View
218
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
Uniwersytetim. A. Mickiewiczaw Poznaniu
Jestem za, a nawet przeciw, czyli o ocenie gotowości do nauki dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym
Dr Paweł KlekaZakład Podstaw Badań PsychologicznychInstytut Psychologii UAM
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
współautorzy badań:
dr hab. Błażej Smykowski - badania nad gotowością
dr Sławomir Jabłoński - badania nad mową pisaną
2
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
3
- Wiek szkolny
- Za i przeciw
- Wyniki badań własnych
- Wnioski i rekomendacje
Agenda
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
4
- Wiek szkolny
- Za i przeciw
- Wyniki badań własnych
- Wnioski i rekomendacje
Agenda
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Wiek szkolny w Europie5
Źródło: tvn24.pl
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Wiek szkolny w Europie
Na świecie, tak jak w Europie, większość krajów wysyła 6-latki do szkoły
6
Wiek Kraj
Cztery (1) Irlandia Północna
Pięć (5) Cypr, Anglia, Malta, Szkocja, Walia
Sześć (23) Austria, Belgia, Chorwacja, Czechia, Dania, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Islandia, Irlandia, Włochy, Liechtensztajn, Luxemburg, Holandia, Norwegia, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwajcaria, Turcja
Siedem (7) Bułgaria, Estonia, Finlandia, Litwa, Łotwa, Serbia, Szwecja
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Udział czterolatków w systemie edukacji (przedszkola)7
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Kilka uwag podsumowywujących
Wiele krajów posiada system edukacji zajmujący się większością dzieci przed pójściem do szkoły.
Kilka krajów pozwala dzieciom na wcześniejsze rozpoczęcie szkoły po konsultacji z nauczycielami i /lub na podstawie wyniku testów
W kilku krajach wiek pójścia do szkoły jest wiekiem maksymalnym i większość dzieci rozpoczyna edukację przed tym wiekiem
Np. W Anglii i Walii oficjalnie po skończeniu 5 lat, praktycznie mając 4 ponieważ przyjmowane są w roku w którym skończą 5 lat
8
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Ciekawostka?
Pierwsza dyskusja nad wiekiem rozpoczęcia edukacji odbyła się w Angli w 1870
Wiek poniżej 6\7 podyktowany był dwoma powodami:
zabranie dzieci z domów, w których były wykorzystywane (brak praw ograniczających pracę dzieci)
zabranie dzieci z ulic
Obecnie jest to powód głównie polityczno-ekonomiczny:
wcześniejsza edukacja to wcześniejsze wejście na rynek pracy co przekłada się na PKB
9
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
System edukacji w Polsce
Od lipca 1961 obowiązywała ustawa o rozwoju systemu oświaty i wychowania.
Funkcjonował następujący schemat organizacji szkolnictwa:
1 szkoła podstawowa - 8-letnia
2 zasadnicza szkoła zawodowa
3 szkoły średnie, które kończyła matura
4 szkolnictwo wyższe - uniwersytety, akademie, politechniki;
W 1991 roku wprowadzono ustawę o systemie oświaty, która została znowelizowana w roku 1999. Główne zmiany to nauczanie religii w szkołach, programy autorskie, możliwość funkcjonowania różnych typów szkół, na przykład wyznaniowych czy prywatnych.
Schemat organizacji szkolnictwa obejmuje:
1 przedszkole
2 zerówka - obowiązkowa
3 szkoła podstawowa - 6 lat
4 gimnazjum - 3 lata
5 szkoła średnia - (matura)
6 studia wyższe
10
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
System edukacji w Polsce11
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Żłobek Przedszkole „0“ szkoła podstawowa Gimnazjum sz.średnia
nauka obowiązkowa
Okres sensytywny
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
12
- Wiek szkolny
- Za i przeciw
- Wyniki badań własnych
- Wnioski i rekomendacje
Agenda
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Zdaniem rodziców:
Minusy wcześniejszego pójścia:
• O rok mniej swobodnej zabawy i beztroskiego życia,
• Pierwszoklasiści przerabiają ten sam materiał co klasa „0”, tylko szybciej i już jako obowiązek,
• Zarówno dla dziecka jak i dla nas, ogromne zmiany i większe poświęceniu czasu,
• Wcześniejsze wydatki na książki i przybory szkolne,
• Ryzyko iż dziecko nie jest gotowe na taki skok oraz, że sobie nie poradzi, co może mu zaszkodzić,
• Zajęcia w przedszkolu trwają 8 godzin, szkoła ma różny plan lekcji, co utrudnia nam rodzicom spokojną pracę, gdyż musimy się podporządkować pod plan lekcji dziecka,
• W przedszkolu dzieci są pilnowane z jedzeniem, higieną itp. w szkole zaś jest zdane samo na siebie. Rodzice nie są więc pewni czy ich 6 latek nie chodzi głodny i brudny,
• Dokuczanie przez starsze dzieci.
Plusy wcześniejszego pójścia do szkoły:
• Wcześniejsze zdobycie wiedzy i możliwości zdobycia osiągnięć w przyszłości,
• W przypadku dzieci zdolnych oraz rozwijających się szybciej od rówieśników, prawidłowy rozwój,
• Szybsze usamodzielnienie i nauka odpowiedzialności,
• Szybsza nauka nawiązywania kontaktów i pracy w zespole.
13
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Z punktu widzenia psychologii rozwoju
Minusy wcześniejszego pójścia:
• O rok mniej swobodnej zabawy i beztroskiego życia,
• Pierwszoklasiści przerabiają ten sam materiał co klasa „0”, tylko szybciej i już jako obowiązek,
• Zarówno dla dziecka jak i dla nas, ogromne zmiany i większe poświęceniu czasu,
• Wcześniejsze wydatki na książki i przybory szkolne,
• Ryzyko iż dziecko nie jest gotowe na taki skok oraz, że sobie nie poradzi, co może mu zaszkodzić,
• Zajęcia w przedszkolu trwają 8 godzin, szkoła ma różny plan lekcji, co utrudnia nam rodzicom spokojną pracę, gdyż musimy się podporządkować pod plan lekcji dziecka,
• W przedszkolu dzieci są pilnowane z jedzeniem, higieną itp. w szkole zaś jest zdane samo na siebie. Rodzice nie są więc pewni czy ich 6 latek nie chodzi głodny i brudny,
• Dokuczanie przez starsze dzieci.
Plusy wcześniejszego pójścia do szkoły:
• Wcześniejsze zdobycie wiedzy i możliwości zdobycia osiągnięć w przyszłości,
• W przypadku dzieci zdolnych oraz rozwijających się szybciej od rówieśników, prawidłowy rozwój,
• Szybsze usamodzielnienie i nauka odpowiedzialności,
• Szybsza nauka nawiązywania kontaktów i pracy w zespole.
14
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Co na to „amerykańscy naukowcy“ ;-) ?
Raport National Association for the Education of Young Children w podsumowaniu stwierdza, że:
1. nauczanie młodszych dzieci wydaje się dobre na krótką metę, ale badania nie potwierdzają przewagi tych dzieci nad zaczynającymi naukę później,
2. Dla większości dzieci 5 lat to zbyt wcześnie,
3. Uczenie 5-latków czytania i pisania zmniejsza ich zainteresowanieksiążkami w późniejszym wieku
Badania w USA nad wiekiem rozpoczęcia nauki szkolnej
1. Zezwolenie na posyłanie dzieci wg oceny rodziców, zwiększa zróżnicowanie wiekowe w klasach, co jest bardzo niewygodne dla nauczycieli
2. Brak dowodów na zalety lub wady późniejszego rozpoczęcia szkoły
15
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Wiek pojawienia się gotowości do nauki pisania
4 i 5 latki potrafią rozróżnić litery od znaków bez znaczenia
(Yannicopoulou, A. (2006). The influence of environmental print on preschoolers’ literacy development in a two-alphabet society. L1 – Educational Studies in Language and Literature 6 (1), 1-12)
Przedszkolaki badane w Grecji potrafią w 87% poprawnie rozpoznać złość i w 83% grzeczność w dymkach komiksowych
(Yannicopolou, A. (2004). Visual aspects of written texts: preschoolers view comics. L1 – Educational Studies in Language and Literature 4: 169–181)
16
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Jak klimat wokół 6-latków w szkole jest u nas?
Polski resort edukacji przywołuje wyniki badania przeprowadzonego przez Wyższą Szkołę Nauk Społecznych "Pedagogium", które opublikowano w ubiegłym roku.
Wynika z nich, że 87 proc. ankietowanych rodziców, którzy posłali swoje dzieci w wieku 6 lat do szkoły, zauważyło u nich pozytywne zmiany.
79 proc. rodziców ponownie podjęłoby decyzję o wcześniejszymrozpoczęciu nauki przez ich dzieci.
89,4 proc. rodziców oceniało: „dobrze” lub „dobrze z zastrzeżeniami” poziom przygotowania szkoły do rozpoczęcia prac z uczniami sześcioletnimi.
17
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Różnice między 6 i 7-latkami w szkole
Nawet jeśli niektóre badania pokazują dobroczynny wpływ wcześniejszej edukacji na niektóre zdolności dzieci, to uczenie się jest zawsze silniejszym efektem niż wiek.
Starsze i młodsze dzieci korzystają w równym stopniu z edukacji (Oshima & Domaleski, 2006; Stipek, 2002).
Dzieci, które później zaczynają szkołę częściej obciążone są problemami z zachowaniem, choć wyniki badań nie są jednoznaczne (Byrd, Weitzman, & Auinger, 1997; Lincove & Painter, 2006; Mayer & Knutson, 1999).
Cook, J.L. (2009). Child Development Principles and Perspectives, p. 176.
18
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Wiek a wyniki egzaminacyjne na koniec szkoły podstawowej w Polsce19
Dolata, R., Pokropek, A. (2015) ,,Czy warto urodzić się w styczniu? Wiek biologiczny a wyniki egzaminacyjne” za smarterpoland.pl
M =
10
0, S
D =
15
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
20
- Wiek szkolny
- Za i przeciw
- Wyniki badań własnych
- Wnioski i rekomendacje
Agenda
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
21
Dwa obszary badawcze:
1. Gotowość do nauki czytania i pisania
2. Gotowość do nauki szkolnej
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Czynniki rozwoju mowy pisanej22
Źródło: Jabłoński (2013)
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Bateria do badania czytania i pisania
1. Co to jest? [odróżnianie rysunków i pisma]
2. Co ja robię? [odróżnianie czynności rysowania i pisania]
3. Znajdź taki wyraz
4. Porównaj wyrazy
5. Napisz wyraz
6. Przeczytaj wyraz
7. Napisz zdanie
8. Podziel na zdania
9. Ułóż opowiadanie
23
Stadiu
m N
aiwn
e
Stadiu
m Zew
nętrzn
e
Stadiu
m W
ewn
ętrzne
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Badania własne
Próba dzieci zaczynających szkołę jako 6 i 7-latki:
120 dzieci z klasy I
116 dzieci z klasy 2
78 dzieci z klasy 3
Dobrane parami pod względem:
- urodzenia z dokładnością do dnia
- kolejność narodzin
- liczby dzieci w rodzinie
- wykształcenie matki (wyższe w klasach 1 i 3 dzieci 6-letnich)
- wykształcenie ojca (wyższe w klasie 1 dzieci 6-letnich)
24
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
25
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Wiek a wyniki szkolne
Dlaczego dzieci o rok młodsze nie różniły się umiejętnościami czytania i pisania skoro radzą sobie systematycznie słabiej?
26
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Badanie inteligncji płynnej
Dlaczego dzieci o rok młodsze nie różniły się umiejętnościami czytania i pisania?
27
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Wnioski z badań nad mowa pisaną
Skoro zaczynający edukację jako 6-latki są mniej zróżnicowani pod względem inteligencji niż ich starsi koledzy z badanej próby, możemy przypuszczać, że są także mniej zróżnicowane niż ich rówieśnicy z całej populacji.
Uczniowie zaczynający edukację w młodszym wieku osiągnęli taki sampoziom rozwoju umiejętności posługiwania się pismem, jaki ich starsi o rok koledzy
Najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem efektu zrównania poziomów mowy pisanej w porównywanych grupach są lepiej rozwinięte predyspozycje wrodzone, wyrażane wyższymi wynikami Testu matryc Ravena oraz wyższy status społeczny rodziny, wynikający z wyższegowykształcenia rodziców.
28
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Badania ogólnopolskie
Dzieci rozpoczynające naukę w wieku 6 lat były starsze średnio o 6 tygodni i nieco wyższe od sześciolatków uczęszczających do zerówek (Kaczan i Rycielski, 2014).
Wynik ten można interpretować w kategoriach poziomu rozwoju biologicznego, nieco bardziej zaawansowanego u pierwszej grupy dzieci.
Ustalono również, że rodzice, którzy posłali dziecko sześcioletnie do klasy pierwszej byli nieco lepiej wykształceni od rodziców sześciolatków w oddziałach przedszkolnych.
Raportowane więc przez różnych badaczy bardzo dobre wyniki dzieci posłanych do szkoły o rok wcześniej niż zwykle (w porównaniu z siedmiolatkami) mogą wynikać ze specyficznych predyspozycji grupy.
Badania IBE w 2012 i 2013 na 3029 dzieciach 6 letnich
29
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
30
2. Gotowość do nauki szkolnej
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Kontekst rozwoju dziecka31
Kulturowo-historyczna teoria rozwoju wyższych funkcji psychicznych(Wygotsky, L.S. 1971)
Rozwój biologiczny Normy społeczneRozwój psychiczny
Rozwijające się Dziecko Dorośli i ich światinternalizacja
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Teoria rozwoju wyższych funkcji psychicznych 2/332
Dorośli i ich światDorośli i ich światPragnienia
Cele
Reguły fizyczne i społeczne
Konflikty
Motywacja dounikania nieprzyjemności
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Momentintelektualny
Teoria rozwoju wyższych funkcji psychicznych 3/333
Motywacja dounikania nieprzyjemności
Motywacja dorozwoju społecznego
Rozwój mowy
Pragnienia Cele
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Dynamika sposobu funkcjonowania dziecka przedszkolnego34
Źródło: Smykowski 2015, na podstawie Wygotski, 1971
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Naturalność kryzysu 7-latka
Około 7 roku życia dziecko również pod nieobecność dorosłego dąży do rozpoznania społecznego znaczenia tego co przeżywa i zachowania się zgodnie z tym rozpoznaniem.
Moment intelektualny realizuje więc funkcję, którą wcześniej realizował dorosły.
Dziecko, odwzorowując intelektualne działania dorosłego, samo podejmuje się rozpoznania społecznego znaczenia swojego przeżycia. W efekcie jego przeżycia nabierają usensownionego i uogólnionego charakteru
Zachowanie dziecka z kolei jest reakcją na to rozpoznanie.
35
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Psychometryczne bla bla bla ;-)36
Skala SR-S (Smykowski, B., Kleka, P. (2016)
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Wyniki wstępne37
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Plany dotyczące narzędzia SR-S
Kolejny etap prac nad narzędziem będzie związany z badaniem dzieci w wieku 7-9 lat
Dla tej grupy wiekowej będzie to informacja o domykającym się procesie rozwojowym i o końcu rozwojowej funkcji nauczania reaktywnego.
Dalszy rozwój, i jego kulturowa stymulacja, będzie związany z innymi procesami, niż uczestniczące w zmianie spontanicznego na reaktywny sposób funkcjonowania.
38
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
39
- Wiek szkolny
- Za i przeciw
- Wyniki badań własnych
- Wnioski i rekomendacje
Agenda
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Zagrożenia i szanse
Wcześniejsze wystawienie na wymagania szkolne jest skorelowane z wyższym poziomem lęku, niższą samooceną oraz niższą motywacją do uczenia się
Różnice w umiejętności czytania zanikają w trakcie edukacji, lecz dzieci zaczynające wcześniej mają mniej pozytywne nastawienie do czytania
(badania w Nowej Zelandi: porównanie 11-latków zaczynających jako 5 i 7-latki)
Badania w 55 krajach na świecie nie wykazały związku między wiekiem rozpoczęcia szkoły a umiejętnością czytania w wieku 15 lat
Badania w Angli na 3000 dzieci z trudnych domów wykazały duży wpływ na wyniki szkolne edukacji przedszkolenj opartej na zabawie.
http://www.cam.ac.uk/research/discussion/school-starting-age-the-evidence#sthash.r2k0Bp0u.dpuf
40
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Wpływ środowiska41
Dom z książkami
Rodzice pozytywnie nastawieni do czytania
Dziecko zaczyna czytać wcześniej
Formalna nauka czytania
Zrównanie wyników dzieci
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
Rekomendacje dla oświaty - Ważność zabawy!
1. Promować świadomość ogromnego znaczenia nauki przez zabawę
2. Umożliwiać i wspierać organizację czasu i przestrzeni do zabawy
3. Projektować sytuacje sprzyjające podejmowaniu ryzyka i budowaniu odporności na porażki podczas zabawy
42
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
43
To nie dzieci powinny być gotowe do szkoły -to szkoła powinna być gotowa na dzieci, bez względu na poziom umiejętności i zasoby jakie mają przychodząc do niej.
Słowo na koniec
NAZWA INSTYTUCJI
MENU WIDOK -> WZORZEC SLAJDÓW• wpisać nazwę instytucji• usunąć ramkę z tym opisem• przejść na slajd z układem śródtytułu, j.w.MENU WIDOK -> NORMALNY
UNIWERSYTET IM. A. MICKIEWICZA, INSTYTUT PSYCHOLOGII
44
Jabłoński, S., Kleka, P. (2015). Wiek rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej a poziom rozwoju mowy pisanej u uczniów klas 1-3: analiza porównawcza. Edukacja 1(132), 7-9.
Smykowski, B., Kleka, P. (w druku). Skala Spontaniczność-Reaktywność (S-RS): podstawowe założenia i badania.
Literatura
Recommended