FIZYKA LABORATORIUM - if.pw.edu.plmurba/MAT_LAB_2015_16.pdf · ćw.1A - statystyka pomiarów czasu...

FIZYKA LABORATORIUM

dr hab. inż. Michał K. Urbański,Wydział Fizyki Politechniki Warszawskiej,

pok 127B Gmach Fizyki, murba@if.pw.edu.plwww.if.pw.edu.pl/ ∼murbakonsultacje pon. 17-18 GF

strona Wydziału Fizykiwww.fizyka.pw.edu.pl

FIZYKA LABORATORIUM ODD

Harmonogram ćwiczeń

tydz 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14data 28.10 4.11 13.11 18.11 25.11 2.12 9.12 16.11 21.12 13.01 20.011− 4 25 19 30 10 7 27 3 34 36 11 435− 8 19 30 10 7 27 3 34 36 11 43 429− 12 30 10 7 27 3 34 36 11 43 42 2513− 16 10 7 27 3 34 36 11 43 42 25 1917− 20 7 27 3 34 36 11 43 42 25 19 30

UWAGA- 13.11 jest piątek, 21.12 - pon.ćw.1A - statystyka pomiarów czasu i długości - tydzień 2ćw.1, Metody pomiarowe, prawo Ohma - tydzień 3ćw.7, Statystyczny charakter rozpadu promieniotwórczegoćw.19, Laminarny przepływ cieczy.ćw.30, Badanie odbicia światła od powierzchni dielektrykaćw.25 Rezonans elektryczny,ćw.27 Badanie własności statystycznych elektronów emitowanych wlampie próżniowej

Cwiczenia

ćw.10 Pomiar długości fali elektromagnetycznej metodamiinterferencyjnymi.ćw.3 Badanie anharmoniczności drgań wahadła matematycznegoćw.34 Wyznaczanie dyspersji optycznej pryzmatu metoda pomiaru kątanajmniejszego odchyleniaćw.36 Falowe właściwości mikrocząstek. Sprawdzanie hipotezy de’Brogliećw 43 -

Zasady wykonywania ćwiczeń są na stronie mojejwww.if.pw.edu.pl\∼murba

Oraz na stronie Centralnego Laboratorium Fizyki (CLF):http:\\clf.if.pw.edu.plużytkownik studenthasło fizyka

Materiał obowiązujący

To co w instrukcji (mojej i CLF), wiedza ogólna z fizyki, wiedzamatematyczna z probabilistyki statystyki.

CEL ZAJĘĆ

1 Zapoznać się ze zbieraniem danych2 Przeanalizować dane zebrane samodzielnie

Nie mam złudzeń i wiem, że fizyków z Was nie zrobię

Zazwyczaj Matematycy analizują cudze dane,taka okazja samodzielnego zbierania danych może się już nie zdarzyć.Gauss analizował dane dla geodezji, opracował metodę najmniejszychkwadratów, statystykę, tw Gaussa i inneno i ... żył nieźle,Riemann, najgenialniejszy matematyk, robił ogólna teorię pola,zapoczątkował geometrię różniczkowąno i ... umarł za młodu na gruźlicę.

CEL ZAJĘĆ

Zazwyczaj Matematycy analizują cudze dane,taka okazja samodzielnego zbierania danych może się już nie zdarzyć.

Gauss analizował dane dla geodezji, opracował metodę najmniejszychkwadratów, statystykę, tw Gaussa i inneno i ... żył nieźle,Riemann, najgenialniejszy matematyk, robił ogólna teorię pola,zapoczątkował geometrię różniczkowąno i ... umarł za młodu na gruźlicę.

CEL ZAJĘĆ

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?z wykopalisk — na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii

– ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?z wykopalisk — na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????

Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?z wykopalisk — na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowa

skąd się wzięła fizyka?z wykopalisk — na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?

z wykopalisk — na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?z wykopalisk

— na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?z wykopalisk — na początku była matematyka

Matematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?z wykopalisk — na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.

Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?z wykopalisk — na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata.

Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

CO TO FIZYKA

nauka o materii – ale po co matematykowi materia?????Fizyka to: model matematyczny i metoda pomiarowaskąd się wzięła fizyka?z wykopalisk — na początku była matematykaMatematyka była w Grecji królową nauk, ale była matematyką świata anie abstrakcji.Dopiero w XIX wieku wyabstrahowała się z modelowania świata. Alewiem że kijem Wisły nie zawrócę – a szkoda.

REGULAMIN

1 Warunkiem zaliczenia laboratorium jest zaliczenie wszystkich13 ćwiczeń.

2 Podstawa zaliczania: Ocena z wejściówki (pisemnej) i sprawozdania.3 w planie 15 spotkań: wykład wstępny, 13 ćwiczeń i termin do

odrabiana.4 Protokół – dokładny zapis przebiegu ćwiczeń, aparatura, schematy,

wyniki pomiarów, niepewności. Każdy protokół musi być podpisanyprzez prowadzącego laboratorium.Protokół musi mieć pieczątkę i pisany musi być długopisem,sprawozdanie nie może być zaliczone jeśli nie ma protokołu.

5 Sprawozdanie (jedno na zespół) zawiera: opis podstawteoretycznych, metodę pomiaru wyniki, opracowanie i wnioski.

6 Prawo autorskie - sprawozdanie zawiera jedynie własną pracę.

I. PRZEPISY PORZĄDKOWE1. Na ćwiczenia należy przychodzić punktualnie.2. Odzież wierzchnią należy zostawiać w szatni.3. Palenie tytoniu, spożywanie posiłków i używanie telefonówkomórkowych w laboratorium jest zabronione.4. Studenci obowiązani są do przebywania w czasie pracy w laboratoriumwyłącznie przy swoim stanowisku pomiarowym.5. Nie wolno zamykać obwodów elektrycznych przed sprawdzeniem ichprzez prowadzącego ćwiczenia.6. Nie wolno modyfikować układów pomiarowych.7. Po zakończeniu pomiarów należy:a) zgłosić prowadzącemu zakończenie pracy,b) wyłączyć zasilanie urządzeń pomiarowych,c) uporządkować stanowisko pracy.

I. PRZEPISY PORZĄDKOWE, cd.8. Przyrządy odbiera się od studentów na 15 min. przed zakończeniemćwiczeń. W przypadku wcześniejszego wykonania pomiarów studenciopracowują sprawozdanie.9. Komputery służą wyłącznie w celu wykonania ćwiczenia. Wszelkieinne działania (użycie własnych nośników pamięci, używanie innychprogramów niż wskazany) skutkują natychmiastowym usunięciem zespołuz zajęć.10. Studenci wykonujący ćwiczenia, w których stosowane są źródłapromieniowania, zobowiązani są do zapoznania się z odpowiednimiprzepisami wywieszonymi w sali B.Asystent prowadzący ćwiczenia jądrowe pobiera preparaty do ćwiczeńprzed zajęciami, a po skończeniu zajęć zdaje pobrane źródła.11. W przypadkach szczególnych nie ujętych w regulaminie decyzjępodejmuje prowadzący zajęcia w porozumieniu z kierownikiemlaboratorium.

II. ORGANIZACJA PRACY W LABORATORIUM1. Ćwiczenia wykonywane są w zespołach trzyosobowych.2. Na drugie zajęcia studenci obowiązani są dostarczyć teczki (1 nazespół). Teczka powinna być opisana zgodnie ze wzorem podanym wgablocie.3. Każdy zespół wykonuje protokół i sprawozdanie.4. Przed ćwiczeniem każdy student powinien przygotować protokółwedług wzoru podanego w gablocie.5. Protokół musi być wykonany na papierze podaniowym (arkuszkancelaryjny) w kratkę (format A4×2 ). Tabelka informacyjna napierwszej stronie protokółu musi być wypełniona w całości i pozakończeniu ćwiczenia protokół na każdej stronie musi być opatrzonypodpisem prowadzącego ćwiczenia lub kierującego przedmiotem.

II. ORGANIZACJA PRACY W LABORATORIUM, cd. 6. Wynikipomiarów należy wpisywać do protokółu w formie tabel, które powinnybyć zaprojektowane przed przystąpieniem do ćwiczenia z zaznaczeniemjednostek, w jakich wyrażane są poszczególne wielkości.Protokół musi być czytelny, a wyniki pomiarów wpisane atramentem lubdługopisem.7. Protokół sprawdza i podpisuje prowadzący ćwiczenie.Protokół bez podpisu prowadzącego jest nieważny.Na podstawie wyników zawartych w protokóle każdy student sporządzasprawozdanie.8. Przy wykonywaniu pomiarów należy przestrzegać poleceń zawartych winstrukcji do ćwiczenia. W razie wątpliwości należy zwrócić się o pomocdo prowadzącego ćwiczenie.

II. ORGANIZACJA PRACY W LABORATORIUM, cd 9. Protokoływraz z dołączonymi do nich sprawozdaniami są zbierane na następnychzajęciach przez opiekuna grupy z jednoczesnym odnotowaniem tego faktuna liście.Nie oddanie sprawozdania w przewidzianym terminie powoduje obniżeniekońcowej oceny z ćwiczenia.10. Na sprawozdaniu prowadzący ćwiczenie zaznacza dostrzeżone błędy,niedociągnięcia oraz braki i wpisuje wystawioną ocenę lub oddajesprawozdanie do poprawy.11. Sprawdzone sprawozdania wraz z protokołami przechowywane są wteczkach. Do uzyskania zaliczenia ćwiczeń wymagany jest kompletsprawdzonych sprawozdań. Brak protokółu lub sprawozdania jestpowodem nie zaliczenia danego ćwiczenia.

III. ZASADY ZALICZEŃ1. Na ocenę końcową z ćwiczenia składa się ocena z kolokwiumwstępnego, pisemnego („wejściówka”) i ocena ze sprawozdania.2. Do zaliczenia ćwiczeń laboratoryjnych wymagane jest uzyskaniepozytywnych ocen z wszystkich wykonanych ćwiczeń.3. W czasie zajęć w laboratorium student zdaje kolokwium pisemne,którego materiał obejmuje:* ogólne wiadomości z działu którego dotyczy dane ćwiczenie.* wiadomości szczegółowe na temat badanego zjawiska.* znajomość metody pomiarowej stosowanej w danym ćwiczeniu.Ocena niedostateczna z kolokwium wstępnego może być poprawiona nanajbliższych zajęciach.

III. ZASADY ZALICZEŃ – sprawozdanie4. Sprawozdanie z ćwiczenia powinno zawierać:* krótką część teoretyczną: cel ćwiczenia, istota badanego zjawiska,podstawowe definicje i wzory,* metoda wykonywania pomiarów,schematy układów pomiarowych,* tablice z wynikami pomiarów,* wykresy na papierze milimetrowym lub logarytmicznym* analizę danych, obliczenia wyznaczanych wielkości i niepewnościpomiarowych,* fizyczną interpretację wyników i wnioski własne obejmujące:zgodności z teorią, głównych źródeł błędów, metody poprawieniapomiarów, porównanie z danymi literaturowymi.5. Prawo autorskie (Copyright) zabrania umieszczać wsprawozdaniach przekopiowanych:oryginalnych części tekstu, wzorów lub rysunkówz instrukcji, książek czy internetowych źródeł.Wzory, rysunki, tekst i schematy muszą wykonane samodzielnie.

III. ZASADY ZALICZEŃ – ćwiczenia niezaliczone4. Jedno niezaliczone ćwiczenie może być poprawione w terminiedodatkowym, ustalonym przez opiekuna grupy.5. Prowadzący ćwiczenie ma prawo nie dopuścić studenta dowykonywania pomiarów, jeżeli stopień przygotowania uniemożliwiawykonanie przez niego pomiarów poprawnie i ze zrozumieniem. W tymprzypadku student może uzupełnić swoje przygotowanie w czasie zajęć,mając jednak mniej czasu na wykonanie pomiarów.6. Niewykonanie pomiarów w czasie zajęć powoduje nie zaliczeniećwiczenia.

III. ZASADY ZALICZEŃ – nieobecności7. Nieobecność na zajęciach:* nieobecność nieusprawiedliwiona na zajęciach laboratoryjnychpowoduje, że ćwiczenie będzie niezaliczone,* jedno ćwiczenie zaległe z powodu nieobecności usprawiedliwionej możebyć wykonane w terminie dodatkowym, wyznaczonym przez opiekunagrupy,* dwa lub więcej ćwiczenia zaległe z powodu nieobecnościusprawiedliwionej mogą być odrobione, ale wymaga to odrębnej decyzjikierownika laboratorium.

Regulamin BHPWykonywanie ćwiczeń w laboratorium fizyki wiąże się z koniecznościąpracy z urządzeniami elektrycznymi, laserami oraz stycznością zpromieniowaniem jonizującym oraz mikrofalami. Pomimo, że stosowanaaparatura posiada zabezpieczenia fabryczne a obsługa laboratoriumdodatkowo instaluje konieczne blokady i osłony zabezpieczające, towykonywanie ćwiczeń wymaga od studentów zachowania niezbędnejostrożności. Ze względu na stosowanie bardzo wielu urządzeń iprzyrządów oraz częstą ich wymianę, w przypadkach budzącychwątpliwość należy zwracać się do prowadzącego ćwiczenie.

Praca z urządzeniami elektrycznymiPodczas przepływu prądu przez ciało człowieka następują zmianywskutek wydzielania znacznych ilości ciepła, zjawisk elektrolizy ipodrażnienia układu nerwowego.Przeciętna oporność ciała ludzkiego wynosi około 1MΩ = 106Ω, alewskutek różnych czynników zewnętrznych może obniżyć się do1kΩ = 1000Ω.Ponieważ natężenie prądu przemiennego wynoszące 24 mA nie wywołujepoważniejszych następstw, przyjęto na tej podstawie napięcie 24 Vuznawać jako bezpieczne. Większość przyrządów i mierników używanychw pracowni zasilana jest napięciem zmiennym 220 V.Układy zasilane z baterii nie są niebezpieczne, ale prąd baterii możezniszczyć przyrządy. Układy zasilane bateryjnie może włączyć tylkoprowadzący.

Pracując z urządzeniami elektrycznymi należy przestrzegaćnastępujących zasad bezpieczeństwa:* włączać układ (np. do sieci, generatora, baterii) można tylko posprawdzeniu go przez prowadzącego zajęcia i w jego obecności,* nie wolno dokonywać samowolnie zmian w obwodach elektrycznych,* wszelkie zmiany w obwodach elektrycznych należy dokonywać pouprzednim wyłączeniu źródeł napięcia,* należy pamiętać by w momencie włączenia mierniki były ustawione nazakres największy a zasilacze na minimalny,* przed włączeniem napięcia suwaki opornic powinny być w pozycjiśrodkowej,* niedopuszczalne jest wyciąganie przewodów z kontaktu w inny sposóbjak trzymając za wtyczkę,

W razie nagłego wyłączenia napięcia z sieci należy wyłączyć wszystkieurządzenia elektryczne i włączyć w odpowiedniej kolejności, dopiero popojawieniu się napięcia, w razie zaobserwowania nieprawidłowości wdziałaniu układu należy go bezzwłocznie odłączyć od źródła napięcia.

Praca z laseramiUżywane w pracowni lasery wysyłają promieniowanie w zakresiepromieniowania widzialnego i z tych względów zakres zagrożenia jestporównywalny do napromieniowania światłem (białym). Lasery używanew pracowni posiadają moc kilku mW.Oddziaływanie wysyłanego przez nie promieniowania na skórę możnauznać za nieszkodliwe. Oddziaływanie światła laserowego na oczy jestszkodliwe i posługując się laserem należy przestrzegać następującychzaleceń:* nie wolno dopuścić do bezpośredniego działania wiązki światłalaserowego na gałkę oczną,* nie wolno posługiwać się w sposób nie kontrolowany przedmiotamiodbijającymi promieniowanie (lustra), które mogą skierowaćpromieniowanie laserowe w oczy osoby postronnej.

Prace ze źródłem mikrofalMikrofale (fale elektromagnetyczne o długościach leżących w zakresie od30 cm do 0,1 cm ) w oddziaływaniu na organizm ludzki wywierają skutekcieplny. Przegrzewają i niszczą komórki zarówno na powierzchni jak i wgłębokich partiach ciała. Przy pracy ze źródłem mikrofal należyprzestrzegać następujących zaleceń:* nie wolno zbliżać się do nadajnika ( anteny nadawczej) na odległośćmniejszą niż 20 cm,* zbliżać głowy (oczu) do obszaru skolimowanej wiązki mikrofal,* nie należy bez potrzeby przebywać w strefie promieniowania antenynadawczej.

Praca ze źródłami promieniowania jonizującegoPromieniowanie jądrowe, a także promieniowanie rentgenowskie wywieraujemny wpływ na organizm ludzki poprzez jonizację cząsteczek, z którychskładają się podstawowe jednostki organizmu - komórki. Jonizacjapociąga za sobą dalsze procesy fizyko-chemiczne prowadzące do zaburzeńsyntezy białek i przemiany węglowodorowej. Wrażliwość komórek jestwprost proporcjonalna do szybkości ich rozmnażania i odwrotnieproporcjonalna do stopnia zróżnicowania. Z tego powodu, najbardziejwrażliwe są gonady i szpik kostny a najmniej wrażliwe są ręce,przedramiona i stopy. Z powyższego wynika, że o stopniu szkodliwościbiologicznej promieniowania decyduje jego zdolność do jonizacji. Dlacelów ochrony radiologicznej wprowadzono pojęcie współczynnikaskuteczności biologicznej (WSB). Dla promieniowania rentgenowskiego,gamma i beta WSB = 1, dla cząstek alfa, protonów i neutronów WSB =10. W laboratorium studenci pracują ze źródłami zamkniętymi, którychmoc dawki nie stwarza zagrożeń biologicznych.

Ze względu na fakt, że dawka pochłonięta przez organizmkumuluje się konieczne jest zachowanie niezbędnej ostrożności:* Ochrona przez odległość jest podstawową zasadą ochronyradiologicznej. Wynika z faktu, że moc dawki promieniowania jestodwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości od źródła. Dlategonawet w przypadku korzystania ze słabych źródeł izotopowych nie należyich brać do ręki. W celu przeprowadzanie jakichkolwiek manipulacji zeźródłami promieniotwórczymi należy posługiwać się manipulatorami,pęsetą lub szczypcami. W czasie wykonywania ćwiczenia źródłapromieniowania należy umieszczać na stole laboratoryjnym w możliwiedużej odległości.

* Ochrona przez osłony.Umieszczając między źródłem a eksperymentatorem odpowiednio grubąosłonę możemy niemal w dowolnym stopniu zmniejszyć poziompromieniowania.Najłatwiej osłonić się przed promieniowaniem alfa dla którego kartkapapieru lub kilkunastocentymetrowa warstwa powietrza całkowiciepochłaniają to promieniowanie.W celu osłabienia promieniowania beta stosuje się osłony z materiałów omałej liczbie atomowej, Z np. ze szkła organicznego i aluminium.Promieniowanie gamma jak również rentgenowskie jest najbardziejprzenikliwe. Ponieważ współczynnik osłabienia promieniowania jest tymwiększy im większa jest liczba porządkowa, osłony przed tympromieniowaniem wykonuje się głównie z ołowiu.

SPRAWOZDANIE

Nie przepisywać instrukcji i nie kopiować rysunków (prawo autorskie).Podać uzasadnienie wyliczeń. (nie może być „gołego” wyniku liczbowego.Sprawozdanie składa się z:1 Wstęp: opis zjawiska, teoria , wyprowadzenie wzorów uzywanych w

opracowaniu. Metoda obserwacji zjawiska. Możliwie krótkie.2 Układ pomiarowy, zasady pomiaru, opis przyrządów3 Wyniki pomiarów, tabele, wykresy.4 opracowanie danych, statystyki, obliczenia, analiza niepewności.5 Wnioski:

czy zgodność z teorią?Główne źródła błędów, co największe?Jak zmnieszyć niepewność.porównać z wynikami pomiarów z literatury, tablic, internetu.

System pomiarowy

Oddziaływania na obiekt i układ pomiarowy

Rodzaje pomiarów, dwa typy pomiarów:

1 pomiar bezpośredni,wartość mierzonej wielkości pokazuje przyrząd, przykładymasa (ciężar) mierzona wagą szalkową, długość mierzona linijką,czas mierzony zegarkiem, napięcie mierzone woltomierzem

2 pomiar pośredni: wyznaczenia wartości mierzonej wielkości poprzez wyliczenie zewzoru opisującego zjawisko:

z = f(x, y) (1)

gdzie: x i y wielkości mierzone bezpośrednio. np: R = U/I, gdzie:U–napięcie zmierzone woltomierzem,I–natężenie prądu mierzone amperomierzem.

metoda najmnieszych kwadratów, metoda statystyczna analizyzależności zmierzonych empirycznie.

Błąd i niepewność

Błąd różnica pomiędzy wartością zmierzona a poprawną („prawdziwą”):x0 – wartość poprawna („prawdziwa”)x wartość zmierzona (odczytana z przyrządu)∆x – błąd.

x = x0 + ∆x (2)

ALENie znamy ani wartości prawdziwej ani błędu,mamy tylko odczyt z przyrządu.

Możemy tylko oszacować błędy, takie oszacowane nazywamy:

NIEPEWNOŚCIĄ

x = x0 + ∆x (2)

NIEPEWNOŚCIĄ

x = x0 + ∆x (2)

NIEPEWNOŚCIĄ

Źródła błędów

Żródłem błędów są:1 Model obiektu, założenia dotyczące języka opisu obiektów.2 Doprowadzenie wielkości mierzonej do przyrządu, zakłócenia

sygnałów.3 Wpływ przyrządu na obiekt mierzony.4 Wzorce – odniesienia, względem których mierzone są wartości

wielkościWzorcowanie – przenoszenie wartości wzorcowej na przyrząd.

5 Działanie przyrządu pomiarowego, histereza, nieliniowości, błądprzetwarzania.

6 Błędy odczytu.7 Błędy interpretacji

Metody szacowania niepewności – publikacje i organizacje

Metody szacowania niepewności ujęte są zasadami ISO (InternationalOrganization for Standardization www.iso.org).Podstawowy dokumentGUIDE TO THE EXPRESSION OF UNCERTAINTY INMEASUREMENT, ISO/GIMPw skrócie „Przewodnik”BIMP – Bureau International des Poids et MesuresDokument ten został ratyfikowany przezGłówny Urząd Miar Rrzeczypospolitej Polskiej

Klasyfikacja błędów i niepewności

x = x0 + ∆x (3)

x0 – wartość poprawna („prawdziwa”), x wartość zmierzona (odczytanaz przyrządu), ∆x – błąd.

∆x = ∆xs + ∆xr (4)

∆xs–składowa systematyczna błędu,∆xr– składowa przypadkowa błędu,zakładamy, że ∆xr jest zmienną losową.

Błąd systematyczny, błąd graniczny

Załóżmy, że pomiar jest jednokrotny lub też składowa przypadkowa jestbardzo mała.

x = x0 + ∆x (5)

jeśli ∆x ∈ [−∆xmax,∆xmax]to: x0 ∈ [x−∆xmax, x+ ∆xmax] co zapiszemy:

x0 = x±∆maxx (6)

inaczej: wynik pomiary reprezentowany jest przedziałem:

[x−∆xmax, x+ ∆xmax] (7)

Jeśli wielkośc mierzona jest sumą dwóch wielkości:z = x+ y to wynik reprezentowany jest przedziałem:

[x−∆xmax, x+ ∆xmax] + [y −∆ymax, y + ∆ymax] = (8)

= [x+ y − (∆xmax + ∆ymax), x+ y + ∆xmax + ∆ymax] (9)

gdzie ∆x i ∆y są błędami granicznymi wielkości x i y, a x i y, wynikamipomiarów, tak więc:

∆zmax = ∆xmax + ∆ymax oraz: (10)

z = x+ y (11)

wzór powyższy opisuje propagację błędu granicznego.

ALE„Przewodnik” zaleca, aby w każdy przypadku stosować

model probabilistyczny.

Metody wyznaczania niepewności – dwa algorytmy

GUM wyróżnie dwie metody wyznaczania niepewności:

A. metoda A oparta o metody statystyczne serii danych

B. metoda B wykorzystująca inne niż statystycze metody

Metoda statystyczna polega na analizie statystycznej serii pomiarówMetoda niestatystyczna – polega na ustalenie rozkładuprawdopdobieństwa a priori opisujące możliw rodzaje błędów napodstawie:analiza systemu pomiarowego i oceny składowych systematycznych(nielosowych) i przypadkowych wynikających z:budowy przyrządu, dokładności wzorcowania, oddziaływań środowiska(zakłóceń), doprowadzenia mierzonej wielkości do przyrządu, wływuprzyrządu na obiekt, modelu obiektu mierzonego.

Metoda statystyczna oceny niepewności

xiNi=1 seria N danych pomiarowych wykonanych jednym przyrządem wwarunkach powtarzalności dla tego samego obiektu.Estymator wartości zmierzonej – średnia z próby:

xsr = x =1

N∑i=1

xi (12)

Niepewność standardowa = estymator odchylenia standardowego wartościśredniej:Niepewność rozszerzona dla poziomu ufności p:

U(x) = Kps(xiNi=1

Gdzie współczynnik Kp zależy z od rozkładu prawdopodobieństwa. Dlarozkładu normalnego Kp ≈ 2

Estymacja niepewności

s estymator odchylenia standardowego:

s(xiNi=1

√√√√ 1

N − 1

N∑i=1

(xi − x)2 (14)

Odchylenie standardowe średniej: s(xsr) =1√Ns(xiNi=1

)Niepewność standardowa wartości średniej u(x):

u(xsr) = s(xiNi=1

√√√√ 1

(N − 1)N

N∑i=1

(xi − x)2 (15)

Niepewność rozszerzona dla poziomu ufności p = promień przedziałuufności:Up(xsr) = Kpu(xsr),gdzie Kp– współczynnik zależny od poziomu ufności p.Dla p = 0, 95 przyjmiemy: K0,95 ≈ 2

Niestatystyczne metody szacowania niepewności

Błąd systematyczny – nie zmienia się przy kolejnych pomiarach.Nie znamy błędu i szacujemy niepewność na podstawie analizy działaniaprzyrządu i metod pomiarowych.Zazwyczaj przyjmujemy, że niepewnością jest błąd graniczny –maksymalna wartość błędu jaka wynika z analizy przyrządu(oznaczamy ∆maxx lub w skrócie ∆x).Przedział [x−∆maxx, x+ ∆maxx] interpretujemy jako przedział, wktórym na pewno znajduje się wartość prawdziwa (poprawna).

zazwyczaj będziemy pomijać oznaczenie max i przedział będziemyoznaczać:[x−∆x, x+ ∆x]. Jeżeli szukana wielkość x0:

x0 ∈ [x−∆x, x+ ∆x]⇔ x0 = x±∆x (16)

gdzie x– wartość zmierzona.

Przykład mierzymy długość miarka z podziałka milimetrową,zazwyczaj przyjmujemy niepewność 1mm.

Niestatystyczne metody szacowania niepewności

Błąd systematyczny – nie zmienia się przy kolejnych pomiarach.Nie znamy błędu i szacujemy niepewność na podstawie analizy działaniaprzyrządu i metod pomiarowych.Zazwyczaj przyjmujemy, że niepewnością jest błąd graniczny –maksymalna wartość błędu jaka wynika z analizy przyrządu(oznaczamy ∆maxx lub w skrócie ∆x).Przedział [x−∆maxx, x+ ∆maxx] interpretujemy jako przedział, wktórym na pewno znajduje się wartość prawdziwa (poprawna).

zazwyczaj będziemy pomijać oznaczenie max i przedział będziemyoznaczać:[x−∆x, x+ ∆x]. Jeżeli szukana wielkość x0:

x0 ∈ [x−∆x, x+ ∆x]⇔ x0 = x±∆x (16)

gdzie x– wartość zmierzona.

Przykład mierzymy długość miarka z podziałka milimetrową,zazwyczaj przyjmujemy niepewność 1mm.

Niepewność standardowa złożona

Niepewność standardowa złożona (całkowita):

up(X) =

√(s(x))

3(∆x)

2 (17)

∆x składowa systematyczna (aparaturowa) niepewności przyrządu.s(x) – estymator odchylenia standardowego wartości średniej z danychpomiarowych.

Rozpoznania statystyczne, test hipotez

Waga - komparator ciężaru i sprawiedliwości

Sprawiedliwość -czy ślepa Temida?

Sprawiedliwość - Poczucie słuszności.Jeśli założymy, że:1 procesy społeczne są opisywalne procesem stochastycznym2 poczucie sprawiedliwości (poczucie słuszności) można opisać

wartością oczekiwaną procesu stochastycznego

społeczny proces sprawiedliwy musi być martyngałemDefinicja: martyngał proces stochastyczny (ciąg zmiennych losowych), wktórym warunkowa wartość oczekiwana zmiennej w momencie t, gdyznamy wartości do jakiegoś wcześniejszego momentu s, jest równawartości w momencie s.Czyli ciąg Yn jest martyngałem w stosunku do ciągu Xn jeśli dlawszystkich n spełnia warunki:

E|Yn| <∞ oraz E(Yn+1 | X1, . . . , Xn) = Yn (18)

Sprawiedliwość -czy ślepa Temida?

Sprawiedliwość - Poczucie słuszności.Jeśli założymy, że:1 procesy społeczne są opisywalne procesem stochastycznym2 poczucie sprawiedliwości (poczucie słuszności) można opisać

wartością oczekiwaną procesu stochastycznego

to społeczny proces sprawiedliwy musi być martyngałemDefinicja: martyngał proces stochastyczny (ciąg zmiennych losowych), wktórym warunkowa wartość oczekiwana zmiennej w momencie t, gdyznamy wartości do jakiegoś wcześniejszego momentu s, jest równawartości w momencie s.Czyli ciąg Yn jest martyngałem w stosunku do ciągu Xn jeśli dlawszystkich n spełnia warunki:

E|Yn| <∞ oraz E(Yn+1 | X1, . . . , Xn) = Yn (18)

Sprawiedliwość - problemy

1 Czy zmienna losowa opisująca proces społeczny może byćaddytywna, czyli czy wartość oczekiwana jest statystyką adekwatną?

2 Czy miara addytywność miary probabilistycznej odzwierciedlawartościowanie ludzi?

propozycja:1 Nie ma addytywności, potrzebne są statystyki pozycyjne, zamiast

średniej mediana (środek jest rozumiany intuicyjnie)2 reguła wyboru lepszego zazwyczaj opiera się na normie max, czyli

miarach maksytwnych

Miara Π jest maksytywna jeśli

Π(A ∪B) = max(Π(A),Π(B)) (19)

zamiast probabilistyki niezbędne są zbiory rozmyte.

Ćwiczenie 1A - testowanie hipotez i analiza niepewności

Przebieg ćwiczenia:1 pomiar czasu spadania zakrętki2 pomiar właściwości refleksu3 pomiar średnicy pręta lub długości przedmiotu

obliczenia:1 średnia2 odchylenie standardowe3 przedział ufności4 test hipotezy dotyczący rozkładu

normalnyWeibullajednostajny

Weryfikacja hipotez statystycznych

Hipoteza – model teoretyczny zjawiska,Weryfikacja hipotezy – badanie zgodności modelu zjawiska z danymiempirycznymi.

Metoda statystyczna weryfikacji hipotezy

Hipoteza: H0 i P (A|H0)–prawdopodobieństwo tego, że uzyskamy wynikobserwacji A jeśli prawdziwa jest hipoteza H0.Kryterium odrzucenia hipotezy P (A|H0) jest zbyt małe.Typowe hipotezy H0:1 wartość oczekiwana jest równa pewnej liczbie a,2 dwa obiekty a i b dla których wykonano pomiary aiNai=1 i bjNbj=1

charakteryzują się różnymi wartościami oczekiwanymi.3 empiryczny rozkład statystyczny jest zgodny z hipotezą f .

Konstrukcja testu hipotezy:Zakładamy hipotezę, ustalamy wielkości obserwowalne(statystykę), wyliczamy P (A|H0)

Hipoteza: czy wartość oczekiwana jest równa a czyli: H0 : E(X) = a.Wynik obserwacji: dane pomiarowe xiNi=1.

Jeśli prawdopodobieństwo P (X < a) jest małe (mniejsze od α) to mamypowód odrzucenia hipotezy.

P (X < a) =

a∫−∞

f(x)dx < α (20)

Zazwyczaj α = 0, 05FIZYKA LABORATORIUM ODD

Moc testu, błąd drugiego rodzaju

α = P (A|H0) - poziom istotności testu: prawdopodobieństwo odrzuceniahipotezy gdy H0 prawdziwa H0 jeśli jest prawdziwa

β = 1− P (A|H1) - moc testu: prawdopodobieństwo nieodrzuceniahipotezy zerowej gdy jest fałszywa (gdy prawdziwa jest alternatywna).Błąd drugiego rodzaju odrzucenie H1, (czyli przyjęcia H0), gdy jestprawdziwa jest H1.

Jak policzyć test z danych doświadczalnych.

Przedział ufności

P (E(X)−Kpσ(X) < X < E(X) +Kpσ(X)) = p (21)

jeśli wynik pomiaru a - E(X)−Kpσ(X) > a to hipotezę E(X)odrzucamy.gdzie: p = 1− α, wartość oczekiwana E(X) i odchylenie standardowezastępujemy estymatorami. Kp współczynnik zależny od rozkładuprawdopodobieństwa.

test chi-kwadrat

Test chi-kwadrat hipotezy o rozkładzie statystycznym.Miarą różnicy pomiędzy danymi eksperymentalnymi xi a rozkłademhipotetycznym pi jest:

K∑k=1

(nk −Npk)2

Npk= N

K∑k=1

(fk − pk)2

pk(22)

nk–liczba wystąpień wyników z k–tego przedziału.

N =K∑k=1

nk–ilość prób. fk = nkN –zaobserwowana częstość.

p-value:

p = P(χ2 < χ2

χ2ex∫

χ2=−∞

f(χ2)dχ2 (23)

Dane doświadczalne: xiNi=1 = (x1, . . . , xN ), porządkujemy i dzielimy naprzedziały o podobnej liczebności (niekoniecznie takiej samej szerokości):W każdy przedziale powinno być przynajmniej 10 punktów (aby rozkładzmiennej nk był zbliżony do normalnego).nk ma rozkład dwumianowy.granice przedziałów oznaczmy ak, czyli k–ty przedziały ma postać:[ak−1, ak].W k–tym przedziale jest nk danych.Do statystyki chi–kwadrat musimy wstawić liczbę nk punktówpomiarowych w przedziale k–tym, oraz prawdopodobieństwo pkznalezienia wyniku w tym przedziale policzone dla rozkładuprawdopodobieństwa hipotetycznego f .

pk–prawdopodobieństwo tego, że wynik jest w przedziale k–tym[ak−1, ak]:

pk = P (ak−1 < X < ak) =

ak∫ak−1,

f(x)dx = F (ak)− F (ak−1) (24)

F dystrybuanta dana w tablicach lub programach komputerowych

Wyznaczenie parametrów rozkładu

1 rozkład jednostajny - krańce a i b2 rozkład normalny - wartość oczekiwana m i odchylenie

standardowego σ:

f(x) = C exp− (x−m)2

2σ(25)

3 rozkład Weibulla dwa parametry λ i k:

F (x) = 1− e−( xλ )k (26)

Wyznaczenie parametrów rozkładu

1 rozkład jednostajny - krańce a1 i a2: dystrybuanta:

F (x) =

x−a1a2−a1 gdy x ∈ [a1, a2]

0 gdy x < a1 i x > a2(27)

2 rozkład normalny - wartość oczekiwana m i odchyleniestandardowego σ:

f(x) = C exp− (x−m)2

2σ(28)

3 rozkład Weibulla dwa parametry λ i k:

F (x) = 1− e−( xλ )k (29)

Estymatory parametrów

Dane pomiarowe x1, . . . , xN , estymatory mają postać1 krańce rozkładu - min(x1, . . . , xN ) i max(x1, . . . , xN )

2 wartość oczekiwana - m = 1N

N∑n=1

xn, odchylenie standardowe:

s2(x) =1√N − 1

N∑n=1

(xn −m)2

3 parametry rozkładu Weibulla - estymacja parametrów dystrybuanty

Estymator dystrybuanty F (x) ma postać:

F (x) =](x ≤ xi)

Weibulla. Rozkład Weibulla opisany jest dystrybuantą:

F (x) = 1− e−( xλ )k (31)

gdzie λ i k są parametrami rozkładu. W celu wyznaczenia parametrówrozkładu Weibulla należy wykreślić empiryczną dystrybuantę wnastępującym układzie współrzędnych: na osi pionowejy = ln (− ln(1− F (x))), a na osi poziomej z = lnx. Zależność (31) wnowych współrzędnych „y w funkcji z” ma postać funkcji liniowej:y = kz − k lnλ. Jeśli tą funkcję zapiszemy jako y = az + b, towspółczynniki są równe a = k i b = −k lnλ. Wykonać należy taki wykresdla empirycznej dystrybuanty F wg. wzoru na dystrybuantę empiryczną imetodą najmniejszych kwadratów wyznaczyć nachylenie a i współczynnikstały b. Parametry rozkładu wyliczamy jako:k = a i λ = e−

Ćwiczenie 1–Metody pomiarowe i opracowywanie danychdoświadczalnych.

Ćwiczenie ma następujące części:

1 Pomiar rezystancji i sprawdzanie prawa Ohma, metodanajmniejszych kwadratów.

2 Pomiar średnicy pręta. Wyznaczanie niepewności całkowitej.Histogram.

3 Pomiar czasu spadania małego ciała i badanie rozkładu (testhipotezy i matoda chikwadrat)Wykonać N = 30 pomiarów średnicy pręta w różnych miejscach.

HistogramWykonujemy eksperyment N razyHistogram - rozkład częstości występowania zjawiska:jest to wykres: n(xk)

Prawdopodobieństwo empiryczne:

pk,exp = P (xk) =n(xk)

Prawo Ohma: liniowy związek I =U

napięcie elektryczne U – bodziec wymuszający przepływ prądu I.Natężenie prądu elektrycznego– przepływ wymuszony napięciemelektrycznym.Należy szukać ogólnej postaci równania I = aU + I0lubU = aI + U0

Fizyka prawa Ohma

Ładunki poruszają się w ośrodku lepkim – lepkość – zderzenia z sieciąkrystaliczną. Siły działające na ładunek:

~F = ~Fpole + ~Fzderzenia = q ~E + γ~v

Wypadkowa siła równa jest zeru:

q ~E + γ~v = 0

γE = µE

gdzie µ - ruchliwość. Prędkość jest proporcjonalna do natężenia polaelektrycznego - jest to liniowość wynikająca ze zderzeń z sieciąkrystaliczną.Zderzenia z siecią - energia kinetycznaładunków zamienia się w ciepło.

Prąd elektryczny - ruch ładunków

natężenie prądu: I =dq

dtdq = enAdl = enAvdtprąd I = enAvdtgęstość prądu j = I

A = env = enµEzapisujemy to jako:

j = σE (33)

gdzie σ = enµ - przewodność

właściwa. Napięcie: U =W

qczyli

ogólnie UA,B =B∫A

ponieważ I = Aj = AσE a E = Ul

I =Aσ

lU (34)

jest to prawo Ohma, gdzie1

Schemat woltomierzaJeśli amperomierz jest na zakres Iz to aby zbudować voltomierz nazakres Uz musimy użyć opornika:

RV =UzIz

Iz(35)

Człon1

Izjest rezystancją na jeden volt.

Pomiar rezystancji małych (w stosunku do rezystancji woltomierza)

IA = I + IV (36)

Zmierzona wartość R =U

IA, wartość mierzona R =

Czyli: ∆R = R−R =U

I + IV−R =

I + URV

−R = − R2

POMIARY

Wykonujemy pomiary:

amperomierzem cyfrowym

woltomierzem analogowym

dla trzech zakresów woltomierza analogowego: 1V, 3V, 10V,.dla każdego zakresu woltomierza dane dobrać tak aby:

1 najmniejsza wartość napięcia nie była mniejsza od 13 zakresu,

np. dla zakresu woltomierza analogowego na zakresie 10V należywykonać pomiary dla napięć z przedziału [3V − 10V ]

2 zakres pomiarowy amperomierza należy tak dobrać aby niezachodziła potrzeba zmieniania zakresu amperomierza dla seriipomiarów wykonanych w jednym zakresie woltomierza.

Powinniśmy uzyskać trzy serie pomiarów, dane w każdej seriiwykonane są bez zmiany zakresu woltomierza i amperomierza.Cały czas kontrolować czy prąd nie jest za duży i czy wskazania nie„skaczą”.

Przykład pomiarów

Dla wszystkich obliczeń rezystancji wyznaczyć niepewność:

a) metodą najmniejszych kwadratów wyznaczyć:i) wyznaczyć parametry prostej (nachylenie i punkt początkowy),ii) odchylenia standardowe s(a) współczynnika nachylenia i s(b)stałej.

b) metodą niestatystyczną na podstawie zastosowania wzoru R=U/Iprzy maksymalnej wartości napięcia dla danego zakresu (danej serii)- określić niepewność złożoną wynikająca z błędów aparaturowych

c) obliczyć błąd spowodowany prądem woltomierza.

Porównać wyniki rezystancji uzyskane z każdej serii i dwoma metodami iokreślić czy „efekt dekadowy” jest mniejszy od niepewnościaparaturowych.

Metoda najmniejszych kwadratów

dla zależności I = a U + I0 wyznaczyć parametry metodą najmniejszychkwadratów.Wykonujemy dla każdego zakresu (jak i dla danych łącznych) obliczenia:1 współczynnik nachylenia a i stałą I02 odchylania standardowe powyższych parametrów s(a) i s(b).3 niepewności rezystancji.

Rezystancja R =1

błąd rezystancji wynikający z błędu współczynnika a:

∆R = − 1

a2∆a,

niepewność rezystancji u(R) =1

a2s(a)

Składowa aparaturowa rezystancji

.Dla każdego z zakresów wyznaczyć rezystancję na podstawie jednegopomiaru dla największych wartości napięcia i natężenia prądu:

Niepewność tak wyznaczone rezystancji można oszacować jedyniemetodą B czyli określając składową aparaturową uB (instrumentalną)niepewności pochodząca od błędów przyrządów:

uB(R) =

√(∂R

)2∆2I

)2∆2U

gdzie: ∆U i ∆I - błędy graniczne wyznaczone z danych przyrządu.Porównać odchylenie standardowe nachyleń uzyskanych dla każdej serii zniepewnością opisującą błędy aparaturowe.

Wyznaczanie niepewności na podstawie danych producenta

Przyrządy analogoweDla przyrządów analogowych podana jest klasa niepewności γK ,niepewność wyznaczamy jako:

∆x = γKxz (39)

gdzie xz jest zakresem pomiarowym przyrządu wykorzystywanym wdanym pomiarze.Klasa określana jest w procentach i opisuje niepewność względem zakresupomiarowego.Przyrządy cyfroweDla przyrządów cyfrowych określa się dwa parametry opisująceniepewność: składową addytywną ∆xa i multiplikatywną (niepewnośćwzględną γ).

∆x = γx+ ∆xa (40)

gdzie x – wynik pomiaru, γ – niepewność względna (zazwyczaj wprocentach), ∆xa – składowa addytywna niepewności.Składową addytywną zazwyczaj podaje się jako wielokrotność krozdzielczości ∆q (numbers of digits)

∆xa = k∆qFIZYKA LABORATORIUM ODD

błąd spowodowany prądem woltomierza:

∆R =R2

RV(41)

gdzie: R – zmierzona rezystancja, RV rezystancja woltomierza.Wyprowadzić ten wzór.Dla woltomierza analogowego podana jest rezystancja wewnętrznapoprzez kΩ/VPrzykład: jeśli miernik ma 20kΩ/V to na zakresie 10V rezystancjawynosi 200kΩ.Wynika to z tego, że woltomierz jest amperomierzem(mikroamperomierzem) połączonym szeregowo z rezystoremwyskalowanym wg prawa Ohma.Woltomierz cyfrowy ma 10MΩ niezależnie od zakresu.

OBLICZENIA DLA KAŻDEJ SERII (3 serie)

1 wyznaczyć nachylenie metodą najmniejszych kwadratów i z tegowyliczyć rezystancję

2 określić niepewność nachylenia na podstawie estymatora odchyleniastandardowego sa dla współczynnika nachylenia. Niepewnośću(a) = sa

3 Wyznaczyć rezystancję z danych o najwyższym prądzie i wyznaczyćniepewność różniczka zupełną.

4 określić błąd spowodowany rezystancją woltomierza. ∆R = R2

gdzie R- zmierzona rezystancja, RV rezystancja woltomierza.

Porównać wszystkie uzyskane nachylenia i ich niepewności.We wnioskach opisać przyczyny różnic niepewności i wartości rezystancji.

Pomiar rezystancji z jednego punktu pomiarowego

Rysunek: Wykres pomiarowy, punkty są elipsami. Pomiary bez zmiany zakresuprzyrządów. Rozrzut punków spowodowany rezystancja styków.

Rezystancja z najlepszego pomiaru: RN =UNIN

Niepewność rezystancji

Iwięc:

dI= −U

INiepewność standardowa składowej systematyczne pochodzącej odprzyrządu:

uB(R) = σ(Rs) =

√(dR

)2∆2I

)2∆2U

gdzie: ∆U i ∆I wyznacza się z danych przyrządu.Całkowitą niepewność wynika ze wzoru na składanie niepewności(odchylenie standardowe sumy zmiennych losowych):

u(R) =

√(s(R)

)2+ uB(R)2 (43)

R wartość średnia serii pomiarowej. s(R) odchylenie standardowewyznaczone metodą najmniejszych kwadratów.

Przedyskutować czy trzeba uwzględniać błąd spowodowanywoltomierzem.

Zrobić tabelę:

nr wielkość seria1 seria2 ... całość1 rezystancja z MNK ... ... ... ...2 niepewność rezystancji z MNK ... ... ... ...3 rezystancja R=U/I ... ... ... ...4 niepewność aparaturowa ... ... ... ...5 niepewność od rezystancji woltomierza ... ... ... ...6 niepewność całkowita, złożona ... ... ... ...

Wnioski

1 porównać składowe niepewności (opisane powyżej dla różnych źródełbłędów) dla wszystkich zmierzonych zakresów (serii pomiarowych) iokreślić czynnik dominujący.

2 Pokazać na czym polega efekt dekadowy (zmiana wyznaczonejrezystancji przy zmianie zakresu), podać różnice wyznaczonychrezystancji dla różnych zakresów.

3 Sprawdzić czy różnice wartości rezystancji uzyskane dlaposzczególnych zakresów mieszczą się w granicach błędówgranicznych aparaturowych.

METODA NAJMNIEJSZYCH KWADRATÓW

Badane zjawisko (obiekt) opisane jest równaniem

y = f(x) (44)

W wyniku pomiarów mamy serię danych xi, yiNi=1

Zadaniem jest znaleźć funkcję najlepiej pasująca do danychdoświadczalnych.Mamy dwa zagadnienia:1 dobór rodziny funkcji,2 określenie kryterium dopasowania.

Kryteria dopasowania

Kryterium dopasowania jest minimalizacja miary I różnicy pomiędzydanymi doświadczalnymi a funkcją opisana wzorem.

Celem jest taki dobór parametrów opisujących funkcję, dla których miararóżnicy pomiędzy danymi doświadczalnymi a równaniem funkcji jest jaknajmniejsza.

Przykładem miary najczęściej stosowanej jest suma różnic kwadratów:

I(a, b, c, · · · ) =

N∑i=1

(yi − fa,b,c(x))2 (45)

Szukamy takich parametrów a, b, c dla których ta zależność jestminimalna.Używa się też sumy kwadratów ale z wagami zależnymi od niepewnościpomiarów.

przykład, dopasowanie parametrów prostejf(x) = ax+ b do danych xi, yiNi=1

gdy niepewności pomiarowe wszyskich punktów są takie same szukamyminimum:

I(a) =

N∑i=1

(yi − (axi + b))2 (46)

otrzymujemy:

nN∑i=1

xiyi −N∑i=1

xiN∑i=1

nN∑i=1

x2i − (

N∑i=1

(N∑i=1

yi − aN∑i=1

)= y − ax (48)

Wzory na a i b można zapisać następująco:

N∑i=1

(xi − x) yi

N∑i=1

(xi − x)2

oraz:b = y − ax (50)

gdzie:

N∑i=1

xi, y =1

N∑i=1

yi (51)

odchylenie standardowe zmiennej a:

σ2(a) =

(N∑i=1

(xi − x)

σ2(Y )(N∑i=1

(xi − x)2

)2 =σ2(Y )

N∑i=1

(xi − x)2

Model pomiaru, mamy dane pomiarowe xi, yiNi=1, każdy pomiarzmiennej Y obarczony jest błędem przypadkowym ε:

Y = f(X) + ε = aX + b+ ε (53)

ε - zmienna losowa opisująca błąd wyznaczenia wartości y.Odchylenie standardowe σ(Y ) = σ(ε)Zmienna ε w każdym doświadczeniu ma realizację εi:

yi = axi + b+ εi (54)

estymator wariancji s(y):

s2(y) =1

N − 2

n∑i=1

ε2i =

N − 2

n∑i=1

(yi − axi − b)2 (55)

estymatory odchylenia standardowego:

sa = σy

N − 2

∆oraz sb = sa

√SxxN

gdzie: ∆ = NSxx − (Sx)2, Sxx =

N∑i=1

x2i , Sx =

N∑i=1

Syy =N∑i=1

y2i , Sy =

N∑i=1

oraz suma kwadratów błędów: σ2y =

N∑i=1

(yi − axi − by)2

wzory na a i b: a = 1∆

(NSxx − (Sx)

i b = 1∆ (SySxx − SxSxy)

FIZYKA LABORATORIUM - if.pw.edu.plmurba/MAT_LAB_2015_16.pdf · ćw.1A - statystyka pomiarów czasu...

Documents

Wielki Tydzień

Ćwiczenie nr 3 – SPRAWDZANIE PRAWA OHMA I KIRCHHOFFApracownie1.fuw.edu.pl/anipw/pliki/Kirchhoff_student.pdf · Ćwiczenie nr 3 – PRAWO OHMA I KIRCHHOFFA Instrukcja dla studenta

LXIII Tydzień Filozoficzny

MOPG – ĆW 4

· Web viewŚrodaZapisz w zeszycie temat lekcji: Powtórzenie wiadomości o częściach mowyZapoznaj się tabelą na str. 225.Wykonaj ćw. 1/226 i ćw. 2/226 w zeszycie ( w ćw

Tydzień Języka Ojczystego

OHMA - Online Home Market Analysis - Institut der ......2 von 3 OHMA - Online Home Market Analysis - Berichtsjahr 2017/18 homegate.ch Region Zürich In der Region Zürich hat sich

Ćw. 5. Serwomechanizm

ćw.11. opis ćwiczenia

W.Brz ąkała: FUNDAMENTOWANIE II (St.magisterskie) – ćw

Lab technologii ćw 3

Marcia willett tydzień w zimie

ŚWIATOWY TYDZIEŃ PRZEDSIĘBIORCZOŚĆI

Sieci Komputerowe, ćw. 1

Najdłuższy tydzień

XX Jubileuszowy Tydzień Kultury Języka

OGÓLNOPOLSKI TYDZIEŃ KARIERY

REHABILITACJA KARDIOLOGICZNA HYBRYDOWA · REHABILITACJA 1 tydzień 2 tydzień 3 tydzień 4 tydzień 5 tydzień 6 tydzień 7 tydzień Odział dzienny ( tradycyjna) HYBRYDOWA ( początek

TYDZIEŃ MATAMATYCZNY

Tydzień jabłka