GRZYBY

GRZYBY

ISTNIEJE ok. 100 tys. GATUNKÓW GRZYBÓW. SĄ TO

PRZEWAŻNIE ORGANIZMY LĄDOWE, RZADZIEJ WODNE,

JEDNOKOMÓRKOWE LUB WIELOKOMÓRKOWE,

POZBAWIONE PLASTYDÓW. SĄ ROŚLINAMI

CUDZOŻYW-NYMI PROWADZĄ SAPROFITYCZNY LUB

PASOŻYTNICZY TRYB ŻYCIA. NIEKTÓRE ŻYJĄ W

SYMBIOZIE Z INNYMI ROŚLINAMI.

WYRÓŻNIA SIĘ CZTERY KLASY GRZYBÓW:

• PRAGRZYBY

• GLONOWCE (PLEŚNIAKI)

• WORKOWCE

• PODSTAWCZAKI.

• PIĄTĄ GRUPĘ STANOWIĄ GRZYBY NIEDOSKONAŁE. JEST TO SZTUCZNA

JEDNOSTKA SYSTEMATYCZNA OBEJMUJĄCA WIELOKOMÓRKOWE

GRZYBY, U KTÓRYCH NIE STWIERDZONO PROCESÓW PŁCIOWYCH.

WYSTĘPOWANIE GRZYBÓW

POWSZECHNIE ZNANE SĄ GRZYBY KAPELUSZOWE –

JADALNE, NIEJADALNE I TRUJĄCE. „GRZYBAMI”

NAZYWAMY ZWYKLE ICH OWOCNIKI, SŁUŻĄCE DO

CELÓW ROZRODCZYCH. GRZYBY WYSTĘPUJĄ NA

CAŁEJ KULI ZIEMSKIEJ, NA LĄDACH ORAZ W WODACH

SŁODKICH, A NAWET SŁONYCH. NAJWIĘCEJ WYSTĘPU-

JE ICH W GLEBACH, SZCZEGÓLNIE DO GŁĘBOKOŚCI 10 -

15 cm.

GRZYBY GLEBOWE ZNAJDUJĄ NAJLEPSZE WARUNKI

W MIEJSCACH ZACIENIONYCH KORONAMI DRZEW.

DUŻY WPŁYW NA ROZWÓJ GRZYBÓW WYWIERA

TEMPERA-TURA. WIĘKSZOŚĆ GRZYBÓW NAJLEPIEJ

ROZWIJA SIĘ W TEMPERATURZE 15-30OC.

FLORA GRZYBÓW GLEBOWYCH ZALEŻY W DUŻYM

STOPNIU OD RODZAJU GLEBY. INNE GATUNKI WYSTĘ-

PUJĄ NA GLEBACH UPRAWNYCH, INNE NA ŁĄKACH I

PASTWISKACH, JESZCZE INNE W LASACH.

PODSTAWOWYM CZYNNIKIEM JEST DOSTATEK MATERII

ORGANICZNEJ. SZCZEGÓLNIE DOGODNE WARUNKI

ZNAJDUJĄ GRZYBY W ŚCIÓŁCE LEŚNEJ, OBORNIKU,

KOMPOŚCIE itp.. PRODUKTY SPOŻYWCZE, JAK CHLEB,

MIĘSO, SER, KONFITURY, POZOSTAWIONE W MIEJSCU

ODKRYTYM I WILGOTNYM POKRYWAJĄ SIĘ NALOTEM

GRZYBÓW – PLEŚNIĄ.

BUDOWA

PLECHA WIĘKSZOŚĆI GRZYBÓW MA BUDOWĘ

STRZĘPKOWĄ. STRZĘPKI SĄ MIKROSKOPIJNYMI,

ROZGAŁĘZIONYMI NITKOWATYMI TWORAMI O BUDOWIE

KOMÓRKOWEJ. CIAŁO GRZYBA MOŻE STANOWIĆ

JEDNA, MNIEJ LUB BARDZIEJ ROZGAŁĘZIONA STRZĘP-

KA BĘDĄCA POJEDYŃCZĄ KOMÓRKĄ ALBO ZESPÓŁ

PRZENIKAJĄCYCH SIĘ WZAJEMNIE I POZRASTANYCH

STRZĘPEK JEDNO- LUB WIELOKOMÓRKOWYCH.

KOMÓRKI GRZYBÓW ZAWIERAJĄ JEDNO LUB DWA

JĄDRA. U NIEKTÓRYCH GATUNKÓW CAŁA STRZĘPKA

GRZYBNI WYDAJE SIĘ BYĆ JEDNĄ WIELOJĄDROWĄ

KOMÓRKĄ. JEST TO tzw. KOMÓRCZAK, CZYLI STRZĘP-

KA NIE PODZIELONA ŚCIANAMI POPRZECZNYMI NA

KOMÓRKI. ŚCIANY KOMÓRKOWE TWORZY U

WIĘKSZOŚCI GRZYBÓW CHITYNA

CIAŁO GRZYBÓW MAJĄCYCH BUDOWĘ STRZĘPKO-

WĄ NOSI NAZWĘ GRZYBNI. GRZYBNIA PRZERASTA

PODŁOŻE, Z KTÓREGO CZERPIE SUBSTANCJE ODŻYW-

CZE. MOŻE TWORZYĆ DŁUGIE SZNURY, ROZPOŚCIERA-

JĄCE SIĘ NA ZNACZNEJ POWIERZCHNI. BARDZO MOCNO

SPLECIONE Z SOBĄ STRZĘPKI CZĘSTO ZRASTAJĄ SIĘ

TWORZĄC TKANKĘ RZEKOMĄ, ZWANĄ PLEKTENCHYMĄ

(rys. 3.16). SILNIE ROZWINIĘTA TKANKA RZEKOMA

WYSTĘPUJE W OWOCNIKACH GRZYBÓW

KAPELUSZOWYCH.

GRZYBY

PLECHA WEGETATYWNA GRZYBA ROZRASTA SIĘ W

PODŁOŻU POZIOMO. W OKRESIE ROZMNAŻĄNIA

WYKSZTAŁCA ONA PIONOWO WZNIESIONE TWORY. U

PEWNYCH GATUNKÓW SĄ NIMI WSPOMNIANE WYŻEJ

OWOCNIKI, ZŁOŻONE Z TRZONU I „KAPELUSZA”; NA

SPODNIEJ STRONIE „KAPELUSZA” ROZWIJAJĄ SIĘ

ZARODNIKI.

Gromada Myxomycota. Podklasa Myxomycetidae –

śluzowce właściwe

JAKO KLASA MYXOMYCETES SĄ ZALICZANE DO GRZYBÓW.

MAJĄ POSTAĆ AMEBOWATO PORUSZAJĄCEGO SIĘ,

PLAZMATYCZNEGO WIELOKOMÓRKOWEGO TWORU, ZWANEGO

ŚLUŹNIĄ LUB PLAZMODIUM. PLAZMODIA BYWAJĄ BIAŁE, ŻÓŁTE,

POMARAŃCZOWE I CZERWONE. WOLNO PEŁZAJĄ Z MIEJSCA NA

MIEJSCE, DĄŻĄC DO POKARMU. PODOBNIE JAK GRZYBY NIE

MAJĄ CHLOROFILU.

WYSTĘPUJĄ NA CAŁEJ ZIEMI JAKO SAPROFITY NA

PRÓCHNIEJĄCYM DREWNIE LUB JAKO PASOŻYTY ROŚLIN,

PRZYCZYNIAJĄC SIĘ DO MINERALIZACJI SUBSTANCJI

ORGANICZNYCH. GATUNKI PASOŻYTNICZE ŚLUZOWCÓW

POWODUJĄ W ŚWIECIE ROŚLIN DUŻE SZKODY.

ŚLUZOWCE SĄ FILOGENETYCZNIE BLISKIE ORGANIZ-MOM

ZWIERZĘCYM, SZCZEGÓLNIE KORZENIONÓŻKOM. ZNANYCH JEST

ICH 60 RODZAJÓW Z OKOŁO 600 GATUN-KAMI. WIDOCZNE SĄ

TYLKO POD MIKROSKOPEM, A OZNA-CZAĆ JE MOŻNA JEDYNIE PO

WYTWORZENIU ZARODNI.

PEWNE GRZYBY WYTWARZAJĄ W PODŁOŻU SKLEROCJA MAGA-

ZYNUJĄCE MATERIAŁY POKARMOWE I PEŁNIĄCE FUNKCJE

PRZETRWALNIKÓW. SĄ TO CIEMNO ZABARWIONE, KULISTE

UTWO-RY ZBUDOWANE Z PLEKTENCHYMY, KTÓRA JEST

SZCZEGÓLNIE ZBITA NA POWIERZCHNI SKLEROCJUM I TWORZY

JEGO OKRYWĘ (rys. 3.31) W ODPOWIEDNICH WARUNKACH. DZIĘKI

NAGROMADZO-NYM W NICH MATERIAŁOM POKARMOWYM, ZE

SKLEROCJÓW MOGĄ BEZPOŚREDNIO WYRASTAĆ OWOCNIKI.

ODŻYWIANE SIĘ GRZYBÓW

WSZYSTKIE GRZYBY SĄ CUDZOŻYWNE. WYDZIELA-JĄ

ONE DO PODŁOŻA ENZYMY ROZKŁADAJĄCE MATER-IĘ

ORGANICZNĄ ZUŻYWANĄ JAKO POKARM. WIĘ-KSZOŚĆ

GRZYBÓW ODŻYWIA SIĘ SAPROFITYCZNIE,

MINERALIZUJĄC ZWIĄKI ORGANICZNE ZAWARTE W

SZCZĄTKACH ROŚLINNYCH I ZWIERZĘCYCH. SUBSTAN-

CJE UZYSKANE W TEN SPOSÓB SĄ ZUŻYWANE DO BU-

DOWY CIAŁA GRZYBA. WIELE GRZYBÓW SAPROFI-

TYCZNYCH ODDYCHA BEZTLENOWO. PODCZAS ODDY-

CHANIA, ZWIĄZKI ORGANICZNE, JAK WĘGLOWODANY

(np. SKROBIA, CELULOZA) ORAZ BIAŁKA I INNE SĄ

PRZETWARZANE W .ZWIĄZKI PRÓCHNICZNE

ENYMATYCZNY ROZKŁAD ZWIĄZKÓW ORGANICZ-

NYCH PRZEZ GRZYBY MA OGROMNE ZNACZENIE DLA

PROCESU GLEBOTWÓRCZEGO I DLA KRĄŻENIA

MATERII W PRZYRODZIE. W POCESACH TYCH GRZYBY

WSPÓŁ-UCZESTNICZĄ Z BAKTERIAMI DOKONUJĄCYMI

PODOB-NYCH PRZEMIAN. PONIEWAŻ GRZYBY W

WIĘKSZYM STOPNIU NIŻ BAKTERIE DOKONUJĄ

ROZKŁADU ZŁOŻO-NYCH WĘGLOWODANÓW,

ZWŁASZCZA CELULOZY, ICH DZIAŁALNOŚĆ

GLEBOTWÓRCZA MA SZCZEGÓLNE ZNACZENIE W

PRZYRODZIE.

GRZYBY PASOŻYTNICZE

GRZYBY PASOŻYTNICZE WYKORZYSTUJĄ ŻYWE

TKANKI ROŚLIN LUB ZWIERZĄT JAKO PODŁOŻE I

MATERIAŁ ODŻYWCZY. JEST TO PRZYCZYNĄ CHORÓB I

POWOLNEGO WYNISZCZENIA ORGANIZMU ŻYWICIELS-

KIEGO. GATUNKI PASOŻYTNICZE WYSTĘPUJĄ WE

WSZYSKICH KLASACH GRZYBÓW.

1. Fuligo septica (L) Gmel. Żółte plazmodium tego śluzowca można spotkać jesienią na obumarłych liściach i gnijących pniach. Aethalium (zrosłorodnia) może mieć barwę żółtą, pomarańczowożółtą do brunatnej, o kształcie poduszeczkowatym i średnicy 1-20 cm.

l2. Lycogala epidendrum (L) Fr. Jest to jeden z najczęściej występu-jących śluzowców, którego można spotkać na gnijącym drewnie. Plaz-modium ma barwy różowej do mięsnoczerwonej; zrosłorodnia (aetha-lium) jest kulista, różowa, później ciemniejąca.

1. Rak ziemniaczany (Synchytrium endobioticum (Schilb) Pers. Paso-żyt bulw ziemniaka. Powoduje tworzenie się na bulwach brodawkowatych, nieregularnie rozgałęzionych narośli. Grzyb obniża plony bulw i ich skrobiowość.

GRZYBY (MYCOPHYTA) Skoczkowce (Chytridiomycetes)  

 Drzewnik winoroślowy (Plasmodia viticola) Berk. et Curt)Grzyb pasożytniczy, wywołujący mączniaka rzekomego winorośli. Na liściach winorośli występują żółtawe i jakby tłuste plamy; później, na dolnej stronie liści, a czasem i na górnej pojawia się śnieżnobiały nalot. Infekcja rozszerza się na całe liście, a czasem i jagody

Glonowce (Phycomycetes)

Drożdżowce (Endomycetes) Szpetka śliwy (Taphrina pruni) Tul.Grzyb wywołujący torbiel śliw. Porażone owoce są powiększone, kanciaste, o zabarwieniu żółtobrunatnym i miękkiej pestce

Workowce (Ascomycetes)Monilinia fructigena (Aderh. Et Ruhl.)Grzyb porażający owoce gruszy, śliwy i pigwy, a w stadium koni-dialnym zwłaszcza jabłoni. Choroba wywoływana przez ten grzyb jest nazywana brunatną zgnilizną owoców ziarnkowych i śliw. Porażone owoce opadają lub ulegają mumifikacji.

Podstawczaki (Basidiomycetes)Rdza źdźbłowa zbóż (Puccinia graminis) Pers. Pasożyt roślin z rodziny traw. Zarodniki konidialne grzyba (ecydio-spory) rozwijają się wiosną na dolnej stronie liści berberysu, a następ-nie zakażają trawy, na których latem wytwarzają się zarodniki letnie – uredospory, a potem zarodniki zimowe – teleutospory, które zimują. Na wiosnę teleutospory kiełkują i tworzą zarodniki podstawkowe – bazydiospory, które ponownie zakażają berberys.

Sporysz zbóż i traw (Claviceps pururea) (Fr.) Tul. W kłosach zbóż i traw rozwijają się twarde, brunatnoszare, rożko-podobne twory długości 2 – 2,5 cm, stanowiące sklerocja grzyba. Na drugi rok wiosną wyrasta z nich po kilka trzonków zakończonych fio-letowoczerwonymi główkami zawierającymi otocznie, z których wyrzucane są zarodniki workowe zakażające kwiaty zbóż.

Głownia kukurydzy (Ustilago maydis (DC) CordaGuzowate narośle głowni – od wielkości nasienia grochu do wielkoś-ci głowy dziecka – mogą powstawać na dowolnych organach kukury-dzy; czarna, pyląca się masa – chlamidospory – zimuje, a wiosną roz-wijają się z nich bazydiospory, które ponownie zakażają kukurydzę.maydis) (DC) Corda

NIEKTÓRE GRZYBY PRZECHODZĄ Z PASOŻYTNI-

CZEGO NA SAPROFITYCZNY TRYB ŻYCIA. PRZYKŁA-

DEM JEST OPIEŃKA MIODOWA NALEŻĄCA DO KLASY

PODSTAWCZAKÓW. JEST ONA PASOŻYTEM PORAŻA-

JĄCYM KORZENIE WIELU GATUNKÓW DRZEW,

ZWŁASZCZA ŚWIERKA, SOSNY, BRZOZY I GRABU. PO

ŚMIERCI DRZEWA ROZWIJA SIĘ DALEJ JAKO SAPRO-

FIT I TWORZY OWOCNIKI NA MARTWYCH PNIACH.

PODOBNYM TRYBEM ŻYCIA WYRÓŻNIAJĄ SIĘ

RÓWNIEŻ HUBY – GRZYBY Z KLASY WORKOWCÓW.

SYMBIOZA

NIEKTÓRE GRZYBY ŻYJĄ W SYMBIOTYCZNYCH ZWIĄZKACH Z ROSLINAMI

ZIELONYMI. WIELE PODSTAWCZAKÓW ŻYJE W SYMBIOZIE Z KORZENIAMI

ROŚLIN WYŻSZYCH – PAPROTNIKÓW, ROŚLIN DRZEWIASTYCH i in.

WIADOMO, ŻE OWOCNIKÓW WIELU GATUNKÓW NALEŻY SZUKAĆ POD

DRZEWAMI – ICH GATUNKI LUB ODMIANY ROSNĄ W POBLIŻU RÓŻNYCH,

SOBIE WŁAŚCIWYCH GATUNKÓW DRZEW. NA PRZYKŁAD, RYDZE WYSTĘ-

PUJĄ NAJCZĘŚCIEJ POD ŚWIERKAMI, GĄSKI – POD SOSNAMI, KOŹLARZE –

W POBLIŻU BRZÓZ. ZJAWISKO WSPÓŁŻYCIA GRZYBNI Z KORZENIAMI

ROŚLIN NOSI NAZWĘ MIKORYZY.

WYRÓŻNIA SIĘ DWA RODZAJE MIKORYZY: ZEWNĘTRZNĄ I WEWNĘTRZNĄ.

PRZY MIKORYZIE ZEWNĘTRZNEJ GRZYBNIA OPLATA ŚCIŚLE KORZEŃ,

TWORZĄC WOKÓŁ NIEGO JAKBY FILCOWĄ POWŁOKĘ (rys. 3.17 A).

MIKORYZA WEWNĘTRZNA, WYSTĘPUJĄCA np.. U WRZOSU, POLEGA NA

PRZENIKANIU STRZĘPEK GRZYBNI W GŁĄB TKANEK KORZENIA (rys. 3.17

B). MIKORYZA PRZYNOSI KORZYŚCI OBU PARTNEROM, DOSTARCZAJĄ-

CYM SOBIE WZAJEMNIE I WYMIENIAJĄCYM SKŁADNIKI ODŻYWCZE. GRZYB

CZERPIE Z PODŁOŻA I DOSTARCZA ROŚLINIE NIEDOSTĘPNE DLA NIEJ

SAMEJ ZWIĄZKI AZOTOWE. GRZYBNIA NATOMIAST JEST ZAOPATRYWANA

PRZEZ ROŚLINĘ ZIELONĄ W SYNTETYZOWANE PRZEZ NIĄ ZWIĄZKI ORGA-

NICZNE.

SZCZEGÓLNYM RODZAJEM SYMBIOZY WYRÓŻNIAJĄ SIĘ PEWNE GRZYBY

(PRZEWAŻNIE Z KLASY WORKOWCÓW) Z GLONAMI. W WYNIKU TEGO

WSPÓŁŻYCIA POWSTAJĄ POROSTY (Lichenes). ZEWNĘTRZNE WARSTWY

PLECHY POROSTU STANOWIĄ ZBITE W ZWARTĄ TKANKĘ GRUBOŚCIENNE

STRZĘPKI GRZYBA. WARSTWĘ PODPOWIERZCHNIOWĄ TWORZĄ GLONY, A

WNĘTRZE PLECHY JEST ZBUDOWANE Z LUŹNYCH CIENKOŚCIENNYCH

STRZĘPEK GRZYBA. GLONY WCHODZĄCE W SKŁAD PROSTU (m.in..

PEWNE ZIELENICE) WYTWARZAJĄ NA WSPÓLNY UŻYTEK ZWIĄZKI

ORGANICZNE, ZYSKUJĄC W ZAMIAN OCHRONĘ I SOLE MINERALNE

CZERPANE Z PODŁOŻA PRZEZ GRZYBA. POROSTY O RÓŻNYCH

KSZTAŁTACH WYSTĘPUJĄ NA SKAŁACH, KORZE DRZEW I NA ZIEMI.