View
7
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych UJ Collegium Medicum, Instytut Zdrowia Publicznego
Na rzecz polityki społecznej wobec osób z niepełnosprawnością, która jest wrażliwa na
specyficzne ich potrzeby, sprawiedliwa i respektująca ich prawa oraz efektywna. Taka
polityka wymaga dobrej informacji, odpowiednich instytucji, kompetentnych urzędników,
efektywnych narzędzi oraz odpowiednich środków
Cele projektu
- ukazanie podstaw teoretycznych, statystycznych i prawnych, na których opiera się
polityka społeczna wobec osób z niepełnosprawnością
- rozpoznanie zdrowotnych, instytucjonalnych i społecznych determinant
niepełnosprawności
- zdiagnozowanie i ocena funkcjonowania orzecznictwa lekarskiego działającego na
potrzeby zabezpieczenia społecznego, integracji społecznej oraz wspierania pracy osób
z niepełnosprawnością
- porównanie z systemami orzeczniczymi w innych krajach
- zgłoszenie rekomendacji
- skonsultowanie rekomendacji w środowiskach osób z niepełnosprawnością
Ku zintegrowanemu modelowi
niepełnosprawności Demedykalizacja niepełnosprawności> włączanie komponentów społecznych:
• Definiowanie niepełnosprawności na podstawie trzech wymiarów ludzkiego życia: (1) oceny funkcjonowania organizmu ludzkiego, (2) możliwości wykonywania podstawowych oraz instrumentalnych czynności w życiu codziennym i (3) uczestnictwa w życiu społecznym > koncepcja WHO - ICF
• Uwzględnianie wpływu otoczenia (infrastruktury, warunków materialnych i postaw innych osób) na możliwości uczestnictwa > społeczny model niepełnosprawności
• Uwzględnianie głosu osób z niepełnosprawnością w kształtowaniu polityki wobec nich.
Analizy prawne i statystyka
• Rozpoznanie i ocena polskich przepisów
prawnych dotyczących niepełnosprawności
• Rozpoznanie i ocena informacji statystycznych
na temat zjawiska niepełnosprawności, jego
tendencji i struktury . Czy możliwe jest
prowadzenie polityki społecznej opartej na
faktach?
Determinanty niepełnosprawności
Badania empiryczne i analizy
• Reprezentatywne badania ankietowe „Aktywność życiowa osób z niepełnosprawnością” (AŻON) wśród osób posiadających orzeczenie lekarskie uprawniające do świadczeń; 1529 wywiadów (SM/GKRC Poland Media SA) na podstawie własnej, oryginalnej ankiety metodą face to face.
• Analizy na jednostkowych danych, pochodzących z Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia (EHIS) zrealizowanego w Polsce przez GUS w 2009 r.. Jednostkowe (10 514 osób) według uzgodnionego zakresu zostały udostępnione przez GUS na potrzeby projektu. Nazwano je „Zdrowie i niepełnosprawność funkcjonalna” (ZiNF).
Orzecznictwo lekarskie na potrzeby zabezpieczenia społecznego i wspierania
pracy osób z niepełnosprawnością
• Rozpoznanie i ocena funkcjonowania orzecznictwa lekarskiego w podstawowych instytucjach przyznawania i udzielania świadczeń (ZUS, KRUS, resorty służb mundurowych, samorząd powiatowy i struktury rządowe) > ekspertyzy
• Lekarze orzekający >badanie empiryczne – Jakościowe - dyskusja w grupach fokusowych lekarzy
orzekających ze wszystkich instytucji
– Ilościowe - elektroniczna ankieta wśród lekarzy orzekających (586 wypełnionych ankiet)
Badania porównawcze
Wybór krajów ze względu na zaawansowanie zmian w systemach świadczeń dla osób z niepełnosprawnością
• Wielka Brytania > orzecznictwo lekarskie poza systemem przyznawania świadczeń
• Holandia > orzecznictwo lekarskie zintegrowane z rehabilitacją zawodową i w rękach pracodawców
• Niemcy > ocena zdolności do pracy mierzona czasem wydajnie realizowanych zadań
Etap podsumowania
• Zebranie wyników
• Sformułowanie wniosków i rekomendacji
• Dyskusja w grupach eksperckich
• Konsultacja zgłoszonych rekomendacji w
środowiskach osób z niepełnosprawnością
zorganizowana przez PFON na podstawie
specjalnie przygotowanej ankiety
Dalsze prace
• Publikacja raportu,
• Upowszechnienie wyników; artykuły, prezentacje
w środowiskach zainteresowanych grup,
• Policy briefs
Instytut Zdrowia Publicznego
Collegium Medicum
Uniwersytet Jagielloński
System zasad konstytucyjnych Gwarancje adresowane do osób niepełnosprawnych - sfera ochrony zdrowia, zasada adekwatności Obszary: opieka socjalna/ pomoc społeczna, rehabilitacja (ujecie kompleksowe) Gwarancje powszechne – sfera równego traktowania i wyrównywania szans Brak zapisów bezpośrednio odnoszących się do orzecznictwa
Poziom ustawowy: 1. System zabezpieczenia społecznego osób niepełnosprawnych w
Polsce nie stanowi jednolitego i generalnego systemu adresowanego do wszystkich osób niepełnosprawnych
2. Zróżnicowanie - odrębność podstawowych zasad ochrony przyjętych dla określonych grup osób niepełnosprawnych – kryterium: rodzaj, forma zatrudnienia
3. Obejmuje zasadniczo odrębne podsystemy –niektóre z nich „nakładają się na siebie” (dublowanie procedur)
Bez względu na odrębności przyjętych rozwiązań z
obowiązujących regulacji ustawowych można wyprowadzić wspólne zasady ogólne dla całego systemu zabezpieczenia i dla wszystkich stosowanych w jego ramach procedur.
ZASADY:
1. Zasada powszechności ubezpieczenia społecznego. 2. Zasada obowiązku ubezpieczenia. 3. Zasada oparcia świadczenia na decyzji uprawnionego organu. 4. Zasada równego traktowania ubezpieczonych. 5. Zasada bezwzględnego charakteru przepisów
ubezpieczeniowych. 6. Zasada koordynacji systemu ubezpieczenia społecznego (OMC).
Problem logiki rozwiązania ubezpieczeniowego: niepełnosprawność jako ryzyko „wymykające” się zasadom stosunku prawno – ubezpieczeniowego – KONIECZNOŚĆ STOSOWANIA WYŁĄCZENIA USTAWOWEGO
Zasada oparcia świadczenia na decyzji uprawnionego organu: 1. konieczność obiektywizacji i jednolitości kryteriów orzecznictwa oraz
kompetencyjności powoływanych instytucji 2. organy orzecznicze ( rentowe) podejmują decyzje w stosunku do uprawnienia
do konkretnego świadczenia rentowego rozumianego jako całość* 3. Rozstrzygnięcie: ustalenie istnienia prawa do konkretnego świadczenia lub
ustalenia jego wysokości, a nie poszczególnych elementów składających się na prawo do tego świadczenia
4. organ w trybie decyzji rozstrzyga o istnieniu uprawnienia do świadczenia lub o braku tytułu
5. świadczenie nie może być pobierane bez wydania odpowiedniej decyzji
* Orzeczenie SN z 15.12.2005r. I UZP 5/05, komentarz Monitor Prawa Pracy 2006/8/442
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2006/19 - 20/305.
Zasada bezwzględnego charakteru przepisów ubezpieczeniowych: 1. normy należące do systemu ius cogens: muszą być bezwzględnie stosowane
(nie mogą ulec zmianie w trybie umownym, co do zasady nie istnieje możliwość wyłączenia ich stosowania)
2. niedopuszczalność zawarcia w żadnej ze spraw ubezpieczeniowych ugody 3. decyzje instytucji orzeczniczych mają wyłącznie charakter deklaratywny
(instytucja nie przyznaje prawa a jedynie je potwierdza na podstawie ustalonych ustawowo kryteriów*)
4. Skutek: decyzja nie powinna opierać się na swobodzie uznania, kryteria powinny dawać możliwość jednoznacznego stwierdzenia faktu uprawnienia
* uprawnienia w zakresie wyłączenia od tej zasady w gestii uznania kompetencji Prezesa Rady
Ministrów - wymagany jest tryb szczególny (możliwość przyznania emerytury lub renty na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie)
Zasada koordynacji systemu ubezpieczenia społecznego (OMC) wynika z faktu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej
Open Metod of Coordination UE - zasada koordynacji systemów zabezpieczenia
społecznego - dwa aspekty: 1. Potrzeba harmonizacji uwarunkowana celami społeczeństwa zrównoważonego UE 2. Konieczność poszanowania wyłączności kompetencji państw członkowskich w sferze
systemowego zabezpieczenia Sfera stosowania: - nowe rozwiązania: forma zaleceń, wytycznych , wskazówek, dobre praktyki - normy kolizyjne: rozwiązywanie potencjalnych konfliktów wynikających z ogólnej
wspólnotowej zasady jednolitego rynku (konsekwentnie: zasady swobodnego przepływu osób, towarów, usług i świadczeń) np. zasady naliczania świadczeń
System regulacji w sferze zabezpieczenia społecznego
1. POWSZECHNY – ZUS + Podsystemy (zasadniczo odrebne): 2. System odrębnego ubezpieczenia społecznego dla rolników (KRUS) 3. System zabezpieczenia społecznego kombatantów oraz osób represjonowanych 4. System zaopatrzenie emerytalnego żołnierzy zawodowych 5. System zaopatrzenia funkcjonariuszy podlegających MSWiA, zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej.
SYSTEM RENT SOCJALNYCH
Zabezpieczenie społeczne –
podstawowe systemy
orzecznictwa:
1) Zróżnicowanie systemów i
instytucji orzeczniczych
2) Zasadniczy podział:
orzecznictwo rentowe i
pozarentowe (inne cele)
3) System renty socjalnej –
odrębność podstaw uprawnienia
4) Wyłączenia z systemu ogólnego
dla grup zawodowych (różne
kryteria)
SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH - podsystemy:
1. Ubezpieczenie emerytalne, rentowe,
2. U. na wypadek choroby i macierzyństwa oraz
3. U. z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
PODSTAWY PRAWNE – poziom ustawowy:
1. Ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.)
– w odniesieniu do ubezpieczeń emerytalnych i rentowych
2. Ustawa z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa ( Dz.U. z 2010 r. Nr 77,
poz. 512 ze zm.) – w zakresie ubezpieczenia chorobowego
3. Ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. Nr
167,poz. 1322 ze zm.)
Ustawa o systemie ubezpieczenia społecznego
uszczegóławia konstytucyjnie wskazane powinności władz
publicznych w sferze zabezpieczenia możliwości realizacji praw
zagwarantowanych osobom niepełnosprawnym
1) podstawowy akt prawa na poziomie ustawowym
2) określa: zasady, procedury i instytucje orzecznicze
3) ustawowe kryteria włączające osoby niepełnosprawne do systemu
4) reguluje przede wszystkim zagadnienie dostępności do świadczeń
rentowych w sytuacji, gdy niepełnosprawność powstała już na etapie
zatrudnienia (niepełnosprawność powstała w trakcie aktywności
zawodowej)
* kryteria związane z tzw. niezdolnością do pracy, która jest
efektem nabytej niepełnosprawności
Zakres świadczeń z u.s. - art. 1 ustawy:
1) Delimitacja przedmiotowa regulacji (identyfikacja typów „podsystemów”
ubezpieczenia)
2) W stosunku do zabezpieczenia niepełnosprawności ustawa określa dwa rodzaje
ubezpieczeń:
- ubezpieczenia rentowe (w punkcie drugim) oraz
- ubezpieczenie wypadkowe.
W art. 2: zakres przedmiotowy ubezpieczenia społecznego - w ustępie 2 odesłanie
do przepisów odrębnych, które określają:
1) rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
2) warunki nabywania prawa do nich oraz
3) zasady i tryb ich przyznawania – zapis ten dotyczy między innymi odesłania
do przepisów w zakresie orzecznictwa.
Ustawa zdejmuje ciężar dowodu w zakresie realizacji obowiązku odprowadzania
składki z wnioskodawcy: dowód tego faktu nie stanowi bariery w postępowaniu
orzeczniczym w sprawie ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy ze
względu na obowiązek ZUS (obowiązek prowadzenia Centralnych Rejestrów
ubezpieczonych - art. 33 u. 1).
Polski system orzekania - zróżnicowane
prawne definicje niezdolności do pracy
Kategorie podstawowe:
Niezdolność do pracy w ogóle (niezdolność do pracy zarobkowej, czyli regulowana
przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS)
Niezdolność do pracy traktowanej jako szczególny rodzaj zatrudnienia ( pracy) lub
służby
Niezdolność zasadniczo niezwiązana z historią pracy, uzasadniona szczególnymi
przesłankami
Jończyk: definicje niezdolności do pracy ograniczone wyłącznie do częściowej,
całkowitej , okresowej lub trwałej niezdolności do pracy – pojęcia tożsamego ze
stosowanym dawniej inwalidztwem (różnicuje między niezdolnością a
niepełnosprawnością oraz niezdolnością do wykonywania zatrudnienia - pomimo
krzyżowania się” znaczeń pojęć niepełnosprawności i niezdolności, na gruncie
przepisów prawa zabezpieczenia społecznego są to kategorie odmienne –
dotyczą ich różne zasady) Jończyk J. (2006) , Prawo zabezpieczenia społecznego, Zakamycze,
Kraków, str. 121.
Odmienna grupa definicji – kluczowe dla organizacji systemu orzecznictwa:
1. Kategoria niezdolności uwarunkowanej specyfiką wykonywanej pracy
2. Uznanej w przepisach prawa za podstawę szczególnych regulacji (odrębnych
od systemu podstawowego)
Chodzi o niezdolność o cechach pewnej „długotrwałości”, stałości, prowadzącą do
konieczności ubiegania się o świadczenia rentowe. Należą do niej co najmniej trzy
podstawowe kategorie:
1) niezdolność do osobistej pracy w gospodarstwie rolnym wykazująca cechę
długotrwałości i podlegająca zasadom wynikającym z odrębnego systemu
ubezpieczenia społecznego rolników (KRUS)
2) niezdolność do pracy rozumianej jako pełnienie zawodowej służby
wojskowej, służby w formacjach podlegających MSWiA ustalana łącznie z
określeniem zdolności do pracy na ogólnym rynku pracy (obie jako kategorie
niezależne) na podstawie ustaw: o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin i ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji i ich rodzin
3) niezdolność do pracy związanej z pełnieniem określonych funkcji, np. w
zawodach prawniczych, zawodzie nauczyciela.
Definiowanie ustawowe niepełnosprawności w kontekście orzecznictwa – inne
metody
1. Pojęcie niezdolności do pełnienia ról społecznych, ze szczególnym
uwzględnieniem roli pracownika na ogólnym rynku pracy:
- decydującym elementem jest społeczny element definicji
- zakres tej definicji jest szerszy niż w przypadku ściśle rozumianej niezdolności
do pracy zarobkowej regulowanej przepisami ustawy o emeryturach i rentach z
FUS
- Definicja może obejmować także opisywane w literaturze, dokumentach i
regulacjach wspólnotowych pojecie dziedziczonej bezradności czy niezaradności
życiowej jako formy niezdolności do pełnienia ról życiowych.
Do tej postaci niezdolności do pracy odwołuje się szereg regulacji z obszaru
pomocy społecznej, w tym ustawa o pomocy społecznej, (Dz.U. Nr 64, poz. 593).
Pojęcie wyuczonej bezradności wprowadził M. Seligman w psychologii:
"Bezradność jest stanem wyuczonym, wytworzonym przez narażenie na szkodliwe,
nieprzyjemne sytuacje, w których nie ma możliwości ucieczki lub których nie da się
uniknąć.”, Reber A.S.: Dictionary of Psychology. Penguin Books London 1985, s. 319
Specyfika orzekania w przypadku niepełnosprawności
dzieci lub powstałej w okresie przed osiągnięciem
pełnoletniości
1. Konieczność specjalnej opieki i/lub pielęgnacji
2. Potrzeba specjalistycznych terapii, urządzeń lub ułatwień
3. Zasadność stosowania ulg, przywilejów, wyłączeń spod zakresu regulacji
4. W przypadku dorosłych: zasadniczo brak możliwości odniesienia się do
kryteriów zw. z pracą (naruszenie sprawności organizmu pojawiło się w okresie
dzieciństwa lub młodości)
5. Orzekanie w sprawach zasadniczo niezwiązanych z pracą, dotyczących np.
ustalenia prawa do ulg lub przywilejów
Cele definiowania są inne: znacznie ważniejszy jest element medyczno –
biologiczny (precyzyjne określenie rodzaju, zakresu i specyfiki potrzeb
oraz sposobów ich realizacji). Chodzi o świadczenia dla osób
niepełnosprawnych wymagających szeregu specjalnych świadczeń
Orzecznictwo dla celów pozarentowych – specyfika.
1. Odrębność systemowa:
- inne cele
- nie dotyczy kwestii świadczenia rentowego (świadczenie
mogło być przyznane w innym trybie)
- nie jest systemem stosowanym ze skutkiem
wyłączającym (możliwa „dwutorowość postępowania -
system nie zastępuje żadnego z odrębnych tych trybów.
Orzekanie w tym systemie jest
niezależne od stwierdzenia prawa do
renty – nie jest wymagane wcześniejsze
ustalenie takiego prawa.
ORZEKANIE:
Decyzje podejmowane na poziomie
lokalnym, samorządu terytorialnego:-
Powiatowe zespoły do spraw
orzekania o niepełnosprawności. - -
przekazanie kompetencji na szczebel
samorządu
- odrębne zasady finansowania
- dualizm trybów postępowania
(dublowanie procedur, stosowanie w
obu pionach niespójnych kryteriów.
Dla osób, które już wcześniej
poddały się procedurze
orzeczniczej w innym systemie (np.
wdłg. ogólnych zasad orzecznictwa
rentowego w ZUS) i posiadają
status osoby niezdolnej do pracy
oraz tytuł prawny do renty te
kwestie nabierają istotnego
znaczenia.
Podstawy prawne:
1) ustawa z dn. 27 sierpnia 1997 r. o
rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych oraz
2) rozporządzenie Ministra Gospodarki,
Pracy i Polityki Społecznej z dn. 15
lipca 2003 r. w sprawie orzekania o
niepełnosprawności i stopniu
niepełnosprawności i rozporządzenie
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dn. 1 lutego 2002 r. w sprawie
kryteriów oceny niepełnosprawności u
osób w wieku do 16 roku życia. tekst jednolity Dz. U. z 2008 r., Nr
14, poz. 9 (Dz. U. z 2003 r., Nr
39, poz. 1328, Dz. U. z 2002 r., Nr
17, poz. 162)
Różnice w systemie orzekania ZUS i w systemie pozarentowym
Dawny system Obecny system (od dnia 1 września 1997 r.)
orzeczenie lekarza orzecznika ZUS/ komisji ZUS
orzeczenie zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności
I grupa inwalidzka
całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji
znaczny stopień niepełnosprawności
niezdolność do samodzielnej
II grupa inwalidzka
całkowita niezdolność do pracy umiarkowany stopień
niepełnosprawności
III grupa inwalidzka
częściowa niezdolność do pracy lub celowość przekwalifikowania zawodowego
lekki stopień niepełnosprawności
1. W 2003 roku Zakład Ubezpieczeń
Społecznych na renty dla osób
niezdolnych do pracy wydał 23,5
miliarda złotych.
2. W 2009 było to już 16,6 mld zł.
Wdłg. wyników kwartalnego
reprezentacyjnego (BAEL* liczba
o.n powyżej 15 r.życia w 2010 roku
wynosiła około 3,4 mln osób
(dokładnie 3398 tys.)
3. 10,7% ludności w wieku 15 lat i
więcej posiada prawne orzeczenie
niepełnosprawności.
4. W 2010 roku liczba osób
niepełnosprawnych prawnie w
wieku produkcyjnym wynosiła
około 2,1 mln (dokładnie 2054
tys.), co stanowiło 8,6% ludności w
tym wieku.
* Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności
Spadek liczb widoczny w przytoczonych
danych jest przypisywany zmianom
regulacji: zmianom definiowania i nowym
kryteriom kwalifikacji d. świadczeń
Według Badania Stanu Zdrowia pod koniec 2009 r. prawne orzeczenie o
niepełnosprawności lub równoważne posiadało prawie 4,2 mln Polaków, w tym
blisko 184 tys. dzieci do lat 16 z aktualnym orzeczeniem o niepełnosprawności,
Jest to o około 600 tys. osób więcej w porównaniu z szacunkami z badania BAEL
w tym samym okresie.
Różnica celów tych badań: w obu przypadkach odpowiedzi na pytanie o
niepełnosprawność prawną były subiektywne, oparte na deklaracjach
respondentów, wyniki nie są w pełni porównywalne.
Pod koniec 2009 r. struktura osób niepełnosprawnych prawnie (?) przedstawiała
się następująco:
1) częściej niż co trzeci niepełnosprawny prawnie posiadał orzeczenie o
umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
2) kolejne około 30% osób posiadało orzeczenie o znacznym i 30% o lekkim
stopniu niepełnosprawności
3) dzieci do lat 16 natomiast stanowiły 4,4% ogółu populacji osób
niepełnosprawnych prawnie.
http://www.niepelnosprawni.gov.pl/dane-statystyczne/dane-demograficzne/
Prezes Polskiego Towarzystwa Orzecznictwa Lekarskiego
LOGO
Warszawa 19.03.2012
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO Zaopatrzenie inwalidztwa funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej,
państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej MSWiA
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
ZUS Lekarze orzecznicy ZUS
KRUS Lekarze rzeczoznawcy
MON Terenowe wojskowe komisje lekarskie
MSWiA Wojewódzkie komisje lekarskie
MPiPS Powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności
LOGO
LOGO
KOMISJE LEKARSKIE ZUS
KOMISJE LEKARSKIE KRUS
REJONOWE KOMISJE LEKARSKIE
OKRĘGOWE KOMISJE LEKARSKIE
WOJEWÓDZKIE ZESPOŁY DO SPRAW ORZEKANIA O
NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
14 748 817,6
1 453 125,5
890 616,4
11 140 243,0
154 642,8
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
LOGO
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych,
Collegium Medicum UJ Instytut Zdrowia Publicznego
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Cel badania
• rozpoznanie sytuacji głównych aktorów systemu orzecznictwa lekarskiego, w tym:
– Przygotowania merytorycznego i etycznego lekarzy do pełnionej roli
– Dostępnych w pracy narzędzi regulacyjnych, edukacyjnych, systemów motywacyjnych
– Warunków pracy
– Oczekiwań lekarzy wobec systemu i ich roli
Metoda badawcza
• Badanie fokusowe:
– w 4 grupach fokusowych: lekarzy orzekających w ZUS (24 osoby), lekarzy rzeczoznawców KRUS (7 osób) oraz lekarzy orzekających w MSWiA i MON (5 osób) oraz lekarzy orzekających w PZON (13 osób)
• Badanie ankietowe
– Dobrowolna i anonimowa ankieta elektroniczna dostępna o okresie 3 tygodni. Ankieta w 5 wersjach, odrębnie dla lekarzy ZUS, KRUS, MSWiA, MON, PZON/WZON – łącznie 583 respondentów
Kompetencje lekarzy orzeczników Badanie fokusowe Badanie ankietowe
Lekarze wnioskowali, że należy sprecyzować przedmiot pracy orzeczniczej i ustalić odrębne opinie w zakresie:
uszczerbku na zdrowiu niesprawności funkcjonalnej – do wykonywania konkretnych funkcji życiowych niezdolności do pracy w ogóle niezdolności do pracy w wykonywanym zawodzie i służbie
Lekarz orzecznik (ZUS, KRUS, resorty mundurowe) może oceniać wyłącznie uszczerbek na zdrowiu oraz po przeszkoleniu (i we współpracy np. z pielęgniarką czy pracownikiem socjalnym) także niesprawność funkcjonalną, natomiast nie posiada kwalifikacji, aby samodzielnie oceniać niezdolność do pracy. Do tego potrzebni są rzeczoznawcy zawodowi.
Za wyjątkiem służb mundurowych, lekarze orzecznicy w wykonywaniu swoich obowiązków koncentrują się na problemach medycznych i schorzeniach, które przyczyniają się do niepełnosprawności czy niezdolności do pracy. Niezwykle rzadko natomiast korzystają z konsultacji zawodoznawczych, a sami kompetencji w tym zakresie nie posiadają.
Opinie lekarzy:
• „według mnie jedynym obowiązkiem lekarza orzecznika powinno być określenie upośledzenia funkcjonalnego” (lekarz ZUS),
• „my powinniśmy stwierdzać, jaka niesprawność, czego ten człowiek nie może i jakie są przeciwwskazania do wykonywania prac od strony fizycznej” (lekarz ZUS)
Kwalifikacje i umiejętności Badanie fokusowe Badanie ankietowe
• Potrzeba poszerzenia problematyki medycyny pracy i orzecznictwa na studiach medycznych. • Potrzeba rocznych studiów podyplomowych w zakresie orzecznictwa zakończonych certyfikatem do wykonywania zawodu. • Wśród dotychczasowych szkoleń polecane są szkolenia ZUS, niepolecane szkolenia WUM (zbyt teoretyczne). Przekazywana wiedza powinna być wiedzą praktyczną (przykłady!). • Potrzeba spotkań w celu wymiany doświadczeń
• Stałe podnoszenie kwalifikacji jest niezbędnym elementem pracy orzeczniczej. • W efekcie niedostatecznego dostępu do aktów prawnych i literatury fachowej w miejscu pracy lekarzy orzeczników dominującą metodą poszerzania zasobów wiedzy jest samokształcenie. • Chęć regularnego podnoszenia kwalifikacji poprzez uczestnictwo w powszechnych szkoleniach i warsztatach dotyczących pracy orzeczniczej. • Potrzeba poprawienia dostępu do stałych i powszechnych metod podnoszenia kwalifikacji.
Metody podnoszenia kwalifikacji
Problemy w pracy orzeczniczej Badanie fokusowe Badanie ankietowe
• Niedopasowanie specjalizacji lekarza orzekającego do problemu zdrowotnego • Nieadekwatność dokumentacji medycznej w stosunku zdiagnozowanego problemu medycznego • Rozbieżności między orzeczeniami lekarzy ZUS, a decyzjami biegłych sądowych • Brak informacji o uzasadnieniu decyzji wyższej instancji • Zbyt szybkie wypowiedzi rzeczników prasowych ZUS i KRUS, bez znajomości konkretnych przypadków
• Nieadekwatność dokumentów nie jest problemem, chociaż lekarze w pierwszym rzędzie opierają się na własnym badaniu (ZUS, KRUS), a w MON zlecają dodatkowe konsultacje specjalistyczne • Lekarze często pełnią rolę informacyjną sugerując metody dalszego leczenia i rehabilitacji czy zmianę wykonywanej pracy • Populacja lekarzy orzeczników we wszystkich instytucjach orzeczniczych jest populacją starzejącą się i w najbliższych latach będzie wymagała odnowy kadr
Opinie lekarzy
• Sędziowie nie znają podstaw prawnych i w swoich wyrokach, w swoich uzasadnieniach wyroków łamią prawo, które już istnieje…, jak napisze biegły, sąd to przyklepie…, w wielu wypadkach jest wyrok powtórzeniem opinii biegłego, czego w ogóle nie powinno być (lekarze ZUS)
• wyższe instancje często zmieniają decyzje komisji powiatowych w przypadku wniesienia uznanego odwołania wnioskodawcy, ale lekarze orzecznicy nie są oficjalnie informowani o przyczynach, na podstawie których ich opinia została zmieniona (lekarze PZON)
Warunki pracy Badanie fokusowe Badanie ankietowe
•Warunki pracy lekarzy orzeczników są określane jako dobre, natomiast wynagrodzenie zbyt niskie w stosunku do odpowiedzialności. Odpowiednie wynagrodzenie ma znaczenie także ze względu na wpływ na długookresowe koszty zabezpieczenia społecznego.
• Organizacja miejsca pracy lekarzy orzeczników jest oceniana dobrze, chociaż można wskazać niedostatki, szczególnie w zakresie komputeryzacji i dostępu do Internetu stanowiącego niejednokrotnie istotne źródło wiedzy (ZUS) oraz (we wszystkich instytucjach) dostępu do literatury fachowej, periodyków i innych metod pogłębiania wiedzy • Wprawdzie poziom zadowolenia z wykonywanej pracy jest wysoki, , ale bolączką lekarzy jest niski poziom wynagrodzenia za wykonywaną pracę, nieadekwatny do obowiązków
Ocena adekwatności wynagrodzenia do wykonywanej pracy orzeczniczej
Status lekarza orzecznika Badanie fokusowe Badanie ankietowe
Lekarz orzecznik nie posiada odpowiedniego prestiżu i uznania, mimo że sami lekarze pracę orzeczniczą traktują z misją. Lekarze w procesie orzeczniczym powinni mieć status urzędnika służby państwowej, potwierdzony certyfikatem prawa do wykonywania pracy orzeczniczej. Dzisiaj zdarza się, że lekarze nie przyznają się do wykonywania pracy orzeczniczej.
Lekarze pracę orzeczniczą traktują jako zajęcie wymagające wysokich kwalifikacji etycznych i moralnych. Ale – szczególnie dla lekarzy KRUS i PZON – jest to zajęcie drugorzędne, co może mieć negatywny wpływ na ich stosunek do obowiązków (dostępność) i chęć podnoszenia kwalifikacji. Elementem stymulującym równoległe zatrudnienie są niskie wynagrodzenia.
Opinie lekarzy
• jak mnie zatrzyma policja, to cały czas mówię, że jestem kierownikiem szpitala, nigdy się nie przyznam, że jestem lekarzem orzecznikiem (lekarz ZUS)
Presja i naciski Badanie fokusowe Badanie ankietowe
• W PZON sugestia wystąpienia o świadczenie pochodzi od pracowników socjalnych • Lekarze orzecznicy konfrontowani są z opiniami na temat sytuacji na lokalnym rynku pracy, przekazywanymi przez urzędy pracy w formie informacji • Lekarze orzecznicy (PZON) spotykają się z informacjami od pracodawców o przyjmowaniu do pracy osób ze stwierdzeniem niskiego stopnia niepełnosprawności, co sugeruje ich zainteresowanie odpowiednią podażą takiej kategorii pracowników • Praca lekarzy orzeczników na etacie w instytucjach ubezpieczeniowych oraz w MSWiA oraz w MON sprzyja oddziaływaniu ze strony przełożonych na sposób pracy lekarzy orzeczników • Zasady kontroli wewnętrzej pracy często nie sa jasno określone
• Lekarze nieustannie poddawani są naciskom, głównie ze strony wnioskodawcy. W przypadku służb mundurowych presja wywoływana jest również przez przełożonych – przeciętnie co 4 lekarz z resortów mundurowych spotkał się z taką formą wywieraniu wpływu na swoje decyzje
Naciski ze strony wnioskodawców
Naciski ze strony innych instytucji
Znaczenie sytuacji zawodowej, socjalnej, rodzinnej i ekonomicznej
Badanie fokusowe Badanie ankietowe
• Lekarze orzecznicy przyznają się do tego, że w swej opinii biorą częściej pod uwagę sytuację socjalną wnioskodawcy (jesteśmy ludźmi!) niż sytuację zawodową
• W swojej ocenie lekarze mają stosunkowo dobry wgląd w sytuację socjalną, zawodową i rodzinną wnioskodawców, chociaż elementy te nie determinują ostatecznej decyzji orzeczniczej. Najczęściej lekarze mają wgląd w sytuację socjalną (szczególnie w PZON) i rodzinną (PZON, KRUS) wnioskodawcy, lekarze ZUS mają dobry wgląd w sytuację zawodową
Uwzględnianie sytuacji socjalnej - PZON
Współdziałanie z sektorem opieki zdrowotnej
Badanie fokusowe Badanie ankietowe
• Lekarze odpowiedzialni za dokumentację medyczną nie zawsze dbają o rzetelność i kompletność informacji medycznej. Dokumentacja często niekompletna, a badania nieaktualne. Zdarzają się zafałszowania. Lekarze przygotowujący dokumentację medyczną wnioskodawcy powinni opierać się na dobrze wystandaryzowanych formularzach, zapisywanych w komputerze, rejestrując równolegle to wystąpienie w instytucji orzeczniczej. • Problem finansowania dodatkowych badań (NFZ?)
• --
Standardy orzecznicze Badanie fokusowe Badanie ankietowe
• Zdaniem lekarzy należy zweryfikować istniejące tabele uszczerbku na zdrowiu i wprowadzić jednolity system, obowiązujący zarówno w instytucjach ubezpieczeniowych publicznych, jak niepublicznych
• Zdaniem lekarzy najistotniejszą potrzebą w orzecznictwie lekarskim jest opracowanie i przyjęcie standardów orzeczniczych we wszystkich systemach orzeczniczych
Podsumowanie i wnioski z badań • Zawód orzeczniczy jest zawodem zaufania publicznego, lekarze mają tego
świadomość lecz nie czują odpowiedniego wsparcia instytucjonalnego potrzeba podniesienia statusu pracy orzeczniczej
• Potrzeba edukacji młodych lekarzy, wprowadzenia odpowiednich kierunków nauczania/specjalizacji, z uwzględnieniem kwestii ubezpieczenia społ. a nie tylko kwestii medycznych
• Potrzeba stałego i systematycznego dokształcania opartego na studiach przypadków, forum wymiany doświadczeń
• Wynagradzanie adekwatne do odpowiedzialności
• Potrzeba standaryzacji orzecznictwa
• Uwzględnienie w orzecznictwie oceny medycznej, funkcjonalnej i konsultacji zawodoznawczych, będących już poza kompetencjami lekarzy orzeczników
Deutsches Institut fuer Wirtschaftsforschung
DIW Berlin
Incapacity Benefits in Germany Conference “Institutional, medical and social determinants of disability”, organized by IPiSS Warsaw, 19.03.2012
Hermann Buslei
Berlin, 16/03/2012
Agenda
• Basic Characteristics of Incapacity Benefits in Germany
• Major Reforms
• Details of the current regulation
• Some Trends in Incapacity Benefits
• Summary
105
Basic characteristics
• Incapacity benefits (IB) are an integral part of the German public pension scheme (PPS) since it‘s founding in 1881
• IB scheme intends to offer an insurance against the risk of losing earned income due to reduced capacity to work (permanent health deficiencies)
• This implies that IB • are related to the level of earnings before a person‘s work
capacity started to shrink and
• time between beginning of incapacity and (age close to) regular retirement age is valued as if „normal working“ would have continued (supplementary period)
106
Basic characteristics (continued)
• Calculation of IB in principle equivalent to calculation of old-age pension
• „Rehabilitation before Retirement“ (Article 9 SGB VI)
• IB related to remaining work capacity; specific regulation has changed over time
• Some sort of recognition of labour market conditions; specific regulation has changed over time
• Restrictions on earned income while receiving pension
107
Facts and Figures 2010
108
• Source: Presentation Silvia Dünn, DRV Bund
population 82 m
insured 52 m
pensions in payment 25 m
- long-term incapacity benefits 1.6 m
annual expenditure on pensions 224 billion €
- long-term incapacity benefits 14.5 billion €
standard pension (45 years of insurance, average
wage, West) 1224
average old-age pension 740
average pension for complete loss of earning
capacity714
Major reforms
• tightening Eligibility Rules 1984 (Haushaltsbegleitgesetz) • Introduction of a further minimum condition: Contributions must have been
paid in three years out of the last five years prior to reduced work capacity
• partial withdrawal of pension if a pensioner has earned income; introduced 1996 (article 96a SGB VI)
• Major reform in 2001: • abolished former system of „occupational disability“ and
„general incapacity“ pension
• introduced partial and full IB; depending on severity of health deficiencies and the implied remaining capacity to work (only hours matter!)
• extended fictive career (supplementary period), but introduced deductions for early retirement (max 10.8%);
• IB normally granted temporarily, (sufficient) improvements in health state lead to a withdrawal of IB
109
Details of current regulation: Overview
110
• Basic Design: Partial and full IB depending on extent of
loss in earnings capacity
• Eligibility
• Assessment of health status in order determine degree of
loss of earnings capacity
• Further eligibility conditions
• Minimum insured periods prior to the occurence of ReducedEarningsCapacity
• In case a full pension is applied for although health deficiencies are only
sufficient for a partial pension: no part-time job offers available
• Further characteristics • Latest comprehensive brochures:
• http://www.deutsche-rentenversicherung-
bund.de/cae/servlet/contentblob/30430/publicationFile/31128/erwerbsminderungsrente_das_netz_fuer_alle_faelle.pdf
• http://www.deutsche-rentenversicherung-
bund.de/cae/servlet/contentblob/66758/publicationFile/30070/erwerbsminderungsrentner_hinzuverdienen.pdf
Current regulation: Basic design
111
• Partial and full incapacity benefits (Article 43 SGB VI)
• Capacity to work less than 3 hours per day in the general
labour market: full disability pensions
• Capacity to work between 3 and 6 hours per day in the
general labour market:
• partial disability pension if part time job available
• full disability pension if part time job not available, always
granted temporarily!
• Capacity to work more than 6 hours per day in the general
labour market: no pension right
• Benefits part. pension: 50% of full pension (art. 67 SGB VI)
112
ability to work
no pension
pension for partial loss of
earnings capacity (50%)
pension for complete loss of
loss of earning earnings capacity
> = 6 h
< 6 h
3 h
part-time
work
available
part-time
work not
available
< 3 hours
2
1
part-time
work
Not available
Slide taken from presentation Silvia Dünn, DRV Bund
Current regulation: Health Status
113
• Assessment of health status
• No pension without application
• pension administration proves fulfilment of conditions for
disability pension; necessary condition: reduced earnings
capacity due to health problems
• Applicant has to deliver comprehensive documentation of
medical treatment history and has to agree to further
medical assessment asked for by pension administration
• Medical assessment by
• physicians which are employed with the pension administration,
and/or external experts
• Experts supply information: „+“ remaining ability, „-“ deficiencies
Current regulation: Health (continued)
114
• Assessment of health status (continued)
• Physicians (internal and external experts) are remunerated
by the pension authority, even if application rejected
• Applicants whose application was denied may enter an
objection; if obj. overruled, applicant may go to court
(Sozialgericht, appeal against judgement LSG, BSG)
• Details of the assessment criteria are not widely published:
presumably, applicants should not be given an opportunity
to influence the result of the assessment
• Applications and rejections (next slide)
• Diagnoses
New applications for REC-pensions (2000-2006) (Federal Pension Administration only!)
115
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Applications 149960 131577 121209 121139 118001 122101 118154
Rejected 59607 61503 46761 47899 49364 53907 54286
in % 39.7 46.7 38.6 39.5 41.8 44.1 45.9
Source: Haunstein/Moll (2007): RVaktuell, 345-350: Only pensions
administrated by the Federal Pension Administration (Deutsche
Rentenversicherung Bund)
Share of denialed applications
116
Source: Deutsche Rentenversicherung, Indikatoren zu
Erwerbsminderungsrenten (EM-Renten), Stand Juni 2011
Applications considered approvals denials other type of settlement
share denials in %
1996 510284 531672 283382 208561 39729 39,23
2000 452339 430035 217132 175963 36940 40,92
2002 369552 369735 185961 147126 36648 39,79
2005 360123 363846 173630 160294 29922 44,06
2010 367650 361963 189960 155644 16359 43,00
Main diseases Entrants to IB
117
skeleton, muscles, ...
cardiovasular disease
metabolism, digestion
Neubildungen(cancer)
mental sum
1996 27,6 17,6 4,9 10,8 20,1 81
2000 25,4 13,3 4,9 13,5 24,2 81,3
2002 22,6 12,6 4,6 13,8 28,5 82,1
2005 18,1 11 4,3 14,5 32,3 80,2
2010 14,7 10 3,9 13,3 39,3 81,2
Source: Deutsche Rentenversicherung, Indikatoren zu
Erwerbsminderungsrenten (EM-Renten), Stand Juni 2011
Details of current regulation (continued)
118
• Further eligibility criteria
• General waiting period 5 years (with contributions)
• Contributions to PPS in at least 3 of the last 5 years
(introduced in 1984)
• Labour market conditions relevant for granting of full
pension although capacity reduction only justifies a partial
pension
Details of current regulation (continued)
119
• Further characteristics
• Up to 10.8% reduction of benefits if pension is received
before age 63
• default: granted only for definite period (3 years), renewal
up to three times, then granted indefinitely, except full
pensions granted due to lack of part-time jobs
• Earned income restricted while receiving IB (Article 96a)
• full pension: Withdrawal rate 0 for income up to 400 euro,
gradual increase of withdrawal rate up to 100%; 4 steps
• partial pension: higher limits, 2 steps
• In case of an accident as cause of incapacity: Priority of
accident insurance (AI), IB only if AI benefits „too low“
Development of key quantities
120
• Major trends of incapacity benefits:
• Share in retirement entries
• Retirement age
• Level of pensions
• Pension points
Retirement entry by type of pension (1960 – 2010)
121
-
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,019
60
196
2
196
4
196
6
196
8
1970
1972
1974
1976
1978
198
0
198
2
198
4
198
6
198
8
199
0
199
2
199
4
199
6
199
8
200
0
200
2
200
4
200
6
200
8
2010
Reduced Earnings Capacity
Regular Retirement
Long Insurance
Severe Disability
Unemployment
Women
Retirement entry: share REC, by gender (1993-2010)
122
-
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
All
Men
Women
Average retirement age (1993-2010)
123
47,0
49,0
51,0
53,0
55,0
57,0
59,0
61,0
63,0
65,0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
IB men
IB women
OAP men
OAP women
Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Blatt ZNAE VSRT
Average retirement age (Cohorts 1931 - 1945)
124
50,0
52,0
54,0
56,0
58,0
60,0
62,0
64,0
1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945
IB men
IB women
OAP men
OAP women
Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Sheet ZNAE VSRTK
Retirement entry: Average effective pension (full +partial)
125
500
550
600
650
700
750
800
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
all
men
women
Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Sheets BUEU M+F (2), M (2),
F (2)
Retirement entry: Average effective pension (deflated)
126
500
550
600
650
700
750
800
850
900
950
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
all
men
women
Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Sheets BUEU M+F, M, F, CPI
2005 =100 (full + partial pensions)
Retirement entry: Average pension points for REC pensions (1993-2010)
127
0,60
0,65
0,70
0,75
0,80
0,85
0,90
0,95
1,00
1,05
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
all
men
women
Source: DRV Bund, Rentenzugang 2010, Sheets PSBM RV M+F, M, F
Summary
• Basic design of IB as integral part of German pay-go
pension scheme quite stable over time (earnings
replacement)
• Reforms have
• abolished benefits not belonging to the core (no contributions
directly prior to incapacity , occupational IB),
• Introduced/tightened withrawal in case of additional earned
income
• installed a closer link between degree of incapacity and pension
amount (two-tier-system)
128
Summary
• Relative share of IB entrants decreased somewhat in the last
10 to 15 years
• Decrease in average retirement age in IB
• Decreasing average level of IB
• Decreasing average pension points
• Possible causes:
• Direct effect regulation: for example, deductions for retiring before
age 63 introduced in 2001
• Behavioral effects: take-up of incapacity benefits more closely reflects
health risks rather than general early retirement
• However: no empirical evaluation of pension reforms; open
questions remain, for example, who applies and who gets
rejected?
129
130
Thank you for your attention!
Should you have further questions:
e-mail to hbuslei@diw.de
Additions
131
• Expenditure Rehabilitation 2010 5.6 billion Euro
• Modified occupational pension for those not yet retired
in 2000 and borne before 1961:
• Up to 6 h (compared to less than 50% earnings capacity)
means easier access, but on the other hand only 50% of
old-age pension instead of formerly 66.6%
l to hbuslei@diw.de
Vielen Dank für Ihre Aufmerksamkeit.
DIW Berlin — Deutsches Institut
für Wirtschaftsforschung e.V.
Mohrenstraße 58, 10117 Berlin
www.diw.de
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Szkoła Główna Handlowa
Plan prezentacji
1. Dostępne dane statystyczne
2. Osoby z niesprawnością – porównania międzynarodowe
3. Wybrane tendencje dla Polski
4. Wnioski i rekomendacje w odniesieniu do potrzeb
statystycznych
Dostępne dane statystyczne
Spisy powszechne
Badania wg metodologii porównywalnej dla wielu krajów:
EU-SILC (EU Statistics on Income and Living Conditions),
od 2005 r. przeprowadzane również w Polsce
EHIS (European Health Interview Survey) przeprowadzone w
Polsce w 2009 r., porównywalne z wynikami badań stanu
zdrowia z lat 1996 i 2004
Badania nie poświęcone jedynie zdrowiu lub niesprawności:
LFS (Labour Force Survey), polskie BAEL od maja 1992 r.
SHARE (Study of Health, Ageing and Retirement), próba
z naszego kraju badana w falach 2006/2007, 2008/2009 oraz
2010/2011.
Dostępne dane statystyczne, cd.
Dodatkowe badania modułowe poświęcone niepełnosprawności,
np. z BAEL w II 1995 r. i 1. kw. 2000 r.
Badania sondażowe - CBOS i TNS OBOP
Badania przeprowadzane w ramach projektów badawczych
Dane rejestrowe o osobach z orzeczoną niepełnosprawnością lub
niezdolnością do pracy (przewidywany rozwój Elektronicznego
Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności)
Inne źródła informacji, np. Diagnoza Społeczna, Polski Generalny
Sondaż Społeczny
Osoby z niesprawnością - porównania międzynarodowe
0
5
10
15
20
25
Irla
ndia
Szw
ajc
aria
Isla
ndia
Malta
Hola
ndia
Szw
ecja
Wlk
. B
ryta
nia
Fin
landia
Dania
Norw
egia
Nie
mcy
Cypr
Luksem
burg
His
zpania
Austr
ia
Belg
ia
Rum
unia
Fra
ncja
UE
Gre
cja
Wło
chy
Czechy
Bułg
aria
Sło
wenia
Esto
nia
Sło
wacja
Łotw
a
Pols
ka
Węgry
Litw
a
Port
ugalia
% o
dpow
iedzi
bardzo zły
zły
Odsetek osób w krajach UE, które oceniają swój stan zdrowia jako
zły albo bardzo zły, 2009 r.
Źródło: EU-SILK
Osoby z niesprawnością - porównania międzynarodowe
Odsetek osób w krajach UE z długotrwałymi problemami
zdrowotnymi, 2009 r.
Źródło: EU-SILK
0
5
10
15
20
25
30
Isla
ndia
Malta
Szw
ecja
Gre
cja
Cypr
Norw
egia
Wlk
.
Bulg
aria
Irla
ndia
Rum
unia
:Luksem
burg
Fra
ncja
Slo
wenia
Belg
ia
Litw
a
Pols
ka
Czechy
Dania
His
zpania
Austr
ia
Wlo
chy
Port
ugalia
Węgry
Esto
nia
Nie
mcy
Hola
ndia
Sło
wacja
Fin
landia
Łotw
a
%
Źródło: EU-SILK
Osoby z niesprawnością - porównania międzynarodowe Odsetek osób w krajach UE, które deklarują ADL
w ostatnich 6 miesiacach, 2009 r.
Osoby z niesprawnością - porównania międzynarodowe
Odsetek populacji w wieku 20-64 lata pobierający świadczenia
z tytułu niepełnosprawności w krajach OECD, 2007 r
Źródło: OECD
0
10
20
30
40
50
60
70
80
25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-64 lata 65-74 lata 75-84 lata 85+
%
2005 2006 2007 2008 2009 2010
Źródło: EU-SILK
Subiektywna ocena stanu zdrowia - Polska
Odsetek populacji wg grup wieku oceniający swój stan zdrowia jako
zły lub bardzo zły, lata 2005-2010
Osoby z niesprawnością
Polska sytuuje się powyżej średniego w UE odsetka osób:
z długotrwałymi problemami zdrowotnymi,
oceniających swoje zdrowie jako złe lub bardzo złe,
deklarujących ograniczenia ADL,
z orzeczoną niepełnosprawnością.
Przeciętna subiektywna ocena stanu zdrowia poprawiła się jednak
od 2005 r., z wyjątkiem najstarszych grup wieku
Między 2004 a 2009 r. spadła liczba osób niepełnosprawnych prawnie,
na co wpływ miały zmiany instytucjonalne
Tendencje dla Polski
Tabela 2. Liczba i struktura osób o określonym rodzaju niepełnosprawności wg wieku, 2004, 2009
Źródło: GUS (2011), GUS (2007)
Liczba osób o określonym rodzaju niepełnosprawności
wg wieku, 2004, 2009
rok 2004 rok 2009
prawnie i
biologicznie
tylko
prawnie
tylko
biologicznie
prawnie i
biologicznie
tylko
prawnie
tylko
biologicznie
Tysiące Tysiące
ogółem 3004,0 1814,2 1387,7 1555,2 2600,1 1102,9
0-14 lat 85,0 86,3 37,6 46,4 122,7 10,7
15-29 lat 179,8 140,0 70,6 95,3 200,4 33,6
30-49 lat 532,0 333,1 196,2 212,4 414,5 119,8
50-69 lat 1401,7 888,9 450,4 655,2 1307,9 353,2
70+ lat 805,4 365,9 633,0 545,9 554,7 585,6
Źródło: GUS 2007, 2011
Tendencje dla Polski
Tabela 2. Liczba i struktura osób o określonym rodzaju niepełnosprawności wg wieku, 2004, 2009
Źródło: GUS (2011), GUS (2007)
Struktura osób o określonym rodzaju niepełnosprawności
wg wieku, 2004, 2009
rok 2004 rok 2009
prawnie i
biologicznie
tylko
prawnie
tylko
biologicznie
prawnie i
biologicznie
tylko
prawnie
tylko
biologicznie
Odsetki Odsetki
ogółem 48% 29% 22% 30% 49% 21%
0-14 lat 41% 41% 18% 26% 68% 6%
15-29 lat 46% 36% 18% 29% 61% 10%
30-49 lat 50% 31% 18% 28% 56% 16%
50-69 lat 51% 32% 16% 28% 56% 15%
70+ lat 45% 20% 35% 32% 33% 35%
Źródło: GUS 2007, 2011
Tendencje dla Polski wskaźnik zatrudnienia os. niepełnosprawnych
50,450,450,148,4 50,7
13,1 13,3 13,3 14,5 14,8
0
10
20
30
40
50
60
2007 2008 2009 2010 2011
%
cała populacja os. niepełnosprawne
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
mężczyźni kobiety miasta wieś mężczyźni
miasto
mężczyźni
wieś
kobiety
miasto
kobiety
wieś
%
2007
2008
2009
2010
2011
Źródło: BAEL GUS, 2 kw.
Tendencje dla Polski rynek pracy
Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wzrósł w latach
2007-2011 o 1,7 p.p., choć nadal pozostaje znacznie niższy
od przeciętnego w populacji.
Częściej pracują niepełnosprawni mężczyźni niż kobiety, choć
wskaźnik zatrudnienia kobiet w ostatnich latach wzrósł bardziej.
Wzrost zatrudnienia dotyczył przede wszystkim osób
z wykształceniem wyższym, Dla tych z wykształceniem gimnazjalnym
i niższym zatrudnienie spadało.
Starsze osoby z niepełnosprawnością znacząco rzadziej pracują.
Wyjątkiem jest grupa w wieku 15-24 lata, dla której wsk. zatrudnienia
spadł z 20% w 2007 r. do 11,4% w 1. kwartale 2011.
Wnioski i rekomendacje dot. potrzeb informacyjno-statystycznych
Istniejące źródła danych pozwalają na regularne monitorowanie zmian w
populacji osób z niesprawnością – jej wielkości oraz struktury wg m.in. płci,
wykształcenia, miejsca zamieszkania, aktywności zawodowej. Rzadziej
(co kilka lat) zbierane są dane na temat bardziej szczegółowych aspektów
zdrowotności.
Mimo dość wielu źródeł różnych danych informacje potrzebne w
prowadzeniu skutecznej integracyjnej polityce społecznej wobec osób
niepełnosprawnych są ograniczone.
Ważnym i mało zbadanym polem jest dynamika powstawania
i rozwijania się niepełnosprawności, napotykanych ograniczeniach
w różnych sferach, w tym edukacji i na rynku pracy
Brak jest danych dla pogłębionych analiz regionalnych, choćby tylko
na poziomie województwa, zaś ze względu na prowadzenie
skutecznej polityki należałoby wiedzieć więcej o wskaźnikach
i cechach niepełnosprawności na poziomie wszystkich powiatów.
Istotne byłyby regularnie udostępniane dane administracyjne
o korzystaniu osób z niepełnosprawnością z różnych instytucji oraz
instrumentów wsparcia ze środków publicznych i niepublicznych
według różnych charakterystyk.
Wnioski i rekomendacje dot. potrzeb informacyjno-statystycznych, c.d.
Dziękuję za uwagę
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
UJ Collegium Medicum, Instytut Zdrowia Publicznego
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
Cel badań - poznawczy > określenie
determinant i profilu niepełnosprawności w
Polsce
Metoda – własne badanie empiryczne i
analiza jednostkowych danych z EHIS/GUS
Badania empiryczne
• Dwa badania, które pozwalają spojrzeć na zjawisko niepełnosprawności od strony dwóch wyróżników niepełnosprawności: (1) ZiNF; ograniczeń funkcjonowania (mierzonego metodą testów ADL/IADL) oraz (2) AŻON; posiadania orzeczenia o niepełnosprawności i/czy niezdolności do pracy.
• Na podstawie obu badań możliwa była weryfikacja tezy o nadmiernej skali zjawiska z powodów pozazdrowotnych, a przede wszystkim z powodu łatwego dostępu do świadczeń rentowych, zarówno gdy zatrudnialność osoby z niepełnosprawnością jest niska, jak i gdy występują – trudności z miejscami pracy na lokalnym i krajowym rynku pracy.
Niepełnosprawność funkcjonalna –
zakres badań Analizy jednostkowych danych z badania EHIS/GUS na potrzeby projektu nazwano ‘zdrowie i niepełnosprawność funkcjonalna’ (ZiNF). Nie obejmują całej próby, a jedynie osoby zgłaszające występowanie problemów zdrowotnych, chorób przewlekłych bądź niepełnosprawności. Analizy zostały przeprowadzone dla populacji osób dorosłych wieku 16-69 lat, co stanowi 10 514 osób. Dzięki zastosowanym w analizach wagom wyniki są reprezentatywne dla całej populacji.
Niepełnosprawność prawna
AŻON –wywiady z osobami posiadającymi
orzeczenia w wieku 15-64 lata
Tabela1. Struktura badanych według rodzaju posiadanych orzeczeń
Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności wśród osób posiadających orzeczenie o
niezdolności do pracy
Tak Nie Nie wiem
ZUS 63,5% 29,9% 6,6%
KRUS 38,5% 56,1% 5,4%
MON/ MSWiA/ MS 37,4% 56,5% 6,1%
Źródło: wyniki badania AŻON
Porównanie – zakres niepełnosprawności Niepełnosprawność funkcjonalna ZiNF
Przeciętnie 63% osób deklaruje
występowanie ograniczeń w
realizacji podstawowych
czynności życia codziennego
(ADL) i 53% w realizacji
czynności instrumentalnych
(IADL).
Niepełnosprawność prawna AŻON
Ograniczenia funkcjonalne (ADL) na tle chorób układu – 59%,
na tle chorób układu krążenia i oddechowego - 35%,
na tle dysfunkcji narządów zmysłu – 13%
Wśród funkcji instrumentalnych (IADL) największe trudności sprawiają prace porządkowe i naprawcze w gospodarstwie domowym > całkowity brak możliwości ich wykonywania – 15%
Porównanie – schorzenia
ZiNF
Ograniczenia mobilności,
schorzenia neurologiczne i
układu krążenia
AŻON Główne problemy zdrowotne oraz ograniczenia sprawności związane są z chorobami przewlekłymi: nerwowo – mięśniowo – szkieletowymi (60%), schorzeniami narządów zmysłu (głównie słuchu i wzroku) oraz chorobami układu krążenia
Orzeczenia:
ZUS – nowotwory, choroby układu krążenia, kostno– stawowe
KRUS – choroby układu krążenia, kostno – stawowe, zaburzenia psychiczne, nowotwory ,….
Służby mundurowe - choroby układu krążenia, nerwice i zaburzenia psychiczne, schorzenia układu ruchu i obwodowego układu nerwowego
Porównanie – zdrowie
ZiNF
62% - ocenia swoje zdrowie na
poziomie niższym od dobrego,
21% jako złe lub bardzo złe
Kobiety gorzej oceniają swoje
zdrowie niż mężczyźni
Pogorszenie stanu zdrowia i
ograniczenia sprawności
pojawiają się najczęściej w wieku
około 45-ciu lat.
AŻON
Osoby z posiadanymi
orzeczeniami oceniają swój
stan zdrowia jako gorszy niż
dobry: 90% i zły – 60%
Mężczyźni częściej uzyskują
orzeczenia niż kobiety
Pogorszenie stanu zdrowia i
ograniczenia sprawności
pojawiają się najczęściej w
wieku około 50-ciu lat.
Porównanie – opieka zdrowotna
Niepełnosprawność funkcjonalna
Osoby ze znacznymi trudnościami
w wykonywaniu podstawowych
czynności życia codziennego były
3,5 razy częściej hospitalizowane
niż osoby sprawne. Przy czym,
ryzyko hospitalizacji wzrastało
wraz z ograniczeniami sprawności.
Z usług rehabilitacyjnych
korzystano dwa raczy częściej w
porównaniu z osobami sprawnymi.
Niepełnosprawność prawna
Porównanie- praca
ZiNF
Pracuje tylko 9% – 15 %
zależnie od schorzenia. Z
rynku pracy bardziej
wykluczają zaburzenia
psychiczne niż somatyczne.
Największe szanse mają osoby
z niepełnosprawnością
ruchową.
AŻON
Praca zawodowa w przeszłości dotyczyła 86%, a w wieku 50+ - 96 % zbiorowości badanych.
Dłuższy okres pracy zawodowej niż 10 lat dotyczył ¾ respondentów a niż 20 lat dotyczył - 45%.
Obecnie ¼ pracuje, także w szarej strefie. Najczęściej w zakładach pracy chronionej. Nie zmienili zawodu (92%) i nie szkolą się (93%). Posiadają kwalifikacje zawodowe i podstawowe. Pracują najczęściej, gdy posiadają wyksztalcenie wyższe.
Co umożliwiłoby pracę ?
pytanie zadawane nie pracującym
33%
32%
30%
27%
22%
20%
14%
8%
4%
Wsparcie i zrozumienie ze strony
szefa i kolegów
Czas pracy w niepełnym wymiarze
godzin
Pomoc przy pewnych obowiązkach\
czynnościach
Pomoc w dotarciu do i z pracy
Pomoc przy większości
wykonywanych obowiązków\
czynności
Elastyczne godziny pracy
Pomoc w przemieszczaniu się w
pracy
Pomoc w drobnych czynnościach
codziennych w pracy nie będących
obowiązkami służbowymi
Całkowity brak mozliwości podjęcia
pracy
Czy potrzebne byłyby specjalne warunki
(dostosowania ), aby podjąć pracę?
Porównanie – warunki bytu
ZiNF
Główne źródło utrzymania -
świadczenia długookresowe;
renta lub emerytura (51%),
AŻON
Główne źródło utrzymania – renta
(82%)
Pomoc od partnerów i rodziny (51%),
25%-30% korzysta z pomocy innych
Zagrożenie ubóstwem – 37% ocenia
swą sytuację materialną jako złą
W strukturze wydatków
indywidualnych (out of pocket) –
relatywnie duże wydatki na ochronę
zdrowia, a w tym szczególnie na leki
Bariery – niepełnosprawność społeczna
Wnioski 1. Zdrowotny i społeczny charakter niepełnosprawności
2. Narastaniem chorób przewlekłych w cyklu życia > główna
ścieżka powstawania niepełnosprawności
3. Zasadnicza część badanej populacji, która ma problemy ze
zdrowiem i sprawnością, posiada jakieś orzeczenie
lekarskie w tej sprawie. Także vice versa – osoby z
orzeczeniem mają poważne problemy zdrowotne. Ten wniosek powinien przyczynić się do przesunięcia punktu ciężkości w dyskusji na temat
niepełnosprawności z kwestionowania uprawnień do renty na podstawie ‚nieszczelnego’
orzecznictwa w kierunku działań na rzecz zdrowia i sprawności populacji, aby ograniczać
potrzebę występowania o rentę.
4. Brak aktywności zawodowej i niskie świadczenia rentowe >
zagrożenie ubóstwem
Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych
Zastosowane podejście
1. Zastosowane podejście:
szacunek kosztów niepełnosprawności w zakresie wydatków na ochronę zdrowia,
zestawienie kosztów w zakresie świadczeń i rehabilitacji oraz kosztów orzecznictwa,
symulacja efektów wzrostu aktywności niepełnosprawnych na rynku pracy i zmian demograficznych
2. Elementy kosztów
Ochrona zdrowia:
Wydatki indywidualne gospodarstw domowych związane z leczeniem osób niepełnosprawnych (w ujęciu netto),
Wydatki publiczne na ochronę zdrowia osób niepełnosprawnych (w ujęciu netto)
Zastosowane podejście – c.d.
Koszty świadczeń, rehabilitacji i administrowania:
Wydatki na świadczenia dla osób niepełnosprawnych i ich opiekunów,
Koszty administracyjne „zarządzania niepełnosprawnością”,
Wydatki PFRON na rehabilitację zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych,
Wydatki instytucji niekomercyjnych na rehabilitację osób niepełnosprawnych.
3. Osoby niepełnosprawne - definicja możliwie szeroka:
W kosztach ochrony zdrowia: osoby przewlekle chore;
W kosztach pozostałych: osoby niepełnosprawne otrzymujące świadczenia oraz usługi rehabilitacji zawodowej i społecznej
Wydatki indywidualne gospodarstw domowych
1. Źródło informacji: publikacja GUS dot. modułów zdrowotnych badania budżetów gospodarstw domowych za rok 2006 i 2010; ekstrapolacja trendu wydatków w latach 2007-2009
2. Zakres danych: wydatki na ochronę zdrowia na 1 osobę w gospodarstwie domowym z osobami przewlekle chorymi versus na 1 osobę w pozostałych gospodarstwach
3. Ujęcie netto: wydatki faktyczne minus wydatki hipotetyczne
wydatki hipotetyczne: przy założeniu, że wydatki na 1 osobę w gospodarstwie z osobami przewlekle chorymi są takie same jak na 1 osobę w pozostałych gospodarstwach
4. Elementy wydatków:
zakup leków (za IV kw.; dostosowanie do danych rocznych na podst. Zielonej Księgi – do 2008, oraz danych makro o rynku farmaceutycznym – 2008-2010),
zakup trwałych artykułów medycznych,
koszt leczenia osoby spoza gospodarstwa domowego,
wydatki powstałe przy okazji korzystania z usług opieki stacjonarnej,
wydatki powstałe przy okazji korzystania z usług opieki ambulatoryjnej (za IV kw.; dostosowanie do danych rocznych).
Wydatki indywidualne gospodarstw domowych – c.d.
Wydatki w gospodarstwach z osobami przewlekle chorymi o 100% wyższe od wydatków w pozostałych gospodarstwach i o 30% wyższe od średniej dla całej badanej populacji
Ogółem Ogółem
TAK NIE TAK NIE
OGÓŁEM 560,3 740,6 364,4 662,7 837,5 418,7
Leki 282,4 388,9 172,7 374,9 484,0 232,6
Artykuły trwałe medyczne 50,6 60,2 40,8 37,1 43,8 28,4
Leczenie osoby spoza gospodarstwa 10,3 12,4 8,2 8,1 10,8 4,5
Opieka stacjonarna 55,1 63,6 36,2 48,8 55,8 23,5
Opieka ambulatoryjna 161,8 215,4 106,6 193,8 243,0 129,7
OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Leki 50,4 52,5 47,4 56,6 57,8 55,6
Artykuły trwałe medyczne 9,0 8,1 11,2 5,6 5,2 6,8
Leczenie osoby spoza gospodarstwa 1,8 1,7 2,2 1,2 1,3 1,1
Opieka stacjonarna 9,8 8,6 9,9 7,4 6,7 5,6
Opieka ambulatoryjna 28,9 29,1 29,3 29,2 29,0 31,0
Osoby przewlekle chore
w gosp.domowym
Osoby przewlekle chore w
gosp.domowym
Struktura wydatków na 1 osobę w gosp.domowym (%)
Wydatki na 1 osobę w gosp.domowym (PLN, rocznie)
2006 2010
Wydatki indywidualne gospodarstw domowych – c.d.
Koszt niepełnosprawności w sferze indywidualnych wydatków na ochronę zdrowia (tj. różnica między wydatkami faktycznymi na ochronę zdrowia w gospodarstwach z osobami przewlekle chorymi a ich poziomem hipotetycznym) stanowił 34% w 2006 r. i 36% w 2010 r. łącznych wydatków indywidualnych.
Wzrost kosztu niepełnosprawności wolniejszy niż dynamika PKB
2006 2007 2008 2009 2010
INDYWIDUALNE WYDATKI NA OCHRONĘ ZDROWIA (efekt netto) 7 277 8 066 8 545 8 984 9 031Leki 4 183 - - - 5 422
Artykuły trwałe medyczne 376 - - - 332
Leczenie osoby spoza gospodarstwa 82 - - - 136
Opieka stacjonarna 530 - - - 696
Opieka ambulatoryjna 2 106 - - - 2 444
INDYWIDUALNE WYDATKI NA OCHRONĘ ZDROWIA (efekt netto) 0,69 0,69 0,67 0,67 0,64
Leki 0,39 - - - 0,38
Artykuły trwałe medyczne 0,04 - - - 0,02
Leczenie osoby spoza gospodarstwa 0,01 - - - 0,01
Opieka stacjonarna 0,05 - - - 0,05
Opieka ambulatoryjna 0,20 - - - 0,17
mln PLN
% PKB
Wydatki publiczne na niepełnosprawność – ochrona zdrowia
1. Źródło informacji: sprawozdania NFZ
2. Założenia:
wydatki na rehabilitację leczniczą i lecznictwo uzdrowiskowe w całości zaliczone do wydatków na niepełnosprawnych
podział pozostałych wydatków na wydatki na przewlekle chorych i pozostałych: założono tę samą strukturę sumy wydatków co w badaniach budżetów gospodarstw domowych => szacunek konserwatywny (niedoszacowanie wydatków na niepełnosprawnych)
3. Ujęcie netto: wydatki faktyczne minus wydatki hipotetyczne
wydatki hipotetyczne: przy założeniu, że wydatki NFZ na 1 osobę w gospodarstwie z osobami przewlekle chorymi są takie same jak na 1 osobę w pozostałych gospodarstwach
Wydatki publiczne na niepełnosprawność – ochrona zdrowia c.d.
Wzrost wydatków publicznych na niepełnosprawność w zakresie ochrony zdrowia z 1,2% PKB w 2006 r. do 1,6% w 2010 r.
WYDATKI PUBLICZNE NA OCHRONE ZDROWIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH 2006 2007 2008 2009 2010
OGÓŁEM 13 013 15 119 18 851 20 879 22 481
Dopłaty do leków (ujęcie netto) 2 301 2 342 2 598 2 873 3 090
Opieka medyczna (stacjonarna, ambulatoryjna; ujęcie netto) 9 330 11 146 14 217 15 586 17 086
Rehabilitacja lecznicza 1 036 1 255 1 561 1 783 1 769
Lecznictwo uzdrowiskowe 346 375 475 636 537
OGÓŁEM 1,2 1,3 1,5 1,6 1,6
Dopłaty do leków (ujęcie netto) 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2
Opieka medyczna (stacjonarna, ambulatoryjna; ujęcie netto) 0,9 0,9 1,1 1,2 1,2
Rehabilitacja lecznicza 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
Lecznictwo uzdrowiskowe 0,03 0,03 0,04 0,05 0,04
mln PLN
% PKB
Wydatki publiczne na niepełnosprawność – świadczenia
2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010
z absencją chorob. 32 564 32 934 35 362 37 893 38 858 3,1 2,8 2,8 2,8 2,7
bez absencji chorob. 25 994 25 553 26 140 26 753 27 715 2,5 2,2 2,0 2,0 2,0Świadczenia dla osób niepełnosprawnych
Pieniężne 52 140 51 592 54 059 56 574 57 588 4,9 4,4 4,2 4,2 4,1
Renty z tytułu niezdolności do pracy 21 761 21 040 21 215 21 403 21 848 2,1 1,8 1,7 1,6 1,5
Renta socjalna 1 424 1 443 1 527 1 643 1 747 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
Świadczenia rehabilitacyjne 553 615 776 891 924 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
Zasiłek wyrównawczy 0,9 0,7 0,8 0,6 0,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Absencja chorobowa (FUS i fundusze zakładów pracy) 6 570 7 381 9 222 11 140 11 143 0,6 0,6 0,7 0,8 0,8
Pomoc społeczna 69 73 103 93 76 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01
Niepieniężne 436 495 579 666 690 0,04 0,04 0,05 0,05 0,05
Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej (ZUS) 93 103 108 155 155 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01
Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych 15 33 65 80 86 0,00 0,00 0,01 0,01 0,01
Specjalistyczne ośrodki szkoleniowo-rehabilitacyjne 4 7 7 7 7 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
Pomoc społeczna 324 352 399 425 441 0,03 0,03 0,03 0,03 0,03
Świadczenia dla opiekunów niepełnosprawnych 1 750 1 887 1 939 2 056 2 429 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2
Świadczenie pielęgnacyjne 357 349 337 350 667 0,03 0,03 0,03 0,03 0,05
Zasiłek pielęgnacyjny 1 210 1 336 1 416 1 535 1 603 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1
Dodatek do zasiłku rodzinnego na niepełnosprawne dziecko 183 201 187 171 159 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01
OGÓŁEM
Wydatki na pieniężne świadczenia
dla osób niepełnosprawnych i ich opiekunów
mln PLN % PKB
Wydatki publiczne na niepełnosprawność – koszty administracyjne
2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010
Ogółem 339 363 332 0,027 0,027 0,023
Orzecznictwo o niezdolności do pracy ZUS 166 176 131 0,013 0,013 0,009
Orzecznictwo o niezdolności do pracy KRUS 31 36 37 0,002 0,003 0,003
Orzecznictwo pozarentowe * 106 117 142 151 164 0,010 0,010 0,011 0,011 0,012
Budżet państwa 51 56 69 74 80 0,005 0,005 0,005 0,005 0,006
Powiaty 55 61 73 77 84 0,005 0,005 0,006 0,006 0,006
mln PLN % PKB
Wydatki na orzecznictwo
Wydatki PFRON i instytucji niekomercyjnych
2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010
3 681 3 977 4 825 4 627 4 468 0,35 0,34 0,38 0,34 0,32
20 21 127 133 - 0,002 0,002 0,010 0,010 -
mln PLN % PKB
Wydatki
Wydatki instytucjii niekomercyjnych
PFRON
Wydatki na niepełnosprawność – podsumowanie
2006 2007 2008 2009 2010 2006 2007 2008 2009 2010
z absencją chorob. 67 929 72 757 75 170 5,3 5,4 5,3
bez absencji chorob. 58 707 61 616 64 027 4,6 4,6 4,5
z absencją chorob. 56 536 60 099 67 590 72 394 74 838 5,3 5,1 5,3 5,4 5,3
bez absencji chorob. 49 965 52 718 58 368 61 254 63 695 4,7 4,5 4,6 4,6 4,5
7 277 8 070 8 552 8 995 9 031 0,69 0,69 0,67 0,67 0,64
13 013 15 119 18 851 20 879 22 481 1,2 1,3 1,5 1,6 1,6
z absencją chorob. 32 564 32 934 35 362 37 893 38 858 3,1 2,8 2,8 2,8 2,7
bez absencji chorob. 25 994 25 553 26 140 26 753 27 715 2,5 2,2 2,0 2,0 2,0
339 363 332 0,027 0,027 0,023
PFRON 3 681 3 977 4 825 4 627 4 468 0,35 0,34 0,38 0,34 0,32
Instytucje niekomercyjne -
rehabilitacja20 21 127 133 - 0,002 0,002 0,010 0,010 -
Świadczenia
Orzecznictwo
Wydatki na niepełnosprawność
OGÓŁEM (bez inst.komerc.)
Inywidualne na ochronę zdrowia (efekt
netto)
Publiczne na ochronę zdrowia (efekt
netto)
OGÓŁEM (bez inst.komerc. I
orzecznictwa)
mln PLN % PKB
Wydatki na niepełnosprawność / osobę niepełnosprawną 2006 2007 2008 2009 2010
nominalnie realnie
KOSZTY OPIEKI NAD PRZEWLEKLE CHORYMI
Na 1 osobę przewlekle chorą PLN 2 097 2 257 2 490 2 639 2 762 - -
dynamika r/r realna % - 5,1 5,8 2,4 2,0 31,7 16,2
koszty indywidualne ochrony zdrowia PLN 748 782 773 791 788 - -
dynamika r/r realna % - 2,0 -5,1 -1,2 -2,9 5,3 -7,2
koszty sektora ochrony zdrowia PLN 1 338 1 464 1 704 1 835 1 961 - -
dynamika r/r realna % - 6,8 11,6 4,1 4,1 46,5 29,2
orzecznictwo pozarentowe PLN 11 11 13 13 14 31,2 15,8
dynamika r/r realna % - 1,7 8,8 -0,2 4,9 31,2 15,8
Na 1 osobę niepełnosprawną z orzeczeniem PLN - - 18 604 20 161 21 568 - -
dynamika r/r realna % - - - 4,7 4,3 - -
koszty świadczeń i PFRON PLN 15 709 16 525 18 487 20 025 21 456 - -
dynamika r/r realna % - 2,7 7,3 4,7 4,4 36,6 20,5
koszty świadczeń PLN 13 761 14 299 15 606 17 072 18 477 - -
dynamika r/r realna % - 1,4 4,7 5,7 5,5 34,3 18,4
PFRON PLN 1 949 2 225 2 881 2 953 2 979 - -
dynamika r/r realna % - 11,5 24,2 -0,9 -1,7 52,9 34,8
2010/2006
KOSZTY OPIEKI NAD NIEPEŁNOSPRAWNYMI Z
ORZECZENIAMI
Symulacje – koszt niskiej aktywności zawodowej
niepełnosprawnych
2010 2011 2010 2011
AKTYWNOŚĆ NIEPEŁNOSPRAWNYCH (niepełnosprawność umiarkowana lub lekka + orzeczenie) - BAEL
Wskaźnik zatrudnienia (%) 13,0 12,6 - -
Średni dochód z pracy (PLN) 1404 1475 - -
% średniego wynagrodzenia w gospodarce 42,7 42,7 - -
KOSZT NISKIEGO UCZESTNICZENIA W RYNKU PRACY
Oszczędności w wydatkach na świadczenia
20% wskaźnik zatrudnienia 1 569 1 528 0,1 0,1
30% wskaźnik zatrudnienia 3 800 3 583 0,3 0,2
Dodatkowe dochody dla osób niepełnosprawnych podejmujących pracę (kwota brutto)
20% wskaźnik zatrudnienia 1 661 1 610 0,1 0,1
30% wskaźnik zatrudnienia 4 022 3 776 0,3 0,2
Wskaźnik zatrudnienia dla całej populacji 47,6 48,0 - -
mln PLN % PKB
Symulacje – efekt zmian demograficznych
2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030 2035
Liczba osób niepełnosprawnych z
orzeczeniem (tys. osób)1 675 1 567 1 500 1 534 1 507 1 517 1 586 1 662
Liczba osób przewlekle chorych
tys. osób (EUROSTAT)9 861 10 457 10 760 11 130 11 553 11 982 12 384 12 697
Założenia symulacji:
prognoza demograficzna GUS
udziały niepełnosprawnych w odpowiednich grupach wiekowych utrzymane w latach 2011-2035 na poziomie z 2010 r.
Wyniki symulacji:
powrót liczby niepełnosprawnych z orzeczeniem w 2035 r. do poziomu z 2008 r.
Wzrost liczby osób przewlekle chorych z 10,8 mln w 2010 r. do 12,7 mln w 2025 r. (o blisko 20%)
Symulacje – finansowy efekt zmian demograficznych Założenia:
utrzymanie realnego wzrostu poszczególnych pozycji kosztów na 1 niepełnosprawnego na poziomie z 2010 r.
dynamika PKB, CPI – prognoza własna
2008 2009 2010 2015 2020 2025 2030 2035
Wydatki ogółem 4,6 4,6 4,5 4,8 5,1 5,4 5,8 6,2
Wydatki na świadczenia, rehabilitację
osób prawnie niepełnosprawnych
oraz administrowanie (bez absencji
chor.)
2,4 2,4 2,3 2,5 2,7 2,9 3,2 3,6
świadczenia 2,0 2,0 2,0 2,2 2,4 2,7 3,0 3,4
PFRON 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2
orzecznictwo rentowe 0,02 0,02 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01
Wydatki na ochronę zdrowia osób
przewlekle chorych2,2 2,2 2,2 2,3 2,5 2,5 2,6 2,6
Indywidualne 0,7 0,7 0,6 0,6 0,5 0,5 0,4 0,4
Publiczne 1,5 1,6 1,6 1,7 1,9 2,0 2,1 2,2
Orzecznictwo pozarentowe 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02
% PKB
Podsumowanie 1. Koszty niepełnosprawności – liczone z jednej strony dość konserwatywnie, z
drugiej – przy zastosowaniu możliwie szerokiej definicji niepełnosprawnych,
stanowiły w 2010 r. 5,3% PKB (4,5% bez wydatków na absencję chorobową).
Wielkość ta była stabilna w okresie 2006-2010, przy wzroście publicznych
wydatków na ochronę zdrowia niepełnosprawnych (w ujęciu netto) i spadku
w relacji do PKB pozostałych pozycji wydatkowych.
2. Średni poziom wydatków na ochronę zdrowia osób przewlekle chorych
(ujęcie netto) spowolnił w ostatnich latach, chociaż w całym okresie 2006-2010
wzrósł o 29% realnie.
3. Średni poziom wydatków na świadczenia skierowane do osób z orzeczeniem o
niezdolności do pracy wzrosły w tym okresie o 18% realnie, a w latach 2009-
2010 ich dynamika przyspieszyła do ponad 5% rocznie.
4. Zwiększenie wskaźnika zatrudnienia wśród osób z częściową
niepełnosprawnością do 30% (z obecnych poniżej 13%) dałoby oszczędności
w systemie świadczeń w wys. 0,2-0,3% PKB i tyle samo dochodów z pracy
brutto osób, które podjęły pracę.
Podsumowanie
5. Symulacja efektu czynnika demograficznego wskazuje na powrót liczby osób
z orzeczeniem o niepełnosprawności do poziomu z 2008 r., i znaczny wzrost
liczby osób przewlekle chorych
6. Efekt finansowy starzenia się społeczeństwa przy obecnych wskaźnikach
niepełnosprawności oraz utrzymaniu obecnych realnych wzrostów średnich
wydatków na daną pozycję kosztów wskazuje na wzrost obciążenia kosztami
niepełnosprawności z 4,5% PKB w 2010 r. do 6,2% w 2035 r., co wynika
głównie ze wzrostu kwoty świadczeń i publicznych nakładów na ochronę
zdrowia przewlekle chorych.
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
UJ Collegium Medicum - Instytut Zdrowia Publicznego
Wnioski – zakres
1. Definiowanie niepełnosprawności > dominacja podejścia medycznego; rozpoczęto prace, umożliwiające wprowadzanie elementów funkcjonalnych i społecznych
2. Statystyka > dominacja prawnej definicji niepełnosprawności (osoby z orzeczeniami), początki wprowadzania definicji związanych z ograniczeniami funkcjonalności (EHIS/GUS)
3. Statystyczny obraz niepełnosprawności zafałszowuje rzeczywistość > zmniejsza się zakres niepełnosprawności prawnej na skutek zmian instytucjonalnych a nie na skutek występowania poważnych problemów zdrowotnych (Eurostat) oraz ograniczeń w funkcjonalności (EHIS).
Wnioski – determinanty i profil
Dominujący obraz
• Poważne problemy ze zdrowiem, narastające w cyklu życia (choroby przewlekle)
• Zewnętrzne bariery aktywności (ograniczenia rehabilitacji zawodowej i bariery infrastrukturalne) oraz integracji (niedostosowania i ograniczenia tolerancji) > niepełnosprawność społeczna
• Cechy niskiej zatrudnialności osób niepełnosprawnych poza zdrowiem: niskie kwalifikacje i brak motywacji do przezwyciężania trudności
Wnioski – orzecznictwo lekarskie
1. Kilka instytucji orzeczniczych z różnymi i licznymi regulacjami
2. Różne treści orzekania: o niezdolności do pracy/służby, uszczerbku na zdrowiu oraz o niepełnosprawności
3. Lekarze są w stanie oceniać niewydolność organizmu oraz uszczerbek na zdrowiu oraz po przeszkoleniu (i we współpracy np. z pielęgniarką czy pracownikiem socjalnym) także niesprawność funkcjonalną (podstawową –ADL i instrumentalną - IADL) a oceniają niezdolność do pracy
4. Mimo dwuinstancyjności orzekania, występują znaczące odwołania od decyzji organów do Sadów Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Wnioski – koszty niepełnosprawności
Całkowity poziom kosztów oszacowany na około 62 mld PLN – 4,6% PKB
Dwa rodzaje kosztów:
• Koszty indywidualne (osoby niepełnosprawnej oraz jej rodziny) – około 14,6 % kosztów całkowitych
• Koszty społeczne (publiczne):
– Na świadczenia pieniężne (głównie renty) – 40%
– Na usługi sektora zdrowotnego (efekt netto) – 1/3 kosztów całkowitych
Koszty niepełnosprawności
projekcje i symulacje
Projekcja kosztów niepełnosprawności przy założeniu postępującego procesu starzenia się populacji i wzroście niepełnosprawności funkcjonalnej oraz przy dotychczasowym trendzie wzrostu średniego wydatku rentowego dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności i tym samym zakresem publicznej ochrony zdrowia dla osób przewlekle chorych, daje stopniowo rosnący udział w PKB w okresie najbliższych 25-30 lat; z 4,5% PKB do 6,2% PKB.
Trzeba zauważyć, że są to koszty ponoszone przy bardzo miernym efekcie w dziedzinie rehabilitacji zawodowej i integracji społecznej osób niepełnosprawnych. Wprowadzenie w istotnej skali rozwiązań pozwalających na wzrost zatrudnialności osób niepełnosprawnych, zauważalny wzrost integracji społecznej i poprawę ich jakości życia osób niepełnosprawnych oznaczałoby zwiększenie wydatków związanych z niepełnosprawnością, przynajmniej o 1% PKB.
Rekomendacje
Główne kierunki:
- Orzecznictwo
- Rehabilitacja zawodowa
- Poprawa narzędzi sprawiedliwej oraz efektywnej
polityki wobec osób z niepełnosprawnością
- Opieka zdrowotna i rehabilitacja medyczna
- Zwalczanie barier
Orzecznictwo
Przygotowanie ustawy orzeczniczej:
- orzekanie o zdolności do pracy; opracowanie standardów
- wprowadzenie kryteriów funkcjonalności, wynikających z zastosowania ICF
- nie tylko lekarze; zapewnienie udziału innych rzeczoznawców
- zapewnienie kwalifikacji i kształcenia lekarzom orzekającym oraz innym rzeczoznawcom
Instytucje orzecznicze
Rozważenie konsolidacji – jedna instytucja
Instytucja przyjazna osobom z niepełnosprawnością, z cierpliwością i w sposób zrozumiały przekazującej informacje oraz zdecydowanie mniej biurokratycznej
Zdefiniowanie statusu lekarza orzecznika; albo to będzie
urzędnik państwowy należący do korpusu publicznej służby medycznej, albo tylko samodzielny lekarz z odpowiednimi specjalnościami i certyfikatem, uprawniającym do pracy orzeczniczej, zakontraktowany przez instytucję publiczną/niepubliczną, …
Narzędzia polityki wobec osób
niepełnosprawnych
• Poprawa statystyki niepełnosprawności, rejestrów schorzeń, monitorowanie orzecznictwa i systematyczne sprawozdawanie - podstawą polityki opartej na faktach
• Koordynowanie spraw dotyczących osób z niepełnosprawnością na szczeblu rządowym w jednej odpowiednio umocowanej instytucji z kompetencjami oddziaływania na działania resortowe, a szczególnie Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Edukacji i innych ministerstw, a także wzrost możliwości oddziaływania na samorząd terytorialny; w zależności od rodzaju problemu, np. spraw infrastruktury i budownictwa mieszkaniowego
Niezbędne programy
• Zbudowanie kompleksowego systemu rehabilitacji zawodowej i integracji społecznej osób z niepełnosprawnością
• Znoszenie niepełnosprawności społecznej > likwidacja barier architektonicznych, transportowych, organizacyjnych i regulacyjnych
• Przygotowanie narodowego programu profilaktyki i leczenia chorób przewlekłych oraz rehabilitacji osób z ograniczeniami sprawności oraz podjęcie działań do przygotowania ustawy o zdrowiu publicznym
Wiceprzewodnicząca Zarządu Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
Prezes Honorowy Polskiego Stowarzyszenia
Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
Zespół Ewaluacji i Monitoringu Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych
Zastosowana ankieta została opracowana w nawiązaniu do rekomendacji dla przyszłego systemu orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy przygotowanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Ankieta zawierała 32 pytania zamknięte ustalające stosunek badanych do określonych kwestii, umożliwiając jednocześnie dodanie obszernego komentarza. Ankieta została rozesłana e-mailowo do krajowych i regionalnych zarządów oraz kół organizacji zrzeszonych w Polskim Forum Osób Niepełnoprawnych, a także do wybranych osób zaufania publicznego – łącznie na 353 adresy. Uzyskano 77 wypełnionych ankiet, co stanowi 21,8 % grupy potencjalnych respondentów. Badanie przeprowadzono w dniach 1 - 14 marca 2012 r.
WSTĘP
1. Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym 2. Polski Związek Niewidomych 3. Polski Związek Głuchych 4. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków 5. Towarzystwo Pomocy Głuchoniewidomym 6. Ogólnopolska Federacja Organizacji Osób Niesprawnych Ruchowo 7. Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki 8. Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych 9. Stowarzyszenie „Otwarte Drzwi” 10. Fundacja Inwalidów i Osób Niepełnosprawnych "Miłosierdzie"
Organizacje reprezentowane przez Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych
1. System orzeczniczy w Polsce powinien być oparty o odrębną ustawę kompleksowo regulującą wszystkie zagadnienia związane z orzecznictwem (takie jak: przedmiot pracy orzeczniczej; ocena stopnia uszczerbku na zdrowiu; ocena trudności w pełnieniu funkcji życiowych, ocena niezdolności / zdolności do pracy; rola, kompetencje i status rzeczoznawców; struktura systemu; skład i zasady pracy komisji orzekających; procedury i zasady finansowania; kontrola działalności orzeczniczej i inne).
2. Dotychczasowe rozwiązanie w postaci kilku odrębnych instytucji orzeczniczych (KRUS, ZUS, MSWiA, wojsko) jest dobre i nie wymaga zmian.
3. W Polsce powinna być tylko jedna instytucja orzecznicza odpowiadająca na różne potrzeby (np. zatrudnienia, rehabilitacji, wsparcia, uprawnień itp.) .
4. Orzekanie nie powinno ograniczać się do identyfikowania medycznych przyczyn niepełnosprawności, lecz ustalać zarówno medyczne, jak i pozamedyczne (społeczno-środowiskowe i osobowe) czynniki zakłóceń funkcjonowania osoby niepełnosprawnej.
5. Osoba niepełnosprawna powinna otrzymywać jedno orzeczenie dla różnych celów (np. odpowiedniego zatrudnienia, zaopatrzenia w sprzęt ortopedyczny i pomocniczy, rehabilitacji, edukacji, pomocy społecznej, uzyskiwanych uprawnień, świadczeń socjalnych itp.).
6. Orzecznictwo dla dzieci powinno być wykonywane przez odrębny wyspecjalizowany zespół.
7. Instytucja orzecznicza powinna być państwowa.
8. Instytucja orzecznicza powinna być niezależna od państwa.
9. Nowe rozwiązania w zakresie orzecznictwa powinny uwzględniać szybki i skuteczny system odwoławczy.
10. Nowe rozwiązania w zakresie orzecznictwa powinny uwzględniać procedurę odwoławczą do sądów.
11. Nowe rozwiązania w zakresie orzecznictwa powinny rozdzielać funkcje wypłacania (ubezpieczeń, rent) od funkcji orzeczniczych.
12. Orzekanie o niepełnosprawności powinno następować w zespołach orzekających (nie jednoosobowo).
13. Skład zespołu orzekającego powinien być ustalany w zależności od orzekanego przypadku.
14. Przewodniczącym zespołu orzekającego powinien być lekarz orzecznik - specjalista z zakresu orzekanej niepełnosprawności.
15. Zespół orzekający powinien składać się nie tylko z lekarzy, ale także ze specjalistów z dziedzin właściwych dla rodzaju niepełnosprawności i problemów osoby orzekanej.
16. W przypadku gdy instytucja orzecznicza byłaby państwowa, to lekarze orzecznicy powinni posiadać status urzędnika państwowego.
17. Orzecznicy oprócz zatrudnienia w zespołach orzekających powinni praktykować w swojej specjalności.
18. Orzecznicy powinni posiadać stosowne certyfikaty.
19. Certyfikaty członków zespołów orzekających powinny być odnawiane.
20. Orzeczenie powinno ustalać procent uszczerbku na zdrowiu.
21. Orzeczenie powinno ustalać stopień zdolności do pracy.
22. Orzeczenie powinno ustalać stopień zdolności do niezależnego funkcjonowania.
23. Orzeczenie powinno identyfikować ograniczenia w niezależnym funkcjonowaniu.
24. Orzeczenie powinno ustalać konieczne formy wsparcia, pomocy i opieki wynikające ze zidentyfikowanych ograniczeń w niezależnym funkcjonowaniu.
25. Orzeczenie powinno wskazywać, jakie rodzaje pracy może wykonywać osoba orzekana.
26. Orzeczenie powinno wskazywać, jakiego rodzaju prace nie mogą być wykonywane przez osobę orzekaną.
27. Orzeczenie powinno wskazywać uprawnienia do rehabilitacji.
28. Orzeczenie powinno wskazywać uprawnienia w zakresie edukacji ustawicznej (ułatwiające funkcjonowanie w zmieniającym się otoczeniu).
29. Nowe rozwiązania w zakresie orzecznictwa powinny gwarantować stosowanie jednolitego standardu orzeczniczego.
30. Osoba orzekana powinna mieć prawo uczestniczenia w procesie orzekania wraz z wybranym przez siebie obrońcą praw / osobą zaufania.
31. Członkowie zespołów orzekających powinni systematycznie uczestniczyć w doskonaleniu zawodowym w obszarze orzecznictwa.
32. Elektroniczny Krajowy System Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności powinien zostać tak rozszerzony, aby umożliwić wykorzystanie zbieranych danych sprawozdawczych dla opracowywania raportów diagnostycznych oraz analiz dla potrzeb polityki społecznej.
Dziękujemy za uwagę!
Recommended