View
12
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
MESLEKİKANSERLER
1
insanlardaki kanserlerin büyük bölümünün
(%80 kadarı)
çevresel etkiler ve yaşam biçimi özellikleri
sonucu meydana geldiği bilinmektedir.
2
Bu faktörler arasında en büyük payı:
sigara içilmesi ve
beslenme ile ilgili hatalı uygulamalar almaktadır.
Kanserin nedenleri arasında mesleksel faktörlerin
de rolü vardır.
İnsanlardaki kanserlerin %4-8 kadarı çalışma
sırasında karşılaşılan faktörlerin etkisi ile meydana
gelmektedir.
3
Percival Pott (1713-1788)
1775 yılında Londra’daki baca işçilerinde skrotum kanserine
yol açan etkeni belirlemiştir.
Bu dönemde baca işçileri 5
yaşında çalışmaya başlıyorlar ve skrotum kanseri de meslek
yaşamlarının sonuna doğru, yaklaşık 30 yaş civarında
ortaya çıkıyordu.
1775 yılında bu çalışma yapılmış olmasına rağmen ilk yasal düzenleme 1840 yılında
çıkarılmış ve 10 yaşın altındaki çocukların baca temizleme
işlerinde çalışması yasaklanmıştır.
4
Percival Pott tarafından bu bilginin ortaya konmasından 150
yıl kadar sonra, 1932 yılında bu kansere yol açan kimyasal
etken (katran; 1-2 dibenz antrasen) ilk kimyasal kanserojen
madde olarak tanımlanmıştır.
5
-1895yılında Rehn, boya sanayiinde çalışanlar arasında mesane
kanserinin sık görüldüğüne işaret etmiştir.
-1950 ve izleyen yıllarda Case ve arkadaşlarının
yaptıkları çalışmalar sonunda,
mesane kanserine neden olan
maddenin naftil amin olduğu ortaya konmuştur.
6
Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC)
Çeşitli toplumlarda epidemiyolojik çalışmalar ve
laboratuarlarda fiziksel, kimyasal, biyolojik konularda çeşitli
araştırmalar yapmaktadır.
Bu çalışmaların sonucunda kanser oluşumunda rolü olan
etkenler, kanserin meydana gelmesindeki etkileri bakımından
çeşitli gruplara ayrılmıştır.
7
Bir madde ile ilgili olarak laboratuar çalışmalarında,
doku kültürlerinde, hayvan deneylerinde
kanserojen özellik bakımından yeterli bulgu
saptanmışsa ve insanda kanser meydana gelmesi
bakımından da yeterli epidemiyolojik kanıt
elde dilmişse, bu maddeler “kesin kanser yapan
maddeler” olarak adlandırılmıştır.
8
Laboratuvar ortamında ve hayvan deneylerinde yeterli kanıt
elde edilmiş olmakla birlikte insanda kanser meydana gelmesi
bakımından yeterli epidemiyolojik kanıt bulunamamışsa, bu
maddeler “muhtemel kanserojen” olarak,
Hayvan deneyleri ve laboratuar çalışmaları bakımından da
kuşkulu bulgular varsa bu maddeler de “şüpheli kanserojen”
olarak gruplandırılmıştır.
9
Kanserojen Özellikler Bakımında IARC Tarafından Yapılan Sınıflandırma
Grup Kanserojen Özellik
Grup 1 : İnsanda kanserojen
Grup 2A : İnsanda muhtemelen kanserojen
Grup 2B : İnsanda şüpheli kanserojen
Grup 3 : İnsanda kanserojen olarak sınıflandırılamaz
Grup 4 : Muhtemelen insanda kanserojen değil
10
Kanserin meslekle olası ilişkisini değerlendirmek için 7 soru;
1.Etken insanlar için kanserojen mi?
2.Maruziyet etkenin alınımına neden olabilir mi?
3.Maruziyetin yoğunluğu ve şiddeti nedir?
4.Etken bu lokalizasyonda ve bu hücre tipinde kansere neden oluyor mu?
5.Kanserin yerleşimi, etkenin alınma yoluyla tutarlı mı?
6.Maruziyetin başlangıcı ile kanser oluşumu arasında geçen süre uyumlu mu?
7.Kişide kanser gelişimine katkıda bulunabilecek başka risk faktörleri de var mı?
MESLEKİ KANSERLERİN TANISI
1. Öykü:
Ayrıntılı meslek öyküsü
Çalışma süresi
Çalışılan ortamın özellikleri
Ortamdaki sağlık riskleri
Etkene maruziyetin gösterilmesi
2. Hastanın Yaşı:
Genç bir işçide kanser görülmesi
3. Çalışma ortamında kanser veya etkenle ilişkili başka olguların varlığı.
MESLEKİ KANSERLERİN TANISI
Periyodik muayenelerde Hedef organa yönelik biyolojik monitorizasyon ve tarama testleri yapılmalıdır.
Akciğer kanseri: Akciğer grafisi, spiral BT, balgam sitolojisi
Mezotelyoma: Akciğer grafisi, YRBT
Silika ilişkili akciğer kanseri: Akciğer grafisi, YRBT
Mesane kanseri: İdrarda kan, idrar sitolojisi
Cild kanseri: Fizik muayene
Karaciğer kanseri: α-fetoprotein
Ciddi maruziyet öyküsü olanlarda, bu tarama testleri ileri yaşlara kadar sürdürülmeldir.
MESLEKİ KANSERLERİN TANISI
İşkolu Kanser Türü Etken
Tarım,orman,balıkçılık
Deri,akciğer,dudak U.v.,arsenikli pestisid
Madencilik Deri,akciğer,lösemi Arsenik,radon,asbest
Petrol endüstrisi Deri, skrotum Aromatik hidrokarbon
Metal endüstrisi Akciğer, solunum yolları Arsenik,krom,nikel
Ulaştırma,Gemi yapımı
Akciğer, mezotelyoma Asbest
Kimya endüstrisi Akciğer, karaciğer,sinus,mesane
Krom,nikel,vinilklorür
Kok üretimi Akciğer, mesane Benzpiren,naftil amin
Lastik sanayi Mesane, lösemi Benzen
14
15
İşkolu Kanser Türü Etken
İnşaat sanayi Akciğer, mezotelyoma Asbest
Deri,ayakkabı Lösemi, burun boşluğu Benzen
Sağlık Lösemi,akciğer Radyasyon,antikanser ilaçlar
Asfalt yol yapımı Akciğer Benzpiren
Pestisid üretimi Akciğer, cilt Arsenik
Asbestli malzeme üretimi
Akciğer,mezotelyoma Asbest
MESLEKSEL KANSERE YOL AÇAN MADDELERDEN ÖRNEKLER:
ASBEST: Akciğer kanseri ve mezotelyoma etkeni olarakmesleksel kanser nedenleri arasında asbestin önemli yeri vardır.
Dış etkenlere dayanıklı oluşu ve yalıtkan özelliği nedeniyle
yüzlerce değişik alanda kullanılmaktadır.
Serpantin (uzun ve kıvrımlı lif yapısında) ve amfibol (düz ve
kısa lif yapısında)
Havada bulunan asbest liflerinin solunması sonucu
akciğerlere giren lifler akciğer kanserine neden olduğu gibi,
plevral ve peritoneal mezotelyomaya da yol açar.
Asbestin insanda kanser yaptığı konusundaki bilgiler ilk kez
1935 yılında ortaya çıkmıştır.
16
İngiltere’de 1955 yılında Dr. Doll ve arkadaşları, ikinci
dünya savaşı yıllarında gemi yapım ve onarımı işlerinde çalışan
kişilerde ve asbetli tekstil işlerinde çalışanlar arasında akciğer
kanseri görülme sıklığının genel topluma göre 14 kat fazla
olduğunu ortaya koymuşlardır.
Asbestin mezotelyomaya da neden olduğu 1960 yılında
saptanmıştır.
Asbest ve sigara içilmesi bir arada olduğunda akciğer
kanseri riski, bu etkenlerin yol açtığı risklerin toplamından daha
fazladır, asbest ve sigara içilmesi birbirinin etkisini artırıcı rol
oynamaktadır
17
Asbestle ilgili işlerde çalışanlarda akciğer kanseri gelişmesi için genellikle
20 yıl veya daha uzun bir süre geçmesi gerekmektedir.
Asbestin kanser yapıcı etkisi ortaya konduktan sonra çeşitli ülkelerde
asbest kullanımı bakımından oldukça ciddi kısıtlamalar getirilmiş, hatta ABD
gibi bazı ülkeler asbest kullanmını tümü ile yasaklamışlardır.
Sonraki yıllarda geliştirilen etkili toz kontrolu yöntemleri ile günümüzde
asbest halen çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. asbest yerine kullanmak üzere
bazı maddeler (cam yünü ,vb. ) geliştirilmiştir.
18
Benzen:
Benzen taş kömürü veya petrol distilasyonu sonucu elde edilir. Çok iyi solvent (çözücü) özelliği ve ucuzluğu nedeni ile uzun
zaman yaygın şekilde kullanılmıştır. Kaynama noktası çok düşük (80 C) olduğu için norma
koşullarda kolaylıkla buharlaşır ve başlıca solunum yolu ilevücuda girer.
Benzenin uzun zamandan beri bilinen sağlık etkisi kemik iliğiniinhibe etmesidir. Bunun sonucu olarak da aplastik anemi gelişir.
Benzenin lösemiye yol açtığı şeklindeki bilgi ise ilk kez 1928yılında ortaya konmuştur.
19
Türkiye de dahil olmak üzere pek çok ülkede benzen maruziyetine bağlı çok sayıda lösemi olgusu saptanmıştır.
kullanımına önemli kısıtlamalar getirilmiş, pek çok alanda benzen kullanımı durdurulmuş ve yerine benzen türevleri olan toluen ve ksilen ile alifatik bir hidrokarbon olan hekzan kullanılmaya başlanmıştır.
Ayakkabıcılarda lösemi sıklığının yüksek olduğunu bularak benzenin lösemi yapıcı etkisi konusunu ortaya çıkaran bilim adamlarından birisi de Prof. Dr. Muzaffer Aksoy’dur.
20
Aromatik aminler:Benzen molekülüne amin bağlanması ile elde edilen aromatik
aminler grubundaki en basit yapıdaki madde amino benzendir
(anilin).
Bu grupta anilinden başka benzidin, alfa ve beta naftil amingibi maddeler de vardır.
Bu maddeler yaygın olarak boya sanayiinde ve lastik imaliişlerinde kullanılır.
İlk kez 1895 yılında Almanya’da bir boya fabrikasında çalışan
işçiler arasında 3 kişide mesane kanseri görülmesi üzerine
konuya ilgi belirmiş ve çalışmalar sonucunda 1934 yılında Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından bu kanserlerin benzidin ve naftil amin etkisi ile meydana geldiği belirtilmiştir.
21
Benzpiren, Benzantrasen:İlk tanımlanan kanserojen maddelerdir.
Percival Pott tarafından saptanan skrotum kanserinin nedeni
de bu maddelerdir.
İlk kez 1932 yılında tanımlanmıştır.
Kömür, odun veya petrol ürünlerinin yanması sonucu
meydana gelen kurum ve katran bu maddeleri içerir, sigara
dumanında da bulunur.
Asfalt yol yapımında veya çatılarda yalıtım amaçlı olarak
kullanılmaktadır.
Temas halinde deride kanser yapar.
Buharının solunması sonucunda da akciğer kanserine yol açar
22
Arsenik:Arsenik bileşikleri zararlı bitkileri yok etmek amacı ile
(herbicide) ve ağaç işlerinde kerestenin çürümesini önlemek için
kullanılır.
Doğada demir ve kömür ile birlikte bulunur.
Son zamanlarda elektronik endüstrisinde kullanıma girmiştir.
Deri kanserine neden olur.
Akciğer kanseri oluşunda da rolü olduğu konusunda bilgiler
vardır.
23
Krom:
Doğada demir ile birlikte ferrokrom cevheri şeklinde bulunur.
Sanayide deri tabaklama işinde, krom kaplama amacı ile,
paslanmaz çelik yapımında kullanılmaktadır.
Solunum yolu ile vücuda girer ve akciğer kanserine yol açar.
Değişik bileşiklerinde krom üç değerli (trivalent) ve altı değerli
(hekzavalent) olabilir.
Suda daha iyi çözünen maddeler olan hekzavalent krom
bileşikleri kanserojen etki yönünden daha önemlidir.
24
Vinil klorür:Plastik sanayiinde kullanılır.
Monomer halinde olan vinil klorür polimerize olduğunda poli
vinil klorür (PVC) haline döner.
Polimerizasyon işinde çalışanlarda çok ender bir tümör olan
karaciğer anjiyosarkomuna neden olur.
Monomer formunda kanserojen özellik gösteren vinil klorür,
polimerize olduğunda bu özelliği kaybolmaktadır.
25
Radyasyon:
İyonizan radyasyonun kansere neden olduğu uzunca zamandan beri bilinmektedir.
Onaltıncı yüzyılın ortalarında Avrupa’daki kömür madenlerinde çalışanlarda Agricola
tarafından tanımlanan ve “madenci hastalığı” (miner’s disease) olarak adlandırılan hastalığın
radon gazı maruziyetine bağlı olarak gelişen akciğer kanseri olduğu sanılmaktadır.
Sonraki yıllarda radyologlar arasında radyasyon maruziyetine bağlı olarak lösemi ve deri
kanserinın sık görüldüğü rapor edilmiştir.
Saat yapımında radyumla saat kadranının boyanması işinde çalışanlarda kemik
tümörlerinin sık görüldüğüne işaret edilmiştir.
İyonizan radyasyonun kanser meydana gelmesindeki rolünün yanı sıra, non-iyonizan
radyasyonun da kanser oluşunda etkisi olduğu ortaya konmuştur.
Ultraviyole ışınların kısa dalga boylu bölümünün deri kanseri oluşunda rolü olduğu
saptanmıştır.
26
MESLEKSEL KANSER TÜRLERİ
Mesleksel kanserler arasında en sık görülen tür
akciğer kanseridir.
Bunun nedeni, çalışma hayatında karşılaşılan
kanserojen madelerin çoğunlukla solunum yolu ile
vücuda girmesidir.
Akciğer kanserinden başka deri kanseri, mesane
kanseri ve lösemi de mesleksel kanserler arasında sık
görülen türlerdendir.
Mesleksel maruziyet sonucu meydana gelen
kanserler, diğer nedenlerle meydana gelen
kanserlere göre daha genç yaşlarda ortaya çıkmaktadır.
27
AKCİĞER KANSERLERİ: -asbest, radon, krom (hekzavalan 6), arsenik, PAH, nikel, radyasyon
MESANE KANSERLERİ:
2-Naftilamin: Kumaş boyası imalatı
4-Aminobifenil: Lastik-kauçuk imalatı
Benzidine: Kumaş boyası imalatı
Klornafazin: Deri isçileri
4-klorotoludin: Ayakkabı boyacısı, tekstil işçileri
Toluidin: Boyacılar
Benzidin derive azo boyaları: Kimyasal madde işçileri
Radyasyon
28
KARACİĞER KANSERLERİ: vinil klorid
CİLT KANSERLERİ:
UV radyasyon: Açık alanda çalışanlar, güneş ışınlarına maruz kalanlar.
PAH: Kömür katranı isçileri, elektrot üretimi, boya maddesi endüstrisi, çatı işçileri.
Arsenik: Arsenikli pestisid üretimi, bakır kursun ve çinko inceltme işlerinde çalışanlar.
İyonize radyasyon: Uranyum madenleri, sağlık çalışanları.
29
Radyasyon: • Sağlık çalışanları
• Askeri personel
• Nükleer güç fabrikası işçileri
Benzen: • Petrokimyasal ve rafineri işçileri
• Kauçuk işçileri
30
MESLEKSEL KANSERLERDEN KORUNMA
Mesleksel kanserler bir tür meslek hastalığıdır.
Bu nedenle korunma bakımından meslek hastalıklarından korunma ilkeleri
geçerlidir.
Gerçekte insanlardaki kanser olgularının önemli bir bölümünde kanserin
nedeni açık olarak bilinmemektedir.
Oysa mesleksel kanserlerde hastalığın nedeni işyerinde bulunan bir
faktördür.
Bu nedenle mesleksel kanserlerde korunma diğer kanserlere oranla daha
olanaklıdır.
Korunma bakımından teknik ve tıbbi önlemler söz konusudur.
31
I. TEKNİK KORUNMA ÖNLEMLERİ
a. Etkenin kaynağına yönelik önlemler
b. İşyerindeki çalışma ortamına ait önlemler
c. Çalışanda korunma önlemleri
II. TIBBİ KORUNMA ÖNLEMLERİ
a. İşe giriş sağlık muayeneleri
b. Aralıklı kontrol muayeneleri
c. Eğitim ve bilgilendirme.
KORUNMA İLKELERİ
a. Etkenin kaynağına yönelik önlemler
1. Kullanılan zararlı maddelerin değiştirilmesi (ikame)
2. Kullanılan zararlı yöntemin değiştirilmesi (substitition)
3. İşlemin yer ve süre olarak sınırlandırılması
4. Nemli, ıslak çalışma yöntemi
5. Lokal havalandırma
6. Yeterli bakım program.
KORUNMA İLKELERİ
34
b. İşyerindeki çalışma ortamına ait önlemler
1. İşyeri düzeni
2. Genel havalandırma
3. Seyreltme (temiz hava sağlanması)
4. Kaynak ve alıcı arasındaki mesafenin artırılması
5. Sürekli (sabit) dedektör kontrolü
6. Yeterli bakım programı
KORUNMA İLKELERİ
c. Alıcıda korunma önlemleri
1. Eğitim ve öğretim
2. İşçilerin rotasyonu
3. İşçinin havalandırılan kabine alınması
4. Kişisel dozimetri-monitörler
5. Yeterli bakım programı
6. KKD Kullanımı: Maske, eldiven, önlük, bot, çizme, krem vb.
KORUNMA İLKELERİ
II.Tıbbi korunma
1. İşe giriş muayenesi ( işyerinde kanserojen olduğu bilinen madde varsa etkili olacağı hedef organlar özel olarak muayene edilmeli)
2. Aralıklı kontrol muayeneleri
3. Teknik koruma: kanserojen maddeyi kullanmamak, kullanma zorunluluğu varsa işçi ile kanserojenin temasını kesmek, maske,eldiven, kapalı sistemle çalışma.
4. Eğitim (korunma, MH, sigara tüketiminin engellenmesi vb)
KORUNMA İLKELERİ
Kanserojen madde; Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz
ettiğinde kanser oluşumuna neden olabilecek veyakanser oluşumunu hızlandırabilecek madde veyamüstahzarları,
Mutajen madde: Solunduğunda, ağız yoluylaalındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetikhasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunuhızlandırabilecek madde veya müstahzarları,
Sınır değer: Aksi belirtilmedikçe kanserojenveya mutajen maddenin, çalışanın solunumbölgesinde bulunan havadaki, Ek-de belirlenenreferans zaman aralığındaki, zaman ağırlıklıortalama konsantrasyonunu,
38
Yetkili makama bilgi verilmesi MADDE 8 – (1) İşyerinde gerçekleştirilen risk
değerlendirmesi sonucunda çalışanların sağlığı vegüvenliği yönünden risk bulunduğu saptanan işlerde, Bakanlıkça istendiğinde, işveren aşağıdaki konulardayeterli bilgileri verir.
a) İşyerinde kanserojen veya mutajen maddelerinkullanıldığı işlemler ile bu maddelerin kullanılmanedeni.
b) Kanserojen veya mutajen maddelerin işyerindeüretilen ve kullanılan miktarı.
c) Maruz kalan çalışan sayısı. ç) Alınan koruyucu önlemler. d) Kullanılan koruyucu araç ve gerecin türü. e) Maruziyetin türü ve düzeyi. f) İkame yapılıp yapılamadığı.
39
A) Benzen – Mide kanseri
B) Asbest – Akciğer kanseri
C) Benzidin – Mesane kanseri
D) Krom – Nazal sinus kanseri
40
Kanserojen ve Mutajen Maddelerle ÇalışmalardaSağlık ve Güvenlik Önlemleri HakkındaYönetmelik uyarınca kanserojen madde etkinimiriski olan işyerlerinde işverenler, Bakanlıktarafından istendiği zaman aşağıdaki konulardabilgi vermek durumundadır. Buna göreaşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Maruz kalan çalışan sayısı
B) Kullanılan koruyucu araç ve gerecin türü
C) Kanserojen veya mutajen maddelerin işyerinde
kullanılan miktarı
D) Kanserojen veya mutajen maddelerin alındığı
üretici firmanın adı ve adresi
41
Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) maddeleri , karışımları ve işlemleri kanserojen özelliklerine göre gruplamıştır. Buna göre “Grup 2B” için aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) İnsanda kanserojen
B) İnsanda şüpheli kanserojen
C) İnsanda muhtemelen kanserojen
D) İnsanda kanserojen olarak sınıflandırılamaz.
42
Arsenik kanserojen özellikler bakımından aşağıda sıralanan sınıflardan hangisinde yer alır?
A) Kesin kanserojen (Grup 1)
B) Muhtemel kanserojen (Grup 2-A)
C) Şüpheli kanserojen (Grup 2-B)
D) Muhtemelen kanserojen olmayan (Grup 4)
43
Recommended