View
13
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ
TÜRKİYE ULUSAL COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE İLLER BANKASI
ENTEGRASYONU: İLLER BANKASI COĞRAFİ ARŞİV VE BİLGİ
SİSTEMİ (İLCAS)
Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ
UZMANLIK TEZİ
NİSAN 2017
İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ
TÜRKİYE ULUSAL COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİNE İLLER BANKASI
ENTEGRASYONU: İLLER BANKASI COĞRAFİ ARŞİV VE BİLGİ
SİSTEMİ (İLCAS)
Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ
UZMANLIK TEZİ
Tez Danışmanı (Kurum) Tez Danışmanı (Üniversite)
Yük. Müh. Ayhan ŞEN Yrd. Doç. Dr. Yağmur KOPRAMAN
ETİK BEYAN
“İLLER BANKASI ANONİM ŞİRKETİ Uzmanlık Tezi Yazım Kuralları”na
uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve
dokümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, tüm bilgi, belge,
değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, tez
çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi,
kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, bu tezde sunduğum çalışmanın
özgün olduğunu, bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını
kabullendiğimi beyan ederim.
Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ
3 Nisan 2017
i
Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemlerine İller Bankası Entegrasyonu: İller Bankası
Coğrafi Arşiv ve Bilgi Sistemi (İLCAS)
(Uzmanlık Tezi)
Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ
İLBANK A.Ş.
Nisan 2017
ÖZET
Plan, harita, arazi yönetimi, tarım, altyapı, üstyapı ve çevre gibi birçok uygulama alanında
kullanıla gelen konumsal verinin önemi, kullanım alanları ve kullanıcı sayısı giderek
artmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile konumsal veriler üzerinden analizler
yapılabilmekte ve ihtiyaca yönelik sonuç ürünler üretilmektedir. Ortaya çıkan sonuç
ürünler karar vericilerin doğru ve hızlı kararlar almasına katkı sağlamaktadır. Ancak
kurumların, birbirlerinin ürettikleri konumsal veriyi kendi CBS sistemlerinde
kullanamaması ve veri paylaşımındaki zorluklar aynı verinin birçok kurum tarafından
üretilmesine neden olmaktadır. Tekrarlı veri üretimi ise emek, zaman ve mali israf
yaratmaktadır. Gelişen teknoloji ile birlikte CBS sistemleri modernize edilerek Konumsal
Veri Altyapıları (KVA) geliştirilmiştir. KVA’larla kurumlar arası veri paylaşımı ve farklı
kurumlar tarafından üretilen verilerin birlikte çalışması sağlanarak kaynak israfının önüne
geçilmektedir. KVA’ların geliştirilmesiyle birlikte ülkeler Ulusal KVA (UKVA)’larını
kurmaya başlamışlardır. UKVA ile bir konumsal veri, ülkedeki bütün kurum ve kuruluşlar
tarafından kullanılabilmekte ve böylece ulusal bazda kazanç elde edilmektedir. Ülkemizde
de UKVA kurma çalışmaları 2003 yılında başlamış olup hala devam etmektedir. Ülkemiz
UKVA’sı olan TUCBS’nin oluşturulması, Kurumsal KVA’ların TUCBS’ye
entegrasyonuyla gerçekleştirilecektir. Bu kapsamda kurumlar kendi Kurumsal KVA’larını
geliştirmeye başlamış, İller Bankası da kendi Kurumsal KVA’sı olan İLCAS’ı
geliştirmiştir. Bu çalışma ile İLCAS’ın İller Bankası personeli tarafından etkin olarak ve
yüksek performansla kullanılması hedeflenmiştir. Bu kapsamda sistemin özellikleri, teknik
yapısı, işlevi, sağladığı yararlar, karşılaşılan problemler araştırılmış ve sistemden daha çok
verim alınabilmesi için önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler : CBS, KVA, UKVA, TUCBS, İLCAS
Sayfa Adedi : 95
Tez Danışmanı (Kurum) : Yük. Müh. Ayhan ŞEN
Tez Danışmanı (Üniversite) : Yrd. Doç. Dr. Yağmur KOPRAMAN
ii
Iller Bank Integration To The Turkey National Geographic Information Systems:
Iller Bank Geographic Archive and Information System (ILGAS)
(Expertise Thesis)
Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ
ILBANK A.Ş.
April 2017
ABSTRACT
Spatial data has been used in many application areas like plan, map, field management,
agriculture, infrastructure, superstructure and environment while its importance, usage
areas and number of users are gradually increasing. Geographic Information Systems (GIS)
allow analysis over spatial data and production of necessity oriented products. The
obtained result contributes to the accurate and rapid decisions of decision makers.
However, the fact that the institutions cannot use the spatial data they produce themselves
in their own GIS systems and the difficulties in data sharing cause the production of the
same data by several institutions. Repetitive data production causes wasting of labour, time
and money. GIS systems have been modernized by the technologic advances and Spatial
Data Infrastructures (SDI) have been developed. SDIs allow data sharing between
institutions and combined working of data produced by different organizations which in
turn prevent waste of sources. With the development of SDI’s, countries started to
establish their own National Spatial Data Infrastructure (NSDI). NSDIs enable the use of a
spatial data by all institutions and organizations in the country and thus allows national
earnings. The works to establish NSDI in our country started in 2003 and are still under
progress. The establishment of Turkey National Geographic Information Systems (TNGIS)
which is the NSDI of our country will be realized by the integration of Corporate Spatial
Data Infrastructure to the TNGIS. In this scope, organizations started to develop their own
Corporate Spatial Data Infrastructure and the Iller Bank developed ILGAS which is its
own Corporate Spatial Data Infrastructure. This work intends to achieve effective and high
performance use of ILGAS by the staff of Iller Bank. The qualities, technical structure,
function, benefits and problems of the system have been examined and suggestions have
been made to obtain more efficiency from the system.
Keywords : GIS, SDI, NSDI, TNGIS, ILGAS
Page Number : 95
Supervisor (Institution) : Engineer, MSc. Ayhan ŞEN
Supervisor (University) : Assistant Professor Yağmur KOPRAMAN
iii
TEŞEKKÜR
Bu tezin hazırlanması süresince bilgi ve deneyimlerini paylaşarak yol gösteren,
desteklerini esirgemeyen değerli danışmanlarım Yük. Müh. Ayhan ŞEN ve Yrd. Doç. Dr.
Yağmur KOPRAMAN’a teşekkürü bir borç bilirim.
Tez hazırlama sürecinde desteklerini esirgemeyen başta Sayın Müdürüm Ali Rıza
DEMİREL olmak üzere Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü’ndeki mesai
arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım.
Başta biricik eşim olmak üzere hayatımın her anında olduğu gibi bu çalışma
sürecinde de yardımını ve desteğini esirgemeyen canım aileme tüm kalbimle teşekkür
ederim.
Burcu YILMAZ DEMİRTAŞ
Ankara 2017
iv
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET .............................................................................................................................. i ABSTRACT .................................................................................................................... ii TEŞEKKÜR .................................................................................................................... iii İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... iv
RESİMLERİN LİSTESİ ................................................................................................. vi ŞEKİLLERİN LİSTESİ .................................................................................................. ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ ............................................................................................. x KISALTMALAR ............................................................................................................ xi
GİRİŞ ............................................................................................................................ 1
1. KONU İLE İLGİLİ LİTERATÜR ÇALIŞMASI ...................................... 5
2. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS) .............................................................. 9
2.1. CBS’nin Tanımı ................................................................................................... 9
2.2. CBS’nin Tarihsel Gelişimi ................................................................................... 10 2.3. CBS’nin Bileşenleri ............................................................................................. 13
2.3.1. Donanım ........................................................................................................ 14 2.3.2. Yazılım .......................................................................................................... 14 2.3.3. İnsanlar .......................................................................................................... 15
2.3.4. Yöntemler ..................................................................................................... 16 2.3.5. Veri ............................................................................................................... 16
2.4. CBS’nin Temel İşlevleri ...................................................................................... 17 2.4.1. Veri toplama.................................................................................................. 17
2.4.2. Veri yönetimi ................................................................................................ 17 2.4.3. Veri işleme .................................................................................................... 17 2.4.4. Veri sunumu .................................................................................................. 18
2.5. CBS’de Veri Kavramı .......................................................................................... 18
2.5.1. Coğrafi veriler ............................................................................................... 18 2.5.2. Coğrafi veri elementleri ................................................................................ 20
2.6. CBS’de Kullanılan Veri Modelleri ...................................................................... 21 2.6.1. Vektör veri modelleri .................................................................................... 21 2.6.2. Raster (hücresel) veri modelleri .................................................................... 22
2.7. Metaveri ............................................................................................................... 22
3. KONUMSAL VERİ ALTYAPISI ................................................................. 25
3.1. Konumsal Veri Altyapısı Tanımı ......................................................................... 25 3.2. KVA Bileşenleri................................................................................................... 26
3.2.1. Veri / Veri kümesi ......................................................................................... 27 3.2.2. Politika .......................................................................................................... 29 3.2.3. Teknoloji ....................................................................................................... 29 3.2.4. Standartlar ..................................................................................................... 30 3.2.5. İnsan kaynakları ............................................................................................ 30
3.2.6. Kurumsal çatı ................................................................................................ 31 3.2.7. Mali kaynaklar .............................................................................................. 31
3.3. Ulusal Konumsal Veri Altyapısı (UKVA) ........................................................... 31
v
Sayfa
3.4. KVA Hiyerarşisi .................................................................................................. 35 3.5. Uluslararası KVA Çalışmaları ve Standartlar ...................................................... 37
3.5.1. ISO ................................................................................................................ 37
3.5.2. OGC .............................................................................................................. 38 3.5.3. INSPIRE ....................................................................................................... 39 3.5.4. GSDI ............................................................................................................. 40 3.5.5. GOS............................................................................................................... 41
3.6. Ulusal KVA Çalışmaları ...................................................................................... 42
3.6.1. Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği ..................... 42 3.6.2. Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri (TUCBS) ...................................... 43
4. İLLER BANKASI COĞRAFİ ARŞİV VE BİLGİ SİSTEMİ (İLCAS) 49
4.1. İLCAS Nedir? ...................................................................................................... 49
4.2. İLCAS’ın Amacı .................................................................................................. 49 4.3. İLCAS Genel ve Teknik Bilgileri ........................................................................ 50 4.4. İLCAS’ın İşlevleri ............................................................................................... 53
4.4.1. İLCAS’ta verilerin sisteme aktarılması ........................................................ 53
4.4.2. İLCAS’ın çalışma prensibi ........................................................................... 54 4.4.3. İLCAS kullanıcıları ....................................................................................... 56 4.4.4. İLCAS’ın temel özellikleri ........................................................................... 57
4.4.5. İLCAS’a genel bakış ..................................................................................... 58 4.5. İLCAS’ın Yararları .............................................................................................. 78
4.6 İLCAS’ta Karşılaşılan Sorunlar ............................................................................ 79
SONUÇ VE ÖNERİLER ......................................................................................... 85
KAYNAKLAR ............................................................................................................... 89 ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................... 95
vi
RESİMLERİN LİSTESİ
Resim Sayfa
Resim 2.1. John Snow tarafından hazırlanan orijinal kolera haritası ............................. 11
Resim 2.2. John Snow kolera haritasının günümüz Coğrafi Bilgi Sistemleri ile
oluşturulmuş versiyonu ................................................................................ 11
Resim 2.3. Grafik ve grafik-olmayan bilgiler ................................................................. 19
Resim 2.4. Vektörel veri modeli ..................................................................................... 21
Resim 2.5. Raster veri modeli ......................................................................................... 22
Resim 2.6. 1/25000 ölçekli haritanın lejant bilgisinin bir bölümü ................................. 23
Resim 3.1. KVA bileşenleri ............................................................................................ 27
Resim 3.2. Coğrafi veri örnekleri ................................................................................... 28
Resim 3.3. 2001 yılı küresel UKVA kurulum haritası.................................................... 33
Resim 3.4. Hiyerarşik yapı ve ağaç yapısı gösterimi ...................................................... 36
Resim 3.5. KVA hiyerarşisi ............................................................................................ 37
Resim 3.6. GSDI portalı arama arayüzü ......................................................................... 41
Resim 3.7. GOS portalı 2. sürüm arayüzü ...................................................................... 42
Resim 3.8. Portal ana sayfa görüntüsü ............................................................................ 47
Resim 3.9. Portalın genel altyapısı ................................................................................. 47
Resim 4.1. İLCAS kullanıcıları ...................................................................................... 57
Resim 4.2. İLCAS giriş sayfası....................................................................................... 58
Resim 4.3. İLCAS ana menü ekranı ............................................................................... 59
Resim 4.4. İLCAS harita menüsü ekranı. ....................................................................... 60
Resim 4.5. CBS harita menüsü ekranı ............................................................................ 60
Resim 4.6. Proje sorgulama menüsü ekranı .................................................................... 61
Resim 4.7. Arşiv sorgulama menüsü ekranı ................................................................... 62
Resim 4.8. Üst yönetim konsol menüsü ekranı............................................................... 62
Resim 4.9. Üst yönetim konsol menüsü ekranı............................................................... 63
vii
Sayfa
Resim 4.10. Üst yönetim konsol menüsü ekranı............................................................. 63
Resim 4.11. Üst yönetim konsol menüsü ekranı.(tamamlandı – hazırlık aşamasında) .. 64
Resim 4.12. Proje talep menüsü ekranı ........................................................................... 64
Resim 4.13. Talep durum izleme menüsü ekranı ............................................................ 65
Resim 4.14. Proje yürütme menüsü ekranı ..................................................................... 66
Resim 4.15. Proje yürütme menüsü ekranı ..................................................................... 66
Resim 4.16. Proje girişi menüsü ekranı .......................................................................... 67
Resim 4.17. Veri yükleme/indirme menüsü ekranı ........................................................ 68
Resim 4.18. Veri aktarımı menüsü ekranı ...................................................................... 68
Resim 4.19. Medya menüsü ekranı ................................................................................. 69
Resim 4.20. Yönetim işlemleri menüsü ekranı ............................................................... 69
Resim 4.21. Yönetim işlemleri menüsü ekranı ............................................................... 70
Resim 4.22. Yönetim kurulu karar menüsü ekranı ......................................................... 70
Resim 4.23. Log & İstatistik menüsü ana ekranı ............................................................ 71
Resim 4.24. Log & İstatistik menüsü ekranı ................................................................... 71
Resim 4.25. Log & İstatistik menüsü ekranı ................................................................... 72
Resim 4.26. GML veri dönüştürme menüsü ekranı ........................................................ 72
Resim 4.27. Yardım videoları menüsü ekranı ................................................................ 73
Resim 4.28. Halihazır harita projesi ............................................................................... 74
Resim 4.29. Halihazır harita projesi sorgulama sonucu ................................................. 74
Resim 4.30. İmar planı projesi ........................................................................................ 75
Resim 4.31. Jeolojik – Jeoteknik etüd projesi................................................................. 75
Resim 4.32. Altyapı uygulama projesi ............................................................................ 76
Resim 4.33. Üstyapı uygulama projesi ........................................................................... 77
Resim 4.34. Dış kurum projesi ....................................................................................... 77
viii
Sayfa
Resim 4.35. Bir hat ana toplayıcı objesinin öznitelik bilgileri (katman adı, ölçek,
malzeme, durum, eğim, boy, çap, alan, uzunluk bilgileri) ........................ 80
Resim 4.36. Bir baca objesinin öznitelik bilgileri (katman adı, ölçek, baca no, zemin
kotu, gelen akar kot, giden akar kot, derinlik, şut bilgileri ) ..................... 80
Resim 4.37. Katmanları kapalı olan bir jeolojik jeoteknik etüd projesi ......................... 82
Resim 4.38. Katmanları açık jeolojik jeoteknik etüd projesi .......................................... 82
Resim 4.39. Sayısal bir proje (halihazır harita projesi) incelenirken görülen pembe ekran
hatası .......................................................................................................... 83
Resim 4.40. Taranmış pafta incelenirken görülen pembe ekran hatası .......................... 83
ix
ŞEKİLLERİN LİSTESİ
Şekil Sayfa
Şekil 2.1. CBS'nin bileşenleri ......................................................................................... 14
Şekil 3.1. KVA bileşenleri .............................................................................................. 27
Şekil 4.1. İLCAS ............................................................................................................. 49
Şekil 4.2. İLCAS'ın çalışma prensibi .............................................................................. 55
Şekil 4.3. İLCAS veri akış şeması .................................................................................. 56
x
ÇİZELGELERİN LİSTESİ
Çizelge Sayfa
Çizelge 2.1. Coğrafi veri elementleri ............................................................................. 20
Çizelge 3.1. KVA tanımları ............................................................................................ 26
Çizelge 3.2. UKVA'ların bölgesel/kıtasal dağılımı ........................................................ 33
Çizelge 3.3. TUCBS – INSPIRE - ISO metaveri bileşenlerinin karşılaştırılması .......... 45
Çizelge 4.1. Sisteme aktarılan sayısal proje ve pafta sayıları………………………… 52
Çizelge 4.2. Taranacak A4 boyutundaki sayfa sayısı…………………………………. 52
Çizelge 4.3. Taranacak A0 boyutundaki pafta sayısı………………………………….. 53
Çizelge 4.4. Açık kaynak kodlu mimarı yapı………………………………………….. 53
xi
KISALTMALAR
Bu çalışmada kullanılmış olan kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda
sunulmuştur.
Kısaltmalar Açıklamalar
CAD
CBS
Computer Aided Design
Coğrafi Bilgi Sistemi
INSPIRE Infrastructure for Spatial Information in Europe
ISO
ITRF96
International Organization for Standardization
1996 uluslararası yersel referans ağı
İLCAS
GIS
GML
İller Bankası Coğrafi Arşiv ve Bilgi Sistemi
Geographical Information Systems
Geography Markup Language
GOS
GSDI
Geospatial One Stop
Global Spatial Data Infrastructure Association
KVA
MEGSİS
NSDI
Konumsal Veri Altyapısı
Mekansal Gayrimenkul Sistemi
National Spatial Data Infrastructure
OGC
SDI
Open Geospatial Consortium
Spatial Data Infrastructure
TUCBS Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi sistemi
UKVA Ulusal Konumsal Veri Altyapısı
WGS84
XML
1984 Dünya jeodezi sistemi
Extensible Markup Language
1
GİRİŞ
Günümüzde coğrafi veri ya da diğer bir deyişle konumsal veri hayatımızın
vazgeçilmez bir parçası halini almıştır. Kullandığımız verilerin hemen hemen hepsinin bir
konumsal bileşene sahip olması, konumsal verilerden elde edilen bilgiye doğru, güvenilir
ve hızlı bir şekilde ulaşılması konumsal verilerin önemini giderek artırmaktadır [17].
Günlük hayatta konumsal verinin kullanıldığı teknoloji ve sistemlere örnek olarak, kapalı
devre televizyon sistemlerinin kullanıldığı mobeseler ve güvenlik kameraları, internet
tabanlı harita üretim servisleri, coğrafi bilgi sistemleri, konumsal web sistemleri,
navigasyon cihazları, akıllı telefonlar vb. verilebilir [8, 15, 16].
Bilgi sistemleri aracılığıyla veriler bilgiye dönüştürülüp bu bilgilere kolayca erişim
sağlanabilmektedir. Doğru bilgiye erişebilmek ancak doğru verilerin kullanılması ile
mümkündür. Konumsal bilginin, tüm bilginin yaklaşık %80’ini meydana getirdiği ve karar
verme mekanizmalarının %90’ında etkin rol oynadığı kabul edilmektedir [4, 21].
Konumsal bilgi, kamu sektörünün kullandığı en önemli bilgi bileşeni olarak büyük bir
ekonomik değere sahiptir. Avrupa Komisyonu’na göre de Avrupa’daki konumsal bilgi tüm
kamu bilgisinin yaklaşık yarısı değere sahiptir [4, 18]. Konumsal bilginin devlet
politikalarına ve karar verme mekanizmalarına yön vermesi, kamu kurum ve kuruluşlarına,
özel sektöre ve vatandaşa sağladığı faydalar, sosyal ve ekonomik yönden önem arz
etmektedir [4].
GPS sistemleri, hava fotoğrafları ve uydu fotoğrafları gibi konumsal veri elde etme
yöntemleriyle büyük hacimlerde veriler elde edilmektedir. Çok fazla miktarda ve
hacimdeki verinin depolanması, işlenmesi, sunulması ve yönetilmesi ihtiyacı gelişen
teknolojiyle birlikte Coğrafi Bilgi Sistemlerini (CBS) ortaya çıkarmıştır. CBS, konumsal
olan sayısal (grafik) ve sözel (grafik olmayan - öznitelik) bilgileri birlikte ve ayrı ayrı
ilişkilendirebilen, kullanıcılara çeşitli analiz imkanı sunan ve bu analizler sonucunda
kullanıcıların doğru karar verme kapasitesini arttıran bir sistemdir [21].
Coğrafi bilgi sistemleri, yıllardır karar verici mekanizmalar tarafından önemli
kararların alınmasında bir araç olarak kullanılmıştır. Ancak ilerleyen zaman ve bilgi
teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte klasik CBS uygulamaları konumsal veri ve buna
bağlı bilgi ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz bir hale gelmiştir [3]. Teknolojik gelişmeler,
2
konumsal bilgiye ihtiyaç duyan yeni iş alanları ve değişen beklentiler, önemi giderek artan
konumsal verilerin, paylaşılabilir, anlık olarak ulaşılabilir ve daha verimli bir şekilde
yönetilebilir olması ihtiyaçlarını ortaya çıkarmıştır. Özellikle paylaşılamayan veriler
kurumlar tarafından tekrar tekrar üretilmekte, bu da büyük bir zaman, para ve emek
kaybına neden olmaktadır. Bütün bu sorunlara ve ihtiyaçlara cevap verebilmek için yeni
CBS teknolojileri geliştirilmiş ve Konumsal Veri Altyapısı (KVA) kavramı gündeme
gelmiştir.
KVA’lar konumsal verilerin paylaşımını ve birlikte çalışabilirliğini sağlayan
teknolojilerin, standartların ve politikaların oluşturduğu bir çatı olarak kabul edilmektedir
[10, 4, 19]. Günümüzde birçok ülke kurumsal bazda ve ulusal bazda KVA’larını
gerçekleştirmiş veya gerçekleştirme aşamasındadır. Hatta ülkeler sınırların ötesinde
bölgesel kararlar alabilmek için uluslararası düzeyde KVA gerçekleştirimi sağlamaya
çalışmaktadırlar. Böylece KVA’lar yerel, ulusal, bölgesel ve küresel ölçekte veri paylaşımı
ve birlikte çalışabilirliği sağlayan mekanizmalar olarak yerini almıştır [11, 20].
KVA’lar teknolojiler, sistemler, ağlar, politikalar gibi çok farklı bileşenlere sahip
olduğu için bu bileşenlerin bir parçası olarak da farklı standartlara ihtiyaç duymaktadır.
Yerel boyuttan küresel boyuta kadar birlikte çalışabilirliğin sağlanması için, uluslararası
standart organizasyonları ISO ve OGC KVA’yı oluşturan bileşenlere yönelik standartları
oluşturmakta ve yayınlamaktadır [3].
Bu standartların tetikleyici rolü ile başta Avrupa olmak üzere birçok ülke
KVA’larını oluşturmaya başlamıştır [12]. Avrupa Birliği, konumsal verinin AB ülkeleri
bazında kullanılabilmesi için 2001 yılında INSPIRE (Infrastructure For Spatial Information
in the Europen Community - Avrupa Birliği Konumsal Veri Altyapısı) projesini başlatmış
ve 2007 yılında INSPIRE Direktifi ile yasal altyapı, INSPIRE Uygulama Esasları
dokümanı ile de teknik altyapı kurallarını belirlemiştir [13].
Ülkemizde konumsal veriyi kullanan tüm kurum ve kuruluşlar, yerel yönetimler ve
özel sektör arasında birlikte işlerliği sağlayacak, konumsal verinin paylaşılabilmesi ve
anlık olarak kullanılabilmesine imkan tanıyacak olan Ulusal Konumsal Veri Altyapısı
(UKVA) çalışmalarına 2003 yılında Başbakanlık tarafından yayınlanan e-Dönüşüm
Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı 47 numaralı eylem “Türkiye Ulusal Coğrafi
3
Bilgi Sistemi Oluşturulabilmesi İçin Bir Ön Çalışma Yapılması” ile başlamış, Devlet
Planlama Teşkilatı’nın (DPT) 2005 Eylem Planı’nda yayınlanan 36 numaralı eylem
“Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi (TUCBS) Oluşturmaya Yönelik Altyapı Hazırlık
Çalışmaları”, 2006-2010 Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı’nın 75 numaralı “Coğrafi
Bilgi Sistemi Altyapısı Kurulumu” eylemi ve 2011 yılında Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’na bağlı CBS Genel Müdürlüğü’nün kurulması ile çalışmalara devam
edilmektedir [12, 13, 14].
Ülkemiz UKVA gerçekleştirim projesi olan TUCBS’nin oluşturulması sürecinde
konumsal veri üreten ve kullanan kurum ve kuruluşlarda uluslararası standartlar
çerçevesinde kendi KVA’larını oluşturma çalışmalarına başlamıştır.
Konumsal verinin üretildiği ve yoğun olarak kullanıldığı kurumlardan biri olan
İlbank’ta da KVA kurulması çalışmaları 2013 yılında “İller Bankası Coğrafi Arşiv ve Bilgi
Sistemi (İLCAS)” projesi ile başlamış ve proje 2016 yılında tamamlanmıştır. İLCAS’ta
bulunan konumsal veriler (halihazır haritalar, imar planları, altyapı haritaları vb.
koordinatlı sayısal projeler) web servisler aracılığıyla TUCBS’ye gönderilerek ülkemiz
UKVA’sının oluşturulmasında büyük rol oynayacaktır.
Bu çalışmada KVA’nın temelini oluşturması sebebiyle CBS’ye yer verilmiş olup
KVA, UKVA, konumsal veri standartları ve TUCBS konuları incelenerek kurumsal bir
KVA olan İLCAS’ın genel yapısı, işlevleri, sağlayacağı faydalar, önemi, karşılaşılan
sorunlar ile İLCAS’ın daha etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasına yönelik öneriler yer
alacaktır.
4
5
1. KONU İLE İLGİLİ LİTERATÜR ÇALIŞMASI
İlk UKVA 1994 yılında ABD’de kurulmuş olup, ABD’nin bu girişiminden sonra
birçok ülke UKVA için çalışmalara başlamıştır. Ülkemizdeki ilk çalışma 1996 yılında
Cömert [1] tarafından yapılmış ve 20 yıllık süreçte yapılan çalışmalar sonucunda ülkemiz
TUCBS projesi ile UKVA’sını yavaş yavaş oluşturmaya başlamıştır. İlk çalışmaların
yapılmaya başlandığı zamandan bugüne kadar gelişen teknoloji ile KVA’lar yeni bir boyut
kazanmış, teknik altyapı modernleşerek gelişmiş, başarılı bir KVA’nın bileşenleri
belirginleşmiş ve farkındalık artmıştır. Daha verimli, etkin ve sürdürülebilir bir KVA’nın
nasıl olması gerektiğiyle ilgili çalışmalar günümüzde hala devam etmektedir.
UKVA ve KVA’yla ilgili yapılan çalışmalara bakıldığında, genel olarak
araştırmacıların çalışmalarını UKVA ve KVA’yı oluşturan teknik ya da idari bileşenlerden
biri üzerine yaptıkları görülmüştür.
Cömert [1] ülkemizde ulusal konumsal veri altyapısıyla ilgili yapılan ilk
çalışmalardan birini gerçekleştirerek bu alanda büyük bir adım atmış ve kendinden sora
yapılan birçok çalışmaya da kaynak olmuştur. Cömert çalışmasında Ulusal Konumsal Veri
Altyapısı (UKVA) kurulmasının ülkemiz için ne kadar önemli olduğuna değinerek
konumsal veriyi detaylıca açıklamış, Konumsal Veri Altyapısını (KVA) oluşturma yolunda
tek formatta veri oluşturabilmek için üç adet uluslararası veri değişim formatını incelemiş
ve birbirleriyle kıyaslayarak Kanada’nın ulusal değişim formatı olan SAIF veri değişim
formatını önermiştir.
Crompovets ve Bregt [9] çalışmalarında dünya çapında kurulan yada kurulma
aşamasında olan UKVA’ları araştırarak, UKVA’ların öneminden ve daha stratejik bir
şekilde planlanması gerektiğinden bahsetmişlerdir. Ülkelerin kalkınmasında büyük katkısı
olan UKVA kurulumu konusunda hangi ülkenin hangi aşamada olduğu ve dünya çapındaki
ilerlemeden bahsedilmiş, kurulan UKVA’ların benzerlikleri ve farkları karşılaştırılmıştır.
Web üzerinden erişim sağladıkları UKVA’ları kuruldukları yıl, kullandıkları standartlar,
veri setlerinin sayısı, güncellenme sıklıkları, kullandıkları dil, aylık ziyaretçi sayısı vb. gibi
özellikleri üzerinden karşılaştırmış ve en iyi UKVA sahibi ülkelere örnek olarak ABD,
Avusturya ve Portekiz’i vermiş, diğer ülkelere nazaran daha zayıf buldukları UKVA sahibi
ülkelere ise El Salvador, Nikaragua ve Uruguay’ı örnek olarak vermişlerdir. Çalışmanın
6
tamamlandığı 2001 yılı itibariyle dünya üzerinde 59 ülkenin UKVA’sını kurduğunu, 9
ülkenin kurma aşamasında olduğunu ve Türkiye’nin de içinde bulunduğu 124 ülkenin ise
henüz bir çalışma içinde olmadığını belirterek, başarılı bir UKVA gerçekleştiriminin
finansman, uzun vadeli strateji ve siyasi destekle sağlanacağını söylemişlerdir.
Akıncı [2] UKVA’nın gerçekleştirilebilmesi için öncelikle Ulusal Altyapıyı
oluşturacak olan Konumsal Veri Altyapıları’nın (KVA) iş birliği içinde çalışması
gerektiğini ve teknik yönden birlikte işlerlik altyapısına ihtiyaç duyulduğunu belirtmiştir.
Akıncı, günümüzde birlikte işlerlik altyapısının Servis Yönelimli Mimari (SYM)
teknolojisinin en iyi uygulama yöntemi olan Web Servis (WS) teknolojileriyle sağlanmaya
çalışıldığını belirterek, konumsal veri altyapısı oluştururken WS düzenleme ve yayınlama
gibi konularda detaylı bilgi vermiş, bir e-belediye uygulaması için yazılan WS örneği ile
mevcut KVA’ları inceleyerek hem durum analizi yapmış hem de WS teknolojisi ile KVA
gerçekleştiriminin nasıl yapılabileceği konusunda yol göstermiştir.
Emem [3] çalışmasında KVA’ya teknik açıdan yaklaşmış, KVA’yı oluşturan
araçlar, standartlar gibi teknik bileşenleri detaylıca inceleyerek UKVA oluşturma yolunda
uluslararası standartlara uyumlu örnek bir KVA modeli tasarlamış ve gerçekleştirmiştir.
UKVA’ya entegre olacak bir KVA’nın en önemli bileşeninin “veri” olduğunu ve verinin
uluslararası standartlar üzerinden geliştirilecek ulusal standart profilleriyle standardının
sağlanması gerektiğini belirtmiş, ayrıca dünyada gerçekleştirilen UKVA çalışmalarını
incelenmiş ve ülkemiz için çıkarımlarda bulunmuştur.
Aydınoğlu [4] UKVA gerçekleştirimi için Trabzon ilini pilot alan olarak seçtiği
çalışmasında coğrafi veri üreten kurum ve kuruluşların veri yönetimindeki mevcut
durumunu inceleyerek, coğrafi veri ihtiyaçlarını belirlemiş, genel olarak kullanılan ve
ihtiyaç duyulan veri gruplarını kapsayan bir Ulusal Veri Değişim Modeli geliştirmiş ve
uluslararası standartları göz önüne alarak verilerin birlikte çalışabilirliğini sağlayacak
kavramsal bir veri tabanı modeli tasarlamıştır. Böylece UKVA hedefiyle gerçekleştirilecek
olan KVA’lar için uluslararası standartlara uygun, verilerin birlikte çalışabilirliğini
destekleyen bir veritabanı modeli tasarlarken, uygulanacak olan temel yaklaşımlar ve
kurallar ortaya konmuştur.
7
Nalcı [5] ülkemizde UKVA’nın henüz tam anlamıyla gerçekleştirilememesinin
nedeninin teknik yapı nedeniyle değil organizasyonel yapı nedeniyle olduğunu belirtmiş ve
çalışmasını, konunun politik ve idari yönleri üzerine yapmıştır. Çalışmasında KVA ile
ilgili kavramsal bilgilere de yer vererek, dünyada gerçekleştirilmiş olan UKVA’ları
incelemiş, Türkiye’de konumsal veri üreten kurumları, kurumların birlikte çalışamamasını
ve Türkiye’de ki UKVA çalışması olan Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri
(TUCBS)‘ni anlatmış ve ülkemiz için ideal bir UKVA’nın nasıl olması gerektiğini hukuki,
idari ve politik yaklaşımlarla sunmuş, konumsal veriyle ilgilenen kurumlardan oluşan bir
üst kurulun bu işi yürütebileceği ya da mevcutta bulunan BHİKPK (Bakanlıklararası Harita
İşlerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu)’nın revizyon yapılarak TUCBS çalışmalarını
yürütebileceği önerilerinde bulunmuştur.
Rajabifard ve arkadaşları [6] kurumsal düzeyden küresel düzeye kadar uzanan
farklı idari düzeylerdeki KVA’ları birbirleriyle karşılaştırarak aralarındaki ilişkiyi
incelemiş ve farklı düzeylerdeki KVA’lar arasında hiyerarşik bir yapının olduğundan
bahsetmişlerdir. KVA hiyerarşisinin Ulusal KVA ve diğer üst düzey KVA’ların
kurulmasında büyük bir role sahip olduğu, Küresel ve Kıtasal KVA’lar gibi büyük çaplı
KVA’ların kurulmasında sağlanacak iş birliğinin ve veri alış verişinin hiyerarşik yapı
düzeninde nasıl gerçekleşeceği, KVA hiyerarşisinin özellikleri ve KVA’ların ülkelere
sağladığı faydalar anlatılmıştır. KVA’lar arasındaki hiyerarşik yapı için tabanında
Kurumsal KVA’nın olduğu tavanında Küresel KVA’nın olduğu bir hiyerarşik yapı
piramidi modeli geliştirilmiş ve özellikleri anlatılmıştır.
Kara [7] UKVA’nın teknik altyapı yönüyle ilgilenmiş, yakın gelecekte öngörülen
web teknolojisinin; web üzerindeki bilgilerin bilgisayarlar tarafından da anlaşılabilmesini,
yorumlanabilmesini sağlayan ve “verinin webi” olarak nitelendirilen Semantik Web
Teknolojileri (SWT) olduğunu belirtmiş, UKVA için SWT kullanılması gerektiğini,
böylece semantik KVA’lar gerçekleştirilebileceğini ve bu yapıda kullanılacak verilerin
semantik veriler olması gerektiğini söyleyerek, çalışmasını kurumların verilerinin
bilgisayarların çıkarım yapabileceği, anlamlı bir şekilde kodlanması diğer bir deyişle
verinin semantik olarak nasıl tanımlanacağı üzerine yapmış, uluslararası veri standartları
ve ulusal KVA çalışmalarından bahsetmiş, ayrıca ülkemizin konumsal veri modeline
ihtiyacı olduğunu belirtmiştir.
8
Taktak [8] konumsal veri üreten ve konumsal veriyle çalışan bütün sektörler
(kamu-özel) arasındaki iş birliğini, konumsal verinin kurumlar arasındaki paylaşımını,
dolaşımını, UKVA algısını, farkındalıkları ve sektörlerin belli bir kurala bağlı olmadan
gayrı resmi ağlarla yürüttükleri birlikte çalışma sistemini sosyal yönüyle incelemiş ve
Sosyal Ağ Analizi (SAA) gerçekleştirerek ortaya koymuştur. SAA için Uşak ili Merkez
ilçesi pilot bölge seçilmiş ve konumsal veri kullanan kurumlarla görüşülerek mevcut
işbirlikleri, iletişim ağları, konumsal veri paylaşımı, UKVA algısı vb. konularda anket
yapılmıştır. SAA ile kurumlar arası sosyal ağ yapısı gösterilerek, kurumların birbirinden
soyutlanmış durumda olduğu ve aralarında veri paylaşımının alt seviyelerde gerçekleştiği,
konumsal verinin en çok hangi kurumlar tarafından üretildiği ve kullanıldığı ortaya
konmuş, UKVA oluşturulması sürecinde mevcut durumdan bilgi edinilmesi amaçlanmıştır.
Konu ile ilgili yapılan önceki çalışmalarda anlatılan KVA ve UKVA kavramları,
UKVA’nın önemi, KVA’yı oluşturan temel bileşenler, KVA hiyerarşisi, uluslararası veri
standartları, ulusal ve uluslararası KVA çalışmaları gibi konulardan mevcut çalışmanın
oluşturulmasında faydalanılmıştır.
9
2. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS)
2.1. CBS’nin Tanımı
Bilgi sistemleri, gelişen teknoloji ile birlikte günümüzde her alanda yoğun bir
şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Bilgi sistemleri aracılığıyla veriler bilgiye
dönüştürülerek bu bilgiye kolayca erişim sağlanabilmekte ve elde edilen bilgiler daha
verimli şekilde kullanılır hale gelmektedir [21].
CBS, İngilizce Geographical Information Systems (GIS) ifadesinin Türkçeye
çevrilmiş hali olup, farklı alanlarda birçok kişi tarafından kullanılıyor olması nedeni ile
değişik şekillerde tanımlanabilmektedir. CBS’nin dünyada konumsal bilgi ile ilgilenen
kişi, kurum ve kuruluşlar tarafından farklı amaçlarla kullanılıyor olması, teknolojinin hızlı
olarak gelişmesi ve değişmesi, farklı uygulama ve fikirler nedeniyle CBS için standart bir
tanım yapılamamaktadır. “CBS, bazı araştırmacılara göre konumsal bilgi sistemlerinin
tümünü içeren ve coğrafi bilgiyi irdeleyen bir bilimsel kavram, bazılarına göre konumsal
bilgileri dijital yapıya kavuşturan bilgisayar tabanlı bir araç, bazılarına göre de;
organizasyona yardımcı olan bir veri tabanı yönetim sistemi olarak
nitelendirilmektedir”[21]. Bu doğrultuda, coğrafi bilgi sistemleri için yapılan bazı tanımlar
aşağıda belirtilmektedir.
“CBS, belirli bir gaye ile yeryüzüne ait verilerin toplanması, depolanması,
sorgulanması, transferi ve görüntülenmesi işlevlerini yerine getiren araçların tümüdür”[22].
“CBS, genel harita bilgilerini görüntülemeye yarayan bilgi yönetimi sisteminin bir
şeklidir”[23].
“CBS, coğrafik bilgileri bir bilgisayar ortamında depolayan ve analiz eden bir
araçtır”[24].
“CBS, konumsal veya coğrafik koordinatları referans alan ve bu veriler ile
çalışmayı dizayn eden bir bilgi sistemidir”[25].
10
“CBS, yeryüzü referanslı verileri toplayan, depolayan, kontrol eden, işleyen, analiz
eden ve görüntüleyen bir sistemdir”[26].
“CBS, konuma dayalı gözlem ve ölçmeler neticesinde elde edilen grafik ve grafik
olmayan verileri bir bütün içerisinde işleyerek, doğru karar vermeye yardımcı olan
teknolojik bir araçtır”[27].
“CBS planlama ve yönetimin kullanımı için tasarlanan ve yeryüzündeki konumu
belirli verilerin modellenmesi, işlenmesi, analizi ve kullanım amacına göre sunulması,
kısaca yönetimini kapsayan donanım, yazılım ve yöntemlerin bütünüdür”[28].
“Bazı yönetsel istekler için bilgi üretmek amacıyla düzenlenmiş prosedürlerin
bütünlüğü içinde, insan ve teknik kaynakların bir kombinasyonu yönetim anlamında
düşünüldüğünde kesin olarak algılanan objelerin desteğinde karar verme bilimi ve
sanatı”[29].
Coğrafi Bilgi Sistemleri, yeryüzünü tanımlayan sözel ve grafik verilerin toplandığı,
ilişkilendirilerek bilgiye dönüştürüldüğü, yani haritaların dillendirildiği bilgi sistemleridir
[30].
Genel olarak CBS, konumsal olan sayısal ve sözel verileri birlikte veya ayrı ayrı
ilişkilendirebilen, bu verileri bilgiye dönüştürerek kullanıcılara çeşitli analiz imkanı sunan
ve doğru karar vermelerine yardımcı olan sistemdir [21].
2.2. CBS’nin Tarihsel Gelişimi
Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), karar vermede yardımcı olmak üzere ilk kez 1854
yılında İngiliz Hekim John Snow tarafından kullanılmıştır. John Snow, koleradan ölen
kişileri harita üzerinde işaretleyerek salgına neden olan su pompasının yerini saptamış ve
pompa kullanım dışı bırakıldıktan sonra kolera salgınının durduğu görülmüştür [34].
11
Resim 2.1. John Snow tarafından hazırlanan orijinal kolera haritası [60]
Resim 2.2. John Snow kolera haritasının günümüz Coğrafi Bilgi Sistemleri ile
oluşturulmuş versiyonu [60]
12
CBS, kavramsal anlamda ilk kez 1963 yılında Canada Geographic Information
System (Kanada CBS - CGIS) ile ortaya çıkmıştır. Sistem, ülke genelinde ulusal arazilerin
büyüklüklerini ve kullanım türlerini tespit etmek amacıyla geliştirilmiş ilk CBS projesidir.
Kanada CBS’si ile grafik veri ve öznitelik verisinin ayrımı, katman yapısı, veritabanı
yapısı, alan hesaplama, verilerin çakıştırılması gibi kavramlar ilk defa kullanılmaya
başlandı. Yine 1960’larda ABD Nüfus İdaresi tarafından nüfusun bulunduğu alanlar
sayısallaştırılarak adres eşleştirmesi yapıldı ve 1970’deki nüfus sayımında ABD sayısal
nüfus haritası oluşturuldu. 1963 yılında ABD’nin kentsel ve bölgesel kalkınmasına yönelik
URISA-Urban and Regional Information Association (Kent ve Bölgesel Bilgi Birliği)
kurulmuş ve uluslararası alanda yapılan organizasyonlara öncülük etmiştir. CBS’de bu
atılımdan sonra ihtiyaçlara bağlı olarak 1960’lı yıllarda araştırma merkezleri kurularak
konumsal verilerin üretilmesi ve yönetilmesine yönelik ilk yazılımlar geliştirilmiştir.
1969’da ilk özel yazılım firması ESRI (Environmental Systems and Research Institute)
kurularak 1982’de ArcInfo yazılımı satışa sunuldu. CBS’nin öneminin giderek artmasıyla
1980’li yıllarda birçok CBS yazılımı geliştirilmiş ve CBS konusunda çok sayıda makale ve
kitap yayınlanmıştır. GPS (Global Positioning Systems) de bu dönemde uygulanmaya
başlanmıştır. 1990’lı yıllarda RADARSAT-SAR, IKONOS gibi uydularla doğruluğu
yüksek konumsal veriler elde edilmiş ve bu veriler sayesinde daha doğru analizler
yapılmaya başlanmıştır [21, 38].
1990’lı yıllarda hızla gelişen bilişim teknolojileri sayesinde uluslararası standartlar,
farklı kaynaklar tarafından üretilen verilerin birlikte çalışabilirliği, veri paylaşımı gibi
kavramlar ortaya çıkmış ve CBS kullanıcılarını klasik CBS’den daha modern bir CBS
yaklaşımı olan KVA’ya yönlendirmiştir [3]. Dünyada KVA gelişimini tetikleyen en etkili
gelişmeler; 1994 yılında veri paylaşımının sağlanabilmesi adına standartların geliştirilmesi
için OGC (Open Geospatial Concortium – Açık Coğrafi Bilgi Konsorsiyumu), ISO/TC 211
Coğrafi Bilgi/Jeomatik komitesinin kurulması ve ABD’de “Ulusal KVA” genelgesinin
(Clinton, 1994) kabul edilmesidir [4]. Avrupa’da da 1990’lı yıllardan itibaren coğrafi
bilginin etkin kullanımı ve paylaşımı için bazı standartları belirleyen kuruluşlar kurulmuş,
2001 yılında ise Avrupa Komisyonu’nun kontrolünde Avrupa Birliği KVA (Inspire-
Infrastructure for Spatial Informaition in Europe) girişimi Avrupa düzeyinde konumsal
veriye erişim ve verinin kullanılmasıyla ilgili standartlar ve politikalar geliştirme
faaliyetlerine başlamıştır. 2007 yılında yürürlüğe giren INSPIRE Yönergesi AB üyesi
13
devletler tarafından kurulacak Ulusal KVA’lar için bir çatı oluşturarak yönlendirici
olmuştur [4].
Ülkemiz ise 1960 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü’nde bulunan ilk kişisel
bilgisayar olan IBM-650 Data ile dijital dünyanın kapılarını aralamış, sonrasında ise
bilişim sistemleri üzerinden vatandaşlık kimlik numarası ile nüfus sayımı, sağlık, vergi vb.
gibi devlet uygulamaları internet üzerinden gerçekleştirmeye başlamıştır [39]. 2003 yılında
Acil Eylem Planı e-Dönüşüm Türkiye Projesi ile çalışmalara başlanmış ve bu kapsamda
“Türkiye Coğrafi Bilgi Sistemi (TUCBS)” kurulması eylemleri etkinleştirilmiştir. 2004
yılında Eylem 47, 2005 yılında Eylem 36, 2007 yılında eylem KYM 75 ile UKVA
kurulumu için temel bileşenler irdelenmiş, mevcut durum analizi, riskler ve ekonomik
analizler yapılmış, konumsal veri standartlarının belirlenmesi gerekliliği belirtilmiştir.
Ülkemiz UKVA gerçekleştirimi olan TUCBS projesinin hayata geçirilmesi için 2011
yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü kurularak
tüm sorumluluk ve yetki bu kuruma verilmiştir [12]. UKVA kurulum aşamasında olan
ülkemizde çalışmalar devam etmekte olup devlet kurum ve kuruluşları ile yerel yönetimler
yavaş yavaş KVA’larını oluşturmaya başlamışlardır. Ancak gerekli farkındalığın tam
olarak yaratılamaması, sistemin kurulumu için başlangıçta büyük bütçeler gerekmesi ve
hukuki düzenlemelerin yetersizliği UKVA oluşumunu yavaşlatmakta ve olumsuz
etkilemektedir.
2.3. CBS’nin Bileşenleri
CBS’nin temel fonksiyonların yerine getirebilmesi için Şekil 2.1’de gösterildiği
üzere donanım, yazılım, veri, insanlar ve yöntemlerin etkin ve uyumlu olarak bir arada
olması gerekir [21].
14
Şekil 2.1. CBS'nin bileşenleri [37]
2.3.1. Donanım
“Donanım (hardware) kavramı ile CBS'de kullanılan tüm fiziksel parçalar, diğer bir deyişle tüm
aletler kastedilmektedir. Donanım, ilgili yazılım (software) ile entegre edildiğinde ancak bir
sistemden söz edilebilir. Coğrafi bilgi sistemlerinde kullanılan donanımlar, verilerin toplanma,
depolanma, işlenme ve sunulma şekillerine göre değişiklik gösterir” [30].
Bilgisayar, yazıcı, tarayıcı, sayısallaştırıcı, CD-ROM, disket gibi araçlar donanıma
örnek olarak verilebilir.
2.3.2. Yazılım
“Yazılım, coğrafi bilgileri depolamak, görüntülemek ve analiz etmek gibi ihtiyaç ve
fonksiyonları kullanıcıya sağlamak üzere, yüksek tabanlı programlama dilleriyle
gerçekleştirilen algoritmalardır” [21].
“CBS’de kullanılan yazılımlar; işletim sistemi, programlama dilleri, paket
yazılımlar, diğer yazılımlar ve araçlar olarak, dört grupta incelenebilir” [30].
İşletim sistemleri; bilgisayarın tüm temel fonksiyonlarını kontrol eden, uygulama
yazılımlarını işleten, kullanıcı ile iletişimi sağlayan temel yazılımlardır. DOS, Windows
sürümleri vb. işletim sistemlerine örnek olarak verilebilir [30].
15
Programlama dilleri; uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için kullanılan ve
“Üçüncü Kuşak” olarak adlandırılan dillerdir. C, C++, Visual Basic örnek olarak verilebilir
[30].
Paket yazılımlar; belli özel amaçlar için, programlama dilleri kullanılarak
geliştirilmiş olan yazılımlardır. AutoCAD, MicroStation, Eghas, NetCAD, Oracle, Dbase,
ArcInfo, MapInfo örnek olarak verilebilir [30].
“CBS alanında en çok kullanılan paket yazılımlara örnek olarak ArcInfo,
Intergraph, MapInfo, Netcad Gis, Genesis, SmallWorld, Idrisi, Grass vb. verilebilir” [21].
Diğer yazılımlar ve araçlar; işletim sistemi ve uygulama yazılımları ile
yapılabilecek işlerin daha kolay veya daha hızlı yapılmasını sağlayan küçük paket
yazılımlardır. Text Editörleri vb. yazılımlar örnek olarak verilebilir [30].
Dünyadaki CBS pazarının büyük bir payı, yazılım üzerinde çalışan firmaların
elindedir. Üretilen yazılımlar, teknolojideki gelişmelere paralel olarak kullanıcıların artan
ihtiyaçlarına cevap vermek için ticari amaçlı olarak piyasaya sürülmekte ve
pazarlanmaktadır. Ancak ticari yazılımların yanı sıra günümüzde uzman kişiler tarafından
açık kaynak kodlu yazılımlarla da kurum ve kuruluşlar kendi CBS yazılımlarını
oluşturabilmektedir. CBS için yazılımlar önemli bir yer tutmakta olup, bu yazılımların
geliştirilebilir ve amaca uygun olarak ara yüzlerle desteklenir olması ile sınır tanımayan bir
hal almıştır [21].
Bir CBS yazılımında bulunması gereken temel özellikler;
“-Coğrafi veri girişi ve işlemi için gerekli araçları bulundurması,
-Veri tabanı yönetim sistemine sahip olması,
-Konumsal sorgulama analiz ve görüntülemeyi desteklemesi,
-Ek donanımlar için ara yüz desteği olması” [21] olarak sıralanabilir.
2.3.3. İnsanlar
CBS’nin her aşamasında insana ihtiyaç duyulmaktadır. CBS için gerekli olan
yazılım ve donanımların oluşturulması, verilerin elde edilerek sisteme entegre edilmesi,
sistemin çalıştırılması ve kullanılması gibi temel adımlar insanlar aracılığıyla
gerçekleşmektedir. İnsanlar, dünya üzerindeki sorunları tecrübe ederek sorunlara yönelik
16
çözümler geliştirebilmek, dünyayı daha yaşanabilir hale getirmek ve ihtiyaçları daha kolay
bir şekilde temin edip hayatı kolaylaştırmak için gerekli planlamalar yaparlar. Bu planları
hayata geçirmek de bir sistem dahilinde mümkündür. CBS’nin de bu amaçla insanlar
tarafından kurulup, insanlar tarafından kullanılıp, sonucunda da insanlara hizmet ettiği
unutulmamalıdır [36].
2.3.4. Yöntemler
CBS’nin başarılı olabilmesi için, çok iyi bir şekilde tasarlanmış plana ve iş
kurallarına ihtiyaç vardır. Her kurumun kendine özgü modeli ve uygulamaları olsa da,
birimler ve/veya kurumlar arasında sağlıklı bir konumsal bilgi akışının sağlanabilmesi bazı
kuralların yani yöntemlerin geliştirilmesi gerekmektedir. Konuma dayalı verilerin elde
edilip, kullanıcıların talebine uygun hale getirilmesi ve kullanıcılara sağlıklı bir şekilde
sunulması için de standartların yani kuralların uygulanması gerekmektedir. Bu
standartların belirlenebilmesi için de gerekli yasal düzenlemeler yapılarak, CBS’de
standartların oluşması sağlanabilir [21].
2.3.5. Veri
CBS için temel öğe olan veri, sayısal ile sözel olarak gerekli kaynaklardan
toplanabileceği gibi hazır olarak piyasadan da temin edilebilmektedir. Verilerin
birbirleriyle ilişkilendirilebilmesi için belli bir standartta elde edilmesi gerekmektedir.
Veri; kaynaklarının dağınıklığı, çokluğu ve farklı yapılarda olmaları nedeniyle elde etmesi
en zor bileşen olarak görülmektedir. Ayrıca, verilerin elde edilmesi için büyük zaman ve
maliyet gerekmektedir [21].
“Uluslararası alanda yapılan araştırmalar maliyet unsurları açısından mekânsal
içerikli bilgi sistemleri kurulum sürecinin maliyetiyle ilgili şu sonuçları ortaya
koymaktadır: Toplam maliyetin % 5’i danışmanlık, % 5’i hazırlık çalışmaları, % 10’u
donanım, % 15’i yazılım, % 65’i verilerin saptanması, derlenmesi ve yapılandırılması
işlerine aittir” [31]. Yani verileri elde etme ve sisteme entegre etme aşamaları, coğrafi bilgi
sistemleri için harcanan toplam maliyetin ve zamanın büyük bir kısmını oluşturmaktadır.
17
2.4. CBS’nin Temel İşlevleri
Coğrafi bilgi sistemlerinin verimli şekilde çalışabilmesi, dört temel işlevin yerine
getirilmesine bağlıdır. Bunlar; “veri toplama”, “veri yönetimi”, “veri işlem” ve “veri
sunumu”dur [21].
2.4.1. Veri toplama
Coğrafi verilerin toplanıp CBS’de kullanılabilmesi için öncelikle sayısal (dijital)
formata dönüştürülmelidir. Veriler kâğıt ya da harita ortamından bilgisayar ortamına
dönüştürülerek (sayısallaştırılarak) koordinatlı ve ölçekli olarak bilgisayarlara
aktarılmaktadır. Sayısallaştırma işlemi, büyük projelerde otomatik araçlarla, küçük boyutlu
projelerde daha çok masa tipi sayısallaştırıcılar yardımıyla elle yapılmaktadır. Bugün
birçok coğrafi veri, ticari şirketler tarafından CBS’ye uyumlu formatta hazırlanıp piyasaya
sunulmaktadır [21].
2.4.2. Veri yönetimi
Grafik (sayısal) ve grafik olmayan (sözel) veriler, küçük çaptaki projelerde
kolaylıkla saklanabilirken, veri hacimlerinin geniş ve kapsamlı olduğu, birden çok veri
grubunun kullanılması durumunda veri tabanları kullanılmaktadır. Veri tabanları, verilerin
saklanmasını ve organize edilmesini sağlayarak CBS’nin kullanımını ve arşivlenme
düzenini kolaylaştırarak veriler arasında birleşimi sağlamaktadır [21].
CBS için en kullanışlı veri tabanı “ilişkisel veri tabanı” sistemidir. Bu sistemde
veriler, tablo bilgileri aracılığıyla bilgisayar belleğinde saklanılarak farklı bilgiler içeren
tablolar arasında, ortak sütunlar yardımıyla ilişkilendirilmektedir [21].
2.4.3. Veri işleme
CBS projelerindeki veriler aynı formatta olabileceği gibi farklı formatlarda da
olabilmektedir. Bu durumda veri çeşitlerinin birbiriyle uyumlu hale gelmesi için
dönüşümler yapılmalıdır. Örneğin, konumsal verilerin farklı ölçeklerdeki haritalarda
mevcut olması durumunda, bu bilgilerin birleştirilmeden önce aynı ölçeğe dönüştürülmesi
gerekmektedir [21].
18
CBS’de, bilgisayar ortamında objeler üzerinden basit sorgulamalar yapılabileceği
gibi, kullanıcıların isteğine göre ilişkili sorgulamalar da yapılabilmektedir. Yazılımlar
yardımıyla, konumsal verilerin sorgulanması ve analizinde geometrik ve mantıksal işlemler
gerçekleştirilmektedir [21].
2.4.4. Veri sunumu
CBS’nin en önemli işlevlerinden biri görsel sunum imkânı vermesidir. Haritalar
hem sayısal olmaları, hem de sözel verilerle ilişkilendirilebilmeleri sayesinde kullanıcılara
çeşitli analiz imkanı sunan araçlar haline gelmiştir. Haritalar; yazılı raporlarla, üç boyutlu
gösterimlerle, fotoğraf görüntüleriyle birleştirilerek okunur hale gelmektedirler [21].
2.5. CBS’de Veri Kavramı
Coğrafi bilgi sistemlerinin verimli olarak çalışabilmesi, dünyamızdaki nesneler ve
olaylar arasındaki doğal ve yapay ilişkilerin, gerçekte olduğu gibi bir sistem dahilinde
modellenmesiyle mümkün hale gelebilir. Bunun için, gerçekteki tüm detayların yani
verilerin, coğrafi özellikleriyle ve aralarındaki ilişkilerle birlikte belli bir koordinat
sisteminde tanımlanması gerekmektedir. Böyle bir tanımlama için, coğrafi nesnelerin
konumu ve şekli hakkında bilgi verecek “grafik” verilere ve özniteliği hakkında bilgi
verecek “grafik-olmayan” verilere ihtiyaç duyulmaktadır [21].
2.5.1. Coğrafi veriler
Coğrafi veriler özellikleri itibariyle grafik ya da grafik-olmayan coğrafi veriler
olarak ifade edilmektedirler. Coğrafi veriler, doğal nitelikte olabileceği gibi yapay nitelikte
de olabilir. Örneğin; nehirler, vadiler, ormanlar, denizler vb. doğal nitelikte, yollar, binalar,
boru hatları, köprüler vb. yapay niteliktedir. Haritalar, yeryüzündeki grafik ve grafik-
olmayan bilgileri bir arada kullanıcıya sunabilmektedir. Haritalar, coğrafi verileri grafik
olarak yansıtırken, bunlara ilişkin grafik-olmayan bilgileri de işaret ve sembollerle
göstererek kullanıcılar için okunabilir hale getirmektedir [21].
Grafik bilgiler, coğrafi varlığın konumu, geometrisi, büyüklüğü hakkında bilgi
verirken grafik-olmayan bilgiler coğrafi varlığın sahip olduğu diğer yapısal özellikleri
19
hakkında bilgi vermektedir. MEGSİS’ten elde edilen Resim 2.3, grafik ve grafik-olmayan
bilgileri göstermektedir.
Resim 2.3. Grafik ve grafik-olmayan bilgiler
Grafik bilgiler
Grafik bilgiler, belli bir koordinat sisteminde konumları belli olan bilgilerdir.
Örneğin; uzayda herhangi bir noktanın konumu; kartezyen koordinat değerleri veya enlem,
boylam şeklinde kesin olarak tanımlanabilir. Grafik bilgiler koordinatlarda ifade
edildiğinden, detayın şekli ve büyüklüğü hakkında bilgi vermektedir. Yani şekil
bakımından, kağıt üzerinde bile gerçekte oldukları gibi görünürler. Buna örnek olarak
gösterilebilen “haritalar”, CBS’de grafik bilgiler olarak algılanmaktadır [21].
Grafik olmayan (tanımsal, sözel, öznitelik) bilgiler
Coğrafi varlıkların koordinat bilgilerinin yanında, özelliklerini belirtecek ve diğer
varlıklarla arasında ilişki kurmasını sağlayacak olan diğer bilgilere de ihtiyaç vardır.
Bunlar genellikle tanımlayıcı nitelikteki yazılı bilgiler olup coğrafi varlıkların öznitelik
(şekilden bağımsız, metinsel olarak ifade edilen) bilgilerinden oluşur. Örneğin; uzayda
koordinatı bilinen bir noktanın tüm özellikleriyle bilinebilmesi için noktanın adı, numarası,
20
işlevi gibi öznitelik bilgilerine de ihtiyaç duyulmaktadır. Bu tür öznitelik bilgileri, mevcut
kayıtlı evraklardan elde edilebileceği gibi, anket, istatistik, rapor vb. şekillerde de elde
edilebilirler [21].
2.5.2. Coğrafi veri elementleri
Coğrafi veriler harita üzerinde grafik olarak gösterilirken, aynı anda birçok verinin
haritalar üzerinde gösterilmesiyle karmaşık bir görüntü ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle
grafik verilerin sınıflandırılmasına ve geometrik olarak tanımlanmasına ihtiyaç
duyulmuştur. Coğrafi veriler incelendiğinde, bu verilerin üç temel unsurdan meydana
geldiği görülmektedir. Bunlar;
- Nokta (point)
- Çizgi (line)
- Poligon (polygon)
şeklindeki geometrik yapılarda olup, coğrafi veri elementleri olarak bilinmektedirler. Bir
haritanın sadece nokta, çizgi ve poligonlardan meydana geldiğini söylemek mümkündür.
Veri elementlerinin konumları bir koordinat veya bir dizi koordinat tarafından ifade
edilirken, konum bilgisi dışındaki grafik-olmayan bilgiler öznitelik veriler şeklinde ifade
edilmektedir [21].
Çizelge 2.1. Coğrafi veri elementleri [21]
Nokta (point) Çizgi (line) Poligon (polygon)
x1 y1 x1 y1, x2y2,…..,xnyn x1 y1, x2y2,…..,xmym, x1 y1
Bir tek koordinat değeri ile
gösterilen, sıfır boyutlu,
uzunluk ve yüzölçüm bilgisi
olmayan, ölçeğe bağlı
büyüklüğe sahip coğrafi
detaydır.
Başlangıç ve bitiş noktaları
bulunan, koordinatlar
dizisinden oluşan, uzunluk
bilgisi olup yüzölçüm
bilgisi olmayan coğrafi
detaydır.
Başlangıç ve bitiş noktası
aynı olan koordinat
dizisinden oluşan, uzunluk ve
yüzölçüm bilgileri bulunan,
kapalı ve dolu alanlı coğrafi
detaydır.
Ağaç, direk, kuyu, poligon,
nirengi…
Yol, akarsu, kanal, boru
hattı, kıyı…
Parsel, bina, park, göl,
orman sahası…
21
2.6. CBS’de Kullanılan Veri Modelleri
CBS’ de kullanılan konumsal veriler, raster ve vektör olmak üzere iki değişik
yapıda olabilmektedir. Ayrıca, vektör ve raster verilerle birlikte açıklayıcı, konumsal veriyi
tasvir eden öznitelik bilgileri de yer alır [32].
2.6.1. Vektör veri modelleri
Vektör veri; nokta, çizgi ve poligon özelliklerindeki nesneleri belli bir koordinat
sistemine göre bilgisayar ortamında tutar. Bu verilerin mantığı, noktalar prensibine
dayanmaktadır [32]. Üç tip vektör verisi vardır:
Nokta veriler: Elektrik direklerinin bulunduğu yerler, bir yerleşim yerinde
bulunan okullar, yer kontrol noktaları gibi tek bir olguyu belirten veriler CBS de bir
nokta ile ifade edilir.
Çizgi veriler: Elektrik hatları, telefon hatları, yollar, su kanalları, nehirler gibi
birçok noktanın birleşmesi ile oluşan verilerdir.
Poligon (alan) veriler: Göller, ormanlar, bölge, şehir, mahalle gibi idari sınırlar,
ada, parsel gibi noktaların tekrar birleşmesi ile ifade edilen belirli ve bir noktadan
başlayıp tekrar aynı noktada son bulan poligon şeklindeki verilerdir [32].
Resim 2.4. Vektörel veri modeli [32]
Resim 2.4’te vektörel veriler basit bir koordinat sisteminde gösterilmiştir. Örneğin;
nokta olarak gösterilen elektrik direği (2,3) koordinatıyla, çizgi olarak gösterilen demiryolu
22
(1,4)-(7,3)-(6,4)-(1,6)-(1,8) koordinat serisiyle, poligon olarak gösterilen parsel (4,6)-(7,6)-
(9,7)-(8,8)-(6,9)-(4,7)-(4,6) koordinat serisiyle temsil edilmektedir.
2.6.2. Raster (hücresel) veri modelleri
Raster veri daha çok süreklilik özelliğine sahip coğrafi varlıkların ifadesinde
kullanılmaktadır. Fotoğraf özelliğine sahip bir gösterim şekli olan raster veri modelinde,
herhangi bir görüntü bütünü piksel (pixel) veya hücre (cell) adı verilen seri haldeki küçük
boyutlu gridlerden meydana gelmektedir. Hücrelerin her biri piksel olarak da
bilinmektedir. Bu veri yapısında her bir hücre bölgenin öznitelik bilgilerinin o hücreye
düşen değerini gösterir ve sadece bir değer alabilir. Örneğin, yolları belirten bir veri
dizininde hücrenin aldığı 4 değeri o yolun şehirlerarası bir otoyol olduğunu
belirtebilmektedir. Bu yolu belirten hücre sayısı yolun uzunluğu ile orantılıdır. Resim
2.5’te raster veri yapısı görülmektedir. Her bir hücrenin büyüklüğü, arazideki karşılığının
kaç metre veya kaç kilometre olabileceğini belirtmektedir. Bu işleme hücrelerin
çözünürlüğü denmektedir. Çözünürlüğü yüksek olan grid haritalarda, bölgeyi temsil
edecek veriler için daha çok sayıda hücreye ihtiyaç duyulmaktadır. Uydu ve Hava
görüntüleri bu tür veri tipine örnek verilebilir ve bu veriler analiz amacıyla CBS veri
tabanında koordinatlandırılarak kullanılmaktadır [32].
Resim 2.5. Raster veri modeli [33]
2.7. Metaveri
Metaveri, üretilen konumsal verinin hangi amaç için üretildiği, ne zaman üretildiği,
kim tarafından üretildiği vb. daha birçok öğe ile konumsal veriyi tanımlayan bilgilerdir.
23
Metaveri çok genel ve basit bir tanımla “veri hakkında veri” olarak tanımlanmaktadır [3,
38].
Metaveri terimi 1980’lerde bilgi teknolojilerinin gelişmesiyle kullanılmaya
başlansa da, konumsal veri üzerine çalışanlar metaveriyi 1990’larda ABD’nin UKVA
çalışmalarıyla birlikte kullanmaya başlamışlardır. Aslında metaveri terim olarak yeni olsa
da, konumsal veri üreten ve konumsal veri ile çalışanlar için eski bir kavramdır. Örneğin;
klasik kağıda basılı bir haritanın lejant bilgileri, o haritaya ait metaveri bilgilerinin bir
kısmını temsil etmektedir (Resim 2.6) [3].
Resim 2.6. 1/25000 ölçekli haritanın lejant bilgisinin bir bölümü [3]
Metaveri kullanımının konumsal veri üreten ve kullanan kurum ve kuruluşlara
temel yararları şöyle sıralanabilir [11]:
Kurumun veriye yönelik yatırımını yönetmesine yardımcı olur ve kendi bünyesinde
tuttuğu veri ile ilgili bilgi sahibi olmasını sağlar,
Diğer kurum ve kuruluşlar tarafından üretilen veriler hakkında da bilgi sahibi
olunabileceğinden aynı verinin tekrar üretilmesinin önüne geçilerek zaman, emek
ve para kaybı önlenebilir,
Konumsal veri üretici ve kullanıcılarının çalışma alanlarında ihtiyaç duydukları
veriyi nereden bulabileceklerine ve veriyi nasıl kullanacaklarına karar vermede
yardımcı olur,
24
Konumsal veri üreten ve kullanan kurumların konumsal veri ile ilgili iş akışlarının
geliştirilmesini sağlar,
Klasik haritacılığın dışında konumsal verinin kullanıldığı farklı birçok uygulama
alanında da mevcut verinin kullanılmasını teşvik eder.
25
3. KONUMSAL VERİ ALTYAPISI
3.1. Konumsal Veri Altyapısı Tanımı
Altyapı kelimesi günlük hayatta genellikle “bir yerleşim yeri veya yapı için gerekli
olan yol, su, elektrik, kanalizasyon vb. tesisatlar” [39, 41] anlamında kullanılmaktadır.
Veri altyapısındaki altyapı kelimesi ise; insanlar, kurallar, sistemler ve politikalar gibi
kavramları ifade etmektedir [5].
Veri altyapıları mevcut verilere kısa sürede ulaşmamızı ve paylaşmamızı sağlayan,
böylelikle aynı verinin tekrar üretilmesinin önüne geçen yapılardır. KVA’yı klasik bir
CBS’den ayıran en önemli özellik, verinin paylaşılabilir ve diğer verilerle birlikte
kullanılabilir olmasıdır. Veri altyapısının altında yer alan KVA, çok disiplinli yapısından
dolayı farklı kaynaklar tarafından farklı şekillerde tanımlanmaktadır (Çizelge 3.1).
KVA kavramının benimsenmesinde ve şekillenmesinde dört temel aşama
sayılabilir. Birincisi; 1980’lerin sonlarında konumsal verinin paylaşılmasına yönelik
beklentinin artmış olmasıdır. Özellikle Kanada’da topografik ürünlerin birbiriyle uyumlu
hale getirilmeye başlanması, harita gibi konumsal verilerin dijital ortamlara aktarılması,
CBS uygulamaları sayesinde uydu fotoğraflarının kullanıldığı büyük hacimli veriler
üretilmesiyle 1992 yılında McLaughlin ve Nichols tarafından ilk Ulusal KVA kavramı
tanımlanmıştır. İkincisi; 1994 yılında veri değişimi, veri paylaşımı gibi konularda
standartların ve politikaların neler olacağı tartışılmış, bunun üzerine Açık Coğrafi Bilgi
Konsorsiyumu (OGC) ve Uluslararası Standart Kuruluşu (ISO) tarafından Coğrafi Bilgi
Komisyonu (ISO / TC211) kurulmuştur. Üçüncüsü; 1994 yılında ABD başkanı olan
Clinton tarafından imzalanan Ulusal KVA kararnamesi ve dördüncü gelişme ise birçok
bildirgede konumsal verinin paylaşımının ve bütünleştirilmesinin, karar verme
mekanizmalarını olumlu yönde etkileyerek sosyal ve ekonomik kalkınmaya olan katkısının
belirtilmesidir [4].
26
Çizelge 3.1. KVA tanımları [4, 5]
3.2. KVA Bileşenleri
KVA’larda insan ve veri birer bileşen olmak üzere, insan ve veri arasındaki
iletişimi sağlayarak adeta bir köprü görevi gören teknoloji, standartlar ve politika da diğer
ana bileşenler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bileşenler, hızlı gelişen teknoloji ve kurulacak
KVA’nın düzeyine göre değişen ihtiyaçlar doğrultusunda dinamik bir yapıya sahip olmakla
birlikte çeşitlilik gösterebilmektedir [4, 5].
27
Resim 3.1. KVA bileşenleri [4]
Bazı kaynaklarda temel bileşenlere, kurumsal çatı ve mali kaynaklar da dahil
edilmektedir [5, 44].
Şekil 3.1. KVA bileşenleri [4, 44]
3.2.1. Veri / Veri kümesi
CBS’ler hızlı gelişen teknoloji, politika ve standartlarla modifiye edilerek
KVA’lara evrilmişlerdir. Bu sebeple CBS’nin en önemli bileşeni olan veri, KVA’nın da en
önemli bileşenidir. Coğrafi veriler en genel tanımla, belirli bir geometriye sahip,
koordinatları olan ve öznitelik bilgileriyle tanımlanan verilerdir (Coğrafi verilere ait detaylı
bilgi için Bkz. Bölüm 2).
28
Resim 3.2. Coğrafi veri örnekleri [4]
UKVA’yı oluşturacak KVA’larda verilerin bütünleştirilebilmesi için ortak bir
datum/koordinat sisteminin tanımlı olması ve coğrafi/konumsal verilerin bütün KVA’larda
aynı sistemde üretilmesi gerekmektedir (Örneğin, Türkiye’de ITRF96 datumu, GRS80
elipsoidi kullanılmaktadır). KVA’larda coğrafi veriler Temel Veriler ve Tematik Veriler
olarak iki ayrı grupta ifade edilebilir [4, 45].
Temel Veriler genel yeryüzünü ifade eden, kullanıcılar tarafından paylaşılabilecek
ve ortak kullanılabilecek olan, üzerlerine diğer veri kümelerinin inşa edilecek olduğu temel
verilerdir [4]. Temel Verilerin özellikleri şöyle sıralanabilir:
Kullanıcılar tarafından temel altlık olarak kullanılabilir,
Kullanıcının üreteceği veri katmanı için standartlara uygun ve güvenilir
veridir,
Diğer kaynaklardan gelen veri katmanlarını birleştirebilir ve katmanlar
arasındaki etkileşimi sağlar [4].
Tematik Veriler ise kurumların kendi gereksinimleri ve ihtiyaçları doğrultusunda
ürettikleri ve kullandıkları coğrafi verilerdir. Tematik Verilere örnek olarak altyapı, jeoloji,
planlama verileri; Temel Verilere örnek olarak ise adres, arazi örtüsü, idari sınırlar,
kadastro parseli, ortofoto verileri vb. verilebilir.
29
Ülkemiz UKVA gerçekleştirim projesi olan TUCBS ‘de adres, bina, tapu-kadastro,
idari birim, ulaşım, hidrografya, arazi örtüsü, ortofoto, topografya ve jeodezik altyapı
verileri Temel Verileri; yasak/koruma bölgeleri, plan bölgeleri, sosyal/kültür, altyapı,
doğal kaynaklar, biyoçeşitlilik, hava/iklim, jeoloji/çevre verileri ise Tematik Verileri
oluşturmaktadır [46]. TUCBS ve TUCBS verileri detaylı olarak Bölüm 3.6.2’de
anlatılacaktır.
3.2.2. Politika
Ulusal düzeyde konumsal verinin paylaşılması, bütünleştirilmesi için konumsal veri
üreten ve kullanan kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör, yerel yönetim ve akademik
çevrenin konumsal veri üretim faaliyetlerini planlamak ve koordine etmek için idari bir
yapının oluşturulması gerekmektedir. Verinin paylaşımı, güvenliği, bütçeleme vb. konular
idari altyapıya ilişkin politikalardır [4].
Bazı politikalar KVA’ların gelişimini sağlarken bazı politikalar gelişimini engeller.
Politikalar amaçları ve kısıtlamaları belirleyerek, amaçların gerçekleştirilmesi için gerekli
araçları tanımlar [5].
Politikalar KVA’nın veri paylaşımı, veri güvenliği, yapılanması, metaveri,
bütçeleme, ticari konular, kurum ve kuruluşların KVA kurmaya özendirilmesi gibi farklı
konularda, yasal bir çerçevede gerçekleştirilebilir [5].
Kurumsal düzeyden küresel düzeye uzanan her seviyedeki KVA için farklı
politikalar mevcuttur. Politikalar, yönetim kültürünün bir yansıması olup farklı ülkelerin
aynı seviyedeki ve aynı gelişmişlik düzeyindeki KVA’larının birbirinden tamamen farklı
politikalara sahip olması son derece doğaldır [5].
3.2.3. Teknoloji
KVA’nın çıkış noktası konumsal veri üretici ve kullanıcılarının veri paylaşımı, veri
erişimi, verilerin bütünleştirilmesi gibi konularda ihtiyaçlarını karşılamak olsa da,
KVA’nın oluşturulması teknolojinin gelişmesiyle birlikte mümkün olmuş ve KVA kendine
uygulama alanları bulmuştur. Teknoloji, verilerin sayısal halde toplanıp, tekrar
üretilmesinin önüne geçerek mevcut verinin verimli ve etkin bir şekilde kullanılmasını
30
sağlamaktadır [5]. Ancak, teknolojiden faydalanılarak gerçekleştirilecek olan hizmetler
yasal dayanak, organizasyonel yapı, sermaye ve bütçe gibi konularla yakından ilişkilidir [5,
44].
KVA’larda kullanılan web servis ve portal gibi teknolojiler kullanıcıların tek
noktadan coğrafi veri servislerine ve coğrafi verilere ulaşabilmesini, belli bir alana ait
veriler içinde arama yapabilmesini, verilerini yayınlayabilmesini ve paylaşabilmesini
mümkün kılmaktadır [4].
3.2.4. Standartlar
Standartların olması teknoloji için çok önemli olup, bilginin/verinin paylaşımı ve
bütünleştirilmesi için esastır. Standartlar verinin kullanımı, paylaşımı, bütünleştirilmesi
gibi konuların gerçekleştirilmesini sağlayan kurallar ve kabullerdir [5, 47].
İngiltere Ticaret ve Endüstri Bakanlığı (Department of Trade and Industry)
tarafından 1948-2002 yılları arasında yapılan bir araştırmaya göre standartlar işçi
verimliliğini %13 artırmıştır [5, 48].
KVA’ların çok bileşenli yapısı gereği farklı standartlar söz konusudur. Bu
standartlar metaveri standartları, servis standartları, kalite standartları, yazılım standartları,
format standartları gibi standartlardır [3, 5].
Özellikle ulusal, bölgesel ve küresel boyuttaki KVA’ların kurulmasında standartlar
büyük bir önem taşımaktadır. Üst ölçekte gerçekleştirilecek bir KVA’da verilerin birlikte
kullanılabilmesi için uluslararası standartlara uyulması gerekmektedir [5].
Uluslararası standart kuruluşlarından olan ISO ve OGC, konumsal veri ve
servislerine yönelik standartları oluşturmakta ve yayımlamaktadır [3].
3.2.5. İnsan kaynakları
İnsan, KVA’nın doğal bileşenidir. İnsan kaynaklarının kalitesi KVA’nın hangi
sınıra kadar kullanılabileceğini, geliştirilebileceğini ve ihtiyaçları ne kadar
karşılayabileceğini belirler [5].
31
KVA’nın geliştirilmesi için farklı nitelikte ve sayıda insan kaynağına ihtiyaç
duyulur. İnsan kaynaklarının bir kısmı konumsal veri toplarken bir kısmı da ölçme bilgisi,
haritalama, CBS gibi konularda çalışmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşları ile özel
sektördeki bütün konumsal veri üreticileri ve kullanıcıları, KVA’nın insan kaynakları
bileşeni içinde yer alır. Konumsal veri kullanıcıları profili geniş bir yelpazeye sahip olup,
savunma amaçlı uygulamalar, tapu kadastro uygulamaları, çevre, jeoloji ve plan projeleri
vb. gibi işlerde çalışanlar ve hatta e-devlet uygulamasıyla kamu hizmeti alan vatandaşlar
da kullanıcı olarak insan kaynakları bileşeni içinde yer alır [4, 5].
3.2.6. Kurumsal çatı
Konumsal verinin toplanması, depolanması, dağıtımı, kullanımı ve
güncelleştirilmesi gibi konuların nasıl gerçekleştirileceği iyi bir organizasyonel yapıya
bağlıdır. Organizasyonel işbirliği, projelerin başarılı veya başarısız olmasındaki en büyük
etkenlerden biridir. İyi organize olamayan kurumlar ve kurumlar arasındaki kültürel
farklılıklar UKVA gerçekleştirimine zarar verebilmektedir. UKVA’daki verilerin birçok
farklı kurum, kuruluş ve sektör tarafından üretilecek ve kullanılacak olması kurumsal
yapıyı önemli kılmaktadır [5].
3.2.7. Mali kaynaklar
KVA’nın gelişimi ve sürdürülebilirliği açısından, KVA’ya ayrılan bütçe önem
taşımaktadır. Yeterli bütçe olmadan iyi bir organizasyonel yapı ve koordinasyon
oluşturulamaz. Yeterli mali kaynağın ayrılabilmesi için yetkili kişiler arasında farkındalık
yaratılmalı, konumsal bilginin getireceği ekonomik ve toplumsal faydalar anlatılmalıdır.
KVA gerçekleştirimi ile hem kurumsal hem de ulusal ölçekte ekonomik iyileşme sağlanıp,
sürdürülebilir mali kaynak elde edilmiş olur [5].
3.3. Ulusal Konumsal Veri Altyapısı (UKVA)
UKVA; ülke düzeyinde kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör, yerel yönetimler,
üniversiteler ve konumsal veriyle çalışan bütün sektörler arasında verilerin birlikte
çalışmasını ve ihtiyaç duyulduğunda verilere ve servislere erişim olanağı sağlayan bir
altyapıdır [2].
32
UKVA’da temel hedef, bir kurumun ürettiği verilerin diğer kullanıcılar tarafından
da kullanılabilmesidir. İnternet teknolojisindeki gelişmeler sayesinde veriler, diğer
kurumların kullanımına web servislerle sunulmaktadır. UKVA, konumsal veri
çalışanlarının pratik, ekonomik ve doğru çözümler üretmesini; hizmet veren kurumların
kaliteli ve hızlı hizmet sunmasını; karar verici makamların ise hızlı ve doğru kararlar
almasını sağlayacaktır. Böylece UKVA ile doğrudan veya dolaylı olarak ülke ekonomisine
katkı sağlanacaktır [2].
Ülke düzeyinde konumsal veriyle iş yapan bütün kurumlar yapılan işe ve ihtiyaca
göre UKVA içerisinde; sunucu, istemci ya da hem sunucu hem istemci konumunda
olabilirler. UKVA’da veri paylaşımında bulunan bütün kurumlar kendi
sorumluluklarındaki konumsal veri, meta veri ve web servisleri üretip, verilerini
güncellemekle yükümlüdür [2].
Crompovets ve Bregt [9] tarafından 1999-2001 yılları arasında yapılan bir
çalışmada dünya çapında UKVA’sını kurmuş, kurma çalışmaları içinde olan ve henüz
hiçbir çalışma içinde olmayan ülkeler tespit edilmiştir. Çalışmada, ilk UKVA’nın 1994
yılında ABD tarafından kurulduğu ve daha sonra diğer ülkelerin de çalışmalarını
hızlandırarak UKVA’larını kurmaya başladıkları belirtilmiştir. Web üzerinden erişim
sağladıkları UKVA’ları kuruldukları yıl, kullandıkları standartlar, veri setlerinin sayısı,
güncellenme sıklıkları, kullandıkları dil, aylık ziyaretçi sayısı vb. gibi özellikleri üzerinden
karşılaştırmış ve en iyi UKVA sahibi ülkelere örnek olarak ABD, Avusturya ve Portekiz’i
vermişlerdir. Diğer ülkelere nazaran daha zayıf buldukları UKVA sahibi ülkelere ise El
Salvador, Nikaragua ve Uruguay’ı örnek olarak vermişlerdir. Çalışmanın tamamlandığı
2001 yılı itibariyle dünya üzerinde 59 ülkenin UKVA’sını kurduğunu, 9 ülkenin kurma
aşamasında olduğunu ve UKVA çalışmalarına 2003 yılında Başbakanlık tarafından
yayınlanan e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı 47 numaralı eylem
“Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Oluşturulabilmesi İçin Bir Ön Çalışma Yapılması”
ile başlayan Türkiye’nin de içinde bulunduğu 124 ülkenin ise henüz bir çalışma içinde
olmadığını belirtmişlerdir [9, 12]. Aşağıdaki Resim 3.3’te dünya üzerinde UKVA’sını
kuran, kurma aşamasında olan ve bir çalışma olmayan ülkeler harita üzerinde farklı
renklerle taranarak gösterilmiş, Çizelge 3.2’de ise UKVA’ların kurulduğu yıl ve kıtalara
göre dağılım sayısal olarak verilmiştir.
33
Resim 3.3. 2001 yılı küresel UKVA kurulum haritası [9]
Resim 3.3’te koyu gri ile gösterilen alanlar UKVA’sı kurulan, açık gri ile gösterilen
alanlar UKVA’sı kurulma aşamasında olan, beyaz üzeri siyah nokta ile gösterilen alanlar
UKVA’sı kurulmamış ve henüz hiçbir çalışması olmayan ülkeleri ifade etmektedir.
Çizelge 3.2. UKVA'ların bölgesel/kıtasal dağılımı [9]
UKVA’nın
İlk Kurulma
Yılı
Toplam
Ülke
Sayısı
Afrika
ülkeleri
sayısı
Asya
ülkeleri
sayısı
Avustralya
ülkeleri
sayısı
Avrupa
ülkeleri
sayısı
Kuzey
Amerika
ülkeleri
sayısı
Güney
Amerika
ülkeleri
sayısı
1994 1 1
1995 3 3
1996 6 1 3 1 1
1997 5 2 2 1
1998 14 1 3 1 6 2 1
1999 6 3 1 2
2000 10 1 3 4 2
2001 7 3 1 3
Kurulma Yılı
Bilinmeyen
7 3 3 1
1994–2001 59 2 9 2 24 12 10
İnşa
aşamasında
olan
9 4 2 0 1 2 0
UKVA’sı
Olmayan 124 45 38 12 18 9 2
Ülkemizde UKVA kurma çalışmalarına 2003 yılında başlanılmış olmasına rağmen
hala tam olarak tamamlanamamış, ancak çalışmalara devam edilmektedir. Buradaki
34
yavaşlığın sebebi maalesef ülkemizdeki her türlü politik ve teknolojik gelişmeye rağmen
teknik yapı ve kurumsal yapıların farklılıkları ve UKVA gerçekleştiriminin sağlayacağı
faydaların tam olarak anlaşılamamasıdır [3, 49]. Kurumsal farklılıkları, kurumların
sistemden beklentileri ve kendi yapısal düzenlerindeki farklılıklar gibi konular
oluşturmaktadır [3].
Ülkemizde UKVA’nın yararının anlaşılmamasındaki temel neden ise, teknik
altyapının anlaşılmamasından daha çok kurumların veri paylaşımındaki isteksizlikleridir
[3, 50].
UKVA’nın ülkemize faydaları aşağıdaki gibi özetlenebilir [2]:
UKVA gerçekleştirimi ile Türkiye’de bilgi ve iletişim teknolojileri alanında gelişim
ve ilerleme sağlanarak ülkemizin “bilgi toplumu” olabilmesini sağlayacak birçok
proje geliştirilebilecektir. Bu projelere en büyük örnek, Kent Bilgi Sistemleri
(KBS) projeleridir. Ancak yerel yönetimlerin kurdukları KBS’lerin, UKVA’ya
entegre olmadan yaşatılması pek mümkün görünmemektedir. Günümüzde KVA
altyapısında hazırlanmayan KBS’ler kaynak israfına neden olmaktadır.
UKVA ile ülke düzeyinde konumsal veriye erişim hızlı ve ekonomik olarak
sağlanabilecektir. Her kurumun kendi ihtiyaç duyduğu veriyi toplaması maliyetli
olmasının yanında zaman alıcı bir iştir. Konumsal veri ihtiyacı olan kurum ve
kuruluşlar, verilere UKVA üzerinden erişebilecekleri için yeniden veri veya servis
üretmek zorunda kalmayacaklar. Böylece iş gücünden, zamandan ve paradan
tasarruf edilerek kurumsal ekonomiye ve ülke ekonomisine katkı sağlanmış
olacaktır.
UKVA’nın en önemli katkılarından biri de yeni iş alanları yaratacak olmasıdır.
Ülke çapında bir proje olması ve konumsal veriyle çalışan birçok kurum ve kuruluş
olması sebebiyle UKVA’nın kurulması, işletilmesi, sürdürülmesi faaliyetleri ve etki
alanları sebebiyle birçok sektörde istihdam yaratacaktır.
UKVA ile acil durum yönetimi gibi kritik önem arz eden uygulamalarla anlık
olarak verilere ve servislere ulaşılabilecektir. Örneğin bir afet sonrası çadır alanları
için yer seçimi işlemi, hızlı ve güvenilir bir şekilde yapılabilecek, afet sonrası
yaşanan olumsuzluklar minimuma indirilebilecektir.
35
UKVA ile her türlü konumsal veri kayıt altında olacağından emlak vergileri doğru
ve eksiksiz olarak hesaplanabilecektir. Böylece emlak vergisi kayıpları önlenerek
hem yerel yönetimlerin ekonomisine hem de ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır.
UKVA ile kamu kurumları ve özel sektörün konumsal veriyi üretme yöntemleri
değişecek ve UKVA’ya entegre olabilecek, standartlara uygun yapıda veriler
üretmek zorunda kalacaklardır. Konumsal verilerle birlikte UKVA’nın bir gereği
olan metaveriler de üretilecek ve böylece verilerin kalitesi metaveriler ile
belgelenecektir.
UKVA ile bir kurum başka bir kurumdan aldığı veriyi işleyerek yeni bir ürün
üretebilecektir. Örneğin bir kurumun ürettiği haritaya diğer bir kurumun turistik
bilgiler ekleyerek turistik haritalar üretmesi ya da emlak bürolarının haritalara
konutların, arsaların emlak bilgilerini ekleyerek yeni ürünler üretmesi mümkün
olabilecektir.
UKVA ile hem kurumların birbirinden hem de vatandaşların kurumlardan ve yerel
yönetimlerden aldığı hizmetin hızı ve kalitesi önemli ölçüde iyileşecek, bir
hizmetin gerçekleşmesi için beklenen süre minimuma inecek ve böylece toplumu
memnun edecek hizmet kalitesine ulaşılacaktır.
3.4. KVA Hiyerarşisi
Hiyerarşi günlük hayatta “bir toplulukta veya bir kuruluşta yer alan kişileri alt-üst
ilişkileri, görev ve yetkilerine göre sınıflandıran sistem” [42] olarak tanımlanmakta ve
kullanılmaktadır. Hiyerarşi sistemsel anlamda ise daha küçük alt sistemlere bölünen, bu
bölünen parçaların da yine daha küçük alt sistemlere bölündüğü bir sistemin meydana
getirdiği ağaç benzeri yapı için kullanılmaktadır [6]. Resim 3.4’te hiyerarşik yapıya örnek
olarak alt bölümlere ayrılan ABCD karesi ve bu hiyerarşik yapının ağaç yapısı şeklindeki
gösterimi yer almaktadır.
36
Resim 3.4. Hiyerarşik yapı ve ağaç yapısı gösterimi [6, 52]
Bir sistemin hiyerarşik bir yapıda kurulmasının faydası, hiyerarşik yapının sistemin
geliştirilmesi ve evrimi için gereken süreyi en aza indirmesi ve sürdürülebilirliği
sağlamasıdır. Aynı eleman sayısına sahip iki sistemden hiyerarşik yapıda olan sistem çok
daha hızlı gelişmekte ve en önemlisi de sürdürülebilir bir sistem olmaktadır [6, 52, 53].
KVA oluşum sürecinde de konumsal verinin toplanması, analiz edilmesi, sunulması,
paylaşılması ve birleştirilmesi gibi teknik ve idari konularda ortaya çıkan karmaşa
hiyerarşik yapının kullanılmasıyla ortadan kalkmaktadır [2].
Farklı idari düzeylerdeki KVA’ların geliştirilmesi sonucu, KVA’ların hiyerarşik
yapısını gösteren piramit şeklinde bir KVA modeli geliştirilmiştir [6, 56, 57]. Bu model
Resim 3.5’te gösterilmektedir. Hiyerarşik yapı içinde yer alan farklı düzeylerdeki KVA’lar
farklı bilgilere gereksinim duymakta ve diğer düzeylerdeki KVA’lar ile birbirine bağlı ve
etkileşim içindedir. KVA’lar idari düzeyleri ve etki alanlarına göre KVA hiyerarşisinde
kurumsal, yerel, bölgesel/eyalet, ulusal, kıtasal/bölgesel ve küresel KVA’lar olmak üzere
sınıflandırılmaktadır. Bu piramit yapının tabanını Kurumsal KVA, tavanını ise Küresel
KVA oluşturmaktadır [4, 6].
KVA hiyerarşisindeki örgütsel yapı ise; uygulama, yönetim ve strateji
katmanlarından oluşmaktadır. Tabandaki katman olan uygulama katmanı KVA’nın temel
veri üretim işlemlerini, orta katman olan yönetim katmanı uygulama katmanının
performansının takibi ve bir üst katman olan strateji katmanına sunulmak üzere
politikaların araştırılmasını, en üst tavan katman olan strateji katmanı ise politikaları
belirleyen karar vericileri içermektedir. Bu örgütsel yapı her düzeydeki KVA için
geçerlidir. Örneğin; Küresel/Kıtasal KVA’lar strateji katmanına, Ulusal KVA’lar yönetim
37
katmanına, Kurumsal ve Yerel KVA’larda uygulama katmanına benzer görevleri yerine
getirmektedir. Bu yaklaşımla konumsal verinin üretildiği ve en detaylı şekilde kullanıldığı
Kurumsal KVA’lar, KVA hiyerarşisindeki üst düzey KVA’ları destekleyecek veriyi
oluşturmaktadırlar [4].
KVA hiyerarşisi tabandan tavana doğru oluşturulabildiği gibi tavandan tabana
doğru gidilerek de oluşturulabilir. Her iki yapının da kendine özgü artıları ve eksileri
bulunmaktadır. Tavandan tabana (uluslararası düzeylerden - kurumsal düzeye) doğru
gidilirken standartlar, politikalar ve bütünleşme sağlanırken bu yapının kurulması için uzun
bir sürece ve kısıtlama olmaksızın nitelikli insan kaynağına ihtiyaç duyulmaktadır.
Tabandan tavana doğru gidildiğinde ise çeşitlilik ve uyuşumsuzluklar meydana gelirken,
daha kısa sürede ve etkin bir yapı ortaya çıkmaktadır. UKVA’lar kurulurken her ülke
kendine uygun gördüğü hiyerarşik yapıyla UKVA’sını oluşturmuştur. Örneğin; ABD
tavandan tabana doğru bir yapı oluştururken, Fransa tabandan tavana doğru bir yapılanma
gerçekleştirmiştir [58, 59].
Resim 3.5. KVA hiyerarşisi [4]
3.5. Uluslararası KVA Çalışmaları ve Standartlar
3.5.1. ISO
ISO (International Organization for Standardization), 1946 yılında Cenevre’de
kurulmuş ve uluslararası düzeyde kabul görmüş ana standart kurumu olup yaklaşık 160
ülkeden ulusal standardizasyon kuruluşlarının, farklı disiplinlerden uluslararası endüstri ve
mesleki kuruluşların katılımıyla çalışmalarını sürdürmektedir [4].
38
ISO, farklı konulardaki standartları belirlemek amacıyla 2016 yılı itibariyle ISO/TC
olarak adlandırılan 306 farklı Teknik Komiteden oluşmaktadır. Coğrafi veri standartlarının
belirlenmesi amacıyla ISO/TC211 Teknik Komitesi kurulmuş olup bu komitede 38
ülkeden katılımcı üye (Participating members) ve 29 ülkeden gözlemci üye (Observing
members) mevcuttur. Türkiye de, TSE (Türk Standardları Enstitüsü) ile katılımcı
üyelerden birisidir [62].
ISO/TC211 tarafından 19100 serisi coğrafi bilgi standartları geliştirilmiştir [7]. Bu
standartlar, konumsal bilgi ve konumsal bilginin kullanıldığı alanlarda belli bir hizmet
kalitesi sağlamak üzere geliştirilmektedir. Konumsal bilginin daha anlaşılabilir ve daha
kolay kullanılabilmesi, konumsal bilgiye daha kolay erişilebilmesi, konumsal bilgi
kullanan sistemlerin birbirine entegre edilebilmesi ve gerektiğinde veri alışverişi
yapılabilmesi, yerel veya küresel çaptaki KVA’ların kolay bir şekilde kurulumunu
sağlanması ISO/TC211 Teknik Komitesinin amaçları olarak sıralanabilir [4]. Örneğin;
“ISO 19115” konumsal veriler ile ilgili metaverileri tanımlamaktadır [2]. ISO 19115
standardından türetilen ISO 19139 Teknik Standardı da 2007 yılında yayınlanmış olup
sayısal coğrafi verilerin XML yapısında tanımlanmasını sağlamak üzere geliştirilmiştir
[43].
3.5.2. OGC
Açık CBS Konsorsiyumu (Open Geospatial Consortium), 1994 yılında kurulmuş
olup CBS şirketlerinden, kamu kurumlarından ve üniversitelerden oluşan uluslararası bir
birliktir. ISO/TC 211 komitesi ile ilişkili şekilde çalışmalarını yürüten birliğin amacı,
coğrafi bilgileri kullanan herkesin yararlanabileceği bir platform oluşturarak CBS
sistemlerinin çalışmasındaki ve birbiri ile entegrasyonundaki problemleri tespit etmek ve
bu problemleri giderecek olan arayüzleri geliştirmektir. OGC, bu amaç doğrultusunda
girişimlerde bulunmuş ve bu girişimlerin sonucunda tüm kullanıcılara açık olan çeşitli web
servisleri geliştirmiştir [2].
“Coğrafi İşaretleme Dili (GML-Geography Markup Language); OGC tarafından
geliştirilen, XML şema tanımına göre Coğrafi varlıkların geometri ve öznitelik bilgilerinin
modellenmesi, depolanması ve iletilmesini sağlayan bir dildir” [51]. GML, coğrafi
nesneleri tanımlamak ve mekansal verilerin internet ortamında sağlıklı bir şekilde
39
paylaşılması amacıyla oluşturulmuştur. GML diliyle ortaya çıkan kavramlarda, OGC ve
ISO 19100 standartlarına uyulmaktadır [3]. GML’de coğrafi varlıklar; geometri ve
öznitelik bilgileri, topoloji, zamansal ifadeler, koordinat sistemleri, birimler, ölçüler,
gözlemler gibi farklı bölümleri içeren birçok şemayla tanımlanmıştır [4].
OGC, web servislerinin oluşturulmasına ve geliştirilmesine yönelik çalışmalarını
sürdürmektedir. Bu çalışmaların neticesinde bazı standartlar geliştirilmiştir. Bu
standartlardan WMS (Web Map Service) ile konumsal verinin direkt kendisi değil,
konumsal veriden üretilen JPG, PNG, TIF gibi raster formatlarında haritalar aktarılırken,
WFS (Web Feature Service) ile konumsal veri direkt ağ üzerinden vektörel olarak
aktarılmakta [67], WMTS (Web Map Tile Service) ile de veriler WMS serviste olduğu gibi
raster formatında olup sadece kullanıcı tarafından görüntülenen alandaki ve görüntülendiği
ölçekteki haliyle aktarılmaktadır [61].
3.5.3. INSPIRE
INSPIRE (Infrastructure for Spatial Information in Europe) Projesi; Avrupa Birliği
sürecinde konumsal veriye olan ihtiyaçlar göz önüne alındığında, çok parçalı, ölçekleri
farklı, bulunabilirliği zor ve tekrarlı konumsal bilgilerin belli bir standartta bir araya
getirilerek konumsal veri altyapısı kurmak amacıyla Mayıs 2007’de INSPIRE Direktifi ile
yürürlüğe girmiştir [58]. Bu direktifte; koordinat referans sistemleri, idari birimler,
adresler, kadastro parselleri, ulaşım ağları, arazi örtüsü, yükseklik, orto görüntü, jeoloji,
arazi kullanımı, coğrafi özellikler, doğal risk bölgeleri, atmosferik koşullar, nüfus dağılımı
ve demografi gibi 34 farklı konumsal veri temasını ele almaktadır [7].
INSPIRE, Avrupa genelinde bir konumsal veri altyapısı için; mekânsal verinin bir
kez toplanması, farklı kaynaklardan elde edilen verilerin birleştirilebilmesi, kolay bir
şekilde erişilebilmesi, güncelliğin sürekli olarak sağlanabilmesi gibi temel prensipler
üzerine kurulmuştur [5].
INSPIRE kapsamında üye ülkeler; kullanıcı ihtiyaçlarını göz önünde bulunduran,
kullanımı kolay, vatandaşlarına açık, internet veya herhangi bir telekomünikasyon
vasıtasıyla erişilebilir olan konumsal veri servislerini; arama (discovery), görüntüleme
40
(view), indirme (download), dönüştürme (transformation) fonksiyonlarıyla ağ ortamında
kurup kullanıcılara sunmaktadır [5].
3.5.4. GSDI
“GSDI Birliği (Global Spatial Data Infrastructure Association), dünyanın birçok
yerinden katılan şahısların, şirketlerin ve organizasyonların oluşturduğu bir oluşumdur”
[3]. Birliğin amacı; yasal düzenlemeleri, veri politikalarını ve standart gereksinimlerini
belirleyerek coğrafi bilgiye küresel erişimi olanaklı hale getirmektir. Küresel düzeyde
KVA gerçekleştirimi olan GSDI portalı, GSDI Birliği tarafından yönetilmektedir [3].
GSDI portalı, KVA araçlarını içeren bir katalog servisi ve harita sunucusundan
oluşmaktadır. GSDI portalı, metaveri standardı olarak ISO 19115 metaveri standartlarını
kullanmakta ve OGC standartlarına uygun şekilde çalışmaktadır [3].
Portalda kullanıcıların metaveri yayımlamasına olanak verilmektedir. Metaveri
arama işlemlerinde kullanıcılar tarafından girilen metaveri içerikleri kullanılmaktadır.
“Metaveri aramalarında, içerik ve konum olmak üzere iki ana kategori mevcuttur. İçerik
kategorisinde kullanıcı, kaynağın türünü, konu kategorisini ve zaman kriterlerini
belirleyerek arama yapabilmektedir” [3].
Konum kategorisinde ise, mekan isimleri ve harita olmak üzere iki bölüm
mevcuttur. Mekan isimleri ile kullanıcı belirli bölgelerde tanımlanmış mekan/mevki
isimlerini aratabilmekte, harita kısmında ise arama yapmak istenilen alan harita üzerinden
seçilebilmektedir [3]. Resim 3.6’da GSDI portalı arama yüzü gösterilmektedir.
41
Resim 3.6. GSDI portalı arama arayüzü [3]
3.5.5. GOS
1994 yılında dünya üzerinde ilk Ulusal KVA çalışmalarının başlatıldığı ve
kurulumun sağlandığı ABD, gelişen teknoloji ve artan ihtiyaçlarla birlikte teknik altyapıyı
modernize etmek ve ihtiyaçları karşılamak için GOS (Geospatial One Stop) adı verilen
yeni UKVA’larını oluşturmuşlardır. GOS, ABD Başkanı George Bush’un onayıyla 2002
yılında çalışmaları başlatılan, Federal Cografi Veri Komitesi (FGDC) ve diğer kurumlar
tarafından geliştirilen, elektronik devlet projesinin konumsal veriye yönelik kısmını içeren
ve web portal teknolojisiyle oluşturulan ABD’nin UKVA’sıdır. Ulusal bir KVA örneği
olan GOS’un amacı, gelişen teknolojiye paralel olarak UKVA’nın teknoloji altyapısını
yenilemek ve kamu kurumlarının, özel sektörün ve vatandaşların konumsal veriye hızlı,
ekonomik ve etkin bir şekilde erişimini sağlamaktır [2]. GOS’ da FGDC ve ilgili
kurumlarca belirlenen standartlar kullanılmasına karşın ISO ve OGC standartlarına uyum
çalışmaları sürdürülmektedir [54].
Portalın iki ayrı sürümü bulunmakta olup günümüzde ikinci sürümü
kullanılmaktadır. Birinci sürüm portal yapısında, sadece bir arayüz ile çözüm geliştirilmiş
ve kullanıcıya ne, nerede ve ne zaman olmak üzere üç ana arama bileşeni sunmuştur.
42
İkinci sürümde ise arayüz geliştirilmiş ve daha detaylı arama yapılabilmesi için
kullanıcının serbest yazı yazarak arama yapabildiği “ne” ve “nerede” kriterleri getirilmiştir
[3].
Resim 3.7. GOS portalı 2. sürüm arayüzü [2]
3.6. Ulusal KVA Çalışmaları
3.6.1. Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği
“BÖHHBÜY, 1:5000 ve daha büyük ölçekte ifade edilen coğrafî bilgilerin ve
haritaların üretiminde ülke genelinde standardın sağlanmasını, üretimin tek elden
izlenmesini ve sektörde hizmet tekrarının önlenmesini hedefleyen yönetmeliktir” [4].
Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişileri ürettikleri ve üretecekleri ürünlerde,
söz konusu Yönetmeliğin hükümlerine uymakla yükümlüdürler. 1988 yılında yürürlüğe
giren ve 2005 yılında güncellenen BÖHHBÜ Yönetmeliği’nin ekinde, Detay Öznitelik
Kodlama Kataloğu (DÖKK) ve UVDF veri değişim formatı bilgileri yayınlanmıştır [4].
Detay Öznitelik Kodlama Kataloğu (DÖKK), BÖHHBÜ Yönetmeliği’ne göre
üretilecek coğrafi verilerin hangi öznitelik ve değerleri alacağını tanımlar” [4].
Yönetmeliğin Ek-1 ekinde yer alan DÖKK; “detay sınıfı, detay, detay-öznitelik, öznitelik,
öznitelik değer listesi ve sembol olmak üzere 6 ayrı tabloda tanımlanmıştır” [4]. DÖKK;
43
yerel yönetimlerin gerçekleştireceği CBS uygulamalarına çözüm getirecek düzeyde bilgi
içermemesi ve kurumların CBS uygulamalarına çözüm sunacak düzeyde öznitelik ve değer
tanımlaması içermemesi nedenleriyle günümüz CBS uygulamalarında kullanılamamaktadır
[4].
Ulusal Veri Değişim Formatı (UVDF), 1:5000 ve daha büyük ölçekli harita ve
harita bilgisi üretimindeki standartları sağlamak üzere, 2005 yılında yürürlüğe giren Büyük
Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği ekinde (Ek-2) yer alan standartlar
kapsamında geliştirilmiştir. UVDF, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nün TAKBİS
Projesi kapsamında oluşturulan harita bilgilerinin bütünlüğünü sağlamak amacıyla
geliştirilmiş ve XML formatında oluşturulmuş bir dokümanıdır [7]. “İki ayrı XML şeması
ile tanımlanmış olup bu şemalarda nesnelerin grafik ve sözel bilgileri saklanmaktadır.
Grafik veriler için "Geo_" ön eki, sözel veriler için "Tablo_" ön eki dosya adının başına
eklenir” [55].
UVDF, basit bir XML dosyası olarak tanımlanması nedeniyle konumsal veri
değişimi için dar bir kapsamla sınırlı kalmaktadır. XML formatı; nesne, geometri ve
koordinat sistemi vb. bilgileri içeriyor iken, uluslararası bir standart olan GML formatı ise
bu bilgilere ek olarak zamansal bilgi, topoloji, tanımlama ve veri sözlükleri vb. gibi birçok
bilgiyi de içererek, daha kapsamlı bir veri değişim formatı sunmaktadır [4].
“UVDF birtakım eksikliklerinin bulunması ve kurumların ihtiyaçlarını
karşılayamaması nedeniyle kullanılamamıştır” [7].
3.6.2. Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri (TUCBS)
Türkiye’de UKVA oluşturma çalışmaları ilk olarak 2003 yılında e-Dönüşüm
Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı’nda yer alan 47 numaralı “Türkiye Ulusal
Coğrafi Bilgi Sistemi’nin oluşturulması için bir ön çalışma yapılması” ile başlamıştır.
Çalışmalar TKGM’nin önderliğinde birçok kurum, kuruluş ve üniversitenin katılımıyla
gerçekleştirilmiştir. Çalışmada CBS ve KVA konularının Türkiye’deki ve dünyadaki
durumu incelenmiş ve bu doğrultuda ülkemizin ihtiyaçlarının belirlendiği bir ön çalışma
raporu DPT’ye sunulmuştur [51].
44
Daha sonra 2005 yılında e-Dönüşüm Türkiye Projesi 36 numaralı “TUCBS
oluşturmaya yönelik altyapı hazırlık çalışmalarının yapılması” eylemi ile çalışma daha da
detaylandırılmış “veri ve işlem kapsamı, sınıflandırma, metaveri, veri toplama, depolama,
kalite ve paylaşım standartları, iletişim ağ altyapısı ve kurumsal görev ve sorumlulukların
belirlenmesi” [51] konuları ele alınmış ve çalışma “Eylem 36 Politika ve Strateji
Dökümanı” ile sonuçlandırılmıştır.
Bir sonraki çalışma ise, 2006 yılı DPT Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı ile
Kamu Yönetimi Modernizasyonu-75 (KYM-75) no.lu eylem altında yer alan “CBS
Altyapısı Kurulumu” eylemi ile gerçekleştirilmiştir. KYM-75 no.lu eylem ile UKVA
kurulumu için görev TKGM’ye verilmiş ve TKGM tarafından TÜRKSAT A.Ş.’ye bir
fizibilite çalışması yaptırılmıştır. TÜRKSAT fizibilite çalışmasını Aralık 2010’da bir
fizibilite raporu hazırlayarak tamamlamıştır [51].
Gerek UKVA için yapılan çalışmalar sırasında gerekse sonrasında alınan kararların
icraata geçirilmesi, önceliklendirilmesi ve sürecin yönetilmesi konularında koordinatör bir
kuruluşun eksikliği hissedilmiş ve bu eksiliği gidermek üzere 2011 yılında Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı’na bağlı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, farklı kurumlar tarafından üretilen
konumsal verinin tekrarlı olarak üretilmesinin önüne geçmek, konumsal verilerin
yönetimini sağlamak, verileri güncel halde tutmak, metaverileri kayıt altına almak, üretilen
bir verinin diğer kurumlar tarafından da kullanılmasını ve üretilen verilerin birlikte
çalışmasını sağlamak için TUCBS kurulması çalışmalarına hız vermiştir. Her kurum kendi
üretmiş olduğu ve Kurumsal KVA’sında sakladığı verileri, WMS, WFS, WMTS gibi OGC
standardı olan web servislerle TUCBS’ye göndererek TUCBS’nin oluşmasını
sağlamaktadır.
Ülkemiz Ulusal KVA’sı olan TUCBS için hazırlanan veri standartları, veri temaları
ve portal konularında uluslararası veri standartları (ISO, OGC, INSPIRE) dikkate
alınmıştır.
45
Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü metaveri bileşenlerini belirlemek için
yapmış olduğu çalışmada konumsal veriyle ilgilenen kurumlara bir konumsal veride en çok
ihtiyaç duydukları metaveri bilgisini sorduklarında;
“47 kurum, verinin projeksiyon ve koordinat sistemi bilgisine,
41 kurum, verinin kimlik bilgisine,
38 kurum, verinin kalite bilgisine,
33 kurum, veri organizasyonu bilgisine ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir” [68].
Bu doğrultuda kurumların ihtiyacı ve uluslararası standart kuruluşlarının metaveri
standartları göz önüne alınarak, TUCBS metaveri standardı için 9 ana başlık altında 39
adet bileşen belirlenmiştir. Çizelge 3.3’de TUCBS metaveri bileşenlerinin INSPIRE ve
ISO ile karşılaştırılması verilmiştir.
Çizelge 3.3. TUCBS – INSPIRE - ISO metaveri bileşenlerinin karşılaştırılması [68]
BİLEŞEN
NO
TUCBS
METAVERİ ANA
BİLEŞENLERİ
TUCBS METAVERİ
BİLEŞENLERİ
INSPIRE METAVERİ
BİLEŞENLERİ
ISO
19115
1 Verinin Kimliği
Veri Kaynağının Adı Resource Title M
Veri Kaynağının Özeti Resource abstract
M
Veri Kaynağının Tipi Resource Type
Veri Kaynağı Hakkında
Detaylı Bilgi
Resource Locator
O
Veri Seti Tanımlayıcısı Unique resource
identifier
İlişkili Veri Kaynağı Coupled resource
Telif hakkı sahibi
Veri Kaynağının Dili Resource language M
2 Sınıflandırma
Veri Setinin Kullanım
Amacı Topic Category M
Servis Tipi Classification of
spatial data services
3 Anahtar Kelime Anahtar Sözcükler Keyword value
Tanımlı Anahtar
Kelimeler
Originating controlled
vocabulary
4 Coğrafi Konum Coğrafi Sınırlar Geographic Bounding
Box C
Coğrafi Grid Bölgesi
46
5
Veri Standardı ve
Referans Bilgileri
Temel Standardı Conformity
Specification
Uygunluk Derecesi Conformity Degree
Ölçek-Uygulama
Düzeyi Spatial Resolution O
Referans Sistemi O
Konumsal Sunum Tipi O
6 Zamansal Bilgi
Yayımlanma Tarihi Date of publication M
Güncelleme Tarihi Date of last revision M
Üretim Tarihi Date of creation M
Güncelleme Aralığı Temporal extent O
7
Coğrafi Veri
Kalitesi ve
Geçerlilik
Veri Kökeni Lineage O
Tematik Doğruluğu
Mantıksal Tutarlılık
Konumsal Doğruluk
8 Veri
Erişim ve Kullanım
Koşulları
Conditions applying to
Access and use
Kamu Erişim
Kısıtlamamları
Limitations on public
access
Veri Setinin Formatı O
Veri Sorumlusu Responsible party
Veri Sorumlusunun
Rolü Responsible party role
9 Metaveri
Referans Bilgileri
Metaveri Tarihi Metadata date M
Metaverinin
Güncellendiği Tarih
Metaveri Sorumlusu Metadata point of
contact M
Metaveri Standart Adı
ve Sürümü O
Metaveri Dili Metadata Language C
Metaveri Karakter Seti C
Metaveri Dosya
Tanımlayıcısı C
**M: Zorunlu, O: İsteğe bağlı, C: Bazı durumlarda kullanılması zorunlu
Kurumlar tarafından üretilen verilerin metaveri bilgilerinin girilmesi ve diğer
kurumların hangi verinin hangi kurum tarafından üretildiğini görebilmesi için Coğrafi Bilgi
Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından Ulusal Coğrafi Veri Portalı (Geoportal)
47
geliştirilmiş olup, Resim 3.8’de portalın ana sayfa görüntüsü ve Resim 3.9’da portalın
genel altyapısı gösterilmektedir.
Resim 3.8. Portal ana sayfa görüntüsü [64]
Resim 3.9. Portalın genel altyapısı [65]
48
“TUCBS kapsamında 2 adet veri tema grubu belirlenmiştir.
1- Temel Veri Temaları: Birçok kurum, kuruluş ve kullanıcının ihtiyaç duyduğu “temel altlık”
olarak kullanılan verilerdir. Bunlar:
1- TUCBS AD (Adres): Adres, numarataj, yer isimleri vb.
2- TUCBS BI (Bina): Bina, kamu-tarım-endüstri tesisleri, ticari hizmet tesisleri vb.
3- TUCBS TK (Tapu-Kadastro): Kadastro parseli, taşınmaz mallar, tapu kütüğünde yer alan
mülkiyet bilgileri vb.
4- TUCBS ID (İdari Birim): İdari birimler, sorumluluk bölgeleri vb.
5- TUCBS UL (Ulaşım): Karayolu, havayolu, denizyolu, demiryolu, ulaşım tesisleri vb.
6- TUCBS HI (Hidrografya): Deniz, göl, gölet, nehir, dere, oşinografik detaylar vb.
7- TUCBS AO (Arazi Örtüsü): Arazi örtüsü, arazi kullanımı, yapılaşmış alan, tarımsal alan,
orman, sulak alan vb.
8- TUCBS OF (Ortofoto): Ortofoto görüntü, uydu görüntüsü.
9- TUCBS TO (Topografya): Sayısal yükseklik verileri, batımetrik veriler, kıyı kenar çizgisi
vb.
10- TUCBS JD (Jeodezik Altyapı): Referans koordinat sistemi, coğrafi grid sistemleri,
temel/sıklaştırma ağları vb.
2- Tematik Veri Temaları: Temel veri temaları kullanılarak üretilen, sektörel ihtiyaçlar
doğrultusunda çeşitlilik gösteren verilerdir. Bunlar:
1- TUCBS YA (Yasak/Koruma Bölgeleri): Tarihi – doğal - özel çevre - kentsel koruma
bölgeleri, askeri yasak bölgeler, havza bölgeleri vb.
2- TUCBS PL (Plan Bölgeleri): Bölge – çevre düzeni – il çevre düzeni – imar planları vb.
3- TUCBS SO (Sosyal/Kültür): Kentsel - kırsal yerleşim, nüfus dağılımı - demografi, turizm -
kültür varlıkları, insan sağlığı ve güvenliği vb.
4- TUCBS AL (Altyapı): İçme suyu – kanalizasyon – doğalgaz – petrol boru – elektrik hatları,
jeotermal vb.
5- TUCBS DO (Doğal Kaynaklar): Ekosistem – su - tarım – toprak – orman – balıkçılık –
jeolojik - yenilenebilir enerji kaynakları vb.
6- TUCBS BI (Biyoçeşitlilik): Bitki örtüsü, biyocografik – habitat bölgeleri, hayvan – bitki
türlerinin dağılımı vb.
7- TUCBS HA (Hava/İklim): Meteorolojik – hava ve atmosferik durumlar, iklim bölgeleri vb.
8- TUCBS JF (Jeoloji/Çevre): Jeoloji, jeomorfoloji, toprak vb.” [46].
TUCBS’de veri temaları OGC standardı olan GML kodlama dili ile
oluşturulmaktadır.
49
4. İLLER BANKASI COĞRAFİ ARŞİV VE BİLGİ SİSTEMİ (İLCAS)
4.1. İLCAS Nedir?
İLCAS, İller Bankası Coğrafi Arşiv ve Bilgi Sistemidir. İller Bankası’nın üstyapı,
altyapı ve şehircilik projeleri kapsamında üretilen veya edinilen haritalar, imar planları,
jeolojik jeoteknik etütler, içme suyu, atık su, kanalizasyon hatları, belediye binası, park,
bahçe, spor tesisleri, kültür merkezleri gibi konumsal verileri arşivleyen, verilerin
görüntülenmesini, sorgulanmasını, analiz edilmesini, intranet ve internet ortamında web
servisleri ile diğer kurumlarla paylaşabilmesini sağlayan İller Bankası’nın Kurumsal
Konumsal Veri Altyapısıdır.
Şekil 4.1. İLCAS’ın genel işlevleri [69]
4.2. İLCAS’ın Amacı
Türkiye’de Ulusal Konumsal Veri Altyapısı oluşturma çalışmaları ilk olarak 2003
yılında e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı’nda yer alan 47 numaralı
“Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi’nin oluşturulması için bir ön çalışma yapılması”
eylemi ile başlamış, ardından 2005 yılında 36 numaralı “TUCBS oluşturmaya yönelik
altyapı hazırlık çalışmalarının yapılması” eylemi ve 2006 yılında yayınlanan KYM-75
numaralı “CBS Altyapısı Kurulumu” eylemi ile devam etmiştir [51]. Günümüzde
TUCBS’nin oluşturulmasına yönelik çalışmalar, 2011 yılında kurulan Çevre ve Şehircilik
50
Bakanlığı’na bağlı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından devam
ettirilmektedir.
TUCBS’nin oluşturulabilmesi için konumsal veri üreten ve kullanan bütün
kurumların uluslar arası konumsal veri standartları ve TUCBS standartlarını gözeterek
kendi Kurumsal KVA’larını oluşturmaları gerekmektedir.
Türkiye’de şehircilik denilince akla gelen kurumlar arasında yer alan İller Bankası
ürettiği halihazır haritalar, imar planları, jeolojik jeoteknik etütler, içme suyu, atık su,
kanalizasyon hatları, belediye binası, park, bahçe, spor tesisleri, kültür merkezleri gibi
üstyapı, altyapı ve şehircilik projeleriyle, Türkiye’de konumsal veri üretiminde önde gelen
kurumlardan biridir. Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda TUCBS oluşturulması
sürecinde İller Bankası’nın kendi Kurumsal KVA’sını kurarak TUCBS’ye entegre olması
kaçınılmaz olmuştur.
İLCAS sağladığı kurumsal fayda ve çıkarların yanı sıra TUCBS’nin
oluşturulmasına sağladığı katkı ile ulusal çıkarları da gözetmesi ve verilerin diğer
kurumlarla paylaşılması yönüyle de ulusal boyutta fayda sağlaması açısından önemli bir
projedir.
İLCAS ile İller Bankası’nın kuruluş tarihi olan 1933’ten günümüze kadar Banka
tarafından üretilen/temin edilen ve üretilecek olan sayısal veya klasik pafta halinde
bulunan her türlü konumsal verinin sistematik bir şekilde sayısal ortama aktarılması, ulusal
ve uluslararası standartlarda veri üretiminin sağlanması, verilerin tek bir merkezde
depolanması, verilerin web servislerle diğer kurum ve kullanıcılar tarafından da
kullanılması ve diğer kurumların standartlara uygun olarak ürettikleri verilerin de İller
Bankası tarafından kullanılması sağlanmaktadır.
4.3. İLCAS Genel ve Teknik Bilgileri
İLCAS Projesi’nin yapımına 2013 yılında başlanmış ve proje 2015 yılında İlbank’a
teslim edilmiştir. Sistemin İlbank’a teslim tarihinden geçerli olmak üzere iki yıl süreyle
bakım ve garanti sözleşmesi bulunmaktadır. 2016 yılı itibariyle de test sunucuları
üzerinden Genel Müdürlük personeli tarafından kullanılmaya başlanmış olup sistemin
gerçek sunucular üzerinden çalıştırılması amacıyla sistemin kullanımına geçici bir süre ara
51
verilmiştir. Sistem tamamen açık kaynak kodlu yazılımlarla İlbank’ın iş yapısı ve
ihtiyaçları göz önüne alınarak geliştirilmiştir. İLCAS yazılımının tüm hakları ve mülkiyeti
İller Bankası’na aittir. Yazılım, uluslararası konumsal veri standartları olan ISO, OGC ve
INSPIRE standartları ile ulusal standart olan TUCBS standartlarına uygun olarak
geliştirilmiştir. Sistem mobil cihazlar üzerinden de internetin olduğu her yerde
kullanılabilmektedir. Sistemde bulunan bütün projeler görüntülenebilir, sorgulanabilir,
analiz yapılabilir ve kontrol aşamasında ise kontrol işlemleri gerçekleştirilebilir. Yeni
yapılmaya başlanan bir projede ise projenin en başından sonuna kadar gerekli bütün
bilgiler ve veriler (ihale bilgileri, sözleşme bilgileri, hak ediş bilgileri, sayısal veriler,
taranan evraklar, yazışmalar vb.) sisteme girilerek proje yönetimi İLCAS üzerinden
gerçekleştirilebilmektedir.
İLCAS’ın, OGC standardı olan WMTS servisi
“http://37.77.20.172/ilcas/wmts?service=wmts&request=getcapabilities&version=1.0.0”
ile TUCBS’ye entegre olabilirliği test edilmiş olup CBS Genel Müdürlüğü tarafından
sistemin TUCBS’ye başarıyla entegre olabileceği görülmüştür.
Sisteme aktarılan sayısal proje ve pafta sayıları ile taranan A4 boyutlarında evrak
ve A0 boyutlarındaki pafta sayıları aşağıdaki çizelgelerde (Çizelge 4.1, Çizelge 4.2,
Çizelge 4.3) gösterilmiştir [40].
52
Çizelge 4.1. Sisteme aktarılan sayısal proje ve pafta sayıları [40]
Daire Tür
Sayısal Proje ve Pafta Sayısı
Sayısal Formatta
Bulunan
Proje Sayısı
CBS Katman
Mimarisine Uygun
Hale Getirilecek
Pafta Sayısı
Mekansal Planlama
Uygulama İmar Planı
≈ 3.470 ≈ 197.700- Nazım İmar Planı
Halihazır Harita
Jeoteknik Etüdler
Proje
İçmesuyu Şebeke
≈ 750 ≈ 750 İçmesuyu Arıtma
Kanalizasyon
Atıksu Arıtma
Altyapı Uygulama -
Üstyapı Uygulama Sayısal İşletme Planları ≈ 26.685 ≈ 29.550-
Toplam ≈ 30.905 ≈ 228.000-
Çizelge 4.2. Taranacak A4 boyutundaki sayfa sayısı [40]
Belge Türü Tarama Yapılacak Sayfa Sayısı (A4)
Plan Açıklama Raporu
≈ 387.000-
Araştırma Raporu
Kurum Görüşü Üst Yazıları
Altyapı Uyg. - Üstyapı Uyg. Projeleri
Yeraltı Etüd Projeleri
Yönetim Kurulu Kararları
Proje Bilgileri
53
Çizelge 4.3. Taranacak A0 boyutundaki pafta sayısı [40]
Pafta Türü Tarama Yapılacak Pafta Sayısı (A0)
Uygulama İmar Planı (1/1000) 36.650
Nazım İmar Planı (1/2000) 2.550
Nazım İmar Planı (1/5000) 4.050
Kurum Görüşü Üst Yazıları 11.750
Altyapı Uyg. - Üstyapı Uyg. Projeleri 19.280
Yeraltı Etüd Projeleri 30.000
Toplam 104.280 ≈ 105.000
Çizelge 4.4. Açık kaynak kodlu mimarı yapı [69]
Harita Sunucusu Geo Server ve Geo Web Cache
Veritabanı Sunucusu PostgreSQL
Web İstemcisi Open Layers ve Geo Tools
Mobil İstemciler Android phones, iphones, windows phones
4.4. İLCAS’ın İşlevleri
İLCAS’ta kullanılacak olan verilerin sisteme nasıl aktarılacağı, sistemin işleyişi,
sistemin kimler tarafından kullanılacağı, sistemin temel özellikleri ve fonksiyonları,
sistemde mevcut olan menüler bu bölümde anlatılacaktır.
4.4.1. İLCAS’ta verilerin sisteme aktarılması
İller Bankası arşivinde bulunan klasik paftalar sisteme 5 adımda aktarılmıştır:
Tarama: Öncelikli olarak klasik kağıt halde arşive kaldırılmış olan paftalar taranır.
54
İndeksleme: Taranarak sayısal ortama aktarılmış olan veriler indeksleme yani
akıllandırma işlemine tabi tutulur. İndeksleme işlemi ile sayısal ortamdaki
dokümanlar sorgulanabilir hale getirilmektedir.
Koordinatlandırma: Sayısal ortamda ve indekslenmiş olan paftalar harita üzerinde
doğru konumda gösterilebilmek için koordinatlandırılır. Böylece ekranda
görüntülenen pafta harita üzerinde doğru coğrafi konumunda görüntülenir.
Birleştirme: Bilindiği üzere bir proje birden çok paftadan oluşmaktadır. Birleştirme
işlemi taranmış, indekslenmiş ve koordinatlandırılmış paftaların birleştirilmesidir.
Böylece proje bir bütün halinde görüntülenebilmektedir.
Sunum: İmar planı, halihazır harita, jeolojik etüd, kurum görüşü paftaları, altyapı ve
üstyapı uygulama projeleri, ortofotolar, uydu görüntüleri, vektör veriler
haritalandırılıp sunulmaktadır.
4.4.2. İLCAS’ın çalışma prensibi
İller Bankası’nın arşivinde bulunan klasik kağıt paftalar diğer bir deyişle plan ve
projeler taranarak ve yukarıda anlatılan işlem adımlarından geçerek sayısal hale
getirilmekte, arşivde değişik formatlarda sayısal olarak bulunan CAD verileri ise ulusal ve
uluslararası standartlara uygun olarak CBS formatına dönüştürülmektedir. Bütün veriler
merkezi veritabanında tutulmakta ve web servisler aracılığıyla diğer kurumlarla
paylaşılabilmekte ve TUCBS’ye entegre olabilmektedir.
Sistemin işleyişinin aşağıdaki gibi olması planlanmaktadır:
Belediyeler İller Bankası’na taleplerini İLCAS üzerinden online olarak bildirecek,
Talepler İller Bankası personeli tarafından incelenip onaylanacak yada iade
edilecek,
Onaylanan ve yapımına başlanan projelerin her aşaması İLCAS üzerinden proje
yürütme ekranlarıyla kontrol edilecek ve hangi aşamada olduğu görülebilecek,
Sistem mobil cihazlar üzerinden de internetin olduğu her yerde kullanılabilecek,
böylece kontrol mühendisi arazideyken de sistemi kullanabilecek,
Yüklenici firmalar yürüttükleri projelere ait CAD verilerini ve diğer belgeleri
online olarak İLCAS’a göndererek (yükleyerek) ilgili kontrol mühendisine
ulaştırabilecek,
55
Veriler yüklenici firma tarafından direkt İLCAS’a yükleneceği için ulusal ve
uluslararası standartlara uygun, semboloji ve lejant kurallarına uyularak üretilmek
zorunda kalınacak, aksi takdirde veri sistem tarafından kabul edilmeyecek,
Tamamlanan ve veritabanına depolanan bütün projeler (konumsal veriler) web
servisler aracılığıyla belediyeler, diğer kurum ve kuruluşlar ile paylaşılabilecek ve
TUCBS’ye gönderilebilecek,
Diğer kurum ve kuruluşların konumsal verileri de yine web servisler aracılığıyla
İLCAS üzerinden İller Bankası’na açılabilecektir.
Aşağıdaki Şekil 4.2’de İLCAS’ın çalışma prensibi gösterilmektedir.
Şekil 4.2. İLCAS'ın çalışma prensibi [69]
Aşağıdaki Şekil 4.3’de İLCAS veri akış şeması görülmektedir.
56
Şekil 4.3. İLCAS veri akış şeması [69]
4.4.3. İLCAS kullanıcıları
Konumsal veri üretiminde çalışan ve konumsal veri kullanan herkes potansiyel
İLCAS kullanıcısıdır denilebilir. Sistemin çalışma prensibi gereği İller Bankası personeli
(Genel Müdürlük ve Bölge Müdürlükleri), yüklenici firmalar (imar planlama firmaları,
harita firmaları, altyapı-üstyapı inşaat firmaları, proje yapım firmaları, jeolojik etüd
firmaları vb.), belediyeler, diğer kurumlar (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Orman
Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı vb.) ve
vatandaş birer İLCAS kullanıcısıdır. Şu anda test aşamasında olan sistemin kullanıcılara
aşama aşama açılması planlanmakta olup ilk olarak İller Bankası personeli, daha sonra İller
Bankası Bölge Müdürlüklerinin de katılımı ile yaklaşık 2600 personel [66] tarafından
kullanılması, akabinde sistemin diğer paydaşları olan yüklenici firmalar, diğer kurumlar ve
belediyelerin de kullanımına açılması planlanmaktadır.
57
Resim 4.1. İLCAS kullanıcıları [69]
4.4.4. İLCAS’ın temel özellikleri
İLCAS ekonomik, sürdürülebilir, paylaşıma açık ve kullanıcı dostu bir yazılımdır.
Bu temel özellikler aşağıdaki gibi açıklanabilir.
Ekonomik: İLCAS açık kaynak kodlarla yazılmış bir projedir. Bu sayede özgür bir
yapıda olup, sadece İlbank’ın ihtiyaçlarına göre geliştirilmiştir. Ticari hiçbir
yazılım içermediği için projenin yazılım aşamasında herhangi bir lisans ücreti
ödenmediği gibi ileride de ödenmeyecektir. Böylece sistem kullanıldığı zaman hem
karar vericilerin hızlı ve doğru kararlar almasına destek verecek, hem de hiçbir
lisans maliyeti gerektirmemesiyle proje kısa sürede yatırım maliyetini çıkartacak
hatta kara geçilmesini bile sağlayabilecektir.
Sürdürülebilir: Sistem açık kaynak kodlu olması sebebiyle her zaman İlbank
personeli tarafından kurumun ihtiyaçlarına göre şekillenebilir ve geliştirilebilir.
Böylece sistem ihtiyaçlara göre kendini yenileyen, geliştiren, yaşayan ve
sürdürülebilir bir sistem olabilecektir.
Paylaşıma Açık: İLCAS’ta bulunan coğrafi veriler web servis yoluyla diğer
kurumlarla paylaşılabilir ve aynı şekilde diğer kurumların coğrafi verilerini kendi
üzerinden servis edebilir. Kurumlar ararsı veri paylaşımı ile dış kurum görüşü
58
gerektiren işler ya da direkt coğrafi veriye ihtiyaç duyulan işler bürokratik süreçlere
takılmadan hızlıca sonuçlanabilecek, ayrıca İlbank’ın yaptığı işler daha fazla
kitleye ulaşacağından teknik alanda yapılan yatırım ve faaliyetler diğer kurumlar ve
kullanıcılar tarafından daha yakından görülebilecektir.
Kullanıcı Dostu: İLCAS kullanımı kolay, anlaşılır ve proje katmanlarındaki
düzensizlikleri gidermesi sebebiyle kullanıcı dostu bir sistemdir. İLCAS’a
yüklenecek projelerin her bir uygulama alanı için kendine özgü semboloji ve lejant
kuralları oluşturulmuştur. Böylece projeler lejanta uygun, düzgün ve düzenli
katman yapısında üretilebilecek ve sisteme yüklenebilecektir. Aynı zamanda mobil
cihazlarla da sisteme giriş yapılabildiğinden sadece kurum içinde / ofiste değil
arazide çalışırken de istenen veriye / bilgiye kolayca ulaşılabilecektir.
4.4.5. İLCAS’a genel bakış
Bu bölümde, İLCAS’ın işlevlerinin daha iyi anlaşılabilmesi için sistemdeki mevcut
menüler ekran görüntüleriyle tanıtılacaktır.
İnternet olan her ortamdan adres çubuğuna 37.77.20.174/ilcas/ (bu link test
kullanım linkidir) adresi girilerek İLCAS’ın giriş sayfasına erişilir.
Resim 4.2. İLCAS giriş sayfası
59
Sisteme giriş yapabilmek için kullanıcı adı, şifre ve altta güvenlik amaçlı sorulan
basit matematik işlemi sonucu karşısındaki kutucuğa girilir. Giriş yapıldıktan sonra ekrana
Ana Menü gelir. Aşağıda Resim 4.3’te İLCAS Ana Menü ekranı görülmektedir.
Resim 4.3. İLCAS Ana Menü ekranı
Ana Menü ekranında karşımıza; Harita, Proje Sorgulama, Arşiv Sorgulama, Üst
Yönetim Konsol, Proje Talep, Talep Durum İzleme, Proje Yürütme, Proje Girişi, Veri
Yükleme/İndirme, İndeks Veri Aktarımı, Medya, Yönetim İşlemleri, Yönetim Kurulu
Karar, Log&İstatistik, GML Veri Dönüştürme, Yardım Videoları Menüleri yer almaktadır.
Harita Menüsü: Harita Menüsünü tıkladığımızda karşımıza CAS Harita ve CBS
Harita Menüleri gelmektedir.
60
Resim 4.4. İLCAS Harita Menüsü ekranı
İki menü arasındaki tek fark, CAS Haritada daha az işlem yapılabilmesi (harita
ekranında sadece sorgulama ve veri yönetimi modülleri bulunmakta), projeler üzerinde
objesel sorgulamaların ve analizlerin yapılamamasıdır. CAS Harita; basit işlemler, arşiv-
doküman sorgulama ve projeleri görüntülemek için uygundur. CBS Harita Menüsü ise,
CAS Harita’da yapılabilen bütün işlemleri kapsamakla birlikte coğrafi sorgulama, coğrafi
analiz, coğrafi edit gibi gelişmiş harita araçlarını içermektedir.
Resim 4.5. CBS Harita Menüsü ekranı
61
CBS Harita Menüsünün genel yetenekleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Coğrafi/konumsal vektör veriler ile haritalandırılmış raster verilerin
görüntülenebilmesi,
- WMS, WMTS, WFS gibi dış web servislerinden gelen haritaların
görüntülenebilmesi,
- Dışarıdan sisteme .dxf, .ncz, . dwg, .shp, .dgn, .tab gibi formatlarda referans
haritaların yüklenebilmesi ve görüntülenebilmesi,
- Altlık haritaların görüntülenebilmesi (Google Uydu, Google Yol, Google Hibrit,
Bing Uydu, Bing Yol, Bing Hibrit vb.),
- Konumsal veriler üzerinde sorgulama işlemlerinin yapılabilmesi,
- Konumsal veriler üzerinden arşiv verilerine erişilebilmesi,
- Haritada görüntülenen vektör verilerin dışarıya .dxf, .dwg, .shp, .dgn, .tab gibi
formatlarda export edilebilmesi.
Proje Sorgulama Menüsü: Proje Sorgulama Menüsü sistemde kayıtlı bir projeyi
bulma, o projeyle ilgili detay bilgileri görüntüleme ve projenin coğrafi verilerine erişimi
sağlamaktadır. Projenin ihale bilgileri, sözleşme bilgileri, yapı denetim teşkilatı,
yüklenicisi, paftaları, evrakları gibi bütün bilgilerine bu menüden (detay butonuna
tıklanarak) ulaşılmaktadır. “Haritada göster” butonuna tıklanıldığında ise projeninin sayısal
hali CBS Harita ekranında açılmaktadır.
Resim 4.6. Proje Sorgulama Menüsü ekranı
62
Arşiv Sorgulama Menüsü: Arşiv Sorgulama Menüsü ile tarama işlemleri
tamamlanmış ve İLCAS’a yüklenmiş olan pafta ve evrak gibi dokümanların sorgulamaları
yapılmakta, sorgulanan evrak ekranda görüntülenebilmekte ve indirebilimektedir.
Resim 4.7. Arşiv Sorgulama Menüsü ekranı
Üst Yönetim Konsol Menüsü: Üst Yönetim Konsol Menüsü proje sayılarının
durumlarına, tiplerine, türlerine ve illere göre grafik olarak görüntülendiği ekrandır.
Resim 4.8. Üst Yönetim Konsol Menüsü ekranı
63
Resim 4.9. Üst Yönetim Konsol Menüsü ekranı
Resim 4.10. Üst Yönetim Konsol Menüsü ekranı
64
Resim 4.11. Üst Yönetim Konsol Menüsü ekranı (tamamlandı – hazırlık aşamasında)
Proje Talep Menüsü: Proje Talep Menüsü İller Bankası’na yerel yönetimlerden
veya diğer kurumlardan gelen proje taleplerinin İLCAS sistemi üzerinden yürütülmesi
içindir.
Resim 4.12. Proje Talep Menüsü ekranı
65
Talep Durum İzleme Menüsü: Talep Durum İzleme Menüsü ile önceden yapılmış
olan bir talebin talep türü, talep tarihi, talep durumu ve proje durumu gibi aşamalar
izlenmektedir. Talep Durum İzleme Menüsünde detay butonuna tıklandığında talep
bilgileri, proje bilgileri, ihale/sözleşme/yüklenici bilgileri, iş programı/termin planı bilgileri
ve proje verileri bilgilerine ulaşılmaktadır. Haritada göster butonu ise eğer proje bitmişse
projenin sayısal halini CBS Harita Menüsü ekranıyla ekrana getirmektedir.
Resim 4.13. Talep Durum İzleme Menüsü ekranı
Proje Yürütme Menüsü: Proje Yürütme Menüsü bir projeye ait bütün iş
aşamalarının en başından sonuna kadar yürütüldüğü menüdür. Böylece iş akışı İLCAS
üzerinden yürütülmüş olur. Yapılan işe göre iş akışları değiştiği için her bir işin (halihazır
harita, jeolojik jeoteknik etüd, imar planı, altyapı ve üstyapı uygulama projeleri gibi) proje
yürütme menüsü ayrı ayrıdır.
66
Resim 4.14. Proje Yürütme Menüsü ekranı
Örneğin, halihazır harita işi yapılıyorsa Halihazır Proje Yürütme Menüsüne
tıklandığında ekrana tahdit krokisi işlemleri, yaklaşık maliyet işlemleri, yatırım
değerlendirme işlemleri, ihale işlemleri, sözleşme işlemleri, yüklenici işlemleri, kontrol
teşkilatı işlemleri, yer teslim işlemleri, termin planı işlemleri, ölçüm kontrol işlemleri,
hakediş işlemleri, kabul bilgileri ve arşiv verileri gibi bir işe ait bütün işlemler gelmektedir.
Resim 4.15. Proje Yürütme Menüsü ekranı
67
Bütün işlem adımları başlangıç ve bitiş kuralları ile birbirine bağlı olarak
ilerlemekte, yani bir işlem adımı tamamlanmadan diğer adıma geçilememektedir. İşlem
adımları projenin aşamasına göre renk değiştirmektedir. Mavi renk başlatılmış aşama, yeşil
renk tamamlanmış aşama, sarı renk işlem sırası gelmiş ama henüz başlatılmamış aşama,
kırmızı renk ise işlem sırası henüz gelmemiş aşamayı ifade etmektedir.
Proje Girişi Menüsü: Proje Girişi Menüsü, İlbank arşivinde bulunan verilerin veya
İLCAS devreye girmeden önce başlanmış ve halen devam eden işlerin İLCAS’a
aktarılması için tasarlanmış olan menüdür. Proje Girişi Menüsünden verileri girilen proje
direkt arşiv olarak kaydedilebilir ya da iş akışına bağla butonu tıklanarak Proje Yürütme
Menüsüne aktarılabilir.
Resim 4.16. Proje Girişi Menüsü ekranı
Veri Yükleme/İndirme Menüsü: Veri Yükleme/İndirme Menüsünde Veri Yükleme
kısmında arşiv dokümanı yükleme ve harita yükleme şeklinde iki seçenek mevcuttur. Arşiv
dokümanı verilerini taranmış paftalar, taranmış evraklar, .xls ve .pdf uzantılı dosyalar gibi
sadece sisteme dosyası yüklenip coğrafi veritabanına kayıt yapılmayan dosyalar
oluşturmaktadır. Harita verilerini ise proje bazlı CAD dosyaları oluşturmakta ve bu
dosyalar coğrafi veritabanına kaydedilerek harita ekranında görüntülenebilmektedir. Veri
68
İndirme Menüsüyle de sisteme yüklenmiş olan veriler kullanıcının bilgisayarına
indirilebilmektedir.
Resim 4.17. Veri Yükleme/İndirme Menüsü ekranı
İndeks Veri Aktarımı Menüsü: İndeks Veri Aktarım Menüsü ile künyeleme
yazılımlarıyla veri girişi yapılan yeni kayıtlar İLCAS canlı sistemine (İLCAS veritabanına)
aktarılabilmektedir.
Resim 4.18. Veri Aktarımı Menüsü ekranı
Medya Menüsü: Medya Menüsü ile üzerinde çalışma yapılan projeye eklenmek
istenen fotoğraf, video vb. medya ürünleri eklenebilmektedir. Sisteme eklenen medya
ürünleri görüntülenebilmekte ve bilgisayara indirilebilmektedir.
69
Resim 4.19. Medya Menüsü ekranı
Yönetim İşlemleri Menüsü: Yönetim İşlemleri Menüsünde birim tipi, meslek,
ünvan, görev tipi tanımlamaları, gerçek kişi, tüzel kişi, personel tanımlamaları, birim
işlemleri, kullanıcı tanımlama işlemleri, kullanıcı hesabı açma veya kapatma,
görevlendirme, vekalet, yetki işlemleri gibi yetki ve kullanıcı tanımlama işlemleri
yapılmaktadır. Yani bu menü hangi kullanıcının hangi işlemleri yapabileceği, hangi
menüleri kullanabileceği, hangi verilere erişebileceği gibi işlemleri kapsamaktadır.
Resim 4.20. Yönetim İşlemleri Menüsü ekranı
70
Resim 4.21. Yönetim İşlemleri Menüsü ekranı
Yönetim Kurulu Karar Menüsü: Yönetim Kurulu Karar Menüsü ile yönetim
kurulu kararları ve yazışmaları sorgulanabilmekte, görüntülenebilmekte ve aynı zamanda
sisteme yüklenebilmektedir.
Resim 4.22. Yönetim Kurulu Karar Menüsü ekranı
Log & İstatistik Menüsü: Log ve İstatistik Menüsü İLCAS içerisinde yapılan
bütün işlemlerin loglarının tutulduğu ve kullanıcı istatistiklerinin çıkarıldığı menüdür.
Kullanıcı İstatistikleri Menüsü ile sistemdeki yetki grupları ve hangi yetki grubunda kaç
adet kullanıcı olduğu sayısal ve grafiksel olarak gösterilmektedir. İşlem İstatistikleri
Menüsü ise sistemde hangi işlem adımında hangi kullanıcının ne kadar işlem yaptığını
istatistiki bilgi olarak grafiksel şekilde gösterebilmektedir.
71
Resim 4.23. Log & İstatistik Menüsü ana ekranı
Resim 4.24. Log & İstatistik Menüsü ekranı
72
Resim 4.25. Log & İstatistik Menüsü ekranı
GML Veri Dönüştürme Menüsü: GML ( Geography Markup Language) dili OGC
tarafından geliştirilen konumsal verinin öznitelik verileriyle birlikte standart bir yapıda
saklanmasını sağlayan XML tabanlı bir veri formatıdır. İLCAS GML Veri Dönüştürme
Menüsü ile GML formatında yazılmış verileri okuyabilmekte ve diğer CAD formatlarında
ki (.shp, .tab ,.dxf, .dwg, .dgn, .ncz) verileri GML’ e dönüştürebilmektedir. Bu menü CAD
formatındaki verileri GML’ e dönüştürerek öznitelik bilgilerinin tanımlanmasına imkan
sağlamaktadır. Bu işlemin sağlıkla yapılabilmesi için tek şart GML formatına
dönüştürülecek CAD verilerinin katman mimarisinin İLCAS katman mimarisi ile uyumlu
olması ve koordinat sisteminin ITRF96 olması gerekmektedir.
Resim 4.26. GML Veri Dönüştürme Menüsü ekranı
73
Yardım Videoları Menüsü: Yardım Videoları Menüsü ile o an için işlemi
gerçekleştirilemeyen, yardım ihtiyacı duyulan menünün yardım videosu tıklanarak işlemin
nasıl yapılacağı izlenebilmektedir.
Resim 4.27. Yardım Videoları Menüsü ekranı
İLCAS’ta mevcut projelerden örnek görüntüler
Ekranda görüntülenmek istenen projeler Proje Sorgulama Menüsü veya CBS/CAS
Harita Menüleri aracılığıyla açılabilir. Aşağıda halihazır harita, imar planlama, jeolojik
etüd, altyapı uygulama, üstyapı uygulama ve dış kurum projelerinden örnekler
gösterilmektedir.
Aşağıda örnek bir halihazır harita projesi gösterilmektedir.
74
Resim 4.28. Halihazır harita projesi
Örneğin, projede alanı 120 m2 ve daha büyük olan evleri göster sorgulaması
yapıldığında, sorgulamaya uyan binalar taranarak aşağıdaki şekildeki gibi gösterilmektedir.
Aşağıda Resim 4.29’da örnek bir sorgulama sonucunun ekran görüntüsü
gösterilmektedir.
Resim 4.29. Halihazır harita projesi sorgulama sonucu
75
Aşağıda örnek bir imar planı projesi gösterilmektedir.
Resim 4.30. İmar planı projesi
Aşağıda örnek bir jeolojik - jeoteknik etüd projesi gösterilmektedir.
Resim 4.31. Jeolojik – Jeoteknik etüd projesi
76
Aşağıda örnek bir altyapı uygulama projesi gösterilmektedir.
Resim 4.32. Altyapı uygulama projesi
Sistemde kayıtlı üstyapı uygulama projelerinin koordinat bilgileri mevcut olup
projenin kuşbakışı halinin bir CAD programında çizilmemesinden dolayı projeler harita
ekranında sayısal olarak gösterilememektedir. Bu sebeple, inşası tamamlanan üstyapı
uygulama projeleri sistemde daire içinde gösterilmektedir.
Aşağıda örnek bir üstyapı uygulama projesi gösterilmektedir.
77
Resim 4.33. Üstyapı uygulama projesi
Diğer kurumlarla imzalanacak protokollerle, İLCAS’a ait veriler web servisler
aracılığıyla diğer kurumlar tarafından görülebilecek ve veri alışverişi sağlanabilecektir.
Buna örnek olarak aşağıda Resim 4.34’te Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı kurumsal
KVA’sı olan TVK’daki bir “Destekleme Projesi”nin İLCAS üzerindeki görüntüsü
gösterilmektedir.
Resim 4.34. Dış kurum projesi
78
4.5. İLCAS’ın Yararları
İLCAS’ın İller Bankası’na sağlayacağı yararlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
İller Bankası’nın konumsal veri altyapısının oluşturulması,
Güncel veriye kısa sürede ulaşılabilmesi,
Diğer kurumlarla veri paylaşımının sağlanması,
Diğer kurumların verilerine bürokratik süreçlere takılmadan kısa sürede
ulaşılabilmesi,
İller Bankası arşivinin dijital ortamda tutulması ve arşiv verilerine anında
ulaşılabilmesi,
Fiziki olarak tutulan arşiv verilerinin zamanla yıpranması, sel gibi felaketlerden ve
diğer nedenlerden dolayı kaybının önlenmesi,
İller Bankası arşivinin geleceğe temiz ve eksiksiz aktarılabilmesi,
Verilerin yedeklenmesinde vakit ve maliyetten kazanç sağlanması,
Hangi alanda hangi bölgeye (ya da şehre) ne kadar yatırım yapıldığının oransal
olarak ve sayılarla görülebilmesi,
Depolama alanı, haberleşme ve kırtasiye giderlerinden tasarruf sağlanması,
Projelerin daha hızlı ilerlemesini sağlayacağından kurum içi verimliliğin artması,
Projelerin sayısal halleri, pafta taramaları, ilgili yazışmalar gibi bütün verilerin
merkezi bir veri deposunda kayıt altına alınması ile veri yönetiminin daha sağlıklı
yapılabilmesi,
Veri yönetiminde vakit ve maliyetten kazanç sağlanması,
Bir işin yapımında bütün aşamalar sistem üzerinde görülebildiğinden hem iş akış
yönetiminin sağlanması, hem de tıkanan noktalara kısa süre içinde müdahale
edilebilmesi,
Yerel yönetimlerin taleplerini sistemden yapabilmesi ve böylece taleplerin en kısa
zamanda değerlendirilerek gerekli işlemlere başlanabilmesi,
Sistem, mobil cihazlarla da kullanılabileceğinden istenilen bilgiye her yerde ve kısa
sürede erişilebilmesi,
Sistem web servislerle TUCBS’ye entegre olabileceğinden UKVA’nın
oluşturulmasına katkı sağlayacaktır.
79
4.6. İLCAS’ta Karşılaşılan Sorunlar
Genellikle yeni oluşturulan sistemler başlangıçta sorunsuz ve eksiksiz olarak
görünseler de, sistem kullanılmaya başlandıkça sorunlarla karşılaşılır ve bu sorunların
giderilmesiyle sistem daha kullanışlı hale gelir.
İLCAS’ta test kullanım aşamasında bazı sorunlar fark edilmiş olup kullanıcıların
sistemi aktif olarak kullanmaya başlamasıyla farklı sorunların da görülebileceği
öngörülmektedir. Bir sistemin kullanıcı sayısı arttıkça eksiklikler daha kısa sürede fark
edilip sistem geliştirilebilir. Sistem test aşamasındayken Proje Yürütme Menüsündeki iş
akışları için her birimden/müdürlükten değişiklikler ve öneriler talep edilmiş olup
taleplerin birçoğu gerçekleştirilmiş ve diğerleri üzerinde de çalışmalar devam etmektedir.
Aşağıda kurum içi bütün kullanıcıların karşılaşabileceği ortak sorunlar yer
almaktadır:
Sistemde bulunan veriler sayısal - koordinat bilgileri ve sayısal olmayan - öznitelik
bilgileri ile birlikte tutulabilmektedir. Örneğin; bir içme suyu hattının sayısal
koordinatlı hali ekranda gösterilirken, aynı zamanda projede kullanılan borunun
uzunluk, çap, kalınlık vb. gibi öznitelik bilgileri de ekranda görülebilmektedir.
Ancak öznitelik bilgilerinin direkt olarak İLCAS üzerinden sisteme girilememesi
nedeniyle herhangi başka bir CBS programına ihtiyaç duyulmakta, dolayısıyla veri
girişi için kullanıcıların kurumda kullanılmayan başka bir programı kullanmaları
gerekmektedir.
Aşağıda Resim 4.35 ve 4.36’da bir atıksu projesindeki, hat ana toplayıcı ve bacaya
ait öznitelik bilgilerinin gösterildiği ekran görüntüleri yer almaktadır.
80
Resim 4.35. Hat ana toplayıcı objesinin öznitelik bilgileri (katman adı, ölçek, malzeme,
durum, eğim, boy, çap, alan, uzunluk bilgileri)
Resim 4.36. Baca objesinin öznitelik bilgileri (katman adı, ölçek, baca no, zemin kotu,
gelen akar kot, giden akar kot, derinlik, şut bilgileri )
Bir projeye / işe ait bütün bilgiler; ihale bilgileri, sözleşme bilgileri, hakedişler, iş
programı, yazışmalar ve kontrol aşamalarında yapılan işler de dahil bütün bilgiler
sisteme kaydedilmektedir. Ancak şu an İller Bankası’nda kullanılan İLBİS
sisteminde bir işe ait ihale ve sözleşme bilgileri, bankacılık ve muhasebe işlemleri;
81
EDYS sisteminde ise yazışma işlemleri yürütülmektedir. Bu durumda bir işe ait
bilgiler farklı sistemlerde mükerrer olarak kayıt altına alınmış olmaktadır. Bunun
sonucunda zaman, iş gücü, motivasyon kaybı ve aynı verinin birden fazla
depolanmasından doğan mali kayba neden olmaktadır.
İLCAS harita ekranında görüntülenen sayısal projedeki detaylar 18. ölçek
seviyesinden itibaren ortaya çıkmaktadır. Örneğin; sayısal projenin bütünü üzerinde
analiz yapılmak istendiğinde, proje 18. ölçek seviyesindeyken ekrana
sığmadığından, projenin bütününü görüntülemek için daha küçük ölçeklere
düşürmek gerekecek ve bu durumda projedeki detaylar ekranda kaybolacaktır.
Sayısal bir “Projeyi haritada göster” denildiğinde projenin sayısal hali İLCAS
harita ekranında açılmaktadır. Ancak nadiren bazı projelerde “Projeyi haritada
göster” denildiğinde proje ekrana gelmemekte, ekranda sadece Google uydu
haritası görülmektedir. Bu durum kullanıcıyı yanıltabilir, projenin sayısalı yokmuş
gibi düşündürtebilir. Oysaki bunun sebebi bazı projelerde projenin yer aldığı
katmanın otomatik olarak açılmamasıdır. Örneğin; harita ekranında görülmek
istenen jeolojik jeoteknik etüd projesinin hangi katmanda ya da katmanlarda
(Jeolojik etüd yerleşime uygunluk haritası, jeolojik etüd mühendislik haritası,
jeolojik etüd eğim haritası vb.) olduğu bilinip direkt o katmanların açılması veya
katmanların tek tek açılıp kontrol edilerek projenin bulunduğu katmanın tespit
edilmesi gerekmektedir. Ancak bu işlem zaman alıcı bir işlemdir.
Aşağıda Resim 4.37 ve Resim 4.38’de bu duruma örnek bir jeolojik jeoteknik etüd
projesinin ekran görüntüleri yer almaktadır.
82
Resim 4.37. Katmanları kapalı olan bir jeolojik jeoteknik etüd projesi
Resim 4.38. Katmanları açık jeolojik jeoteknik etüd projesi
Projeler çok fazla obje içerdiğinden “Projeyi haritada göster” denildiğinde sayısal
proje ekrana uzun bir sürede gelebilmektedir. Şu an test olarak kullanılan sistem
diğer kullanıcılara da açıldığında daha da yavaşlayabilir, hatta tıkanmalar meydana
gelebilir.
83
Harita ekranında zaman zaman sayısal bir proje ya da taranmış koordinatlı paftalar
incelenirken ekrana pembe kareler gelebilmektedir. Bu durum, o an için istenilen
veriye ulaşılmasını engellemektedir. Aşağıda Resim 4.39 ve Resim 4.40’da
karşılaşılan bazı pembe ekran hataları yer almaktadır.
Resim 4.39. Sayısal bir proje (halihazır harita projesi) incelenirken görülen pembe ekran
hatası
Resim 4.40. Taranmış pafta incelenirken görülen pembe ekran hatası
84
85
SONUÇ VE ÖNERİLER
Gelişen teknoloji ve değişen ihtiyaçlar günümüz insanını daha hızlı ve pratik
olmaya itmiştir. Bu nedenle birçok kurum, kuruluş ve kişinin ihtiyaç duyduğu konumsal
verilerin kullanımında, veri paylaşımı ve birlikte çalışabilirlik gibi kavramlar ortaya
çıkmıştır. Konumsal verilerin etkin olarak kullanıldığı CBS sistemleri, veri paylaşımı
konusunda maalesef yetersiz kalmıştır. Teknolojinin hızla gelişmesiyle teknik altyapının
yenilenmesi, verilerde standartlaşmanın sağlanması ve geliştirilen politikalarla CBS
sistemleri modernize edilebilmektedir. Bu modernizasyonla verilerin paylaşılabildiği ve
birlikte çalışabildiği günümüz KVA’ları ortaya çıkmaktadır. Kurumlar arası veri paylaşımı
ve farklı kurumlar tarafından üretilen verilerin aynı platformda çalışabilmesi, bir konumsal
verinin defalarca üretilmesinin önüne geçmektedir. Böylece ülkeler; zaman, insan gücü ve
mali alanlarda tasarruf sağlamaktadır.
KVA’lar tabandan tavana doğru piramit yapıda hiyerarşik bir büyüme
göstermektedir. Bu yapının temelini Kurumsal KVA oluşturmakta ve sırasıyla Yerel,
Bölgesel, Ulusal, Kıtasal ve Küresel KVA ile piramidin en üstüne ulaşılmaktadır. Piramit
yapının temelini oluşturması nedeniyle en fazla ve en çeşitli veriye sahip olan Kurumsal
KVA’lar piramidin üst halkaları için önem arz etmektedir. Bu sebeple sağlam, düzgün ve
sürdürülebilir bir yapıda oluşturulması gerekmektedir. İller Bankası Kurumsal KVA’sı
olan İLCAS; çeşitli alanlarda çok sayıda konumsal veri barındırması, uluslararası
konumsal veri standartlarına uygun olarak geliştirilmesi, verilerin kolay yönetilmesi,
geliştirilmeye açık olması ve sürdürülebilir yapısı ile Kurumsal KVA’lar için önemli bir
örnek teşkil etmektedir.
Bu çalışmada, bir Kurumsal KVA örneği olan İLCAS incelenmiştir. Verilerin
sisteme nasıl aktarıldığı, bir üst düzey KVA’ya nasıl iletildiği, sistemin özellikleri, işlevi,
önemi, gerekliliği, kurumsal ve ulusal bazda sağladığı faydalar gibi konular araştırılmıştır.
Ayrıca sistem analiz edilerek kullanıcı bazlı ve sistem bazlı karşılaşılan problemler
belirtilmiştir. Bu çalışma ile şu anda etkin olarak kullanılmayan İLCAS’ın, yüksek
performansla çalışması ve personel tarafından etkin şekilde kullanılarak İlbank’a
kazandırılması hedeflenmiştir. Çalışma aynı zamanda kurumsal düzeyde ideal bir KVA’nın
hangi özelliklere sahip olması gerektiği, sürdürülebilirliğin nasıl sağlanacağı, teknik
86
yapının nasıl olması gerektiği ve verilerin bir üst düzey KVA’ya nasıl aktarılabildiği gibi
konulara örnek olmaktadır.
İLCAS’ın aktif olarak kullanılması hem kurumsal bazda hem de ulusal bazda
birçok fayda sağlayacaktır. Türkiye’de konumsal veri üretiminde önemli bir kurum olan
İller Bankası için İLCAS gibi bir sistem ihtiyaçtır. Sistem sayesinde verilere daha hızlı
ulaşılacak ve işlemler daha kısa sürede gerçekleştirilebilecektir. Böylelikle zaman ve insan
gücünden kazanç sağlanacak, kurum içi verimlilik artacak ve bu kazanımlar mali kazancı
da beraberinde getirecektir. İlbank’a ait fiziksel arşiv de İLCAS üzerinde sayısal olarak
uzun yıllar boyunca korunabilecektir. İLCAS aynı zamanda konumsal veriyle çalışan diğer
kurumların dikkatini çekmekte ve şimdiden imzalanacak kurumlar arası protokoller
dahilinde İLCAS verilerine erişim talep edilmektedir. İLCAS kullanıcı sayısının artmasıyla
birçok kişi İlbank’ın faaliyet alanlarını daha yakından tanıyabilecek ve İlbank’ın verdiği
hizmetler daha fazla kişiye ulaşacaktır.
İLCAS, web servisler aracılığıyla TUCBS’ye güncel veri göndererek sisteme katkı
sağlayabilecektir. TUCBS’nin oluşturulmasıyla konumsal veriler üzerinden ulusal ölçekte
analizler yapılabilecek ve ulusal kararların alınmasında katkı sağlanacaktır. Özellikle
ülkemiz için önemli bir konu olan doğal afetlerin öncesinde alınacak tedbirler ve
sonrasında yapılacak müdahaleler ve atılacak adımlar TUCBS’nin katkısıyla daha doğru ve
hızlı olabilecektir. Ülkemiz TUCBS ile AB ülkelerinin oluşturmuş olduğu bölgesel
düzeyde KVA olan INSPIRE’a veya ileride oluşturulabilecek diğer üst düzey KVA’lara
kolayca entegre olabilecektir.
Uluslararası çalışmalar incelediğinde, ülkemizdeki UKVA çalışmalarının diğer
gelişmiş ülkelere nazaran geri kaldığı görülmektedir. Örneğin; gelişmiş ülkelerin
UKVA’larını 90’lı yıllarda kurmaya başladıkları, AB Üyesi ülkelerin bölgesel düzeyde bir
KVA (INSPIRE) kurduğu ve hatta küresel düzeyde bir KVA organizasyonu (GSDI)
olduğu görülmektedir. Ülkemizde ise 2003 yılından beri oluşturulmaya çalışılan TUCBS
günümüzde hala tamamlanabilmiş değildir. Bunun nedeni, konumsal veri üreten
kurumların birçoğunun Kurumsal KVA’larını henüz oluşturamamış olmalarıdır.
TUCBS’nin oluşturulması; ISO, OGC, INSPIRE gibi uluslararası standartlara uygun
olarak yapılan İLCAS gibi kurumsal KVA’ların TUCBS’ye entegrasyonu ile sağlanacaktır.
87
Bu çalışmayla İLCAS’ın kurumsal ve ulusal düzeyde ne kadar yararlı bir sistem
olacağı anlaşılmaktadır. Ancak henüz yeni bir sistem olan İLCAS’ın, her yeni sistemde
olduğu gibi bazı eksik yönleri olduğu da göz ardı edilmemesi gereken bir konudur.
Çalışmada, İLCAS’ta karşılaşılan sorunlar açıklanmış olup bu sorunların giderilmesine
dair bazı öneriler maddeler halinde aşağıda belirtilmiştir.
Sistemin test sunucuları üzerinden alınıp İller Bankası’nın sağlayacağı gerçek
sunucularla çalıştırılması süreci hızlandırılarak sistem aktif hale getirilmelidir.
Böylece hem sistemin gerçek performansı görülebilecek hem de kurumlar arası
veri alışverişi gerçekleştirilebilecektir.
İLCAS, İlbank’ın ilgili birimlerinin iş akışlarına dahil edilebilir. Bu sayede
sistemin personel tarafından aktif bir şekilde kullanımı sağlanabilecektir.
Aynı verinin farklı sistemler üzerinde tutulmasının zaman ve kaynak israfına
neden olduğu, personel motivasyonunu da olumsuz yönde etkilediği
görülmektedir. Bu nedenle İLBİS ve EDYS sistemleri ile İLCAS arasında
entegrasyon sağlanabilir ve aynı verinin mükerrer olarak farklı sistemler
üzerinde tutulmasının önüne geçilebilir.
İlgili İlbank Genel Müdürlük birimlerine bağlı personelle yapılan, sistemin
iyileştirilmesi ve ihtiyaçlara yönelik düzenlenmesi çalışmaları Bölge
Müdürlükleri düzeyinde de yaygınlaştırılabilir. Böylece hem sistemin
geliştirilmesine katkı sağlanabilecek hem de gerçek sunucularla kullanıma
geçilmeden önce doğabilecek bazı aksaklıklar önlenebilecektir.
Projelerin İLCAS harita ekranında daha hızlı görüntülenebilmesinin sağlanması
kapsamında, daha fazla veriyi daha hızlı işleyebilen ve yeni bir teknoloji olan
“Büyük Veri (Big Data) Platformları” nın İLCAS’ta kullanılabilirliği
araştırılabilir.
Zaman zaman ortaya çıkarak ekrandaki verinin görülmesini engelleyen, “pembe
ekran hatası” nın nedeni araştırılmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır.
İLCAS kullanıcı eğitimlerinin sayısı arttırılarak daha fazla personelin eğitim
alması sağlanabilir.
88
89
KAYNAKLAR
1. Cömert, Ç., (1996), Ulusal Konumsal Veri Altyapısı İçin Veri Değişim Standardının
Belirlenmesi, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Trabzon.
2. Akıncı, H., (2006), Ulusal Konumsal Veri Altyapılarının Web Servisleri İle
Gerçekleştirilmesi: Mevcut Durum Analizi ve Gelecek Yönelimlerin Belirlenmesi,
Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
3. Emem, O., (2007), Mekansal Veri ve Bilgi Altyapısının Uygulamalı Olarak
Geliştirilmesi, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
İstanbul.
4. Aydınoğlu, A. Ç., (2009), Türkiye İçin Coğrafi Veri Değişim Modelinin Geliştirilmesi,
Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
5. Nalcı, İ., (2011), Türkiye İçin Ulusal Mekansal Veri Altyapısı Önerisi, Doktora Tezi,
İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
6. Rajabifard, A., Williamson, P.I., Holland, P. and Johnstone, G., (13-15 March 2000),
From Local To Global SDI Initiatives: A Pyramid of Building Blocks, 4th Global
Spatial Data Infrastructure Conference, Cape Town, South Africa.
7. Kara, G., (2013), Ulusal Konumsal Veri Altyapılarında Semantik Veri Tanımlama
Çatısı, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
8. Taktak, F., (2013), UKVA Kapsamında Sosyal/Örgütsel Ağ Analizi, Doktora Tezi, Yıldız
Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
9. Crompvoets, J., Bregt, A., (2003), World Status of National Spatial Data
Clearinghouses, URISA Journal • Vol. 15, APA I, P. 43-50.
10. Aydınoğlu, A.Ç., DeMaeyer, Ph., Yomralıoğlu, T., (28 Mart-1 Nisan 2005), Avrupa’da
Konumsal Veri Altyapısı Politikaları, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası
10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara.
11. Aydınoğlu, A.Ç. ve Yomralıoğlu, T., (2006), AB Sürecinde Türkiye’de Bölgesel-Yerel
Ölçekte Konumsal Veri Kalitesinin İrdelenmesi, TÜİK, İstatistik Araştırma
Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2006.
12. Aydınoğlu, A.Ç. ve Yomralıoğlu, T., (2011) Coğrafi Bilgi Teknolojileri, Standard
Ekonomik ve Teknik Dergi, Eylül 2011, s.39-44.
13. Akıncı, H. ve Cömert, Ç., (11-15 Mayıs 2009), Tucbs Ve Inspıre Teknik Mimarisi,
TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik
Kurultayı, Ankara.
14. Batuk, F., Öztürk, D. ve Emem, O., (2007), Türkiye Ulusal Konumsal Veri Altyapısı
İçin Temel Veriler, HKMO, Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetim Dergisi, 2007/1,
Sayı 96.
90
15. Güney, C., Çelik. R.N., Doğru, A.O., Basaraner, M. ve Uluğtekin, N., (11- 15 Mayıs
2009), Global Ölçekte Ulusal Mekansal Birlikte Çalışamazlık, TMMOB Harita ve
Kadastro Mühendisleri Odası 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara.
16. Aydınoğlu, A.Ç., (2009), Türkiye İçin Coğrafi Veri Değişim Modelinin Geliştirilmesi,
KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
17. Taktak, F. ve Demir, H., (25-28 Mart 2015), Ulusal Konumsal Veri Altyapısına Geçiş
Sürecinde Kurumlarda Bilgi Teknolojileri Kullanımı: Uşak Örneği, TMMOB Harita ve
Kadastro Mühendisleri Odası, 15. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara.
18. Pira Int., (2000), Commercial Exploitation of Europe’s Public Sector Information,
Luxembourg: EC DG INFSO.
19. McLaughin and Nichols, S., (1992), Building the national spatial data infrastructure,
Computing Canada, 1, 24.
20. Williamson, I., Rajabifard, A. and Feeney, M.F., 2003, Developing Spatial Data
Infrastructures From concept to reality, Newyork, Taylor&Francis Press.
21. Yomralıoğlu, T., (2005), Coğrafi Bilgi Sistemleri, 3. Baskı, Trabzon.
22. Burrough, P.A., (1986), Principles of Geographical Information Systemsfor Land
Resources Assessment, Clarendon Press, Oxford.
23. Devine, H. and Field, R., (1986), The gist of GIS, Journel of Forest, August, 17-22.
24. ESRI, (1987), Arc/Info Programmers Manual, ESRI Inc., Redlands, USA.
25. Star, J. and Estes, J., (1990), Geographical Information Systems: An Introduction,
Prentice Hall, New Jersey.
26. Association of Geographic Information (AGI), GIS Dictionary, (1991), Association for
Geographical Information Standards Commitee Publication, UK.
27. Yomralıoğlu, T. ve Çelik, K., (18- 20 Ekim 1994), GIS, 1. Ulusal Coğrafi Bilgi
Sistemleri Sempozyumu, Trabzon, Bildiriler Kitabı, 21-32
28. Banger, G.,Yomralıoğlu, T., Cömert, Ç., Demir, O. ve Çelik, K., (18-20 Ekim 1994),
Bilgi Sistemlerine Genel Bir Bakış ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Bilgi Sistemi, 1.
Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Trabzon, Bildiriler Kitabı, 1-10
29. McLaughlin, J.D.,Nichols, S.E., (1986), Parcel-Based Land Information Systems,
Department of Surveying Engineering Publication, UNB.
30 Sarı, N.İ., (2011), Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi, TAKBİS'in Riskleri, Sorunları ve
Çözüm Önerileri, TKGM Müfettiş Yardımcılığı Yetiştirme Programı Araştırma
Çalışması.
31 Sönmez, E., (2006), Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Veri Transfer Standartları, Yüksek
Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
91
32 Tufan, T., (2011), Ortofoto Harta Üretimi Ve Coğrafi Bilgi Sisteminde Veri Kaynağı
Olarak Kullanımının Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü, Konya.
33 İnternet: Raster Data Görüntüsü, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fdesktop.arcgis.com%2Fen%2
Farcmap%2F10.3%2Fmanage-data%2Fraster-and-images%2Fwhat-is-raster-
data.htm&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
34 İnternet: Zeydan, Ö., Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fcevre.beun.edu.tr%2Fzeydan
%2Fcbs-ua%2Fcbs-ua-01.pdf&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
35 İnternet: CBS’nin Türkiye’deki Tarihsel Kronolojisi, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Fwww.cyber-
warrior.org%2Fforum%2Fcbsnin-turkiyedeki-tarihsel-
kronolojisi_364655%2C0.cwx&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
36 Yavuzaslan, Ç., (2016), Üretilen Proje Ve Sayısal İşletme Planlarının Coğrafi Bilgi
Sistemi İle Entegrasyonu Ve Kullanımına Yönelik Değerlendirmeler, Kanalizasyon
Projesi Örneği, İlbank A.Ş. Uzmanlık Tezi, Ankara.
37 İnternet: CBS’nin Bileşenleri resmi, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fportal.netcad.com.tr%2Fpages
%2Fviewpage.action%3FpageId%3D106727037&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi:
08.10.2016
38 İnternet: Düzgün, H. Ş., Coğrafi Bilgi Sistemlerine Giriş, Ulusal Açık Ders
Malzemeleri Konsorsiyumu, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.acikders.org.tr%2Fplugi
nfile.php%2F689%2Fmod_resource%2Fcontent%2F2%2FUnite1_giris_guncel.pdf&dat
e=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
39 Koluaçık, O., Organize Sanayi Bölgelerinde CBS Uygulamaları, Kalkınmada Anahtar
Verimlilik Dergisi, Eylül 2015, Sayı:321, Sayfa:12-15.
40 İller Bankası A.Ş., İller Bankası Coğrafi Arşiv ve Bilgi Sistemi (İL-CAS) Teknik
Şartnamesi, 2013.
41 İnternet: Altyapı tanımı, Vikipedi, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2
FAltyap%25C4%25B1+&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
42 İnternet: Hiyerarşi tanımı, Vikipedi, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2
FHiyerar%25C5%259Fi&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
43 Türksat ve İTÜ, (2012), Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Standartları
Belirlenmesi Projesi: TUCBS Metaveri İlke Ve Esaslarının Belirlenmesi, Coğrafi Bilgi
Sistemleri Genel Müdürlüğü.
44 Van Loenen, B., (2006), Developing Geographic Information Infrastructure The Role
of Information Policies, Doktora Tezi, Delft University of Technology, Hollanda
92
45 Nebert, D.D., (2004), Developing Spatial Data Infrastructures:The SDI Cookbook
Version 2, GSDI.
46 İnternet: TUCBS Temel ve Tematik Veri Temaları, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel
Müdürlüğü, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.csb.gov.tr%2Fdb%2Fcb
s%2Feditordosya%2FTUCBStanitim1.pdf&date=2016-11-19 Son Erişim Tarihi:
19.11.2016
47 McLaughlin, J. ve S. Nichols, (1994), Developing a National Spatial Data
Infrastructure, Journal of Surveying Engineering, 120 (2), 62-76.
48 DTI, (2005), The Empirical Economics of Standards, DTI Economics Paper No. 12,
(www.bis.gov.uk/files/file9655.pdf, alındığı tarih 14.05.2010).)
49 Craglia M., Johnston A., (29 April–1 May 2004), Assessing the impacts of spatial data
infrastructures: methods and gaps, In Proceedings of the 7th Agile Conference on
Geographic Information Science, Heraklion, Yunanistan, 17–26
50 De Man E.W.H, (2006), Understanding SDI; complexity and institutionalization,
International Journal of Geographical Information Science Vol. 20, No. 3, Mart 2006,
329–343
51 İlbey, A., (2012), Mekansal Veri Standartlarının Uygulanması, Tapu ve Kadastro
Uzmanlık Tezi, Ankara.
52 Car, A. (1997), Hierarchical Spatial Reasoning: Theoretical Consideration and its
Application to Modeling Wayfinding, PhD thesis, Department of Geoinformation,
Technical University Vienna, 1997.
53 Simon, H. A. (1973), 'The Organisation of Complex Systems', In Hierarchy Theory,
Pattee H. (Eds.), pp. 1-27 (New York: Braziller).
54 Emem, O. ve Batuk, F., (28 Mart - 1 Nisan 2005), Dünya Ve Ülkemizde Mekansal Veri
Ve Bilgi Altyapısına Yönelim Ve İhtiyaçların Belirlenmesi, TMMOB Harita ve Kadastro
Mühendisleri Odası 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara.
55 İnternet: Ulusal Veri Değişim Formatı, Vikipedi, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2
FUlusal_Veri_De%25C4%259Fi%25C5%259Fim_Format%25C4%25B1+&date=2016
-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
56 Chan, T. O. and Williamson, I. P. (1999), The different identities of GIS and GIS
diffusion, International Journal of Geographical Information Science, 13:3, 267-281.
57 Rajabifard, A., Chan, T.O. and Williamson, I.P. (1999), 'The Nature of Regional Spatial
Data Infrastructures', Proceedings of the AURISA’ 99, Blue Mountain, NSW.
58 Aytekin, G., (2007), Coğrafi Bilgi Sisteminde Vektör Veri Standartları ve VMAP2
Üretimi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya.
59 Sad, L. (2003), Spatial Data Infrastructures in Europe: State of play. Belgium
93
60 İnternet: Koluaçık, O., Organıze Sanayı Bölgelerınde Coğrafi Bilgi Sistemleri
Uygulamaları; Anadolu OSB Örneği, Kalkınmada Anahtar Verimlilik Dergisi, Eylül
2015, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Fanahtar.sanayi.gov.tr%2Ftr
%2Fnews%2Forganize-sanayi-bolgelerinde-cografi-bilgi-sistemleri-uygulamalari-
anadolu-osb-ornegi%2F2117&date=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
61 Bank, E., Mutlu, B.B., OGC Standartlarının TUCBS ve Birlikte Çalışabilirlik Açısından
Değerlendirilmesi, TMMOB CBS Kongresi, 31 Ekim-4 Kasım 2011, Antalya.
62 İnternet: ISO/TC 211 Üye Sayıları, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.isotc211.org%2F+&date
=2016-10-08 Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
63 Yomralıoğlu, T., Aydınoğlu, A.Ç., Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi (TUCBS) Ve
BB’ler İçın Coğrafi Veri Altyapısı, Yeni (6360) Büyükşehir Yasası Ve Arazi Yönetimi,
IV. Arazi Yönetimi Çalıştayı, 12 – 13 Mayıs 2014, KTÜ, Trabzon.
64 İnternet: Türkiye Ulusal Coğrafi Veri Portalı Giriş Ekranı resmi, URL:
https://metaveri.geoportal.gov.tr/ Son Erişim Tarihi: 08.10.2016
65 Aydınoğlu, A.Ç., Coğrafi Bilgi Teknolojilerindeki Gelişmeler Işığında Stratejilerin
Belirlenmesi, Dünya CBS Günü 2015, 18-19 Kasım 2015, Congresium, Ankara.
66 İnternet: İlbank personel sayısını gösteren rapor, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Fwww.tbb.org.tr%2Ftr%2Fba
nkacilik%2Fbanka-ve-sektor-bilgileri%2Fistatistiki-raporlar%2F59&date=2016-11-19
Son Erişim Tarihi: 19.11.2016
67 İnternet: Web Servis tanımları, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=https%3A%2F%2Fcbsuygulama.wordpress.com
%2F2013%2F11%2F28%2Fogc-web-servisleri-wms-wfs-wcs%2F&date=2016-10-10
Son Erişim Tarihi: 10.10.2016
68 İnternet: Metaveri, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, URL:
http://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fwww.csb.gov.tr%2Fdb%2Fcb
s%2Fwebmenu%2Fwebmenu57135.pdf&date=2016-11-19 Son Erişim Tarihi:
19.11.2016
69 Taşdelen, A., İLCAS Tanıtım Sunusu, Ağustos 2014, İlbank A.Ş., Trabzon.
94
95
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Soyadı, adı : YILMAZ DEMİRTAŞ, Burcu
Uyruğu : T.C.
Doğum tarihi ve yeri : 23.01.1988 Ankara
Medeni hali : Evli
Telefon : 0312 303 36 43
e-mail : burcuy@ilbank.gov.tr
Eğitim
Derece Eğitim Birimi Mezuniyet Tarihi
Yüksek lisans Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Devam ediyor.
Lisans Selçuk Üniversitesi Harita Mühendisliği 2012
Lise Eryaman Yabancı Dil Ağırlıklı Lisesi 2006
İş Deneyimi
Yıl Yer Görev
2013- İLBANK A.Ş. Teknik Uzman Yrd.
Yabancı Dil
İngilizce
Hobiler
Doğa yürüyüşü yapmak, belgesel ve film izlemek.
Recommended