İLAÇLAR ARASINDAKİ ETKİLEŞMELER

Öğr.Gör.Pınar Irmak 1

İLAÇLAR ARASINDAKİ ETKİLEŞMELER

Öğr.Gör.Pınar Irmak 2

İlaçların etkisini belirleyen faktörler

• İlaç konsantrasyonu• Reseptör sayısı• İlaç reseptör bağının gücü• Reseptöre selektivite• İlacın intrensek aktivitesi

• ?

Öğr.Gör.Pınar Irmak 3

İlaç etkileşmelerini etkileyen faktörler

• Doz• Veriliş yolu• Birlikte kullanılan ilaçların

özelliği• Hastayla ilgili özellikler

• ?

Öğr.Gör.Pınar Irmak 4

I. Farmakodinamik Etkileşmeler: İlacın plazma veya diğer vücut sıvılarındaki konsantrasyonunu, ikinci ilaç değiştirmez.

II. Farmakokinetik Etkileşmeler (ADME tipi etkileşme):Farmasötik Etkileşmeler: Vücut dışında meydana gelen etkileşmedir.

Aminoglikozidler Asilüreidopenisilinlerİnsülin (sorbsiyon)

İlaçlar arasındaki etkileşmeler oluş mekanizmalarına göre ikiye ayrılır;

Öğr.Gör.Pınar Irmak 5

FARMAKODİNAMİK ETKİLEŞMELERI. Antagonizma

i. Kimyasal Antagonizmaii. Fizyolojik Antagonizmaiii. Farmakolojik Antagonizma

Kompetitif AntagonizmaNon-Kompetitif Antagonizma

-İndirekt Farmakolojik Antagonizma

II. Sinerjismai. Sumasyon (Aditif Etkileşme)ii. Potansiyalizasyon (Supraaditif Etkileşme)

Öğr.Gör.Pınar Irmak 6

Kimyasal Antagonizma:Agonist ilacın, antagonist ile kimyasal olarak birleşmesi sonucu etkisiz hale getirilmesi olayıdır.Antidot olarak da adlandırılırlar.Ör:

İlaçların kanda albümine bağlanması,Dimerkaprol x (civa, altın, bizmut, arsenik …)Pralidoksim-Obidoksim x Organofosfatlı insektisidlerHeparin x Protamin sülfatDigoksin x Digibind

Öğr.Gör.Pınar Irmak 7

Fizyolojik (Bağımsız) Antagonizma:Bir ilacın etkisinin, ayrı bir reseptör veya mekanizma

aracılığı ile aksi yönde etki yapan diğer bir ilaç tarafından azaltılması veya ortadan kaldırılmasıdır.Antagonistler tek başlarına verildiklerinde agonisttirler, ancak etkileri ters yöndedir.Fizyolojik antagonistler, aynı ilacın farmakolojik antagonistlerine göre daha az spesifik ve daha az selektif etki gösterirler.Ör:Kolin esterleri, Nitratlar x Noradrenalin, diğer vazokonstrüktörlerBarbituratlar, Narkotikler x Doksapram, KafeinBazı ilaçlar vücutta endojen aktif maddelerin sentez ve salıverilmelerini artırarak indirekt nitelikte etki yaparlar. Ör:NSAII (Aspirin, İndometazin) x Propranolol, Furosemid

Öğr.Gör.Pınar Irmak 8

Farmakolojik Antagonizma:

Aynı reseptörle birleşebilen iki ilaç arasındaki etkileşmedir.Agonist reseptör ile birleşince etki oluştururken, antagonist direkt etki meydana getirmez.Reseptöre reversibl veya irreversibl bağlanmaya göre kompetitif veya non-kompetitif olarak ikiye ayrılır.İndirekt Farmakolojik Antagonizma: Antagonistin, reseptör dışında endojen bir etkin maddenin etkinliğini veya diğer bir ilacın endojen bir etkin madde ile yaptığı etkiyi indirekt olarak azaltması veya önlemesi. Örneğin;

Aspirinin COX inhibisyonu yaparak antienflamasyon etkisi…

Hormon biyosentezini inhibe eden ilaçlar…

Öğr.Gör.Pınar Irmak 9

Farmakolojik Antagonizma:

Agonist ve Antagonistin reseptörle birleşmesi reversibl’dır.Antagonizmanın derecesi, ortamda bulunan agonist ve antagonist maddelerin molar konsantrasyonu arasındaki orana bağlıdır.Antagonist ilaç, agoniste ait Log-konsantrasyon-etki eğrisinde;

• agoniste ait olan eğriyi sağa kaydırır• antagonistten önceki ve sonraki eğriler paraleldir• Emax aynıdır• Deformasyon yoktur

Kompetitif Antagonizma:

Öğr.Gör.Pınar Irmak 10

Kompetitif Antagonizma:

Örnek;Asetilkolin x Atropin Histamin x AntihistaminiklerMorfin x Nalokson Testosteron x SiproteronEstrojen x Tamoksifen

Parsiyel Agonist:• Antagonist ilaç tek başına verildiğinde agonist gibi etki

eder, eğer aynı reseptörü etkileyen tam agonistin yüksek konsantrasyonu ile beraber verilirse agonistin etkinliğini azaltır ve antagonist gibi hareket eder.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 11

Antagonist molekülleri reseptörle kovalent bağlarla irreversibl olarak bağlanırlar.Reseptörlerin çoğu antagonist ile kapatıldığından, agonistin etkileyeceği reseptör sayısı, dolayısı ile maksimum cevap azalır.Antagonist ilaç, agoniste ait Log-konsantrasyon-etki eğrisinde;

• agoniste ait olan eğriyi sağa kaydırır• Paralellik bozulmuştur• Emax azalmıştır• Eğri deforme olur

Non-Kompetitif Antagonizma:

Öğr.Gör.Pınar Irmak 12

Aynı Yönde EtkleşmelerBir ilacın diğerinin etkisini artırmasıdır. Artırmanın derecesine göre 2’ye ayrılır;

Sumasyon (Aditif Etkileşim)Potansiyalizasyon (Supraaditif Etkileşim)

Sumasyon:• Aynı etkiye sahip iki ilaç, birlikte verildiklerinde oluşturdukları

etki tek başlarına verildiklerinde oluşturdukları etkinin cebirsel toplamına eşit ise aditif (atma etkisi) etkileşmedir.

Aspirin + Parasetamol

Öğr.Gör.Pınar Irmak 13

Potansiyalizasyon:• İki ilaç bir arada verildiklerinde

oluşturdukları kombine etkinin miktarı, bireysel etkilerinin sumasyonundan beklenenden fazla ise supraaditif etkileşmedir. Örnek;

Asetilkolinesterazlar, kolin esterlerini potansiyalize ederler,Kokain, Noradrenalinin re-uptake’ini inhibe eder.

Sinerjisma:

Öğr.Gör.Pınar Irmak 14

FARMAKOKİNETİK ETKİLEŞMELER

İlaç ile ilgili özellikler:• İlacın terapötik indeksinin düşük olması… Digoksin,

Varfarin, Lityum (terapötik indeksleri yaklaşık 2’dir)• İlacın doz-cevap eğrisinin dik olması• Hepatik metabolizmanın doyurulabilir olması… Fenitoin,

Teofilin• İlacın terapötik dozunun doz-cevap eğrisinin alt kısmına

uyması; konsantrasyon azalmasına ve baskılanan hastalığın alevlenmesine neden olur. Kinidin, Na-Valproat

Absorbsiyon, Dağılım, Metabolizma ve Eliminasyon (ADME) düzeyinde meydana gelen etkileşmelerdir. Klinik açıdan önemlidir.Bu etkileşme, ilaç özellikleri ve hasta ile ilgilidir.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 15

Hasta ile ilgili özellikler:• Yaşlılık• Ağır hastalık durumu• Unstable angina pectoris• Devamlı supresyon gerektiren durumlar• Ağır Böbrek veya Karaciğer yetmezliği• Birden fazla doktordan reçete alınması

Öğr.Gör.Pınar Irmak 16

Absorbsiyon Düzeyindeki Farmakokinetik Etkileşmeler: Mide-barsak motilitesinin değiştirilmesi

Mide pH’sının değiştirilmesi GIS kanalında kimyasal veya fizyolojik kompleks oluşumu; Tetrasiklinler İlaçların absorbsiyon ile ilgili mekanizmaları bozması Barsak florasını bozarak olan etkileşmeler

Dağılım Düzeyindeki Farmakokinetik Etkileşmeler: İlaçların bağlanma yeri ile ilgili etkileşmeler Böyle bir etkileşme için;

-ilacın sanal dağılım hacmi küçük olmalı-ilacın albümine bağlanma oranı yüksek olmalı (%85 )

Örnek: Dikumarol % 99.6 oranında albümine bağlanır. %55 oranında bağlanan bir ilaç için (Pentobarbital) böyle bir etkileşim önemsizdir.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 17

Etkileşme Mekanizması

Etkileyen İlaç Absorbsiyondaki Değişme

Etkilenen İlaç

Mide boşalma hızını

Propantelin (antikolinerjik)AntihistaminiklerTrisiklik antidepresanlarOpioidler, -agonistler

Absorbsiyon hızı azalmasıAbsorbsiyon hızı artması

Sulfonamidler, Fenilbutazon, Parasetamol …Klorotiazid, Riboflavin

Mide boşalma hızını Barsak motilitesini

Prokinetik ilaçlar; metoklopramid, sisapridMagnezyumlu antasidler, Proton pompası inhibitörleri, H2 reseptör antagonistleri

Absorbsiyon hızı artması

ParasetamolSiklosporin

Mide suyu pH’sında artma

Proton pompası inhibitörleriH2 reseptör antagonistleriAntasidler, sukralfat

Absorbsiyon hızı ve derecesinde azalmaAbsorbsiyonda artma

Atervidin, Ketokonazol, Itrakonazol, B12-vitamini, Demir preparatlarıEnterik kaplı preparatlar, Piraziquantel, digoksin, disopiramid

Şelasyon yapma Antasidler, Demir sülfat, Sukralfat

Absorbsiyonda azalma

Fluorokinolonlar, Tetrasiklinler, İzoniazid, Kinidin, Fenotiazinler, Digoksin, H2-reseptör antagonistleri

Bağlama Kolestiramin, Kaolin, Pektin

Absorbsiyonda azalma

Pravastatin, Varfarin, Piroksikam, Linkomisin

Barsakta enzim inhibisyonu

Flukonazol, Eritromisin, Kalsiyum kanal blokörleri

Absorbsiyon artması Midazolam, Siklosporin, Terfenadin

GI kanal toksik etki PAS, Neomisin, Kolşisin Absorbsiyon azalması Penisilin, Rifamisin,

Öğr.Gör.Pınar Irmak 18

Metabolizma Düzeyindeki Farmakokinetik Etkileşmeler:

En yaygın görülen etkileşme şeklidir ve 3 şekilde görülür;

1) Enzim İndüksiyonu: İlaç, biyotransformasyon ile ilgili enzimlerin etkinliğini artırır, diğer ilacın etkisi azalır.

Barbituratlar, Rifampisin, Karbamazepin, Alkol …

2) Enzim İnhibisyonu: İlaç, diğerinin biyotransformasyonunu sağlayan enzimi inhibe eder ve diğer ilacın etkisini artırır.

Simetidin, Kloramfenikol, Eritromisin, Ko-trimoksazol, Dikumarol, Dekstropropoksifen, Disülfiram…

3) İlaç, karaciğer kan akımını azaltarak hepatik klirensi yüksek olan diğer bir ilacın inaktivasyonunu azaltabilir.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 19

Farmakodinami

• İlaç molekülleri organizmaya girerek hastanın endojen molekülleriyle etkileşip onların tepki oluşturmasına yol açarak ya da dermato-aktif ilaçlarda olduğu gibi organizmaya dıştan temas ederek istenilen (terapötik) ve istenmeyen etkiler (yan etkiler) oluşturmaktadır.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 20

Terapötik Etki

• İlaç moleküllerinin subselüler ve selüler yapılarda elektrofizyolojik ya da biyokimyasal tepkimeler oluşturması ya da değişikliklere neden olması etki diye tanımlanır.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 21

• Moleküler ve hücresel bu olayları intraselüler bir dizi tepkimeler izler ve bu tepkimelerin toplamı, sonuçta doku ya da organlarda ölçülebilen ve karşılaştırılabilir etkiler topluluğu ortaya çıkmasına neden olur.

• Buna farmakolojik yanıt ya da tedavide genellikle kullanıldığı gibi ilaç etkisi adı verilir.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 22

• Etkinin ortaya çıkması için geçen zaman genelde veriliş yolu ile ilişkilidir.

• İv• Oral• Sublingual

Öğr.Gör.Pınar Irmak 23

PLASEBO

???

Öğr.Gör.Pınar Irmak 24

Plasebo Etki

• Renk, şekil ve koku gibi özellikleri bakımından aktif ilaca benzeyen fakat aktif madde içermeyen ve farmakolojik etkisi bulunmayan ilaç şeklidir.

25Öğr.Gör.Pınar Irmak

PLASEBO ve İLACIN PLASEBO ETKİSİ

-Plasebo, tedavisi olanaksız ya da tedaviye gerek olmayan Durumlarda ve ilaç araştırmalarında yeni ilacın değerlendirilmesi için kontrol grubuna uygulanır.

Plasebo olarak uygulanacak madde özel yöntemle hazırlanır. Ancak bazı vitamin preparatları ve serum fizyolojik de plasebo etkisi için kullanılabilir

Öğr.Gör.Pınar Irmak 26

• -Hastanın duygu durumunun, davranışının, heyecan decesinin rol oynadığı ağrı, anksiyete, ekzojen depresyon ve iştahsızlık gibi olaylar plaseboya iyi yanıt verdiği halde, ateş, organik bozukluklar, tümoral veya iltihabi lezyonlar, midriyazis ve benzeri somatik belirtiler genellikle plaseboya yanıt vermez.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 27

İstenmeyen (advers) etki

• Bir ilaç çok sayıda etki oluşturabilir, bunlardan bir kısmı tedaviye yöneliktir, diğerleri ise tedavi de yan etkiler yaratır.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 28

• Bir beşeri tıbbi ürünün hastalıktan korunma, bir hastalığın teşhis veya tedavisi veya bir fizyolojik fonksiyonun iyileştirilmesi, düzeltilmesi veya değiştirilmesi amacıyla kabul edilen normal dozlarda kullanımında ortaya çıkan zararlı ve amaçlanmamış bir etkiyi ifade eder.

• Bu çerçevede advers etki, şüpheli ilaç advers etkisi ile eşanlamlı olarak kabul edilmektedir.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 29

• Ciddi advers etki• Ölüme, hayati tehlikeye, hastaneye yatmaya

veya hastanede kalma süresinin uzamasına, kalıcı veya belirgin sakatlığa veya iş göremezliğe, konjenital anomaliye veya doğumsal bir kusura neden olan advers etkiyi ifade eder.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 30

• Beklenmeyen advers etki• Beşeri tıbbi ürüne ait kısa ürün bilgisi (KÜB) ile

niteliği, şiddeti veya sonlanımı açısından uyumlu olmayan advers etkiyi ifade eder.

Öğr.Gör.Pınar Irmak 31

İlaçların etkisini değiştiren faktörler

• Ağırlık• Yaş• Böbrek yetmezliği• Kc yetmezliği• Cinsiyet• Veriliş yolu ve zamanı• Hamilelik• Tolerans• Bağımlılık• Besinler• Genetik• Başka ilaçların vücutta bulunması• Laboratuar test sonuçlarına ilaçların etkisi

Öğr.Gör.Pınar Irmak 32