View
216
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Een vulkaan in mijn buik
Kinderen leren omgaan met boosheid en woede
Een praktische gids voor ouders, hulpverleners en leerkrachten
Warwick Pudney & Éliane Whitehouse
U I T G E V E R I J N I E U W E Z I J D S
Oorspronkelijke titel: A Volcano in my Tummy – helping children to handle anger: A resource book for parents, caregivers and teachers. Third edition. The Peace Foundation, Auckland, New Zealand: 2002
Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, AmsterdamVertaling: Marijke van der Horst, Switch Translations, TukZetwerk: Holland Graphics, AmsterdamOmslag: Studio Jan de Boer, Amsterdam
Beperkte toestemming tot kopiërenDe uitgever kent de individuele koper van dit boek het onoverdraagbare recht toe om die oefeningen te ver-menigvuldigen waarbij de toestemming tot kopiëren is vermeld. Deze licentie geldt alleen voor de individuele koper, voor persoonlijk gebruik.
© Foundation for Peace Studies Aotearoa/New Zealand Inc. (The Peace Foundation), Warwick Pudney en Éliane Whitehouse, 2002, 2012
© Illustraties: Peper the cat, Andreena Buckton, Noodle Design Corp.© Nederlandse vertaling 2012, Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam
isbn 978 90 5712 349 8nur 770
Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfi lm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.
9
Inhoud
Zo gebruik je dit boek
Activiteitenoverzicht
De verklaring van de rechten van het kind van Janusz Korczak
De basisprincipes
Problemen oplossen
Voor ouders en verzorgers
Voor leerkrachten
Kinderen en boosheid
Activiteiten, spelletjes en verhalen
Time-out
Als kinderen boos zijn
Spelen met woedewoorden
Boosheid binnen het gezin
Woede in de wereld om ons heen
Communicatieve vaardigheden
Woede-beheersing
Niet vergeten: de woederegels
Websites en literatuur
Index
Over de auteurs
12
Woordzoeker 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Woordzoeker 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Psychische gezondheid
Woedescenario’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
De woederegels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
Ben jij een vulkaan?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Teken je eigen axolotl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
Woede oppotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
De boze dag van Chris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Heb jij een vulkaan in je buik? . . . . . . . . . . . . . . . .67
Maak een verschrikkelijk boze tekening . . . . . . .105
De woedepot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
Kalmic en het razende ruimtewezen . . . . . . . . . . .85
Kalmic en het razende ruimtewezen:
vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Creatief aan de slag met boosheid . . . . . . . . . . . . .74
Maak zelf een fi lmpje over het oplossen
van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Woede opruimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Veilige manieren om woede te uiten . . . . . . . . . . .64
Sommige mensen doen anderen pijn
met hun woede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
De woedeladder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Time-out . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125
Naar onderwerp
Creativiteit
Gedichten over boosheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120
Teken je eigen axolotl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Maak een verschrikkelijk boze tekening . . . . . . .105
In het voetspoor van je familie . . . . . . . . . . . . . . . 118
Creatief aan de slag met boosheid . . . . . . . . . . . . .74
Maak zelf een fi lmpje over het oplossen
van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Schilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Plezier
Woedopoly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
Gedichten over boosheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120
Teken je eigen axolotl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
De boze dag van Chris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Kruiswoordpuzzel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Uit je boosheid met humor . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
Maak een verschrikkelijk boze tekening . . . . . . .105
Kalmic en het razende ruimtewezen . . . . . . . . . . .85
Kalmic en het razende ruimtewezen:
vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
Creatief aan de slag met boosheid . . . . . . . . . . . . .74
Maak je eigen woordzoeker . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Maak zelf een fi lmpje over het oplossen
van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Schilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
Woordzoeker 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Activiteitenoverzicht
13
Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
De woedeladder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144
Zet je woorden kracht bij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Toneelstuk: als Naomi boos wordt . . . . . . . . . . . . .71
Waar voel jij je woede? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Een beetje magie doet wonderen . . . . . . . . . . . . . 131
Sociaal inzicht
Woedescenario’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Woede in de wereld om ons heen . . . . . . . . . . . . .124
Woedopoly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
Gedichten over boosheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120
De woederegels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
Teken je eigen axolotl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
Woede oppotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
De boze dag van Chris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Maak een verschrikkelijk boze tekening . . . . . . .105
Wat kunnen we van Chris leren? . . . . . . . . . . . . . .80
Wat doe je als je wilt vloeken? . . . . . . . . . . . . . . . .147
Waardoor ben je ontploft? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
Toneelstuk: als Naomi boos wordt . . . . . . . . . . . . .71
Waar voel jij je woede? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Luistervaardigheid
Woede in de wereld om ons heen . . . . . . . . . . . . .124
De boze dag van Chris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Kalmic en het razende ruimtewezen . . . . . . . . . . .85
Kalmic en het razende ruimtewezen:
vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
Mondeling taalgebruik
Woedescenario’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
Maak zelf een fi lmpje over het oplossen
van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
We hebben allemaal iemand nodig die ons
leert omgaan met verdriet en woede.
14
Kalmic en het razende ruimtewezen . . . . . . . . . . .85
Kalmic en het razende ruimtewezen:
vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Creatief aan de slag met boosheid . . . . . . . . . . . . .74
Maak je eigen woordzoeker . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Mijn grootste verdriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
Mensen waar ik boos op ben . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Woede opruimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Veilige manieren om woede te uiten . . . . . . . . . . .64
Time-out . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125
Waar voel jij je woede? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Woordzoeker 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Woordzoeker 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Woordzoeker 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Naar leeftijd:
5+
Woedopoly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
Creatief aan de slag met boosheid . . . . . . . . . . . . .74
Wat doe je als je wilt vloeken? . . . . . . . . . . . . . . . .147
Waar ik boos van word (5-7 jaar) . . . . . . . . . . . . . . .59
6+
De woederegels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
Ben jij een vulkaan?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Woede oppotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
De boze dag van Chris . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
In het voetspoor van je familie . . . . . . . . . . . . . . . 118
Creatief aan de slag met boosheid . . . . . . . . . . . . .74
Mijn grootste verdriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
Mensen waar ik boos op ben . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Woede opruimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Veilige manieren om woede te uiten . . . . . . . . . . .64
Schilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Sommige mensen doen anderen pijn
met hun woede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
Zet je woorden kracht bij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125
Wat kunnen we van Chris leren? . . . . . . . . . . . . . 80
Wat doe je als je wilt vloeken? . . . . . . . . . . . . . . . .147
Waardoor ben je ontploft? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
Waar ik boos van word (5-7 jaar) . . . . . . . . . . . . . . .59
Waar ik boos van word (10+) . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Toneelstuk: als Naomi boos wordt . . . . . . . . . . . . .71
Een beetje magie doet wonderen . . . . . . . . . . . . . 131
Schriftelijk taalgebruik
Ben jij een vulkaan?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Woede oppotten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
Kruiswoordpuzzel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Uit je boosheid met humor . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
Heb jij een vulkaan in je buik? . . . . . . . . . . . . . . . .67
De woedepot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
15
Time-out . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
Woordzoeker 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Woordzoeker 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
9+
Uit je boosheid met humor . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
Woede op je levensweg: volg het spoor terug . . . .106
Maak je eigen woordzoeker . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Rollenspel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
Woordzoeker 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
10+
Sommige mensen doen anderen pijn
met hun woede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
Geweld verkoopt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Waardoor ben je ontploft? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
Waar ik boos van word . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
Alle leeftijden
Gedichten over boosheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120
Kinderen en boosheid: een checklist . . . . . . . . . . .58
Heb jij een vulkaan in je buik? . . . . . . . . . . . . . . . .67
Maak een verschrikkelijk boze tekening . . . . . . .105
In het voetspoor van je familie . . . . . . . . . . . . . . . 118
Mijn grootste verdriet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
Mensen waar ik boos op ben . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Woede opruimen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
Veilige manieren om woede te uiten . . . . . . . . . . .64
Schilden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
De woedeladder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144
Wat kunnen we van Chris leren? . . . . . . . . . . . . . .80
Toneelstuk: als Naomi boos wordt . . . . . . . . . . . . .71
Waar voel jij je woede? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Een beetje magie doet wonderen . . . . . . . . . . . . . 131
7+
Bluswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149
Kruiswoordpuzzel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
De woedepot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
Kalmic en het razende ruimtewezen . . . . . . . . . . .85
Kalmic en het razende ruimtewezen:
vragenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
Maak zelf een fi lmpje over het oplossen
van problemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Techno-ouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
8+
Woedescenario’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1616
Al lang voordat de rechten van het kind werden vastgelegd in de Verklaring
van Genève (1924) en door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties
(1959), sprak Janusz Korczak, een Poolse arts die zich heeft ingezet voor het
welzijn van kinderen, over de noodzaak van een dergelijk document. De ver-
klaring die hij voor ogen had – geen pleidooi voor welwillendheid, maar een
oproep tot actie – was nog niet voltooid toen hij overleed. Uit geschriften van
Korczak, waaronder Hoe houd je van een kind en Het recht van het kind op res-pect, hebben wij de rechten verzameld die hij zelf het belangrijkste vond. De
woorden tussen aanhalingstekens zijn van Janusz Korczak.
Het kind heeft recht op liefde.‘Houd van het kind, niet alleen van je eigen kind.’
Het kind heeft recht op respect.‘Laten we respect eisen voor stralende ogen, een glad voorhoofd, jeugdig
enthousiasme en onbevangenheid. Waarom zouden doff e ogen, een gerim-
peld voorhoofd, warrig grijs haar of vermoeide gelatenheid groter respect
afdwingen?’
Het kind heeft het recht op te groeien en zich te ontwikkelen onder optimale omstandigheden.
‘Wij eisen een eind aan honger, kou, vocht, stank, te krappe behuizing en
overbevolking.’
Het kind heeft recht op een leven in het heden.‘Kinderen zijn niet de mensen van morgen – het zijn nu al mensen.’
Het kind heeft het recht zichzelf te zijn.‘Een kind is geen loterijlot dat de hoofdprijs moet winnen.’
Het kind heeft het recht vergissingen te begaan.‘Er zijn niet meer dwazen onder kinderen dan onder volwassenen.’
Het kind heeft het recht fouten te maken.‘We nemen afstand van het bedrieglijke verlangen naar perfecte kinderen.’
De verklaring van het kind van
17
Het kind heeft het recht serieus genomen te worden.‘Wie vraagt kinderen om hun mening en instemming?’
Het kind heeft het recht gewaardeerd te worden om wie het is.‘Het kind heeft, aangezien het klein is, weinig marktwaarde.’
Het kind heeft het recht te wensen, te eisen en te vragen.‘Met het verstrijken der jaren wordt de kloof tussen de eisen van volwassenen
en de verlangens van kinderen steeds groter.’
Het kind heeft recht op het hebben van geheimen.‘Respecteer hun geheimen.’
Het kind heeft recht op respect voor zijn of haar bezittingen.‘Iedereen heeft recht op eigen bezittingen, ook al zijn ze gering of van weinig
waarde.’
Het kind heeft recht op onderwijs.
Het kind heeft het recht zich te verzetten tegen onderwijskundige invloeden die in strijd zijn met zijn of haar eigen overtuigingen.
‘Het is een voorrecht voor de mensheid dat we kinderen niet kunnen dwin-
gen te zwichten voor aanslagen op hun gezond verstand en menselijkheid.’
Het kind heeft het recht bezwaar te maken tegen onrechtvaardigheid.‘We moeten een eind maken aan tirannie.’
Het kind heeft recht op verdediging in het jeugdstrafrechtsysteem.‘Een kind dat een misdrijf heeft gepleegd, is nog altijd een kind… Helaas ver-
spreidt het lijden dat voortkomt uit armoede zich als luizen: sadisme, crimi-
naliteit, ongemanierdheid en gewelddadigheid tieren er welig op.’
Het kind heeft recht op respect voor zijn of haar verdriet.‘Ook al gaat het maar om het verlies van een steentje.’
Het kind heeft recht op een band met God.
Uit: The King of Children door Betty Jean Liston, uitgegeven door Chatto & Windus.
de rechten van Janusz Korczak
18
Dit boek gaat over succesvol, gezond, gelukkig, geweldloos en gemotiveerd leven. Zonder angst en met goede onderlinge verhoudingen.
Stap over je angst voor woede en boosheid heen en doe iets leuks. Dit boek bevat activiteiten, verhalen, informatie, spelletjes en lesmaterialen voor iedereen. Het is ontwikkeld voor thuis en op school. We nodigen je uit de activiteiten te gebruiken voor je kinderen, ze in te bouwen in je lesprogramma en… plezier te beleven aan woede en boosheid.We willen kinderen met name leren:• Zich in een vroeg stadium bewust te worden van hun boosheid, wanneer ze nog kunnen
kiezen wat ze met het gevoel gaan doen.• Onderscheid te maken tussen emoties en gedrag.• Te bepalen of het echt nodig is om boos te worden.• Een time-out te nemen voor hun eigen veiligheid en die van anderen.• Alternatieven te vinden voor fysieke en verbale agressie en zich op een positieve en assertieve
manier te uiten.• Woede in te zetten als motor achter verandering.• Woede die eigenlijk op iets of iemand anders is gericht, te herkennen.• Zich ervan bewust te worden wat woede en boosheid bij hen oproept.• Erachter te komen welke manieren om woede te uiten zij hebben geleerd en te kiezen voor
nieuwe manieren.• Om te gaan met de woede en boosheid van anderen.• Hun gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen.• Om te gaan met autoriteit.
We hopen dat iedereen die dit boek gebruikt zich uiteindelijk thuis zal voelen bij zijn of haar woede en er profi jt van zal hebben.
Woede!
Kinderen hebben vaak problemen met woede.
Leerkrachten hebben vaak problemen met woede.
Ouders hebben vaak problemen met woede.
Waarom? Omdat we bang zijn voor woede.
Woede kan ertoe leiden dat we iemand niet meer in de hand hebben.
Woede kan ertoe leiden dat iemand ons niet aardig vindt.
Woede kan ertoe leiden dat iemand zich agressief gedraagt.
Woede – van onszelf of van iemand anders – kan ertoe leiden dat er gevoelens en herinneringen bij ons boven komen die we liever willen vergeten.
• We zijn allemaal verantwoordelijk voor het beëindigen van geweld en agressie.
• Agressie kan fysiek, verbaal, seksueel of emoti-oneel zijn of op voorwerpen gericht.
• Een time-out is bedoeld voor ieders veilig-heid en voorkomt agressief gedrag, maar lost het oorspronkelijke probleem niet op.
• Zeggen of aangeven dat we boos zijn, voor-komt dat we woede oppotten. Het is belangrijk de woorden te leren waarmee we onze woede op een constructieve manier kunnen uiten.
• Het is belangrijk te weten wat we willen en hoe we daarom kunnen vragen.
• We krijgen niet altijd wat we willen.• Mensen met een gezond gevoel van eigen-
waarde hebben minder behoefte aan woe-de.
• Goed luisteren lost woede of boosheid op en versterkt het gevoel van eigenwaarde.
• Stress voedt de behoefte woede in te zetten als afweermiddel.
• Kinderen nemen hun gedrag over van volwas-senen. Ze leren meer van wat volwassenen doen dan van wat ze zeggen.
• Kinderen hebben rechten.• Uitkomen voor onze gevoelens is gezond en
verkleint de kans op confl icten.• De woede van anderen is hun probleem.• Agressief gedrag verdient gepaste maatregelen.• We hoeven agressief gedrag van anderen
niet te accepteren.• Ouders en leerkrachten horen de macht die ze
hebben op een eerlijke en verantwoorde manier in te zetten.
• Het is niet goed om mensen een etiket op te plakken.
• De woederegels beschermen iedereen.
• Volwassenen en kinderen zijn vaak bang voor woede en boosheid vanwege negatieve ervaringen in het verleden. Dat is niet no-dig.
• Woede is een emotie. Een goede, gezonde, normale emotie. We hebben woede nodig om onszelf te beschermen en te motiveren. We kunnen leren er op een goede manier mee te leven.
• Geweld of agressie is gedrag. Het kan aan- en afgeleerd worden. Het is niet acceptabel.
• Machtstactieken waar mensen bang van worden, zijn een vorm van agressie en dus niet acceptabel.
• Achter woede en boosheid gaan gevoelens van verdriet, angst of machteloosheid schuil.
• Opgepotte woede kan tot driftbuien of de-pressieve gevoelens leiden en is slecht voor de gezondheid.
• We kunnen leren de patronen, lichamelijke gewaarwordingen en waarschuwingssignalen van onze woede te herkennen en ons ervan bewust te worden wat woede bij ons oproept voordat het uit de hand loopt.
De woederegels
Er is niets mis met woede, maar denk eraan…
Doe anderen geen pijn
Doe jezelf geen pijn
Maak geen dingen kapot
En… praat erover
De basisprincipes
samengevat…
20
Als je thuis of in de klas tegen problemen rond woede en boosheid aanloopt, dan kun je in de lijst die volgt opzoeken wat je eraan kunt doen, maar stel jezelf eerst de volgende vragen:
• Welke mogelijkheden hebben de kinderen in je klas/thuis om hun woede te uiten?
• Mogen kinderen bij jou thuis of in de klas boos worden?
• Ben je bang voor woede?
• Hanteer je andere normen voor jongens dan voor meisjes bij het uiten van woede?
• Heb jij zelf het recht en de mogelijkheden om woede te uiten in jouw relaties?
• Heb je met de kinderen die aan je zorg zijn toevertrouwd onderhandeld over regels voor het uiten van woede?
In die regels moet rekening worden gehouden met:
• Het recht van kinderen om hun gevoelens te uiten.
• Jouw behoefte om je werk te kunnen doen.
• Jouw recht om je gevoelens te uiten.
• De angst voor woede van de betrokkenen.
• Respect voor anderen en hun spullen.
Als je over deze kwesties hebt nagedacht, dan kan het volgende je helpen in specifi eke situaties.
Problemen oplossen
het t vov lggenee dede je e
Mag jij je
zegje doen?
21
Wat doe je als… (voor leerkrachten):
Je graffi ti op de muren aantreft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie bijvoorbeeld pagina: 54, 74, 77
Kinderen vloeken in jouw bijzijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66, 71, 133, 147
Er sprake is van vandalisme in de school . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54, 70
Een kind zit te mokken en niet wil meedoen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65, 77, 102
Een kind de activiteit of het werk van een ander kind verpest . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24, 102, 144
Kinderen in jouw bijzijn worden uitgescholden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24, 54, 74, 91
Een kind erg teruggetrokken is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28, 30, 65
Een kind heel erg ‘aardig’ doet, en voortdurend op zoek is naar goedkeuring. . . . . . . 30, 65, 74
Een kind niet tegen zijn of haar verlies kan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74, 107, 137
Wat doe je als… (voor ouders):
Je kind andere kinderen pijn doet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . zie bijvoorbeeld pagina: 68, 70, 102
Je de neiging hebt iemand te slaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54, 131
Je kind andere kinderen plaagt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30, 68
Je kind klikt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24, 131
Je kinderen ruzie maken in de auto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95, 102
Je kinderen zich misdragen als je aan het telefoneren bent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26, 95
Je kind weigert in zijn autostoeltje te gaan zitten en een driftbui krijgt . . . . . . . . .26, 54, 95, 98
Je te maken hebt met krijsende dochters of treiterende zoons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26, 41, 74
Je zoon of dochter een driftbui krijgt in de supermarkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24, 26, 95, 98
58
❏ Je ouders zeggen dat je niet boos mag worden. ❏ Je ouders hebben het te druk om naar jouw
boosheid of verdriet te luisteren. ❏ Je weet soms niet waarom je je rot voelt. ❏ Je hebt een broertje of zusje gekregen dat je
ouders te veel in beslag neemt. ❏ Je moest ergens heen waar je een hekel aan had. ❏ Je bent verraden of ergens in geluisd door een
volwassene. ❏ Je werd uitgescholden door andere kinderen. ❏ Je bent doelbewust bezeerd door iemand. ❏ Je vriendjes speelden vals bij spelletjes. ❏ Je bent ten onrechte ergens van beschuldigd. ❏ Je hebt ergens een oneerlijk deel van gekregen. ❏ Iemand die belangrijk voor je was of je huisdier
is overleden. ❏ Je hebt iets wat je heel graag wilde niet gekregen. ❏ Je werd buitengesloten. ❏ Je vader of moeder was niet op tijd om jou een
belangrijke prestatie te zien leveren. ❏ Je krijgt vaak te horen dat je je mond moet
houden. ❏ Je hebt gezien dat je vader of moeder werd
geslagen. ❏ Je bent geslagen door een van je ouders. ❏ Je moest naar een pleeggezin. ❏ Je moest verhuizen naar een ander huis. ❏ Je moest op je vader of moeder wachten. ❏ Je had ouders die je geen duidelijke regels en
steun gaven.
Praat samen met een vriend of vriendin over een van de dingen die je hebt aangekruist.
Schrijf een woedegedicht over hoe je je voelt.Vraag voor ouders: Wat ben je door deze lijst aan
de weet gekomen over jezelf en je kind?
Kruis de dingen aan die op jou van toepassing zijn en waarover je boos bent of was.
❏ Je bent afgekraakt in het bijzijn van anderen. ❏ Je moest dingen doen die je niet kon. ❏ Je bent op school behandeld alsof je achterlijk
was. ❏ Je bent uitgescholden door leerkrachten of
klasgenoten. ❏ Je bent op school gepest. ❏ Je moest iets doen zonder dat je uitleg of
inspraak kreeg. ❏ Je hebt een vader of moeder die zich nooit ergens
voor verontschuldigt. ❏ Je hebt ouders die gescheiden zijn. ❏ Je bent afgekraakt door je vader, moeder, broer
of zus. ❏ Je verheugde je op iets wat iemand je had
beloofd, maar dat ging niet door. ❏ Je hebt dingen die andere gezinnen wel hebben
thuis niet. ❏ Je hebt een vader of moeder die je zelden een
compliment geeft. ❏ Je hebt een vader of moeder die zelden zegt dat
hij of zij van je houdt. ❏ Je hebt een vader of moeder die te veel drinkt. ❏ Je hebt een vader of moeder die je slaat. ❏ Je hebt een vader of moeder die de andere ouder
afkraakt. ❏ Je hebt een vader of moeder die niet genoeg tijd
voor je heeft. ❏ Je hebt een ouder die mentaal of lichamelijk
gehandicapt is. ❏ Je hebt een ouder die je klein houdt in plaats van
je te steunen in je ontwikkeling. ❏ Je moet dingen eten die je niet door je keel kunt
krijgen. ❏ Je krijgt niet te horen wat er aan de hand is. ❏ De volwassenen in je leven hebben ‘altijd gelijk’. ❏ Je vader en moeder zijn niet allebei actief
betrokken bij jouw leven. ❏ Je hebt gescheiden ouders die ruzie maken. ❏ Je leerkracht zei dat je weg moest gaan toen je
iets belangrijks wilde vertellen.
Kinderen en boosheid: een checklist
Psychischegezondheid
Sociaalinzicht
59
❏ Als ik niemand heb om mee te spelen. ❏ Als papa me geen eten geeft. ❏ Als mijn zusje iets krijgt en ik niet. ❏ Als ik mijn zin niet krijg. ❏ Als mijn lievelingsboom wordt omgezaagd. ❏ Als mijn broertje mijn tekeningen verknoeit. ❏ Als iemand me beledigt. ❏ Als ik val en me pijn doe. ❏ Als mijn zusje mijn lego-autootjes stuk maakt. ❏ Als er andere kinderen op de glijbaan spelen. ❏ Als anderen in plassen stampen en mij nat
spatten. ❏ Als anderen zeggen dat ze me gaan verklikken. ❏ Als kinderen me ‘kleintje’ of ‘dikzak’ noemen. ❏ Als we tikkertje spelen en het me niet lukt
iemand te tikken. ❏ Als ik me per ongeluk bezeer. ❏ Als het regent en ik binnen moet blijven. ❏ Als andere kinderen me niet aan het woord
laten. ❏ Als mensen me een vraag stellen waar ik al
antwoord op heb gegeven. ❏ Als ik iets vertel en iemand praat er doorheen. ❏ Als ik mijn tekening niet kan afmaken. ❏ Als de juf of meester iets belooft en dat gaat niet
door. ❏ Als de juf of meester zegt dat mijn tekening nog
niet af is.
Het is belangrijk voor kinderen om te leren dat ze niet altijd krijgen wat ze willen, maar het is ook be-langrijk dat ze gehoord worden en dat hun boosheid gezien wordt. Ze hebben volwassenen nodig die hun leren omgaan met teleurstellingen.
Zet een kruisje voor de dingen waar je boos van wordt
❏ Als mijn broertje aan mijn haar trekt. ❏ Als mijn zusje mijn spullen kapotmaakt. ❏ Als mijn broertje vervelend tegen mij doet. ❏ Als andere kinderen de baas over me spelen. ❏ Als iemand me een duw geeft. ❏ Als mijn zusje me lastigvalt. ❏ Als ik geen tv mag kijken van mijn vader. ❏ Als mijn moeder me niet uitlegt waarom. ❏ Als anderen zich ermee bemoeien wanneer ik
aan het spelen ben. ❏ Als kinderen met me gaan vechten. ❏ Als ik geplaagd word. ❏ Als mensen me uitschelden. ❏ Als ik dingen kwijtraak. ❏ Als mijn broertje mijn bordspel omgooit. ❏ Als mijn vriendjes of vriendinnetjes vals spelen. ❏ Als mama onaardig tegen me doet.
Waar ik boos van word: een checklist voor kinderen van vijf tot zeven jaar
1. Als ik honger heb.
2. Als ik van de bank af ge-duwd word.
Uit Een vulkaan in mijn buik, Warwick
Pudney en Éliane
Whitehouse (2012),
© Uitgeverij Nieuwe-
zijds. Toestemming
voor kopiëren voor
kopers van dit boek
voor persoonlijk
gebruik (zie pagina 4
voor details).
leeftijd: 5-7
Hoofdpunten:
Kinderen hoeven niet altijd te krijgen wat
ze willen, maar het is wel belangrijk dat
ze gehoord worden.
Psychischegezondheid
Sociaalinzicht
60
❏ Als ik de puinhoop in mijn kamer moet opruimen.
❏ Als mijn broer te veel praat. ❏ Als ik naar de kerk moet. ❏ Als mijn vriendje en ik vechten en hij wint. ❏ Als mijn zusje mij haar troep laat opruimen. ❏ Als mijn broer zijn vingernagels in mijn pols
zet. ❏ Als ik iets wat ik echt nodig heb niet kan vinden. ❏ Als ik ergens niet naartoe mag terwijl ik dat wel
graag wil. ❏ Als mijn zus mijn eten afpakt. ❏ Als ik het onderwerp krijg dat ik het minst leuk
vind. ❏ Als iemand me na-aapt. ❏ Als iemand mijn geheimen doorvertelt. ❏ Als mensen zich ergens mee bemoeien en het
van me overnemen. ❏ Als iemand ergens mee wegkomt en ik de schuld
krijg. ❏ Als ik moet gaan wandelen met mijn kleine
broertje.
Zet een kruisje voor de dingen waar je boos van wordt
❏ Als ik een fi jne droom heb en iemand maakt me wakker.
❏ Als mijn zus iets doet en ik krijg ervoor op mijn kop.
❏ Als mijn broer mij pijn doet. ❏ Als ik op school strafwerk krijg of in de
middagpauze voor straf binnen moet blijven. ❏ Als iemand me te vroeg wakker maakt. ❏ Als ik zie dat mijn moeder geslagen wordt. ❏ Als ik denk dat mijn vader niet van me houdt. ❏ Als ik iemand vraag of mijn moeder van me
houdt en die zegt dat dat niet zo is. ❏ Als ik iets waar ik erg gek op ben kwijtraak. ❏ Als mijn broer of zus vervelend doet. ❏ Als ik mijn mooiste kleren aan wil maar ze zijn
in de was. ❏ Als mijn vader mijn huisdier laat ontsnappen. ❏ Als ik aan het vissen ben en de vis glipt van het
haakje. ❏ Als ik iets moet doen terwijl het niet mijn beurt
is. ❏ Als iemand niet op me wacht. ❏ Als ik geslagen word. ❏ Als iemand zegt dat hij me iets zal geven en dat
niet doet. ❏ Als ik wakker word en het is een schooldag. ❏ Als iemand mijn kleine zusje pijn doet. ❏ Als mijn fi ets stuk is. ❏ Als mijn broer mijn speelgoed kapotmaakt. ❏ Als ik iets niet kan vinden. ❏ Als ik geen geld heb voor speelgoed dat ik wil
kopen. ❏ Als iemand me niet met rust laat. ❏ Als mijn zus denkt dat zij de beste is. ❏ Als ik de luier van de baby moet verschonen.
Waar ik boos van word: een checklist voor oudere kinderen
Uit Een vulkaan in mijn buik, Warwick
Pudney en Éliane
Whitehouse (2012),
© Uitgeverij Nieuwe-
zijds. Toestemming
voor kopiëren voor
kopers van dit boek
voor persoonlijk
gebruik (zie pagina 4
voor details).
leeftijd: 10+
Hoofdpunten:
Kinderen hoeven niet altijd te krijgen wat
ze willen, maar het is wel belangrijk dat
ze gehoord worden.
Psychischegezondheid
Sociaalinzicht
61
Schrijf dingen waar je veel verdriet om hebt in de tranen.
Mijn grootste verdriet
h ijf di j ll d i
Uit Een vulkaan in mijn buik, Warwick
Pudney en Éliane
Whitehouse (2012),
© Uitgeverij Nieuwe-
zijds. Toestemming
voor kopiëren voor
kopers van dit boek
voor persoonlijk
gebruik (zie pagina 4
voor details).
leeftijd: 6+
Hoofdpunten:
Als we weten waar we verdriet om
hebben, kunnen we het beter
verwerken.
Dat mijn hon
d dood ging
Dat mijn hon
d dood ging
Papa en mam
a gaanPapa en m
ama gaan
misschien scheidenmisschien scheiden
Psychischegezondheid
Sociaalinzicht
Schrijven
62
Schrijf de naam op. Schrijf het geluid dat erbij hoort op.
Mensen waar ik boos op benMensen waar ik bbbboos opp ben
Schrijf de naam op. Schrijf het geluid dat erbij hoort op.
Bas
grrrr
Uit Een vulkaan in mijn buik, Warwick
Pudney en Éliane
Whitehouse (2012),
© Uitgeverij Nieuwe-
zijds. Toestemming
voor kopiëren voor
kopers van dit boek
voor persoonlijk
gebruik (zie pagina 4
voor details).
leeftijd: 6+
Hoofdpunten:
Als we weten waarom we boos zijn,
kunnen we onze woede gericht
inzetten.
Psychischegezondheid
Sociaalinzicht
Schrijven
Recommended