade(vredevandeziel)enbenadrukthijderolvanhetgevoel.§ LigtindelijnvanAugustinusengrotemystici§ Vormtbrugnaaroostersefilosofie,fenomenologenenexistentiefilosofen.
10
Fenomenologie:deleervandefenomenenofdeverschijnselen(nietfilosofischdenken).Onderscheidtussen:
– FenomenologievanKant:‘deleerv/dverschijnselenv/ddingen’tegenoverhetDing-an-sich– FenomenologievanHegel:hetaanzichzelf‘verschijnenvandegeestdoorheendenatuur
endegeschiedenis,vanuitdezintuigelijkekennistothetabsoluteweten– Modernefenomenologie:Brentano,Husserl,Heidegger
EdmundHusserl19e–20eeeuw
§ Husserlginguitvande‘intentionaliteit’vanBrentano,hetophetobjectgerichtzijnvandegeest(werichtenonzepsychologischeaandachtdusvolledigophetobjectdatwewillenkennen)
§ Defenomenologie‘reduceert’onsdenkentothetobject,gefixeerdzijnopdeessentieàbeschrijvendepsychologie(ikweetdatikditobjectwaarneemengeenander)
§ Fenomenologischereductie:onsvanallevooroordelenontdoen⇒reducerenvandeessentietotwatwerkelijkvanbelangis
§ Devraagnaarwatweeigenlijkwaarnemen:hetwaargenomenobject(fenomeen)verschijntinmijnbewustzijn,maarismeerdanwatinmijnbewustzijnverschijnt.
§ Wegaanproberenhetwezenvandiedingentebereiken,het‘Wesenschau’.VoorHusserlbestaatdewerkelijkheid-op-zich(Kant)niet,erbestaanalleenmaarfenomenen.Hetzijndeverschijntslechtsinendoorfenomenen.ð DaaromisdefenomenologiedeeerstewetenschapvolgensHusserl.
(doortelkensopnieuwdoortedringenindefenomenen,ontdekjegemeenschappelijkeelementendiediepergaandandeuiterlijkeverschillen)
§ Defenomenologieveronderstelteengeheelnieuwehoudingenwijzevanzinvol‘kijken’dienietvanzelfsprekendisàresultaatisverrijkend.
Jean-PaulSartre20eeeuw
[InhetexistentialismezethijdetraditievanHusserlvoort,eninzijnpolitiekeengagementstaathijdichtbijhetMarxisme⇒synthesehiertussen]Sartreshumanistischofatheïstischexistentialisme§ “Jesuis,doncjepense”àhetleveniseenvrijevalvandemoederschootin
hetgrafàhettoevalkanzowelindenegatievealspositievezinontwikkelen.§ Dewerkelijkheidbestaatuitdewerkelijkheid-op-zichendewerkelijkheid-
voor-mij.Alleendewerkelijkheiddieikbeleefisvanbelang,maarmijnsubjectiviteitsluitdewerkelijkheidvananderennietuit.Kenniskomtdusnietviadegroteovergeleverdesystemen,maarviahetindividu.
§ Existentiëlebenadering:deobservaties/ontmoetingenmetanderenbewustbelevenenfenomenologischonderzoeken(dieanderen,diewealsdeelvandewerkelijkheid-voor-onsontdekken,leiddenonstotdeintersubjectiviteit).
§ Demensistotvrijheidveroordeeld:fundamenteelvrij,maarditistegelijkeengegeveneneenopdrachtomonsinvrijheidteontwikkelen.Dezeopdrachtiszwaarenbrengtangst&verantwoordelijkheidmetzichmee.MaarvolgensSartremagjenietdespronginhetgeloofmaken(Kierkegaard).
§ Dezehoudingkanleidentotwanhoop,omdatergeenenkeleoplossingschijnttezijn.Sartreverwerptdit,omdatvolgenshemjuistdoorhetexistentialismeeenechtmenselijklevenmogelijkwordtgemaaktàradicaaloptimismedatdemenskeuzevrijheidgeeft.
§ Hethumanistischeofatheïstischexistentialismeiseenhumanismeindediepstebetekenisvanhetwoord,omdatdemenshiervolledigvoorzijndadenenzijnontwikkelingverantwoordelijkis(keuzevrijheid)enomdatdesubjectiviteitmeteenalleanderemensenbevat.
Sartressocialefilosofie§ Sartrestondwelvoordeuitgebuitemassamaargingnietakkoordmetalles
watdeMarxistendeden
11
§ TegenoverhetsysteemvanHegelstaatdetheorievanKierkegaard.UitHegelshistorischeendialectischeidealismekwamhethistorischeendialectischematerialismevanMarx,enKierkegaardstondaanhetbeginvanhetexistentiëledenken.
§ MarxenHegelsprekenvangrotestructurenwaarinhetindividuzijnlevenmoetleidenàexistentialismebrengthieropeencorrectieenwijstookopdeindividuelepersoon.
§ Wemoetendeonafhankelijkheidvanhetexistentialismebehouden,ondanksdathetmarxismezocentraalstaat.
o Marxismezonderexistentialisme=dogmatismeo Existentialismezondermarxisme=pessimisme
Tweeverschillendestromingendiezichophetexistentialismeberoepen:– HetatheïstischedenkenvanSartre– DereligieuzefilosofievanGabriëlMarcel
ð ookdeJoodsefilosofieneemthieraandeelmetMartinBuberenEmmanuelLevinasHetexistentialisme=eenfilosofischestromingdieindividuelevrijheid,verantwoordelijkheidensubjectiviteitvooropstelt.Hetexistentialismebeschouwtiederepersoonalseenuniekwezen,verantwoordelijkvooreigendadeneneigenlot.Deuitdagingvaniederindividueelmensisom-inafwezigheidvaneentranscendentegod-binnenzijnabsurdenzinloosbestaanzijnvrijheidtegebruikenomeeneigenethosoptebouwenenzijnbestaanzodoendezintegeven.GabriëlMarcel20eeeuw
Onderscheidtussenhebbenenzijn§ Datwatwezijnisonswezen,watwehebbeniswatwebezitten.Hethebben
vandiedingenmoetenweonderscheidenvanhetzijn.§ Datgenewatwehebbengaat§ Wanneerwevoldoendehebbenennietteveel,voldoendeverstandkunnen
gebruiken&wanneerikmetmijnemotieskanbeleven(geenslaafervanzijn)enzeondercontroleheb,spreektmenvanhet‘zijn’enniet‘hebben’.
Onderscheidtusseneenprobleemeneenmysterie§ Menbehandeltdevraagnaarinzichtenzindoorhierineenfundamenteel
onderscheidtemaken.§ Probleem:watwekrijgenindewetenschap,waarwemeegeconfronteerd
worden.Wesprekenhiervoorvooralhetverstandaan.§ Mysterie:ietswaarinikzelfmetmijnhelewezenbetrokkenben.Hierbij
komenweniettotdeoplossingdooralleenexterneelemententegebruiken.§ Demenskaninzijndenkenverdergaandanhetonderzoekv/dproblemen
(metderede)enkanzichopstellenvoorhetmysterieomdathijleertinziendat"hetzijneenmysterieis”
Christelijkhumanisme§ Doorzoonzeexistentie,onsbestaanbewustendoorvoeldtebeleven,komen
wetotdat“zijn”,datopzichtragischis(deangstvanKierkegaard,HeideggerenSartre)endatweslechtskunnenverdragendooronsterichtenopdegemeenschapmetGodendeanderen.
Post-socraat/neosocratisme§ MarcelkanheelzijnfilosofieookuitwerkenvanuitSocrates(evenwicht,niet
hetextremedenken,ondercontrolehoudenvanemoties,..)MartinBuber(joodsefilosoof)
‘Ichunddu’(belangrijkstefilosofischeboek)§ ‘Ich-du’:slaatophetmenselijkebestaan,datwezenlijkeenrelatieistussen
een‘ik’eneen‘jij’.Doordiebetrekkingtoteen‘jij’wordenwepasecht‘ik’.Wemoetendierelatietotdeanderen(ookGodennatuur)ontwikkelen.
§ ‘Ich-es’:slaatopdeervaringvandedingenrondons.
12
19e–20eeeuw
§ Inhetdagelijkselevenlopendietweemomentendoorelkaarheenengebeurthetvaakdatweookonzemedemensenalsdingervaring,inplaatsvaneenrelatiemethenaantegaan.
§ DehoogsterelatieisdiemetGod,heteeuwige‘Du’.Hiertoekomenwepasalsweopnieuwdedialooglerenontwikkelenmetanderen.
§ Doordezeonophoudelijkedialoogontstaatereennieuwemaatschappij⇒utopie,volgensBubereennognietgerealiseerdideaalbeeld(nietonmogelijk!)
EmmanuelLevinas20eeeuw
§ Gebruiktookdefenomenologischemethode§ 1edimensie:hetkennen.Van(be)grijpennaarzichzelflatenrijpen,ofwel
openstaanvoordeAnder(omdeechtewerkelijkheidtebenaderen)§ 2edimensie:ethiek(m.b.t.hethandelen).Hetinvraagstellen&relativeren
vanmijnspontaniteit.Wemoetennietvanuitheteigen,subjectievebeginnenmaarvertrekkenvanuitdeanderen.
§ Hetinzichtindewerkelijkheidrichtzichdusnaarhetbelangvanhetjuisteuitzichtoponsverantwoordelijkhandelen.
§ Openstaanvoordeanderenverantwoordelijkheidnemengeeftzingeving.ErnstBloch19e–20eeeuw
§ AantalaspectendiesamenkomenbijBloch:fenomenologischonderzoek,dejoodseenchristelijketraditie&hetmarxisme.
§ Blochzoektsporenvaneendieperewerkelijkheidachterdeoppervlakkigeschijnvanhetalledaagseàwijzenopdeontvreemdesituatievandemensendemaatschappij
§ Abstracteutopieën:wereldvreemde,vrijblijvendefantasieëndieonshelpenuitonzedagelijksewerkelijkheidteontsnappen.Concreteutopieën:wensdromendiewelbereiktkunnenworden,endaaromdeontwikkelingvanindividuenmaatschappijmogelijkmaken.(menskanniettevredenzijnzolangergeenvoldoendevrijheid&gelijkheidv.kansenbestaat)
§ ‘Doctaspes’:eenbewuste,intelligentehoopdievervannaïefis.⇒Militantoptimisme:hetisalleenmaargerechtvaardigdalswetegelijkertijdproberenietsaanonzetoestandtedoen.
§ “AlleeneenatheïstkaneengoedChristenzijnenalleeneenChristenkaneengoedatheïstzijn”
o EenatheïstheeftgoeddoordateenChristendiewillevenvolgensJezus,demenscentraalplaatstennietdesabbat.
o AlleeneenChristenkaneengoedatheïstzijnwanteenchristenaanvaartgeenveelgodendom,hijziethetgoddelijkealsdemens.
§ Traditionelegodsdienst:verzachtdemenselijkeellendeenvertroostmeteenvooruitzichtopeenhiernamaalswaarallesbeterisàreactionair
§ Degodsdienstdiedemenselijkebevrijdingtothaaropgavemaakt:strijdtdaadwerkelijkvoorverbeteringv/hmateriëleéngeestelijkemenselijkelot
§ Hetisonzemenselijkeplichtgeenenkelonrechtinonslevenofindatvanonzemedemensentedulden(solidariteit),entegelijkertijdonzeeigenmogelijkhedenzoveelmogelijkteontwikkelenð DituitzichtophethandelenspruitvoortuitBlochsspecifiekemanier
omtotinzichtenzingevingtekomenviahetzoekenvansporen.FrankfurterSchule=eengroepdenkersdieuitallerichtingenkwamenomeenaantalprojecteninverbandmetdestudievandetijdsproblemenuitteweten>verschillendegezichtspunten.HuntheoriewerdgebouwdopdepsychoanalysevanFreud&‘thistorischmaterialismevanMarx.Marx:demensalssociaalwezen,deeconomische&socialekrachten,hetbelangvandeproductiekrachteneneenhistorischoptimisme.Freud:demensalsindividu,demenselijkepsyche,hetbelangvandeseksualiteiteneencultureelpessimisme.
13
Rakendethema’s:– Allebeigelovenzedatdebestaandeillusiesdoorbrokenmoetenwordenomde
werkelijkheidtelerenkennen– Allebeigelovenzeinhetprimaatvanderedeoverhetgevoel– DeindividuelemensbijFreudisdezelfdemensalsdiegeneoverwieMarxhetheeft.
HerbertMarcuse20eeeuw
MarxenFreud:nieuwesynthese§ MarcuseprobeertdetegenstellingtussenFreudenMarxoptelossenvanuit
‘vervreemding’(aliënatie):o Marx:vervreemdingvandeproductiemiddelenen–proceso Freud:vervreemdingalsonaangepastheidaanderealiteit(vandaar
’tafwijkendgedag)o àHetheeftgeenziniemanddoortherapietewillenaanpassenaan
eenvervreemdewereld,zolangmenniettegelijkertijdprobeertdiewereldrechtvaardigtemaken.
§ VolgensMarcusezijnhetlustprincipeenrealiteitsprincipeniettotaalonverenigbaar(beideprincipeszijnbepaaldonderhistorischeomstandigheden)
§ Alsweerinslagendebevredigingvanonzemateriële,sensueleengeestelijkebehoeftenuitdecommerciëleendominerendecontrolesfeertehoudenenonzefantasienietvolledigtelatenbepalendoordemassamedia,zullenwedeervaringopdoenvaneennieuwsoortrealiteitsprincipedatonsnietdwingtonzeinstinctenteverdringen.
Hetfascisme§ Marcusekeekvooralnaardesocialepsychologiediedezebewegingmogelijk
hadgemaaktàstudievandezogenaamde‘autoritairepersoonlijkheid’.§ Detotalitairestaatsvormiseenmogelijke,maarnietnoodzakelijks
transformatievandeliberaalkapitalistischemaatschappij.§ Dezeautoritairementaliteitisgeenrecentverschijnsel,maarhetresultaatv/e
eeuwenlangeontwikkeling(moetjebegrijpenomhetfascismetebestrijden)Hetstalinisme§ Sovjet-Unie:dewegnaareenautoritairemaatschappij.§ Hierhadmendefoutbegaanhetkapitalistischeproductiemodeloverte
nemenendatleiddetoteenonderontwikkelde,verarmdemaatschappijmeteengrotebeperkingv/dindividuelevrijhedenenmenselijkebehoeften.
HetWestenalseendimensionalemaatschappij§ Studievanhetwestersekapitalismeendevrijemarkteconomie
àconsumptiemaatschappij.Stellingen:§ Maatschappijmetééndimensie:namelijkzoveelmogelijkwinstmaken.Alhet
andereisdaaraanondergeschikt.§ Hetzalheelmoeilijkzijnomietsaandesituatieteveranderen,omdatokde
arbeidersklassebijnavollediggeïntegreerdis(cf.revolutievanMarx)§ Marcusgeloofdedatdegroependienogniettotaalinhetsysteemwaren
opgenomen,wellichttot‘nrevolutiekondenkomen(beginnendebevrijding)Repressievetolerantie,negatiefdenkenendeGroteWeigering§ OmtoteenjuistinzichttekomenmoetenwevolgensMarcuseopnieuwleren
negatiefdenken(wanthetheersendesysteemopzichisnegatief).§ Wewordenzelfsschijnmensen(welatenonsdoorschijninpalmen)§ DitkritischeinzichtbiedtuitzichtopdeGroteWeigering.§ Wemoetenvandevervreemdingvanhetbewustzijn,tothetbewustzijnvan
devervreemdingkomen,willenweopnieuwzichtkrijgenopdezinvanhetleven.
14
Rationalisme: Wewaarheidkanwordengevondendooronsverstand,onzeratio.Empirisme: Dezintuigelijkewaarnemingenzijnhetbasisinstrumentomdewaarheidtevinden.Zelfstudie–Hfst5FritzSchumacher
Zingevingenethiek§ Toespitsingopethiek,wanthetisvoordemensteweinigduidelijkwathij
werkelijkverlangt;watdemenszingevingverschaft.§ Vierzijnsniveausindewereld:dedelfstoffen,planten,dierenenmensen.
ð Hogerezijnsniveausàstijgendegraadvanvrijheid&dalendegraadvannoodzakelijkheid
§ Convergerendeproblemen:problemendiezoweinigmogelijktemakenhebbenmethetzelfbewustzijn,hetbewustzijnvanhetleven⇒Oplossing:binnenhetkadervandewettenvandelevenlozenatuur(logica->eenduidigeoplossing).
§ Divergerendeproblemen:problemenwaarvoortegenstrijdigeoplossingenuitgewerktworden.⇒Oplossing:mentreedtbuitenhetzijnsniveauvandelevenlozenatuur.Slechtswanneermeneenberoepdoetophetzelfbewustzijn,krijgtmendemogelijkheidomdespanningaftewegeneneenethischekeuzetemaken.
Economieentechnologievoordemens§ DivergerendeeconomischeproblemenwordenvolgensSchumacheropde
meestoptimalewijzeopgehevendoorvanuitdeeconomischepraktijkophetmicroniveaudievanhetmacroniveautebereiken.
§ Deintermediairetechnologie,inplaatsvandemodernetechnologie,moetalsessentiëlemicro-invalshoekverstaanwordenð Heroriënteringvandetechnologie(divergerendprobleem):
§ Opdatvanuitdemicrosfeereeneconomischalternatiefzoumogelijkworden,ishetvereistdatpraktischeexperimentenontstaandiedemogelijkheidscheppendatanderenooktoteenmeeroptimalepraktijkovergaan(=demachtvanhetvoorbeeld).
§ Schumachersvisie=vanuithetmicroniveau,viademachtvanhetconcretevoorbeeld/praktischeexperimenten,hetmacroniveaubereiken.
Concreetutopischdenken§ Schumachersvisiehoudteenutopiein,zekerwanneermenrekeninghoudt
metdebeperktemenselijkemogelijkhedenendegegevenpolitiekeenmaatschappelijkeconstellatie.
§ Andereutopischesocialist:RobertOwenàdoetmetzijntheorieëneenberoepopspecifiekeeigenschappenv/hzelfbewustzijnv/dmensenopeenredelijkethischevisiebijhetrationeel-economische.
§ JohnRuskin:klaagtookdetraditioneleeconomischetheorieënaan,omdatzegeenberoepdoenopdeverantwoordelijkheidvandemens.
§ VoorSchumacherishetdusduidelijkdatmentelkensopnieuwvanuithetmicroniveauaaneenmenswaardigeconomischsysteemmoetwerken,daarwaarMarxeerderrekendeopstructureleveranderingenophetmacroniveau.
MichelFoucault20eeeuw
Structuralisme§ Bijstructuralistenzitdemensgevangenbinnenverschillendeschema’s.Als
gevolgvandezestructurenstaatdemensnietlangerinhetcentrum,maarmaakthijdeeluitvaneennetwerk,eenstructuur(belangrijkdanindividu).
§ Doordefilosofiekunnenwedezestructurenenonzeplaatserinlerenbegrijpen,enonsenigszinsbeschermentegendemachtervan.
15
Kritiekophethumanismevan(Hegeltot)Sartre§ Hethumanismebeloofdedemensvrij&gelukkigtemaken,endatis
verkeerd.§ Gelukbestaatniet.Hetisduszinlooszichintezettenvoordevooruitgangvan
demensendienstgeluk.Menmoetvooralzoekennaareenoptimaalfunctionerenvandemaatschappij(wantdemensbestaatalleenomtefunctionerenenomzomogelijkhiereenzekerecontroleopuitteoefenen).
Tegendefilosofievanhetsubjects§ Descartes:“ikdenkdusikbest”>subjectscheptzijneigenwereldàfout!§ Maarinplaatsvaneenfundamentvanalles,wordthetsubject(=demens)
zelfeendeelvaneenfunctievanhetdiscoursdatonsgrotendeelsbepaalt.Hetdiscours§ =dieregelswaarindeleven(taal,spreken,schrijvenetc.)§ Ditdiscoursisverschillendintijdenruimte,maarwekomenhetoveraltegen.
Hetheefteengroteinvloedopdemaatschappij.Demacht§ Foucaultontdektdezemachtsstructurenoveral,maarhijgelooftnietmeer
(zoalsMarx)datdemachtkanwordenuitgeschakeldinbijv.eenklasselozemaatschappij.Stellingen:
o Machtisgeenbezit,maareenstrategie(bestaatalleeninuitoefening)o Demachtisnietgelokaliseerd,omdatmachtoveralzitennietkan
wordenuitgeschakeld.o Menmoetdiecomplexemachtproberentebegrijpendooreen
aantalmachtsinstellingenteonderzoeken.Hiermeetoondehijaandatbepaaldeideeënaltijdopnieuwertoegediendhebbendebestaandesocialesystementebevestigen.
§ Wemoetenopnieuwlerenkijkennaardegebeurtenissenengewoontendieonszovertrouwdzijn,datwenietofnauwelijksmeermerkenhoezeoponsmachtuitoefenen(cf.sporenzoekenbijBloch).
Deanalytischeenlogisch-positivistischefilosofie:o.a.BertrandRussel,defilosofischeschoolWienerKreisenLudwigWittgenstein.Pakkeninde20eeeuwopnieuwhetconflictaantussenhetempirismeenhetrationalisme.Deidealistengingenervanuitdatallesoorspronkelijk‘geest’was,terwijldeanderendematerieprimairstelden⇒stof<->vorm,materie<->geest.BertrandRussell19e–20eeeuw
§ Hijginguitvandedeductievelogica:menvolgteenmethodewaarbijhetbijzondereuithetalgemenewordtafgeleid(cf.syllogismenvanAristoteles).
§ Heelwatfilosofischeproblemenkondenwordengereduceerdtot‘syntactische’problemen(m.b.t.grammatica/taal).ð Russellmaaktditduidelijkinzijn‘theorievandebeschrijvingen’.
§ Vaststelling:determ‘bestaan’kanmenalleenmaartoepassenopbeschrijvingen.
§ Dewereldbestaatuitlogischmetelkaarverbonden‘sense-data’(zintuigelijkefeiten).
o Sense-datevanverschillenobjectenvormende‘geest’vandemensdiezeobserveert.
o Sense-datevanéénobjectgeobserveerddoormeerderemensen,vormtderealiteitvaneen(niettebewijzen)materie.
o Defeitenzijnparticulierofalgemeen(‘universals’)o Feitenopzichzijnnietjuistofonjuist,deuitsprakeneroverwel.
§ VolgensRussellmoestdefilosofiezichbeperkentothaareerstetaak:inzichtinofbeschrijvingvandewereld.
16
Uitzicht,moraalenpolitieketheoriehorennietthuisindeechtefilosofie.DeWienerKreis–20eeeuw(Schlick,Carnap)DeledenwarenhoofdzakelijkmathematiciofnatuurwetenschappersdiehetpositivismevanComteenStuartvoortzetten.Zewarenverbondendooreenkritiekopde‘metafysica’,dievolgenshenprobeerttebewijzendaterdingenzijndieopgeenenkelemanierervarenkunnenworden.Zegingenzichvooraltoeleggenophetverfijnenvanhunwaarheidscriterium.MoritzSchlick19e–20eeeuw
§ VerwierpdemogelijkheidvanKants‘synthetischoordeelapriori’enbeperktedeopgavevandefilosofieertoedebegrippenlogischtedoorlichten.
§ Alleen‘ik’kanwetenwateenbepaaldeuitspraakbetekent,zodathijmoetvaststellendatde‘uiteindelijkebetekenis’v/eervaringonuitspreekbaaris.
§ Conclusie:wekunnennietsmetzekerheidoverdeinhoudvanervaringenzeggen(komtdaarmeegevaarlijkdichtindebuurtv/ddoorhembestredenmetafysici)
RudolfCarnap20eeeuw
§ Hijdefinieertdefilosofiealsde‘logicavandewetenschap’,waarbijrationeelinzichtvooropstaat.IndelijnvanRussellverwerpthijallezingevende(metafysische)&uitzichtgevende(ethische)uitspraken(o.a.m.b.t.gevoelens)
§ Filosofiebestaatuitdeanalysev/dtaalenhetonderscheidtussenaldannietlogischhoudbarevormenvantaalgebruik(=correctiev/dwetenschappelijketaal)
AlfredAyer(geenlid)20eeeuw
§ Hetislogischmogelijkdatweonsvergissen,maardaaruitbesluitAyernietdatwenooitietskunnenkennen.
§ Opbasisvaneenstevigeinductievebasiskunnenwebepaaldeuitsprakenrechtvaardigen(inductie=vanhetbijzonderenaarhetalgemene)
§ Wemoetendeideeopgevendatempirischekennisvolkomenbetrouwbaarisengeenenkelrisicovanvergissinginhoudt.
LudwigWittgenstein20eeeuw
Tractatuslogico-philosophicus§ Wemoetendegrensvindenvandatwatzinvolindetaalkanworden
uitgedruktenzichdaartoebeperken.Alwatdiegrensoverschrijdt,isonzin.§ “Waaroverjenietkanpraten,daarovermoetjezwijgen”.Interpretatie:
o Ofwelishetinderdaadonzinwatoverdegrensvanhetinzichtgezegdwordt⇒aanvaardbaarvoordeWienerKreis(wantbevestigingvoorhunverzettegendemetafysica).
o Ofwelkanmenmetdemiddelenv/dfilosofiegewoonnietszinvolszeggenoverbepaaldedingen,diedaaromopzichnietzinlooszijn.⇒hetwordtopnieuwmogelijkomoverzingevingtespreken;hijwildevragenomtrentuitzichtafschermenv/dlogischecontrole.
§ Wittgensteinontwikkeldeeentaaltheoriedienaardeeenvoudigstebestanddelenvandetaalopzoekgaat.Hijwoueengrenstrekkentussenwetenschapenniet-wetenschapenlegdehiervoorcriteriavast.Zinnendienietvoldoenaandezecriteriazijnschijnzinnen.
§ Hiermeeopent,indirect,dewegnaardestudievanwaarden,ethiek,religieenesthetiek,dienietviadezelogisch-wetenschappelijkemethodekanwordenbereikt.
PhilosophischeUntersuchungen§ Wittgensteinleidtonsopnieuwnaardediscussieoverdetaalviaeenanalyse
van‘functies’vandetaal,ofwel‘levensvormen’waarineenbepaaldetaalgebruiktwordt.
§ Hijisnietmeerovertuigddattaaldewerkelijkheidkanafbeelden.§ Hijverwerptookdemogelijkheidvaneen‘privétaal’diealleenvoormij
betekeniszouhebben,omdatergeencriteriumbestaatomdezevasttestellen&omdateentaalaltijdwoordengebruiktinovereenstemmingmeteenimplicieteofexpliciete‘regel’.
17
Besluit§ HetisWittgensteinnietgeluktomeenabsoluutzekerelogischebasisvoorde
filosofieuittebouwen.§ Welishethemgelukteenonderscheidtemakentussenhet‘zegbare’endat
watopeenverschillendemanierbenaderdmoetworden.§ Hetafschermenvaninzichttegenzinenuitzicht,isechteropnieuw
verdwenen.Zelfstudie–Hfst6PaulRicoeur20eeeuw
Dezijnsbevestiging§ Demenswordtgeconstitueerddooreen‘oorspronkelijkezijnsbevestiging’–
eenactdieonsinhetbestaanstelt,dieaanonsdenkenenvoelenvoorafgaat.Dezeisnooitgegevenenkannooitteschouwenzijn.
§ Jekanhetalseenvrijheidsactbestempelen(watwezijnenvanwatwetezijnhebben)àvrijheidstaatdusvooropbijRicoeur,maardezevrijheidisnietzomaartevatten.
§ Ricoeurwilhetzijnsverlangenvandemensblootleggenomdemenstehelpeneenadequaterzelfbegriptehebbenàauthentiekerlevenmogelijkis.
§ Hetkwaadisnietevenoorspronkelijkalsdevrijheidsact.Kwaadenvrijheidverhelderenelkaar.Hetkwaadiseenondoorgrondelijkemanifestatievandevrijheid,waardoordevrijheidvoorzichzelfonbereikbaarwordtenhetethischstrevenmeteenbegrensdwordt.
Deandere§ Mentreedtslechtsbinneninheteigenlijkeethischebestaatviade
ontmoetingmetdeandere,waardoorookeenverplichtingontstaat.§ Menmoetdusdevrijheidinintersubjectiviteittotstandlatenkomen.§ Hetethischbestaatiseenoptie;alsmenervoorkiest,moetmenzichzelf
beperken(d.w.v.natuurlijkeneigingomallesalsobjectvanmijnstrevingentezien)§ Erkenningvanhetwaardebestaanendeverplichtingzijndaaromtwee
correlatievebegrippenvolgensRicoeur.§ Ricoeurzetzichaftegeneenindividualistischeethiek(wantmensisniet
enkelindividumaarverankerdingeheelvanstructureneninstituties)entrektdezeintersubjectiviteitopenvandeanderemensnaardehelewereldtoe.
Hetinstituut§ Wanneerdevrijemensviadeontmoetingmetdeanderheteigenlijkethische
bestaanbinnentreedt,kanhijditmaaropbasisvaninstituties.§ Desynthesetussenvrijheideninstitutieisvanoorsprongeenzware
tegenstellingtussenenerzijdsderealiteitvandebureaucratischeinstitutieenanderzijdsdeverleidingomvrijheidlosvandeinstitutiedezien.
§ Onzemensheiddreigttebrekentussenkorterelatiesvandevriendschapaandeenekant,endelangerelatiesvanheteconomischelevenaandeanderekantàditconflictkanmaarzinvoldoorleefdwordenindienmentendiepsteovertuigdisvandeeisvaneensynthesetussenvrijheidenzijn.
§ Kernvraagvanallepolitiekedenkers:Watiseenzinnigevrijheid?Hetegocentrismevoorbij?§ Menkanzichzelfinperkenzonderzichzelfterdiscussietestellen,zonderde
willekeurvanheteigenzijnsverlangenintezien.§ Ricoeurblijfthangenophetniveauvanhet‘wederkerigewelbegrepen
eigenbelang’.Ditheefttemakenmetzijnvisieopdeanderalseen‘alterego’.
18
§ Ditlijktteleidentoteenegocentrischesamenleving,dieopsociaal,economisch,financieelenjuridischvlakgestaltekrijgtinegocentrischegeorganiseerdestructuren.
§ RicoeurmaaktLevinaserattentopdatdezetevlugdeopbouwvandeethischeintentiezouverlatendoorintermenvannormenenimperatieventegaanspreken.
Eenethischetriade§ RicoeurlegteenbrugtussendearistotelischetraditieendievanKant:
o Aristoteles:nadrukoptheologischeethiekmeteendoelgerichtheid,nastrevenvanhetGoede
o Kant:nadrukopverplichtingbinneneencontextvanuniverseleregels,waarbijeerderdebeslissingsproceduresvantelzijninplaatsvandedoelgerichtheidàdeontologischebenadering.
§ Anderzijdslegthijeenverbindingtussendezetweesoortenvanprincipe-ethiek(zowelteleologischofdeontologisch)ensituatie-ethiek(zoalsexistentialisme).
§ Deugdenethiek:hijwilnaareenconcretemoraaltoe,omdathij(netalsHogel)demoraalvanKantveelteabstractvindt.
JohnRawls20eeeuw
Eentheorievanrechtvaardigheid§ Erzijnmoreleregelsnodigvoorhetfunctionerenvandemaatschappij.Het
geheelvanpraktijkregelsvormtdande‘morelewerkelijkheid’.§ Toepassingophetrechtvaardigheidsprincipe:welkeregelswemoeten
volgensomeenzorechtvaardigmogelijkemaatschappijteverwezenlijken.§ Uitgangspunt:dehypothetische‘oorspronkelijkepositie’,waarinniemand
meermachtofinvloedheeftdaneenander&iedervanonskanzondereigenschuldindepositievanhetzwakstelidvaneensamenlevingterechtkomen.(weonderhandelendaaromachtereensluiervanonwetendheidoveronzeeigentoekomst)
§ VanuitdithypothetischrollenspelsteltRawlseenheelduidelijkesocialetheorieopvooreenmaatschappijwaariniedereeninprincipetoegangheefttotdeprimairesocialegoederen(basisvrijheden,zelfrespect,etc.)
§ Deprincipesvanrechtvaardigheidkunnenindesocialeenhistorischecontextinconflictkomenmetandereprincipesàvoorstelomo.a.maatregelenvanpositievediscriminatie(‘affirmativeaction’)intevoeren.
§ Rawlspleitvooreenmoreelevenwicht:eenwederzijdsonderhandeldevenwichttussendeuniverselebasisprincipesvanhetuitgangspuntendespecifiekcorrecte,maareveneensmoreelwaardevolle,eisenindedagelijksepraktijk.ð Wanneerjeiedereburgervollediggelijkekansenwilbezorgen,zaljein
botsingkomenmeteenonbeperktvrijheidsbegrip.Liberaalneutralisme§ =politiekelegitimiteitdiemetdemeningsverschillenvandemensenrekening
hield.ð Autonomiev/hindividu,rechtopzelfcontrole,meesterschapoverjezelf
enjeomgeving,aanvaardingvanpersoonlijkeverantwoordelijkheden.§ Ditveronderstelteengoedfunctionerende‘openbarerationaliteit’,waardoor
vrijeburgersalsgelijkwaardigepartnersmetelkaaronderhandelen.§ Ditzaltotconfrontatiesleiden,watRawlstrachtoptelossendoorookinde
openbaresectortezoekennaareensynthesevan:o enerzijdshetrechtvaneeniederopeenzobreedmogelijke
toepassingvandemensenrechteno anderzijdshetrechtvangediscrimineerdeminderhedenoptoegang
totdiezelfderechten.
19
§ Hetneutraalliberalismekandusnietvrijblijvendneutraalzijntovdezediscriminatiesàoverheidmoetvoorwaardenscheppen,zonderzichtemoeienmetdeinhoudervan.
§ Illustratieaandehandv/honderscheidtussenrationaliteit&redelijkheid:o Rationaliteit:ordentderelatiestussendemiddelenenhetdoelv/e
individu,inconfrontatiemetdemiddelenendoeleindenv/dandereno Redelijkheid:ervoorzorgendatditindividueelstreveninmoraal
aanvaardbarebanenwordtgeleid.JeanBaudrillard20e–21eeeuw
§ Onderscheidinwaardenvanobjecten:o Gebruikswaarde:waarvoorweeenobjectkunnengebruikenomons
levenbeterteleveno Ruilwaarde:watweervoorkunnenkrijgeno Symbolischewaarde:waarvooreenobjectsymboolstaato Tekenwaarde:statuskenmerken;objectenontlenenhunwaardeaan
hunplaatsinhetgeheelvantekens.ð Waarsymbolennogderelatietussenmensenuitrukken,wordende
tekensautonoomenmoetendemensenerzichaanonderwerpen.§ Objectenwordennusteedsvakerhetmiddelomonsaananderente
opponeren(drangomonstedifferentiëren).§ Opdenduurwordenwegevangenvanhettekensysteem;erisnogweinig
beslissingsvrijheidmeegemoeid(kunnenonsnogslechtsdoorconsumptieverwerkelijken).Hierdoorontstaatereendiscriminatietussendiegenendieoverexclusievetekenenbeschikkenenderest.
§ BaudrillardvinddatMarxnietvergenoeggegaanismetzijnmaatschappijkritiek.Baudrillardgelooftdatveelvandemisbruikenenonrechtvaardighedenvanhetkapitalismenietalleeneigenzijnaanhetkapitalisme,maaraanhetproductieproceszelf.
§ WezullenvolgensBaudrillardmoetenevoluerenvaneenpolitiek-economischesamenlevingnaareensymbolischesamenleving(opnieuwdesymbolischewaardeninonslevenendievandemaatschappijbeklemtonen).
§ Bijhetopnieuwgaanontdekkenvanwarebevrijdingofzingevingisergeensprakevanruil-ofgebruikswaarde,ooknietvantekenwaarde,maarvandesymbolischeuitdrukkingvanonzegevoelens,vansubjectnaarsubject.
§ Zokrijgenweinonshandelenweerzichtopeenmanierommenselijkewaardenteherstellen.
JürgenHabermas20eeeuw
Detheorievanhetcommunicatievehandelen§ HabermasneemtdeuitdagingenvandeFrankfurterSchuleop,namelijkeen
kritischetheorievandemoderniteit.§ Hetbevatookvanuitemancipatorischoogpunt,deeersteaanzettotde
theorievaneencommunicatiedievrijisvandominantie(alsnoodzakelijkevoorwaardevooreendemocratischsocialistischemaatschappij)
§ Habermasweigertookdebasisprincipesvandeverlichtingoptegeven,zolangdebeloofdeemancipatieniettenvolleheeftplaatsgevonden.
§ Zijnkritiekgeldthiervoordevereenvoudigendetendensenvandesystemenvandehuidigesamenleving.Dezereductieiseenbronvanmisverstandenenmeningsverschillendieonsduurtestaankomen.
§ Hijverscherptookdekritiekopdezogenaamde‘filosofievanhetbewustzijnofhetsubject’.
§ Ooklegthijdezwakhedenvanaldemodernetheorieënv/dmaatschappijbloot,waarteveelnadrukwordtgelegdopderationaliteitvandoel&middel.
§ Habermasonderzoektdeproblemenvanwaarheidennormen,uitgaandevanditelementaireniveauvanhetdagelijksleven(=wederzijdsebeweringen
20
mogeninhetalgemeenalsechtwordenbeschouwd,onzebeloftenzijngeloofwaardigenonzeeisenzijngerechtvaardigd).
§ Hijbeweertookdatdedwingendekrachtvandecognitieveenmorelegeldigheid,gelijkisaandievanhetsacrale.
Ethischbewustzijnencommunicatiefhandelen§ Drieprincipesdienoodzakelijkzijnvoordeontwikkelingvaneen
moraalsysteem,datzowelrekeninghoudtmethetuniversalismevanderedealsmetdeverlichtingsprincipesvanvrijheidengelijkheid:
o Hetprincipev/duniversaliteit:allendiehierbijbetrokkenzijn,aanvaardendegevolgendiekunnenvoorzienwordenwanneereengemeenschappelijkgekozennormvankrachtwordt.
o Alleendiemorelenormenzijngeldigdiedegoedkeurighebbenvanallendieeralsdeelnemersaanhetvertoogbijbetrokkenzijn.
o Alledeelnemersmoetenvrijkunnenbeslissen.§ Deregelsmoetenwordenaangevuldmetsolidariteitàwederzijdsekritiekis
onontbeerlijk.Verschillendegemeenschappenaanvaardenuniverseleregels,maarstellenwellichtverschillendenormenopdienietopallegemeenschappentoepasbaarzijn.
Democratie,denatiestaatenEuropa§ VolgensHabermaszaldeEuropeseeenheidpaslevensvatbaarzijnwanneer
deautonomedemocratischeEuropeseburgerssameneengrondwetuitgewerkthebbendiedanalsbasiskandienenvooreendemocratischEuropeesburgerschap⇒gedeeldepolitiekecultuur
§ Hijpastdetheoriev/hcommunicatievehandelentoeophetprocesvanEuropeseeenwording.
MarthaNussbaum20eeeuw
Debreekbaarheidvanhetgoede§ Nussbaumbespreektdekwetsbaarheidvandeindividuendiehunleven
gewijdhebbenaandeverdedigingv/dgerechtigheidenhetgoede.Hetleidthaartotdevraagofhetnietjuistdiekwetsbaarheidvanhunengagementisdieheninstaatstelthetgoedeterealiseren(verwerpingv/hdaimonisme)
§ Menzouookkunnenzeggendatzeafstandneemtv/htraditioneleidealisme.§ Modernevormvanstoïcisme:eenmoreelfilosofiedierealistischgenoegisom
dewerkelijkheidteaanvaardenzoalszeis,zonderzicherdoortelatendetermineren(=bepalen).
Vanstoïcijnsewereldrepublieknaarhetmulticulturalisme§ VandestoïcijnentotKanttrektNussbaumdeideevaneenuniverseel
mensdomdoortotindehedendaagsemulticulturelesamenleving.§ Zijbenadruktdecrucialeroldiedeopvoedingenhetonderwijsindeze
vormingtotwereldburgerkanenmoetspelen(verlichting).§ Zeverdedigthetbehoudendeuitbreidingv/dmenswetenschappen,omdat
hethogeronderwijsvandaagintoenemendematebedreigdwordtdoordeagendav/deconomischekrachten(zijnuitopwinstipvuitbreidendedemocratie)
Seks,gender,homofobie§ Nussbaumiseenbelangrijkeinhetdebatoverdeplaatsvanseksualiteiten
genderenoverdeverborgenmotievenvoordeafwijzingvanhomoseksualiteit(schaadtniemand,terwijldiscriminerendewettenwel)
§ Zemaakteenonderscheidtussenseksualiteitopzichendegenderrollendiedoordemaatschappijzijntoekend.
§ Zedeeddito.a.doorhetbegrip‘objectificatie’teverfijnen(=hettotobjectmakenvaneenvrouw).Zeonderscheidtzevenverschillendevormen.
21
SamenvattendkunnenwezeggendatNussbaumzoweleensynthesenastreeftvandeklassiekefilosofischeenreligieuzetradities,metdeactuelemoraal-filosofischeproblemenalsvaneenhoogstaandacademischdiscoursmeteenmilitanteinzetvoordemensenrechtenopalleniveausencontinenten.
SlavojZizek20e–21eeeuw
Communismezonderleiders§ Nieuweinterpretatievandemarxistischetheorie:kritischebenaderingvan
Marx’ideevanideologiealsvalsbewustzijn.§ Zizektrachtditvalsbewustzijnvanuitdepsychoanalysetebegrijpenals
productvanhetonderbewuste.Daardoorkandezeideologiedienenomdegevestigdeordeaanvaardbaartemakenenteversterken.
§ Erontstaateenklooftussendewerkelijkheidvandedagelijkseervaringendediepererealiteitdiedaarachterverborgenzit⇒dezekloofmaakthetmogelijkenwenselijktegendebestaandemachtinverzettegaan.
§ Hijbeschouwtdezesocialestrijdnietalsvoorbijgestreefdenzetzichaftegen
deautoritairevormendieditlinkseverzetinhetverledenhadaangenomen.§ Hijpleitvooreencommunismezonderleiders(maakthemtoteenuitdager)Belangstellingvoorhetchristendom§ AlsovertuigdatheïstkanZizekonmogelijkhetbestaanvanGodaanvaarden,
maarhijbeschouwtdemenswordingvanChristusalseenhistorischmoment,waaropdemensheidzichzelfindegemeenschapvandeHeiligeGeestautonoomontwikkelt.
§ Alsrevolutionairelevensbeschouwingheefthetchristendomnietalleengefunctioneerdalswegbereidervandegrotemoreleprincipes,maarookalsdenoodzakelijkevoorwaardevoordezeemancipatievandemensheid.
Lofvandeonverdraagzaamheid§ Zizekergertzichaandezelfgenoegzaamheidvandiegenendiezonderveel
nadenkendemulticultureleverdraagzaamheidpropageren,omdatzeervaakzonderhetzelftebeseffen,eenverborgenapolitiekeagendaopnahouden.
§ Hijnoemtdit‘dehegemoniekeideologievanhetgeglobaliseerdekapitalisme’§ Tegenoverdehuidigewereldordeiseenflinkedosisintolerantienoodzakelijk.
Daaromsluithijzichinzekerezinaanbijde‘negatievedialectiek’.Postmodernismevandevorm,modernismevandeinhoud§ Zizekwordtvaakonterechtalseenpostmodernfilosoofbeschouwd.§ Tochishijweldegelijkeenmodernistischedenker,diedeheleerfenisvanhet
westersedenkengeassimileerdheeft,maardezekennisalseenopdrachttotverderdenkenheeftopgevat.
§ IntegenstellingtotMarxenHegelishijgeensysteemdenker.§ Hijiseenfilosoofdieallesystemenkent,maardetheorieënvanklassiekenen
modernefilosofenkritischalswerktuigengebruikt,waarmeeweonstoegangkunnenverschaffentotdecomplexerealiteitvande21eeeuw.
§ Dezewordtabsurdwanneerwezoudenophoudenkritischnatedenkenoverzin,inzichtenuitzichtophethandelen.
Recommended