View
17
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber
HEMATOLOJİ VE BİYOKİMYA
Ignacio López Villalba Ignacio Mesa Sánchez
Çeviri Editörü:
Prof. Dr. İhsan KELEŞ
Çevirenler:
Prof. Dr. İhsan KELEŞProf. Dr. Mehmet ÇİTİLProf. Dr. Vehbi GÜNEŞ
©2020. VERDA YAYINCILIK®
Küçük Hayvanlarda Labaratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber HEMATOLOJİ ve BİYOKİMYAISBN: 978-605-69659-7-5
Çeviri Editörü: Prof. Dr. İhsan KELEŞ Çevirenler: Prof. Dr. İhsan KELEŞ, Prof. Dr. Mehmet ÇİTİL, Prof. Dr. Vehbi GÜNEŞ Erciyes Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı, Kayseri.
Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni: Eyyub UĞURER | eugurer@verda.com.tr Yayıncı Sertifika No: 42154Türkçe 1.Basım Tarihi: Kasım 2020
Baskı ve Cilt: Göktuğ Ofset | Altındağ-Ankara | www.goktugofset.comMatbaa Sertifika No: 47538
Kitabın Orijinalinin Bilgileri:Practical Guide to Laboratory Test Interpretation and Differential Diagnosis in Small Animals HAEMATOLOGY AND BIOCHEMISTRYIgnacio López Villalba, Ignacio Mesa Sánchez. ISBN: 978-84-17640-47-7Copyright ©2019, Grupo Asis Biomedia, S.L. (Servet is publishing house of Grupo Asis)
®
VERDA YAYINCILIK ve DANIŞMANLIK HİZMETLERİSahabiye Mh. Otak Sk. Kaynak İş Merkezi, No:42/438015, Kocasinan- Kayseri / Türkiyee-posta: info@verda.com.trGsm & WhatsApp: 0535 333 00 00 Online alışveriş: www.verda.com.tr
This edition of PRACTICAL GUIDE TO LABORATORY TEST INTERPRETATION AND DIFFERENTIAL DIAGNOSIS IN SMALL ANIMALS - HAEMATOLOGY AND BIOCHEM-ISTRY is published by arrangement with GRUPO ASIS BIOMEDIA S.L.
Bu kitap, Grupo Asís Biomedia S.L. ile Verda Yayıncılık ve Danışmanlık Hizmetleri arasında yapılan 06.11.2019 tarihli telif hakları anlaşması gereğince Türkçe olarak yayınlanmıştır ve Türkçe yayın hakları Verda Yayıncılık ve Danışmanlık Hizmetleri’ne aittir.
Tüm hakları saklıdır. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasaları gereği kitabın herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yayıncılarının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopi alınamaz ve kopya anlamı taşıyabilecek elektronik ve mekanik hiçbir işlem yapılamaz.
Uyarı:
Veteriner bilimi, farmakoloji ve diğer bilimler gibi sürekli gelişmektedir. Kaçınılmaz olarak, bu ne-denle hekimin mesleki tecrübesine dayanarak her bir hastaya verilen tedavilerde dozajı, uygu-lama yöntemini, tedavi süresini ve olası kontrendikasyonları belirlemek ve doğrulamak Veteriner Hekimin sorumluluğu altındadır. Yayıncılar, Editörler, Yazarlar, Çeviri Editörü ve Çevirmenler, bu kitapta yer alan bilgilerin doğru veya yanlış uygulanmasından kaynaklanan insanlara, hayvanlara veya mülklere verilen hasar veya zararlardan sorumlu tutulamaz.
.
Bu kitap, günlük sevgisi ve koşulsuz desteği için aileme, José ve Encarni ve erkek kardeşim Daniel'e adanmıştır.
IgnacIo Mesa sánchez
Bu kitap Paula'ya, aileme, Ignacio ve Benilde'ye ve köpek aileme (Tina ve Kenny) adanmıştır.
IgnacIo López VILLaLba
TeşekkürYazarlar, Córdoba Üniversitesi ve Barselona Özerk Üniversitesi veteriner eğitim hastanelerindeki meslektaşlarımızın her birine, birlikte paylaştı-ğımız her gün için öğrenme ve eğlenme fırsatı bulduğumuzdan dolayı teşekkür ederler.
Ayrıca ailelerimize, partnerlerimize ve arkadaşlarımıza, kişisel sorumlu-luklarla zaman zaman uyum sağlamak zor olabilecek profesyonel kari-yerimize desteklerinden dolayı teşekkür ederiz. Bunların hiçbiri onların sabrı ve anlayışı olmadan mümkün olamazdı.
Son olarak, Servet'teki tüm editör ekibine, bize bu kitabı yazma fırsatı sağladığı ve bu projeyi hayata geçirme konusundaki mükemmel çalış-maları için teşekkürler.
IV
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı İçin Pratik Rehber
Yazarlar
Ignacio López Villalba
2002 yılında İspanya'nın Córdoba Üniversitesi'nden Veteriner Fakültesinde Dok-
tora yaptı. Córdoba Üniversitesi Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları ve Propaedeutik
alanında Profesör oldu. Yazar, 2003'ten beri ve halen Küçük Hayvan İç Hastalıkları
Servisi'nin başkanlığını yürütmekte olduğu Córdoba Üniversitesi Veteriner Eğitim Has-
tanesinde klinik uygulamada çalışmaktadır.
Córdoba Üniversitesi PAIDI CTS-179 Veteriner İç Hastalıkları Araştırma Grubu ve
Córdoba Maimónides Biyomedikal Araştırma Enstitüsü Kalsiyum Metabolizması ve
Vasküler Kalsifikasyon Araştırma Grubu (IMIBIC) üyesidir. Ayrıca İspanyol Veteriner İç
Hastalıkları Derneği (SEMIV), Avrupa Veteriner Onkoloji Derneği (ESVONC) ve AVEPA
Veteriner Onkoloji Grubu (GEVONC) Kurucu Komitesi üyesidir.
Yazar, İngiltere (Bristol Üniversitesi ve Londra Kraliyet Koleji Ana Kraliçe Hastanesi),
Almanya (Hannover Üniversitesi ve Berlin Serbest Üniversitesi Veteriner Hastaneleri),
ABD (Ohio Eyalet Üniversitesi Veteriner Hastanesi) ve Güney Amerika (Feline Tıp Ens-
titüsü, Santiago de Chile) gibi saygın veteriner hastanelerinde misafir araştırmacı ola-
rak bulundu.
Veteriner bilimleri, endokrinoloji, metabolizma, üroloji ve nefroloji alanlarında uluslar-
arası dergilerde 60'ın üzerinde bilimsel yayın yazdı ve 100'den fazla ulusal ve uluslar-
arası kongre ve lisansüstü etkinliklerde konuşmalar yaptı.
İspanyol Nefroloji Derneği'nden (2009 ve 2013) aldığı ödüller dahil, nefroloji ve mineral
metabolizması alanındaki araştırmaları için sayısız ödül aldı.
Onun klinik çalışmaları; spesifik olarak küçük hayvan uygulamalarına, özellikle de
hematoloji, onkoloji ve nefro-üroloji alanlarına odaklanmaktadır.
V
HEMATOLOJİ VE BİYOKİMYA
İş arkadaşları
Ignacio Mesa Sánchez
Córdoba Üniversitesi'nde Veteriner Hekimlik öğrenimini (2008) ve Hayvan Hekimliği,
Sağlık ve İyileştirme bölümünde ise yüksek lisansını (2009) yaptı.
Córdoba Üniversitesi Veteriner Eğitim Hastanesinde (2009) ve San Marco Veteriner
Hastanesinde (Padova, İtalya) (2010) klinisyen olarak çalıştı. 2011-2014 yılları ara-
sında Barselona Özerk Üniversitesi Veteriner Eğitim Hastanesinde (UAB) İç Hasta-
lıklarında uzmanlık (ECVIM-CA) yaptı ve daha sonra Ars Veterinaria hastanesinde İç
Hastalıkları Servisine katıldı. Halen Valencia Sur Hastanesi İç Hastalıkları Servisi'nde
klinik faaliyetlerini sürdürmekte olup, Hayvan Kan Bankası'nın klinik direktörüdür.
UAB Tedavi ve Hayvan Cerrahisi Bölümünde öğretim üyesi ve Córdoba Üniversitesi
Tedavi ve Hayvan Cerrahisi Bölümünün onursal bir üyesidir.
Çeşitli ulusal ve uluslararası dergilerde yayınlara sahiptir. Klinik çalışmaları bilhassa iç has-
talıkları üzerinde olup, özellikle küçük hayvanlar üzerine odaklanmıştır.
Carmen María Pineda Martos
Córdoba Üniversitesi'nden Veteriner İç Hastalıklarında Doktora yaptı (2014). Çok
sayıda bilimsel yayın hazırladı ve yazdı. Kedi hekimliği endokrinolojisi, mineral meta-
bolizması ve nefrolojisi alanlarında ulusal ve uluslararası konferanslarda dersler verdi.
Halen Córdoba Üniversitesi Tedavi ve Hayvan Cerrahisi Anabilim Dalı'nda çalışmak-
tadır.
Yazarlar
VII
HEMATOLOJİ VE BİYOKİMYA
Önsöz
Bu kitabı, ayırıcı tanılar ve laboratuvar algoritmaları hakkında önermek benim için
büyük bir onurdur. Kitap şüphesiz gelecek yıllarda ulusal düzeyde isimleri anılacak
olan iki büyük yazar tarafından yazılmıştır,
Bu kitap klinisyenler için önemli teşhis önerileri ve destek sağlar. Öncelikli amacı,
okuyucunun en temel laboratuvar bilgilerine hızlı bir şekilde erişmesini sağlamak olan
algoritmalar ve tablolardan ibarettir. Ayrıca, belirli tablolar, teşhis edilmesi zor bazı
hastalıkların teşhisine odaklanmaktadır. Takip edilmesi çok basit olup verilen şemalar
net ve açıklayıcıdır.
İki yazarın profesyonelliğinin bir göstergesi olan bu kitabın yapılanması dikkatlice
düşünülmüştür. Kuşkusuz bu kılavuza danışacağım ve umarım laboratuarda ve klinik
tanıda çalışanlarımız için referans metni ve yararlı bir yardımcı olacaktır.
Josep pastor Milán
Ldo Vet, Doktora, ECVCP
Profesör, Hayvan Hekimliği ve Cerrahi Anabilim Dalı,
Barselona Özerk Üniversitesi Veteriner Fakültesi.
VIII
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı İçin Pratik Rehber
Önsöz
Hematoloji ve biyokimya, günümüz veteriner hekimliğinin ana dayanaklarından ikisidir
ve günlük klinik uygulamada en çok kullanılan teşhis prosedürleri arasındadır. Gittikçe
daha fazla pratisyen veteriner hekim, rutin olarak yeni tekniklerin geliştirilmesi ve
kullanılabilirliği sayesinde, daha ayrıntılı bilgi sağlayan bu tür testleri talep etmektedir.
Bu nedenle, sağladıkları bilginin yeterince yorumlanması elzemdir.
Bu el kitabını planlarken, klinik açıdan da pratik ve anlaşılması kolay olan ayrıntılı bir
kılavuz oluşturmaya çalıştık. Bu nedenle, kitap bu disiplinde bulunan ana değişikliklerin
mantıksal ve sistematik yönetimini kolaylaştıran bir dizi karar verme algoritmasına
dayanmaktadır. Bu algoritmalara, numune alımı ve temel hematoloji ve biyokimya
testlerinin sonuçlarının yorumlanması hakkında temel bilgiler sağlayan diyagramlar,
tablolar ve fotoğraflar eşlik eder.
Bu kitap, hemogramdaki ve kan frotisindeki değişiklikler ile karaciğer, böbrek
fonksiyonlarıyla ilgili biyokimyasal parametreler hakkında temel bilgiler ile birlikte
klinik öykü ve genel muayeneden elde edilen temel verilere dayanarak teşhisi daha
da ilerletme hususunda ipuçları sunar. Ek olarak, tıbbi transfüzyon teknikleri de dahil
olmak üzere farklı tanı ve tedavi tekniklerinin nasıl gerçekleştirileceği hakkında değerli
bilgiler sağlar.
Bize bu kitabı ortaya koyma fırsatı vermelerinin yanında sabırları ve özverileri için Grupo
Asis’deki Servet Editorial ekibine teşekkür ediyoruz. Bu kılavuzun öğrencilere, stajyer
veteriner hekimlere ve veteriner klinisyenlere günlük çalışmalarında yararlı olacağını
umuyoruz.
YazaRLaR
IX
HEMATOLOJİ VE BİYOKİMYA
Çeviri Editörünün Önsözü
Değerli meslektaşlarım; çevirisini yaptığımız Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber alt başlığı ile HEMATOLOJİ VE BİYOKİMYA kitabı, kedi ve köpeklerde klinik, hematolojik ve biyokimyasal yöntemler kullanılarak hastalıkların teşhis ve tedavilerini tablo veya şemalarla gösteren bir el kitabı mahiyetindedir. Kitap; Hematoloji, Hemostaz, Transfüzyon Tedavisi, Elektrolit Anormallikleri, Asit-Baz Dengesindeki Değişiklikler, Serum Biyokimyası ve İdrar Analizindeki Değişiklikler ile Efüzyon Sıvısı bölümlerinden oluşmaktadır. Bu kitap, klasik kitaplarda işlenen hastalıkların tanımı, klinik bulguları, teşhis ve tedavilerini anlatmak yerine, klinik ve laboratuvar bulgulardan hareket ederek, tüm verileri şematik olarak değerlendirip, olası teşhis ve tedavi önermeleri yapmaktadır. Alışageldiğimiz kitaplardan farklı olarak, kapsamlı değerlendirmeleri şematize ederek, konunun, problemin ya da hastalığın anlaşılmasına ve akla gelmeyecek birçok ihtimalin de değerlendirilmesini sağlamaktadır. Böylece, birçok hastalık mekanizmasını bir şemaya sığdırarak bilgilerin adeta özeti sunulmaktadır. Kitabın hazırlanış şekline binaen, çeviri yaparken, meslek camiamızca bilinen İngilizce terimlerden bir kısmının Türkçe’de kısa tanımının olmaması veya meslektaşlarımızın aşina olduğu ifadeler olması nedeniyle çeviride olduğu gibi kullanılmıştır. Kitap incelediğinde, yukarıda bahsedilen sistemlere ilişkin küçük hayvan hekimliğinde hastalıklara yönelik önemli ip uçları verdiğini, muayene anında gözden kaçabilecek, konsültasyon veya değerlendirmelerde akla gelmeyecek, teşhise giden yolda önemli önermeleri sadece tekbir tablo ya da şemada görebileceğinden, orijinali İspanyolca olan ve İngilizceye çevrilen bu eserin Türkçe’ye de çevrilmesinin Pet Klinisyenlerine ve Veteriner Hekimliği Eğitimi alan meslektaş adaylarına çok yararlı olacağı düşünüldü. Özellikle Pet Hekimliği yapan meslektaşlarımızın kolaylıkla başvurabileceği el kitabı niteliğindeki bu kitabın meslektaşlarımıza faydalı olmasını ümit ediyorum. Çeviri ekibine emekleri için, ayrıca, okuyuculara da katkı ve görüşleri ile bizleri daha iyiye yöneltecekleri için teşekkür ediyorum.
Prof. Dr. İhsan KELEŞ
X
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı İçin Pratik Rehber
Kısaltmalar indeksi ................................... XII
1. Hematoloji ..................................................... 1Kan örneği alımında kullanılan antikoagulant katkı maddeleri ........ 2Kan frotisinin değerlendirmesi ..... 2Kan frotilerinin değerlendirmesi için referans aralıkları ............................................... 2
Trombosit konsantrasyonu ...................... 2Kırmızı kan hücresi anormallikleri .......... 3Beyaz kan hücresi anormallikleri ........... 3
Kan frotilerinin sistematik değerlendirmesi ................................................... 4Kan frotilerinde Kırmızı kan hücresi değişiklikleri ......................................................... 6Kan frotilerinin değerlendirmesi için şablon .................................................................... 9Hemogramın yorumlanması ............ 10Anemi ................................................................. 12Anemi çeşitleri ................................................... 13
Rejenerasyon derecesine göre .............. 13Rejeneratif anemiler ...................................... 13Yarı rejeneratif anemiler ................................ 14Rejeneratif olmayan anemiler ..................... 15
Etiyolojiye göre ............................................... 16Hemolitik anemi ............................................. 16KBY'ne bağlı anemi ...................................... 17Enfeksiyöz anemiler ...................................... 20Demir eksikliği anemisi ................................. 23Kronik hastalık anemisi ................................ 25Demir eksikliği anemisi ve kronik hastalık
anemisini ayırt etmek için teşhis
yöntemleri ...................................................... 26Eritrosit artışı ................................................ 27Lökogram değişimleri ........................... 31Lökogram görünümleri ................................. 31Nötrofili .................................................................. 32Nötropeni ............................................................. 33Lenfositozis ......................................................... 34Lenfopeni ............................................................. 35
Monositozis ........................................................ 36Eozinofili ............................................................... 37Beyaz kan hücre değişiklikleri ....... 38Lösemilerin sınıflandırılması ......................... 38Lenfoma ............................................................... 40Multipl miyeloma .............................................. 41Sistemik lupus eritematozus ...................... 42En sık görülen kalıtsal immün yetmezlikler ......................................................... 43Aşırı duyarlılık reaksiyonları ........................... 45Lenfoid organ ve dalakta değişiklikler .................................................... 46Lenfadenopatiler .............................................. 46Sebebi bilinmeyen ateş ................................. 47Şiplenomegali .................................................... 50
2. Hemostazis ................................................. 53Teşhis teknikleri ......................................... 54Teşhis yaklaşımı ........................................ 55Hızlı kan testleri ................................................. 55Belirli testler ......................................................... 55Kanamalı hastanın teşhis amaçlı muayenesi ........................................................... 56Hemostazisdeki değişiklikler .......... 58Peteşi ve ekimozis ........................................... 58Trombositopeni ................................................. 60Kalıtsal koagülopatiler .................................... 61Edinsel koagülopatiler .................................... 62DIC ........................................................................ 64
3. Transfüzyon tıbbı: Kan nakli ve kan ürünleri ........................ 67
Vericinin seçimi ........................................... 68Kan grupları .................................................... 68Köpekler ................................................................ 68Kediler ..................................................................... 70Uyumluluk testleri ...................................... 71Kan ürünleri .................................................... 73Transfüzyon uygulaması ...................... 75Transfüzyon reaksiyonları ................... 76
İçindekiler tablosu
XI
HEMATOLOJİ VE BİYOKİMYA İçindekiler tablosu
4. Elektrolit anormallikleri ............... 77Potasyum ......................................................... 78Hiperkalemi ......................................................... 78Hipokalemi .......................................................... 80Sodyum .............................................................. 82Hipernatremi ...................................................... 82Sıvı türleri ve Na konsantrasyonu .............. 84Hiponatremi ........................................................ 85Klor......................................................................... 87Hiperkloremi ....................................................... 87Hipokloremi ........................................................ 88Kalsiyum ............................................................ 89Hiperkalsemi ...................................................... 89Hipokalsemi........................................................ 94Fosfor ................................................................... 96Hiperfosfatemi................................................... 96Hipofosfatemi .................................................... 97Magnezyum ................................................... 98Hipomagnezemi .............................................. 98
5. Asit-baz dengesindeki değişimler ...................................................... 99Asidemi:etiyoloji ve tedavi ...................................... 102Alkalozis:etiyoloji ve tedavi ........................................ 103Primer asit-baz değişikliklerine karşı beklenen onarıcı cevaplar ................... 104
6. Serum biyokimyası ve idrar analizi değişiklikleri ........................... 105Böbrek hastalığı .......................................... 106Poliüri/Polidipsi sendromu ............................ 106Akut azotemi (ABY) .......................................... 109Kronik azotemi (KBH) ...................................... 111Proteinüri ............................................................... 115Hematüri ................................................................ 116Test striplerinin yorumu ................................... 118İdrar sediment analizinin yorumlanması.. 120
Karaciğer hastalığı .................................... 123Sarılık ....................................................................... 123Transaminazlardaki artış ................................. 124Alkalen fosfatazdaki artış ............................... 126Safra asitlerindeki artış .................................... 128Amonyaktaki artış.............................................. 130Karaciğer hastalığında klinik ve laboratuvar yorumlama: özet ................................................ 131Karaciğer enzim düzeylerini artıran ekstrahepatik durumlar: özet ....................... 133Gastrointestinal hastalık ...................... 134Pankreas hastalığı ..................................... 136Glikoz değişiklikleri ................................. 137Hiperglisemi ......................................................... 137Hipoglisemi ........................................................... 138Lipit değişiklikleri ....................................... 139Hiperlipidemi ........................................................ 139Plazma proteinlerinde değişiklikler ..................................................... 141Hipoalbuminemi ................................................. 141Hiperglobulinemi ................................................ 142Proteinogram ...................................................... 144Kreatin kinaz .................................................. 148
7. Efüzyon sıvısı ............................................ 149Vücut sıvısı analizi ..................................... 150Eklem hastalığı ............................................. 152
Kaynakça ................................................................ 154
XII
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı İçin Pratik Rehber
Kısaltmalar indeksiAb: antikor
ABY: akut böbrek yetmezliği
ACEI: anjiyotensin dönüştürücü enzim
inhibitörü
ACT: aktive edilmiş pıhtılaşma zamanı
ACTH: adrenokortikotropik hormon
ADH: antidiüretik hormon
Ag: antijen
ALL: akut lenfoblastik lösemi
ALT: alanin aminotransferaz
ANA: antinükleer antikor testi
AP: alkalin fosfataz
aPTT: aktif parsiyel tromboplastin zamanı
ARA-II: anjiyotensin II reseptörü
antagonistleri
AST: aspartat aminotransferaz
AT: antitrombin
BE: baz fazlalığı
BMBT: bukkal mukoza kanama zamanı
BOS: beyin omurilik sıvısı
BP: kan basıncı
BUN: kan üre nitrojeni
Ca: kalsiyum
Cai: iyonik kalsiyum
cAMP: siklik adenozin monofosfat
CAT: bilgisayarlı tomografi
Cat: total kalsiyum
cGMP: siklik guanozin monofosfat
CHOP: siklofosfamid, doksorubisin,
vinkristin ve prednizon
CK: kreatin kinaz
Cl: klor
Co: kobalt
COAP: siklofosfamid, vincristine,
sitozin arabinosid ve prednizon
COP: siklofosfamid, vincristine ve
prednizon
CRC: düzeltilmiş retikülosit sayısı
CRT: kılcal damar dolum zamanı
Cu: bakır
DEA: köpek eritrosit antijeni
DIC: yaygın intravasküler pıhtılaşma
DSH: evcil tekir kedi
EBM: kanıta dayalı tedavi
EKG: elektrokardiyogram
EDTA: etilendiamintetraasetik asit
EPO: eritropoietin
FDPs: fibrin yıkımlanma ürünleri
Fe: demir
FeLV: kedi lösemi virüsü
FFP: taze donmuş plazma
FGF23: fibroblast büyüme faktörü 23
FIP: kedi enfeksiyöz peritonit
FIV: kedi immün yetmezlik virüsü
FLUTD: kedilerin alt idrar yolu hastalığı
FNA: ince iğne aspirasyonu
FP: dondurulmuş plazma
GFR: glomerüler filtrasyon hızı
GGT: gama glutamil transpeptidaz
GP: glikoprotein
Hb: hemoglobin
HCO3-: bikarbonat
Hct: hematokrit
HDL: yüksek yoğunluklu lipoprotein
HMG-CoA: 3-hidroksi-3-
metilglutarilkoenzim A
XIII
HEMATOLOJİ VE BİYOKİMYA
IBD: yangısal barsak hastalığı
IFN: interferon
Ig: immünoglobulin
IGF-1: insülin büyüme faktörü tip 1
IL: interlökin
IM: kas içi
IRIS: Uluslararası Nefroloji Derneği
İPK: idrar protein:kreatinin oranı
İV: intravenöz
İYE: idrar yolu enfeksiyonu
K: potasyum
KBH: kronik böbrek hastalığı
KCl: potasyum klorür
KLL: kronik lenfositik lösemi
LDL: düşük yoğunluklu lipoprotein
Li: lityum
Mg: magnezyum
MSS: merkezi sinir sistemi
MR: manyetik rezonans görüntüleme
Na: sodyum
NaCl: sodyum klorür
NH3: amonyak
NSAID: nonsteroidal antienflamatuar ilaçlar
P: fosfor
Pb: kurşun
PCO2: kısmi karbondioksit basıncı
PCR: polimeraz zincir reaksiyonu
PIVKA: K vitamini yokluğunun neden
olduğu protein
PLI: pankreatik lipaz immünoreaktivitesi
PMN: polimorfonükleer
PO2: kısmi oksijen basıncı
PRP: trombosit bakımından zengin plazma
PT: protrombin zamanı
PTH: paratiroid hormonu
PTHrp: paratiroid hormonu ilişkili protein
PTT: kısmi tromboplastin zamanı
PU/PD: poliüri/polidipsi
RBC: kırmızı kan hücresi (eritrosit)
RI: rejenerasyon indeksi
SaO: dolaşım kanındaki hemoglobinin
oksijen satürasyonu
SBP: sistolik kan basıncı
SC: deri altı
SCID: şiddetli kombine immün yetmezlik
Se: selenyum
SIRS: sistemik inflamatuar yanıt sendromu
T3: triiyodotironin
T4: tiroksin
TCC: geçiş hücreli karsinom
TLI: serum immünoreaktif tripsin
TNF: tümör nekroz faktörü
TP: total protein
TSH: tyrotropin
TT: trombin zamanı
vWF: von Willebrand faktörü
WBC: beyaz kan hücresi (lökosit)
WM: Wisconsin Madison
Kısaltmalar indeksi
HEMATOLOJİ
33
Nötropeni
Nötropeni
Üretimdeki hatalar Nötrofil ayrımı Doku ihtiyacında, yıkım veya tüketimde artış
Myelofitizis(kemik iliğinin
neoplastik infiltrasyonu)
Enfeksiyöz hastalıklar
İlaçların uygulanması İlaçların uygulanması
Enfeksiyöz hastalıklar İmmun aracılı
Siklik nötropeni Paraneoplastik
Steroid duyarlı nötropeni Kemik iliği aplazisi/hipoplazisi
Kemoterapötik ajanlar, kloramfenikol,
griseofulvin, östrojenler, sülfa-trimetoprim,
fenilbutazon ve diğerleri
Parvovirus, FeLV,FIV, ehrlichiozis,toksoplazmozis
Miyeloproliferatif hastalıklarLenfoproliferatif hastalıklarMiyelofibrozis
Grey Collie köpeklerin siklik nötropenisiSonradan oluşan siklik nötropeni
Kemoterapötik ajanlar ve immünosupresanlar,
kloramfenikol, griseofulvin, östrojen,
sülfa-trimetoprim, fenilbutazon ve diğerleri
Endotoksik şokAnafilaktik şok
Akut bakteriyel enfeksiyon (örneğin, peritonitis, aspirasyon pnömonisi, metritis, piyotoraks)Viral enfeksiyonlar (distemper, canine hepatitis)
HEMA
TOLO
Jİ Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber
46
Lenfoid organlar ve dalakta değişikliklerLenfadenopatiler
Muhtemel enfeksiyon/yangı
BölgeselDiş problemleriYaralarYabancı cisimLokal dermatitis
Sistemik
Primer tümörü tanımlayınız
Genel taramayı tekrarlayınızTanısal görüntülemeFNA/olası kitlelerin biyopsisi
Tam evrelemeHemogramBiyokimyaGöğüs radyografisiAbdominal ultrasonKemik iliği aspirasyonuİmmünofenotipleme
Teyit etmek için araştırmaya devam
edinizFlow sitometriPCR klonlamaBiyopsi histopatolojisi
Tanı
Uygun tedavi
Antibiyotik tedavisi
Doğrulanmış lenfoma Şüpheli lenfoma Reaktif nodülMetastatik neoplazi
FNA/biyopsi
Lokal bölgesel enfeksiyonun belirtileri
Hemogram, biyokimya, tanısal görüntüleme, seroloji
Tedavi olur
Lokalize
15 günden fazla devam eder
Generalize
Kesinleşen Lenfoma Açık tanı
AnamnezGenel muayene
EVET
HAYIR
HAYIR
EVET
Periferal lenfadenopati
HEMOSTAZİS
2
HEMOSTAZİS
55
Tanısal yaklaşımHızlı kan testleri
Trombositler ACT BMBT CRT
Anjiyopati N N N/I N
Trombopati D/N N I I
Karaciğer hastalığı N I N N
Hemofili N I N N
Von Willebrand hastalığı N N I N
DIC D I N/I I
N, normal; I, artma; D, azalma.
Kesin testler
aPTT PT TT F FDP
Karaciğer hastalığı I I I D N
Vitamin K yetmezliği I I N N N
Hemofili I N N N N
DIC I I I D I
Heparin fazlalığı I I I N N
Von Willebrand hastalığı I/N N N N N
N, normal; I, artma; D, azalma; F, fibrinojen konsantrasyonu.
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber
56
HEMA
TOLO
Jİ
Kanamalı hastanın tanısal muayenesi
NN
NN
BMBT
N, normal.
HEMOSTAZİS
57
Șekil 3. Ehrlichiosis'e bağlı șiddetli trombositopeni olan bir köpekte hifema (göz içi kanama).
Șekil 1. İmmün aracılı trombositopeni vakasında peteșiler.
Șekil 4. Ehrlichia spp.'ye bağlı olarak șiddetli trombositopeni olan diși bir köpekde yaygın hematomlar.
Șekil 2. İmmün aracılı trombositopeni olgusunda konjonktival mukozanın kanaması.
TRANSFÜZYON TEDAVİSİ
3
Kan transfüzyonuve kan ürünleri
68
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik RehberHE
MATO
LOJİ
Donör seçimiKöpek donörü Kedi donörü
Yaş 1–8 years 2–8 years
Ağırlık >25 kg >4 kg
Hct >% 40 >% 35
Enfeksiyöz hastalıkların yokluğu
Leishmania spp., Ehrlichia spp.,Brucella spp., Babesia spp.,Dirofilaria spp., Borrelia spp.,
Rickettsia spp., Bartonella spp.
FIV, FeLV, Mycoplasma spp.,Bartonella spp.,
Dirofilaria spp., Babesia spp..
Diğer özellikler
İyi mizaçlı olmalı, fiziksel muayenede, hemogramda, biyokimyada, idrar tahlili veya gayta muayenesinde değișiklik olmamalıdır. Uygun șekilde
așılanmıș (son așılamadan sonra 10 gün geçmiș) ve antiparazit uygulanmıș olmalıdır. Farmakolojik tedaviler veya önceki transfüzyonlar olmamalıdır..
Kan gruplarıKan grupları, kırmızı kan hücrelerinin yüzeyinde bulunan kalıtsal antijenlerle tanımlanır. Bu antijenler, önceki bir transfüzyondan sonra duyarlılığa tepki olarak ya doğal ya da sonradan üretilen ilgili antikorların varlığında meydana gelen hemolitik transfüzyon reaksiyonlarından sorumludurlar.
Köpekler
Grup Doğal önceden şekillendirilmiş alloantikorlar Transfüzyon reaksiyonu
1.1 Hayır Akut intravasküler hemoliz
1.2 Hayır İntravasküler hemoliz
3 Evet Gecikmeli ekstravasküler hemoliz
4 Hayır Muhtemel intravasküler hemoliz
5 Evet Gecikmeli ekstravasküler hemoliz
7 Evet Gecikmeli ekstravasküler hemoliz
70
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik RehberHE
MATO
LOJİ
KedilerGrup Prevalans Doğal alloantikorlar Transfüzyon reaksiyonu
A % 70–90 % 20 oranında anti-B Antikorlara sahipB grubu kan verilirse orta derecede hemoliz
B % 10–30 % 100 oranında anti-A Antikorlara sahipA grubu kan verildiğinde ciddi hemoliz
AB % 1–5 Önceden biçimlendirilmiș Antikorlara sahip değil Her iki türden kan alabilir
Kedilerde, tam kan, kırmızı kan hücresi konsantresi veya plazma ürünlerini transfer etmeden önce donör ve alıcının kan tipini belirlemek esastır.
Grup A Grup B
Tuzlu su çözeltisi otoaglutinasyon
Tuzlu su çözeltisi otoaglutinasyon
Tip A Tip A
Tip B Tip BHastanın testi Hastanın testi
Grup AB
Tuzlu su çözeltisi otoaglutinasyon
Tip A
Tip BHastanın testi
Hızlı kan tipi testi
78
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber BİY
OKİM
YA
Dehidrasyon
Hipoadrenokortisizm
Mesane büyümesi?
Trombositozis
Hemolizis
Şiddetli lökositozis
Asidemi
Oral takviyeTaş
Suplement IV
KanserAldosteron antagonistleri
Üretral tıkaç
KBY
ACE inhibitörleri
Üretritis
ARF
Abdomende idrar (mesane, üreter
veya üretra rupturu)
ß-blokerleri
Daralma
Yoğun doku hasarı
Hiper
kalem
i
Düşük Na seviyeleri
Normal veya
yüksek Na seviyeleri
Azalmış Na:K oranı
Kuru mukoza, deri kıvrımı,
Hct, PT, albumin
suni
HCO3-, PCO2, pH
İatrojenik
Travmanın geçmişi Üretral
obstrüksiyon
üre, kreatinin, P
Bazal ve ACTH uygulaması
sonrası kortizol seviyelerinde
azalma
EVET
HAYIR
PotasyumHiperkalemi
84
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber BİY
OKİM
YA
Sıvıların türleri ve Na konsantrasyonu
Sıvılar Na konsantrasyonu (mEq/l) Osmolarite (mOsm/kg)
% 0.9 NaCl 154 308
Normosol R 140 295
Plasmalyte A 140 294
Laktatlı Ringer 130 273
% 0.45 NaCl 77 154
% 0.45 NaCl + % 2.5 dekstroz 77 280
% 5'lik Dekstroz çözeltisi 0 252
Șekil 2. Sıvı tedavisi alan hastalar.
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber BİY
OKİM
YA
88
Hipokloremi
Hipokloremi
Na'la ilişkili aşırı Cl kaybı
Suni
Lipemi
Gastrointestinal kayıplar Renal kayıp
Gastrik kusma (örneğin,
yabancı cisim)
Trişüriazis
Loop diüretikler veya tiazidler
Salmonellozis
Kronik respiratorik asidozis
Duodenal perforasyon
Hiperadrenokortisizm
Hiponatremi ve hiperkalemi ile ilişkili
gastrointestinal hastalık
92
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik Rehber BİY
OKİM
YA
Cai Gerçek hiperkalsemiyi kontrol etmek için ölçünüz (ikincil böbrek hiperparatiroidizmi durumlar hariç).
PTH/PTHrp Hiperparatiroidizm veya malign hiperkalsemi tanısı için belirleyiniz.
KalsitriolKalsidiol
D vitamini toksisitesini veya granülomatöz hastalığı tanımlamak için kullanılır.
Kemik muayenesi ve inceleme
Punksiyon/biyopsi ile litik lezyonları araștırınız (multipl miyelomda yalnız litik lezyonlar; karsinomlarda karıșık ve proliferatif litik lezyonlar).Sintigrafiyle ileri kemik muayenesi (daha büyük emilim alanları gözlenecektir: “sıcak noktalar”).
Ventral servikal alanın ultrasonu
Paratiroid bezlerinin genișleme olasılığını değerlendiriniz.
Kemik iliği sitolojisi Malign lenfoblastlar (lenfoma veya lenfoblastik lösemi) veya plazma hücreleri (multipl miyelom) ile infiltrasyonu saptamak için numunenin değerlendirilmesi.
Protein elektroforezi Miyelomda ve bazen de lenfoproliferatif hastalıklarda ortaya çıkan monoklonal (ve bazen poliklonal) gamopatiyi belirleyiniz.
Tanı testlerini bu sıralamada yapmak zorunlu değildir.
ASİT-BAZ DENGESİNDEKİ DEĞİŞİKLİKLER
5
102
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik RehberBİY
OKİM
YA
Asidemi: etiyoloji ve tedavi
Metabolik asidozis Respiratorik asidozis
MetabolikBE
108
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik RehberBİY
OKİM
YA
Hemogram ve biyokimya
Özel testler
Hemogram ve biyokimya
Piyometra, piyelonefritis, hiperadrenokortisizm, kortikosteroidler
KBH, dehidrasyon
Hiperadrenokortisizm, hipertiroidizm, karaciğer yetmezliği, piyometra, diabetes mellitus, ilaçlar
Addison hastalığı, diüretikler
Diabetes mellitus
Paraneoplastik sendromlar, primer hiperparatiroidizm
Karaciğer yetmezliği
Karaciğer yetmezliği, kortikoidler, hiperadrenokortisizm
4Hipertiroidizm
piyometra, KBH, karaciğer yetmezliği, hiperadrenokortisizm
Hiperadrenokortisizm, Addison hastalığı
HAYIR
İdrar konsantresi Primer polidipsi Diabetes insipidus
Merkezi diabetes insipidus
Nefrojenik diabetes insipidus
120
Küçük Hayvanlarda Laboratuvar Testlerinin Yorumlanması ve Ayırıcı Tanı için Pratik RehberBİY
OKİM
YA
İdrar sediment analizinin yorumlanması Bulgular
Skuamoz
Geçici
Tubüler
Hiyalin
Granüler
Hücresel
Mumumsu
Kalsiyum oksalat (1)
Amorf üratlar (2)
Tirozin (3)
Amorf fosfatlar (4)
Amonyum-magnezyum fosfat veya struvit (5)
Kalsiyum karbonat (6)
Amonyum ürat (7)
Sistin (8)
Kolesterol (9)
a
b
c
d
e
1
2 6
3 7
4 8
5 9
133
SERUM BİYOKİMYASI VE İDRAR ANALİZLERİNDE DEĞİŞİKLİKLER
Karaciğer enzim düzeylerini artıran ekstrahepatik durumlar. Özet
Ekstrahepatik durumlar Parametre değişikliği
Kortikosteroidler AP, GGT, ALT
Fenobarbital AP, ALT
Scottish Terrier AP
Hipertiroidizm AP, ALT
Hipotiroidizm AP
Diabetes mellitus AP
Hiperadrenokortisizm AP, GGT, ALT
Șok, konjestif kalp yetmezliği, hemoraji, epilepsi, hipotansiyon vb.
ALT, AST, GGT, AP
Nekroz, travma, malignant hipertermi, miyopati
ALT, AST
Karaciğer metastazı ALT, AST, AP
Genç hayvanlar, neoplazi, osteomiyelitis AP
AP, ALT
AP, ALT
AP
Șekil 11. Pankreatitli bir köpeğin ultrasonu.
Șekil 12. Safra kesesinde bir mukoselin de gözlendiği, hiperadrenokortizme bağlı sekonder karaciğer hastalığı olan bir köpeğin karaciğer ultrasonu.
Recommended