View
222
Download
3
Category
Preview:
Citation preview
7KURDÎ
Kurmancî
NIVÎSKAR
Prof. Dr. Kadri YıldırımDoç. Dr. Abdurrahman AdakYrd. Doç. Dr. Hayrullah AcarYrd. Doç. Dr. Tahirhan Aydın
Öğr. Gör. İbrahim BingölÖğr. Gör. Ramazan PertevÖğr. Gör. Ramazan Çeçen
Öğr. Gör. Mikail BülbülÖğr. Gör. Zülküf Ergün
EDİTÖRProf. Dr. Kadri YILDIRIM
PROGRAM GELİŞTİRMEYrd. Doç. Dr. M. Cevat YILDIRIM
Yrd. Doç. Dr. Akif AKTOYrd. Doç. Dr. Nurettin BELTEKİN
Yrd. Doç. Dr. Faysal ÖZDAŞÖğr. Gör. Ömer Murat ÖTER
Doç. Dr. Abdurrahman EKİNCİ
REHBERLİK UZMANIÖğr. Gör. Ramazan PERTEV
ÖLÇME DEĞERLENDİRMEYrd. Doç. Dr. M. Cevat YILDIRIM
..MUSTAFA KEMAL ATATURK
N A V E R O K
Unîteya 1. XWENDINGEHA MIN 09-24
Unîteya 5. XWARIN Û VEXWARINÊN ME 69-80
Unîteya 3. LAŞ Û TENDURISTÎ 41-54
Unîteya 7. ÇALAKIYÊN SERBEST 93-104
Unîteya 2. JÎNGEHA MIN 25-40
Unîteya 6. HATÛÇÛ-GEŞTÛGER 81-92
Unîteya 4. DEMSAL Û SALNAME 55-68
Ferhengok 104-111
XWENDINGEHA MIN
Unîteya
1.
10
Mamoste îro li xwendingehê di dersê de ji me pirsî:Zarokno, mijara dersa me “rêbazên serkeftinê” ye. Gelo li gorî we ji bo serkeftinê divê em çi bikin?
Rojhat: Mamoste, bi ya min berî ku em bên xwendingehê divê em amadekariya dersan bikin.
Leyla: Ezjîdibêjimkudidersêdedivêembaşguhdariyamamostebikin.Hîvron: Bi ya min jî dema ku em ji mijarê fam nekin, divê em ji mamoste bipirsin. evîn: Mamoste,dibêhnvedanandedivêembêhnaxwebaşvedindakuemdidersêde
bikarin bala xwe bidin mijaran.Kerem: Demaemjixwendingehêvegerinmalê,divêempêşîcilûbergênxwebiguherînin,
xwarinêbixwinûbêhnaxwevedin.Kejê: Piştîkuemlimalêbêhnaxwevedindivêemdersênxwedubarebikinûspartekên
xwe çê bikin.Mîhrîban:Jibokuembiserbikevindivêmaseûjûramebirêkûpêkbin.Dara: Ku em li ber televîzyonê yan jî di nav hengameyê de li dersê bixebitin em fam
nakin.Bawer: Demakuemlidersêbixebitindivêpiştîçilûpêncdeqîqeyanempanzdeh
deqîqeyanbêhnaxwevedin.Barzan: Divê em spartekên xwe di wextê xwe de çê bikin.Xezal: Jibokuemzûhişyarbibindivêemzûrakevin.tavîn: Divêhertimbernameyekemehebeûemligorîwêbixebitin.Mamoste:Zarokno,wetiştênrastgotin.Herbijîn!Egerhûnvanxalanbaşbizaninûbicîbînin
hûndêbihêsanîbiserbikevin.
BEŞA 1. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
11
1.
1. Mamoste ji xwendekaran çi pirsî?
…………….……………………………………………………………….………
2. Li gorî Rojhat rêbaza serkeftinê çi ye?
…………….……………………………………………………………….………
3.LigorîMîhrîbanêjibokumirovbiserbikevedivêmaseûjûrawîçawabin?
…………….……………………………………………………………….………
4. Li gorî Hîvronê dema mirov ji mijarê fam neke divê çi bike?
…………….……………………………………………………………….………
5. Bersiva Evînê çi ye?
…………….……………………………………………………………….………
Kê gotiye?
1.Divêhertimbernameyekemehebeûemligorîwêbixebitin.
a)Tavîn b)Bawer c)Evîn
2. Dema em ji mijarê fam nekin divê em ji mamoste bipirsin.
a)Kerem b)Leyla c)Hîvron
3. Ku em li ber televîzyonê li dersê bixebitin em fam nakin.
a)Bawer b)Rojhat c)Dara
4.Divêmaseûjûramebirêkûpêkbin.
a)Mîhrîban b)Kejê c)Barzan
5.Didersêdedivêembaşguhdariyamamostebikin.
a)Mamoste b)Leyla c)Rojhat
BEŞA 3. Dema xwendinê
BEŞA 2. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
12
1.
Li gorî nêrîna xwe hevokan temam bikin.
1. Jibokuemzûhişyarbibin..…………………………………………………..
……………………………………………………………………………………
2. Roja ku em neçin xwendingehê divê em ………………………………………
…………………………………………………………………………………….
3. Ku bernameyeke me nebe………………………………………………………
…………………………………………………………………………………….
4. Em li xwendingehê di bêhnvedanan de………………………………………..
…………………………………………………………………………………….
5. Ku em di dersê de bala xwe nedin axaftina mamoste ………………………….
…………………………………………………………………………………….
Bêjeyên jêrîn di nav hevokekê de bi kar bînin.
1. amadekarî : …………………………………………………………………….
2. ders : …………………………………………………………………….
3. dubare : …………………………………………………………………….
4. spartek : …………………………………………………………………….
5. serkeftin : …………………………………………………………………..…
BEŞA 5. Dema nivîsînê
BEŞA 4. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
13
1.
tu jî derbarê rêbazên serkeftinê de nêrîn û ramanên xwe bibêje û binivîse.
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
BEŞA 6. Dema kenînê
BEŞA 7. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
14
1.
Ferhad roja dawî ya xwendingehê hat malê.
Diya wî:Kurêminkanîqarneyate?
Ferhad: Min da hevalê xwe.
Diya wî: Ji bo çi?
Ferhad: Ji bo ku bavê xwe pê bitirsîne.
XWENDINGEHA ZANANavê min Zana ye. Ez di pola heftem de dixwînim. Ez dixwazim xwendingeha xwe bi we bidim
nasîn. Navê xwendingeha min Xwendingeha Navîn a Celadet Bedirxan e. Xwendingeha min li navendaCizîrêye.Ewjiduqatanpêktê.Dixwendingehêdepol,pirtûkxane,laboratiwar,embar,jûrabirêvebir,jûracîgirêbirêvebir,jûramamosteyan,holawerzişêûholakonferansêhene.Divêempolateknolojiyêjibîrnekin.Wekîdinjîliherduqatanjiboxwendekarandestşokûdaşirhene.Lêdestşokûdaşiramamosteyanjiyênxwendekarancudane.Jibokuemdibêhnvedanêdexurekûvexurekanbistîninûbixwinkantînamejîheye.Jiboparastinabelgeyênfermîjûrekearşîvêjîheye.
Pirtûkxaneyame ji aliyêpirtûkanvegelekîdewlemende.Têdeher curepirtûkhene:Çîrok,roman,ansîklopediyêncurbicur,pirtûkênsiyasî,dîrokî,teknîkîûherwekîdin…Ezherrojdiçimpirtûkxaneyêûliwirpirtûkandixwînimûspartekênxweçêdikim.Ezlipirtûkxaneyêdengêxwehîçbilindnakimdakuhevalênminaciznebin.Ezherheftedupirtûkanjipirtûkxaneyêbiemanetîdigirimûdixwînim.Ezpirtûkandiwextêxwedelipirtûkxaneyêvedigerînim.
Dixwendingehêdeheştpolhene.Lewraxwendingehanavînçarsaleûherpoljiduşûbeyanpêktê.Wekî5Aû5B,6Aû6B...Ezdipola7Ayêdedixwînim.Dipolêdemase,çopdank,texte,lambe,rûniştek,jêbir,pênûsatexteûrefapirtûkanhene.Pêncpaceûderiyekîpolêhene.Dibêhnvedanêdeempaceyanvedikindakuhewayapolêpaqijbibe.Polamebikalorîferêgermdibeûbiklîmayêjîhênik dibe.
Liberxwendingehamebaxçeyekîfirehheye.Hemûşahî,merasîm,civînûpêşbazîdivîbaxçeyîdetênçêkirin.Doraxwendingehêbidarûberêncurbicurûbidîwarekîpêçayîye.Dibaxçedeholawerzişêjîheye.Emdikarindivêholêdefutbol,voleybolûbasketbolêbilîzin.Bitaybetîemdiherbênhnvedanêdederdikevinderveûdivîbaxçeyêfirehûxweşikdedilîzin.
Xwendingehamingelekîxweşeûezjixwendingehaxwepirhezdikim.
BEŞA 8. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
15
1.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1. Zana di kîjan polê de dixwîne?
………………………………………………………………….
2. Navê xwendingeha Zana çi ye?
………………………………………………………………….
3.Dipirtûkxaneyêdeçicurepirtûkhene?
………………………………………………………………….
4. Di xwendingehê de çend pol hene?
………………………………………………………………….
5. Dora xwendingehê bi çi pêçayî ye?
………………………………………………………………….
Li gorî agahiyên jorîn li hemberî hevokên jêrîn rast (R) an çewt (Ç) daynin.
1. XwendingehaZanajisêqatanpêktê. ()
2. Dixwendingehêdepolateknolojiyêheye. ()
3. Lipêşiyaxwendingehêbaxçeyekîfirehheye. ()
4. Şahî,merasîm,civînûpêşbazîhemûdiholakonferansêdetênçêkirin. ()
5. Dibaxçedeholawerzişêheye. ()
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
16
1.
BEŞA 9. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 10. Dema xwendinê
Valahiyan bi bêjeyên jêrîn dagirin.
1. Navê xwendingeha Zana Xwendingeha Navîn a ……………………….. e.
2. Xwendingeha Zana di navenda ……………………….. de ye.
3. Zanaherrojdiçepirtûkxaneyêûliwir………………………..xweçêdike.
4. Polbi………………………..germdibeûbi………………………..jîhênikdibe.
5. Di baxçe de ……………………….. jî heye.
Bi bêjeyên jêrîn ên tevlihev, hevokên serast çê bikin û binivîsin.
1. dewlemende/Pirtûkxaneya/pirtûkan/ji/ve/gelekî/aliyê/me
……………………………………………………………………………………….
2. Ez /nasîn / xwendingeha / bi / dixwazim / bidim / xwe /we
……………………………………………………………………………………….
3. pirtûkxaneyê/Ez/roj/li/dixwînim/wir/diçim/her/pirtûkan/û
……………………………………………………………………………………….
4. bêhnvedanê/Di/paceyan/em/da/de/ku/bibe/polê/hewaya/paqij/vedikin
……………………………………………………………………………………….
5. bilîzin/dikarin/di/de/futbol/vê/voleybol/holê/û/basketbolê/Em
……………………………………………………………………………………….
BEŞA 12. Dema nivîsînê
BEŞA 11. Dema axaftin û nivîsînê
“spartekên, hola werzişê, kalorîferê, Cizîrê, Celadet Bedirxan, klîmayê”
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
17
1.
Derbarê bêjeyên jêrîn de hevokeke nû binivîsin.
1. pirtûkxane : ……………………………………………………………………
2. spartek : ……………………………………………………………………
3. destşok : ……………………………………………………………………
4. Cizîr : ……………………………………………………………………
5. bêhnvedan : ……………………………………………………………………
Hûn jî derbarê xwendingeha xwe de pênc hevokan bibêjin û binivîsin.
1. …………………………………………………………………………………….
2. …………………………………………………………………………………….
3. …………………………………………………………………………………….
4. …………………………………………………………………………………….
5. …………………………………………………………………………………….
BEŞA 13. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 14. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
18
1.
MAMOSTEYÊ MEZIN EHMEDÊ XANÎEhmedêXanîdiedebiyatakurdîdegelekîbinavûdenge.Disalahezarûşeşsedûpêncî
ûyekêde(1651)liBazîdêhatiyedinyayê.Xannavêeşîrawîye.EşîraXanîjieşîrênherêmaHekariyêye.MalbataXanîdisedsalapanzdehandejiherêmaHekariyêpêşîkoçîWanêûpiştrejiwirkoçîBazîdêkiriye.
NavêbavêXanîMelaÎlyas,navêdiyawîjîGulnîgare.Piştîkubavêwîwefatkiriye,licembirayêxweyêmezinMelaQasimdestbixwendinêkiriye.LiMuradiye,Xelat,RihaûBedlîsêxwendiye.XanîliBazîdêmedreseyekavakiriyeûhetawefataxwelivêmedreseyêdersdarîkiriye.Ligorînêrînekêdisalahezarûheftsedûnehande(1709)dipêncîûheftsaliya xwe de li Bazîdê wefat kiriye.
Xanî bi erebî, farisî û tirkî zanîbû lê berhemên xwe bi kurdî nivîsîne. Çar berhemêngirîngênEhmedêXanîhene:NûbiharaBiçûkan,EqîdeyaÎmanê,MemûZînûDîwan.XanîNûbiharaBiçûkandiyariyîzarokênkurdankiriye.Evberhemyekemferhengakurdîye.BiEqîdeyaÎmanêxwestiyekuxwendekarênkurdmijarêndînîbizimanêxwehînbibin.MemûZîndestanekeevînîye.HelbestênXanîjîdiDîwanawîdehatinekomkirin.Evherçarberhem ji bo edebiyata kurdî gelekî giranbiha ne.
(A.Adak,Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk,biguhertinênbiçûk)
BEŞA 15. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
19
1.
Hevokên kêm ên jêrîn bi agahiyên hemberî wan re hevyek bikin.
1. Ehmedê Xanî di edebiyata kurdî de bi kurdî nivîsîne.
2. XanîdisalahezarûşeşsedûpêncîûyekêdeliBazîdê destanekeevînîye.
3. Navê bavê Xanî hatiye dinyayê.
4. MemûZîn MelaÎlyase.
5. Xanîberhemênxwetenê gelekîbinavûdenge.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1. Ehmedê Xanî li ku hatiye dinyayê?
………………………………………………………….………………….
2. Navên berhemên Ehmedê Xanî binivîsin.
………………………………………………………….………………….
3. Xanî li ku xwendiye?
………………………………………………………….………………….
4. Xanî li ku wefat kiriye?
………………………………………………………….………………….
5. Xanî kîjan berhema xwe diyariyî zarokên kurdan kiriye?
………………………………………………………….………………….
BEŞA 16. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 17. Dema lîstinê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
20
1.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bibînin.
1. EşîraXanîjieşîrênkîjanherêmêye.
a)Hekarî b)Wan c)Bazîd
2. Xanî kîjan berhem diyariyî zarokên kurdan kiriye?
a)Dîwan b)NûbiharaBiçûkan c)MemûZîn
3. Xanî li kîjan bajarî nexwendiye?
a)Bedlîs b)Riha c)Hekarî
4. Xanî di çend saliya xwe de wefat kiriye?
a)Pêncîûyek b)Pêncîûheft c)Sîûheft
5. Yekem ferhenga kurdî kîjan e?
a)EqîdeyaÎmanê b)MemûZîn c)NûbiharaBiçûkan
Valahiyên jêrîn li gorî agahiyên jorîn dagirin.
1. MemûZînjîyekjiberhemên…………………..………………….ye.
2. Ehmedê Xanî di sala ……………………………………. de li Bazîdê hatiye dinyayê.
3.PeyvaXanî……………….………………………………wînîşandide.
4. Navê diya Xanî …………………… e.
5. BiEqîdeyaÎmanêxwestiyekuxwendekarênkurdmijarên…………….bizimanêxwe
hîn bibin.
BEŞA 19. Dema nivîsînê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
21
1.BEŞA 18. Dema xwendinê
?? ?? ?
? ?? ??
Ji bo hevokên jêrîn pirsan binivîsin.
1. ……………………………………………………………..………….?
Navê bavê Xanî Mela Îlyas e.
2. ……………………………………………………………..………….?
Ehmedê Xanî li Bazîdê wefat kiriye.
3. ……………………………………………………………..………….?
Xanî li Bazîdê medreseyek ava kiriye.
4. ……………………………………………………………..………….?
Xanîbierebî,farisîûtirkîzanîbû.
5. ……………………………………………………………..………….?
ÇarberhemênEhmedêXanîhene.
BEŞA 20. Dema nivîsînê
Tirb
a Eh
med
ê X
anî/B
azîd
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
22
1.
Bêjeyên ku li jêr pênaseya wan hatiye dayîn di xaçepirsê de bi cih bikin.
1. Mirovênkutênnasîn,meşhûr,navdar.2. Bajarekî kurdan.3. Jidê,bavûzarokanpêktê.4. Navê diya Ehmedê Xanî.5. NavêpirtûkakuhelbestênEhmedêXanî
tê de hatine komkirin.6. Cureyekî edebî ye, ji risteyan pêk tê.7. Pirtûkakuwateyênbêjeyandide.
8. Zimanê kurdan.9. Biqîmet,binirx,hêja.10. Eser.11. Jisedsalîpêktê,qern.12. NavêeşîranivîskarêNûbihara
Biçûkan.13. NavêpirtûkekeEhmedêXanî.14. Bajarekî kurdan.
9
14 8
4
7 10
2 6
3 11
1 B I n a V Û D e n G
5
12
13
BEŞA 21. Dema lîstikê
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
23
1.
UNÎTEYA XWENDINGEHA MIN
24
1.
JÎNGEHA MIN
Unîteya
2.
26
JÎNGEHPARÊZÎMamosteîrohatdersêûgotkumijarameyaîrojîngehparêzîye.Mamostediyarkirku
jîngehparêzîparastinajîngehêye.Jîngehparêzjîewkesekujîngehêdiparêze.Piştrepirsî:Divêmirov çi bike ku bibe jîngehparêz? Bibêjin.
Ronî: Mamoste,divêemdarûberêndoraxwebiparêzinûliwanxwedîderkevin.Hêja: Divêemderdoraxweqirêjnekin,çopênxwenavêjinerdê,wantêxinçopdankan.Kesên
jîngehameqirêjdikinjîdivêemwanhişyarbikindakujîngehamepaqijbimîne.Dilgeş: Biyamindivêemavaçemûgolanjîqirêjnekin.Rojda: Mamoste, ji bo ku em bibin jîngehparêz divê em li ajelên derdora xwe jî xwedî derkevin
ûwanbiparêzin.Serdar: Divêemlimalêûlixwendingehêavûceryanêbêsebebxercnekin.Lewraegeremzêde
xercbikinjîngehamedêziyanêbibîne.Rojbîn: Raste,divêemherdemlambeyênzêdebitefîninûavêbiqasîkulazimexercbikin.azad: Mamoste, heta ji me bê, divê em li wesayîtên komguhêz siwar bibin. Lewra eger her kes
biwesayîtaxweyataybetderkevehatûçûyê,hewadêgelekîqirêjbibe.Hesen: Raste,jiberkumirovêjîngehparêzdivêhemerdêhemavêhemjîhewayêqirêjneke.Bawer: Mamoste,jibokuembibinjîngehparêzberîhertiştîdivêemjimirov,ajelûriwekan
hez bikin.Rêber: Divêembidengêbilindderdoraxweaciznekin.Meryem: Jibokuembibinjîngehparêzdivêemjisiruştêhezbikin.Mamoste: Herbijîn!Liserjîngehparêziyêwetiştêngelekîxweşûhêjagotin.
BEŞA 1. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
27
2.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1. Mamoste ji xwendekaran çi pirsî?
…………….……………………………………………………………….………
2. Li gorî Ronî ji bo ku mirov bibe jîngehparêz divê çi bike?
…………….……………………………………………………………….………
3.LigorîDilgeşdivêmirovçiqirêjnekin?…………….……………………………………………………………….………
4. Li gorî Azad ji bo ku mirov bibe jîngehparêz divê mirov li çi siwar bibe?
…………….……………………………………………………………….………
5. Li gorî Bawer divê mirov ji çi hez bikin?
…………….……………………………………………………………….………
BEŞA 2. Dema axaftin û nivîsînê
Kê gotiye? 1. Divêembidengêbilindderdoraxweaciznekin. a)Bawer b)Rêber c)Meryem2. Divêemavaçemûgolanqirêjnekin. a)Ronî b)Hesen c)Dilgeş3. Divêemliajelênderdoraxwexwedîderkevinûwanbiparêzin. a)Rojda b)Serdar c)Bawer4. Divêemlimalêûlixwendingehêavûceryanêbêsebebxercnekin. a)Meryem b)Serdar c)Bawer5. Divêberîhertiştîemjimirov,ajelûriwekanhezbikin. a)Bawer b)Rojda c)Rojbîn
BEŞA 3. Dema xwendinê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
28
2.
BEŞA 4. Dema axaftin û nivîsînê
Li gorî nêrîna xwe hevokan temam bikin.
1. Ji bo ku em bibin jîngehparêz divê ……………...........…………………………………..
…………………………………………………….………………………………………….
2. Ji bo ku em bibin jîngehparêz divê …………………………………………………..……
…………………………………………………….…………………………………………
3. Ji bo ku em bibin jîngehparêz divê ……………………………………………………….
…………………………………………………….…………………………………………
4. Ji bo ku em bibin jîngehparêz divê ……………………………………………………….
…………………………………………………….…………………………………………
5. Ji bo ku em bibin jîngehparêz divê ……………………………………………………...
…………………………………………………….…………………………………………
Bêjeyên jêrîn di nav hevokekê de bi kar bînin.
1. jîngehparêz : …………………………………………………………………….
2. derdor : …………………………………………………………………….
3. ajel : …………………………………………………………………….
4. jîngeh : …………………………………………………………………….
5. komguhêz : …………………………………………………………………..…
BEŞA 5. Dema nivîsînê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
29
2.
BEŞA 6. Dema xwendinê
Rojbaşdinya,rojbaşjiyanRojbaşewrênreşûspîDarbergiya,mêşûmorîRojbaşrojazerûsorî
Gulênrengîn,çûkêndengînRojbaşzinar,zozanûwarGeliyêkûr,çiyayêdûrAva çirik, gula dirik
Baûbaran,rojbaşjiyanRojbaşdinya,rojbaşjiyanDarbergiya,mêşûmorîRojbaşrojazerûsorî
K. Burkay
tu jî derheqê jîngehparêziyê de nêrîn û ramanên xwe bibêje û binivîse.
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
BEŞA 7. Dema axaftin û nivîsînê
Roj baş Dinya
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
30
2.
GEREK LI NAV DARISTANÊEmûmamosteyêxwedobihevreçûnnavdaristananêzîkîxwendingehame.Piştîkuemgihîştin
navdaristanê,mamostexwestkuemlidorawîkombibin.Mamosteyêmedixwestkudaristanêûfeydeyên wê bi me bide nasîn. Mamoste got:
-Zarokno,ezdixwazimdaristanêbiwebidimnasîn.Hûnjîdizaninlidaristananbihezarandarhene.Jibilîdarangelekcureyêndevîûgiyayanjîdiwandehene.Lidaristanêgelekcureyênajelandijînûevderjîngehawane.Hemjibomehemjibowangelekfeydeyêndaristananhene.Dekahûnjî çend feydeyên daristanan bibêjin:
Dildar: Mamoste,daristanoksîjenêçêdikinûhewayêpaqijdikin.Jibervêyekêdivêemziyanênedin daristanan.
Rojbîn:Pirtûk,defter,pênûsûhemûkaxizênmejidarançêdibin.Ronî: Demabarandibaredaristannahêlinkudaxurançêbibin.Lewrarehêndaranaxêdigirinû
diparêzin.Delal: Jibogerûbêhnvedanêdaristancihêngelekîxweşin.Herwihaemdarênhişkjîdikinêzing
ûzivistananxwepêgermdikin.Hogir: Gelekajellidaristanankunûhêlînênxweçêdikin.Mamoste: Wekî ku hevalê we Hogir jî got, gelek ajel hene ku daristan ji bo wan jîngeh e. Gelek
ajelênkovîlidaristanandijîn.Hinekjiwanwekîeylo,baz,başoke,kevokûdarkutikêbaskdarinûdifirin.Hinekjiwanmînamar,gumgumok,marmarokûkîsoajelênxişokin.Hinekjîmînagur,rovî,şêr,pezkovî,hirçûberazanajelênmezinin.
evîn: Mamoste, hinek ajel jî hene mirov wan li malan xwedî dikin.Mamoste: Belê,Evînrastdibêje.Hinekajelhenekulimalantênxwedîkirinûjiwanreajelên
kedîtêgotin.Hinekajeljîlimalannayênxwedîkirinûjiwanrejîajelênkovîtêgotin.Ajelênmînamirîşk,pisîk,kûçik,kerûhespankedîne.Ajelênmînarovî,gur,hirçûşêranjîkovîne.Ajelênkedîpirbikêrîmirovantên.Bitaybetîkûçikjibonêçîrê,parastinamalêûjibokualîkariyaşivananbikingelekî bikêr in.
BEŞA 8. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
31
2.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1. Mamoste ji xwendekaran çi pirsî?
………………………………………………………………….
2. Li gorî Rojbînê çi feydeyên daristanan hene?
………………………………………………………………….
3. Daristan çawa nahêlin ku daxuran çê bibin?
………………………………………………………………….
4. Ajelên baskdar kîjan in?
………………………………………………………………….
5. Ajelên kedî kîjan in?
………………………………………………………………….
Li gorî agahiyên jorîn li hemberî agahîyên jêrîn rast (R) an çewt (Ç) daynin.
1. Ajelênmînarovî,gur,hirçûşêrajelênkedîne. ()
2. Daristanoksîjenêçêdikinûhewayêpaqijdikin. ()
3. Mar,gumgumok,marmarokûkîsoxişokin. ()
4. Ajelênmînamirîşk,pisîk,kûçikûhespankovîne. ()
5. Gelekcureyêndevîûgihayanlinavdaranhene. ()
BEŞA 9. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 10. Dema xwendinê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
32
2.
BEŞA 12. Dema nivîsînê
BEŞA 11. Dema nivîsînê
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1. Mamoste ji xwendekaran çi pirsî?
………………………………………………………………….
2. Li gorî Rojbînê çi feydeyên daristanan hene?
………………………………………………………………….
3. Daristan çawa nahêlin ku daxuran çê bibin?
………………………………………………………………….
4. Ajelên baskdar kîjan in?
………………………………………………………………….
5. Ajelên kedî kîjan in?
………………………………………………………………….
Valahiyên jêrîn dagirin.
1.Pirtûk,…………………………..hemûkaxizênmejidarançêdibin.
2. Ajelênmînamirîşk,pisîk,kûçik,kerû.......................................................ne.
3. Lidaristanêgelekcureyênajelandijînûevder..............................................wane.
4. Hinekjiwan........................mînamar,gumgumok,marmarokûkîso.
5. Ajelên kedî ..................................................... mirovan tên.
Bi bêjeyên jêrîn ên tevlihev, hevokên serast çê bikin û binivîsin.
1. xweşin/Daristan/gelekî/cihên/ûbêhnvedanê/jiboger
……………………………………………………………………………………….
2. çê bibin / dibare / daxuran / nahêlin ku / Daristan / dema baran
……………………………………………………………………………………….
3. tên / pir / kedî / mirovan / bi kêrî / Ajelên
……………………………………………………………………………………….
4. mîna/Ajelên/kovîne/rûvî,gur,hirçûşêr
……………………………………………………………………………………….
5. baskdarin/Başoke,eylo,kevokûdarkutik/û/difirin
.……………………………………………………………………………………….
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
33
2.
Derheqê bêjeyên jêrîn de hevokeke nû binivîsin.
1. xişok : ……………………………………………………………………
2. kovî : ……………………………………………………………………
3. kedî : ……………………………………………………………………
4. daristan : ……………………………………………………………………
5. darkutik : ……………………………………………………………………
Hûn jî derheqê ajelên kovî û kedî de pênc hevokan bibêjin û binivîsin.
1. …………………………………………………………………………………….
2. …………………………………………………………………………………….
3. …………………………………………………………………………………….
4. …………………………………………………………………………………….
5. …………………………………………………………………………………….
BEŞA 13. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 14. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
34
2.
Li welatê Mêrdînê Di nav gundê Cilînê Pisîkekîxurtûşeng Bûbûxwedînavûdeng
MişknehiştindimalanGişrevînqulûçalan Kîjanê wan dihat der Pisîkxwezûdavêtser
WelêmabûnmatûgêjYekî wan ê boçdirêj Digot: Gelê hevalan Em girtî man di çalan
Rêkê bo me çar bikin An jî ji vir bar bikin MişknemantevdicivînBo vê yekê peyivîn
Her yekî yek digotin Kezeb ji xwe disotin Yekî wan ê rîsipî Digot: Ev e min rê dî Du zengilan bibînin Bidinyekîbişînin Heke li ku pisîk dî Bilatêxesitûyêwî
ÇigavdengêzengilbêWer zanibin ku ew tê Bilezûbezveşirin Nemahûnkesdimirin
Gişkandigot:Welêye!Tevdîreke li rê yeLê di nav xwe kes nedîn Kuwîkarîbiqedîn
Pisîkserbesthiliştin Wîjîherewdikuştin OsmanSebrî(Biguhertinênbiçûk)
BEŞA 15. Dema xwendinê
TEVDÎRA MIŞKAN
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
35
2.
DINYAYA CANDARANDemaemlidoraxwedinêrinemdikaringelekcureyêncandaranbibînin.Çawakumişk,
pisîk,kûçik,mirîşkcandarin;dar,giya,xiyar,firingî,bacanûîsotjîcandarin.Yanîbihezarantiştênkuemliderdoraxwedibînincandarin.Jiberkubihezarancureyêncandaranhene,zanyarancandarkirineçendpoldakuhêsantirbênnasîn.Evpolînkirinligorîtaybetiyêncandaran e.Taybetiyênwan ên hevpar jî ev in ku hemû candar çê dibin,mezin dibin ûdimirin.
Riwek,ajel,kuvarkûcandarênhûrbînî,heryekpolekecudayacandaranpêktîne.Hemûcureyêndar,giyaûşînahiyandikevinnavpolariwekan.Riwekhemjibomirovanhemjîjiboajelançavkaniyênserekeyênxwarinêûoksîjenêne.Egerriweknebûnadêjiyançênebûya.Polaajelanjîgelekîberfirehe.Hemûcureyênmasî,baskdarûajelênxişokdinavvêpolêdene.Candarênkudikevinvêpolêdikarintevbigerinlêriwekênwekîdarûgiyayanjiberkubicihekîvegirêdayînenikarintevbigerin.Polakuvarkanjîbitaybetiyênxwenemînapolêndine.Hinekcandarjîhenekubiçavannayêndîtin.Evcandarhûrbînîneûtenêbialîkariyahûrbînêtêndîtin.
Evhemûcandarênkuembehsawandikinxwediyênjîngehêncudane.Bonimûne,hinekriweklicihênsarçêdibin,hinekjîlicihêngermçêdibin.Hinekajeljîlicihênsardijîn.Bonimûne,pengûen,gamisk,hirçêcemserêlicihênsardijîn.Ajelênmînaşêr,fîl,meymûnûhêştiranjîjicihêngermhezdikinûliwanderandijîn.
BEŞA 16. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
36
2.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1. Candar ji bo çi tên polînkirin?
………………………………………………………….………………….
2. Candar li gorî çi dikevin polekê?
………………………………………………………….………………….
3. Riwekçimajibomirovûajelangirîngin?
………………………………………………………….………………….
4. Candarênhûrbînîbiçiawayîtêndîtin?
………………………………………………………….………………….
5. Kîjanajellicihênsardijîn?
………………………………………………………….………………….
Hevokên kêm ên jêrîn bi agahiyên hemberî wan re hevyek bikin.
1. Pengûen,gamisk,hirçêcemserê licihêngermçêdibin
2. Hemûcandarçêdibin,mezindibin nikarinbêndîtin.
3. Hemûcureyêndar,giyaûşînahiyandikevin ûdimirin.
4. Hinekcandarjîhenekubiçavan navpolariwekan.
5. Hinekriweklicihênsarçêdibin,hinekjî licihênsardijîn.
BEŞA 17. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 18. Dema lîstinê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
37
2.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bibînin.
1. Kîjanajellicihêsarnajî?
a)Gamisk b)Fîl c)Pengûen
2. Kîjanajeljicihêngermheznake?
a)Pengûen b)Şêr c)Meymûn
3. Masîdikevekîjanpolacandaran?
a)Kuvark b)Riwek c)Ajel
4. Kîjanajellicihênsardijî?
a)Pengûen b)Meymûn c)Hêştir
5. Dar,giha,şînahîdikevinkijanpolê?
a)Kuvark b)Riwek c)Ajel
Valahiyên jêrîn li gorî agahiyên jorîn dagirin.
1.Hemûcureyêndar,…………………………………..dikevinnavpolariwekan.
2. Hinekcandarjîhenekubiçavan……………….dîtin.
3. Pengûen…………………………………….licihênsardijîn.
4. Egerriweknebûna……………………………çênebûya.
5. Zanyarancandarkirineçend……………..daku…………………..nasîn.
BEŞA 19. Dema xwendinê
BEŞA 20. Dema nivîsînê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
38
2.
CANDARCandarbiçenddirûvan
Nîşandidinmirovan
Darûberênxwedîcan
Bi xêra wan e jiyan
Jiyanbixêracandaran
Didomelicîûwaran
Gurûrovî,pezkovî
Navên ajelên kovî
Riwekdarûgiyane
Li dora me xuya ne
Sêvûhirmîûhinar
Bacanîsotûxiyar
Kewûkevok,perperok
Hemûajelgumgumok
Candarên dora me ne
Sedemajînamene
Mikail Bülbül
BEŞA 21. Dema xwendinê
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
39
2.
UNÎTEYA JÎNGEHA MIN
40
2.
LAŞÛTENDURISTÎ
Unîteya
3.
42
BEŞA 1. Dema xwendin û guhdarîkirinê
ALÎKARIYA BILEZHesenkurekîmizawirbûûqetlixwemiqatenedibû.Jibervêyekêjîherrojtiştekdihat
serêwî.Wî, gehdestêxwedirêjî argûna vêketî dikir gehbi deterjanandilîst ûgeh jî bipencereyanradipelikî.
RojekêdiyaHesenlipêjgehêkulîçeçêdikirin.Kulîçehîndifirneyêdebûn.Hesenbêyîkujidiyaxwebixwazederiyêfirneyêvekirûdestênxweavêtsîniyagermûqêrînpêket.
BirayêwîMiradbihawarawîdeçû.Devêmuslixêvekirûdestêwîyêşewitîdaberavasar.Demildestdiyaxwehaydarkir.DiyaHesenewbirnexweşxaneyê.Bijîşk,destêHesendermankir,pêçaûgot:
—Başekuwedestêwîyêşewitîdayeberavasar.Jibervêalîkariyaweyabilez,destêHesendêzûtirbaşbibe.
Mirad,birayêxwehişyarkirkudivêewtucarîbiamûrêntûj,sojerûbiceyrannelîze.Pêdazanînkuevnelîstokinûdivêmirovbiwannelîze.
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
43
3.
BEŞA 2. Dema axaftin û nivîsînê
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1.ÇimaherrojtiştekdihatserêHesen?……………………………………………………………………………………2. Diya Hesen çi çê dikir?……………………………………………………………………………………3.ÇimaqêrînbiHesenket?……………………………………………………………………………………4. Mirad kî ye?……………………………………………………………………………………5.Bijîşkçigotewan?……………………………………………………………………………………
Li gorî agahiyên jorîn li hemberî hevokên jêrîn nîşaneya “R” (rast) an “Ç”yê (çewt)
daynin.
1.Miradmuslixvekirûdestêbirayêxweyêşewitîdaberavasar. ()
2.Hesenjibobidestxistinatiştanalîkariyamezinandixwest. ()
3.Bijîşk,lingêHesendermankirûpêça. ()
4.Hesen,jibokulîçeyançûpêjgehê. ()
5.DiyaHesenewbirxwendingehê. ()
BEŞA 3. Dema xwendinê
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
44
3.
BEŞA 4. Dema axaftin û nivîsînê
Bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin
1. Limalêtiştênxeternakkudikarinbêneserêmirovançine?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
2. Egerbûyerekebivîrengîbiqewimedivêemçawatevbigerin?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
3. Hûnjîbûyerekekulimalêhatibeserêwevebêjin.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
45
3.
BEŞA 5. Dema axaftinê
Li wêneyên jorîn binêrin, şîrove bikin û binivîsin.1. Gulê kîjan xurekan dixwe? Li gorî we divê van xwarinan di kîjan danan de bixwe?……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………2.LigorîweGulêtenduristeanna?Çima?……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………3.Demakuhûnbêtaştêtênexwendingehêanjîbirçîdibin,rewşaweçawaye?……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………4.Kesêkudiwextêdeûbirêkûpêkxwarinênexwedêçibêserêwî?……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………5.Xwarinênkujibobedenamemefadarinçine?Wextakuemherdemhemantiştanbixwintenduristiya me dê çawa be?……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
BEŞA 6. Dema xwendin û nivîsînê
Çimadivêembedenaxwebirêkûpêkperwerdebikinûevyekçimapirgirînge? Lêbikolinûbinivîsin.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
46
3.
BEŞA 7. Dema xwendinê
BEŞA 8. Dema lîstinê
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
47
3.
JI BO TENDURISTIYA MEMamoste: Zarokno,kahûnjibotenduristiyaxweçidikin,bihevalênxwereparvebikin.
Zozan : Ez xurekên servekirî yên derve nakirim.
Leyla : Ez jî nakirim. Lewra xurekên servekirî madeyamirov xera dikin ûmirov pênexweşdikeve.
Zana :Jibokuezxwejimîkrobanbiparêzimherdemdestênxwebisabûnêdişom.
ehmed :Jibopaqijiyêezdigelavê,kaxezêndaşirêjîbikartînim.
azad : Eger min xwêdan dabe, ava sar venaxwim.
Rêzan :Piştîdersawerzişêkuminpirxwêdandabe,jibokunexweşnekevimezdiçimdestûrûyêxwedişomûcilênxwediguherînim.
Kê gotiye? Li gorî agahiyên jorîn, gotin û navan hevyek bikin.
1. Xurekên servekirî yên derve nakire. Zana
2. Xurekên servekirî madeya mirov xera dikin. Leyla
3.Jibokuxwejimîkrobanbiparêzeherdemdestênxwebisabûnêdişo. Zozan
4.Jibopaqijiyêdigelavê,kaxezêndaşirêjîbikartîne. azad
5. Eger xwêdan dabe, ava sar venaxwe. ehmed
BEŞA 9. Dema xwendin û guhdarîkirinê
BEŞA 10. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
48
3.
GULÊ Û ZÎNÊGulêrojekênexweşketibû.Bihalêxweyênexweşçûxwendingehê.Dinavberanîvroyêde,
xwarinaxwejiçenteyêxwederxistûlisermaseyaxweraxist.HevalawêZînêjîhatbalê.Gulêjixwarinaxweîkramîwêkir.LêZînênexwarûgot:
—Spas,noşîcanbe,çetelêmintuneye.Gulê: Kerem bike bi çetelê min bixwe.Zînê:Nabe,tunexweşî.Demakuezbiçetelêtebixwim,dênexweşiyatederbasîminjî
bibe.Gulê:Başe,tugelekîbîrbirî.Naxwekerembikevêçîkolatêbixwe,minzêrikawê
venekiriye.Zînê:Spas,tuherhebî.
Bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1.Lixwendingehêhûnçawalitenduristiyaxwemiqatedibin?…………………………………………………………………………………………2.Hevalekîwekulitenduristiyaxwemiqatenebehûnwîçawahişyardikin?…………………………………………………………………………………………3. Zînê çima xwarina Gulê nexwar?…………………………………………………………………………………………4.Gulêkengîxwarinaxwejiçenteyêxwederxistûlisermaseyaxweraxist?…………………………………………………………………………………………5.Gulêbihalekîçawaçûxwendingehê?…………………………………………………………………………………………
BEŞA 11. Dema xwendin û nirxandinê
PAQIJÎ TENDURISTÎ YEGelîhevalan,mirovênşareza,mirovênpaqijin.Ewlipaqijiyaxweyaşexsîûyajîngehaxwemiqatene.Lomajîewherdemtenduristin.Tenduristîjîsedemaşabûnêye.De ka kerem bikin em li vê formê binêrin.
“Jîngeha Paqij, Xwendingeha Paqij” Ligorîvêdirûşmeyêrêzikênjêrînbixwîninûformêbinîşaneya“√”êdagirin.
: Ez her dem dikim. :Ezcarinandikim.:Ezqetnakim.
teVGeR Û HeLWeSt1 Ezpolaxwepaqijdigirim.2 Ezbaxçeyêxwendingehêpaqijdigirim.3 Ezhevalênxweyênkupolêqirêjdikinhişyardikim.4 Ezhevalênxweyênkuxwendingehêqirêjdikinhişyardikim.5 Ez di polê de dengê xwe bilind nakim.6 Ez çopên li erdê davêjim çopdankê.7 Ez di bêhnvedanan de polê hewadar dikim.8 Ezdaşiraxwendingehêpaqijdigirim.9 Ezkelûpelênpolêbibaldarîbikartînim.10 Ez maseyên polê xêz nakim.
encam:Egerwesêcarannîşaneya anducarannîşaneya hilbijartibedivêhûntevgerûhelwestênxwejinûvediberçavanrederbasbikin.
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
49
3.
BEŞA 12. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
50
3.
ENDAMÊN NAVEKÎEmdidersatenduristiyêdene.Mamostelisermaketêendamênnavekînîşanîmedide.Mamostegot:Zarokno!Bizaninkulaşêmejisêbeşanpêktê:Serî,gewdeûdestûpê. Mejî di serî de ye. Ew fermandarêhemûendamane.Endamdigewdeyêdene.Mamoste li ser maketê wiha dewam kir:
MejîMejî, di kiloxa serî de ye. Kiloxa serî mejîbaşdiparêze.Mejîbixwesêbeşe: Mejiyê mezin, mejîlokûmejiyêpiştê. Mejîjiçav,guh,zimanûhwd.sînyalan digireûvediguhêzepergalarîşeyananavendî. Mejîtevgerûlivênlaşênmirovanbirêve dibe.
DilDil,disîngêmirovandeyeûjimasûlkeyanpêkhatiye.Meziniyadilêherkesîbiqasîkulmawîye.Dil,xwînêdilaşdedadigerîne.Gavalêdide,biriyarehanoksîjenêdişîneheraliyêlaş.
BEŞA 13. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
51
3.MadeMade, xwarinê hezim dike. Hezimkirina xwarinê wiha çê dibe: Xwarin ji dev dest pê dike, dilûleyaxwarinêrederbasîmadeyêdibe,diçeroviyênzirav.Livirtiştênjilaşrepêwîstintênbelavkirin.Yêndinjîliwirdikevinroviyasitûrûtênavêtin.
Pişik Pişik,endamabêhnvedanêye,xwînaqirêjpaqijdike.Dinavsîngêmirovandedupişik hene. Bi wan em bêhna xwe digirin ûberdidin.Bisayapişikanxwîn oksîjenê distîne. Hewa bi riya qirikê, dilûleyênnefesêredigihîjinkîsikên hewayê.
Gurçik Gurçik, tiştên ziyanbar ên di xwînê de diparzinîne.Gurçik di laş de endama paqijkirinaxwînêye.Têdebimilyonanrehikênxwînêhenekuwekfîltreyêdixebitin.Piştîkuxwînpaqijdibe,qirêjamayîdiçemîzdankê.Demamîzdanktijîdibe,biriyamîzêtêavêtin.
KezebKezeb,jihezmêrealîkare.Dixwînêderêjeyaşekirdiedilîne.Enerjiyê,yanîrûn,şekirûproteînê depo dike. Hevsengiya hormonan pêk tîne.
RovîRovî,xwarinênkuemdixwintevîxwînêdikin.Tiştênkubikêrnayênjîdavêjinderve.
Jiberkumamosteendamênnavekîlisermaketênîşanîmedan,meendamênnavekîyekbiyek dîtin, ders çêtir di bîra me de ma.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1. Mamosteliserçiendamannîşanîmedide?…………………………………………………………………………………….2. Fermandarêhemûendamankîjane?…………………………………………………………………………………….3. Dinavsîngêmirovandeçendpişik hene?…………………………………………………………………………………….4. Made bi kêrî çi tê? …………………………………………………………………………………….5. Gurçik, çi diparzinîne?…………………………………………………………………………………….
BEŞA 14. Dema nivîsînê
BEŞA 15. Dema lîstinê
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
52
3.
Bi bêjeyên jêrîn ên tevlihev, hevokên serast çê bikin û binivîsin.
1.di/xwînê/laş/de/Gurçik/paqijkirina/endama/ye
…………………………………………………………………………………….
2. dikin / xwarinên / Rovî / ku / dixwin / em / xwînê / tevî
…………………………………………………………………………………….
3.ku/me/pêk/ji/beşan/sê/laşe/tê/Bizanin
…………………………………………………………………………………….
4.mirovan/Mejî/livên/tevger/û/bi/ve/ dibe/rê/laşên
…………………………………………………………………………………….
5.distîne/Bi/pişikan/oksîjenê/saya/xwîn
…………………………………………………………………………………….
Hevok û endamên jêrîn hevyek bikin.
1. Di kiloxa serî de ye. Made
2.Dilaşdeendamapaqijkirinaxwînêye. Dil
3.Xwînêdilaşdedadigerîne. Rovî
4.Tiştênkubikêrnayêndavêjinderve. Gurçik
5. Xwarinê hezim dike. Mejî
BEŞA 16. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 18. Dema nivîsînê
BEŞA 17. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
53
3.
Valahiyên jêrîn li gorî xwe dagirin.1.Piştîxwarinêezdiranênxwefirçedikim,lewra…………………………………….…………………………………………………….…………………………………….2.Ezhertimdestênxwebisabûnêdişom,lewra………………………………….…...…………………………………………………….…………………………………….3.Demadinyasarbeezcilênstûrlixwedikim,lewra………………………………...…………………………………………………….…………………………………….4.Jibotenduristiyêxwarinaxwebirêkûpêkdixwim,lewra…………………………….…………………………………………………….…………………………………….5.Lidervebihevalênxweredilîzimûwerzişêdikim,lewra……………………………………………………………………………….…………………………………….
Valahiyan bi bêjeyên jêrîn dagirin
“kezeb, gewde, kiloxa, qirikê, lûleya”
1. ………… serî mejîbaşdiparêze.
2. ………………… dixwînêderêjeyaşekirdiedilîne.
3. Laşêmejisêbeşanpêktê:Serî,……………ûdestûpê.
4.Hewabiriya…………………dilûleyênnefesêredigihîjinkîsikên hewayê.
5. Xwarin ji dev dest pê dike, di ………….… xwarinê re derbasî madeyê dibe.
eger em li xwarin û vexwarina xwe miqate nebin astengiyên çawa dikarin derkevin holê?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
UNÎTEYA LAŞ Û TENDURISTÎ
54
3.
UnîteyaDEMSALÛSALNAME
4.
56
BEŞA 1. Dema xwendin û guhdarîkirinê
BIHARBihare.Belê,jinûvebihare.Ezmanşînûsayîye.Bayekîhêniktê.Gundêmeliser
girekîbilindhatiyeavakirin,emçaraliyênxwedibînin.Dormador,çêre,solîn,çemenzarûhetakuçavdibînezevîne.Dorhêlkeskûşîne.Eveemçendhevaldikevindeştê.
Diteniştarêde,sêhesphêdîhêdîdimeşin.Emnêzîkîwandibin.Wihaezdibînim,yekjiwanmehîneke,mehînekegelekspehîye.Ewspîye.Heçîhespeyekjiwanreşe,yêdinqemere.Ewbiçavênxweyênzîreklimedinêrin.Minmehînnaskir,ewmehînaÇekoye.Çekoçêtirînsiwarêgundêmeye.Mehînêjîeznaskirim,ewberbiminvetê.Xweşbextanedibêrîkamindeduparçeşekirhene.Ezwandidimwê.Ewbilêvênxweyênnermwandibe.Empêşdetirdiçin.Dinavçêreyêde,emjinêzîkahîvedehçêlek,çargaûhinekdûrtirheftgolikandibîninkuserênxwejigiyahilnaynin.Çavênmebipezannakevin.Bêguman,keriyên pez berê xwe dane zozanan.
Emjisaetekîbêtirdinavsolînûçemenzarandedigerin.Kamiran Alî Bedirxan
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
57
4.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1. Li dorhêla gund çi hene?…………….…………………………………………..………………………………2.Liteniştarêçendhespdimeşin?…………….…………………………………………..………………………………3.Çekokîye?…………….…………………………………………..………………………………4. Mehîn a kê ye? …………….…………………………………………..………………………………5. Di nav çêreyê de çend ajel diçêrin?…………….…………………………………………..………………………………
Bêjeyên jêrîn di nav hevokekê de bi kar bînin.1. bihar : …………….………………………………..………………………………2. hênik : …………….………………………………..………………………………3. ewr : …………….………………………………..………………………………4. solîn : …………….………………………………..………………………………5. kerî : …………….………………………………..………………………………
Hevokên kêm ên jêrîn bi agahiyên hemberî wan re hevyek bikin.1. Gundê me li ser girekî bilind du parçe şekir hene.2.Diteniştarêde,sêhesp berê xwe dane zozanan.3.Xweşbextanedibêrîkaminde hatiye avakirin.4. Bêguman, keriyên pez solîn û çemenzaran de digerin.5. Em ji saetekî bêtir di nav hêdî hêdî dimeşin.
BEŞA 2. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 4. Dema nivîsînê
BEŞA 3. Dema lîstinê
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
58
4.
KAWAYÊ HESINKAR Û NEWROZBerîduhezarsalanwelatêmedibindestêdagirkerekîzordardebû.Welatdinavrewşekenexweş
ûdijwardebû.Evdagirker,hukumdarekîbiyanîûtirsnakbû.Rojekêtûşînexweşiyekeecêbbû.Diencamavênexweşiyêdedumarênmejîxwirliserherdumilênwîpeydabûn.Herrojmejiyêduxortandidanewandakumartêrbibinûwîneêşînin.Jibervêjîrojêduxortdikuştinûmejiyênwandidane maran.
Xelkêdîtkurojbirojxortênjêhatîtênkuştinûjimaraxortênwelatkêmdibe.Herrojekêdilêdêûbavekîdişewitî,xwişkekbêbiraûzarokekbêbavdima.DinavbavênwanxortandezilamekhebûnavêwîKawabû.Kawahesinkarekîjêhatîbû.Hemûkurênwîhatibûnkuştinûbûbûnxwarinamarênlisermilêhukumdar.Tenêkurekîwîmabû.Rojekêhatinkukurêwîyêmayîjîbibinûbikinxwarina wan maran. Kawayê hesinkar dema dît ku kurê wî yê dawî jî dibin, dinya li ber çavên wî tarî bû,hedarawînemaûwekşêrekîkirhalan.
Got:Naaa!Naaa!Êdîemkurênxwenakinxwarinamaran.Bihemûhêzaxweçakûçêdestêxwelisindanêxistûçakûçmînazengildengveda.Kawabalaxelkêkişandserxweûwekpilingekîjidikanaxwederketûbangîxelkêkir:
Xelkno!Birano!Egerwihabiçetenêdêpîremêr,pîrejinûzarokbimînin.Qeyemdêzarokênxweji bo xwarina maran mezin bikin?
Piştîvê,pêşmalaxweyaçermînjiberxwevekir,wekalayekêbiserêrimekêvekirûbidirûşmeûhawarêberêxwedakoşkahukumdarêzordar.Jixelkêredigot:
-Biserdebigirinûmetirsin!Mirinjibindestiyêçêtire.Hemûyanbihevreêrîşkir.Bivîawayîdawîlizordariyahukumdaranîn.Êdîrojekenûdestpê
kir.Evroj21êAdarêbûûnavêNewrozêlêhatdanîn.Dirojekewihadebûkuzivistanasarbidawîdibûûdemsalabiharêdestpêdikir.Deştûçiyaû
newaldixemilîn.JiwêrojêûvirveNewrozbûyeducejn:Cejnaserêbihararengînûcejnarizgariyê.
BEŞA 5. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
59
4.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1.Welatêmeçendsalberêdibindestêdagirkerekîzordardebû?
…………….………………………………..………………………………………
2. Ji bo çi rojê du xortan dikujin?
…………….………………………………..………………………………………
3.Kawayêhesinkarjiboçiêrîşîkoşkahukumdardike?
…………….………………………………..………………………………………
4.Kawayêhesinkarberîêrîşakoşkahukumdarçidike?
…………….………………………………..………………………………………
5. Di kîjan rojê de dawî li zordariya hukumdar tê?
…………….………………………………..………………………………………
Bêjeyên jêrîn di nav hevokekê de bi kar bînin.
1. newroz : ……………………………………….……………………………
2. rizgarî : ……………………………………….……………………………
3. hedar : ……………………………………….……………………………
4. zordar : ……………………………………….……………………………
5. pêşmal : ……………………………………….……………………………
Hevokên kêm ên jêrîn bi agahiyên hemberî wan re hevyek bikin.
1. Xelkê dît ku roj bi roj biyanî û tirsnak bû.
2. Her roj mejiyê du xortan didane wan pîrejin û zarok bimînin.
3. Ev dagirker, hukumdarekî xortên jêhatî tên kuştin.
4. Eger wiha biçe tenê dê pîremêr, kişand ser xwe.
5. Kawa bala xelkê da ku mar têr bibin.
BEŞA 6. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 8. Dema nivîsînê
BEŞA 7. Dema lîstinê
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
60
4.
Bi bêjeyên jêrîn ên tevlihev, hevokên serast çê bikin û binivîsin.1.Rojeke/dest/nû/kir/êdî/pê………………………………………………………………………………………2.Newroz/du/bûye/vir/jiwêrojêû/ve/cejn………………………………………………………………………………………3.vekir/çermîn/Pêşmalaxwe/xwe/ya/jiber………………………………………………………………………………………4.nexweşiyeke/tûşî/bû/Rojekê/ecêb………………………………………………………………………………………5.dê/dişewitî/dilê/û/Her/rojekê/bavekî………………………………………………………………………………………
Ji bo hevokên jêrîn pirsan binivîsin.1 ………………………………………………………………………………….?Welatdinavrewşekenexweşûdijwardebû.2 ………………………………………………………………………………….?Dumarênmejîxwirliserherdumilênhukumdarpeydabûbûn.3 ………………………………………………………………………………….?Kawahesinkarekîjêhatîbû.4 ………………………………………………………………………………….?Kawa wek pilingekî ji dikana xwe derket.5 ………………………………………………………………………………….?HemûkurênKawayêhesinkarhatibûnkuştin.
BEŞA 9. Dema nivîsînê
BEŞA 10. Dema nivîsînê
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
61
4.
EzkurdekîbiçûkimWelatê min mezin eTijîrêlûçiyayeTijîberxûbizine
BizozanûmebehanWelatê min çeleng eTevrûbarûtavgehanBi kulîlkan bi reng e
Kaniyên wî taze neÇarrexênwansorgulinXwedîkêfindêûbavDengbêjên wan bilbil in
NegirînûnesaxîBesgovendûdilxweşîTê de herkes kamiranBixebatûdilgeşî Kamiran Alî Bedirxan
BEŞA 11. Dema xwendin û guhdarîkirinê
KÊFXWEŞÎ
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
62
4.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1. Li welatê me çi hene?
……………………………………………………..………………………………
2. Kaniyên welat çawa ne?
……………………………………………………..………………………………
3. Mirovên welat çawa ne?
……………………………………………………..………………………………
4.Liwelatrewşadêûbavançawaye?
……………………………………………………..………………………………
5. Dengê dengbêjên welat çawa ye?
……………………………………………………..………………………………
Bêjeyên jêrîn di nav hevokekê de bi kar bînin.
1. rêl : …………………………………………………………………….
2. rûbar : …………………………………………………………………….
3. kulîlk : …………………………………………………………………….
4. kamiran : …………………………………………………………………….
5. dilgeşî : …………………………………………………………………..…
Hûn jî derheqê taybetiyên welatê xwe de pênc hevokan bibêjin û binivîsin.
1. ……………………………………………………….………………………………
2. ……………………………………………………….………………………………
3. ……………………………………………………….………………………………
4. ……………………………………………………….………………………………
5. ……………………………………………………….………………………………
BEŞA 12. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 13. Dema nivîsînê
BEŞA 14. Dema nivîsînê
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
63
4.
BEŞA 15. Dema xwendin û guhdarîkirinê
ehmed: Min do helbestek jiber kir.
Kamiran: Min pêrar di pola çaran de
dixwend.
Zinar: Min meha borî hevalên xwebirinpirtûkxaneya
giştî.
Sînem: Min pêr serdana bapîrê xwe kir.
Rojbîn: Min du hefte berê li
fîlmekedîrokîtemaşekir.
Şevîn: Min berî du salan xwendina xwe ya
seretayî temam kir.
KÊ, KENGÊ ÇI KIR?
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
64
4.
BEŞA 16. Dema xwendin û guhdarîkirinê
Medya: Ez niha sparteka xwe çê dikim.
Zeyneb: Ez îro diçim mala meta
xwe.
Dîlan: Ez her gav bêriya te dikim.
Behzad: Ez vê gavê çayê vedixwim.
Bedirxan: Ezhertimwerzişê
dikim.
Serhed: Ezêvaranzûtêmmalê.
KÎ, KENGÊ ÇI DIKE?
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
65
4.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bibînin.1. Berî du salan kê xwendina xwe ya seretayî temam kiriye? a)Ehmed b)Şevîn c)Şîlan2.Kîdêpiştîsêrojanpirtûkekêbikire? a)Serhed b)Mem c)Şîlan3. Kî niha sparteka xwe çê dike? a)Medya b)Zeyneb c)Rojbîn4. Kî diçe mala meta xwe? a)Sîdar b)Bedirxan c)Zeyneb5. Kê pêrar di pola çaran de dixwend? a)Dîlan b)Kamiran c)Bawer
BEŞA 18. Dema xwendinê
KÎ, DÊ KENGÊ ÇI BIKE?
BEŞA 17. Dema xwendin û guhdarîkirinê
Mem: Ez dê sibehê nameyekê
binivîsim.
Bawer: Ezdêdidahatûyêdelizanîngehê bixwînim.
Şîlan: Ezdêpiştîdusê
rojanpirtûkekêbikirim.
Guldar: Ez dê saleke din ji xwendingeha navîn
derçim.
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
66
4.
Xaçepirs
D a H a t Û S a V B R a S S
P R L K L M e H a B O R î a
Ê O V Ê G a V Ê H Ç G H J L
R J G V D e P Ê R a R e L e
B e R î D U S a L a n R P K
P Ê U n U H S I B e H t a e
a V F I H D O F Ş Ş L I Ş D
R a J H H e F t e J Ş M Ê I
H R F a H n H e R G a V L n
a y I O î R O n M e H a B Ê
P I Ş t î K Ê L I y e K Ê Ş
BEŞA 20. Dema lîstinê
BERÎDUSALAN DAHATÛ DO ÊVAR HEFTE HERGAV HER TIM ÎRO MEHABÊ MEHA BORÎ NIHA PAR PAŞÊ PÊR PÊRAR PIŞTÎKÊLIYEKÊ ROJ SALEKEDIN SIBEH VÊGAVÊ
Valahiyên jêrîn li gorî agahiyên jorîn dagirin.
1.Min………………………lifîlmekedîrokîtemaşekir.
2.Ezdê…………………….pirtûkekêbikirim.
3. Ez …………… diçim mala meta xwe.
4. Ez dê ………………………… li zanîngehê bixwînim.
5. Min ………….. di pola çaran de dixwend.
BEŞA 19. Dema nivîsînê
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
67
4.
UNÎTEYA DEMSAL Û SALNAME
68
4.
XWARINÛVEXWARINÊNME
Unîteya
5.
70
BEŞA 1. Dema xwendin û guhdarîkirinê
FEYDEYÊN HINARÊDimamikekemedejibohinarêtêgotinku“kumkênûtê,tijîtûtê”.Hindikgotine.Diher
libawêdekudişibetûyan,xêrûbereketekheye.Îroencamahinlêkolînandiyardikekuew
netenêfêkiyekîtamxweşe,dihemandemêdekanatenduristiyêyejî.Bixêradijoksîdanên
xwe,parastinapergalalaşzeximdike,hevsengiyaşekirûkolesterolêsazdike,qewetêdide
qelbêmirov,îltîhabapidûyanziwadike,tansiyonabilinddadixîne,toksînandavêjederve,
enerjiyêdidelaşêwestiyayî…
Jibervanfeydeyandivêemnetenêpayîzan,herwisazivistananjîjivîfêkiyêmucîzewî
têra xwe sûd wergirin. Lewra ji aliyê vîtamîn û potasyûmê ve gelekî dewlemend e. Di
hundirê100gramêhinarêde259mîlîgrampotasyûm,63kalorî,8mîlîgramvîtamînaCû
herwihavîtamînênwekB1ûB2yêhene.Ligorlêkolînan,dipiyanekeavahinarêdebiqasî
10piyanênçayakeskû4piyanênguhîjandijoksîdanûji%25êpêdiviyavîtamînaCyêya
rojekê heye.
Tirşêhinaranjîjimêjvediseleteyandetêbikaranîn.Hînjîligundanbinavêhebirman
libên wê yên hişkirî çêj û lezetê didin xwarinan. Mirov dikare wekî porteqal, leymûn,
mandalînaûsêvanavawêderxeûbiawayekîtezevexwe.Hinarhemjibotamadevêmeû
hemjiboparastinatenduristiyamefêkiyekîqence.
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
71
5.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1.“Kumkênûtê,tijîtûtê”jiboçitêgotin?
…………….……………………………………………………………….………
2. Hinar ji aliyê çi ve gelekî dewlemend e?
…………….……………………………………………………………….………
3.Dihundirê100gramêhinarêdeçendmîlîgrampotasyûmheye?
…………….……………………………………………………………….………
4.Tirşêhinaranjimêjvediçidetêbikaranîn?
…………….……………………………………………………………….………
5.Ligundanjilibênhinarêyênhişkirîreçitêgotin?
…………….……………………………………………………………….………
Li gorî agahiyên jorîn li hemberî hevokên jêrîn nîşaneya “R” (rast) an “Ç”yê (çewt)
daynin.
1.Dihundirê100gramêhinarêde65kalorîhene. ()
2. Libahinarêdişibetûyan. ()
3. Hinarhevsengiyaşekirûkolesterolêsazdike. ()
4. Divêemtenêpayîzanjihinarêsûdwergirin. ()
5. Hinarbixêradijoksîdanênxweparastinapergalalaşzeximdike. ()
BEŞA 2. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 3. Dema xwendinê
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
72
5.
Li gorî agahiyên jorîn hevokan temam bikin.
1. Diherlibahinarêdexêrûbereketekheyelewra.…………….……………..
……………………………………………………………………………………
2. Bi xêra dijoksîdanên hinarê …………..………………………………………
……………………………………………………………………………………
3. Di hundirê 100 gramê hinarê de ………………………………………………
……………………………………………………………………………………
4. Hinarjihinaliyanvefêkiyekîqence.Wekî..………………………………..
……………………………………………………………………………………
5. Li gorî lêkolînan, di piyaneke ava hinarê de …………………………………
……………………………………………………………………………………
Xaçepirs
F Ê K î F J O X H a R C n
P G D G I y P I I L V X a
O a a U F B L V n e î a X
R t G H J Ç I t a y t L W
t e a î H e B I R M a n a
e Ş S J B B n R a Û M t R
Q H Ê L B U a Ş Ş n î I I
a F V V Z F n a n t n R n
L y M a n D a L î n a Ş a
BEŞA 4. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 5. Dema lîstikê
FÊKÎ
GUHÎJ
HEBIRMAN
HINAR
LEYMÛN
LIB
MANDALÎNA
PORTEQAL
SÊV
TIRŞ
VÎTAMÎN
XWARIN
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
73
5.
Kaewavasarûxweş,kagundorûkazebeş
Kabirincûkagenim,kaewbistanlikuye?
Kahirmêûkaincas,kabîhokûkatirî
Kaewxoxûkahinar,kadobelanlikuye?
Kaewzîvûkaewzêr,kakaniyêngazûqîr
Kaewterşûkatalan,kaewdewranlikuye?
Kawelatêmerengîn,îrojarûbirîndar
Cegerxwîno de bigrî, kanî derman li ku ye?
Cegerxwîn
tu jî li gorî xwe feyde û qenciyên fêkiyan bibêje û binivîse.
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
………………………………………………………………………………………...
BEŞA 6. Dema xwendinê
BEŞA 7. Dema axaftin û nivîsandinê
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
74
5.
Ûtasekdewêsarjîdayneliber/Bixweûmekêşetueslakeder(Şêx Mihyuddîn)
XWARINA PARÊVÊ DIGEL HEVALANEzparserêpayîzêjiboserdanahevalênxweKeremûSerwerçûbûmSêrtê.SerêsibehêKerem
ûSerwerbierebeyaxwehatibûnpêşiyamin.Erebeyamebialiyêsûkakevinvehilkişiya.Piştîkumeewlicihekîguncawparkkir,emketinnavkolaneketengûhatinliberparêvxaneyekêsekinîn.Birastîewcihêkuemhatinê,jibominxerîbbûûrewşawêyadervejîneewqasxweşbû.Kêrekdidestêhosteyêqelewêsimbêlboqdebûûliberçengalaparêvêsekinîbû.Keremliminnihêrîûgot:
—Ezdizanimnihatudibêjîevçicihe,lêbawerbikeparêvaherîxweşlivêderêçêdibe!Serwerbiserêxwe,gotinawîpiştrastkir.Emketinhundir.Xwediyêwêbidilgermîempêşwazî
kirin.Diyarbûkuherduhevalênmingelekcaranhatibûnvir.Dikanbiçûkbû,lêligorîavahiyekekevinpaqijûbirêkûpêkbû.Emderbasîhewşawêyahênikbûn.Kêfaminjikursîûmaseyêndarîn,guldankênwêyênrengînrehat.Bêhnarihananlihewşêbelavbûbû.Lêpiştîkumeparêvabihestîûgoştbikêfadilêxwexwar,minjivêderêbêtirhezkir.Hevalbidilxweşîdibişirîn.Mingot:
— Ez dê sira vê lezetê ji hoste bipirsim.Kerem wiha got:—Hewcenakeezîzêmin,ezdizanim.Piştîkuezbûmmişteriyêvêderê,hostecarekêjiminre
got.Ewtenêgoştêberxançêdikin.Demakugoştêamadekirîbiçengalekêveserejêrîtenûrêbikinûdevêtenûrêbiheriyêbigrin,divêagirê têdetevbibinbizot.Donêgoştêkubiçengalanveye,diniqutesergoştêbihestîyêberoşê.Goştêçengalanûyêberoşêbihevredipijin.Lêsiralezetêneeve,hostegotsiraeslîeve:Goştêkudibeparêv,pirdihele,giraniyawîkêmdibe.Jibervêhinkesgoştêxwezûjitenûrêderdixin.Lêemwisanakin,tamdiwextêdederdixin,nezûnedereng.
BEŞA 8. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
75
5.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1.Hosteyêqelewêsimbêlboqliberçisekinîbû?………………………………………………………………….2.Xwediyêparêvxaneyêçawaewpêşwazîkirin?………………………………………………………………….3.SerêsibehêKeremûSerwerbiçihatibûnpêşiyawî?………………………………………………………………….4.Bêhnaçilihewşêbelavbûbû?………………………………………………………………….5.Siralezetaparêvêçiye?………………………………………………………………….
Bi bêjeyên jêrîn ên tevlihev, hevokên serast çê bikin û binivîsin.
1. me/Erebeya/sûka/bi/ve/hilkişiya/kevin/aliyê
………………………………………………………………….
2.bûn/hewşa/Em/ya/wê/hênik/derbasî
………………………………………………………………….
3. dibişirîn/dilxweşî/bi/Heval
………………………………………………………………….
4. dikin/goştê/tenê/çê/berxan/Ew.
………………………………………………………………….
5. dipijin/çengalan/Goştê/yê/bi/beroşê/û/re/hev
………………………………………………………………….
BEŞA 9. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 10. Dema nivîsînê
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
76
5.
Hevokên kêm ên jêrîn bi agahiyên hemberî wan re hevyek bikin.
1. Hinkesgoştêxwezûjitenûrê dipijin.
2. Divê agirê tê de tev bibin kêm dibe.
3.Goştêkudibeparêv,pirdihele,giraniyawî piştrastkir.
4.Goştêçengalanûyêberoşêbihevre derdixin.
5.Serwerbiserêxwe,gotinawî bizot.
Bêjeyên jêrîn di nav hevokekê de bi kar bînin.
1. parêv : …………………………………………………………………….
2. hoste : …………………………………………………………………….
3. goşt : …………………………………………………………………….
4. rihan : …………………………………………………………………….
5. tenûr : …………………………………………………………………..…
tu jî derbarê xwarinekê de biaxive û binivîse.
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
BEŞA 12. Dema nivîsînê
BEŞA 13. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 11. Dema lîstinê
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
77
5.
KURM Û SÎSIKÊN SÊVÊLiserêmehatebaxêkurmekjinavşitlênfiringî,xiyar,kundirûbacananderketûbidara
sêvêvehilkişiya.Keysaxwelisêvekegiranîûketenavê.Cihêwîrehetbûûkêfkêfawîbû.Piştîdemekêpêhesiyakubûyecîranêçarsîsikan.Rojekêbihîstkujiçarsîsikanyek,jiyêndin re wiha dibêje:
—Ezdêrojekêbikevimerdê,tevîaxêbibim.Piştîrojûşevanezdêbibimşitlekûserêxwe ji axê derxim. Nizanim li vî bostanî an li yekî din ez dê wek dayika xwe bibim dareke bilind.Wêdemêliserşaxûberênmindêçûkûkêzikbistirên,dêrojliserpelênminbireqise,ezdêhemûdemsalanbibimdarekeqewînûbextewar!
Li ser vê yekê, sîsika duyem wiha got:—Xwişkamin,helbetxeyalênciwaniyêxweşin!Lêezdurojanjitemezintirim,loma
dizanimkutemenekîebedînîneûbextewarîjîewekuembikêrîtiştekîbên.Sîsikasêyemwihatevîaxaftinêbû:—Turastdibêjî.Temenêmekineûdivîtemenêkindedivêembikêrîtiştekîbên.Mesela
demaembibinsêvûbişekirrebênkelandinûbibinrîçalanliserbananlibertavêbênhişkirinûzivistananbibinxweşavan jî li kargehekê bên guvaştin ûbibin avfêkî, dê xêra me hebe.
Li ser vê yekê sîsika çarem a mezin wiha got:
—Hûnçimatiştênliberçavênxwe nabînin? Ewqas dûr neçin!Qeyhûnbikurmêkuketiyesêvêûhêdî hêdî ber bi me ve tê nahesin? Îşevezjikirtekirtawîranezam.
Di wê kêliyê de kurm fam kir ku rihetiya wî ji destê wan nîne. Lomawêrojêhîntavneçûbûava,kurm xwe gihand dara bîhokê ya li rexê dara sêvê.
(Biîlhamaçîroka “Hinar”ê ya Xelîl Cibran)
BEŞA 14. Dema xwendin û guhdarîkirinê
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
78
5.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1.Kurmbûyecîranêkê?
………………………………………………………….………………….
2.Liserşaxûberênsîsikêdêçibistirên?
………………………………………………………….………………….
3.Sêvçawadiberîçal?
………………………………………………………….………………….
4.Piştîaxaftinaherçarsîsikan,kurmçikir?
………………………………………………………….………………….
5. Temenê sîsikan kin e an dirêj e?
………………………………………………………….………………….
Valahiyan bi bêjeyên jêrîn dagirin.
“kêrî tiştekî, axê, sêveke, ciwaniyê, bextewar”
1. Keysaxweli…………………giranîûketenavê.
2. Ez dê rojekê bikevim erdê, tevî ………………… bibim.
3. Ezdêhemûdemsalanbibimdarekeqewînû…………………!
4. Xwişkamin,helbetxeyalên…………………xweşin!
5. Temenêmekineûdivîtemenêkindedivêembi…………………bên.
BEŞA 15. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 16. Dema xwendin û nivîsînê
Bi ya te mirov çawa bi kêrî tiştekî tê? Derbarê vê mijarê de pênc hevokan binivîse.
1. ………………………………………………………….……………………..….
2. ………………………………………………………….……………………..….
3. ………………………………………………………….……………………..….
4. ………………………………………………………….……………………..….
5. ………………………………………………………….……………………..….
BEŞA 17. Dema axaftin û nivîsînê
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
79
5.
Kê gotiye? Hevyek bikin.
1. Ezdêrojekêbikevimerdê,tevîaxêbibim. Sîsikaçarem
2. Demaembênguvaştinûbibinavfêkî,dêxêramehebe. Sîsikaduyem
3.Hûnçimatiştênliberçavênxwenabînin? Sîsikasêyem
4.Xwişkamin,helbetxeyalênciwaniyêxweşin. Sîsikayekem
Bêjeyên jêrîn di xaçepirsê de bi cî bikin.
B a C a n
BEŞA 19. Dema lîstinê
SÊV
KURM
BACAN
aVFÊKî
FIRInGî
BîHOK
BOStan
RîÇaL
KUnDIR
ŞEKIR
XWEŞAV
ŞITIL
XIyaR
BEŞA 18. Dema lîstinê
UNÎTEYA XWARIN Û VEXWARINÊN ME
80
5.
HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
Unîteya
6.
82
BEŞA 1. Dema xwendinê
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
83
6.
TûRÊN gEŞTûgERÊMîrxanûRûkenhavînêjiSwêdêhatibûnDiyarbekirêmalamamêxweZîwerBeg.Ew
salaçûyîbirêberiyaZîwerBeglinavendaDiyarbekirêtêraxwegeriyabûn.Wanbiryardaku derkevin tûreke geştûgerê.Mîrxan ûRûken çûn acenteyeke geştiyariyê û pirsa tûrêngeştûgerêkirin.Berpirsiyarêacenteyêgot:
—Jibogelekdeverantûrênmeyênpakêthene.Lêjibonavwelathavînandupakêtênmeyênguncawhene.Tûrayekemsêşevûçarroj,tûraduyempêncşevûşeşrojin.Çûnûhatin,razan, xwarin û rêberî di nav pakêtê de ne. Ev tûr hem ji bo bêhnvedanê, hem jî ji boperwerdeyêne.Bihayêwanjîgelekîguncawe.Ezpêşniyazdikim.
Mîrxan û Rûken ji van agahiyan gelekî xweşhal bûn. Piştre Mîrxan ji berpirsiyarêguzergehatûrayekempirsî.
Berpirsiyar:DitûrayekemdegerabajarênFarqîn,Bedlîs,Wan,Bazîd,Colemêrg,CizîrûMêrdînêheye.
Rûkenêjîgot:Ditûraduyemdegerakîjanbajaranheye?Berpirsiyar: Di tûra duyem de jî gera bajarên Mêrdîn, Cizîr, Zaxo, Dihok, Hewlêr,
Şeqlawe,RewandizûAmediyêheye.MîrxanûRûkenêzehfmereqaDihokûHewlêrêdikirin.Lewrawanbiryardakubitûra
duyemderkevingeştûgerê.
BEŞA 2. Dema nivîsînê
BEŞA 3. Dema xwendinê
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
84
6.
Li gorî agahiyên jorîn pirsên jêrîn bibersivînin.
1. Kîjanbajardigeratûrayekemdetuneye?
a)Bazîd b)Bedlîs c)Dihok
2. MîrxanûRûkenjibokupirsatûrêngeştûgerêbikinçûnkuderê?
a)MalaZîwerBeg b)Acenteyageştûgerê c)Diyarbekirê
3. Kîjanbajardiherdutûrandehene?
a)ZaxoûBedlîs b)FarqînûBedlîs c)MêrdînûCizîr
4. Kîjanbijarenetaybetiyeketûrênnavwelatin?
a.Bihayênwanguncawin.
b.Tûrayekempêncşevûşeşrojin.
c.Hemjibobêhnvedanêhemjîjiboperwerdeyêne.
5. Di nav pakêtê de kîjan xizmet tuneye?
a)Xwarin b)Razan c)Diyarî
Bi bêjeyên tevlihev ên jêrîn, hevokên serast çê bikin û binivîsin.
1. gelek/hene/Jibo/tûrênpakêt/deveran
………………………………………………………….……………………..….
2. dikirin/DihokûHewlêrê/MîrxanûRûkenê/mereqa
………………………………………………………….……………………..….
3. pirsî/berpirsiyar/tûrayekem/Mîrxan/guzergeha/ji
………………………………………………………….……………………..….
4. da/Wan/ku/geştûgerê/derkevin/tûreke/biryar
………………………………………………………….……………………..….
5. guncaw/bo/welat/nav/pakêtên/yên/hene/Ji/me/havînan/du
………………………………………………………….……………………..….
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
85
6.
LigorîweMîrxanûRûkendiguzergehêntûrayekemûtûraduyemdedikarinlikîjancihêndîrokîbigerin?Lêbikolinûjiboherbajarekînavênducihêngeştûgerêbibêjinûbinivîsin.
2. Guzergeha tûra duyem:
BAJAR CIHÊ YEKEM CIHÊ DUYEM
Mêrdîn: ………………………………… …………………………………
Cizîr: ………………………………… …………………………………
Zaxo: ………………………………… …………………………………
Dihok: ………………………………… …………………………………
Hewlêr: ………………………………… …………………………………
Rewandiz: ………………………………… …………………………………
amediyê: ………………………………… …………………………………
1. Guzergeha tûra yekem:
BAJAR CIHÊ YEKEM CIHÊ DUYEM
Farqîn: ………………………………… …………………………………
Bedlîs: ………………………………… …………………………………
Wan: ………………………………… …………………………………
Bazîd: ………………………………… …………………………………
Colemêrg: ………………………………… …………………………………
Cizîr: ………………………………… …………………………………
Mêrdîn: ………………………………… …………………………………
BEŞA 4. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 5. Dema xwendinê
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
86
6.
Wesayîtên guhestinêDidersahatûçûyêdemijarwesayîtênguhestinêbû.Mamostedestbiaxaftinêkir:
-Zarokno,çarcureyênwesayîtênguhestinêhene:Wesayîtênriyênbejayî,hesinî,hewayîûavî.Jiwesayîtênriyênbejayîre wesayîtên guhestina bejayî, ji yên hesinî re wesayîtên guhestina hesinî, ji yên hewayî re wesayîtên guhestina hewayîûjiyênavîre wesayîtên
guhestina avî tê gotin.
Piştremamostegot:-Zarokno, ez bawer dikimwe limalê amedekariyamijaramekiriye.Gelo, hûn dikarinnavênhinekwesayîtêncureyênguhestinêbibêjin?Rûken: Otobus,mînîbusûotomobîlwesayîtên riyên bejayî ne.ehmed: Trên, metro, tramvay wesayîtên riyên hesinî ne.Zozan: Balafirûhelîkopterwesayîtên riyên hewayî ne.Bişar: Keştîûwapûrwesayîtên riyên avî ne.Mamoste: Aferînzarokno.Werastgot.Nihajîembehsasûdênvanwesayîtanbikin.Gelo,
hûndikarinhineksûdênwanbibêjin?Rûken: Rêwîtiya biwesayîtên avî gelekî bi kêf e.Mirov dikare li pêlên avê,masî û
qaqlîbazantemaşebike.Mistefa: Rêwîtiyabiwesayîtênbejayîzêdenebihayeûberbelavtire.Di rêdemirov
dikaregelekcihanjîbibîne.Xecîce: Rêwîtiyabiwesayîtênhesinîewletirûerzantire.Mehmûd: Rêwîtiya bi wesayîtên hewayî bileztir e. Mamoste: Aferîn,wehemûyanrastgot.Herîdawîdivêbêzanînkubivanwesayîtannetenê
mirov,hercurebarjîtênguhestin.
BEŞA 6. Dema nivîsînê
BEŞA 7. Dema nivîsînê
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
87
6.
Li hember wesayîtên jêrîn cureyên wan binivîsin.
1. Metro ……………………………………………….…….
2. trên ……………………………………………….…….
3. Otobus ……………………………………………….…….
4. Wapûr ……………………………………………….…….
5. Balafir ……………………………………………….…….
6. Mînîbus ……………………………………………….…….
Li gorî agahiyên jorîn, valahiyên jêrîn dagirin.
1. …………….cureyênwesayîtênguhestinêhene.
2. Ji wesayîtên riyên bejayî re wesayîtên ……………. tê gotin.
3. Keştîûwapûrwesayîtênriyên………………… ne.
4. Rêwîtiyabiwesayîtên……………………ewletirûerzantire.
5. Biwesayîtan……………..ûhercurebarjîtênguhestin.
BEŞA 8. Dema axaftin û nivîsînê
Wesayîtên riyên bejayî
Sûd 1 ……………………………………………………………………………………
Sûd 2 ……………………………………………………………………………………
Ji bo cureyên wesayîtan du sûdan bibêjin û binivîsin.
Wesayîtên riyên hesinî
Sûd 1 ……………………………………………………………………………………
Sûd 2 ……………………………………………………………………………………
Wesayîtên riyên hewayî
Sûd 1 ……………………………………………………………………………………
Sûd 2 ……………………………………………………………………………………
Wesayîtên riyên avî
Sûd 1 ……………………………………………………………………………………
Sûd 2 ……………………………………………………………………………………
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
88
6.
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
89
6.
EWLEHIYA HATÛÇÛYÊDidersahatûçûyêdemijarewlehiyahatûçûyêbû.Mamostedestbiaxaftinêkir:-Dihatûçûyedeewlehiyamirovangelekgirînge.Peyarê,peyabor,bihurkênjêrzemînûjorzemîn,peyaborênbiçirayênxwendingehan,dewrênkupolîslêheneûriyênbiçiraewlene.Riyênkudiwandepeyarê,peyabor,bihurkênjêrzemînûjorzemîntunebinûyênkuliserwanînşaatûmakîneyênkarhebinneewlene.Divêemriyênewlebikarbîninûdiriyênneewledejîgelekîbaldarbin.Piştremamosterawestiyaûgot:-Zarokno,mindimijaraewlehiyahatûçûyêdespartekdabûwe.Divîwarîdekaweçiamadekir?Zarokan yek bi yek dest bi axaftinê kir: Berfîn: Ji bo ewlehiyêdivê zarok li ser riyannelîzin.Parkên zarokan,qadên sporê, hewşên
xwendingehanûmeydanêndûrîriyancihênlîstikêyênewlene.ednan: Divêzarok,hetanebinyazdehsalî,liserriyênhatûçûyêbisiklêt,kaşokûpatenêneajon.
Jiboajotinavan,qadênlîstikêyênderveyîhatûçûyê,cihênewlene.Mirad: Jiboewlehiyêdivêemliserbisiklêtêcanbaziyannekin,difetlonekandebaldarbin,
kesênlipêşiyaxwehişyarbikin,destêxwejisergîdonêranekin,kesekîduyemsiwarnekinûkask,zendikûçokparêzanbikarbînin.
Xezal: Diguhestinanavbajarûderbajarandedivêherkeskemberaewlehiyêbikarbîne.Lewrabikaranîna kemberê mirov ji metirsiyan diparêze.
Ronî: Zarokênjiyazdehsalanbiçûktirdivêdipaşiyaerebeyêdegeştûgerêbikin.Paldankênzarokandivêligorîtemenêwanûligorîtaybetiyênerebeyêbênbijartin.
Mamoste: Aferînzarokno.Tiştênkuwegotintevrastin.
BEŞA 9. Dema xwendinê
BEŞA 11. Dema axaftin û nivîsînê
HIŞYARÎQADA AVAHIYÊ
BEŞA 10. Dema xwendin û nivîsînê
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
90
6.
Li gorî agahiyên jorîn derheqê riyan de“Ewle” yan “Neewle” binivîsin.
1. Riyênkudiwandebihurkênjêrzemînhebin ()
2. Riyênkuliserwanmakîneyênkarhebin ()
3. Riyênkuliserwanînşaathebin ()
4. Riyênkudiwandepeyaborhebin ()
5. Riyênkudiwandebihurkênjorzemîntunebin ()
6. Riyênkudiwandepeyaborênbiçirayênxwendingehanhebin ()
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1. Bikaranîna kembera ewlehiyê çima girîng e?
……………………………………………………………………………………………
2. Jiboajotinabisiklêtancihênewlekuderin?
……………………………………………………………………………………………
3. Dema em bisiklêtan bajon, ji bo ewlehiyê divê em çi bikin?
………………………………………………………………………………………………
4. Cihên lîstikê yên ewle ku der in?
………………………………………………………………………………………………
5. Zarokênjiyazdehsalanbiçûktirdivêçawageştûgerêbikin?
………………………………………………………………………………………………
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
91
6.
Li gorî agahiyên jorîn pênc rêzikên ewlehiya hatûçûyê binivîsin.
1 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
BEŞA 12. Dema nivîsînê
UNÎTEYA HATÛÇÛ-GEŞTÛGER
92
6.
ÇALAKIYÊNSERBEST
Unîteya
7.
BEŞA 1. Dema xwendin û guhdarîkirinê
EM ÇÛN SÎNEMAYÊ Emdimeşin,emzû,gelekîzûdimeşin,jiberkuemdixwazindiwextêxwedebigihîjin
sînemayê.Sînemajimalamedûre.Nihasaetçarûnîve.Filîmdisaetpêncûnîvandedestpêdike.Liserrê,empênckesin;bavêmin,diyamin,kekûetaminûez.Emdixwazinberiyakufilîmdestpêbikebigihîjinsînemayê.Jiberkuemzûmeşiyan,emdiwextêxwedegihîştinsînemayê.Liberderîgelekmirovhebûn.Demakudoramehat,mepêncbilêtkirîn,emketinholêûlicihênxwerûniştin.Bavêmejibomeşekirokkirîn,şekirokinegirover,şekirokinespî,zer,sor,helesor,keskûşîn.Lêberiyakuemşekirokekîbiavêjindevêxwefilîmdestpêkir.
(Biguhartinênbiçûk)Kamiran Alî Bedirxan, Nivîsa Min
94
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
BEŞA 2. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 3. Dema nivîsînê
BEŞA 4. Dema axaftin û nivîsînê
95
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1.Malbatçimazûdimeşe?…………….……………………………………………………………….………2. Filîm di saet çendan de dest pê dike?…………….……………………………………………………………….………3. Li ser rê, çend kes hene?…………….……………………………………………………………….………4. Bavê wan ji bo wan çi kirî?…………….……………………………………………………………….………5.Malbatdiwextêxwedegihîştsînemayêanna?…………….……………………………………………………………….………
Bi bêjeyên jêrîn ên tevlihev hevokên serast çê bikin û binivîsin.1.ji/me/dûr/mala/e/Sînema……………………………………………………………………………………….2. sînemayê/Em/beriya/dixwazin/dest/ku/filîm/bike/pê/bigihîjin……………………………………………………………………………………….3. hebûn/mirov/derî/ber/gelek/Li……………………………………………………………………………………….4. pênc/me/ku/me/hat/Dema/bilêt/dora/kirîn……………………………………………………………………………………….5. şekirokekî/ku/em/biavêjin/Beriya/devê/filîm/xwe/pê/dest/kir……………………………………………………………………………………….
Derbarê bêjeyên jêrîn de hevokeke nû binivîsin.1. sînema : ……………………………………………………………………2. filîm : ……………………………………………………………………3. şekirok : ……………………………………………………………………4. bilêt : ……………………………………………………………………5. hol : ……………………………………………………………………
BEŞA 5. Dema xwendin û guhdarîkirinê
Hemûtemaşevan
Heftsalîûjortir
Sêzdehsalîûjortir
Hijdehsalîûjortir
Zayendî
Tirsûtundî
Mînakên nerênî
96
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
TELEVÎZYON û NÎŞANEYÊN HIŞYARIYÊ Zarokno, demaku emdi televîzyonê de li filîmû bernameyan temaşe dikin, gelo em
dizaninkakîjannîşanejibokîjanhişyariyêye?Jibovannîşaneyandibêjin:“NîşaneyênJîr”.Jikeremaxwerehûnjîbaşlêbinêrin,jiberbikinûguhdariyawanbikin.Herwihahevalênxwe jî ji van agahdar bikin.
BEŞA 6. Dema strînê
BEŞA 7. Dema lîstinê
BEŞA 8. Dema lêkolîn û nivîsînê
97
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
DîkoDîko, dîko dîkilo, perûbaskûnikulo,radibe ser du tilo, diqîreqîqîqilo...carnaserçîqilo mînamelabaqilo biqîrûbiçepilo carnamînabilbilo diqîreqîqîqilo...
Li wateya bêjeyên jêrîn bigerin û binivîsin. 1. Bername: …………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………2. Nîşane: ……………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………3. Temaşevan: ……………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………4.tundî: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………5. nerênî: ……………………...……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Nîşane û agahiyan hevyek bikin.
Heftsalîûjortir
Hijdehsalîûjortir
Tirsûtundî
Mînakên nerênî
Sêzdehsalîûjortir
BEŞA 9. Dema xwendinê
98
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
EZ Û BLOGA MINMerheba, navê min Elind Mehabad e, lê belê hevalên min hew “Elind”ê bi kar tînin. Ez
nihadiçimpolaheftan.Çendsalinkuezînternetêbikartînim.Lêbelêmalbataminîsaldestûrdakuezjixwereblogekêçêbikim.Minjîliserînternetêjixwereblogekçêkir.Ezblogaxwewekrojnivîskêbikartînim.Yanîherçîtiştênkujibomingirîngûbalkêşin,ezwanbihevalûşopgerênxwereparvedikim.Herwihahevalênminênxwedîblogjîbihemanawayîtiştênxwebiminreparvedikin.Biriyablogêgelekhevaltiyênminênnûçêbûn.Jiberkuzimanêkurdîliserînternetêpirtêbikaranîn,gelekhevalênminênderveyîwelatjîçêbûne.Ezbiriyakurdîbiwanrepeywendiyançêdikim.Heryekjiwanliwelatekîne,jiSwêdêbigirehetaEmerîkaûAwistralyayêgelekhevalênminênblogêçêbûne.Îsaldê hevalekemin a blogê ji Swêdê bêDiyarbekirê serdanamin, loma ez gelekî bêsebr ûbiheyecanim.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.
1. Elind diçe pola çendan?
…………….……………………………………………………………….………
2. Elind li ser înternetê ji xwe re çi çê kir?
…………….……………………………………………………………….………
3.JikîjanwelatanhevalênElindçêbûne?
…………….……………………………………………………………….………
4.Elindçimabêsebrûbiheyecane?
…………….……………………………………………………………….………
5.MalbataElindêîsaljiboçidestûrdawê?
…………….……………………………………………………………….………
BEŞA 10. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 11. Dema xwendinê
BEŞA 12. Dema lîstinê
99
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
Li gorî agahiyên jorîn li hemberî hevokên jêrîn rast (R) an çewt (Ç) daynin.
1.Elindbêdestûramalbataxweînternetêbikartîne. ()
2.Elindblogaxweyaînternetêwekîrojnivîskêbikartîne. ()
3.Elinddiînternetêdelîstikênkompîterêdilîze. ()
4.JiberkuElindbikurdîdizanegelekhevalênwêyênderveyîwelatçêbûne. ()
5.ElindbiriyaÎngilîzîbihevalênxwerepeywendiyançêdike. ()
AWISTRALYA BALKÊŞ DERVEYÎWELAT DIYARBEKIR
ELIND EMERÎKA HEVAL ÎNTERNET
KURDÎ MEHABAD PARVEKIRIN PEYWENDÎ
ROJNIVÎSK SWÊD WELAT
Bêjeyên jêrîn di xaçepirsê de bi cî bikin.
DeRV P a R V e K I R I neyî
WeLat
î n t e R n e t
BEŞA 13. Dema xwendinê
BEŞA 14. Dema axaftin û nivîsînê
100
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1. Kêlane li ku tê lîstin?…………….……………………………………………………………….………2. Di lîstika kêlaneyê de çend lîstikvan dilîzin?…………….……………………………………………………………….………3. Her komek ji xwe re çend keviran diçikîne?…………….……………………………………………………………….………4.Dinavberaherdukomandeçendmetredûrahîheye?…………….……………………………………………………………….………5. Lîstik çawa bi dawî dibe?…………….……………………………………………………………….………
KÊLANEKêlanelîstikekezarokaneûlidervetêlîstin.Hemûamûrûrêzikênvêlîstikêsirûştîne.
Şeşlîstikvanhene.Sisêsisêdibindukom.Herkomekjixweresêkevirêndirêj(40-50cm)diçikîneûlihemberhevrêzdike.Dinavberaherdukomandejînêzî5metreyandûrahîheye.Bivîawayîdestbilîstikêdikin.Îcarradihêjinkevirêbiçûkûdavêjinkevirênkomadin.Herçîyêkevirekîçikandîbixe,heqêkeviravêtinaduyemdestpêdike.Lîstikbivîawayîdidome,hetakuhemûkevirênkomekêbiqulibin.Piştîkuhemûkevirênkomekêdiqulibinlîstik bi dawî dibe.
BEŞA 16. Dema lîstinê
101
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
Bedenkesk,dikanreş,bajarsor.
Behrahişîn,dumartêdedikinxuşîn,yekhespe,yekmehîne.
Gulokamûlidinyayêwerbû.
Helhelikomelmeliko,simêltûjoguhbeliko.
Hespaboze,rişmelipoze.
(Zebeş)
(Roj û heyv)
(Mij)
(Mişk)
(Derzî)
Hevokên kêm ên jêrîn bi agahiyên hemberî wan re hevyek bikin.
1. Sisêsisêdibin lîstikêdikin.
2.Hemûamûrûrêzikênvêlîstikê komadin.
3.Kêlanelîstikekezarokaneûli sirûştîne.
4. Bi vî awayî dest bi du kom.
5.Îcarradihêjinkevirêbiçûkûdavêjinkevirên dervetêlîstin.
BEŞA 15. Dema mamikan
BEŞA 17. Dema xwendinê
102
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
HOSTE NECARZemanê berêmirovek hebû, navêwîHosteNecar bû. Evmirov li ber destê padîşah
dixebitî.Liwirderî,dergûşûtabûtçêdikirin.Rojekêpadîşahgazîwîkiriye,gotiye:—Jiterebîstûçarsaetmihlet,tudêjiminreçiltabûtançêbikî.Egertuçênekî,ezdê
serê te jê bikim.HosteNecarhetawêrojêyekapadişahêxwenekiribûdidu.Difikiregelodêçawabikare
karekîwihabigihîjîne.Bidilekîkulûxemgînberêxwedidemalê.Jinawîdibînekêfazilamêwênelicihe.Jêdipirseûmijarêfamdike.Liberdilêwîdideûwihadibêje:
—HosteNecar,razêwekhercar,şevyeke,dergehhezar.Jixwererazê,hetasibehezarmal xirab dibin, hezar mal ava dibin.
HosteNecarjîencaxdikaretabûtekêtenêçêbikeûserêxwedatîne,radize.Serêsibêzûçendleşkertênlideriyêwîdidin.HosteNecarçawaçavliwandikedibêje:“Heywax,hatinefermanamin!
Lêbelêserleşkerêwandibêje:“HosteNecardelezbike,padîşahmir,jêretabûtekêçêbike.” Li ser vê yekê jina wî dibêje:
—Maminjiterenegot,HosteNecar,razêwekhercar,şevyeke,dergehhezar.Evmeselenihadizimanêmedebûyewekgotinekepêşiyanûmezinênmedibêjin.
(Anonîm)
BEŞA 18. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 20. Dema axaftin û nivîsînê
BEŞA 19. Dema lîstinê
103
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
Li gorî agahiyên jorîn bersiva pirsên jêrîn bidin û binivîsin.1.HosteNecarlikudixebite?…………….……………………………………………………………….………2.PadîşahjiHosteNecarçendtabûtxwestine?…………….……………………………………………………………….………3.JinaHosteNecarjêreçidibêje?…………….……………………………………………………………….………4.SerleşkerjiHosteNecarreçidibêje?…………….……………………………………………………………….………5.HosteNecarçendtabûtançêdike?…………….……………………………………………………………….………
Li gorî agahiyên jorîn gotin û navên jêrîn hevyek bikin.1. “Egertuçênekî,ezdêserêtejêbikim”. JinaHosteNecar2. “HosteNecardelezbike,padîşahmir,jêretabûtekêçêbike.” HosteNecar3. “Heywax,hatinefermanamin!” Serleşker4. “HosteNecar,razêwekhercar,şevyeke,dergehhezar.” Padîşah
Hûn jî pênc gotinên pêşiyan ji mezinên xwe bipirsin û binivîsin.1. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………2. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………3. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………4. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………5. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
104
UNÎTEYA ÇALAKIYÊN SERBEST7.
Acizbûn: Rahatsız olmak, sıkılmakAgahî: BilgiAla: BayrakAlî/al: Taraf, yanAmadekarî: HazırlıkAmadekirin: HazırlamakAmûr: Alet, araç, gereçAnsîklopedî: AnsiklopediArgûn: OcakAvakirin: Kurmak, inşa etmekBajar: ŞehirBaldayîn: Dikkat etmekBalafir: UçakBaldar: DikkatliBaldarî: DikkatlilikBaskdar: KanatlıBaş: İyiBaşoke: AtmacaBav: BabaBaxçe: BahçeBaz: ŞahinBêhnvedan: Dinlenme, teneffüsBêje: KelimeBelgeyên fermî: Resmi evraklarBeraz: DomuzBerbelav: YaygınBerhem: Eser, yapıtBerî: -den önce
Bername: ProgramBerpirsiyar: Sorumlu Beş: Bölüm, kısımBextewar: MutluBicîanîn: Yerine getirmekBidawîbûn: SonlanmakBi emanetî: Ödünç, emanetenBiserketin: Başarmak, üstesinden gelmekBi taybetî: ÖzellikleBi ya min: Bana göre, benceBiha: Ücret, fiyatBîhok: AyvaBihurk: GeçitBihurkên jêrzemîn: Alt geçitBihûrkên jorzemîn: Üst geçitBikêr: YararlıBilez: HızlıBilind: YüksekBinavûdeng: Meşhur, tanınmışBinirx: Kıymetli, değerliBiqîmet: Kıymetli, değerliBira: Erkek kardeşBîrbir: Reşit, akıllıBirêkûpêk: Düzenli, muntazamBiryar: KararBiryardayîn: Karar vermekBlog: Blog, internet günlüğüBoç: Kuyruk
FeRHenGOK
105
Canbazî: Akrobasi, cambazlıkCandar: CanlıCîgirê birêvebir: Müdür yardımcısıCilûberg: Kılık kıyafet, elbiseCivîn: ToplantıCudabûn: Ayrı olmakCurbicur: Çeşitli, çeşit çeşitCure: ÇeşitCureyên guhestinê: Ulaşım türleriÇakûç: ÇekiçÇar: DörtÇeleng: Güzel, atikÇemenzar: ÇimenlikÇêre: Otlak, meraÇi?:Ne?Çikandin: DikmekÇil û pênc: Kırk beşÇîrok: Hikaye, öyküÇokparêz: DizlikÇopdank: Çöp kutusuÇûyîn/çûn: GitmekDa ku: Olması için, olsun diyeDagerandin: Döndürmek, dolaşımDagirker: İşgalciDan: ÖğünDanasîn: TanıtmakDaristan: OrmanDarkutik: AğaçkakanDarûber: Ağaç, bitkiDaşir: TuvaletDaxuran: ErozyonDayîn/dan: VermekDê: AnneDema: -dığı zaman, -dığında
Deng: SesDengîn: SesliDengvedan: YankılanmakDeqîqe: DakikaDerbarê -: -in hakkındaDergeh: KapıDergûş: BeşikDerî: KapıDerketin: ÇıkmakDersdarîkirin: Öğreticilik yapmakDerve: Dışarı, dışarıdaDestpêkirin: BaşlamakDestan: DestanDestşok: LavaboDestûpê: El ve ayaklarDestûr: İzinDever: YöreDewlemend: Zengin, bol, mebzulDi wextê xwe de: ZamanındaDijoksîdan: AntîoksîdanDijwar: Çetin, zorDîrokî: TarihiDirûşme: SloganDivê: Gerekir, lazımDîwar: DuvarDiyarî: HediyeDobelan: Yer mantarı, kemeDor: Çevre, etrafDorhêl: ÇevreDormador: Her tarafDubarekirin: TekrarlamakDubare: TekrarEdilandin: DüzeltmekEger: Eğer, şayet
106
Embar: AmbarEndama bêhnvedanê: Solunum OrganıEndamên navekî: İç OrganlarıErebî: ArapçaErzan: UcuzEser: Kitap, eser, yayınEşîr: Aşiret Evîn: Aşk, sevgiEwle: GüvenliEwlehî: GüvenlikEwr: BulutEylo: KartalFarisî: FarsçaFamkirin: Anlamak, kavramakFerheng: SözlükFermandar: Komutan, amirFetlonek: Dönemeç, virajFireh: GenişGamisk: Misk öküzüGazîkirin: ÇağırmakGeh: GâhGelekî: Çok, pekçok Gelo: AcabaGer:Gezme, gezîGermbûn: IsınmakGeştûger: Gezi, seyahatGewde: GövdeGir: TepeGiranbiha: Kıymetli, değerliGirîng: ÖnemliGirtin: TutmakGiya: OtGuhdarîkirin: DinlemekGuhertin: Değiştirmek
Guhestina derbajaran: Şehirlerarası ulaşımGuhestina navbajar: Şehiriçi ulaşımGulok: YumakGumgumok: KertenkeleGuncaw: UygunGurçik: BöbrekGuzergeh: GüzergahHalan: Nara, çığlıkHatina dinyayê: Doğmak, dünyaya gelmekHatûçû: TrafikHebirman: Nar kurusuHedar: Sabır, tahammülHefte: HaftaHeftem: YedinciHêja: Değerli, kıymetliHelbest: ŞiirHelwest: Tutum, duruşHemû: HepsiHengame: Karmaşa, gürültü patırtıHênik: SerinHer bijî!: Yaşa! Bravo! Aferîn!Her tim: Daima, her zamanHer wekî din: Ve benzeriHerêm: BölgeHêsanî: KolaylıkHesinkar: DemirciHesp: AtHêştir: DeveHeta: -e kadar, süresinceHeval: Arkadaş, dostHevsengî: DengeHewa: HavaHewş: Ev/okul bahçesiHeye: Var
107
Hezim: HazımHîç: HiçHîn bûn: ÖğrenmekHirç: AyıHişyarbûn: UyanmakHişyarî: UyarıHola konferansê: Konferans salonuHola werzişê: Spor salonuHûn: SizHûrbînî: MikroskobikIncas: ErikÎro: BugünJêbir: SilgiJi bo: İçin, nedeniyleJîngeh: Yaşam alanı, çevreJîngehparêz: ÇevreciJîngehparêzî: ÇevrecilikJûr: OdaJûra arşîvê: Arşiv odasıJûra birêvebir: Müdür odasıJûra mamosteyan: Öğretmenler odasıKalorîfer: KaloriferKan: Maden, kaynakKanî?: Nerede?Kantîn: KantinKarîn: Yapabilmek, edebilmekKaşok: KaykayKaxeza daşirê: Tuvalet KağıdıKedî: EvcilKêlane: Bowlingi andıran bir tür oyunKelûpel: EşyaKembera ewlehiyê: Emniyet kemeriKenîn: GülmekKer: Eşek
Keştî: GemiKevok: GüvercinKew: KeklikKezeb: KaraciğerKiloxa serî: KafatasıKîsikên hewayê: Hava KesecikleriKîso: TosbağaKlîma: KlimaKoçkirin: Göçmek, göç etmekKom: Grup, kümeKomguhêz: Toplu taşımaKomkirin: Toplamak, bir araya getirmekKovî: YabaniKulîçe: ÇörekKulm: YumrukKur: Erkek çocuk, erkekKuvark: MantarLaboratiwar: LaboratuvarLambe: LambaLê: Fakat, AmaLewra: ÇünküLi ber: ÖnündeLi cem: YanındaLi dersê xebitîn: Ders çalışmakLi gorî: -e göreLiv: Hareket, kıpırtıLûleya nefesê: Nefes borusuLûleya xwarinê: Yemek borusuMade: MideMadeyên ziyanbar: Zararlı MaddelerMal: EvMalbat: AileMarmarok: Bir çeşit kertenkeleMasî: Balık
108
Masûlke: KasMebeh: Açık ve ferahlık verici alanMedrese: Okul, medreseMefadar: FaydalıMehîn: KısrakMejî: BeyinMejîlok: BeyincikMejîxwir: Beyin yiyiciMejiyê piştê: Arka beyinMela: Hoca, imamMerasîm: MerasimMêş: SinekMeşhûr: MeşhurMetirsî: TehlikeMezin: BüyükMijar: Konu, mevzuMînakên nerênî: Olumsuz örneklerMiqatebûn: Dikkat etmekMirîşk: TavukMirov: Kişi, insan, bireyMişk: FareMizawir:YaramazMîzdank: İdrar Kesesi, mesaneMorî: Karınca Navdar: Meşhur, tanınan, bilinenNavend: MerkezNecar: MarangozNêrîn: Bakış, bakış açısı, görüşNikul: GagaNîşane: İşaretNîşaneyên jîr: Akıllı işaretlerPace: PencerePaldankên zarokan: Çocuk koltuklarıPanzdeh: On beş
Paqijbûn: Temiz olmakParastin: Korumak, muhafaza etmek, savun-makParêv: Büryan kebabıParvekirin: PaylaşmakParzinandin: SüzmekPêçandin: SarmakPêçayî: Çevrili, sarılıPêjgeh: MutfakPêkhatin: Meydana gelmek, oluşmakPêl: DalgaPênc: BeşPêncî û heft: Elli yediPênûsa texte: Tahta kalemiPer û bask: Kol kanatPergala laş: Bağışıklık sistemiPergala rîşeyan a navendî: Merkezi sinir sistemiPerperok: KelebekPerwerde: EğitimPêşbazî: YarışmaPêşî: Önce, önPêşmal: Önlük, peştamalPêşniyaz: Öneri Pêwîst: GerekliPeyabor: Yaya geçidiPeyarê: KaldırımPeywendî: Bağ, ilişki, alakaPez: Küçük baş hayvanPezkovî: Yaban keçisiPiling: KaplanPir: ÇokPîrejin: Yaşlı kadınPîremêr: Yaşlı erkek
109
Pirtûk: KitapPirtûkxane: KütüphanePişik: AkciğerPiştî: -den sonraPiştrastkirin: DoğrulamakPiştre: SonraPiyan: BardakPol: SınıfPola teknolojiyê: Teknoloji sınıfıPolînkirin: SınıflamakQadên sporê: Spor alanlarıQaqlîbaz: MartıQarne: KarneQat: KatQêrîn: Bağırış, haykırışQern: Yüzyıl, asırQewîn: SağlamQirêj: Kirli Qirik: BoğazRaketin: UyumakRaman: Fikir, düşünceRapelikîn:TırmanmakRast: Doğru, gerçekRawestan: DurmakRêbaz: Yol, yöntemRêberî: RehberlikRefa pirtûkan: KitaplıkReh: DamarRehikên xwînê: Kılcal kan damarlarıRêjeya şekir: Şeker oranıRêl: Koru, küçük ormanRêwîtî: YolculukRewş: DurumRêzkirin: Sıralamak
Rêzik: KuralRim: Mızrak, kargıRind: Güzel, iyi, hoşRiste: Mısra, dize, satırRişme: Koşum, at koşumuRiwek: BitkiRiyên avî: Deniz yollarıRiyên bejayî: Kara yollarıRiyên hesinî: Demir yollarıRiyên hewayî: Hava yollarıRoja dawî: Son günRoman: RomanRoviya sitûr: Kalın bağırsakRoviyên zirav: İnce bağırsaklarRûbar: AkarsuRûniştek: OturakSal: Yıl, seneSedsal: Yüzyıl, asırSerî: BaşSerkeftin: BaşarıServekirî: Üstü açıkSimbêlboq: pala bıyıkSimêl: BıyıkSindan: ÖrsSiruşt: DoğaSîsik: ÇekirdekStandin: AlmakSiwarbûn: BinmekSiyasî: SiyasiSojer: YakıcıSolîn: Bir tür kır çiçeği, pınarSorgul: Kızıl gülSpartek: ÖdevSûd: Fayda
110
Sûdwergirtin: YararlanmakŞabûn: Mutlu olmakŞahî: EğlenceŞareza: Uygar, medeniŞînahî: YeşillikŞitil: FideŞopger: TakipçiTavgeh: GüneşlikTê de: İçindeTeknîkî: TeknikTelevîzyon: TelevizyonTemaşekirin: SeyretmekTendurist: SağlıklıTevdîr: TedbirTevger: Hareket, davranışTexte: TahtaTirkî: TürkçeTirs û tundî: Korku ve şiddetTirsandin: KorkutmakTişt: ŞeyVegerandin: İade etmekVegerîn: DönmekVexurek: İçecekWate: AnlamWefatkirin: Vefat etmek, ölmekWefat: ÖlümWekî din: Başka, bunun dışındaWekî: Gibi, benzerWesayîtên guhestina avî: Deniz ulaşım araçlarıWesayîtên guhestina bejayî: Kara ulaşım araçlarıWesayîtên guhestina hesinî: Demir ulaşım araçları
Wesayîtên guhestina hewayî: Hava ulaşım araçlarıWesayîtên guhestinê: Ulaşım araçlarıXal: Husus, noktaXwarin: YemekXebitîn: ÇalışmakXeternak: TehlikeliXişok: SürüngenXurek: YiyecekXwendingeha navîn: OrtaokulXwestin: İstemekXweşbextane: İyi ki, ne mutlu kiXweşhal: MemnunXweşik: GüzelYekem: BirinciZanîn: BilmekZarok: ÇocukZarokno!: Çocuklar!Zayendî: CinsellikZendik: DirseklikZengil: ÇıngırakZengil: ZilZîrek: Zeki, uyanıkZêrik: Çikolata/sakız/şeker ambalajıZevî: TarlaZiman: DilZordar: ZorbaZozan: Yayla
111
112
Recommended