korzystanie z rzeczy posiadanie rzeczy€¦ · dzej rzeczy nie jest możliwe, gdy grożąca szkoda...

66 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

Już w prawie rzymskim uważano, że na treść prawa własności składa się co najmniej triada uprawnień właściciela:1) praworozporządzaniarzeczą,2) prawokorzystaniazrzeczy,3) prawoposiadaniarzeczy.

ZdaniemB. Ziemianina,posiadanieniemożebyćtraktowanejakouprawnienieniezależneodkorzystaniazrzeczy,gdyżtrudnobyłobyrzeczużywać,nieposiadającjej1.

Schemat 25. triada podstawowych uprawnień właściciela

Korzystaniezrzeczyiinnychdóbrstanowiącychprzedmiotwłasnościobejmu-je:posiadanie(ius possidendi),używanie(ius utendi),pobieraniepożytkównatural-nychicywilnychorazinnychdochodów(ius fruendi),przetworzenierzeczy,jejzu-życie,awyjątkowonawetzniszczenie(ius abutendi).Wśródrzeczyzużywalnychsąbowiemtakie,którewprocesiekorzystaniaznichulegająunicestwieniu(np.napo-je,żywność,paliwa).rozporządzanieprzedmiotemwłasnościobejmujewyzbyciesięwłasności,obciążenieprawawłasności,zniesienieprawawłasności.Wyzbyciesięwłasnościrzeczymożepolegaćnaprzeniesieniuprawawłasnościrzeczynainnąosobę(wdrodzeczynnościprawnejinter vivos lub mortis causa).Obciążenieprawawłasnościmożepolegaćnaustanowieniuograniczonegoprawarzeczowego,bądźprzezustanowieniestosunkuprawnegoobligacyjnego,np.oddanierzeczywnajemlubdzierżawę.Zniesienieprawawłasnościmożepolegaćnaporzuceniurzeczyru-chomejzzamiaremwyzbyciasięwłasności.

Podział,którywskazuje,jakiedziałaniafaktyczneiprawnewchodząwzakreskorzystaniaczyrozporządzaniarzeczą,możenastręczaćtrudności.Należyprzyjąć,iżwzakreskorzystaniazrzeczywchodzączynnościfaktyczneiwyjątkowoczynnościprawne,natomiastwzakresrozporządzaniarzeczątylkoczynnościprawne.Wtakimujęciuzniszczenierzeczy(ius abutendi)niemożebyćzakwalifikowanejakopostaćrozporządzaniarzeczą,leczjakokorzystaniezniej.Niekiedyrównieżkwalifikacjaczynnościprawnej,stanowiącejrozporządzenierzecząteżniejestjednoznaczna.Nawiązaniestosunkuobligacyjnegowstosunkudorzeczy(np.jejwynajęcie)możnabowiempotraktowaćzarównojakoatrybutkorzystaniazniej,aleteżjakopostaćrozporządzeniarzeczą2.

1 Tak:B. Ziemianin,Prawo,s.47;zob. A. Stelmachowski,[w:]T. Dybowski(red.),SystemPrPryw,t.3,s.221inast.

2 Zob.B. Ziemianin,Prawo,s.47–50.Zob.szerzej:A. Stelmachowski,[w:]T. Dybowski(red.),SystemPrPryw2007,t.3,s.234–239.

TRIADA PODSTAWOWYCHUPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELA

korzystanie z rzeczy posiadanie rzeczy rozporządzanie rzeczą

67

www.testy-prawnicze.pl

Wątpliwości,jakiepojawiłysięwdoktrynieiliteraturze,dotyczątakże,czyzwrot„obciążenienieruchomości”możnaodnieśćtakżedoprawobligacyjnychustanowionychnanieruchomości.ZatakąwykładniąopowiedziałsięSNwwyr.z8.10.2004r.(VCK76/04,OSP2006,Nr7–8,poz.88zglosąZ. Kuniewicza),stwierdzając,żenajemorazdzierżawamogąbyćobciążeniemnieruchomości,jednakdoktrynaodniosłasiętotegostanowiskakrytyczniewskazując,żetylkouprawnieniebezwzględnemożestanowićobciążenieprawapodmiotowego.Pogląd,którypojęciem„rozporządzenie”obejmujerównieżuprawnieniawzględne,prowadzi„dozatarciaróżnicymiędzyskutkamizobowiązującymiarozporządzającymiwyraźniewustawiezaznaczonymi”1.

Schemat 26. Korzystanie z rzeczy

Jakjużbyłopodnoszone,zarównokorzystanie,jakirozporządzanienależyod-nieśćnie tylkodo rzeczy,ale teżdo innychprzedmiotówwłasności.Zagadnieniateregulująprzepisyart.551,552,553,554,751i555KCorazprzepisyszczególne:ustawa–Prawowodne,ustawa–Prawogeologiczneigórnicze,ustawa–Prawoło-wieckieiin.(zob.szerzejrozdz.I,§2).

Ztreściart.140KCwynika,iżwłaścicielmożekorzystaćzrzeczyz wyłącze­niem innych osób.Oznaczato,żeinneosobyobowiązanesądopowstrzymywaniasięodingerencjiwsferęuprawnieńwłaściciela(non facere),chybażezezwalaimnatoprzepisszczególny(np.art.142,149KC).Bezwyraźnegoupoważnieniaza-wartegowustawie,ingerencjawsferęuprawnieńwłaścicielamożenastąpićtylkozajegozgodą2.

1 Zob.Z. Kuniewicz,Pojęcieobciążenianieruchomościwpolskimprawiecywilnym.[w:]M. Pecyna, J. Pisuliński, M. Podrecka(red.),Rozprawycywilistyczne.KsięgapamiątkowadedykowanaProfesorowiEdwardowiDrozdowi.Warszawa2013,s.182inast.;Z. Radwański,[w:]Z. Radwański(red.),SystemPrPryw, t.2.Prawocywilne–częśćogólna.Warszawa2002,s.184.

2 Tak:B. Ziemianin,Prawo,s.47.

KORZYSTANIE Z RZECZY

posiadanie

używanie

pobieranie pożytkówi innych dochodów

przetworzenie

zużycie

zniszczenie

§ 16. Treść prawa własności

68 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

Schemat 27. rozporządzanie rzeczą

§ 17. Ograniczenia prawa własności

i. Uwagi ogólne

Przepisart.140KCrozstrzygatrzyzagadnienia:1) wymieniapodstawoweuprawnieniawłaścicielawsposóbpozytywny,2) wyłączamożliwośćingerencjiwsferęuprawnieńwłaścicielaprzezinneosoby,3) ustalaograniczeniawłasności.

Przepistenpoddanowliteraturzekrytyce1. Trafnie podkreślono, iż prawo własności jest najszerszym z praw podmio-

towych, dlatego uprawnienia właściciela nie powinny być wyliczone w ustawiewsposóbpozytywny.Ustawapowinnajedyniewskazywaćograniczeniawłasności.Właścicielowiprzysługująwodniesieniudoprzedmiotuwłasnościwszelkieupraw-nienia,zawyjątkiemtych,którewyłączaustawa.Właścicielpowinienmiećpraworobićzprzedmiotemwłasnościwszystko,czegoniezabraniałabymuustawa2.

1 Zob.S. Rudnicki,Komentarz,s.27inast.;B. Ziemianin,Prawo,s.51–53.2 Tak:B. Ziemianin,Prawo,s.51–52.

ROZPORZĄDZANIE RZECZĄ

wyzbycie się prawa własności

przeniesienie własności w drodzeczynności prawnej

mortis causa lub inter vivos

obciążenie prawa własności

ustanowienie prawa rzeczowegolub nawiązanie stosunku

obligacyjnegodotyczącego rzeczy

zniesienie prawa własności

porzucenie rzeczyz zamiarem wyzbycia się jej

69

www.testy-prawnicze.pl

Zdaniemczęścidoktrynyzamieszczeniewart.140KCnakazuprzestrzeganiaprzezwłaścicielazasadwspółżyciaspołecznego,należyuznaćzazbędne,gdyżna-kaztenwynikawprostzart.5KC.Podobnie,nieznajdujeuzasadnienia,wobec-nych warunkach ustrojowych, zamieszczenie w omawianym przepisie regulacjio społeczno-gospodarczym przeznaczeniu prawa. Klauzula generalna społeczno--gospodarczego przeznaczenia prawa, związana nierozerwalnie z aksjologią real-negosocjalizmu,straciłaobecnieznaczenienormatywne.Kryteriaocenylegalnościdziałaniawłaścicielapowinnywynikaćzustawy,aniezpojęćniedającychsięokre-ślićdesygnatów1.

IstotęprawawłasnościtrafnieująłSN(7)wuchw.z8.4.2014r.,(IIICZP87/13,OSNC2014,Nr7–8,poz.68,s.1): „Prawowłasnościniemaabsolutnegocharakteru;jegowykonywaniepodlegaograniczeniomwynikającymzustaw,zzasadwspółżyciaspołecznegoorazzespołeczno-gospo-darczegoprzeznaczeniaprawa(art.140KC).Zdarzeniabędącepodstawąnabyciaiutratyprawawłasności,treśćtegoprawaorazformyjegoograniczeńregulowanesąnietylkoprawemcywilnym,aleteżprzezustawy,wktórychprzeważapublicznoprawnametodanormowaniastosunkówspo-łecznych,austawodawcawskazujenadopuszczalnośćlubkoniecznośćzastosowaniatakichformoddziaływaniananie,któresąwłaściweprawupublicznemu.Otejkwalifikacjidecydujeustanowie-niedlaorganówadministracjipublicznejkompetencjidowkraczaniawtestosunkiikształtowaniaichtreściprzyzastosowaniuformdziałaniaopartychnawykorzystaniuwładztwapaństwowego”.

Wświetleobowiązującegobrzmieniaart.140KCograniczeniaprawawłasno-ścikształtująnadaltrzykryteria:1) ustawy,2) zasadywspółżyciaspołecznegooraz3) społeczno-gospodarczeprzeznaczenieprawa.

Kryteriatezostanąomówionekolejno.

Schemat 28. granice prawa własności

1 Zob.S. Rudnicki,Komentarz,s.27;B. Ziemianin,Prawo,s.52–53.

GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI

ustawy

ograniczeniapublicznoprawne/administracyjne

ograniczeniacywilnoprawne

(art. 142, 144–154,166, 231 § 1 KC)

zasady współżyciaspołecznego

społeczno-gospodarczeprzeznaczenie prawa

§ 17. Ograniczenia prawa własności

70 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

ii. Ograniczenia wynikające z ustaw – uwagi wprowadzające

Najdalej idące ograniczenia prawa własności zawierają ustawy szczególne,ocharakterzeadministracyjnym,m.in.:ustawaz23.7.2003r.oochroniezabytkówiopiecenadzabytkami(tekstjedn.Dz.U.z2014r.poz.1446zezm.),ustawa–Pra-wowodne,ustawa–Prawogeologiczneigórnicze,ustawa–Prawołowieckie,usta-waogospodarcenieruchomościami,ustawaogospodarowaniunieruchomościamirolnymiSkarbuPaństwa,ustawaoochroniegruntówrolnych i leśnych,ustawa–Prawoochronyśrodowiska,ustawaoplanowaniuizagospodarowaniuprzestrzen-nym,ustawaz7.7.1994r.–Prawobudowlane(tekstjedn.Dz.U.z2016r.poz.290zezm.),ustawaonabywaniunieruchomościprzezcudzoziemców.

Wprowadzone przez te ustawy ograniczenia prawawłasnościmają charakterpublicznoprawny (administracyjny), zawierają przepisy zakazujące właścicielomokreślonegosposobuwykonywaniaprawawłasnościlubnakazującepowstrzymy-waniesięodpewnychdziałańalbowręczwyłączającenabywaniewłasnościbezod-powiedniegopozwolenia,ażwreszciezezwalające,podokreślonymiwarunkami,nacałkowiteczyczęściowepozbawieniewłasności1.

Niektóreprzepisywprowadzająceograniczeniaprawawłasnościmającharak-tercywilnoprawnyiwynikajązprzepisówKodeksucywilnego.Zaliczamydonichart.142,144–154,166,231§1KC.Artykuł142KCnormujetzw.stanwyższejko-nieczności.Przepisyart.144–154KCzawierająregulacjedotyczącetzw.prawasą-siedzkiego,art.166KCprzyznajeustawoweprawopierwokupuwspółwłaścicielomgospodarstwarolnego,aart.231KCstanowipodstawęroszczeniasamoistnegopo-siadaczanieruchomościoprzeniesienieprzezwłaścicielananiegozajętejpodbu-dowędziałkigruntuzaodpowiednimwynagrodzeniem.Poniżejzostanieomówionaproblematykastanuwyżejkoniecznościorazprzepisyprawasąsiedzkiego.

iii. Stan wyższej konieczności

Podstawowymprzepisem, który ogranicza prawowłasności jest art. 142KC.Przepistenprzewiduje,iżwłaścicielniemożesprzeciwićsięużyciu,anawetuszko-dzeniulubzniszczeniurzeczyprzezinnąosobę,jeżelijesttokoniecznedoodwró-cenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osobylub osoby trzeciej; może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.Arty-kuł142KCznajdujezastosowanie,gdyniebezpieczeństwozagrażatakżedobrommajątkowym.W tym jednakprzypadkuużycie, uszkodzenie, czy zniszczenie cu-dzejrzeczyniejestmożliwe,gdygrożącaszkodajestoczywiścieiniewspółmierniemniejszaniżuszczerbek,którymógłbyponieśćwłaścicielwskutekużycia,uszko-dzenialubzniszczeniajegorzeczy(np.dowózwodydopożaruprzezzasianezbo-

1 Zob.szerzej:S. Rudnicki,Komentarz,s.33inast.

71

www.testy-prawnicze.pl

żempole).Niebezpieczeństwomusiobiektywnie istnieć ibyćbezpośrednie,przyrozsądnejocenieokoliczności.

Przywykładniart.142KCpojęcie„rzeczy”należyrozumiećszeroko,możebyćtonp.zbiórrzeczyczyinnychdóbrmaterialnych(np.jadowitewęże,stadoowiec)1.

Artykuł142KCprzewidujemożliwość domagania się naprawienia szkody doznanej z tytułu użycia, uszkodzenia lub utraty rzeczy.Roszczenietakiejestdopuszczalnezarównowprzypadkuratowaniadobraosobistego,jakidobraocharakterzemajątkowym.Jestsporne,kto powinien być adresatem roszczeniazgłaszanegoprzezwłaściciela.Niemawątpliwościktojestadresatemroszczenia,gdyosobapodejmującadziałaniawceluochronydóbrosobistychlubmajątkowych(ratujący)jestjednocześniebeneficjentemtakichdóbr(ratowanym).Kwestiakomplikujesię,gdyniezachodzitożsamośćwspomnianychpodmiotów.Wdoktryniezaproponowano,abyadresatemroszczeniaodszkodowawczegobyławtakimwypadkuosoba,wktórejinteresiepodjętezostałydziałaniaochronne(por.A. Kubas,Wynagrodzenieszkodyponiesionejwcudzyminteresie,SC1979,t.XXX,s.74inast.;stanowiskotopopieratakżeE. Skowrońska-Bocian,M. Warciński,[w:]Pietrzykowski,Komentarz2013,t.I,art.142,Nb4;odmiennie:A. Agopszowicz,Odpowiedzialność,s.44inast.).Pojawiasięjednakproblem,cowprzypadkupodjęcianieudanej,choć–zpunktuwidzeniaprzesłanekokreślonychwart.142KC–uzasadnionejakcjiratunkowej.Wtakimwypad-kusytuacjaratowanegomożebyćpodwójnieniekorzystna;nietylkobowiemdoznałonszkodywpostaciutratyratowanegodobra,leczponadtociążynanimobowiązeknaprawieniaszkodywyrządzonejwłaścicielowi,którejonsam(tj.ratowany)wżadensposóbniespowodowałiktóraniemiaławpływunajegosytuacjęmajątkowąlubosobistą.Wdoktryniezaproponowano,abywprzedstawionychokolicznościachrozważyćmożliwośćkierowaniaroszczeńodszkodowawczychprzeciwkoosobiepodejmującejnieudanąakcjęratunkową2.

iV. prawo sąsiedzkie

Istotneograniczeniaprawawłasnościwynikajątakżeztzw.prawa sąsiedzkie­go, normowanegow art. 144–154KC. Przepisy te regulują stosunkiwynikającezsąsiedztwanieruchomościorazwzajemnychoddziaływańbiorącychsięzwyko-nywaniawłasnościsąsiadującychzesobąnieruchomości.Nastykuwłasnościnie-ruchomościmożedośćłatwodojśćdokolizjiuprawnieńposzczególnychwłaścicie-li.Ratio legisprawasąsiedzkiegojestzapobieżenietymkolizjomprzezzakreśleniegranicmożliwychdziałańlubzaniechańnanieruchomości.Przepisyprawasąsiedz-kiegookreślająsposobyrozstrzygnięciasytuacjikonfliktowychmogącychwynikać

1 Tak:S. Rudnicki,Komentarz,s.43–44.Zob.szerzej:A. Agopszowicz,Ograniczeniawłasnościwynikającezart.142KC, [w:]J. Błeszyński,J. Rajski (red.),Rozprawyzprawacywilnego.Księgapamiątkowadlauczczeniapracynaukowejprof.W.Czachórskiego,Warszawa1985,s.89–100;tenże,Roszczenieonaprawienieszkodywyrządzonejwstaniewyższejkonieczności.Elementyhipotezynormyprawnej(natleart.142KC),[w:]B. Kordasiewicz,E. Łętowska(red.),Pracezprawacywilnego.WydanedlauczczeniapracynaukowejprofesoraJózefaStanisławaPiątowskiego,Wrocław1985,s.77–84;tenże,Odpowiedzialnośćzaszkodęwyrządzonąwstaniewyższejkonieczności(art.142KC),AUWr.Prawo1992,Nr195,s.1–70.

2 Tak: A. Zbiegień-Turzańska, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks Cywilny. Komentarz, Legalis,kom.doart.142.Zob.wyr.SNz26.6.1980r.(IICR164/80,OSNC1981,Nr4,poz.61).

§ 17. Ograniczenia prawa własności

72 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

zsąsiedztwanieruchomościiwzajemnychoddziaływańwtokuwykonywaniapra-wawłasności.Przyczymsąsiedztwo tonie tylkonieruchomościbezpośredniozesobągraniczące, ale takżenieruchomościpozostającewzględemsiebiewpewnejodległości.

przykład:Hałasoddziaływujenietylkonanieruchomościbezpośredniosąsiadującezdanąnieruchomością,aleteżnanieruchomościdalejodniejpołożone.

Przepisyart.144i147KCokreślajągranicedopuszczalnychoddziaływańzwią-zanychzkorzystaniemznieruchomościsąsiednich.Artykuł145i146oraz151KCprzewidująmożliwość ustanawiania odpowiednich służebności w stosunkach są-siedzkich,art.148–150KCokreślająregułykorzystaniaprzezwłaścicielinierucho-mości sąsiednich z przygranicznych pasówgruntu, zaś art. 152–154KCdotycząproblematykigranicgruntówsąsiadującychzesobą1.

1. immisje

Artykuł144KCwprowadzazakaztzw.szkodliwychimmisjipośrednich.Prze-pistenstanowi:„Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieru­chomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospo­darczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych”.

Korzystaniezwłasnejnieruchomościmożeoddziaływaćniekorzystnienanie-ruchomościznajdującesięwgranicachtakiegooddziaływania.Niezbędnejestza-temwyznaczeniegranickorzystaniaprzezwłaścicielazprzysługującegomuprawawtakisposób,abyuwzględnić,z jednejstrony,prawowłaścicieladokorzystaniaz przedmiotu jegoprawa, a z drugiej strony, interesyosóbnarażonychna nieko-rzystne skutki takiego korzystania.Wzgląd na ochronę interesów sąsiadów wy-magawprowadzeniaograniczeńwwykonywaniuprawawłasności.Treśćart.144jestwynikiem takiegokompromisu.Ograniczawłaścicielanieruchomościw spo-sobiewykonywaniaprzezniegoprawa,wytyczającgranicedopuszczalnychzakłó-ceńzwiązanychzwykonywaniemprawawłasności.Właścicielnieruchomościniemożepodejmować takichdziałań,którezakłócałybykorzystanieznieruchomościsąsiednichponadprzeciętnąmiarę.Ograniczenie towprowadzonezostałowceluwyeliminowania,aprzynajmniejzminimalizowaniakonfliktówmogącychpowstaćwstosunkachsąsiedzkich.

przykład:Niektóreoddziaływaniaznieruchomościwyjściowejnanieruchomośćsąsiedniąsąniedouniknięcia,np.szczekaniepsanalistonosza;dymzkomina;zapachyzwiązanezprzygoto-wywaniemposiłków,czytrzymaniemzwierzątgospodarskich.Oddziaływaniatesądopuszczalnedopóty,dopókinieprzekrocząprzyjętejwdanychstosunkachmiary(wyznacznikiembędziespołeczno-gospodarczeprzeznaczeniedanejnieruchomościiwarunkimiejscowe).Inaczejwięcbędziemyoceniaćrozprzestrzeniającysię„zapach”wynikającyzchowuzwierzątgospodarskich

1 Zob.A. Doliwa,Prawo,s.42–43;A. Stelmachowski,[w:]T. Dybowski(red.),SystemPrPryw,t.3,s.300inast.;S. Rudnicki,Komentarz,s.51.

73

www.testy-prawnicze.pl

nawsi,ainaczejjużwwarunkachmiejskich.Podobnie,dymzkominawokresiegrzewczymczywynikającyzprzepalaniawpiecubędzieczymśnormalnym,alejużprzekroczydopuszczalnąmiaręwprzypadkupaleniawpiecuniedrewnem,anp.oponami.

Oddziaływanienanieruchomośćsąsiedniąmożeprzybraćpostaćimmisjibez-pośredniejlubimmisjipośredniej.Podtympierwszympojęciemrozumiesiębezpo-średniąingerencjęwsferęcudzejwłasności(naruszeniewłasności).

przykład:Skierowanienieczystościnanieruchomośćsąsiada.Zob.wyr.SNz15.3.1968r.(IIICRN41/68,niepubl.).

immisje bezpośrednie są zakazane.Wynika to bezpośrednio z art. 140KC,którywyraźnezaznacza,iżwłaścicielmożekorzystaćzeswojegoprzedmiotuwła-sności„zwyłączenieminnychosób”.

immisja pośrednia natomiast to ujemneoddziaływanie na nieruchomość są-siednią, przy czymźródłem tego oddziaływania jest korzystanie przezwłaścicie-la z jegonieruchomości.Działaniawłaścicielamogąprowadzićm.in. dowytwo-rzeniaciepła,hałasu,wstrząsów,przykrychzapachów,któreutrudniająkorzystanieznieruchomościsąsiednich.Immisjamipośrednimisą takżezanieczyszczeniapo-wietrza czy zakłóceniaw zakresie odbioru radiowego lub telewizyjnego. Przepisart.144KCwyznaczagranicedopuszczalnychimmisjipośrednich.

Wśród immisji pośrednichwyróżnia się immisje pozytywne, któreoddziału-jąwprostnanieruchomościsąsiedniepoprzezrozchodzeniesięsubstancjilubener-gii oraz immisje negatywne, którepolegająna tamowaniuprzenikaniananieru-chomości sąsiednienp. światła słonecznego, fal radiowych itp.Zarówno immisjepozytywne,jakinegatywnemieszcząsięwdyspozycjiart.144.Wyróżniasiętak-żeimmisje materialneorazniematerialne.Zregułyprzyjmujesię,żezimmisja-mimaterialnymimamydoczynienia,gdynastępujeprzenikanienanieruchomościsąsiedniecząstekmaterii(pyły,gazy)lubpewnychsił(hałasy,wstrząsy).Immisjeniematerialneoddziałująnapsychikęwłaścicielanieruchomościsąsiedniej,zwłasz-czanajegopoczuciebezpieczeństwa,estetyki,niezależności.Immisjeniematerial-neniesąobjętetreściąart.144KC,mająnatomiastdonichzastosowanieprzepisyoochroniedóbrosobistych(art.23i24KC).Wprzypadkuniektórychoddziaływań(np.hałasu),ichzakwalifikowaniejakoimmisjematerialnelubniematerialnemożebyćsporne1.

Z tych względów charakter roszczeń związanych z sąsiedztwem nieruchomo-ści iwzajemnym ichoddziaływaniemwpostaci immisjinie jestujmowany jedno-licieworzecznictwieSN.Wpost.z19.12.2002r.(VCZ162/02(OSNC2004,Nr2,poz.31)orazz13.11.2003 r. (IVCK306/03)przyjęto, że sprawawywołana rosz-czeniem związanym z sąsiedztwem nieruchomości i wzajemnym ich oddziaływa-niemw postaci immisjima charakter sprawymajątkowej.W innych orzeczeniach(post. z 10.4. 2002 r., IVCZ29/02,OSP2003,Nr4, poz. 52oraz z27.3.2008 r.,

1 Zob.orz.SNz2.4.1981r.(ICR80/81,NP1983,Nr5,s.121),wyr.SNz11.10.2007r.(IVCSK264/07,OSNC2008,Nr3,poz.82).

§ 17. Ograniczenia prawa własności

74 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

IICZ4/08)SNwypowiedziałsięzaniemajątkowymcharakteremsprawyobejmują-cegotegorodzajuroszczenia,wskazując,żeomajątkowymcharakterzesprawyde-cydujeścisłepowiązaniezasadniczegoprzedmioturozstrzygnięciazmieniemwyra-żającesięwbezpośrednimwpływierozstrzygnięcianastanibezpieczeństwomienia.Jeżeli rozstrzygnięcie ma oddziaływać bezpośrednio na sferę dóbr osobistych po-woda, a tylko pośrednio na sferę ekonomiczną, sprawa ma charakter niemajątko-wy.Wpost.z8.11.2012r.(IVCSK400/12,Legalis)SNwskazał,żerozstrzygająco charakterze dochodzonego roszczenia związanego z sąsiedztwem nieruchomościiwzajemnymichoddziaływaniemwpostaciimmisjinależymiećnauwadzeprzedewszystkimstanowiskosamegopowoda,codotegodoochronyjakiegorodzajudóbr–majątkowychczyniemajątkowych–zmierzawniesionepowództwo.

Należyopowiedzieć się zamajątkowymcharakterem roszczeńdochodzonychwoparciuoart.222§2KC,którezmierzajądouzyskaniaochronyprawawłasno-ści,jakoprawamajątkowego,aniedoochronyprawniemajątkowych1.

Przyocenieczyniezostałaprzekroczonagranicadopuszczalnychimmisjipo-średnich należy brać pod uwagę społeczno-gospodarcze przeznaczenie nierucho-mościistosunkimiejscowe.

Codo„przeciętnejmiaryzakłóceń”zob.orz.SNz22.7.1985r.(IICR149/85,OSNCP1986,Nr10,poz.162).

Wrazieprzekroczeniaprzezwłaścicielagranicwyznaczonychwart.144po-wstaje po stronie właściciela nieruchomości sąsiedniej roszczenie negatoryjne,któregotreściąjestprzywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naru­szeń(art.222§2KC).

Przywróceniestanuzgodnegozprawemmożepolegaćnazaprzestaniunaruszeń(zaniechaniudziałaństanowiącychźródłoniedozwolonychoddziaływań)lubnazasto-sowaniutakichśrodków,któredoprowadządoograniczeniaimmisji.Jeżelinp.wwy-nikuzastosowaniafiltrówemisjadymówzmniejszysiędogranic„przeciętnejmiary”,należytoocenićjakozadośćuczynienieroszczeniuwłaścicielanieruchomościsąsied-niej.Przywróceniestanuzgodnegozprawemniemusipolegaćnaprzywróceniustanupoprzedniego.JakwskazałSądNajwyższy,przywróceniestanupoprzedniegomożewyrażaćsięwnakazaniuosobiezakłócającejpodłączenianajejkoszturządzeńtele-wizyjnychdoinstalacjiznajdującejsięnanieruchomościsąsiedniej2.

Ponadto,woparciuotreśćart.222§2wzw.zart.144KCwłaścicielnierucho-mościmoże żądać nie tylko zakazania immisji,którejużzakłócająponadprzecięt-nąmiarękorzystaniezjegonieruchomości,aletakżezaniechania przygotowań, któ­re dopiero po zrealizowaniu odpowiednich robót pozwoliłyby na takie immisje3.

Legitymacjaczynnaprzysługujewłaścicielowinieruchomości,naktórąskierowa-nozakazane immisjepośrednie,najemcy (art.690KC),dzierżawcy (art.694KC),podmiotowiograniczonegoprawarzeczowego(art.251KC).Legitymacjębiernąma

1 Zob.post.SNz28.1.2015r.(IICZ87/14,Legalis);post.SNz6.11.2014r.(IICZ64/14,Legalis).2 Zob.uchw.SNz21.3.1984r.(IIICZP4/84,OSNC1984,Nr10,poz.171).3 Zob.wyr.SNz3.6.1983r.(IIICRN100/83,OSNC1984,Nr1,poz.10).

75

www.testy-prawnicze.pl

właścicielnieruchomościwyjściowej,władającynieruchomością,tenwczyimintere-siedokonanoimmisjinanieruchomościwyjściowej,bezpośredniwykonawca1.

Relacjaprzepisówszczególnych,zawartychwustawachocharakterzeadmini-stracyjnym(zob.rozdz.III,§17,pktII)doart.144KCmożepolegaćnatym,że:1) przepisyszczególnemogąwyłączaćzastosowanieart.144KC,2) może zachodzić zbiegprzepisów szczególnych i art. 144KC, cooznacza, że

uprawnionemuprzysługujewybórpodstawyprawnejroszczenia,3) zachodzizbiegart.23i24i144KC,auprawnionemuprzysługujewybórpod-

stawyprawnejroszczenia,cojest istotnezpunktuwidzeniawłaściwościsąduirozkładuciężarudowodu,

4) zachodzizbiegart.144 i439KC,awłaścicielowinieruchomościprzysługujewybórpodstawyprawnejroszczenia.Artykuł222§2wzw.zart.144KCmożebyćpodstawąroszczenianegatoryj-

nego,w sytuacji gdy sąsiad buduje za blisko granicy. Jeżeli zakłóceniawywoła-ły szkodę,poszkodowanymożeżądaćnaprawienia szkodynazasadachogólnych(art.415KC)2.

Istotneograniczeniawłasnościwynikajązart.147KC.Przepis ten,podobniejakart.144KC,ograniczawłaścicielawmożliwościoddziaływaniananieruchomo-ścisąsiednie.Zgodnie z art. 147 Kc, właścicielowi nieruchomości nie wolno do­konywać na swoim gruncie robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nie­ruchomościom sąsiednim utratą oparcia.Womawianymprzepisiezawarty jestzakazimmisjibezpośredniej„robótziemnychwtakisposób,żebytogroziłonieru-chomościomsąsiednimutratąoparcia”.Podstawą roszczenia jest samstanzagro-żenia(np.zawaleniasiębudynku,uszkodzeniakonstrukcji),którypowinienobiek-tywniezachodzić.Postawąroszczeniabędzieart.222§2wzw.zart.147KC3.

Schemat 29. immisje – klasyfikacja

1 Tak:S. Rudnicki,Komentarz,s.58.2 Zob.szerzej:S. Rudnicki,Komentarz2004,s.51–61.3 Tak:S. Rudnicki,Komentarz,s.82–83.

IMMISJE

bezpośrednie(art. 140 KC)

materialne

pośrednie(art. 144 KC)

pozytywne

negatywne

niematerialne

§ 17. Ograniczenia prawa własności

76 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

Schemat 30. Zakaz immisji

Przepisemszczególnymdoart.147KCjestart.144ust.1PrGeol,któryprze-widuje,iżwłaścicielniemożesprzeciwićsięzagrożeniomspowodowanymruchemzakładugórniczego,któryjestprowadzonyzgodniezustawą.Możeżądaćjednaknaprawieniawyrządzonejtymruchemszkodynazasadachokreślonychustawą.

2. droga konieczna

Artykuły 145 i 146KC regulują problematykę tzw.drogi koniecznej (verba legis).Zgodniezart.145§1KC,jeżelinieruchomośćniemaodpowiedniegodo-stępudodrogipublicznejlubdonależącychdotejnieruchomościbudynkówgospo-darskich,właścicielmożeżądaćodwłaścicieligruntówsąsiednichustanowieniazawynagrodzeniempotrzebnejsłużebnościdrogowej.

Roszczeniezart.145KCpowstajezarównowtedy,gdybrakjestodpowiednie-godostępudodrogipublicznejlubnależącychdotejnieruchomościbudynkówgo-spodarskich,jakrównież,gdydostępistnieje,alejestnieodpowiedni.

przykład:Dostępjestzbytokrężny,szczególnieutrudniony,niebezpiecznyitp.

Podpojęciemdostępunależyrozumiećmożliwośćdojścia,dojazduczyprzepęduzwierząt.Odpowiednidostępdodrogipublicznej(art.145§1KC)powinienobejmowaćcodozasadytakżemożliwośćprzejazdupojazdówmechanicznych,chybażenieuzasadniajątegopotrzebynieruchomo-ściwładnącej,konfiguracjagranic,ukształtowanieterenulubinteresspołeczno-gospodarczy(uch.SN14.5.2014r.,IIICZP14/14OSNC2015,Nr1,poz.8,str.54).Istnieniedostępugrzecznościowego,anawetwynikającegozumowyniewyłączaroszczeniaoustanowieniedrogikoniecznej.Przyczymchodziodostępdodrogipublicznej,czylidrogizaliczonejdojednejzkategoriidróg,zktórejmożekorzystaćkażdy,zgodniezjejprzeznaczeniem,zograniczeniamiiwyjątkamiokreślonymiwustawielubinnychprzepisachszczególnych(art.1ustawyz21.3.1985r.odrogachpublicznych,tekstjedn.Dz.U.z2016r.poz.1440zezm.).Nieruchomośćniemaodpowiedniegodostępudodrogipublicznejwsytuacji,gdyniemadostępudodrogipublicznejbezpośredniolubprzezdro-gęinnegorodzaju,umożliwiającąnieograniczonyinieskrępowanydostępdoniejogółowiosób(takSNwpost.z17.4.2013r.,ICSK448/12,Legalis).Wprzypadkubrakudostępudobudynkówgospodarskich–chodziobudynkibędącewłasnościąwłaścicielanieruchomościwładnącej,aleteż

ZAKAZ IMMISJI

bezwzględny

zakazane są tylko te immisje,które zakłócają korzystanie

z nieruchomości sąsiednich ponadprzeciętną miarę wynikającąze społeczno-gospodarczegoprzeznaczenia nieruchomości

i stosunków miejscowych

względny

immisji pośrednich(art. 144 KC)

immisji bezpośrednich(art. 140 KC)

77

www.testy-prawnicze.pl

obudynki,którewłaścicielnieruchomościwładnącejdzierżawi,wynajmuje,czymawużyczeniu.Kwestia,czydostępjestodpowiedniwymagaocenykonkretnegostanufaktycznego.Zob.uchw.SNz14.8.1985r.(IIICZP44/85,OSNC1986,Nr7–8,poz.106),zgodniezktórymnieodpowiedniośćdostępunieruchomościdodrogipublicznejmożepolegaćnatym,żenieruchomośćtawprawdzieprzylegadodrogipublicznej,jednakżeprzejazdtądrogąprzezznacznączęśćrokujestutrudnionylubniemożliwyzewzględunajejzłystantechniczny;post.SNz7.7.1999r.(IICKN786/98,OSNC2000,Nr2,poz.34),zgodniezktórymdostępdodrogipublicznejjestnieodpowiedni,gdywyjazdznieruchomościprzylegającejdodrogipublicznejstwarzaniebezpieczeństwowruchudrogowym.

Podmiotemuprawnionymdożądaniaustanowieniadrogikoniecznejjestwłaściciel,użytkownikwieczystyorazsamoistnyposiadacznieruchomościgruntowejibudynkowej(posiadaczmożeżądaćustanowieniadrogikoniecznej tylko jakosłużebnościosobistej–art.146KC).Sądniejestprzytymzwiązanyżądaniemwnioskodawcyustanowieniasłużebnościdrogikoniecznejnanieruchomościoddanejwużytkowaniewieczyste,jeże-liuczestnikpostępowaniawniósłoustanowienietejsłużebnościnaprawieużytkowaniawieczystego(takSNwuchw.z29.6.2016r.,IIICZP31/16,Legalis).Roszczenieousta-nowieniedrogikoniecznejmożebyćskierowaneprzeciwkowłaścicielomgruntówsąsied-nich, czyliwłaścicielomgruntówbezpośrednio stycznych znieruchomościąwładnącą,jakteżtakusytuowanychwzględemnieruchomościwładnącej,żezachodzigospodarczakoniecznośćprzeprowadzeniaprzezniedojazdudodrogipublicznejlubbudynkówgo-spodarskich(takSNworz.z20.11.1981r.,IIICRN232/81,OSNCP1982,Nr4,poz.62).Legitymowanymbierniesązatemwłaściciele,użytkownicywieczyściorazsamoistnipo-siadaczenieruchomości,przezktóremabyćprzeprowadzonadrogakonieczna.

Służebnośćdrogikoniecznejobciążazawszecałą nieruchomość,niemożnaobcią-żyćtąsłużebnościąułamkowejczęścinieruchomości1.

Dopuszczalnejestustanowieniesłużebnościdrogikoniecznejnaprawie użytkowania wie­czystego (art.145§1KC)2.

Złożenieprzezwspółwłaścicielanieruchomościwnioskuoustanowieniesłużebnościdrogikoniecznejnarzecztejnieruchomościstanowiczynność zwykłego zarządu,wymagającązgodywiększościwspółwłaścicieli(art.201KC).Wbrakutakiejzgodywnioskodawcamożepołączyćwnio-sekosądoweupoważnieniedodokonaniatejczynnościzwnioskiemoustanowieniesłużebności3.

Ustanowienie tejsłużebnościmożenastąpićwdrodzeumowy,namocyorze-czeniasądu,wdrodzedecyzjiadministracyjnej.

Dlaustanowieniadrogikoniecznejwdrodzeorzeczeniasąduwłaściwyjesttrybnieprocesowy(zob.art.626KPC).Zmianatreścilubsposobuwykonywaniasłużeb-nościnastępujewprocesie(zob.art.291KC).Roszczenieoustanowieniedrogiko-niecznejnieulegaprzedawnieniu.Przeciwkosłużebnościdrogikoniecznejniedzia-łarękojmiawiarypublicznejksiągwieczystych(art.7pkt4KWU)4.

1 Zob.orz.SNz4.7.1960r.(ICR347/60,OSNC1962,Nr4,poz.126);post.SNz12.4.2013r.(IVCSK527/12,Legalis).

2 Post.SNz15.10.2008r.(ICSK135/08,OSNC–Zb.dodatkowy2009,NrC,poz.62).3 Tak:post.SNz24.11.2016r.(IIICSK394/15,BiuletynSN2017,Nr1,Legalis).4 Zob.S. Rudnicki,Komentarz,s.64–65.

§ 17. Ograniczenia prawa własności

78 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

Uprawnionywłaścicielmożeżądaćustanowieniadrogikoniecznejzawynagro-dzeniem,któremożeprzybraćpostaćzapłatyjednorazowej,świadczeńokresowych,anawetpostaćświadczenianiepieniężnego1.

Codozasadywynagrodzeniepowinnobyćokreślonejakoświadczeniepienięż-ne,jednorazowe,ekwiwalentne,pełniącefunkcjeceny.Ustalasięjenapodstawiecenrynkowych.Roszczenieowynagrodzenieprzedawniasięnazasadachogólnych(art.118KC)2.

Codokryteriów,jakiepowinnybyćbranepoduwagęprzyustalaniuwysokościwynagro-dzenia,należymiećnauwadze,że„(…)żewoląustawodawcyniebyłowyłączniewyrównanieuszczerbku,jakinastępujewmajątkuwłaścicielanieruchomościobciążonejwskutekustanowieniasłużebnościdrogowej.Pojęciewynagrodzeniajestszerszeibardziejelastyczne[niżodszkodowa-nia–przyp. Autora].Stanowionoekwiwalentzaznoszeniecudzegoprzejazduiprzechoduprzeznieruchomość.Powinnouwzględniaćzjednejstronykorzyśćjakąodnosinieruchomośćwładnącaorazniedogodności,jakiezustanowieniasłużebnościwynikajądlanieruchomościobciążonej.Przewidzianewart.145§1KCwynagrodzeniepowinnobyćustalaneindywidualnieipowinnobyćdostosowanedookolicznościistotnychwdanejsprawie,przyczymistotnewzakresieformywynagrodzenia,możeokazaćsięprzewidywanie,czystanprawnyukształtowanyustanowieniemsłużebnościmatrwały,czyteżprzejściowycharakter.Trzebateżmiećnawzględzie,żeprzyprognozowaniuodległejperspektywyczasowejfunkcjonowaniasłużebnościdrogowejsumawy-nagrodzeniazaustanowieniedrogowejniepowinnaprzekraczaćwartościnieruchomościobciążo-nej”(takSNwpost.z15.9.2016r.ICSK568/15,Legalis).Wpost.z8.9.2016r.(IICSK804/15,Legalis)SNwskazał,żewysokośćwynagrodzeniazaustanowieniesłużebnościdrogikoniecznejzależyodokolicznościdanegowypadku.Rozstrzygającproblemzapomocąjakichkryteriówustalićtęwysokośćnależymiećnauwadze,iżwykładniaterminu„wynagrodzenie”zart.145§1KCmaszerszyzakresznaczeniowyniżodszkodowanie.Obokewentualnejkompensacjizautraconekorzyści,uszczerbekmajątkowy(rozumianyjakodamnum emergensilucrum cessans),niedogodnośćpowstałądlawłaścicielanieruchomościsłużebnej,należysięopłatazasamousta-nowieniesłużebności,jakocena.Jestonatymwiększa,imwięcejkorzyściuzyskałztegopowoduwłaścicielnieruchomościwładnącej,aponadtopowinnauwzględniaćzawinieniewnioskodawcyprzyprzyczynieniusiędokoniecznościustanowieniasłużebnościdrogowej.

Przeprowadzeniedrogikoniecznejpowinnonastąpićzuwzględnieniempotrzebnieruchomościniemającejdostępudodrogipublicznejorazznajmniejszymobcią-żeniemgruntów,przezktóredrogamaprowadzić.Jeżelipotrzebaustanowieniadro-gi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, amiędzy za-interesowanyminiedojdziedoporozumienia, sądzarządzi,o ile to jestmożliwe,przeprowadzeniedrogiprzezgrunty,którebyłyprzedmiotemtejczynnościpraw-nej.Przeprowadzeniedrogikoniecznejpowinnouwzględniaćinteresspołeczno-go-spodarczy(art.145§2i3KC).

JakwskazałSądNajwyższywpost.z11.3.1970r.(IIICRN36/70,OSNC1970,Nr11,poz.207):Wprzypadkuprzewidzianymwart.145§2zd.2KCdrogękoniecznąprzeprowadzasięprzezwspomnianytamgrunt,choćbyprzeprowadzeniedrogiprzezinnygruntpowodowa-

1 Zob.orz.SN17.1.1969r.(IIICRN379/68,OSNC1969,Nr12,poz.223);orz.SNz1.12.1970r.(IIICZP68/70,OSNC1971,Nr5,poz.81).

2 Zob.szerzej:S. Rudnicki,Komentarz,s.73–74.

79

www.testy-prawnicze.pl

łobydlategogruntumniejszyuszczerbekniżdlagruntu,którybyłprzedmiotemczynnościprawnej.Omawianywyjątek,dokonanywimięzasadwspółżyciaspołecznego(art.5KC),niemożejednakiśćtakdaleko,żebynaruszałinteresspołeczno-gospodarczy(art.145§3KC).Jeżelibyzatemprzeprowadzeniedrogikoniecznejprzezgrunt,którybyłprzedmiotemczynnościprawnej,powodowałobydlategogruntuznaczniewiększyuszczerbekniżdlainnegogruntu,tozpunktuwidzeniainteresuspołeczno-gospodarczegoniebyłobydopuszczalneprzeprowadzeniedrogikoniecznejprzezgrunt,którybyłprzedmiotemczynnościprawnej,idrogamusiałabybyćprzeprowadzonaprzezinnygrunt1.

Schemat 31. droga konieczna (verba legis)

Wewcześniejszymorzecznictwieprzyjmowano,żenapodstawieart.145KCmożnażądaćtakżeustanowieniasłużebnościpolegającejnaprzeprowadzeniuprze-wodów(sieciwodociągowejlubelektrycznej)2.

Wstanieprawnymobowiązującymod30.8.2008r. tytułprawnydonierucho-mości,naktórejmająbyćlubsąposadowioneurządzeniaprzesyłowemożebyćzre-alizowanyprzezustanowieniesłużebnośćprzesyłu(ustawaz30.5.2008r.ozmianieustawy–Kodekscywilnyorazniektórychinnychustaw,Dz.U.Nr116,poz.731zezm.).Niemawięcpotrzebysięganiaper analogiamdoart.145KC.Należy jed-nakdopuścićzastosowaniewdrodzeanalogiiart.145KCdosłużebnościczerpaniawodyiprzeprowadzeniawodociągu(zob.post.SNz25.2.2016r.,IIICSK108/15,Legalis).

1 Zob.szerzej:S. Rudnicki,Komentarz,s.74–75.2 Zob.uchw.SNz3.6.1965r.(IIICO34/65,OSNC1966,Nr7–8,poz.109–siećwodociągowa),

uchw.SNz30.8.1991r.(IIICZP73/91,OSNC1992,Nr4,poz.53–siećenergetyczna).

VERBA LEGIS

ustanowieniew drodze umowy,orzeczenia sądu,

decyzji administracyjnej

sposóbprzeprowadzenia

powinien uwzględniać

potrzeby nieruchomościwładnącej, najmniejsze

obciążenie nieruchomościobciążonej

(art. 145 § 2 KC)

za wynagrodzeniemnależnym dla właściciela

nieruchomości obciążonej

przesłanki ustanowienia– brak dostępu,

– brak odpowiedniego dostępu do: drogi publicznej,

budynków gospodarskichnależących do danej

nieruchomości władnącejinteresspołeczno-

-gospodarczy(art. 145 § 3 KC)

§ 17. Ograniczenia prawa własności

80 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

Służebność drogi koniecznej wygasa w razie konfuzji (art. 247 KC) orazwprzypadkuniewykonywaniasłużebnościprzezlat10(art.293KC),ponadtomoż-liwejestjejzniesienieprzezsąd,gdyutraciładlanieruchomościwładnącejwszelkieznaczenie(art.295KC).

3. Korzystanie z przygranicznych pasów gruntu

Zasady korzystania z przygranicznych pasów gruntu normują przepisyart.148–150KC.Źródłemkonfliktównastykunieruchomościsąsiednichmożebyćtakieusytuowaniedrzewiroślinnanieruchomościwyjściowej,którepowoduje,iżrośliny tewskutekwzrostu ingerująw sferęwładztwawłaściciela nieruchomościsąsiedniejstanowiącprzykładzakazanejimmisjibezpośredniej(art.140KC).Wta-kim wypadku ustawa przyznaje właścicielowi nieruchomości wyjściowej prawowkroczenianagruntsąsiedniwceluichusunięcia,jakrównież,podpewnymiwa-runkami,dajemożliwośćichusunięciawłaścicielowinieruchomości,wktórejprze-strzeńweszłygałęzie,owoceczykorzenie.

Zgodniezart.149KC,właścicielgruntumożewejśćnagruntsąsiedniwceluusunięciazwieszającychsięzjegodrzewgałęzilubowoców.Właścicielsąsiednie-gogruntumożejednakżądaćnaprawieniawynikłejstądszkody(np.wzwiązkuzezniszczeniem upraw). Roszczenie odszkodowawcze z art. 149 KCma charakterbezterminowy(art.455KC)iprzedawniasięnazasadachogólnych(art.118KC)(Tak: G. Karaszewski,[w:]Sąsiedztwo,s.115).

Owoce, które spadły zdrzewa lubkrzewu stanowiąpożytki gruntu, naktó-ryspadły.Niedotyczytoprzypadku,gdyowocespadłynagruntpubliczny(dro-gę publiczną, plac publiczny), wówczas owoce stają się rzeczą niczyją, każdymożenabyćichwłasnośćprzezzawłaszczenie(art.148KC).Przepisart.148KCstanowi lex specialis do art. 190w zw. z art. 140KC, gdyżodmiennie regulu-je kwestię pożytków naturalnych rzeczy.Artykuł 150KC uprawniawłaścicieladoobcięciaizachowaniadlasiebieprzechodzącychnajegogruntkorzeni,gałę-ziiowoców.Wprzypadkuprzechodzącychgałęziiowocówwłaścicielpowinienjednakwpierwszejkolejnościwyznaczyćwłaścicielowinieruchomościsąsiedniejodpowiedniterminnaichusunięcie,dopiero,wraziebezskutecznegoupływuwy-znaczonegoterminu,możeobciąćgałęzie,zebraćowoceizachowaćjedlasiebie.Terminwyznaczonywłaścicielowinieruchomościwyjściowejpowinienbyćod-powiedni – czyli wystarczającyw normalnym biegu rzeczy na zorganizowaniepotrzebnychczynności,ponadtopowinienbyćwyznaczonywodpowiedniejporzeroku,wktórejusunięciegałęziiowocówniestanowizagrożeniadladrzewaczykrzewu.Artykuł150KCupoważniawłaściciela,naktóregonieruchomośćprze-chodząkorzenieznieruchomościsąsiedniejnaichobcięciebezwyznaczaniasą-siadowiterminunaichusunięcie.Wliteraturzepojawiłsiępogląd,iżwsytuacji,gdyprzechodzącekorzenieniezakłócająkorzystaniaznieruchomościsąsiedniej,a ichobcięciemożeprowadzićdozniszczeniadrzewa lubkrzewu,obcięcie ichprzezwłaścicielanieruchomościsąsiedniejmożestanowićskorzystaniezprzysłu-

81

www.testy-prawnicze.pl

gującegoprawapodmiotowegoniezgodniezjegospołeczno-gospodarczymprze-znaczeniem1.

Jeżeligruntzostałoddanywużytkowaniewieczysteuprawnieniaiobowiązki,o którychmowaw art. 149 i 150KC, przysługują użytkownikowiwieczystemu.Ponadto z uprawnień, o którychmowaw tych przepisach,może skorzystać każ-dyzewspółwłaścicielinieruchomości,w ramach realizacji czynności zachowaw-czych(art.209KC).Wrazieoddaniagruntuwużytkowaniealbodzierżawęopisaneuprawniabędąprzysługiwaćodpowiednioużytkownikowiidzierżawcy2.

4. przekroczenie granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia

Artykuł151KCobokart.231KCstanowiwyrazwoliustawodawcy,abywnie-których wyjątkowych sytuacjach istniała możliwość legalizacji budowy, któ­ra nastąpiła na cudzym gruncie. Ratio legis omawianej regulacji jest stworze-nierozwiązaniabędącegokompromisemmiędzyinteresamiinwestoraainteresamiwłaścicielazajętegogruntu.Oprzewadzejednegoztychinteresówbędądecydowa-łyokreślonewkonkretnejsytuacjiprzesłanki,któredefiniujeart.151KC3.

Wmyśl art. 151KC, jeżeli przywznoszeniu budynku lub innegourządzeniaprzekroczonobezwinyumyślnejgranicesąsiedniegogruntu,właścicieltegogrun-tunie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego,chybażebeznieuzasadnio-nejzwłokisprzeciwiłsięprzekroczeniugranicy,albożegrozimuniewspółmierniewielkaszkoda.Możeonżądaćalbostosownegowynagrodzeniawzamianzausta-nowienieodpowiedniejsłużebnościgruntowej,albowykupieniazajętejczęśćgrun-tu,jakrównieżtejczęści,któranaskutekbudowystraciładlaniegoznaczeniego-spodarcze.

Dlaoceny,czydoszłodoprzekroczeniagranicy,koniecznejestzbadaniezasię-guprzestrzennegogruntuwedługkryteriówwskazanychwart.143KC.Doprze-kroczenia granicy może dojść zarówno na powierzchni gruntu (np. wzniesieniemuru),podpowierzchnią(np.piwnica),jakiwprzestrzenisłupapowietrzanadpo-wierzchniągruntu(np.balkon)4.

Z regulacji art. 151KCwynika, iż co do zasady,właściciel, którego granicenaruszono niemożewystąpić z roszczeniem o przywrócenie stanu poprzedniego(art.222§2KC).Wpost.z9.2.2007r.(IIICZP159/06,Legalis)SNwskazał,żeart.151KCwyłączawszystkieśrodkiochronywłasnościzart.222KC,awięcza-równoroszczeniewindykacyjne,jakinegatoryjne.Nazasadziewyjątku,właściciel

1 Tak:S. Rudnicki,Komentarz,s.85.Zob.orz.SNz26.7.1972r.(IIICZP45/72,OSNC1973,Nr1,poz.9),orz.SNz6.2.2003r.(IVCKN173/00,Rzeczp.2003,Nr38,s.C1).Zob.szerzej:R. Czarnecki,Nie-którezagadnieniaprawasąsiedzkiego,NP1969,Nr6,s.906;W. Katner,Charakterystykaprzepisówprawasąsiedzkiego,AUL1976,Nr6,s.235;W. Kocoń,Zproblematykiprawasąsiedzkiego,NP1976,Nr4,s.590.

2 Tak:G. Karaszewski,[w:]Sąsiedztwo,s.114–117.3 Zob.szerzej:A. Sylwestrzak,[w:]Prawosąsiedzkie,s.118inast.4 Tak:A. Sylwestrzak,[w:]Sąsiedztwonieruchomości,s.125;W. Kocoń,Przekroczeniegranicyprzy

wznoszeniubudynkulubinnegourządzenia,NP1970,Nr7–8,s.1065.

§ 17. Ograniczenia prawa własności

82 Rozdział III. Pojęcie, treść i wykonywanie prawa własności

www.testy-prawnicze.pl

możewystąpićztakimroszczeniemwówczas,gdywykażeistnieniejednejzdwóchprzesłanek:1) żesprzeciwiłsięprzekroczeniugranicybeznieuzasadnionejzwłokialbo2) żegrozimuniewspółmierniewielkaszkoda.

Sprzeciwpowinienuświadomićwłaścicielowinieruchomościsąsiedniej,któryprowadzibudowę,żedopuszczasięnaruszeniawłasnościipowinienskłonićgodoodstąpieniaoddziałania.Zasprzeciwnależyuznaćkażdezachowanie,któreujaw-niawolęwsposóbdostateczny(art.60KC),sprzeciwpowiniennastąpićbeznie-uzasadnionejzwłoki.

Stan zagrożenia niewspółmiernie wielką szkodąnależyodnieśćw tymwy-padkudo szkodywłaściciela nieruchomościwyjściowej, którą poniósłbyw razieprzywrócenia stanu poprzedniego.Każda z tych przesłanek stanowi samodzielnąpodstawęroszczeniazart.222§2KC.Wraziewystąpieniaktórejkolwiekzwy-mienionychprzesłanek–właścicielowinieruchomościprzysługujepełnaochrona1.

Dowód,żeprzekroczeniegranicynastąpiłobezwinyumyślnej(ponieważbrakuwinyumyślnejniedomniemywasię)obciążanatomiastwłaścicielanieruchomościwyjściowej2.

Codozasady,właścicielowi,któregogranicenaruszonoprzysługująalternatyw-niedwaroszczenia:1) oustanowienieodpowiedniejsłużebnościgruntowejzawynagrodzeniem,2) owykupieniezajętejpodbudowęczęścigruntu,jakrównieżtejczęści,którana

skutekbudowystraciładlaniegoznaczeniegospodarcze.Wybór powinienbyćdokonany raz iwiążewłaściciela nieruchomości, której

granicenaruszono.Żadnezwymienionychroszczeńnieprzysługujewłaścicielowinieruchomościwyjściowej.Właścicielnieruchomościwyjściowejmożenatomiastwystąpićzroszczeniemzart.231§1KC.

Służebność,októrejmowawart.151KCmożebyćustanowionawumowieluborzeczeniusądowym.Codozasady,służebnośćtaniemożebyćzmieniona,zniesio-naiwygasnąć3.

Należyprzyjąć,żeart.151KCkreujewyjątekodzasadysuperficies solo cedit,coprowadzidowniosku,iżwrazieprzekroczeniagranicynieruchomościwczasiezabudowy,budyneknależydogruntu(art.48KC),naktórymznajdujesięjegowiększaczęść(tzw.koncepcjajednościprawnejbudynku)4.

1 Zob.wyr.SNz21.6.1972r.(IIICRN98/72,OSNC1972,Nr12,poz.225).2 Tak:S. Rudnicki,G. Rudnicki,KomentarzdoKodeksucywilnego.Księgadruga.Własnośćiinneprawa

rzeczowe,Warszawa2008,s.100.3 Zob.szerzej:S. Rudnicki,Komentarz,s.86inast.;W. Kocoń,Przekroczeniegranicyprzywznoszeniu

budynkulubinnegourządzenia,NP1970,Nr7–8,s.1065.Zob.uchw.SNz29.12.1987r.,IIICZP79/87,OSNC1987,Nr7–8,poz.117.

4 Tak:SNwpost.z9.2.2007r.(IIICZP159/06,Legalis).Prezentowanesątakżewjudykaturzeiwdok-trynieinnekoncepcje:samoczynnegopionowegopodziałubudynkuwedługliniigranicyorazkoncepcjawspółwłasnościbudynku.Zob.A. Sylwestrzak, [w:]Sąsiedztwonieruchomości, s.147 inast.;post.SNz26.1.2006r.,IICK365/05,Legalis.