MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

1MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

Historian zehar asko izan dira materiaren eta atomoaren inguruan kaleratutako teoriak.

Guk XIX.mendean ATOMOaren eta GASEN

EGONKORTASUNAren inguruan izandako teoriak azalduko ditugu.

2MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

DEMOKRITO

Atomoaren aipamena egiten lehena DEMOKRITO izan zen

Demokrito, Grezia (K.a. 460-370) Materia gehiago zatitu ezin

daitezkeen zatitxo txiki-txikiz osaturik dago.

3MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

1803 •DALTONen teoria atomikoa

1897 •THOMSONen teoria atomikoa

1911 •RUTHERFORDen teoria atomikoa

1913 •BOHRen teoria atomikoa

1916 •SOMMERFELDen teoria atomikoa

1926 •SCHRÖDINGERen teoria atomikoa

4MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 5

JOHN DALTON(1766-1844)

Ingalaterrako kimikaria, fisikaria eta meteorologoa izen zen.

Nabarmendu zen: Teoria atomiko modernoa garatzeko aitzindaria izateagatik

Koloreak bereizteko ezintasunaren inguruan egindako lanagatik (daltonismoa deituta bere homenez)

DALTONEN TEORIA ATOMIKOA

1. postulatua

Materia etena da. Partikula material independenteek osatzen dute, eta atomo izena dute partikula horiek; zatiezinak dira.

6MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

2.postulatua

Elementu bereko atomoak berdinak dira, bai masari eta baita ezaugarri fisiko eta kimikoei dagokienez ere.

7MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

3.postulatua

Elementu ezberdinetako atomoak ezberdinak dira masari eta gainerako propietateei dagokienez

8MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

4.postulatua

Elementu konposatuak elementu jakin batzuen atomoen loturari esker sortzen dira, zenbakizko erlazio erraz baten bitartez

9MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

10MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

http://www.youtube.com/watch?v=e7xG3TvepUQ

GASEN EROANKORTASUN

ELEKTRIKOA

11MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

XIX.mendearen erdialdean ikertzen hasi zen

Izpi katodikoak

12MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 13

IZPI KATODIKOAK

urte askotan zehar

TELEBISTetan gaur egun

ZIENTZIANZIENTZIAN

PROTOIEN ETA ELEKTROIEN

AURKIKUNTZA

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 14

GASAK ISOLATZAILE

IA PERFEKTUAK DIRA

XIX.mendean

Zientzilariek presio nahiko txikian eta potentzial-diferentzia handiaren eraginpean jarri zituztenean, korrontea pasatzen zelan ikusi zuten.

horretarako

DESKARGA-HODIAK

P<0,1 izanikKorrontearen igaroketarekin batera luminiszentzia bat nabaritzen da katodoaren aurkako muturrean

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 15

IZPI KATODIKOAKGEISSIER-rek izpi katodikoen hodiaren antzeko zerbait egin

bazuen ere, 1875.urtean CROOKES-ek diseinatutako da benetan ezaguna.

WILLIAM CROOKESXIX.Mendeko Europako zientzilari garrantzitsuenetako bat izan kimiko ingelesa da.

Bere aurkikuntzen artean:1. Talio elementu metalikoa aurkitu

zuen.2. Zilarra eta urrea beraien

minelaretatik banatzeko sistema.3. Crookes hodia

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 16

CROOKES-EN HODIA Hermetikoki itxitako beirazko hodia da.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 17

IZPI KATODIKOAK Ezaugarriak:

• Katodo 1• 2 anodo• Boltaje baxuko iturria

(A) katodo beroarekin konektatuta dago (C)

• Boltaje handiko iturria, ordea, fosforoz estailitako anodora konektatuta dago.

Maskara (M) katodoarekin konektatuta dago eta bere irudia fosforoan itzaltzen da.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 18

MALTAKO GURUTZEA

CROOKek Zinkeko pieza hau erabili zuen:

• Izpiak lerro zuzenean erradiatzen direla egiaztatzeko.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 19

IZPI KATODIKOEN EZAUGARRIAK

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 20

1

Katodotik lerro zuzenean urruntzen ziren partikulak edo erradiazioak ziren, hodiaren hondoan anodoaren itzala ikusten baitzen. Horregatik, IZPI KATODIKOak deitu zitzaien.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 21

LABORATEGIKOAK

1.ezaugarria azaltzeko irudia

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 22

2Energia zinetiko handikoak ziren, haien bidean pala-gurpil bat jarriz gero, birarazi egiten baitzuten. Horrek partikula materialak zirela adierazten zuen, eta ez erradiazioak.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 23

2.ezaugarria azaltzeko bideoa

http://www.youtube.com/watch?v=F9-RRwJmNAs&feature=fvsr

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 24

LABORATEGIKOAEzaugarria konpobratzeko beste izpi katodiko bat:

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 25

3Karga nebatiboko korronte elektrikoaren modura jokatzen zuten, kanpotik eremu elektriko bat aplikatuz gero xafla positiborantz desbideratzen baitziren.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 26

3.ezaugarria azaltzeko bideoa

http://www.youtube.com/watch?v=7YHwMWcxeX8&feature=related

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 27

4 Lorturiko emaitzek ez zuten zerikusirik hodian sartutako gasaren izaerarekin

28MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

LABURPENAhttp://www.youtube.com/watch?v=e7xG3TvepUQ

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 29

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 30

Kanal Izpiak

31MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 32

Deskarga-hodietan gertatzen den fenomenoa zehatzago aztertzeko, E. Goldstein fisikari alemanak zuloak zituen katodo bat erabili zuen.

Eugen Goldstein

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 33

1886 Anodotik zetorren beste erradiazio mota bat detektatu zuen

KANAL-IZPIAK

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 34

XX.Mendea KANAL-IZPIen ezaugarriak

1. Deskarga-hodian dagoen gasaren izaeraren araberako masa duten partikulak dira.

2. Elektroiak baino masa askoz handiago dute.

3. Karga positiboko korronte elektrikoaren antzera jokatzen dute.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 35

KANALIZPIAK

ZULODUN KATODOA

ANODOA

ELEKTROIA (1897)

36MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

GEORGE STONEY (1891)

George Stoneyk atomoak KARGA POSITIBO eta NEGATIBOAk zituztela zioen hipotesia bota zuen, eta karga negatibo hoiei “ELEKTROI” izena eman zien.

37MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

J.J. Thomson (1856-1940)

• Izpi katodikoak partikula negatiboz osatuta daude.

• Partikula horiek ez dute gasaren izaerarekin zerikusirik

• Izpia katodikoak partikula negatiboz osatuta daude.

• Partikula horien izaerak ez du hodiko gasaren izaerarekin zerikusirik.

ELEKTROIAK Materia ororen funtsezko partikula osatzaileak.

ondorioztatu

38MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

R. MILLIKAN 1911

esperi

mental

ki

ELEKTROIAREN KARGAREN

balioa kuantifikatu

zuen

39MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

MILLIKANen esperimentua

http://www.youtube.com/watch?v=XMfYHag7Liw

Oli tantaren esperimentua

40MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

ONDORIOA

Elektroiaren karga: -e = -1,602 189 . 10-19 C

Elektroiaren masa: me = 9,109534 . 10-31 Kg

Datu hori eta lehenagoko beste batzuk erabiliz

KARGA NEGATIBOKO PARTIKULA

AZPIATOMIKOAK DAUDE

Zienzilariak bultzatu

KARGA POSITIBOKO PARTIKULA AZPIATOMIKOAK

BILATZERA41MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

PROTOIA (1914)42MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 43

KANAL-IZPIen partikulen artetik

masarik txikiena dutenak

Elementu arinenari dagokio HIDROGENOari

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 44

Partikula horien KARGA eta ELETROIARENa baino absolutu BEREKOAK

Masa DESBERDINEKOAK

horregatikHidrogeno-nukleoa atomoaren beste oinarrizko partikula bat da:

PROTOIA

45MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

ONDORIOA

Protoiaren karga: +e= +1,602 189 . 10-19 C Protoiaren masa: mp = 1,672 649 . 10 -27 C

Protoiaren masa elektroiarena baino 1840 baino aldiz handiagoa.

THOMSON-en eredu atomikoa

46MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

J.J. THOMSON-ek EREDU ATOMIKO bat proposatu zuen:

Atomoa dentsitate UNIFORMEKOA da.

Karga POSITIBOKO MASA ESFERIKO batean tinkaturik daude ELEKTROIak.

47MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

ATOMOAREN EGITURA PLUMCAKE BATEN ITXURA

Ereduak izpi katodikoen eta kanal-izpien izaera azaltzeko balio izan zuen:

1

2

IZPI KATODIKOAK ELEKTROIz osaturik daude

(horiek edozein elementuren atomoren parte osatzaile baitira)

KANAL-IZPIAK atomotik elektroi bat askatzean geratzen diren

HONDAR POSITIBOez osatuta daude.

MULTZOA NEUTROA

EGONKORRA

48MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

ATOMOA ZATIEZINA

ELEKTROIA

NUKLEOA

ORBITAK

DEMOKRITO

DALTON

THOMSON

49MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

LABURPENA50MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 51

IZPI KATODIKOAK

Barruan gasa duen deskarga-hodi baten

barne-presioa murriztu elektrodoen arteko potentzial-diferentziala handitu

Deskarga elektriko bat gertatzen da, izpi gisa, katodotik anodorantz izpi horiei IZPI KATODIKOAK esaten zaie, katodoan sortzen direlako.

ELEKTROIA (-e)

52MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

Karga negatibodun (-e =-1,602 189 . 10-19 C ) partikula azpiatomikoak dira.

Oso masa txikia dute (me = 9,109534 . 10-31 Kg )

Izpi katodikoen osagaiak dira

Beraien mugimenduak korronte elektrikoa sortzen du.

KANAL-IZPIAK

35MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA

Hodiak zer motatako gasa duen barruan, halakoak izango dira katodoaren atzean agertzen diren partikulen karga eta masa.

Gasa hidrogenoa bada, partikula positiboek elektroiak adinako karga dute, baina askoz masa handiagoa.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 54

PROTOIA (p+ )Karga positibodun partikula azpiatomikoak

Elektroiak baino 1837 aldiz masa gehiago dute:mp = 1,672 649 . 10 -27 C

Beraien karga:+e= +1,602 189 . 10-19 CHidrogenoaren kasuan, kanal-izpiak karga positiboko partikulez osatuta daude.

MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA 55

THOMSON-en TEORIA ATOMIKOAThomsonen (1856-1940) eredu atomikoaren arabera, karga positibodun esfera batek osatzen du atomoa. Esfera horretan dago atomoaren zatirik handiena, eta bertan daude elektroiak sartuta.

Egileak:Leire CañonZihara JainagaGorka MadariagaNaroa Lauzirika

56MATERIAREN IZAERA ELEKTRIKOA