View
23
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
NevzatTarhan-MesneviTerapi
Haydidikenliktendön,
giilbahçesinegel!
Mesnevi
Terapi
Prof.Dr.NEVZATTARHAN
Merzifon'da1952yılındadoğdu.1969yılındaKuleliAskeriLisesi'ni,1975yılındaİstanbulÜniversitesi
CerrahpaşaTıpFakültesi'nibitirdi.GATAstajı,KibnsveBursakıtahizmetindensonra1982yılında
GATA'dapsikiyatriuzmanıoldu.ErzincanveÇorlu'dahastanehekimliğisonundaGATAHaydarpaşa'da
yardımcıdoçent(1988)vedoçent(1990)oldu.Klinikdirektörlüğüyaptı.Albaylığa(1993)ve
profesörlüğe(1996)yükseldi.Kendiisteğiyleemeklioldu.1998yılındaMemoryÇenterofAmerica'nm
Türkiyetemsilciliğinialdı.
HalenTürkiye'ninilknöropsikiyatrihastanesiolanNPİSTANBULNöropsikiyatriHastanesiYönetim
KuruluBaşkanlığı,ÜsküdarÜniversitesiKurucuRektörlüğügörevleriniyürütmektedir.
31'iuluslararasıolmaküzere100'ünüzerindeyayımvardır.İngilizceveAlmancabilmektedir.İkiçocuk
babasıdır.
BazıÖdülleri:
"DestructiveDrivesandImpulseControl"konuluuluslararasıkongrede"EnİyiAraştırmacı"ödülü
(1991),
STV'deyaptığı"MakulÇözüm"programıiçinRTGD"EnİyiToplumProgramı"ödülü(2003),
SKYTURK'teyaptığı"Psikoyorum"programıiçinBaşbakanlıkAileveSosyalAraştırmalarGenel
Müdürlüğütarafındanverilen,"AileEğitimineVerdiğiDestekveToplumaYaptığıKoruyucuRuhSağlığı
Hizmeti"ödülü(2005),
AmasyaVakfıtarafındanverilen"AltınElma"ödülü(2007),
Prof.MümtazTurhanSosyalBilimlerLisesiPsikolojidalında"AltınLale"ödülü(2009),
OHSADveHastaGüvenliğiDerneğitarafındanverilen"HastaGüvenliğiİyiUygulama"ödülüne(2009)
layıkgörüldü.
ÖNSÖZ
DünyaÇapındaVicdanîZekâArayıştan
DuygusalZekâveMevlana
SorularlaKüçükBirVicdanîZekâYoklaması
VicdanîZekâveRuhDünyası
MevlanaveHalkTerapisi
Mevlana'nm'MutlulukBilimi'ne-Katkısı
BİRİNCİADIM:KENDİNİTANIMAVEFARKINDALIK(Özbilinç)İKİNCİADIM:BAŞKALARINITANIMAve
EMPATİ(SosyalBilinç)ÜÇÜNCÜADIM:İLETİŞİMBECERİLERİ
DÖRDÜNCÜADIM:MOTİVASYONVEGELECEĞİPLANLAMA
BEŞİNCİADIM:SORUNÇÖZMEBECERİLERİ
ALTINCIADIM:ÖFKE.STRESVEZAMANYÖNETİMİ
YEDİNCİADIM:BAĞIŞLAYICILIKVEHOŞGÖRÜ
SEKİZİNCİADIM:SEBATLILIK
DOKUZUNCUADIM:YARDIMSEVERLİKVEİŞBİRLİĞİ
ONUNCUADIM:UZLAŞMACILIK
SÜNSÛZ
KAYNAKLAR
Mevlanaderki...
"İnsandagüzelolanyüzdür;
Yüzdegüzelolangözdür,
Amainsanıinsanyapanağızdançıkansözdür..."
"Üzülme"derHz.Mevlanavedevameder;
"Sopaylakilimevuranıngayesikilimidövmekdeğil,
Kilimintozunualmaktır.
Allahsanasıkıntıvermekletozunu,kirinialır."
"Üzülme"der,Mevlana...
"İstediğinbirşeyolmuyorsayadahaiyisiolacağıiçin...Yadagerçektendeolmamasıgerektiğiiçin
olmuyordur..."
"Niyekederlenirsin?”derHz.Mevlana...
"Taştaşlıktangeçmedikçeparmaklarayüzükolamaz.
Yüzükolmakdileyentaş,ezilmeyiyontulmayıgözealmalıdır."
ÖNSÖZ
Dünya"Benimterapistimdiyorki..."diyebaşlayansohbetleriyaygınbirbiçimdeyaşıyor,'talk
shoıo'lar,TVprogramları'grupterapiseansı'gibidüşünülüyor.
ABD'deençoksatankitaplararasındaMevlana'nmeserlerininolmasıvebukitapların"Rumi
Meditasyon"adıileçokkabulgörmesihepilgimiçekmiştir.Bununnedeniniçoğudefamaddeci
keskinliklerinkötüsonuçlarımgörmelerinebağlıyordum.
Dahasonrabaşkabirşeydahafarkettim.ABD'ninkuruluşfelsefesindeMevlana'nmkaynak
gösterilmeyenbiretkisivardı.
GeorgeWashingtonABD'ninfelsefesiolankuruculideridir."110RulesofCivilityandDecentBehavior
inCompanyandConversation,1737(MedeniyetveEdepliDavranışınİnsanİlişkilerindeveŞirket
Yönetimindeönemi;110Kural)"isimlieseriincelendiğindefikritemellerindevespiritüel
yolculuğundaMevlana'mnbelirleyiciroloynadığıgörülür.
OtarihtereferansgöstermegeleneğininolmamasınedeniyleMevlanakaynağıhep
gözdenkaçtı.Diğertaraftandemekkibizdeelimizdekikıymetlitaşasahipçıkmadıkkiotaşkıymetini
bilenegitti.
Birörnekvermekgerekirse,G.Washington"Vicdan,semadakikutsalışıktanbugünümüzeve
kalbimiziniçineyansıyaniçsesvekıvılcımdır"sözüilevicdanıtanımlamaktadır.Busözde
kapitalizmdeneseryoktur.
Psikiyatriktıptaruhsağlığınıkoruyanveönleyiciruhsağlığındakullanılançeşitliyöntemlerdensöz
edilir.Bibliyoterapibunlardanbirtanesidir.Bibliyoterapi"kişininruhsalproblemlerininçözümünde
rehberliksağlamasıiçinseçilmişokumamateryallerininkullanılması"olaraktanımlanır.Uzman
desteğindeuygulandığındatedaviediciolur.Kişikendisineverilenmetinleribireyselolarakokuyup,
analizedipfaydalanırsatedaviyekatkısağlar.
Peki,benbukitaptahangiyöntemiuyguladım?
ŞuanakadarpsikolojiprofesyonellerinceyapılançalışmalardaMevlanaöğretisindepsikanaliz
kıyaslamalarıileyorumlaryapılıyordu.Benfarklıbiryöntemizledim.
Mevlana'yıfiilenveşeklenbugünegetirmekveolduğugibitaklitetmekyerine,zihnenvehisseno
günegidipbiliminyenimetodolojisinikullanarakMevlana'yıçağauygunbiçimdeyenidenyorumlama
yönteminikullandım.Buyöntemsayesindeaklaveihtiyacauyarlanabilir,uygulanabilir,beklentive
istekoluşturabilirbirsunumyapabileceğimidüşündüm.
Psikoterapilerinbirerzihineğitimiolduğuyenibilimselyaklaşımdır.Buyaklaşımınteoriktemeliile
Mevlanaöğretisininteoriktemelleriörtüşmektedir.
YeniZihinModelitedavilerindeinsanzihnieğitimledenetimimizegirer(Özdenetim),önceden
eğitilmişsekrizdurumundakontroledilebilir(CBT,DavranışçıBilişselTedaviler).Tasavvufmodelinde
deinsanzihninineğitimifileğitiminebenzer.Filgüçlü,sabırlı,saygılıveitaatkârbirhayvandır.Bu
kadarincelikleitaatedenbirhayvankrizdurumdakontrolünükaybedebilir,sahibinibileöldürebilir.
İnsanbeynidekontroledilemeyenstresaltındabenzertepkiyivererekkişiyekalpkrizigeçirtebilir.
İşteMevlanametakognisyontedavilerindeolduğugibidüşüncehakkındadüşündürterekbize
içimizdekivahşienerjiyiyönetmemiziöğretiyor.Bukitaptasizebunusunmayaçalışacağım.
Günümüzdepsikiyatripratiğindekullanılan,insanınruhsalolaraksağlıklıolmasınaengelolanve
hastalığınındevamınasebepolanzihinharitalarını,kalıpyargılarımveyanlışinanışlarınıölçen
ölçeklerdenfaydalandım.Bunlarinsanındüşüncesihakkındadüşünmesinisağlayanyüksekzihinsel
fonksiyonlarlailgiliölçeklerdir.PBQ,NCQ,EQ,NCRS,PCRS1,2,3gibi...Buölçeklerdegeçenhatalı
kalıpdüşüncelerihikâyedenönceyazdım,sonraMevlana'nınilgilihikâyesiniaktardım.Dahasonra
yorumyaparakkonuyutamamladım.Ayrıcahisseden,düşünenvesosyalzihnineğitimindekullanılan
"10BasamaktaDuygusalZekâEğitimi"modeliniMevlana'danöykülervebenimyorumumla
açıklamayaçalıştım.Ümitederimfaydalıolur.
Mevlana'danilhamalarakbendederimki...
"İnsanıngözükördürışıkolmadıkça,
Aşkıngözükördürgerçeklerolmadıkça,
Aklıngözükördürahlakolmadıkça,
Hırsıngözükördürteraziolmadıkça,
Şöhretingözükördürtevazuolmadıkça,
Gücüngözükördürerdemolmadıkça,
Paranıngözükördürinsafolmadıkça,
Menfaatingözükördürempatiolmadıkça,
Adaletingözükördürhakkaniyetolmadıkça,
Tabibingözükördürtıpetiğiolmadıkça,
Medeniyetingözükördürbilgelikolmadıkça..."
BilgiçağmdanbilgelikçağmageçerkenMevlana'yaçokihtiyacımızvar.ÇünküDNA'lanmızdaiyilikve
kötülüğükodlayangenleryok.HayattayolgöstericiarayanlaraMevlanailebilimibirleştirmekgibibir
seçeneksunmayaçalıştım.
Aklınrehberolduğugünümüzdekalbebiryolculukyapmakisteyenlerbukitabıdikkatleokumalıdırlar
derim.
Hiçbirdin,doktrinveideolojinintemsilcisiolmadanhakikataşkıileolaylarabakanlargeçmişimizdeki
buhâzineyiyenidenkeşfedebileceklerdiyedüşünüyorum.UmarımHz.Mevlana'yayenibirbakışve
yorumgetirebilmişimdir.
NevzatTarhan14Nisan2012İstanbul
BirinciBölüm/İNSANLIKMEVLANA'YIYENİDENKEŞFEDİYOR
Günümüzde,özellikleBatıdünyasmdaHz.Mevlana'yakarşıbüyükbirilgivar.Modernizmdeve
bilimdedahiMevlana'nmöğretilerindenizlergörülüyor.Buizlermodemizmivebilimitamamlıyor.Bir
bakımainsanlıkdaMevlana'yıyemdenkeşfediyor.Mevlanakendidönemindeçığıraçmışbirbilge.
Yaşadığıdönemininsanlarıvekültürüüzerindekietkilerihâlâcanlı.Bukalıcıetkilerinsanındüşünce
veduygudonanımınıdeğiştirecekgüçte.Mevlana'nmöğretilerindekiörneklergünümüzde
yaşananlaragöreyemdenyorumlanmalı.Çünküo,kendiçağınınsorularınazamanınruhunagöre
cevaplarvermiş.GeldiğimiznoktadayenisorularaMevlana'nmöğretileriüzerindenyenidencevap
vermekgerekiyor.Mevlana'yıbuçağıngözüyleokuyup,özünükoruyarakgünümüzinsanına
sunmalıyız.Mevlana'yıbirromankahramanıgibideğildedahaçokgünlükhayattabizeyolgösterici
olaraktanımalıyız.
İnsanlığınsüreklibirdeğişimiçindeolduğugünümüzde,değişiminnabzımtutmakartıkzaruri.Öylebir
çağdayaşıyoruzkiartıkyenidünyanınsembolüinternet.Bütüngezegenikaplayanbirsohbetağıile
çevriliyiz.SohbetinböylesinegündemdeolduğubirçağdaMevlana'nmoküçüksohbetleribütün
dünyayafaydasağlayacakbirfonksiyonkazanabilir.
BilgiÇağındanBilgelikÇağma
İnternetingetirdiğiimkânlarlaMevlana'nmöğretileriarasmdanasılbirilişkikurulabilir?DNAile
Mevlana'nmnasılbirilişkisivar?
Bilindiğigibi,DNAsarmalbiryapıdırvebuyapıdavaroluşunşifrelerigizlidir.Buşifrelereuygun
davranıldığızamankişininbiyolojikdoğasınauygundavranılmışoluyor.Okişininfıtratınauygun
davranıldığıiçinyapılanişsonuçveriyor.MevlanadaadetainsanlığınDNA'sımçıkarmışgibi!
İnsanlığınşifrelerinitanımlamışveduygu
NevzatTarhan14Nisan2012İstanbul
BirinciBölüm/İNSANLIKMEVLANA'YIYENİDENKEŞFEDİYOR
Günümüzde,özellikleBatıdünyasmdaHz.Mevlana'yakarşıbüyükbirilgivar.Modernizmdeve
bilimdedahiMevlana'nmöğretilerindenizlergörülüyor.Buizlermodemizmivebilimitamamlıyor.Bir
bakımainsanlıkdaMevlana'yıyenidenkeşfediyor.Mevlanakendidönemindeçığıraçmışbirbilge.
Yaşadığıdönemininsanlarıvekültürüüzerindekietkilerihâlâcanlı.Bukalıcıetkilerinsanındüşünce
veduygudonanımınıdeğiştirecekgüçte.Mevlana'nmöğretilerindekiörneklergünümüzde
yaşananlaragöreyemdenyorumlanmalı.Çünküo,kendiçağınınsorularınazamanınruhunagöre
cevaplarvermiş.GeldiğimiznoktadayenisorularaMevlana'nmöğretileriüzerindenyenidencevap
vermekgerekiyor.Mevlana'yıbuçağıngözüyleokuyup,özünükoruyarakgünümüzinsanına
sunmalıyız.Mevlana'yıbirromankahramanıgibideğildedahaçokgünlükhayattabizeyolgösterici
olaraktanımalıyız.
İnsanlığınsüreklibirdeğişimiçindeolduğugünümüzde,değişiminnabzımtutmakartıkzaruri.Öylebir
çağdayaşıyoruzkiartıkyenidünyanınsembolüinternet.Bütüngezegenikaplayanbirsohbetağıile
çevriliyiz.SohbetinböylesinegündemdeolduğubirçağdaMevlana'nmoküçüksohbetleribütün
dünyayafaydasağlayacakbirfonksiyonkazanabilir.
BilgiÇağındanBilgelikÇağına
İnternetingetirdiğiimkânlarlaMevlana'nmöğretileriarasmdanasılbirilişkikurulabilir?DNAile
Mevlana'nmnasılbirilişkisivar?
Bilindiğigibi,DNAsarmalbiryapıdırvebuyapıdavaroluşunşifrelerigizlidir.Buşifrelereuygun
davranıldığızamankişininbiyolojikdoğasınauygundavranılmışoluyor.Okişininfıtratınauygun
davranıldığıiçinyapılanişsonuçveriyor.MevlanadaadetainsanlığınDNA'sımçıkarmışgibi!
İnsanlığınşifrelerinitanımlamışveduygu
DNA'sınınşifrelerinibelirlemiş.
İnsanlıktarihinebütünlüklüolarakbaktığımızdailkçağdainsanlarıntoplayıcılıkveavcılıklahayatlarım
idameettirdiklerinigörüyoruz.Gidipdiğerkabileleriyağmalıyorlar.Güçlüolan,güçsüzolambir
şekildekullanıyor.Tarımdönemiylebirlikteyerleşikkültürgelişmeyebaşlıyor.18.yüzyılageldiğimizde
EndüstriDevrimigerçekleşiyor.Saydığımızherdönemindüşüncekalıplanfarklıdır.Toplayıcılık-avcılık
dönemindeinsanlar"saldır,avla,toplavehayatımsürdür"mantığıylayaşıyorlardı.Tarımdöneminde
"toprakana"düşüncesiyaygınlıkkazandı.Endüstridönemindeiseinsanoğlusanayileşmeninetkisiyle
hep"dahafazla"simtalepetmeyebaşladı.Bütünbunlarınhepsinintemelindeinsanınbaşlıca
ihtiyaçlarıolanyaşamaveöğrenmedürtüsünügörüyoruz,öğrenmedürtüsüsayesindeinsankendini
geliştiriyor.Hayattakalmadürtüsündensonragelentoplumsalbirvarlıkolarakyaşamadürtüsü,
toplumsalhayatavetanmtoplumunuortayaçıkarmıştır.Oysabiröncekievrede,avcılıkdöneminde,
insanoğludahabireyseldir.Tanmtoplumudönemindeinsanındüşüncevedonanımıfarklılaşmıştır.
Endüstritoplumundaisedüşüncevedonanımıkâr-zararanalizinedönüşmüştür.Yaniinsanartık
havuçvesopaparadigmasıylahareketetmektedir.İyiişyapanıödüllendirir,kötüişyapam
cezalandırır.Böylelikle"üretmeyen"değersizleşir.Aslmabakılırsa,birbakıma"insan"
değersizleştirilir.
Endüstriçağındaiyibirat,zayıfbirinsandandahakıymetlidir.Çünküonunüretimekatkısıvardır.Bu
anlayışınhâkimolduğuyapılardan,insanlarfarkındaolmadanaymdüşünceyapışımçocuğunabile
uygulayabilir."Benimiçindeğerüretmiyorsandeğersizsin!"Oçocukkendinievdemutluhissedemez
vearayışagirer.
Materyalistfelsefeherşeyikâr-zararparadigmasıylavehavuç-sopayöntemiyleelealır.Tarım
toplumundakisosyalliğinüzerineteknolojiningetirdiğihızvemetotsebebiyleinsanlık,güçlüolanın
zayıfolamezdiğibiryapıoluşturuyor.Düşünüştarzıolarakdasoyutbilgiyiikinciplanaatan,maddesel
bilgiyiöneçekendiyalektikmateryalizmhâkimolmayabaşlıyor.Veböylecemaddeyeboğulmuşbir
insanortayaçıkıyor.EndüstriDevrimiaslmdabirbakımainsanlığınaltyapısını,tarımtoplumu
devrindekazandığısosyalliğibozdu.Altyapısıdeğişenbinaisteristemezçatırdar.Artıkinsanlardaha
zenginamadahamutludeğil.
20.yüzyıldaisebilgiçağıgeldi.İyi-kötü,doğru-yanlışparadigmasıbilgigücününüstünolup
olmamasınagöredeğişti.Tasarımüretimdendahadeğerlihâlegeldi.Senbirfabrikainşaediyorsun
amaofabrikanınbirparçasınısıfırdanüreten/tasarlayankişifabrikanınüretimindendahafazlasını
alıyor.Hiçüretimyapmadanmarkadeğerimsatangirişimcilervar.Girişimcilerartıkbilgilerini
satıyorlar.Böylecemakineyehâkimolundu.Fakatyukarıdasözettiğimizbozulanaltyapı,oparadigma
değişmedi.İnsanlık,toplayıcılıkdönemindentarımdöneminegeçerkendahatoplumsaldıvedaha
insancıldı.İnsanlıkbilgiçağmdadamutludeğil.Bilgitoplumundainsanherzamankindendahahızlı,
teknolojiylebirçokşeyieldeedebiliyorfakatinsanlığatarımtoplumundakihuzuruvedengeyi
sunamıyor.
Bilgiçağmdainsanlıkyenişeyifarketmenineşiğinde.Bilgininüstündebaşkabirbilgidahavar.Obilgi;
vicdanîbilgi,içsestir.Onuniçin21.yüzyılbilgelikçağıolacakdiyoruz.Eğerinsanlıkbilgeliği
yakalayamazsabütünkazammlarıboşagidecek.
Yeniyüzyılınsavaşıiyininvekötününsavaşıolacak.Kötü,geçerliyöntemleriuygularsabaşarılıolur.
İyi,geçersizyöntemlerkullanırsabaşarılıolamaz.Metodolojiyadsınamazbirnoktadaduruyor.Yeni
yüzyılınmetodolojisiiseteknolojidir.Ohâldeiyiinsanlardaiyiyöntemlerkullanarakbaşanlıolmalılar.
Hz.Peygamber'in(sav)"İyiniyetvegüzelgayretvarsaonuntamamlayıcısıAllah'tır"diyor.Yani
aslolan,iyiniyetlibirçaba.Niyetinfarkmdalığıisevicdandadırçünküvicdanıntemelunsurlarından
birideiyiniyettir.Oyüzden"vicdanîzekâ"diyebileceğimizyenibirzekâtürününgeliştirilmesi
gerekiyor.Teknolojinindeyardımıylabütüngezegençapmdasohbetortamınınbaşsohbetçisi
Mevlanaolabilir.
BilgiÇağındakiİnsanınArayışları
Tarihineskidevirlerindedebugününinsanındadaortakolanbirarzuvar:Dünyayahâkimolmak,
kendinigerçekleştirmek,tariheizbırakmak...Şartlarfarklıolsadabuarzuhepimizdeortaktır.
Bunlarınhepsiinsanınpsikolojikihtiyaçlarıdır.Dahadoğrusu,taleplersonucundaortayaçıkan
ihtiyaçlardır.Yaniihtiyaçolduğuiçinarzuetmiyoruz,bunlararzuettiğimiziçinihtiyaçhâline
geliyorlar.
İnsandabirarzuhiyerarşisivardiyebiliriz.ÇokbilinenMaslow'unihtiyaçlarhiyerarşisindeüst
basamaklaraçıktıkça"kendinigerçekleştirme"ihtiyacımgörürüz.İnsanda,temelihtiyaçlar
karşılandıktansonrakendinigerçekleştirmeihtiyacıortayaçıkıverir.Kendimgerçekleştirmearzusu
inşambirarayışasürükler.Arayışagirdiğimizdesoyutamaçortayaçıkar.Çünküinsanınolağan
işlerininötesinde,olağanüstübirprojegeliştirmegereksinimivardır.İnşamgeliştirenvediğer
canlılardanayıranyanıbudur.Ayrıcainsanvaroluşununfarkındadır,ölümüsorgularveanlamlılık
arayışmdandoğanbirizbırakmaihtiyacıhisseder.İnsanınenyüksekarzusuölümsüzlükarzusudur.Bu
arzudainsanınhayatı,varoluşusorgulamasınasebepolurveonuYaratıayıaraştırmayaiter.Buda
insandavicdanîbiriçsesoluşturur.
Bilgiçağım,bilgelikçağmadönüştürürkenMevlana'nmöğretisimüthişbirbilgibankasıdır.İnsanlığın
Mevlana'nmdüşünceveduygudonanımınaihtiyacıvar.Bu,denizdederinleredalmakiçinözeldalış
kıyafetlerigiymeyebenzer.İnsanınmanevîolarakgelişebilmesiiçinonunlailgilibirdonanımasahip
olmasıgerekir.Ancakoşekildederinleredalabilirveinsanaaithazinelerkeşfedebiliriz.
DünyaÇapındaVicdanîZekâArayışları
Duygusalzekâeğitimiolaraksunulançalışmalarabaloncabirinciaşamada"öz-bilinç"igörüyoruz.
Mevlana'nmeserlerinebaktığımızdadabirçokşeyin"kendinitamma"yadayalıolduğunufark
ediyoruz.Kişiningüçlüyönlerim,zayıfyönlerini,sorunçözmestilini,iletişimstilini,önündekiimkânları
sıralayanaltıboyutlubirbakışaçısıvardır.Bualtıboyutlubakış,bütüncülbakıştır.Modemizminsana
"kusursuz"lukönkabulüyleyaklaşır.Hümanizminhatasıburadadır."İnsandoğuştaniyidir"der,
"Kötülüklerharicidir;dışarıdan,sonradangelmiştir."Böyleoluncainsankendiiçindekikötüduygulan
kendizaafıolarakdeğildedışandangelenbirşeyolarakgörüyor.Müthişbirsavunmaiçerisinegiriyor
veruhsağlığıbozuluyor.Oysainsanıniçindekötücülveiyicilarzularvardır.Hümanizminkötücül
arzularıyoksaymasıinsanakendimyanlıştanıtıyor.
"EnbüyükhümanistMevlanadeğilmi?"diyenlerolabilir.Değildir!Hümanizmayn,hümanisiteayn
şeylerdir.İnsancıolmaklainsanaönemvermekbirbirindenfarklıtavıralışlardır."İnsancılık"inşam
fanatikbirhümanizmayagötürebilir.Kendikusurlanm
görmesiniengeller.Hümanistteiseinsanideğerleriyükseltmeyihedefler.
tyidlveKötücülEğilimler
1995'tensonrayapılannörolojikçalışmalardainsanbeynininçalışmaşeklinedairyenibilgilerelde
edildi.Duygusalbeyinortayaçıktıveinsanbeynininnefret,öfke,düşmanlıkgibiduygularürettiği
tespitedildi.Buradaşununaltımçizelim:İnsanlarınsuçişlemelerionlannkaderiolarak
görülmemelidir.İnsandasuçlulukgeniyoktur,suçaeğilimgenivardır.
Meselakadınbeyniyleerkekbeynimkıyaslayalım.Erkekbeynindeagresiflikleilgiligenetikkodlar,
kadınbeynindeiseempatiyleilgiligenetikkodlarağırlıkta.Erkeğinagresifolmasıgenetikbirolgudur.
Fakatbu,nükleerenerjigibidir.İyiamaçlakullanılırsakişiyihareketegeçirir.Kötüamaçlakullanılırsa
zararverir.İnsanınkötülüğemeylivardırancakbumutlakşarttakötülükişleyeceğianlamınagelmez.
Yoldangeçerkenyerdegördüğüparayıalmakisteyebilir.Çünküinsandakolayeldeetme,emek
vermedenkazanmaarzusuvardır.Örneğindünyanınenbencilvarlığıçocuklardır."Hepbanahep
bana"derler,kendilerinidünyanınmerkeziolarakgörürler.Çocuktaiyi-kötü,güzel-çirkinayrımı
yoktur.Amabudurumçocuğunkötüolduğunugöstermez.Sadeceinsandahamolarakkötülük
eğilimlerinindeolduğunugösterir.İnsanıniyiveyakötüolmasınıonaverdiğimizeğitimbelirler.Yani
iyicilvekötücüleğilimlerinsandabirçeşniolarakmevcuttur.İnsaniyicilduygularımbeslemeli,
kötücülduygularımayıklamalıdır.
Solbeyinmuhakeme,analizvehesaplamayla;sağbeyinisemüzik,sanatveheyecanlailgilikararlan
verir,önbeyinisebeyninhangiyarışırımkullanılacağınıbelirler.Şuandapsikolojininençokuğraştığı
konubudur:İnsannasılkararveriyor?Seçimlerininasılyapıyor?
Evet,genler"Şununparasımal","Şunazararver"gibidüşüncelerinoluşmasınasebepoluyor.Ama
insan,odüşüncegeldiğizamaniyicilyönlerimgüçlendirip"Neyapıyorsun!Buyanlış!Hemsana,hem
onazararıvar"diyorvebeyindekiiyicildürtüleronukontrolediyor.İnsankendindeiyiyigalipgetirdiği
sürecegelişiyor.
Kötücüleğilimleremredicideğil.Sadeceyönlendirici,telkinedicifonksiyonlarıvardır.Yanibunlar
beyindeiçsesoluşturabiliyorlaramayaptırımgüçleriyok.Karanverenbeyin.
Bununlabirliktebazıinsanlarınkötücülduygulandahafazlaolabilir,örneğinbazıkişileryaratılıştan
dahakıskançolabilirler.Bukişilere"Kıskançlığımyoket"demekpsikolojikdoğalannauymaz.Onun
yerine"Kıskançlığınınyönünübaşkabirhedefeyöneltveonunlarekabetet"denmelidir.Eğitimde
esasolanoduygularayönverebilmektir.
Mevlana'nmöğretilerininkazandıracağıdonanım,bilgelikçağmdainsanaönemlibirfayda
sağlayacaktır.Psikolojide"dejavu"diyebirkavramvardır.İnsandahaöncegörmediğibirşeyigörmüş
gibibirhissekapılır.Mevlanaokurkenbuhissiçokyaşanz.Çünküoinsanaezeldentanıdığışeyleri
hatırlatıyor.Aslındaburadakihatırlamabirtürsezgiselkeşiftir.Yaniaslındainsan,kendisindesaklı
duranhâzineninfarkındadeğildir.Mevlana'nmbirsözüohâzineyifarkettirecekduyarlılığıharekete
geçiriyor.Ohâzineyedairbir"dejavu"duygusuvetalepmeydanageliyor.Mevlana,gizli
ihtiyaçlarımızıortayaçıkanyor.
Tabiricaizse,hepimizinyazılımıaymveMevlanabirşeysöylediğindehepimizioyazılımageri
dönüyoruz.Birbakımaruhsalyapımızdakişifreleredokunuyor.Bizdevarolanbirduyarlılığıharekete
geçiriyor.Güzele,iyiyeduyduğumuzözlemi,hattaarzueksikliğimizihissettiriyor.Eksikliğinfark
edilmesiihtiyacıortayaçıkanyor.İşteoihtiyacıelealmabiçimimizegöresezgiselalgıoluşuyor.Bu
sezgiselalgıyavicdanîsezgidedenebilir.
KuluçkaDevrininKazandırdıktan
Mevlanaçağınvicdanınahizmetetmişbirisiolduğundangünümüzdedeonunvicdanîsezgisine
ihtiyacımızvar.Amabununolabilmesiiçinönceistemekgerekiyor,ovicdanîsezgiyeduyduğumuz
arzu,peşindenonadayalıbirihtiyacıveihtiyacıgidermegereksinimimdoğuruyor.Doğrusunu
isterseniz,bunoktadabirsanahissedilir.İhtiyacınşekillendirdiğibirkuluçkadönemiyaşanır.
Kuluçkadönemindeaceleetmemek,güzelliğinortayaçıkmasınıbeklemek,sabretmekgerekir.Çile
çekmeyigözealmakgerekir.Kuluçkadönemindeüretken
düşünceyleöncefikirleriekiyorvehayalediyoruz.Böyleceihtiyaçoluşuyorveonugerçekleştirmeye
çalışıyoruz.Artıkiçimizdebirsesuğuldamayabaşlıyor.Busesbizibireylemesevketmediğinde,
düşünceboyutundakaldığındakeşifgerçekleşmiyor.İştebunoktada,içimizdeuyananarzuyu,ondan
gelişenihtiyacıvekuluçkadönemindeortayaçıkanhayali,içsesihayatageçirecekadımlaratmak
lazım.Hayalkurulankuluçkadönemindebeklemesabrınıgöstermeklazım.Busabrıgösterebildiğimiz
zamanArşimet'insuyunkaldırmakuvvetinibulduğugibidoğumgerçekleşiyor.Nevvton'undaveba
salgınındakütüphanedençıkmadığıdönemonunkuluçkadönemidir.Ondansonrayerçekimi
kuvvetinikeşfediyor.
Ağaçlarınbirhaftadameyveverdiğinidüşünürsekyanılırız.Çünküonlarbirseneboyuncanice
fırtınalara,kışlaragöğüsgererler.İnsanındüşünceüretimindedeaynışeygeçerlidir.Başkalarının
düşüncelerinitekraretmekbaşandeğildir.Başan,yenidüşünceüretmeyedayalıdır.İnsanancakböyle
kendinigeliştirebilir,kendiniaşabilir.İştebuanlamdaMevlanakendiniaşmayıöğretiyorinsana.
İnşambilgelikçağınagötürürkeniçkeşifyollarınıgösteriyor.Bilgeliğinvizyonunuveriyor.Bunubasit
gibigörünenhikâyelerle,öğütlerleyapıyor.
Obasitşeyşunabenziyor:İyibirbilgisayarbozulmuş.Kimsebilgisayarıtamiredememiş.Sonundaiyi
birteknisyenbulmuşlar.Adam,bilgisayarlauğraşmış,küçükbirparçayıdeğiştirdiktensonrabilgisayar
çalışmayabaşlamış."Borcumuznekadar?"diyesormuşlar.Adamda"Bindolarellicent"demiş.
Bununüzerine"Bindolarıanladıkdabuellicentneoluyor?"demişler.Adammcevabı,"Ellicent
parçanınparası,bindolardazekânınparası"diyecevapvermiş.İştemesele,parçayınezamannerede
kullanacağmıbilmektedir.Yoksaoparçayıherkesbilir.
İnsanlığınTemelTaşlan
Teknisyenoparçayıyerindekullandığıiçinbozulmuşbirmekanizmayıdüzeltiyor.Taş,yolunortasında
kıymetsizdiramabinanıniçindebütününbirparçasıolarakkıymetkazanıyor.Mevlana'ya
duyduğumuzihtiyaçdainsanınbozulanaltyapısınoktasmdaortayaçıkıyor.Mevlana,inşaminsan
yapandeğerduygularımgüçlendiriyor.Değerlerinsanıinsanyapantemeltaşlardır.Eğerinsanlıkbir
binaysaşuandabubinanıntemelisarsılmıştır.Süsüçokiyi,görüntüsüçokiyiamatemelisarsılmış.
Geleceğigüvenaltmaalmakiçinsarsılantemelionarmakzorundayız.Temelionarmaközelbirbeceri
gerektiriyor.Mevlana'danöğrendiklerimizinsanlığıntemeldeğerlerimgüçlendiriyor.Kötülükeğilimi
doğruyöntemlerleiyiyöndekullanılarakdoğruyahizmetederhâlegetirilebilir.İyilikeğilimidedoğru
veiyiyöntemlerkullanmazsabaşansızolabilir.
İyininbaşarısızolmasınınbirnedenidehiçbirşeyyapmamasıdır.Kötüinsanlarkötülükiçinçalışırken
iyiinsanlardaiyilikiçinçalışmalıdır."Kötülüğebulaşmadankendikorunaklıâlemimdeyaşayayım"
anlayışındabencillikteneservardır.
Birköşeyeçekilipsuyasabunadokunmamakkötülüktenkaçınmakamacımtaşıyabiliramabu
tavırdakikolaycılığıdagörmekzorundayız.Birsahabi,Peygamberimizegidip"Cemiyethayatıkötü.
Şuradabirmağaravar,yarımdadasuvar.Benailemleoradayaşamakistiyorum"dediğinde
Peygamberimiz"Bizdünyayabununiçingönderilmedik"demiştir.Yanibatağasaplanmış,Allah'ı
unutmuşokadarinsanvarkensadecekendimizikurtarmakiçin,üzerimizeçamurbulaşmasmdiye
bencilliketmeyehakkımızyok.İyilikyapmakiçinriskegirmek,kötülüktenkaçınmakiçinriske
girmektendahahayırlıolabilir.Ancakburadasınıniyibilmekgerekir.Çünkükötülüğünmikroplargibi
yayılmaistidadıvardır.Temelhijyenkurallarınauyarsakmikroplankendimizdenuzaktutabiliriz.Aym
şekildekötülüğedekarşıkoyabiliriz.
Diyelimkitarlamzaynkotlanyladolmuş.Ayrıkotuylabaşetmenineniyiyolutarlayıişlemektir.
Bırakıpgiderseniztarlayıtamamenaynkotlarıbasar.Sorumlusudasizolursunuz.Toplumsalhayatda
böyledir.İyivegüzelşeylerinyayılmasıiçinçabalamazsakmeydamkötülerebırakırvebundanmesul
oluruz.İyilerinmutlakaaktifolmasıgerekiyor.Kötülerdoğasıgereğizatenaktiftir.Kişininnamaz
kılmasıiçinkalkıpabdestalmasıgerekiyoramakullukyapmamasıiçinoturmasıyetiyor.Demekki
iyilikyapmakdinamikbirçabagerektirir.Kötülüksekendiliğindendeyayılabilir.
Mevlanaiyivegüzelşeylerinyayılmasıiçinkendizamanındabüyükbirmücadelevermiş.Bununiçin
birçokbilgivekavramüretmiş.
İnşaminsanyapanbüyükhedefleri,amaçlandır.Mevlana'nmamacınedirdiyebaktığımızda"ilahiaşk"
kavramımgörüyoruz.O'naulaşmakiçinheparayışiçindeolmuş.
DuygusalZekâveMevlana
AntonioR.Damasio'nun"Descartes'inYanılgısı"adlıkitabıbilimdünyasıiçinbirdönümnoktasıdır.
Bilindiğigibi,Descartes"Düşünüyorum,ohâldevarım"diyerekherşeyinakıldanibaretolduğunu
iddiaetmişti.Buanlayışduygulanbilimselkategoridendışlıyordu.Yanibilimadamlan"Duygular
doğaüstüşeylerdir,bizimilgialanımızdadeğil"diyerekkestiripatmışlardı.1995yılındaduygular,
biliminmenziliiçinegirdi.BeyindeduygularlailgiliaktifalanlarbulunduvebualanlardaMevlana'nm
öğretilerininyenidentanımlanmasıyapıldı.İşteduygusalzekâdenilenşey,bilinçsizdeolsa
Mevlana'nmöğretilerininsistematizeedilipmetodolojisioluşturularakbütündünyayasunulmasıdır.
DuygusalzekâaslındaMevlana'nmbilimselkarşılığıdır.Mevlana'nmBatı'dabukadarilgigörmesinin
sebebi,onunsöylediklerininbilimtarafındandahayeniyenisöylenmeyebaşlamışolmasıdır.Mevlana,
duygusalkeşifyapmakisteyenleriçinmüthişbirmateryalveriyor.Onualıpyenibilimselverilerleçok
rahatanlatabiliriz.İnternetsayesindebütündünyadaMevlana'nmtanınmasınavesileolabiliriz.
DuygusalzekâileMevlana'nmarasındakibağlantılardanbiri,öz-bilinçdediğimizkendinitanımadır.
Ardındanöz-yönetimgelir.Kişikendinitanıdıktansonrakendiniyönetmeyiöğrenmelidir.Mesela
arabakullanmakbirbeceridir.Birkereöğrendiktensonraartıkhiçdüşünmedenkullanılır.Mevlana
birbakımahayattakiönemlişeyleribeceri,alışkanlıkhâlinegetiriyor.İnşamhayatyolundakitrafik
levhalannayönlendiriyor,doğruyolugösteriyor.Sonrasosyalbilinçgelir.Sosyalbilinciniçindeempati
vardır.MevlanaHazretlerininenbüyükkaynağınındaHz.Peygamber(sav)olduğunugörüyoruz.
MevlanaO'ndan(sav)aldıklarımçağmasunmuştur.FaydalandığıkaynaklarKur'an-ıKerimve
Peygamberimizinsünnetidir.
Haritadaneredeolduğunubilenkişi,gideceğiyerekararverebilir.Sosyalbilinçleyaşadığıçevreyi,
toplumutanırveböyleceilişkiyönetiminegeçebilir.Mevlana'daduygusalzekânınbudörtaşamasının
da(öz-bilinç,öz-yönetim,sosyalbilinç,ilişkiyönetimi)varolduğunugörüyoruz.
ŞimdiYeniBirZekâTüründenSözEtmekLazım:VicdanîZekâ
Mevlana'nmbüyükbiramacıvebuamacaulaşmakiçindeolağanüstübirprojesininolduğunu
görüyoruz.Büyükamacıveolağanüstüprojesininolması;onundiğerinsanlaranazarandüşüncenin
sınırlarınıaştığım,zihinselkısıtlamalarıkırdığım,bilinçvealgılamaalanlanndagenişdeğişiklikler
yaptığınıgösterir.Budeğişikliklerinbiyolojikkarşılıklarıvardır.Bunlarınneolduğunuiyianlamak
gerekiyor.Bukarşılıklarıtanımlamakiçinsonyıllardapozitifpsikolojiçalışmalarıyapılıyor.Yapılan
çalışmalarneticesindeinsanbeynindekibeşalandageliştirilebilirbecerilerkümesiortayaçıktı.Tespit
edilenbecerikümeleri"zekâalanları"olarakdatammlamyor.
MantıksalZekâ
Yüzseneönce,IQolarakbilinenilkzekâtanımlamasıyapılmıştı.Buzekâtanımlamasıyani"mantıksal
zekâ",tekzekâalanıolarakgörülüyor,bunungeliştirilemezolduğudüşünülüyordu.Birinsanın
genlerindeboyunun1.80molacağıyazılıysa,okişinin1.80'eçıkmasıbellikoşullarabağlıdır.İyi
beslenmezse,sağlığınadikkatetmezse1.60mcivarındadakalabilir.Mantıksalzekâdabuçerçevede
geliştirilebilir.Meselamantıksalzekâyıölçmekiçinkullanılantestlerdebazıkavramlarvardır.Bu,
insanınhayatınaidealistolmaveyastratejikdüşünce,kalıplarındışındadüşünme,geleceğiplanlama,
kendisineinanmaşeklindeyansıyor.Akılyürütmebecerilerinidoğrubiçimdekullanmak,mantıksal
zekâsıyüksekkişilerinözelliğidir.Kâr-zararanaliziniiyiyapabilenbukişileraymzamandahesaplama,
sözcüköğrenme,yenidüşünceüretmegibisözelkonulardadadahabaşarılıoluyorlar.
MantıksalZekâDeğerleri
•idealistolmak,hayalkurabilmek
•Düşünceüretmek
•Geleceğitahminetmek
•Beklentioluşturmak
•Stratejikdüşünmek
•Kalıplarındışındadüşünmek
•Geleceğiplanlamak
•Kendisineinanmakvegüvenmek
"Duygusalzekâ"değerleriyüksekolankişileriseduygularlailgilikararlandahasağlıklıverirler.
Mantıksalzekâdaidealistolmakönemliykenduygusalzekâdaaktivistolmakönemlidir.Mantıksal
zekâ,doğrudüşünceyigörmevedüşünselalandaileriolma;duygusalzekâisebunuharekete
geçirebilmekapasitesidir.Duygusalzekâkarşılaştığımızzorluklaradirenmemizisağlar.Kişinin
hayalleri,ideallerivardıramabunueylemedönüştüremez.İşteburadadevreyeduygusalzekâgirerse,
sözkonusukişiideallerieylemedönüştürebilir.Yanizordurumlardamaneviyapışımayaktatutabilir.
Böylelikleherşarttameyveverenağaçpozisyonunayükselebilir.Duygusalzekâsıyüksekolankişilerin
temelözelliklerindenbazılanümitliolmak,iyimserlik,cesaret,empativesinerjioluşturmaktır.Bu
kişiler,içmotivasyonlanyüksekolduğugibidışmotivasyonlandaçokiyikullanırlar.İnsanlara
inanmayıvegüvenmeyibaşanrlar.Mizahveeğlenceyikullanırlar,estetikzevklerivardır.Olumlu
yönleridahaçokgörürler.Özgüvenlerivardır.Buözelliklerindendolayıilgilerinieyleme
dönüştürürler.Yaşananhertecrübeyibirkazançolarakbirikimlerinekatarlar.
öyleinsanlarvardırkibeşdilbiliyor,odillerianadiligibikonuşuyorlar.Fakatancakemeklimaaşı
kadarbirmaaşaçalışıyorlar.Sahipolduklarıyetenekleri,çeşitliliğihiçkullanamamışlar.İstediğizaman
birdilirahatlıklaöğrenebiliyoramaörneğingidipdebirturizmrehberliğiyapamıyor,eyleme
geçemiyor.Çünkübütünügöremiyor,sadecebiralandaçokiyioluyor.Mesele,zekâalanlannın
hepsinigeliştirebilmekvekullanabilmektir.
DuygusalZekâDeğerleri
•Aktivistolmak
|Ümitlilik
•İyimserlik
•Cesaret
•Empati
•Kucaklayın,sinerjioluşturuculuk
•Içvedışmotivasyon
•insanlarainanmakvegüvenmek
•Mizahveeğlenceliolmak
•Estetikdeğerler
•Tutkuluprojeyesahipolmak
•Olumluyugörmek
•Özgüvensahibiolmak
BedenselZekâ
Birdiğerzekâtürüde"bedenselzekâ"dır.Buzekâtürününinsanhayatındakikarşılığıdisiplindir.
Bununsayesindekişiiç-disiplinkurabilir.Bukişilerzamanyönetiminiiyiyapabilirler,birzorlukla
karşılaştıklarındageridönmez,planlarımgerçekleştirirler.Aymzamandarealistolduklarıiçin
gerçekleridegörebilirler.
İdealistkişiler,gerçekçiliközellikleriyoksahemenpesedebilirler.Aktivistdeğillersekendilerim
hareketegeçiremezler.Birinsanidealistveaktivistolduğuhâlderealistdeğilsehayaldünyasında
yaşayıpduvaratoslayabilir.Realistolanlar,gerçekleridetestediyor,hedefekilitlenebiliyor,
çeldiricilereketvurabiliyorveriskalabiliyorlar.İşlerimiyitakipediyorvefedakârcadavranabiliyorlar,
kararlıoluyorlar.Bunlar,bedenselzekânınverdiğidisiplindeğerleridir.
BedenselZekâDeğerleri
•Içdisiplin
•Realistolmak
•Hedefekilitlenmek
•Çeldiricilereketvurmak
•Riskalabilmek
•Adanmışlık
İTakipçilik
•Fedakârlık
•Kararlılık
SosyalZekâ
Birde"sosyalzekâ"vardır.Sosyalzekâyasahipkişilerinsanlararasındailişkiyönetiminiiyiyaparlar.
Sosyalortamlaradaharahatadapteolurlar.Bukişilerbirorkestraşefigibidirler,liderliközellikleri
gelişmiştir.Yinebukişilerinempatiyetenekleridegelişkindir.Sosyalortamlardadahaazhata
yaparlar.Krizyönetimlerindedahabaşarılıdırlar.Kendilerinidekarşıtarafıdaiyitamrvesağlıklıilişki
kurabilirler.Çokparçalıyapbozlaniyitamamlayabilirler.Önyargıları,algıylaolguarasındakifarkıdaha
iyigörebilirler.Buzekâtürügelişmişolaninsanlar,şefkatlivekucaklayıcıdırlar.İşbirliğineaçıkve
güvenvericidirler.Riskdeğerlendirmesiyapabilirler.Aktifbirdinleyicidirler.Çözümodaklıkararlar
verebilirler.Başkalarınınduyguveihtiyaçlarımdikkatealırlar.
SosyalZekâ(SosyalBilinç)Değerleri
•Şefkatli,kucaklayıcıolmak
•işbirliğineaçıkolmak
•Güvenvericiolmak
•Riskdeğerlendirmesiyapmak
•Krizyönetimiyapmak
•Aktifdinleyiciolmak
•Çözümodaklıkararverebilmek
•Başkalarımduyguihtiyaçvehaklarımdikkatealmak
•Ailebağlannıgüçlendirmek
BizimMevlanaileilgiliolaraküzerindeduracağımızenönemlizekâtürü"vicdanîzekâ"dır.Buna
"ruhsal(spiritüel)zekâ"dadenebilir.
NedirBuVicdanîZekâ?
Buzekâtürünüisimlendirirken"ruhsal"kelimesininyerinevicdanîzekâdenilmesidahadoğruolur
kanaatindeyim.Vicdanîzekâbirbakımakişininiçsesinidinleyebilmesi,içvedışsorumluluklarının
farkınavarabilmesidir.İçimizdeneyindoğruneyinyanlışolduğunusöyleyenbirsesvardır.Oyüzden
vicdanîzekâsıyüksekkişileryaptıklarıheriştehesapverebilirliğidüşünürler.Yanisadeceçıkarlarım
düşünmekyerineYaratıcı'yakarşıdasorumlulukhissederler.Oyüzdenetikdeğerleresahipolurlar.
Bukişilerherhâlükârdailkelidirler,dürüsttürler.Birsözvardır;"İyiinsanolmanınannesitevazu,
babasıcesarettir"diye.Bukişiler,doğrulariçinriskegirebilirler.Kişiselolarakmütevazıoldukları
hâlde,iddialarımdataşıyabilirler.Aymzamandabunuegolarımşişirmedenyapabilirler.Egonunöne
çıkmaması,değerleriöncelemeninbirbaşkaişaretidir.Butipkişilerkendiegolannamınadeğililkeleri
adınahareketederler.İlkeleriiçinciddiriskleralabilirler.Bukişilerebaktığınızdakişiselolarakson
derecemütevazıolduklarınıgörürsünüz,yaptığıişlerebaktığınızdaysanormalinsanlarıncesaret
edemeyeceğiişlervebaşanlıneticelerlekarşıkarşıyakalırsınız.
Bukişilerbilgecekonuşan,sözlerindebirhikmetolankişilerdir.Kararverirkenahlakiakılyürütmeyi
çokiyikullanırlar.İnsanlarındürüst,ilkeliveiyiniyetliolmasınıönemserler.Butipinsanlarkendilerini
Yaratıcı'yakarşısorumluhissettiklerindenreaktifdeğil,proaktiflerdir.HayatınkontrolününAllah'ta
olduğunubildiklerindenkendisınırlarınınfarkındadırlar.Budünyadamisafirolduklarım,buradakiracı
olduklarımunutmazlar.Budünyadakendilerineverilenhayatmkarşılığıolarak"iyiinsan"olmak
gerektiğineinanırlar."İyiinsanolmazsambudünyanınhakkımveremem.Öldüktensonracennet
verilirsebilebuAllah'ınfazlmdandır"diyedüşünürler.Böyledüşündüklerindenbaşanyı
sahiplenmezler.Amaonundeğerinidedüşürmezler.Onlariçinhemsurethemdesîretönemlidir.
Kişilik,karaktergibiözellikleridikkatealırlar.Makam,güç,şöhret,paravegüzellikgibikavramlarıetik
şekildekullanmayaönemverirler.
VicdanîZekâDeğerleri
•İçsesidinleyebilmek
•Iç-dışsorumluluk
•Hesapverebilirlik
•Yaratıcıgücekarşısorumluluk
•Etikdeğerleresahipolmak
•Ahlakiakılyürütmeyikullanmak
•Bilgelik
•Alçakgönüllülük
•Dürüstlükveilkelilik
SorularlaKüçükBirVicdanîZekâYoklaması
"Doğrumugücügetirir,yoksagüçmüdoğruyu?"diyebirsorusorulduğuzamanetikolmayangüç
sahipleri,"Güçdoğruyugetirir"diyecevapverirler,"Güçlüolanhaklıdır"anlayışınasahiptirler.Ahlaki
duyarlılıklarıgelişmişolanlarise"Doğrunun
kendisibizatihigüçlüdür"derler.Onlaragöre,doğru,gücügetirir.Etikdeğerleresahip,vicdanîzekâsı
yüksekbirkişiye"Hatanedir?"diyesorsak,"Yanlışyapmamaktır"der.Amaetikdeğeriolmayanbir
kimseiçin"hata,yakalanmak"tır.Onagöre,yakalanmıyorsanhatayoktur.BuMakyavelistyaklaşımın
birtezahürüdür.
"Sadıkolmaknedir?"sorusununcevabı,etikdeğerlerigelişmemişkişileriçin"Birşeyebağlıolmak,
sadıkolmak,dürüstolmaktandahaiyidir"şeklindedir.Diyelimkibirliderebağlısınız,ozamanonun
içinyalansöyleyebilirsiniz.Çünküonagörebağlılıkdürüstlükten,adalettendahaönemlidir.O,
sadakatiçinkafasındakibirdoğruyudeğiştirebilir.
Bununbirörneğineşahitolmuştum.Ünlübirişadamıpastanedekarısı,arkadaşıveonuneşiberaber
oturmuşsohbetediyorlar.Osıradaaralarındabirtartışmaçıkıyor.Tartışmabüyüyorvemahkemelik
oluyorlar.Kavgayıbaşlatanişadamıdakarşıtarafdafazlatepkiveriyor,ikisinindehatasıvaramabu
adamkendinitemizeçıkarmakiçineşinimahkemedeşahitgösteriyor.Eşi"Bendoğruolmayanbirşey
söyleyemem,şuradaseninhatanvardı"diyor.Kadın,eşine"Yanlışlarımsavunmam"dediğiiçinadam
ondanboşanmayakalkmıştı.İşteburadaadam,"Sadıkolmak,dürüstolmaktandahaönemlidir"
diyen,ahlakizekâyasahipolmayankişilerdekiyaklaşımısergilemişti.Vicdanîzekâsıdüşükkişiler
idare-imaslahatyaparlar.Yanihermasadafarklıkonuşur,vaziyetiidareederler.
Amavicdanîzekâsıyüksekolankişilerkararlıdirenişgösterirler.Herhangibirşeyolduğuzaman
"Yalnızbukadaryapabilirim"derler.
Birmalınveyadeğerinpaylaşımısözkonusuolduğundaetikdeğerleriolmayanlarkarşıtarafaverilen
payiçin"Sanayeterdeartar"bilederkenetikdeğerleriolanlarhakçapaylaşımdanyanatavır
koyarlar.Karşıdakikişiyideğersizleştirmeden"Hakadına,seninhakkınbuolduğuiçinböyle
yapıyorum"derler.
Yaptıklarıişlerhakkındabirincelemeolduğunda,etikolmayankişilerhemensavunmayageçerler.Etik
değeriolanlariseöncesorar,öneridebulunur,eksiklerinikabuledervekendilerimgeliştirme
yönündeadımatarlar.
Vicdanîzekâsıyüksekkişilerinhayatınabaktığımızzamanbutipilkelerihayatageçirdiklerinigörürüz.
Acelecideğildirler,sebatlarıyüksektir.Sonucudüşünmedenhareketetmezler.Başlangıçtasıkıntı
çekselerdesonuçtakazanırlar.Başarılıdırlar.Hayatlarındakienönemlimotivasyon,içmotivasyondur.
Gayretlerivardırvekendilerinihareketegeçirebilirler.Başkaları"yap"dediğiiçindeğil,doğruolduğu
içinvezamanındayaparlar.Kendiiçselgerekçeleriylehareketegeçtikleriiçinhayatlarındatembellik
yoktur.Olaylaraiyimserbirpenceredenbakmayaçalışırlar.Kendileridışındakivarlıklarında
farkındadırlar.
VicdanîZekâveRuhDünyası
Vicdanîzekâsahiplerininhayatlarındaiyimserlikesastır,güvensizlikistisnadır.Hempozitifhem
negatifdurumlarıaymandagörürveümitsizliğedüşmezler.Kendilerinikurbanlık,kölelikhissine
kaptırmazlar.Zindandabilemutluolabilirler.Onlariçinsahipolduklarışeylerinkıymetinibilmek,
küçükşeylerdenzevkalabilmekönemlidir.İçtenlikvesamimiyetvicdanîzekâsıyüksekkişileriçinön
plandadır.İçtenlikleriiknagüçleriniartırır.Dahaçokdostvearkadaşsahibiolurlar.Kolaykabul
gördükleriiçinkolaykolayyalmzkalmazlar.İkiyüzlülükbukişilerinennefretettiğiözelliktir.Hatta
törenselkibarlıktanbilerahatsızolurlar.İyilikseverlikveyardımseverlikten,cömertliktenzevkalırlar.
Buözelliklerisebebiylegüvenkazanırvesevilirler.Yanlarındakiinsanlarahuzurverirler.İlkelerinesıkı
sıkıyabağlıolduklarıiçinbazenkısavadedeyanlıştanınsalardazamaniçinde,bazendeöldükten
sonrakıymetlerianlaşılır.Mevlanadaençokölümündensonraanlaşılmıştır.EserlerinioğluSultan
Veledtoplamıştır.
Bilgelikzekâsıyüksekkişilerinyaptıklarıdevrimselişlervefatlarındansonraortayaçıkar.Meselasırık,
fasulyemevsimindeikimetreolur,engösterişlibitkidiramamevsimsonundabiter.Birçamiseyavaş
yavaşbüyürveihtişamıonlarcasenesonraortayaçıkar.Cevizağacıuzunsüresonrameyvevermeye
başlaramauzunömürlüdür.Bilgekişilerdeböyleuzunömürlü,kalıcıişleryapaninsanlardır.
2009yılında54binkişiüzerindeyapılanbiraraştırmadagüvenirlilikleilgiliyedideğertespitedilmiş.
54binçalışanınbirliderdearadığıilközellikdürüstlükolaraktespitedilmiş.İkinciözellikinsanodaklı
olmak,üçüncüsüiletişimeaçıkolmak,dördüncüsüvizyonsahibiolmak,beşinciözellikişinde
ihtimamlıdavranmak,altmcıözellikmotiveedicilikveyedinciözellikdecesaretolaraksıralanmış.Bu
özelliklerinhepsininvicdanîzekânınbileşenleriolduğunugörebiliriz.Bunlaraynızamandasonradan
öğrenilebilendeğerlerdir.
İşhayatındakişininkendinibaşarılıkimselerlekıyaslamasıyanlışbirtekniktir.Doğruolan,insanın
kendinekoyduğuhedefleoankidurumunukıyaslamasıdır.Başananlıkbirşeydeğiltoplamyada
sonuçtur.Kıskançbirinsanbaşarılıbirinigördüğündeoandadikkatiniçekenanlıkbaşarıyıgörürve
kendisindeeksiklikhisseder.Doğrudüşüneninsaniseanlıkbaşarıyıdeğil,toplambaşanyıgörür.
"Hayatımınsonundaşunlanyapmışolursambaşanyaulaşabilirim"diyedüşünür.Budüşünceleri,
kendisinihareketegeçirmekiçinvesileyapabilir."Hayatımınilerleyendönemindeşubaşarıyıelde
etmeliyim"diyerekbirmotivasyontekniğioluşturabilir.Böylecebaşanlıbirinigördüğündeiçinde
filizlenenkıskançlıkduygusukendisinedebaşkasınadazararvermeyecekbiralanaakıtılmışolur.
Vicdanîzekânınenönemlifaydasıiçhuzurudur.Mantıksalzekâsıyüksekolanbirkişininvizyonu
vardır,parmaklagösteriliyordur,başarılıdır.Amaacabamutlumudur?Napolyon"Hayattamutlu
olduğumgün,altıgünügeçmemiştir"diyor.Hırsvar,yetenekvar,çalışmavarfakatbilgeliközellikleri
yok.Neticedemutluolamıyor.
Vicdanîzekâinsanadinginlikverir.Duygusalzekâsıolankişilerkarizmatikbirliderolabilir,kitleleri
hareketegeçirebilir,zaferlereldeedebilirler.Amasadeceduygusalzekâsamanalevigibigeçergider.
Sosyalzekâsıçokyüksekamabilgelikzekâsındanpayalmamışbiri,çokiyibirpazarlamacı,mükemmel
birhalklailişkileruzmanıolabiliramauzunvadedeyalnızkalır.Çünkügüvenirliliğidüşükolur."Vitrin
doluamagönüllerboş"dediklerigibi,bukişilerinyakınlarıyladailişkilerikötüdür.Hernekadarilk
tanıştıklarındakarşılarındakikişideçokiyibirizlenimbıraksalardabirinciderecedenyakınlarlabile
kaliteli,mutlubirilişkikuramazlar.Çünküilişkilerisürdürebilecekyeteneklerdenyoksundurlar.
Sürdürülebilirilişkileriçinbubeşzekâtürününhepsininaymandabellibirdengeiçindeolması
gerekir.Yaniinsan"Sevilenbirkişiolmakistiyorum"diyorsavicdanîzekâsınıgeliştirmelidir.
Hayvanlarâlemindegörülenoncafizikselfarklılığarağmenruhsalprogramolaraközelliklerisabittir.
İnsanlarisegörünüşteaşağıyukarıaymolsalardaruhsalolarakbüyükbirkapasiteyesahiptilervebu
kapasiteninkullanımıkişidenkişiyiciddibir
farklılıkgösterir.Einstein,sadeceeğlenceyimerkezealarak,"vurpatlasınçaloynasın"diyerek
yaşayanbirinsanıgördüğünde"Buinsandakocamanbeynenegerekvardı,omurilikyeterdi"
demiştir.Bukocabeyininsanaverilmişseonungörevisadecetemelihtiyaçlarıgidermekdeğil,soyut
düşünceüretmek,felsefeyapmak,hayatıvevaroluşusorgulamaktır.Yaratıcımızbizlerleolaydiliyle
konuşuyor.Budilideancak"Yaratıanınburadakimesajınedir?"diyedüşüneninsananlayabilir.Bir
örnekvardır:Fransa'dabirşehriselbasmış.İnsanlarkiliseninçatışmakaçmışlar.Papazise"Allah
gelsin,benikurtarsın"diyor.Birisiyardımageliyor,papazona"Allahbenikurtaracak"diyor.Ardmdan
helikoptergeliyoramaonudakabuletmiyor.Papazöbürdünyayagittiğindeise"EyAllah'ımbensana
okadarduaettim,senbenikurtarmadın"diyor.BununüzerineAllah"Ahmakkulum;bensanaadam
gönderdim,gelmedin;kayıkgönderdim,binmedin;helikoptergönderdim,binmedin.Dahane
yapayım?"diyor.Olaydilibunabenzerdir.Yaşadığımızherşeyedikkatlebakıponunvesilesiyle
gönderilenmanayıbulmayaçalışmak...
Birolayyaşadığımızda"AcababuAllah'ınbirmesajımıdır?"diyedüşünmemizgerekir.Allahbu
dünyadainsanlarlasebeplervasıtasıylailetişimkuruyor.Mucizelerlepeygamberleriçinama
Yaratıa'nınbizedehitapedişininsayısızyoluvar.AllahdünyadaHakimismiyletecelliediyorvebu
isimsebeplerinvarlığımgerektiriyor.EğersensebeplereriayetetmiyorsanAllah'ınsıfatlarınıyanlış
biliyorsundemektir.Allahçalışmadanvermiyor.Güzelşeylerinhepçileyleeldeedildiğigörüyoruz.
Koyulmuşpsikolojiyasalarıvar;iştebunlarAllah'ınyasaları.Onlarauygundavranabilmekinsanın
özgüriradesiniengellemiyor.İnsanınsorumluluğunudaortadankaldırmıyor.
İnsanoğluhakikatikavramayaçalışırkendörtyolkullanır.İlkibilim;deney,gözlemgibibeşduyunun
algıladığıbilgilerdir.Bubilgikaynağıhakikatibulmadayeterliolmamıştır.İkincisiakılyürütme
yöntemleridir.Beşduyuylaalgılayamadığımızbazıdurumlarıakılyürütmeilealgılarız.Misal;duman
çıkanbiryerdeateşdeolduğunudüşünmemizgibi.Bunudakullanıphakikatehâlâulaşamadıysakiç
sese,sezgileresıragelir.İşteburadavicdanîzekâönplanaçıkar.Vicdanîzekâsıyüksekolankişileriç
seslerinidinlerler.Böylecekimseningöremediği,duyamadığışeylerikeşfederler.
Pekiiçimizdengelensesenedereceyekadargüvenebiliriz?Sınavagirenbirkişi
cevabınıbilmediğibirsoruyaiçsesinidinleyerekcevapverebilirmi?
İçsesindebiraltyapısınınolmasıgerekir.Meselakarpuzalırkenherhangibirimiziniçsesinidinleyerek
doğruseçimyapmaihtimali%50'dir.Amaişikarpuzlailgiliolanbirkişi"Bukarpuziyidir"diyorsa,o
karpuz%90iyidir."Nasılyapabiliyorsunbunu?"diyesorduğunuzdasizenetbircevapveremezancak
belkidahaönceelindenbeşbintanekarpuzgeçmiştir.Oişiyapayapaöylebirbecerikazanmıştırki
artıksezgiselolarakhangisininiyiolduğunuanlayabilir.Hekimliktedebunabenzerbir"kliniksezgi"
vardır.Doktor,hastayıgördüğügibiondanetürbirhastalıkolduğunuanlayabilir.İştebu,bilgelik
sonucundagelişenbiryetenektir.Bellibirbirikimgerektirir.
Hanibirfıkravardır:Adamınbiripapağandükkânınagirmiş,fiyatlarabakıyor.Beşdilbilenbir
papağan10bindolar,üçdilbilen7bindolar,birdilbilenbindolarşeklindefiyatlandırılmış.Bir
tanesininönünegelinceduraklıyor.Adamhiçbirözelliğiolmadığıhâlde15bindolarfiyatbiçilen
papağanınözelliğinisabayasormaihtiyacıhissediyor.Satıcıda"Vallahiözelliğimbendebilmiyorum
amadiğerlerionaüstadım,hocamdiyehitapediyorlardaondan"diyecevapveriyor.
Dahaöncedensıraladığımızüçyol(bilim,akılyürütme,sezgi)dehakikategötürmüyorsasonuncuve
dördüncüyolkişinininançlarıdır.Kişihayattahiçbirşeyieksiksizolarakalgılayamaz,muhakkak
eksiklerivardır.Oeksikleribeşduyuilealgılayamıyorsaakılyürütmeyle,onunladaalgılayamamışsa
sezgiyle,onunladaalgılayamamışsainançlarıylatamamlar.Çünkübeyintanımlanamayanbirbilgiyi
kabuletmez.Kişininbilgiyibeyninekabulettirebilmesiiçinöğrendiğişeyimantıksalbirçerçeveye
oturtmasıgerekir.Yoksabilgiyikaydetmesistemiçalışmaz.
Birinsanıniyivegüzelözelliklerkazanmasıiçinöncebuözelliklereihtiyaçduymasıgerekir.Kişieğer
ihtiyaçduyarsabirşekildeonueldeetmeninyolunubulur.Kişiliğimiziiyiyegüzeleyöneltmekiçin
okuduğumuzkitaplarsadeceohâzineninanahtarlarımverir.Amahâzineyiarayıpbulmakbizim
görevimizdir.Emekvereceğiz,dalmakiçindalgıçkıyafetlerinigiyeceğiz,çileçekeceğiz.Zatenkolay
eldeedilenşeylerkalıcıolmuyor.
MevlanaveHalkTerapisi
Psikoterapide"halkterapisi"denilenbirteknikvardır.Buterapidekişiyehikâyelerverilirvehikâyeler
üzerindenokişininzihinseldönüşümüsağlanmayaçalışılır.Birbakımahikâyelerinpedagojikanlamlan
üzerindedurulur.Hikâyelerkullanılarakyapılanpsikoterapiyöntemine"bibliyoterapi"deniyor.Bu
yöntempsikologlannkullandığıvebilimselolaraktavsiyeedilenbiryöntemdir.
Mesnevi'ninbazıciltlerinde"Ruhlaraşifadır,sevgililerisevdiğine,hastalançaresinekavuşturur"gibi
ibarelermevcuttur.YaniMesneviaslındainsanlardakiiçselonanmısağlamakamacıylakullanmış.
Mesnevi'deanlatılanhikâyelerinçeşitliişlevlerivardır:Birincisiaynagörevigörmesidir.Yanikişi
hikâyeyiokuduğuzamanbirfarkmdalıkkazanmışoluyor.Kendiruhsalprofilivepsikolojikdurumuyla
ilgilibiryansımagörüyor.Böylecehikâye,kendinitanımanoktasmdabiraynaişlevigörüyor.İkinci
olarakdahikâyelerinmodelfonksiyonuvar.Hikâyelerüzerindensembolikvekavramsaldüşünceyle
vesosyalnormlarlailgilibirbakışaçısıortayakonuyor.Böyleceİnsanîgelişimekatkısağlanıyor.Birde
buanlatıların"geleneğitaşıma"noktasmdakatkılanvar.Yanibazıdeğerleri,kültürelbirikimigeçmiş
kuşaklardanyenikuşaklaraaktarmagörevinideifaediyorlar.BütünbunlarınışığındaMevlana'nm
üzerindeençokdurulmasıgerekenözelliğihalkpsikoterapistigibiişlevgörmesidir.
Mevlana'nmeserlerisadecebirsanateserideğil.Otoplumsaldüzeydegözardıedilemezbir
dönüşümünmiman.AymzamandaMevlana'nmhikâyelerinintedaviaçısındançoközelbiryerivar.
Peki,bununasılyapıyor?Korkuvekaygıgidericiöyküleranlatıyor.Özgüvenartırıcıörneklereyer
veriyor.Önyargılarıortadankaldıranhikâyelersunuyor.Yanlışdüşünceleridüzelten,alternatif
düşünmeyiöğretenhikâyelerivar.Kişiyeyenibirtutumsergilemeyiöğretenörneklerkullamyor.
Toplumdavarolankıssadanhisseanlayışımbirhalkterapisigibikullamyor.
öykülerdemetaforikdüşünceninkullanılması,modempsikoterapininuyguladığıyöntemlerdenbiridir.
Kişi,bumetaforlarıkullanarakanalojiyapar.Yanikendiyaptıklanylametaforukıyasederekbir
değişimsağlaması,sorununuaşmasıbeklenir.Mevlana'nmeserlerinebaktığımızdadametaforlan
analojiyaparakkullanmışolduğunugörüyoruz.Bunlankullanaraktedaviyedönükdeğişimisağlamış
oluyor.İnsanlarayenidüşünmeyollanöğretiyor.
Birinsansadakatsizliğemaruzkaldıdiyelim.Budurumdaverilenilkeltepkişiddettiramatepkikişiden
kişiyeçeşitlenir.Bazıinsanlariçlerinekapanır,bazılarıdoktoragider,bazılarıysaintikamalacağımdiye
intiharetmeyekalkışır.Aslmdaçözümeulaşabilmekiçinönceoolayhakkındakonuşabilmekgerekir.
Mevlana'yabaktığımızdaonunbizlerekonuşabilmeyivetartışabilmeyiöğrettiğimgörüyoruz.
Bibliyoterapidebirhikâyeüzerindeanalizveçıkarımyapılırveeldeedilençıkarımlasorunoluşturan
konuderinlemesineincelenir.Kişininçözümsürecininiçindeolması,çıkarımlardabulunabilmesiona
tartışaraksorunlarımçözmeyiöğretir.Travmaböyleçözülür.OhâldeMevlana'nınanlattığı
hikâyelerintravmaçözücüetkisidevar.
Nasılkibirsudamlasısüreklidamladığındamermerioyabiliyorsa,insandasürekliaynışeyleri
düşündüğündezihinselyapısındabirzayıflamameydanagelir.Beyindekiağsalyapıdabozulmalar
ortayaçıkar.Mevlana'nınböylesitekrarlayandüşüncelerdendeuzaklaştırıcıetkisivar.Çünkü
Mevlanahikâyelerleöğrenmedesağbeyniönplanaçıkarıyor.Sağbeyninöğrenmesindemüzik,resim
gibisanatalanları,sezgiselöğrenmegibiolgulardevreyegirer.Yaniduyguileöğrenmegerçekleşir.Bir
şeyisadecesolbeyinleöğretmeyeçalışırsanız,sadeceezberyapmışolursunuz.Amahemsağbeyin
hemdesolbeyinbiraradaişletilirseeğlencelivedisiplinlibiröğrenmegerçekleşmişolur.Mevlana'nın
hikâyeleraracılığıylaöğrenmedesağbeyniaktifhâlegetirmesiöğrenmeyikabalaştırıyor.
Hayatımızıniçindebulunduğuresminbütününügörmemizisağlıyor.Bunadaliteratürde"altıboyutlu
düşünce"deniyor.Altıboyuttanön-arka,sağ-solveaşağı-yukarıkastediliyor.Yaniinsanbirşeyianaliz
ederkenonugelecek-geçmiş,tehditler-fırsatlarvegüçlüyönler-zayıfyönlerbakımındanelealıyor.
Kısacası,Mevlana'nınbibliyoterapitekniğinihayatageçirmişolduğunugörüyoruz.
Onunajanzamandasosyalnormlarıpekiştirdiğinisöylemiştik;sadecepekiştirmiyor,güncelliyorda.
Verdiğicevaplarzamanagöreyorumlanıpgüncellenebiliyor.Bizimyapmayaçalıştığımızdaaslındabir
bakımabugüncellemeyekatkıdabulunmak.
Halkpsikoterapisizorbiriştir.Yerigelir,insanınhayatıboyuncakullandığıdüşüncelerideğiştirmek
gerekir.Bazıinsanlaryenilikten,değişimdenölesiyekorkarlar,özelliklebellibiryaştansonradeğişmek
dahadazorlaşır.Mevlanaadımadımgiderekkişiyiöncekorkusuylayüzleştiriyor,sonraonunlabaş
etmesinisağlıyor.
Mevlana'nmöyküleriçoğukez"bendili"yleanlattığımgörüyoruz.Eğerbirkişiye"sen"diyecephe
hücumuyapılırsaokişideaymyoğunluktakarşıcephesavunmasınagirişir.Böyleceegosavaşlan
başlar.Mevlana'dabununolmadığımgörüyoruz.Hiçkimseyetamolarakiyiyadatamolarakkötü
diyenitelendirmiyor.İnsanaiyisıfatlarıylakötüsıfatlarımayırarakyaklaşıyor.
Mevlana'nmüzerindenbukadarzamangeçmesinerağmeninandırıcılığınınyitirmemesininbirnedeni
deanlattıklarımkendihayatmauygulamışolması.BununImam-ıAzam'ınhayatmdageçenbirörneği
devardır:Birgünİmam-ıAzam'a(ra),birçocukgetirilir.Babasıçocuğununçokbalyediğiiçinher
tarafınınyaraiçerisindekaldığım,şifanınAllah'tan(cc)olduğunusöylerveİmam-ıAzam'dançocuğu
okumasınıricaeder.İmam-ıAzam(ra)çocuğunbabasınadönerek,40günsonragelmelerinisöyler.
Babaçaresizgeriyedönervetam40günsonrabüyükimamagelir.Imam-ıAzamçocuğadönerek
başımokşar:"Birdahabalyemeevladım"der,çocukda"Oluramca,yemem"der.Çocuğunbabası
şaşkın,İmam-ıAzam'a"40günevvelbudediklerinideseydinya"der.EbuHanifehazretleribunun
üzerine,"40günevvelbenbalyemiştim,eğerogündeseydimsözümüdinlemez,balyemeyedevam
ederdi.Bentam40günbalyemedim,biiznillahçocuğunbirdahabalyemeyecekvevücudundaki
yaralarkapanacak"der.Gerçektendeçocukbirdahabalyemezveyaralankapanır.
Mevlanadaaynenböyleanlathklannınbilgeliğiniyaşamıştır.Bilgisahibivebilgeolankişiilmiönce
kendisineuygular.Bunoktada,âlim-bilge-arifkişiözelliklerinideiyibilmekgerekir.Âlimkişiilim
sahibidirveilminibaşkalarınaanlatır.Heykeltıraşmermere,marangozahşabaşekilverir,âlimkişide
diğerinsanlara.Bilgekişiiseönceliklekendineşekilverir.Arifolaninsansahemkendinehemde
başkalannaşekilverir.Mevlana'yabakacakolursak,onunbilgeliğideaşarakariflikmakamına
yükseldiğinigörürüz.Onunbilgeliği"HalkiçindeHakkileberaberolmak"tarzındakibilgeliktir.Bu
dahakalıcıolanbilgeliktürüdür.Asırlaradamgavurmasınınsebeplerindenbiridebudur.
Mevlana'nm'MutlulukBilimi'neKatkısı
BukitaptaokuduğunuzöğretilerlemutlulukbilimiolarakdaadlandırılanPozitifPsikolojibiliminin
öğretilerininnekadarbirbirinebenzediğinihayretlegörüyoruz.
Küçükbirülkevarmış.Buradayaşayaninsanlarınsakinvehuzurlubirhayatlarıvarmışfakatbilim,
sanayi,askerlikvegüvenlikkonulanilehiçilgilenmiyorlarmış.Soranlara"Bizmutluyuzya,yeter"
diyorlarmış.Birgüngüçlübirdüşmanınülkeyiyakıpyıkmayageldiğihaberinialmışlar.
Panikiçindegidipülkeninbilgesinesormuşlar;"Neyapalım?".Bilgecevapvermiş:"Okulaçın.""Okul
işeyaramaz"diyerekitirazetmişler.Bilgekişibudefaşöylecevapvermiş:"Şuandaonlara
direnemeyizamagelecekseferehazıroluruz."
îpsosAraştırmaŞirketi'nindünyaçapmdayaptığı'DünyanınMutlulukTablosu'çalışmasısonuçlanna
göreilksırada"Çokmutluyum"diyenülkeleroramsıralanıyor.Birinci,%53Endonezyaikinci,%43
Meksika,HindistanÜçüncü,%30Türkiye,BrezilyaDördüncü,%28ABD,AvustralyaBeşinci,%27
Kanada(12.02.2012,HabertürkGazetesi)
'MutlulukBilimi'insanpsikolojisiileuğraşanlarınsonyıllardaçokkafayorduklanönemlikonulardan
birioldu.Çünkümodernyaşamhayatıkolaylaştıranbirçokkazanımlannarağmeninsanoğlumutluluğu
artıramıyor.
Kapitalizmöncehastaediyorsonratedavietmeyemiçalışıyor?
Psikiyatrikhastalıklardabeyinfonksiyonlanölçülmeyebaşladıktansonrafelsefeiletıparasmdaköprü
kurulabiliroldu.Aşağıdakitablodagöreceğinizgibi,insanınruhhalindekideğişimlerinbiyolojik
kanıtlanartıkölçülebiliyor.Depresyongibihastalıklarıntedavisindeilaçtedavisininyanısıra,
elektriksel(EKT)vemanyetik(TMU),mikroakım(tDCS,CES)tedavilerigibibirçoktedaviseçeneği
kullanılıyor.Fakathiçbirtedaviyöntemipsikoterapininöneminiazaltmadı.
Hiçbirtedaviyinedoğruyaşamanınkoruyucuruhsağlığınakatkısınıazaltmadı.Hiçbirtedaviinşam
mutluetmeyeyetmedi.
Tedavilerinsanı'Eksi'den'Sıfır'agetirdi.Ancakinşam'Sıfır'müzerineyani'Artı'ya
çıkarmakgerekiyordu.Bubilimdalıileuğraşandisipline'PozitifPsikoloji'denildi.Uyguladığıtedavi
yöntemide'PozitifPsikoterapi'adınıaldı.
PozitifPsikoloji'ninöğretisinebakıldığındaMevlana'yıyenidenkeşfeden,sistematizeedip
metodolojisinigeliştirenyöntemlerkümesiolduğugörülüyor.
Moderninsangeçtiğimizyüzyıllaragöredahavarlıklı,dahagüçlü,dahamüreffehamadahamutlu
değil.Bununvaroluşunanlamınındeğişmesiileilgilipekçoknedeni.
Aydınlanmaçağınıntanımladığı'Modernlik'kavramınınüçayağıvardı:'Akılcılık','Dünyasallık'
(sekülarizm)ve'Bireysellik'idi.Modemizmsonucusekülertaleplerartacak,insanoğlunundini
taleplereihtiyacıkalmayacakveböylecetanrısızbirdünyadoğacaktı.Bununiçinverilentarih20.
yüzyılınsonuidi.Bilimveteknolojidekigelişmelerinsanoğlunumutluedebileceğiiçindinvetanrı
inancıyokolacaktı.DinPsikolojisiProfesörüAliKöse'ninaktardığıbilgileregöreAmerika'nınünlü
sosyologlarındanRodneyStark'DininGeleceği'isimlieserinde"Dinsizgelecekdüşüncesininbir
yanılsama"olduğuifadeediliyor.(ZamanGazetesi,12.02.2012)
Akilcilikinsanınbütünsorularınacevapveremiyordu.Dinintesellietme,hayataanlamkatmagücüve
işlevinikarşılayamıyordu.Akılinsanagüçsüzlük,çaresizlikveölümgibihayatolaylarıkarşısında
zihinselsığınaksağlayamıyordu.
ölümünvesonsuzlukihtiyacınınolduğubiryaşamdadünyevilikinsanıtatmindenuzakkalıyordu.
Dünyasallaşmanınkonforculuğadönüştüğüdünyamızdayoksullukveayrımcılıkazalmıyor,artıyordu.
Bireyselliğinbencilliğedönüşmesisonucundainsanoğluyalmzvemutsuzolmayabaşlamıştı.
ölümsüzlüğeveyamutluluğailaçbulmaçabalan'YeniÇağModernizmi'nidoğurdu.21.yüzyıllabirlikte
'BilgelikÇağı'başladı.BilgelikçağınınayaksesleridePozitifPsikolojiçalışmalarıdır.
MutlulukBilimi'negöre;
1-Mutlulukekonomikdeğergibidir,üretilmedentüketilmez.
2-Mutlulukdışgerçekliğevekaynaklaragöredeğiliçgerçekliğevekaynaklaragöre
üretilir."Dahaiyibirhayatımolsaneyapardım?"demekyerine,"Sahipolduğumhayatladahaiyi
neleryaparım?"demektir.
3-Üretilenmutluluk,rasyonelkaynakyönetimigibiuygunyerde,uygunzamandaveuygunbiçimde
yönetilir.
BütünbunlarabaktığımızdaEndonezya,Türkiye,Hindistan,Meksikagibigelenekseldeğerlerinhenüz
tamolaraksilinmediğicoğrafyalardayaşayantoplumlarındahamutluolduğunugörüyoruz.
Ohaldeyukarıdakihikâyedeandığımızbilgegibimodernizminkazammlanmdevamettirelimama
sahtemutlulukveyapaygülücüklerinyerinedoğrudeğerlerlegeleceğimizivehayatımızıyenideninşa
edelimdiyorum.
İkinciBölüm/MESNEVİTERAPİ
OlumsuzDüşünceKalıbı:
İnsanlarınbeklediğişekildekurallarauyarsambubenimdavramşözgürlüğümeengel
olacaktır.
HİKÂYE'YüreğimBağlıDeğil'
Dinbilginininyolutımarhaneyedüşmüştü,"Gidipbirgezeyim,delilerinhâlinigöreyim!"diyerekkapıyı
çaldı.Girince,elleriayaklarıbağlıbirdelininsevinçiçindebağırıpçağırdığım,keyiftensarhoşolduğunu
gördü.Yanınagiderek:"Yahu..."dedi.
"Elinayağmbağlıykenbuneşedenedir?Tutsaksın,görmüyormusunhâlini?"Deli:"Elimayağımbağlı
benim!"dedi."Yüreğimbağlıdeğil.Gönlümözgürolduktansonratutsakolmuşum,neçıkar?İkiâlem
dediğinnedir?Birdeniz,adıdagönül.İşteo
denizdehürümben!"
İnsanÖzgürlüğünüDışDeğilİçSebeplereBağlamalıdır
Hikâyedegörüldüğügibi,delitutsakolunduğuhâldekendimözgürhissedilebiliyor.Tersinden
bakarsak,görünürdetutsakolunmadığıhâldeinsanaözgürolmadığınıhissettirenbirçokşeyvardır.
"İnsanlarınbeklediğişekildekurallarauyarsambubenimözgürlüğümeengelolacaktır"gibi
düşüncelerbunlardanbiridir.Buyanlışinanışakarşın,hikâyedekidelinindurumuözgürlükanlayışına
farklıyerlerdendebakılabileceğinigösteriyor.Buradakişigönülzenginliğiiçerisindebaktığıiçinelinin,
ayağınınbağlıolmasıonunözgürlüğünemaniolmuyor.Mevlanabuörneğiverirkeninsanınasıl
özgürlüğününarzularından,dürtülerindenkurtulmuşolmasmabağlıolduğunuanlatmakistiyor.
Duygusalözgürlüğüninsanımutluetmesibakımındanfizikselözgürlüktendahaönemliolduğunu
vurguluyor.Birinsanınelini,ayağımzorlabağlayabilirsinizamaduygusalözgürlüğünüyok
edemezsiniz.Zorlabirşeyiistetemezsiniz.Demekkiinsankendiözgürlüğünüdışsebebedeğil,iç
sebebebağlamalıdır.Eğerinsanözgürlüğünüdışsalbirsebebebağlayıp"Şukurallarauyarsam
özgürlüğümkısıtlanır"dersekendinigücüyetmeyensebeplerehapseder.
ÇokParamOlursaÖzgürOlurmuyum?
İnsanözgürlüğünükazanana,konforuna,yaşamşartlarınabağlamrşsasaraydayaşasabilemutsuz
olabilir.Bazensaraylardayaşaramabuonuniçinaltınkafesgibiolabilir.Bununörneklerimtoplumda
görebiliyoruz."Sporarabam,pırlantayüzüklerimvarvehavuzluvilladayaşıyorumamayinedemutlu
değilim"diyerekkendiniözgürhissetmeyeninsanlarvar.Buradançıkarmamızgerekendersşudur:
İnsanözgürlüğünükontroledebileceğişeylerebağlamalıdır.Kontroledemeyeceğişeyleredeğil.Bu
hikâyedebizebunuöğretininakılhastasıolmasıdaironikbirdurumdur.
ÖzgürlükSorumlulukDengesi
Bugünmodemizminsunduğuözgürlüktanımında"Canınınistediğiniyap,hoşunagidennevarsayap,
duvarlarıyık,zincirlerikır,özgürol"anlayışıhâkimdir.Buradakiözgürlükkişininiçseldürtülerinin
karşılanmasıolarakifadebuluyor.Meselaçocuğuhastaolupda"Keyfimceyaşamakvarkenneden
çocuklauğraşacağımki!Benimözgürlüğümüengelliyor"diyerekişiboşanmayakadargötüren
insanlarlakarşılaşıyoruz.
özgürlüklesorumlulukarasındabirdengeninolmasıgerekir.Budengeyimodemizmbozmuştur.
Çünkühümanistfelsefeninverdiği"Carımınistediğiniyapmak,eğlenmekseninhakkındır;eğer
eğlenemiyorsan,zevklerinitatminedemiyorsanözgürdeğilsindir"tarzındakianlayış,zevkleri
kısıtlayanherşeyiözgürlüğükısıtlayanbirunsurolarakalgılatıyor.Kişikendinesöylenenher"hayır"ı
özgürlüğünevurulmuşbirketsanıyor.Sonradazamanlatoplumlaçatışmayabaşlıyorveyalnızlaşıyor.
Özgürleşmekisterkenmutsuzlaşıyor.
"Vücuttakienözgürhücrehangisidir?"diyesorsakcevabımızkanserhücresiolur.Çünkükanser
hücresiyarımdakiniyutar,vücudagirenkanşekerinidiğerhücrelerinüç-beşmislidahafazlatüketir.
Hızlabüyür.Çünküözgürdür.Amaburadasorumsuzveşeytanibirözgürlükvardır.Odereceözgürdür
kibüyürbüyür,bütündokulanyokedervevücutlabirlikteensonundaodaölür.İştebusınırsız,
narsistiközgürlüktür.Bencilinsandaböyledir.Hepkendiniönemser,kendinimerkezealır,
özgürlüklerikendinegöreyorumlar.Hakduygusundadakendineöncelikverir.Kendinibirinciplanda
tutar.Eşiyleproblemyaşadığızaman"Dünyayabirdefageldim"derveevliliğibitirir.İşyerindekendi
çıkarmauymayanbirşeyolduğunda"Benimözgürlüğümükısıtlıyor"der,onureddeder.İştebu
narsistikkişilikyapılanmasıdır.Bunlarsosyaldokudakikanserhücresigibidirler.Eğerbunlarasınır
koymazsak,"Yanlışyapıyorsun"demezsekgittikçebüyürler.
"özgürlüğüvar"diyerekçocuğunherdediğiniyaparsanız,onuküçükbirhükümdaradönüştürürsünüz.
Küçükbircanavarolur.Çocuğunheristediğiniyapmakonaözgürlüğünüvermekdemekdeğildir.
Anne-babanınamacıçocuğuoanmutluetmekdeğil,onugeleceğehazırlamaktır.Ortaveuzunvadeli
mutluğunudüşünmektir.İnsanbencilcebirözgürlüğüyücelttiğizamananlıkmutluluğudüşünür.Ama
üçsenebeşsenesonrakimutluluğuhesabakatmaz.Tıpkıkanserhücresigibioankiisteklerinitatmin
etmeninpeşindedir.Altıay,birsenesonrakendivücudunuöldüreceğinidüşünmezbile.
Bunedenle"İnsanlarınbendenbeklediğigibikurallarauymamözgürlüğümeengelolacak"düşüncesi
toplumdakivicdanîkurallara,etikvesosyalkurallarauymakonusundahoşnutsuzluğunasebepolur.
Aslmdabunlarauymakinsanındavranışveözgürlüğüneengeldeğildir.Mevlana'nmburadabize
öğrettiğişeyşudur:"Akılhastasıbirinsanınkendimözgürhissedebildiğihâlde,sağlıklıbirinsanın
kendiniözgürhissetmesigerekirkentoplumsalkurallarauyaraközgürlüğününkısıtlandığım
hissetmesiniyanlıştır.Kendiiçdünyamızaistediğimizkadarözgürlükvermehakkımızvar.Ama
kurallarauymaktanötürükendimizikötühissetmeyelim.Kendimiziiçdünyamızdakontrol
edebileceğimizşeylerleözgürtutalım."
KurallarDeğiştirilebilirmi?
Bazıtoplumsalkurallargerçektenbazıyeteneklerimizinortayaçıkmasınaengelolabilir.Bunedenle
insan,"Bukurallardavranışözgürlüğümeengeloluyor"dediğindekurallarındeğiştirilebilirmi
değiştirilemezmiolduğunabakmalıdır.Eğerdeğiştirilebilirbirkuralsazihinselsınırlamalarımortadan
kaldırır.Amadeğiştirilemeyecekbirkuralsakendineyenibiryöntemgeliştirir.Bu,insanın
özgürlüğüneengeldeğildir.Özgürlüğeengelolanşeyümitsizliğedüşmektir.İnsanlarınbazenyerleşik
kurallarısorgulamasıvealternatifyollargeliştirmesigerekebilir.Meselahikâyedekiakılhastasıbağlı
olduğundandurumunudeğiştiremez.Çırpınsakendineacıçektirmişolacaktır.Böylebirdurumda
değiştirebileceğişey,kendiiçdünyasındamutlubirseyahatyapmaktır.Kontroledebileceğialan
budurveoalanayoğunlaşarakmutluluğuyakalar.
Hikâyedekikişigerçekliktenkoparakmutluluğuyakalamıştı.Ancakinsangerçeklerdenkopmadanda
kötüşartlarlamücadeleiçinkendiniiyihissetmeninyolunubulabilir.Yanienkötüşartlardaykenbile
mutluolmayıbaşarabilir.Gerçeklerebağlıkalarakiçindebulunduğuşartlarımincelervezamanı
geldiğindedeğiştirir.Mücadeledentamamenvazgeçerseruhsağlığıbozulur.Sağlıklıinsanlarhepbir
arayışiçindeolmuştur.Bununnedeniinsandabulunan"yeniliğiaramageni"dir.İnsanınbugeni
hareketegeçirmesiiçinkendinigüvendehissetmesigerekir.İcatlarınçoğununAmerika'dan
çıkmasınınnedeni,Avrupa'dakendinibaskıaltındahissedenkişilerinAmerika'yagitmesidir.
Mesnevi’denSöz
Mevla(Efendi)kimdir?Seniazadeden,(nefse)kullukprangasınıayağındançözendir!Hürlükyolunu
gösterenpeygamberliktir.Müminler,peygamberliktenazatlıkbulurlar.
(VI.,4540-4541)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Benimiçinneyineniyiolduğunubiliyorum.
Diğerinsanlarbananeyapmamgerektiğimsöylememeliler.
HİKÂYEAyıdanDostOluncaOrmandabirayıyaboayılanımusallatolmuştu.Belinesarılmışayıyı
sıkıştırıyordu.Ayıcanhavliylebağırıyor,yardımistiyor,çırpmıyordu.Busıradaoradangeçmekteolan
biradambağırışıduyupgeldi;kılıcınıçekipyılanıöldürdü.Ayırahatbirsolukaldı.Vekendisineiyilik
yapanadammpeşinibırakmadı."Hayatımıkurtardın,seninledostolmakvehizmetinegirmek
istiyorum."dedi.Adamistemediamaayınınüstelemesikarşısındamecburkaldı:"İyiohâlde..."dedi.
"Gel!"
Ayıartıkadammevinineşiğindenayrılmıyordu.Konukomşusuuyardıadamı:"Ayıdandostolmaz.
Ahmakdosttansaakıllıdüşmanınolsun.Başınabirbelageleceğindenendişeediyoruz.Defetgitsin!"
Lâkinadamartıkaymmbağlılığımgördüğüiçinfarklıdüşünmeyebaşlamıştı.Buyüzden,"Beni
kıskanıyorlar.Onungibigüçlübiryardımcımolduğuiçinçekemiyorlar"diyedüşündüveuyanları
dikkate
almadı.
Günlerdenbirgün,ormanaodunkesmeyegitti.Tabiiayıdayanındaydı.Adamhayliçalıştı,ağaçkesti,
istifledi,yoruluncadasoluklanmaküzerebirağacıngölgesineuzandı.Ayıdayanmaçöktü.Birazsonra
birsinekgelipadammyüzünekondu.Ayı,efendisineiyilikolsundiyereksineğikovdu.Sinekkaçtı
fakatazsonrayinekondu.Ayıyinekovdu,sinekyinekondu.Derkenayıkızdıvesineğiöldürmekten
başkaçare
olmadığımdüşündü.
Koşarakgitti.İri,yassıbirtaşkapıpgeldi.Olancagücüyleadammyüzüneindirdi.Başmdanağır
yaralananadamoracıktaöldü.Dostlarımdinlememenincezasını
hayatıylaödedi.
GüvenEsas,KuşkuİstisnaOlmalıdır
Hikâyedeayı,adamaiyiniyetliamaahmakdostgibizararveriyor.Buradaçıkarılanikidersvar.
Birincisi,iyiniyetleyapılankötülüklerindeolabileceği.Ayımnyaptığma
bakarak,dostlukkurarkensorgulamanınöneminigörebiliriz.İyiniyetleyapılankötülüklerianlatmak
içinkullanılanvecizbirsözvardır:"Cehennemegidenyoliyiniyettaşlarıyladöşelidir."Demekkiniyet
iyiolsabilebirinekötülükyapmakmümkün.Ohâldesıradışıdurumların,dostlukların
sorgulanmasındafaydavardır.Ancakbusorgulamahakkaniyetigözetirtarzdaolmalı.Aksihâlde,
hemenaşağıdaanlatacağımızönyargıtuzağınadüşmemizmümkündür.
Hikâyedekiikinciveüzerindedahaçokdurulmasıgerekenders,önyargıdır.Hikâyedekikişiayı
konusundakendisiniuyarankomşularına"Benikıskanıyorlar"diyerekönyargıylabakıyor.Birinsan
benherşeyibiliyorumdiyorsaokişiderealitekörlüğüoluşur.Buhikâyededeayırımkendisine
bağlanmasıneticesindeadamdabirduygusalkörlükoluşuyor.Ayınmhatayapabileceğigerçeğinigöz
ardıedipkendinisavunmasızbırakıyor.Başkalannmyorumlarımyanlışanlıyor.
Mevlanaburadabizeikişeyöğretmişoluyor."Cahil,ahmakbirdostunuzvarsaonunherdavranışını
olduğugibikabuletmeyin"veböyledurumlardasiziuyaranlarvarsa"Eniyisinibenbilirim"diyerek
uyarılarıreddetmeyin.İnsanherşeyibilemez.Başkasınındüşüncesineherzamanihtiyacıvardır.
Zekâ+Tecrübe=Akıl
Akılzekâvetecrübenintoplamıdır.Hikâyedekişiayıyladostluketmekonusundatecrübesizolduğu
içinzekâsınıkullanamryor.Aklımyanlışkullanmamnbedelinihayatıylaödüyor.Eğerbaşkalanmn
tecrübelerindenfaydalansaydıböylebirhatayadüşmeyecekti.Bazıinsanlaryaptıklarıhatadanders
çıkarırveaymhatayıikincikezişlemezler.Birdeakıllıinsanlarvardırkidenemeyanılmaylahiçvakit
kaybetmez,başkalannmhatalarındandersçıkanrveohatayahiçdüşmezler.Kimilerideaymhataya
tekrartekrardüşerler.İştebu,burnunundikinegideninsanmodelidir.İnsanlarıntecrübelerinden
dersçıkarmakveiçindeöneriolaneleştirilerikorkmadankabullenmekhayatımızıkolaylaştırır.
BizeBenzemeyenleNasılİlişkiKuranz?
Psikolojiksavaşkuramlarındanbiridir:Birinsankendiordusunutanryorama
düşmanıtanımıyorsa;bukişininsavaşıkaybetmeihtimaliyüksektir.Düşmamtanımadığındangücünü
yanlıştarafayönlendiripyenilebilir.Eğerdüşmanımgüçlüvezayıfyönleriyleiyibiliyoramabusefer
dekendinitanımıyorsayinemağlupolabilir.Savaştabaşarılıolmakiçininsanınhemdüşmanımhem
dekendiniiyitanımasıgerekir.İnsansosyalhayattadabirbaşkasıylailişkikurarkenokişiningüçlüve
zayıfyanlarınadikkatetmelidir.Mesela,işyerindeyönetiriysenizçalışanlarınızıyeteneklerinibilipona
göreyönlendirirsenizbaşarılıolmalarınısağlarveverimalırsınız.İnsanlarınzayıf/kötüyönlerimerkeze
alınmadangüçlü/iyiyönleridikkatealınarakiyiilişkilerkurulabilir.Çokalınganbirkişininbuözelliğine
yoğunlaşmazsanıznegatifilişkidenkaçınmayolundaönemlibiradımatmışolursunuz.Pozitifyönlere
odaklanarakkurulanilişkisağlıklıbiriletişimiberaberindegetirir.Bahsettiğimizhikâyedekikişi,ayımn
muhtemelözellikleriniveiyiniyetledeolsakendiniöldürebileceğinidikkatealmıyor.Ayımn,her
dediğimyapmasıegosunubesliyor.Buyüzdenayıyasorgusuzsualsizbirbiçimdegüveniyor.Sonuçta
tümbunlarıbedelimödüyor.
Elbetteinsanilişkilerindegüvenesastıramakuşkuistisnadır.Fakatbuörnektekişi,hiçtanımadığı,
bilmediğibirilişkitürüiçinbilekuşkuyutamamendevredışıbırakıyor.Karşısındakikişininzaaflarınıve
ilişkininiçerdiğiolasıtehditlerigözardıediyor.Bunedenledehatayapıyor.Ayrıcainsaniilişkilerde
kişininhassas,zayıfolduğunoktalanbuluptahriketmemekesastır.Zafiyetlerüzerindenkurulan
ilişkilerdesağlambirzeminyoktur.Birinsanınyaraşmadokunursanızcamacıdığıiçinsizetepkiverir.
Verdiğitepkininnedenisizisevmemesideğilyarasınınkanatılmasıdır.
GüvenleKuşkuArasındakiSmır
İlişkitarzımkarşımızdakininkarakterinegörebelirlememizenuygunolanıdır.Güzelbirörnektir:
İmam-ıAzamhazretleriarkadaşlarıylabiryeregiderkenuzunboynuzlubiröküzedenkgeliyor.İmam-ı
Azamöküzünönündengeçmiyor,arkasındandolanıyor.Bununüzerine"Hocam,korktunuzmu?"diye
soruyorlar.Imam-ıAzamhazretleride"Hayır!"diyor,"Onunboynuzlanvarsabenimdeaklımvar."
Yani"öküzdenkorkmam"diyerekyiğitliktaslamanınbiranlamıyok.öküzünboynuzunakarşıonunda
silahıaklı.Ayınmgücüvaramainsanaklımayıyateslimetmemeli.YineMevlana'nmgüzelbirsözünü
hatırlatalım:"Cihadnedir?"diyesoruyorlar,"Delilerinelindensilahıalmaktır"diyecevapveriyor.
Sağlıklıdüşünmeyenbirinsanınelindesilaholursakanakar.Silahıonunelindenalmakbircihattır.
Kötülükyapacakinsanınkötülüğüneengelolmakcihattır.Hikâyedekiadamsağlıklıdüşünemeyenin
(ayının)elindengelecekkötülüğüfarkedemedi,çünküonafazlasıylagüvendi.Güvenlekuşku
arasındakisınırlaniyibelirlemekbazenhayatiderecedeönemlidir.
Mesnevi'denSöz
Ana,sütemençocuğuna"Gelyavrum,sütem,benseninanantm"dese,çocuk"Ana,sütünüemersem
kamımdoyacakmı,birdelilgöster"dermi?(İL,3596-3597)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
İnsanlarişleribenimtarzımdayapmalıdırlar.Birşeyleriyapmatarzımgenellikleeniyi
yöntemdir.
HİKÂYETuzYüklüEşek
Tuzyüklübireşekçaydangeçiyordu,ayağıkayıpsuyayuvarlandı.Tuzsudaeridi.
Eşekayağakalktığındayükününhafiflediğinigörüpayağınınkaydığınaçoksevindi.
Birgündesahibieşeğesüngeryükledi.Eşek,yükünsudahafiflediğiniöğrendiya,çayavanrvarmaz
ayağıkaydığıgibisuyaseriliverdi.Süngerlersuyuiçtikçeşişipşişipağırlaştı,okadarkieşekbirtürlü
kalkamadı,ölüpgitti.
KrizAnlarındaDoğruHareketEtmek
Hikâyedekieşektenyolaçıkaraksoralım:Sırtındayumurtaküfesitaşıyanbiradamabirbaşkasıtaş
atsa,adamdasinirlenipkarşılıkverseneolur?Yumurtaküfesinidüşürür.Yanioyunagelmişolur.
Oysaöncesırtlandığısorumluluğudüşünmesigerekmezmi?Bunungibikişininsorumluluklakarar
vermesigerekir.Ozamanşusorularıncevabımverebilmemizgerekiyor."Bizkimiz?Neleryapabiliriz
ve
yaptığımızşeyingereklerinelerdir?"
İnsanhayattakisorumluluğunusorgulamalıdır.Busorumluluklarıngetirdiğiyüklerdevardır.Eğer
taşıdığıyüklerinözelliklerinibilirseşartlarlamücadeleetmesidahakolayolur.Aslınabakarsanız,tuz
yüklüeşeğinhikâyesininözündebirkrizyönetimidersivar.İnsansuyadüştüğünde"Boğulmadan
buradannasılçıkarım?"diyedüşünür.Krizgeçtiktensonraiseöğrendiklerihakkındakafayorar.Eşek
buradabirkrizyaşamışveyükünühafifleterekavantajlıolarakçıkmış.Böylelikle"Suyadüşmekiyidir"
diyerekyanlışbirsonuççıkarmış.Yükününniteliğinidüşünmediğinden,dahasonrasüngertaşıdığında
öncekikrizdenyanlışdersçıkardığıiçinikincikrizdehayatındanolmuş.
Çincede"kriz"kelimesiikikarakterdenoluşur;"tehlike"ve"fırsat"karakterlerinden.Yanikrizin
olduğuyerdetehlikedevardırfırsatda.Krizamndariskdeğerlendirmesiyapılmasınınönemi
büyüktür.Eşeksuyailkdüştüğündeyükününtuzolduğunu,yükünoyüzdeneridiğinibilseydi,sünger
taşırkendesüngerinsuyuçekebileceğinidüşünüpriskdeğerlendirmesiniyapacakü.Yadaburadaeşek
kendiaklınagüvenmeyipyüküyükleyenebirsormalıydı.Demekkiinsansadecekendiaklına
güvenirsehatalaradüşebilir.İnsanınkendibildiklerinidesorgulamasıgerekir.Bunuyapmadığızaman
eşeğinkonumunadüşebilir.Oyüzdenkişi"Benherşeyineniyisiniyaparım"gibibirönyargıylakendini
değişimekapatmamalıdır.Krizanındabelkidetekbaşınabununaltmdançıkmakyerine
yanımızdakinedanışmakdaönemlidir.
Mesnevi'denSözSualdebilgidendoğar,cevapda...(IV.,3009)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Tanınmak,övülmekvehayranlıkduyulmakçokönemlidir.Diğerinsanlarnekadarözelbiriolduğumu
farketmelidirler.
HİKÂYETavusunTüyleri
Adamınbiri,birtavuskuşununrengârenk,güzelimtüyleriniyolduğunugörünce:"Yazıkdeğilmia
güzelkuş"dedi."Ogüzelimtüyleriniyolupyolupatıyorsun.
Herkesonlarasahipolmakiçincanatıyor."
Tavuskuşu:"Haklısın"dedi.
Adam:"Mademhaklıyım,bununbiraçıklamasıolmalıohâlde"deyince,"Amabende
haklıyım"deditavuskuşu.
"Nasılyani?"diyesorduadam."Tüycanımdandeğerlideğilya"deditavuskuşuve
ekledi,"Çünküonlaryüzündencanımakastediyorlar.Tüylerdenkurtulmamgerek."
Adam:"Nedemeli"dedi."Haklısın!"
BazenFarkEdilmekİnsanınBaşınaBelaOlur
Mesnevi'degeçenhikâyede,tavuskuşununtüyleriningüzelliğinindikkatçekiciboyutlardaolması
sebebiyle,avcınınhedefihâlinegelmesianlatılır.Dışarıdanbakıldığındatüylerionaaitenbüyükdeğer
gibigörünsedeo,avcıdankurtulmakiçintüylerinigözünükırpmadanyolar.
Toplumiçindedetanınmak,övülmek,hayranlıkduyulmakgibimotivasyonlarlaöneçıkaninsanlar,bu
özelliklerindenrahatsızolanbaşkainsanlaryüzündenriskegirebilirler.Toplumdagüzellik,zekâve
herkesinkendisindeolmasınıisteyeceğibirçoközelliksayesindedikkatçekiyorolmakaslmdaözenilesi
birdurumgibigörünebilir.Fakatbazendefarkedilmek,insanınbaşınabelaolur.Kişilerbelkidedoğal
biriçgüdüylekendilerinehayranbırakacak,busayedetanınmalarımsağlayacaközelliklerini
sergilemekistiyorlarsabununkimizamanbaşkalarınındüşmanlığımçekebileceğinihesapetmelidirler.
Kişibutürdüşmanlıklarlamücadeleetmeyehazırsa,hayatımriskeetmiyorsabubelkikârlıbir
davranışbileolabilir.Sadecegösterişolsundiyebutürriskleregirmekseakılkândeğildir.
Tavuskuşununhikâyesinde,dikkatçekiciözelliğiyüzündenkuşunhayatıriskegiriyor.Hikâyede
anlatılan,dikkatçekmeninzararlıtaraflarınavurguyapançarpıcıbirörnek.Hikâye,dikkatçekecek,
övgüyedeğer,hayranlıkduyulacakşeylerin,çoksağlamgerekçelervarsasergilenmesi,sadecealkış
içinyapılmamasıgerektiğimanlatıyor.Enaçıkmesajı;"Hayatımtehlikeyeatanşeylervarsaonlanterk
et".
BaşarıyıÇekememeBirHastalıkOlarakDeğerlendirilebilir
Kıskançlıkduygusuinsanlarınzaaflarındanbirtanesiolduğundanbazıinsanlardaağırbasanbuduygu
yüzündenbirbaşkasınınbaşarısınıbeğenmekzorlaşabilir.Karanlığınbeşatlısıdiyetabir
edebileceğimizduygularvardır:Kin,öfke,nefret,kıskançlıkvedüşmanlık...Bunlarzararverici
duygulardır.Karşısındakininbuduygularımtahrikedicidavranışlardabulunmakdaakıllıkişiişi
değildir.Meselaçoban,sürüsünekurtçekmez.Kurtlarıniştahımaçacakşekildedavranmaz.Kişitakdir
edilecek,övülecekşeyleryaptığmdabirşekildekendiniteşhiretmiş,farkedilirkılmışolur.Bu,soğuk
havadaelbiseçıkarmayasonundadahastaolmayabenzer;sonuçkaçınılmazdır.İnsanbutip
sebeplerlebirandahedefhâlinegelebilir.Meselamücevherlervediğerdeğerlieşyalarortada
bırakılmaz.Anahtarhırsızlariçindeğilmiş,komşulariçinmiş.Yanikomşungeçerkenkapıyıaçıkgörürse
merakduygusunayenilipiçeriyegirer,sonradadahafarklıduygularlaevdenbirşeyleralabilir.Güzel
şeyleriortadabırakmak,güzelinözelliğineuymaz.Onuniçinnasılkivariyetimiziçindekigüzelşeyler
kasalardamuhafazaediliyorsa,insanındagüzelliklerininörtünmesionunnegatifetkilerekarşı
korunmasıdemektir.Açinsanlarınolduğuyerdeyiyeceklerisergilersenbaşmanegeleceğibellidir;
bunuyapacaksantalanedilmeyigözealacaksındemektir.Kişiböyledurumlarakararverirken
olabileceklerinfarkınavarmasıgerekir.Bufarkmdalıkdaonunzekâseviyesiyleilgilidir.
İnsandaGeneldeGüzeliSergilemeArzusuVardır
Evet,insandagüzelisergilemearzusuvardırfakatbugüzelliğigösterirkenonuriskeetmemek
önemlidir.Yerinivezamanınınbelirlenmesikişininhikmetliolmasıylaalâkalıdır.Hikmetliolması
noktasmdadavicdanîzekâönplanaçıkıyor.Kişisadeceoanisteğinitatminetmekiçindeğil,
kendisine,toplumanekazandıracağımdüşünerekhareketetmelidir.Sadeceduygusalzekâsıyüksek
olankişileralkışveövgüalmakiçinkendilerimsergilemekisterler.Oyüzdendeyerinevezamanına
önemvermezler.Vicdanîzekâsıyüksekkişiisegüzellikleriteşhiretmedenöncetoplumsalfaydayıve
yerinin,zamanınındoğruolupolmadığımdüşünür.Yaptığıdeğerlendirmesonucu
özelliklerini,yeteneklerinisergileyipsergilememekonusundakararverir.Bubirnevikaynakyönetim
sistemidir.Yanibirinsanınkendigüzellikkaynağınıyerindevezamanındakullanabilmesi,kişininzekâ
seviyesiyleorantılıdır.
Diğeryandan,insanınelindekikıymetlişeyizarargöreceğişekildesergilemesinasılyanlışsa,onuhep
gizleyip,kapalıkapılarardındatutmasıdaokıymetlişeyekarşıhaksızlıkolur.Tevazuilehareket
edildiğindesergilenendeğer,kimizamandiğerinsanlaraçısındandahakolaykabullenilebilirbirhâl
alır.Tevazu,güzelliğigizlerkenogüzelliğehaksızlıkyapmakdemekdeğildir.Mantıksalzekâsıyüksek,
vizyonsahibiinsanlariçindebulunduklarıortamıiyianalizedebilirler.Eğervicdanîzekâlarıda
yükseksedoğruyer,doğruzamankuralınabağlıkalarak,hedefkitleyibelirlervegüvenlibirşekilde
ortayakoyarlar.
TopkapıSarayı'ndakiKaşıkçıElmasıhergünbinlercekişiyesergilenir.Bellibiremekharcayarak
ücretiniödeyipgiriştekigüvenliksorgulamasındangeçenleronurahatlıklagörebilirler.Yanibueşsiz
güzelliksadeceonugörmeyihakedenleresergilenir.Başkabirörneklekonuyaaçıklıkgetirecek
olursak;birinsanınkitabınınbedavadağıtılmasıoeseresaygısızlıktır.Aynışekilde,çokabartılı
fiyatlarasatılmasıdaokumayıhakedenbirçokinsanınesereulaşmasınıengeller.Amahedefkitle
belirlenipkitapsatışınınonagöredeğerlendirilerekyapılması,hikmetlidavranışsınıfınagirer.Bunun
başarısı,durumungidişatımkontroledenvebelirleyengücünbilgeliğinebağlıdır.Bunu
başarabildiğindetevazuokişiyezararvermez,tamtersinekişininkıymetiniarttırır.Değerliolanın
ulaşılabilirliğinisınırlıtutsadakolayulaşamamayabağlıdeğerliliğideortayaçıkarmışolur.Çünkü
insankolayulaştığıbirşeyideğersizgörür.Aslındapahalıolanbirşeyiucuzaalırsaonunkıymetini
bilemezamagerçekfiyatınıödediğindegözündedahadakıymetlendirir.
Onuniçinkutsalkitaplardafiyatyazmaz,"hediyesibudur"yazar.Bununsebebiinsanlarınokutsal
kitabınasıldeğerineilişkinbiryanlışalgılamaoluşturmalarınaengelolmakür.Bubirsaygıifadesidir.
GüzelDavranışNiçinSergilenmekİstenir?
Kişikimizamandabeğenilmeninyanındakarşısmdakindenbironaybeklentisiiçineözelliklerini,
yeteneklerinisergileyipsergilememekonusundakararverir.Bubirnevikaynakyönetimsistemidir.
Yanibirinsanınkendigüzellikkaynağınıyerindevezamanındakullanabilmesi,kişininzekâseviyesiyle
orantılıdır.
Diğeryandan,insanınelindekikıymetlişeyizarargöreceğişekildesergilemesinasılyanlışsa,onuhep
gizleyip,kapalıkapılarardındatutmasıdaokıymetlişeyekarşıhaksızlıkolur.Tevazuilehareket
edildiğindesergilenendeğer,kimizamandiğerinsanlaraçısındandahakolaykabullenilebilirbirhâl
alır.Tevazu,güzelliğigizlerkenogüzelliğehaksızlıkyapmakdemekdeğildir.Mantıksalzekâsıyüksek,
vizyonsahibiinsanlariçindebulunduklarıortamıiyianalizedebilirler.Eğervicdanîzekâlarıda
yükseksedoğruyer,doğruzamankuralınabağlıkalarak,hedefkitleyibelirlervegüvenlibirşekilde
ortayakoyarlar.
TopkapıSarayı'ndakiKaşıkçıElmasıhergünbinlercekişiyesergilenir.Bellibiremekharcayarak
ücretiniödeyipgiriştekigüvenliksorgulamasındangeçenleronurahatlıklagörebilirler.Yanibueşsiz
güzelliksadeceonugörmeyihakedenleresergilenir.Başkabirörneklekonuyaaçıklıkgetirecek
olursak;birinsanınkitabınınbedavadağıtılmasıoeseresaygısızlıktır.Aynışekilde,çokabartılı
fiyatlarasatılmasıdaokumayıhakedenbirçokinsanınesereulaşmasınıengeller.Amahedefkitle
belirlenipkitapsatışınınonagöredeğerlendirilerekyapılması,hikmetlidavranışsınıfınagirer.Bunun
başarısı,durumungidişatımkontroledenvebelirleyengücünbilgeliğinebağlıdır.Bunu
başarabildiğindetevazuokişiyezararvermez,tamtersinekişininkıymetiniarttırır.Değerliolanın
ulaşılabilirliğinisınırlıtutsadakolayulaşamamayabağlıdeğerliliğideortayaçıkarmışolur.Çünkü
insankolayulaştığıbirşeyideğersizgörür.Aslındapahalıolanbirşeyiucuzaalırsaonunkıymetini
bilemezamagerçekfiyatınıödediğindegözündedahadakıymetlendirir.
Onuniçinkutsalkitaplardafiyatyazmaz,"hediyesibudur"yazar.Bununsebebiinsanlarınokutsal
kitabınasıldeğerineilişkinbiryanlışalgılamaoluşturmalarınaengelolmaktır.Bubirsaygıifadesidir.
GüzelDavranışNiçinSergilenmekİstenir?
Kişikimizamandabeğenilmeninyanındakarşısmdakindenbironaybeklentisiiçinegirer.Nasılbir
çocukişyaptığındaannesininonayınıbekler,annesionugözüyle,başıylaonayladığızamanmutlu
olur,yetişkininsandaiyibirşeyyaptığızamanbununonaylanmasınıbekler.Bu,beyindekiödül-ceza
sisteminingelişmesiaçısındanönemlidir.Amabu,kişininoişineiçinyaptığıyladaalâkalıdır.Paraiçin
yapıyorsaparakazandığındamutluolur.Alkışiçin,halkıntakdirinikazanmakiçinyapıyorsaalkışlandığı
zamanmutluolur.Sanatısanatiçinyapmaksabüyüksanatçılarınharabirdurumdur.Onlareserlerini
kendisezgileridoğrultusundaortayakoyduklarından,buduygularınsonucundaçoközelyapıtlar
ortayaçıkar.
Yapıtlarınıgözönünesermekiçinsadecebaşkalarmınalkışıtemelgerekçeolmaz,belkiteşvikedici
olur.Buradatemelgerekçe,kişinindoğruyudoğruolduğuiçin,inandığıilkeleriiçinyapmasıdır.
MeselaAllahdostları,"münhasıranRıza-iİlahiyigaye-imaksatyapmak"derler.Bediüzzaman
hazretleri,İhlasRisâlesi'nde,kişininAllahrızasıiçinyapmışolduğuişinsonucundaaldığınhazzın,ödül
olarakkendisineyettiğindenbahseder.Başkalarınınövgüsüancakteşvikediciolabilir.Amasadece
başkalarınınteşvikiiçingüzelişleryapılırsaburadaişiniçineikiyüzlülükgirer.Bunedenlebirşeyi
yüksekideallervesoyuthedefleriçinyapmakgerekir.Tarihteancakböyledüşüneninsanlarkalıcı
eserlerbırakmışlardır.Toplumunövgüsü,takdiriönemli;teşvikediyoramaaynızamandakişiyi
özgünlüktendeuzaklaştırıyor.MeselaHz.HaşanileHz.Hüseyin,Yezid'ekarşı"Hakbudur"demişler
ve"siyasidüzenböyleistiyor"düşüncesivekabulüylehaktan,ilkelerindenvazgeçmemişler.Canlarını
vermişleramatarihteizbırakmışlar.Yezidoankisiyasîçıkarıgözeterekdavranmışamainsanlık
tarihindedekarabirizbırakmıştır.Eğerbirkimsetarihteherzamananılırolmayıhedefedinmişse,
işteokişivicdanîzekâsıyüksekkişidir.
İnsanlığafaydasağlayarakdünyadöndükçevarolabilmek,vicdanîzekânınstratejikhedefidir.İnsanda
diğerzekâtürlerivarkenvicdanîzekâyoksaeksikbirşeylervardemektir.Mesela,Hitler'induygusal
zekâsıyüksektir.Büyükkitlelerietkileyerekhareketegeçirmiştir.Bununlabirliktesosyalvebedensel
zekâsıdayüksektir.Rusya'nınortasınagidecekkadaryeteneklibirisidiramavicdanîzekâsıdüşük
olduğuiçinbaşarısızolmuştur.Tarihtedesimsiyahbirizbırakmıştır.Vicdanîzekâsınındüşük
olmasınınnedenibaşkalarımdüşünmeyerekkendiçıkarlarıdoğrultusundahareketetmesidir.Burada
bencillikvar,vicdanîzekânıntemelunsurlarındanyardımseverlikyok.Acımasızlıkvar.Etniknarsisizm
varçünkükendiırkımüstüngörüyor.Hertürlüyalankullanıldığıiçindürüstlükdeyok.Etikdeğerlerve
doğaüstügücekarşısorumlulukbilinci,bilgelikvealçakgönüllülükgibivicdanîzekânınözelliklerinden
hiçbiriyok.Ortadadisiplinli,adanmış,işiçinhertürlüfedakârlığahazırvekararlıbirisivaramavicdan
olmadanbaşarıpeşindekoşmuş,ahlâkolmadanaskerlikyapmış,ilkesizbirsiyasetizlemiştir.
Doğruluğun,adaletin,nezaketinolmadığıyerdeeldeedilenbaşarılarkötübaşarılardır.Bunedenle
vicdanîzekâyıinsanbirseçenekolarakdüşünmelidir.Kişivicdanînormlaroluşturmalıdır.Tavus
kuşununörneğinedönersek,güzelliğinisergilerseavlanacağımgörüyoruz.Amakorumaaltmda
olacağı,onakimseninzararveremeyeceğibirkafesegirerseozamansorunortadankalkarvegüzel
tüyleriniistediğigibisergiler.
Mesnevi'denSözSanahırsverensesiadamlarıparalayankurtsesibil.(II.,1959)
OlumsuzDüşünceKalıpları:
Birşeyleridüşünerekkendimirahatsızetmemeli,içimdengeldiğigibidavranabilmeliyim.Eğerbirşeyi
yapmaktanhoşlandığımıhissedersem,hemen
başlamalıveyapmalıyım.
HİKÂYEFilYavrusuYiyenlerAkıllıbiradamyolculuğaçıkacakarkadaşlarına:
"Geçeceğimizormandabirçoktehlikevar.Karnınızacıktığındasakınkuvvetsizvesemizolduklarına
bakıpdafilyavrularımavlamayın,anneleripusudadırveevlatlarınazararverildiğiandaamansızbir
düşmanhâlinegelirler!.,öğüdümütutarsanız,iyiliğekavuşursunuz"dedi.
Arkadaşlarıonateşekkürettiktensonrahepbirlikteyolaçıktılar.Ormandakiyolculuklarıpekçetin
geçti.Birsüresonra,karınlarıacıkmaya,susuzluktandudaklarıkurumayabaşladı.Tamosırada
yapayalmzdolaşangüzelbirfilyavrusugördüler.Verilenöğütleriunutuphırslayavrufilesaldırdılar.
Yavrufiliyatırıpkestilerve
etindenkebapyaptılar...Kısazamandaderinbiruykuyadaldılar.Yavrufilinetineelinibilesürmeyen
akıllıveaçadamisesürüyübekleyençobangibiuyanıktı.Akşamadoğrukızgınbirfilçıkıpgeldi.
Korkuylakendinebakanuyanıkveaçyolcununetrafındaüçkeredolanıp,ağzımüçkerekokladı.Onda
yavrusununkokusunualamayıncauyuyanlarınağzımkoklamayabaşladı.Evladınıkebapedipyiyenleri
tanıyınca,birerbirerhavayakaldırmayavehırslayereçarpıpöldürmeyebaşladı.Geridesadece
yavrusununetindenyemeyenakıllıveuyanıkadamkalmıştı.
Annefilonahiçdokunmayıpormanlarınderinliğineçekilipgitti...
Kibir,hırsveşehvetkokusudafilyavrusunuyiyenlerinağızlangibikokardurur.Buyüzdendualar
kabulolmazveinsanbintürlübelailekarşılaşır...
AsılZaferKişininKendineKarşıKazandığıZaferdir
Akıllıadam"Geçeceğimizormandatehlikelervar"diyerekyolculuğaçıkacakinsanlanuyanyor.
İnsanlarihtiyacıolmayanşeylerleilgilenmezlerfakataçlarsazaaflanönplanaçıkar.Böyledurumlarda
mantıksalzekâsınıişletebilenakıllıadamtehlikelerekarşıarkadaşlarımuyarmışvekâr-zararanalizi
yaparaköğüdünütutmalannıistemiş.Aslınabakarsanız"Hislerinizledeğil,vicdanınızınsesini
dinleyerekhareketedin"demiş.Akıl,hislervesosyallikburadaönplandaamacanalıcınoktakişinin
"ilkeli"olmasıdır.Akıllıadam,açkaldığıhâldeilkesinibozmuyorvefilyavrusunuyemiyor.İşteo,
vicdanîzekâsıyüksekkimsedir.Bukişineticedehayattakalıyor.Filyavrusunuyiyenler"Birşeyi
yapmaktanhoşlamrsamonuhemenyapmalıyım"şeklindekiyanlışdüşünceyiörneklendiriyorlar.Yani
"Hoşlandığımşeyiyidir,hoşlanmadığımşeykötüdür"tarzındabirdüşünce.Buaynızamanda
"Gerekirsekurallanbozabilirim,yalansöyleyebilirim..."gibiyanlışbirdüşünceyideiçindebarındırıyor.
İnsanınZevkTuzaklan
Yanlışbirtavırkarşısındainsanınmantığı"yapma"derkenhisleri"yap"der.Eğervicdanınsesi
"yapma"diyorsa,kişioişiyapmamalıdır.Buradaanlatılmakistenen,kişininiçindengeldiğigibideğil
dedoğruolarakbildiğişekildehareketetmesigerektiğidir.Hırsveşehvetduygulanolanlarındafil
yavrusunuyiyenlergibiacısonlakarşılaşmalarımuhtemeldir.İnsanaençokhatayaptıranduygular
hırs,kibir,şehvettir.Buduygulardakişininzevktuzaklandır.Kibirlikişiokibirnedeniylekendineaşın
güvenduyarverisklidavranışlaragirer.Hırslıkişiderealitekörlüğüyüzündentehlikelerigöremez.
Aynışekildeşehvetlikimsedesonunudüşünmedenhareketetmeeğilimindedir.Bütünbuhırs,kibir,
şehvet;buözellikleribarındırankimselerinbedendillerineyansırvegününbirindebukişilerden
yaptıklannmhesabısorulur.Kişininbutuzaklaradüşmemesiönemlidir.Hikâyede"Yaptığınızyanınıza
kârkalmaz.Sabırlıdavranıpofilyavrusunuyemeyenakıllıadamgibidavranırsanızkârlıçıkarsınız."
denilerekbiranalojiyapılmış.
Filyavrusunuyemeyenaçısındanbakıldığındaaçkalankişikitlepsikolojisineyenikdüşmemişveo
andaaçkalmış,acıçekmiş.Diğerleriona,yemediğiiçin"keriz"gözüylebakmış.Fildeilginçtirki
herkesidarmadumanetmiyor,yavrusunuyiyenlerikokusundanayırtederkenoradakimasumuda
farkediyor.
Enbüyükzafer;bireyinkendinekarşıkazandığızaferdir.Kendiniçeldirici,ayartıcıdürtülerekarşı
muzafferolabilmekbireyiçinenbüyükzaferdir.Bubaşanldığıanasılsmavkazanılmışoluyor.
Dolayısıylakişinindürtüleriüzerindekihâkimiyetikaraktereğitimindeçokönemlibiryertutar.Kişinin
kendiarzuvedürtülerinekarşıözgürolması,onlanyönetebilmesigerekir.Karaktereğitimiseyisliğe
debenzer.Bilindiğigibi,"siyaset"kelimesi"seyis"kelimesindengelir.Atdaseyisde"patronbenim"
derveeğerseyissözünügeçirebilirseatıistediğiyereyönlendirebilir.Sözünügeçiremezsebuseferat
onuistediğiyeregötürür.Kişiyerindehareketedebilirsekontrolüelealabilirvebuhâkimiyetona
hayatenerjisiolur.Aksitakdirdehırslar,para,güçgibituzaklarkişiyikenditarafınaçeker.Buattaki
enerjigibivahşibirenerjidirveeğitilmesigerekir.Aymşekildekaraktereğitimindedebuenerjilerin
eğitilmesiesastır.KaraktereğitimindeMevlana'mnfarkı;vicdanîzekâyıkullanmasıdır.Bunuçokkritik
yerdedoğrukonumaoturtarakkullanabilmiş;iyiolmayıanlatırkenvicdanîzekânınverdiğienginiç
huzuruinsanayaşatmıştır.Birşeyiyaparkenoişleilgilihissedileniçtatmin,kişininilkpeşinücretidir.
Vebu,budünyadaverilir,öldüktensonrakidünyayakalmaz.Yaniiyiişleryapmanınverdiğiiçhuzur
vetatmin,insanınmutlu
olmasıiçinyeterliolur.Bununiçiniyiliğinalkışlanmasınalüzumbileyoktur.
TekBaşınaAhlakiDeğerleriBilmeninÖnemiYoktur
Önemliolandeğerlerinnekadaruygulanabildiğidir.Asılsubay,çizmelerim,üniformasınıgiyiptalim
alanınainensubaydır,salonsubayıdeğildir.Cipinebiner,komutaalanımdolaşır,yapmasıgereken
vazifeyiyerinegetirirvekendisine"kıtanıntozunuyutmuşkomutan"derler.Böyleoluncaoaskeriyi
birlider,iyibirkomutanolur.Gerekiyorsaaskerlebirlikteyatıpkalkar.Bunungibihayattadabir
doğruyubilmekyetmez,onuuygulamakvehayatageçirmekönemarzeder.Hayatageçirebilmekiçin
deriskegirmekgerekir;"Hayat-ıiçtimaide,niyet-iiçtinabilebulunmak"yaniHakiçinhalklaberaber
olmak.Asılmeselefırtınalıhavalardayüzebilmek,hayattakalabilmektir,yoksagüzelhavalardaherkes
yüzer.Oyüzdenbiriştebaşarılıolabilmekiçinişintaliminiyapmakgerekir.Sosyalhayattahırslı,
açgözlüinsanlarlakarşılaşacaksınvebunlarlamücadeleedipormanlardakifırtınalaradirenipayakta
kalanbüyükağaçlargibiayaktakalmayıbaşaracaksın.Uçurtmalarınuçmasımsağlayanrüzgârdırdiye
bilinirancakaslındaetkenuçurtmanınrüzgâradayanmagücüdür.Hayatdaböyledir.İnsanın
karşısındaçıkanzorluklaradayanabilmegücüonubiryerleregetirir.Oyüzdenhayattakibirli,hırslıve
açgözlüinsanlarlakarşılaştığımızdabizimnasılbirduruşsergileyeceğimiz,krizinasılyönettiğimiz
önemlidir.İştebuhikâyededekrizamndanasıldavranacağıylailgilibireğitimverilmiştir.Vicdanî
zekâsıyüksekolankişilerkrizanındadahabaşanlıolurlarçünküilkelidavranabilirler.Oanda
kaybediyorgibigözükselerdeaslındaenbüyükkazançlarıonlareldeederler.Sahipolduklarıbu
özellikleronlarıntoplumdagüvenuyandırmalarım,sosyalsaygıgörmelerinivesevilmelerinisağlar.
Farkındaolmadaninsanbuözelliklerekarşıbirmuhabbethisseder.Yaninasılkigüzelresme,güzel
manzarayakarşıinsandabirsevgivarsa,vicdanlıinsanadabunabenzerbirmuhabbetsözkonusudur.
Enyalancıinsanbiledoğrubirinşamtakdireder.İnsandabüyükihtimallebununlailgiligenetikbir
kodmevcuttur.Nasılkiherinsandaortalamabirgüzellikanlayışıkodlanmışsavicdanîgüzellikte,
karaktergüzelliğindedeaymşekildebirkodlanmavardır.
Eyoğul!Hırslıolanlarmahrumkalırlar.Hırslıinsanlargibihızlıhızlıkoşma;yavaş
yürü!(llL,595)
OlumsuzDüşünceKalıpları:
İnsanlarbanayakınlaşırlarsabenim"gerçekten"neolduğumortayaçıkarvebenden
uzaklaşırlar.
İnsanlarıeğlendirmedikçeyadaetkilemedikçebirhiçim.
HİKÂYEVefasızDoğanÖyküsüBirgünpadişahıngüzeldoğanısaraydankaçtı,yaşlıveyoksulbir
kadınınevinegitti.Kadınosıradayemekyapmakiçinuneliyordu.Ogüzelvebakımlıdoğanıgörünce
yakaladı,ayaklarındanbağladı.Sonra:"Bellikisanaiyibakmamışlar,kanatlarınfazlauzun,tırnakların
da.Meraketme,bensanaiyibakarım'"diyereköncehayvanınkanatlarınıkısalttı,sonrada
tırnaklarımkesti.
Padişahdoğanınıaramayaçıkmıştı,akşamoluncayaşlıkadınınevinegeldi.Doğanıohâldegörünce
büyükbirüzüntüyledediki:"Senyaptıklarınıncezasınıbulmuşsun,çünkübanavefasızlıkettin.
Cennettenkaçıp,cehennemesığınmışsın!"
Doğandakanadınıpadişahınelinesürüppişmanolduğunuanlattı:"Senbenimaslımıkabulet.
Tırnaklarımgitti,amabenseninoldukçagüneşinbileperçeminikopannm.Kanadımdanoldumama
birdokunuşlafeleğebileoyunoynarım.Birkemerkuşatsandağıbileyerindensökerim.Nemrut'un
mülkünüyerlebirederim."
DeğerliŞeylerKorunmazsaBaşkalarınınTasarrufunaGeçebilir"İnsanlarbanayaklaşırlarsagerçektene
olduğumortayaçıkarvebendenuzaklaşırlar.İnsanlarıeğlendirmedikçeyadakendimi
beğendirmedikçebirhiçim"yaklaşımlarıgünümüzdedoğrubilinenyanlışlardır,insanınruhsağlığım
bozanbazıdurumlarvardır.Eğerkişininyanlışinançlarıtespitedilipdüzeltilmezsetedavitamolarak
yapılamaz.Buyanlışinançlardüzeltildiğindekişininönündeengelolarakdurandeğerlerortadan
kalkmışolur.
Hikâyededoğanabartılısözlersöylüyor.Doğanınkaçmasınaveözgüvenininaşınyakaçmasınabakımlı
vegüçlükanatvetırnaklannedenoluyor.Bunedenlecennetgibisaraydankaçıyor.Demekkiinsanda
yalancıveaşınbirözgüveninolmasıonunriskegirmesinesebepoluyor.
Buhikâyeyidoğan,yaşlıkadmvepadişahaçısındantektekelealmaklâzımdır.Doğançokiyi
yetiştirilmişbirhayvanvekarakteriningereğiniyaparakfırsatdoğduğundauçuyor.İçinedüştüğü
durumdansonrasarayageridönmekamacıylapadişahınaonuniçinbirçokşeyiyapabileceğini
söylüyor.Yaşlıkadmdadoğamyakaladığındaonunkaçmamasıiçintedbiralarakzararvermesini
önlemeküzeredetırnaklanınkesiyor.Buradayaşlıkadmsadecedoğamsahiplenmeadınahareket
ediyor.Padişahisedoğarımkıymetinibiliyorveonuaramayaçıkıyor.Padişah,doğarımkanatlanuzun
olduğundakaçabileceğimgözardıetmiş.Bunundabedeliniödüyor.Doğambulduğundavehâlini
gördüğündeise"Cennettenkaçıpcehennemesığınmışsın"diyerekonasitemediyor.Padişah,
doğarımkarakteriningereğiniyapacağıkonusundadersçıkarmamış.Sadecevefasızlıkettiğiüzerinde
yoğunlaşırkendoğarımkusurunugörüyoramakendikusurunufarkedemiyor.Padişah,doğam
suçluyor,doğandabununfarkınavanyor.Buradameseleüçaktöründedurumasadecekendi
pencerelerindenbakmalandır.Değerlişeylerinzarargörmeriskinigözönünealmakgerekiyor.Eğer
tedbiralmazsakdeğerlişeylerüzerindebaşkasınıntasarrufetmedurumuortayaçıkabilir.Burada
değerlişeylerinyerinibulmasıylailgilidebirmesajvar.Doğaniçindoğruolanyer,padişahınyanıdır.
Doğandabununfarkınavarıpabartılıbirşekildeözürdiliyor.
"İnsanlarbanayaklaşırlarsagerçekbenigörürlervebendenuzaklaşırlar"yargısındaiçindeki
kötülüklerigörenlerin,çevrelerineduvaröreceklerinden,etraflanndakileregüven
duymayacaklanndanendişesözkonusudur.Butarzkişiler,"Nasılsabirgünbendenuzaklaşır"diyerek
insanilişkilerindenkaçınırlar.Hikâyedepadişah,doğanınkanadınınkesildiğinigörüncevesitem
edincedoğanona"Görünüşümbozulduamakarakterimbozulmadı,yinebunlanyapabilirim"diyor.
Yaniburadadoğan,"Benimgörünüşümedeğilneleryapabileceğimebak"demekistiyor.
HtrsvetamahinşamkörvesağırederiHırskörlüğüneözüryoktur!(IV.,1075-1706)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Tanınmak,övülmekvehayranlıkduyulmakçokönemlidir.
HİKÂYE
Yangın
Hiçkimseninbaşedemediğibiryangınçıkmıştı.Evlerdekuşyuvalannakadarherşeyikülediyordu.
Şehrinyansıyandı.Sudöktükçealevlerbüyüyordu.HalkkoşakoşaHz.Ömer'denyardımistemeye
gitti.Ömer,"Buyangınsizincimriliğinizinbiralevidir.Suyladeğil,cimriliğiçıkanpekmekdağıtarak
sönerbuyangın"dedi.Halkitirazetti;"Bizimelimizzatenaçıktır."Hz.Ömerbununüzerine"Sizâdet
olduğuiçincömertlikyapıyorsunuz.Gelenlere,görenlereuydunuzdaeliniziaçtınız,Allahiçindeğil,
övünmekveyaptıklannızıanlatmakiçin"diyecevapverdi.
NarsistikKişiliğinİyiliğiGizliİyilik
HikâyedekihalkcömertlikyapıyorfakatcömertlikAllahnzasıiçinolursaAllahtarafındanyardıma
vesileolur.EğeryaptığıniyilikAllahnzasıiçindeğildekendinefsiniçinseAllah'ınyardımıkesilebilir.
CömertlikgüzelbirdavranışamaAllah'abakanbirveçhesiyoksaO'nunrızasıamaçlanmıyorsabu
davranışınsadecedünyevî,egoyutatminedicibiretkisiolur.Kişiyimusibetlerdenkoruyucu,Allah'ın
inayetiniçekecekbirboyutuolmaz.Cömertlikinsanınkişiliğindeolursakişizevkalır.Bazıinsanların
hakikateneliaçıktır.Amaonuzevkaldığıiçinyapıyorsabucömertlikgerçekcömertlikdeğildir.Bunun
dışmdaAllahilebağlantıkuracakcömertlikolmalıkifaydalıolsun.Allahilebağlantıyısağlayamayan
cömertlikçokişeyaramaz.Cömertlikyaparken"Bu,Yaratıa'mnmemnunolduğubircömertlikmi?"
diyedüşünmekgerekir.Gerçektenihtiyaçsahibiolanıbulupvermekgerekir.Narsistikkişilerin
eğitimindeonlaratavsiyeedilenşeylerdenbiridegizliiyilikyapmalandır.Çünkünefis,gizli,kimsenin
övmediğibiriyilikyaptığımızzamanitirazeder.Kişibunarağmencömertolabilmeyibaşarırsavicdanî
zekâsımkullanabiliyordemektir.Kimseningörmeyeceğişekildeyapılanyardımdoğrubiryardımolur.
Yaratıa'yıdüşünerekiyilikyaptığınızdakarşılıkbeklemedeniyilikyapmışolursunuz.Butüryardımlar
insanınsadeceöbürdünyaiçinAllahrızasınıkazanmasınısağlamaz,aymzamandadünyada
yaşanabilecekyoksulluğa,musibetleredemaniolur.Hikâyedesadeceokişininevideğilbütünşehir
yamyor.Demekkitoplubirfelaketvarvetopluolarakkötülüklerçoğalmış.Sahteiyilik,sahte
cömertlikyaygınlaşmış.Böyledurumlardafelakettoplugelir.
Birçocukbirşeyihoşlandığıiçinyapıyorsaoanmutluolur.Amaanne-babasınınisteklerinidikkate
alarakyapıyorsaonlannyardımımkazanmaşansıartar.Böyledurumlardaebeveynilebağlantı
kurmuşolur.Çocukgözününucuylaanneyebakar,annedeçocukladahafazlailgilenmeihtiyacı
hisseder.Çocukbüyüyüpözerklikduygusugeliştikçeanne-babadayavaşyavaşgeriçekilir.Ozaman
çocukdüşersedebedelimöder.Amaçocukanne-babasındanyardımisterseanne-babasıonun
düşmesiniengeller.Aymbunungibi,insandaişlerimAllahilebağlantıkurarakyaparsaO'nun
yardımımdavetetmişolur.Çocuğunanne-babasıylabağlantıkurmasıgibi,kuldaböyleceAllah'ın
yardımınaihtiyaçduyduğunuifadeetmişolur.
"Tanınmak,övülmek,hayranlıkduyulmakçokönemlidir"düşüncesikişininanlıktatminduymasını
sağlar.Evet,bunlarönemlişeylerdiramaiyivegüzelşeylerisadecetanınmak,övülmekvehayranlık
duyulmakiçindeğil,iyi,güzelvedoğruolduğuiçinyapmakgerekir.Aksihâldebunlarınvesileolacağı
manevikorumadan,avantajlardanyoksunkalmışoluruz.
İyivegüzelşeyleriyapmakiyidiramaiyivegüzelivereninhakkımgözardıetmemekdeönemlidir.İyi
vegüzelbirelbisegiyipövünenbirinidüşünelim.Hemenherkesokişiningiysisinedikkateder,
"Markasıne?"diyesorar.Eğermarkasıiyiyseozamanelbisedahadadeğerligörülür.Böyle
durumlarda"Buelbiseyigüzelleştirenbenim"demekdoğrudeğildir.Oelbiseyidikenindesanatını
vurgulamakgerekir.
İyibirelbiseninmarkadeğerikumaşdeğerinden,işçilikdeğerindendahapahalıdır.Markadeğeri
nedeniyleoelbiseyedahaçokkişitalipolur.Dahapahalıolduğuhâldedahaçoksatılır.İnsanıngüzel
huylarınındabunabenzermarkadeğerivardır.Onuverenideunutmamak,iyiliği,cömertliğionu
vereniçinyapmak,sahipolunandeğerlerionunnamınakullanmakgerekir.Sahipolduğumuz
değerleriverenle
irtibatımızısağlamtutarsakbizeverilenşeyinmarkadeğeriartarOzamandahaçoküretir,bizedaha
çokhizmeteder.Bunuunutupoelbiseninüzerindenmarkayısöküpatarsaküzerimizdegüzeldursa
daomarkanınsahibionubirdahabizevermekistemez.Çünküogüzelliğebencilcesahipçıkmış
oluruz.Hâlbuki"Evet,bubenigüzelleştiriyoramabunubanaverenindeburadahakkıvar"dediğimiz
zamanonudikenindehukukunukorumuşoluruz.Kişinincömertliği,kendisinecömertlikedecek
nimetleriverenidüşünmedengerçekleşirsebualdatıcıbircömertlikolur.
Mesnevi'denSöz
Nefsinialçakgörenkişi,nemutludur.Dağgibikendiniüstüngörenkişinindevayhâline!Şunuiyibilki
bukibir,ululanma,kendiniherkestenüstüngörmehâli,öldürücübirzehirdir.Ahmaklarbuzehirli
şarabıiçereksarhoşolurlar.(IV.,2746-
2747)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Yaptığımyanımakârkalacağıiçinortayaçıkacakkötüsonuçlarhakkındaendişelenmemegerekyok.
HİKÂYEAvcınınHilesi
Biravakuşlankolaycayakalayabilmekiçinkendiniağaçdalları,otlarveyapraklarlagizleyipçayırlığa
oturdu.Önünebirtuzakkurup,biravuçbuğdayattı.Hiçhareketetmedenbeklemeyebaşladı.Bu
sıradakamıiyiceacıkmışbirkuşgelip,yakınmakondu.Onuböylesessizsedasızotururgörünce:
"Senneyapıyorsunburada?"diyesordu.
Ava:
"Dünyadanelinieteğiniçekmişbirzahidimben!"diyecevapverdi."Hiçkimseninişinekanşmıyor,
buradakendihâlimdeyaşıyorum..."
Kuş:
"Obuğdaylardanbirazyiyebilirmiyim?"dedi.
"Bilmemki!"dediava,"Biryetiminemanetibana...Amakamınçokaakmışsagel
ye!"
Kuş,avcınıngizliniyetlerindenhabersiz,onuiyiyüreklivedünyaişlerindenuzaklaşmışbirzahidkimse
olarakkabuledipbuğdaylarasaldırınca,hileciavcınınellerinedüştü.Aldatıldığınıanladığındaiseiş
iştengeçmiş,tuzaktabinlerceferyada
başlamıştı.
Ava:
"Görünüşevesöylenenhersözeinanırsansonunböyleolurişte"diyordu.
Tuzağayakalandıktansonraferyadınnefaydasıvar?Uygunsuzhırsveheveslercanlarındüşmanıdır.
Önemliolan,tehlikegelmedenönceuyanıkvetedbirliolmaktır.
Felakettufanındansonraağlayıpsızlamışsın,neyeyarar?
İlkeliOlmakmıHırslıOlmakmı?
Aslındaavcı,kuşubuğdayların"yetiminemaneti"olduğunusöyleyerekuyarmış.Avaylakonuşankuş
onuniyiyüreklivedünyaişlerindenuzaklaşmışbirzahidolduğunukabulediyor.Avanın"yetimin
emaneti"dediktensonra"Buğdayıyiyebilirsin"demesindenonungüvenilirbiriolmadığınıanlamıyor
vekendimenfaatineodaklanıpbuğdayıyiyor.Böylecetuzağadüşüyorveyakalanıyor.Avcıdabunun
üzerine"Görünüşevesöylenensözeinanırsanböyleolur"diyerekkuşadersveriyor.Yanibu
hikâyede,kişiningörünüşünevesöylediğisöze,sağlıklıbirmuhakemeyaptıktansonrainanması
gerektiğianlatılmakisteniyor.Kuşhırsvehevesiylehareketettiğiiçincanmdanolmanoktasma
geliyor.Hırsındandolayıavcınınaçıkverdiğinifarketmiyor.Böyleceilkesizdavranmasınınbedelini
ödemişoluyor.
Mesnevi’denSözHileedeningöreceğikarşılıkhiledenibarettir.
(İL,1591)
OlumsuzDüşünceKalıplan:
Çoğunlukladiğerinsanlardostdeğildir.
Diğerinsanlarbilerekbeniaşağılıyorlar.
Yakınolduğumkişisadakatsizveyagüvenilmezolabilir.
HİKÂYE
Aynayım
BirgünEbuCehil,Hz.Peygamberi(sav)gördüve"Haşimoğullanndanbirçirkin
belirdi"dedi.Peygamberimiz"Haddiniaştınfakatdoğrusözsöyledin"dedi.DahasonraHz.Ebubekir,
Peygamber'i(sav)gördüve"Senbirgüneşsin,parlayarakdünyayıaydınlattın"dedi.Hz.Peygamber
onada"DoğrusöyledineyEbubekir"dedi.
Bumanzarayatanıkolanlarbununnedeninisordular.Hz.Peygamber(sav)"Benbiraynayım,kim
bakarsabendekendinigörür"dedi.
NeyeBaktığmDeğilNeredenBaktığınÖnemli
BenzerolayHz.İsa'nınhayatındadayaşanmıştır.Herkesonahakaretediyor,Oisehakaretedenlere
güzelsözlersöylüyor.Yanındakileronanedenböyledavrandığınısorduklarında"Herinsankendinde
nevarsaonuverir"diyor.İnsanlarınbirbirininaynasıolduğunudüşünürsek,karşımızdakinde
kendimizigörürüz.Olaylaragüzelbakangüzelyanını,çirkinbakandaçirkinyanınıgörür.Güzelbakan
güzeldüşünürvehayattanlezzetalır.Birbahçeyeiyigözlebakankişiçiçekleri,kuşlan,ağaçlarıgörür
vehuzurduyar;kötübakaniseçöpleri,yığınlarıgörürvekendinihuzursuzhisseder.Aslında
seyredilenbahçeaymbahçedir.Burivayettedepeygamberaynıkişidir.FakatEbuCehilçirkinvekötü
gözlebaktığıiçinçirkingörüyor,Hz.EbubekirisegüzelveiyigözlebaktığıiçinPeygamberimizi(sav)
güneşgibigörüyor.Buradaniyi,kötü,çirkingibikavramlarınizafiolduğunuvekişininneyebaktığıyla
değil,neredenbaktığıylaalakalıolduğunuanlıyoruz.
Hikâyedekiolayıanalizedersek;EbuCehil'inkarşısındapeygamberliğiniilanedenbirivar.Bu,Ebu
Cehil'inobölgedekihâkimiyetinizedeleyecekbirdurumolduğundanonunasıldirenmevebuşekilde
düşünmesebebihâkimiyetinikaybetmeendişesidir."YaniMuhammedpeygambermi,değilmi?"
sorusundanevvel"Benimmenfaatimizararauğratırmı?"sorusunusoruyor.Onuniçinyanlışyerden
bakıyorveiçindekiçirkinliğiyansıtıyor.Hz.Peygamber'inverdiğibucevaplarolayaşahitolan
insanlardamerakuyandırıyor.Aslmdabubireğitimtaktiğidir.Çünkümerak,ilminhocasıdır.Merakın
ardındanöğrenmegelir.Meraklasorulmuşbirsorununardındangelencevapdahaçokakıldakalacağı
içinHazretiPeygamberinbumetodukullandığımgörüyoruz.Cevabıbilerekeksiksöylüyorve
oradakilerinmerakedipnedenöylesöylediğinisormalanüzerineyaptığıaçıklamaylaverdiğicevaplan
tamamlıyorveaçıklığakavuşturuyor.Böyleceinsanlarbundanbirdersçıkanyorlar.Mevlanahikâyeyi
anlatırken,buyöntemindeörnekalınmasınıistemişolmalı.Dostkimdir?Birkimsedenaksibir
hareketgörmedikçeonudostkabuletmekgerekir.Onedenleinsandostlarınahüsnüzanile
yaklaşmalıdır.Yakınçevresiniöncelikleiyiniyetledeğerlendirmelidir.Kuşkuikinciplandakalmalıdır.
İnsankuşkuduygusunuçokçahayatınaalırsa,herkestenkuşkulanmayakalkarsabeyinhepsavunma
hâlindeçalışırveherşeyisorgularhâlegelir.Kimseyegüvenemez,devamlıtedirginolur.Oyüzden
dostluğukuvvetlemuhtemelkişilereöncelikleiyiniyetlebakılmalıdır.Ancakbugibidurumlardainsan
"yayanılırsam"diyedüşünür.İnsanınaldatılmasıbirrisktirancakkuşkuylayaşamanınsebepolduğu
mutsuzluk,huzursuzlukdaazdeğildir.Süreklimutsuzolmaktansaaldatılmariskinigözealanbirtavır
alışdahamantıklıdır.
Biradamdostbildiğibiritarafındankandırılmışveağlıyormuş.Yarımdakibiri"Değermi?Senikandırdı
diyeağlıyorsun"demiş.Adamda"Aldatıldımdiyedeğil,onaolangüvenimikaybettiğimiçin
ağlıyorum"diyecevapvermiş.
Kastettiğimiz,körükörünegüvenmekdeğil,kuşkuyudaistisnaolarakeldebulundurmaktır.Kodak
firmasınınkurucusununbirhikâyesianlatılır:Fotoğrafmakinesiniicatettiktensonraarkadaşıyla
Afrika'yaaslanlarınfotoğrafımçekmeyegitmiş.İkiAfrikalıyerlirehberlikedipsilahlagüvenliklerini
sağlıyormuş.Arkadaşı"Buyerlilerenasılgüveniyorsun?Bırakıpgitselerbiziaslanlaryer"deyince
Kodak,"Benyanımaaldığımkişileregüvenmezsemişyapamamki"diyecevapvermiş.Kuşkuyu
alışkanlıkhâlinegetirmişinsanlarakarşıdürüstolup"Kendidoğrularımdanvazgeçmem"dediğiniz
zamanilişkidebirazmesafekatedebilirsiniz.
Mesnevi'denSöz
Aynaniçinyansttmtyorbiliyormusun?Çünküyüzündenpastemizlenmemiş.(I.,81)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Eğerbirsorunugörmezdengelirsemosorunortadankalkar.
HİKÂYEDikenÖyküsü
Adamınbiriyolkenarındadikenekiyordu.Güzelsözlü,amaserthuylubiriydi.
Dikenektiğinigörenleronukınadı.Dikenlerçoğaldıkçagelipgeçenlerinayaklarına
batıyordu.
Yoksullarınayaklanparamparçaoluyor,zenginlerinseelbiseleriyırtılıyordu.
Valiemirverdiveadamadikenlerisökmesinibildirdi.Adamsökeceğinisöyledi,ama
hep,"Yarmyaparım"diyeerteledi.Yıllargeçtikçedikenlergürleşti,adamiseonlan
sökecekgüçtendüştü.
NeYaptığınKadarNasılYaptığındaÖnemlidir
Birinindikenekmesi,onuntoplumazararlışeyleryaptığımgösterir.Adamyaptığınınyanlışolduğunu
biliyoramahatasmdandönmeyisüreklierteliyor.Sürekliertelemeninsonucundadadahabüyükbir
bedelödemekzorundakalıyor.Diğerboyutisegüzelsözlüamaserthuyluinsanlarınfarkında
olmadanetraflanndakilerekarşıdikenekeninsanlargibiolduğuşeklindedüşünülebilir.Sosyalhayata,
insanilişkilerinedikenekiyorlarveektikleridikenisökmeyiheperteliyorlar.Serthuyluinsanlar,güzel
sözlübileolsalaryaptıklarıişlerdiğerinsanlarıincitir.Birbitkiekiyorsun,oortamıyeşertiyorsunama
bunuyaparkensertyöntemlerkullanıyorsun.İnsanlarazararverecekbitkilerekiyorsun.Hâlbukidiken
olmayanbirbitkieksebütüninsanlarondanfaydalanacak.Örneklemeseleyibirazdahaaçacak
olursak:Birinsanabirkalemigüzelliklevermekvar,birdefırlatarakvermekvar.Güzelbirhareketi
sertbiçimdeyapmak,otyerinedikenekmekgibidir.Böylebirdurumdainsanlarsana"yapma"
dedikçeyapmayadevamedersengüçtendüşerveyalmzlaşırsın.İnsanınneyaptığıkadarnasılyaptığı
daönemlidir.Tercihedilen,iyişeyleridoğruyöntemlerleyapmaktır.Birineilaçvereceğinizzamano
ilacıdrajeşeklinde,tatlrhâlegetirerekveriyorsunuz;kişiyikorkutmadan,canımacıtmadan.Verdiğiniz
şeyaslmdaacıamagüzelbirambalajlasunduğunuziçiniticiliğikalmıyor.Diğertaraftandatatlıbir
yiyeceğiacıbirdrajeylekaplarsanızinsanlarınonuikincidefaalmasızorlaşır.Yaptığımızişiniçigüzelse
dışıdagüzelolsun.Ağızdanvereceğimizilacıdamardanverirsekhastayıöldürürüz.Verdiğimizşey
onunilacıamausulyanlışolduğundan,yanlışyolukullandığımıziçinhastayazararveririz.
Hikâyedençıkandiğerbirmesajise"Yapılankötüşeylerdeiyişeylergibiyayılmaistidadındadır"
şeklindedir.Problemküçükkentedbiralınmazsabüyür.Küçükadımlarkıvılcımlargibidir.Kıvılcım
küçüktüramakocabinalanyakabilir.Küçükyanlışlardabelkiönemsizgörünüramaönemlişeylere
sebepolabileceğiiçintehlikelidir.Küçükgörülenbasithatalarfelaketlereyolaçabilir.Tıpkıbir
harmanadüşenkıvılcımıntümharmanıyakması,yoketmesigibi.
Mesnevi'denSözKötüdostlaünsiyetbelayabulaşmaktır...(II.,1425)
OlumsuzDüşünceKalıplan:
Utançdoluyum.
Berbatbirisiyim.
HİKÂYESuyunNasihatiSupisbiradama:
"Eypisadam,koşbanagelkisenitemizleyeyim"dedi.
Pisadam:
"Sudanutanıyorum"dedi.
Bununüzerinesu:
"Eğerutamrsannasıltemizleneceksin,bupislikbenimdışımdanasıltemizlenir?"
dedi.
Gönültenhavuzundaçamurabulandı,amatengönülhavuzundatemizlendi.
TemizliğiAmaçlamakPisŞeyleriKendiliğindenYokEder
İnsanınkendiniutançiçinde,berbathissetmesikendinekarşıyanlışbirinanışıdır.Adamsudan
utandığıiçinsuyagiriptemizlenmiyor.Pisinsanıntemizlenmesiiçintemizlenmetalebindeolması
lazım.Aslındatemizlenmekisteyeninşamtemizleyecekşeylerhazırdabekliyor.Bazıinsanlar
kendisineyardımedecekinsandanutanabiliyor.Bazıinsanlar"Berbatlığınasılgideririm,utançtan
nasılkurtulurum?"demekyerine"Benberbatbiriyim"diyerekbirbakımatalihlerindenşikâyetetmeyi
birsığmakhâlinegetirirler.Kişi,bununyerineçözümodaklıdüşünmelidir.Gönlün,tenhavuzunda
çamurabulanmışamagönlünüdüzeltmengerekiyor.Gönlünügüzelşeylerledoldurursankötüşeyler
kendiliğindengider.Birhavuzutemizlemekiçinendoğalyöntem,akarsudur.Havuzadevamlıtemizsu
girersebirmüddetsonrasutemizlenir.Busebepleakarsularhiçbirzamankirliolmaz.Durgunsularda
mikropolur.Mevlanadiyorki"Gönülhavuzundatemizlen,böyleoluncabedenintemizlenir.
Havuzunagüzelduygulandoldur.Ozamanutanmanalüzumkalmaz:Kirlerkendiliğindenkaybolur."
Kötülüklemücadeleninesası,iyiliklerledonanmaktır.Kötülüklemücadele,kirliliklemücadelegibidir.
Temizliğiartırmak,temizliğiamaçlamak;kiritemizlemektendahakolaydır,kirliliğikendiliğindenyok
eder.
Temizliğiamaçladığınzamantemizlenirsin.Kötülüğebulaşmışolsanbileümitsizliğedüşmek,"Berbat
biriyim"demekkendimyanlışkodlamaktır.Mevlanayanlışzihinkodlarımdeğiştiriyor.Kişiyimutsuz
eden,hastalıklıdüşüncelerinbaşlamasmasebepolanyanlışkodlarınyerinedoğruzihinselkodlar
veriyor.Yanlışkodlandüzeltiyor."Berbatbiriyim"diyeninsan,öğrenilmişçaresizliğeyönelmişolur.
Kendisinibuşekildeetiketleyerekbusözleribirbakımakaderihâlinegetirir.Ümitsizliğedüştüğümüz
ankiinançlarımız,kaderimizolur.Temizlenmekistiyorsan,suyunsesiniduyacaksın,sudan
utanmayacaksın.
Hikâyedegönülkalbîduyguları,tendenefsîduygulantemsilediyor.Gönül;yeme,içme,şehvetgibi
duygularlakirlenirfakatgönülhavuzundatemizlenir.Yanikalp,kalbîduygulardahayoğunolursa
çamurusilipsüpürür.Çamurlamücadeleninengüzelyöntemi,kalpteiyiduygularınartmasıdır.
"Çamurkötüdür"demekyerinebolbolsubulmayaçalışmakgerek.
Mesnevi'denSöz
Peygamberlerdedilerki:Allah,çekinipkurtulmayaimkânbulunmayansıfatlaryaratmıştır.Fakatarızî
sıfatlardayarattıkionlanterketmekmümkündür.Herkesinnefretinikazanankişi,osıfatlanterk
eder,huylarındanvazgeçerseherkesinsevgisinikazanır,herkesondanrazıolur.(III.,2909-2910)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Benbirhayalkırıklığıyım.
HİKÂYEDuaÖyküsü
İmamgüçlübirihergünduaediyordu.Birgünİblisona:
"BütünbuyalvarmalarınarağmenAllah'tanhiçbircevapgelmiyor.Nedenboşuboşunadua
ediyorsun?"dedi.
Adamınmoralibozuldu.Uykuyayattı.RüyasındaHızır'ıgördü.
"Nedenduaetmektenvazgeçtin?"diyesorduHızır.
Adam,dualarınıncevapsızkaldığımsöyledi.BununüzerineHızırona:
"SeninyaRabbidemen,bizimsanaolancevabimizdir.Seninçarearayışın,bizimsenikendimize
çekmemizdir.Seninsevgin,bizimlütfumuzunkemendidir.Bizizinvermedikçehiçkimseduaedemez"
dedi.
DuaKapıÇalmaktır,SonrasınaKarışmakHaddiAşmaktır
Duaedebilmekkısmettir,kapıçalmaktır.Görünürdecevapsızkalmakreddedilmekdeğildir.Cevapsız
kalmakdabircevaptır.Cevapsızkalmak,"Dur,düşün,yenidenbaşla"şeklindedeğerlendirilebilir.Her
şeyegücüyeten,herşeyibilenbirgüçgerektiğindecevapsızbırakmayıdabirmetotolarak
kullanabilir.Duayakarşılıkgelmemesibirbakıma"Sananezamanyardımedileceğinebenkarar
veririm"mesajımiçerir.Doktoragidenbazıhastalar"Benillâkişuilacıisterim"diyeinatederler.Biz
dedoktorlarolarakböylesibirdurumdaörneğin;"Senmühendissin,bendoktorum.Ben
mühendisliktenanlamam,sendedoktorluktananlamazsın.Onuniçinneyinasılyapacağımınkararım
benveririm"deriz.
Kişinin"doğru"bildiğişeymutlakaonuniçinfaydalıolmayabilir.Onuniçin,birinsanınduasınaillâki
istediğişekildecevapverilmesinibeklemesionunkulluk
sıfatını,haddiniaşmasıdemektir.Tıpkıbirhastanındoktoragidip"Banaillâkişuilacıyaz"demesi
gibidir.Bu,okişininhastakimliğineuymayanbirdavranıştır.Hekim"Arkadaş,seninhastalığınao
ilacınhiçbirfaydasıhiçbirilaçyok"dediğindeokişiyekötülükyapmışolmaz.
Kesitseldüşünenkişisadeceoankimutluluğunuönemseramabütünseldüşünenbirkimsehayat
boyukendisiiçinfaydalıolanıgörür.Oyüzdenbirinsanın,duasınacevapbeklerkenbütünsel
düşünmesigerekir.Hemdünyahayatımhemahirethayatımdüşünmesilazımdır.Duaedebiliyor
olmakbileaslmdabirbakımagemiyegirmişolmakdemektir;kaptanköşkünehenüzulaşamamış
olsakdaenazmdanlimandakalmadık.Kaptanköşküneulaşmakistiyorsakdaonunzamanve
şartlarınauymalıyız.Gemiyegiremediysekişteozamanasılkaybedenlerdenoluruz.Bunedenle,
insanınduaedebilmesibirbakımaRabbininsahil-iselametegötürengemisininbirferdiolduğunun
göstergesidir.Birkulluğun,biraidiyetingöstergesidir.Onedenleduaedebiliyorolmakdabizim
sahiplenildiğimizikabuledildiğimizigösterir.
Duakapıçalmaktır.Kapınınnezamanaçılacağınınkararımevsahibinebırakmalıyız.Bizsadecetalep
ederiz.Unutmayalımki,hakkıylaistemeninbirşartıdatalebecevapverecekkonumdaolanın
karşısındahadsizlikyapmamaktır.
Mesnevi'denSöz
Allahbizeyardımetmekdilerse,bizeyalvarmakvemünacattabulunmakmeylini
verir.(1.,1904)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
İnsanlarınbenigörmezdengelmeleriberbatbirdurumdur.
HİKÂYEBüyükSavaş
Şehitolmakisteyenbirsufitamdoksankezsavaşakatılmıştı.AdıAyyaziidi.Sufininbütünvücudu
yaralanmıştı."Şehitlikgönülişi"diyordu.
Böyleceartıksavaştanvazgeçipkendisinidünyadançekmeyekararverdi.Nefsiylesavaşmayabaşladı.
Birgünçengsesleriduydu.Nefsi,"Haydi,kalk,savaşagit"diyordu.AmaAyyazidirendivenefsine
teslimolmadı.
"Savaştavurulurölürüm.İnsanlardabenimneyiğit,nekahramanbiriolduğumugörür.Amabeni
nefsimlesavaşırkenkimsegörmüyor.Gösterişiçindeğil,yalnızcaAllahiçinsavaşmışoluyorum,
öyleyseküçüksavaşadeğil,asılbüyüksavaşadevam
edeceğim."
EnBüyükveZorSavaşİçDürtü,ArzuveEğilimlerleYapılandırBirkimsegösterişiçinsavaşıyorsabu,
onunsavaştasamimiolmadığınıgösterir.Samimiolmayanşeylerözeaykırıdır.Eğeriyişeyleryapmak
istiyorsakbunlarımümkünolduğuncagizliyapmamızgerekir."Birelinverdiğiniötekiduymasın"
öğüdübununbirtezahürüdür.Allahkatındaenmakbulolanlargizlivesessiziyiliklerdir.
HikâyedeAyyazi'ninNiyetişehitolmak.Fakatbunuyapmakisterkennefsideonunyiğitolarak
anılmayıistemesinisağlıyor.Nefsininetkisiylesafniyetibozuluyor.
İnsandavranışlarınınçeşitlimotivasyonlarıvardır.Davranışlarımızıanalizederkenbirincilveikincil
motivasyonumuzunneolduğunabakabiliriz.Ayyazişehitolmakistiyoramabirincilmotivasyonu
arkasından"Neyiğit,nekahraman!"denilmesiniistemesi.Nefisininetkisiylesafniyetibozuluyor.Bu
durumşehitliközüneaykırıdır,ikincilmotivasyonuise"şehitolmak".Hâlbukikişiiçindeğerliolan
düşünce,Allahrızasıiçinsavaşagitmektir.Arkasındansöylenecekgüzelsözlerisebudavranışın
motivasyongöreviniüstlenebilir.NihayetindeAyyazi'ninkatıldığısavaşlardaşehitolmaması,onun
gerçekşehitolmasıiçinbirkapıaçıyor.Ayyazibunufarkettiğindedeinsanınasılcihadınınnefsiyle
yaptığıcihadolduğunuanlıyor.
Herkesingıptailebaktığıbiriolmakherzamaniyideğildir.Hadis-işerifte"Allah'ınkorudukları
müstesna,dinîvedünyeviişlerdeparmaklagösterilmekkişiyeşerolarakyeter(Tirmizi,Sıfatu-1
Kıyamet,21)"diyor.Allah'ınkoruduğukullarıiseihlaslıolanyaniişlerininözünüAllahrızasıoluşturan
insanlardır.Dağagörünürdeipleürmamrkensenikoruyanınneolduğunubilirsensorunsuzyürürsün,
hedefineulaşırsın.Ama"Benneymişim"dediğinaniptekicambazgibidengenbozulurvetepetaklak
aşağıgidersin.Meseladağdabutüraktivitelerdebulunanlarufakbirdengesizliktegiderler:Toplum
önündeolanlardayanlışbirsözsöylediklerindeanındaitibarlarınıkaybederler.İnsanbukonuda
dikkatlidavranmıyorsaöylebirhatayapabilirkineticedekendikendinimahvedebilir.Buhadis-işerif
de.Yapılanişlerdebulunmasıgerekenİhlasınöneminivurgularken,ihlassızgirişimlerinkişiyinasıl
olumsuzetkileyebileceğininaltımçiziyor.
Mesnevi'denSözİnsanınyansıayıptandır,yansıgaybdan.(İL,3035)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
İlgimerkeziolmalıyım.
HİKÂYEOduncuÖyküsü
Adamınbirirüyasındayücekişilergördüveonlarakısayoldannasılhelalnzık
bulabileceğinisordu.
Adamıalıpormanagötürdülerveonaçeşitlimeyvelerverdiler.Yediğimeyvelerintadıbenzersizdi,
üstelikkolaycaeldeedilebiliyordu.Bununüzerineadamcebindekiparayı
biryoksulavermeyekararverdi.
"Nasılolsaartıkbenimnzıkaramayaihtiyacımyok"dedikendikendine.
Biryoksulgördü.Oduntaşıyordu.Yorulmuştu.Parayıonavermeyekararverdi.OyoksuldaAllah
dostlanndandı.Adammniyetinianlayıpyanmagitti.Odunlanm
sırtındanindirdi,
"Allah'ım,iyikullarınınhakkıiçinbuodunlanaltmaçevir'dedi.
Adamodunlannnasılaltmadönüştüğünügördüvehayretleriçindekaldı.Derken
oduncubukez:
"Allah'ım,yücekişilertanınmaktankaçınırlar,onuniçinbunlantekrarodunyap"dedivealtınlar
tekrarodunadönüştü.Sonraoduncuodunlanmyüklendivetekrar
şehrinyolunututtu.
NeKadarEmekOKadarHelalRızık
Oduncuazamahelalkazandıranbirişyapıyor.Hâlbukiodunlanaltmaçevirmesi
içinduaettiğindeAllahonunduasınıkabulediyor.Ancakoduncuhayatınıkolaykazanmanınpeşinde
değil.Oyüzdenadammparasımdaistemiyor.Aslmdaburadabirbakımabizekaynakyönetimidersi
deveriliyor:"İnsan,kısayoldanhelalnzıkkazanacağımdiyekerametidahikullanmamalıdır.Gerçek
helalnzık,almteriylekazanılandır."Alınteri,emekolmadaneldeedilenkazanç,demekkiinşam
helaldenuzaklaştmyor.BunedenleMevlana"Kısayoldankazanmakiçinbileelindekiimkânlanön
planaalvedoğruşekildekullan.Bollukiçindeolsanbileisrafetme.Helalbudur"diyor.
Kaynakönceüretilirsonratüketilir.Birkimseninelineüretmedenhazırbirkaynakgeçsebileonu
üretilmişbirkaynakgibitüketmesigerekiyor.İnsanemekvermediğişeyinkıymetinibilmez.Mesela
psikiyatrikgörüşmedeterapisthastayabirtakımbilgileraktarır,hastaobilgiyiseansınücretini
ödeyereksatınalmışolur.Bukanaatindeterapötikbirdeğerivardır.Onuniçinbazıpsikanalistler
hastalannakredikartıkullandırmazlar.Kişininparayınakitolarakvermesisağlanır.Budurum,okişide
aldığıbilginindahakalıcıolmasınısağlar.Bunuörnekleyenşöylebirolayatanıkoldum:Birhanım,
terapiiçinkızkardeşimgetirmişti.Kızkardeşiücretsizseansolacakdiyebiliyormuş.Sonradanücret
verileceğiniöğrenmiş.Evegittiktensonraablasına,"Benaslmdailaçlankullanmayacaktım.Fakat
seninparaverdiğinigörüncekullandım"demiş.Buyaşanmışörnektedenetbirşekildegörüldüğü
üzere,insanemekvermediğiyadabedelödemediğişeylerizihnindedeğersizleştiriyor.
Oyüzden"Kulağaküpeolsun"lafıboşunasöylenmemiş.Kişiyaşadığıtecrübelerdeyabirbedel
ödeyecekyadacamyanacakkialdığıbilgiyikalıcıbelleğekoyabilsin.Bilgininkalıcıbellekte
yerleşebilmesiiçinobilgininduyguboyutunundaolmasıgerekiyor.Duyguboyutuyaödüldüryada
ceza.Meselayemekyerkendepremolsaoyemekaslaunutulmaz.Çünkübilgiesnasmdakişinin
hissettiğibirduygukatılmıştırsürece.Oduygusayesindekalıcıbilgioluşurveunutulmaz.Bunungibi
bedeliödenen,biremekkarşılığıolanbilgilerinsanbelleğindekalıcıbelleğeyerleşir.
Hikâyedeokişininormandabollukiçerisindeykenparasımharvurupharmansavuracağına,emek
veripkazanmasıgerektiği,makbulolanınoolduğuvurgulanıyor.Oyüzdendirkigecenamazıolan
teheccüdçokmakbuldür.Çünküherkesyatarkennamazaniyetedenkişi,nefsetatlıgelengece
uykusunubölüpibadetekalkmıştır.Kişininnefsininçıkardığıengellererağmenyapılanibadetlerdaha
sevaptır.
İnsanlaribadethayatlarınınbaşmdabüyükbirheyecanduyarlar.Kişiibadetinibüyükbirzevkle
yaparkenbirmüddetsonraoheyecandiner.Ancakkişiartıkheyecanduymasadanefsinezorgelse
deibadetinedevamederseasılibadetoolur.Zoröğrenmelerbunungibidirvekalıcıbellektekalır.
Önemliolangayretedip,emekveripalınteridökerekkazanmaktır.
Mesnevi'denSöz
Malveparabaştakikülahgibidir.Külahasığınanisekeldir.Kıvırcıkvegüzelsaçlarıolankişiyegelince:
Külahıgiderseonadahahoşgelir.(I.,2343-2344)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Başkalarınınbenimhakkımdanedüşündüğühiçönemlideğil.
HİKÂYEÇirkinSes
Sesiçokçirkinolanbirmüezzinvardı.İnançsızlarındayaşadığıbirülkedeezanokurdu.Nededilerse
dinlemedi,ezanokumayısürdürdü.Birgünbirkâfirelindebirelbise,birmumvehelvaylaçıkageldi.
"Neredeomüezzin?Sesiinsanınhuzurunuarttırıyor"dedivemüezziniaramaya
başladı.
"Kendinegel,oçirkinseslimüezzindenkimehuzurgelirki?"dediler.
Adamasılniyetimsöyledi:
"Müslümanolmayaniyetlenmişbirkızımvardı.Bendebuyüzdenacıçekiyordum.
SonrakızımoezamduyupbununbirMüslümanâdetiolduğunuöğreninceMüslümanolmaktan
vazgeçti.İştekimseninyapamadığımomüezzinyaptı"dedivegetirdiğiarmağanlarımüezzinesundu.
EstetikDeğerleriİhmalEtmekİnsanlarıİyi,DoğruveGüzeldenUzaklaştırırBuradaikimeselevar;biri
müezzinaçısından,diğerimüezzinidinleyenler
açısından.Müezzineherkessesininkötüolduğunu,insanlarüzerindeiticibiretkibıraktığınısöylüyor
amao"Benimniyetimiyi,başkalannmnedüşündüğüönemlideğil"diyerekezanokumayadevam
ediyor.Yanibaşkalannmdüşüncesinidikkatealmıyor.Belkidesesininçirkinolduğunukabulediyor
fakatestetikdeğerlere,önemvermiyor.Kullanılanmetodunöneminigözardıediyor.Sonuçolarakda
Müslümanolmayaniyetlenmişbirkişininniyetinibileterseçeviriyor.
Allahgüzelisever.Güzellik,Allah'ın"Cemâl"ismiyleilgilidir.HattaCelâl'inüzerineCemâlörtüsü
örtülünceKemâl'inoluştuğusöylenir.Buhikâyedeçirkinbirsesvar;müezzinbirdeCelâlözeliğim
kullamyor.Günlükhayatımızınbaşkaalanlarındadabutürşeylerlekarşılaşmakmümkünolabiliyor.
Birgünsakallıbiradamotobüsebinmiş,davranışlançokiticiolduğuiçinherkesrahatsızolmuşve
adammyanındanuzaklaş.Adamsakallarımşöylebirtutmuşve"Allah'ınCelâl'inebak,nasılkaçırdım
herkesi"demiş.Bu,Cemâl'sizbirCelâlolduğuiçinKemâl'eerişilemiyor,insanazararveriyorvesonuç
hüsranoluyor.EzanokurkenAllah'ınCelâlsıfatıylailgilibirilanyapıyorsun.BunaCemâlde
eklemelisinkiKemâlolsunveKemâl'emuhabbetolsun.Celâl'intekbaşmaortayaçıkmasımuhabbeti
azaltıyor.
Hikâyedeestetikdeğerleriniyiyi,doğruyu,güzelianlatmasındakirolünevurguvar.Diğerinsanların
getirdiği,içindeöneriolaneleştirilerekulaktıkamak;insanınamacınahizmetetmediğigibikişinin
kendisinedebaşkalarınadazararverir.İçindeöneriolaneleştiriyeaçıkolmak,insanınhatayapmasım
önleyerekkendimgeliştirmesinisağlar."Başkalannmbenimhakkımdanedüşündüğüönemlideğil"
gibibirzihinselkodlahareketedenbirkimse,çantasındabulunanyılandan,akreptenhaberveren
kişiyedeğervermediğiiçin,karşılaşacağıkötüsonuçlaradakatlanmakzorundadır.
Mesnevi'denSöz
Bilgisahibiolmamnyolusözledir.Sanatbellemeninyoluişle.(V.,1062)
OlumsuzDüşünceKalıbıEğerbirşeyistiyorsamonueldeetmekiçinnegerekirseyapmalıyım.
HİKÂYE
Tutku
VaktiylebirülkeninyönetiminiüstlenmişolanHükümdar,yanındahasadamlarıolduğuhâldeava
çıkmıştı.Seyisinseçtiğiençevikveengüzelatabinmiş,yanmaburnuhertürlükokuyaduyarlıav
köpeklerinialmış,avmevsiminde,ormandaavkolluyordu.Birormanköyündengeçerkengüzellikte
cennetkızlarımaratmayanbircariyegördü.Görüncehemengönlünükızakaptırdı.
Adamlarma:
"Kabuledersederhalbedeliniödeyin,bizimlegelsin"diyeemretti.
Sordular,cariye,sahibininderızasıylakatıldıHükümdar'mheyetine.Avbitincesarayadöndüler.
Hükümdar,eşedindivetutkuylabağlandıona.İnsandıbu,hepaymkarardadurmuyordu.Kadm
hastalandı,şiddetlibirateşleyataklaradüştü.Ülkedenekadarünyapmışdoktorvarsaçağrıldı.
Hükümdar:
"Benimsağlığımönemlideğil,şimdisizicanımıncamiçinçağırdım.Ohasta.Herkimonuniyileşmesini
sağlarsa,hâzineminkapılanonasonunakadaraçılacaktır"dedi.
Hekimleraralarındabirheyetseçerekderhalişekoyuldular.Hastayıdefalarcamuayeneettiler.Doğru
teşhiskoyabilmekiçinçabaladılar.Hekimbaşı,merakiçinde
bekleyenHükümdar'a:
"Sultanım..."dedi."Sizkaygılanmayın,onutedaviedeceğiz,elimizdeçeşitliilaçlar
var."
Tedaviyebaşladılar.
Aradangünlergeçti.Cariyebirtürlüiyileşmiyor,gündengüneeriyipgidiyor,saranpsoluyordu.
Hükümdar,doktorlannçaresizliğinigörünce,ikirekâtnamazkılarakistiğfardabulundu,elleriniaçıp
duaetmeyebaşladı.Buhâldeykenuyuyakaldı.Düşündeaksaçlıbirihtiyar:
"MüjdelerolsuneyHükümdar!"diyordu."Dileğinkabuledildi.Yannsarayınabizdenbirigelecek,onu
hemenkabuletvehastamgöster."
Hükümdarsevinçleuyandı.Sabahıpenceredengözledi.Güneşinilkışıklarıylabirliktebirpirçıkageldi.
Hükümdarhemenkapılanaçtırdı,buyurettiadamı.Hâlhatırsorupsöyleştiktensonrakadınınyanına
götürdü.Adam,kadımmuayeneetti:"Hekimlerinizonumahvetmiş!"dedi."Şimdiherkesçıksın
odadan,onunlayalnız
kalmalıyım."
Odayıboşalttılar.
Adam,kadınınnabzımtuttu,kadmakimolduğunu,memleketini,hayatım,ailesinisordu.Bütün
sırlarınıöğrendi.Nabzımtutarkenhangiadısöylediğindefazlaatıyorsaonunüzerindedurarakdaha
ayrıntılısorularsordu.Kadm,Semerkant'tanveAltın'dansözedilinceheyecanlanıyor,nabzıfırlıyordu.
Adam,Hükümdar'agiderek,
"Senincariye..."dedi."Semerkantlıbirkuyumcuyaâşık.Bunagönülhastalığıdenir.
Sevgilisinekavuşmazsakesinölür,artıksenbilirsin."
Hükümdar,gönülhastalığınınönüalınmazsaölümcülolduğununfarkındaydı.Derhaladamlarınaemir
verdi.Semerkant'takikuyumcuyubulupgetirdiler.Onları
evlendirdi.
KarasevdaveDuygularaHükmedebilmek
İbn-iSinakendidönemindeHorasanlıvezirinhastakızımtedaviyegidiyor.Kızınâşıkolduğunun
farkınavaranİbn-iSinakızınsevdiğinibulmakiçinnabzımtutuyor.Söylenenisimlerdenbiriniduyan
kızınnabzıyüksekatmayabaşlıyor.Böylecenabızilehastalıkilişkisinigörmüşoluyoruz.İbn-iSina
bunagönülhastalığıisminiveriyor.
Yukarıdakihikâyeyegelirsekkişininhükümdarolması,çokistediğibirşeyielindetutmakiçinyeterli
olmuyor.Yaniaşkfermandinlemiyor.Aşkınbirboyutuvardırkimuhakemeyibozar,sağlıklıkarar
vermeyiengeller.İnsansevdiğinekavuşsabilesevdiğikişidevarolanadeğil,ondaaradığıözelliklere
âşıkolur.Aşkbirhastalıkhâlinegelir.Süreklihayalindekikişiyeulaşmayaçalışıyoramabirtürlü
hayalindekikişiylesevdiğikişiaymkişiolmaz.Böyledurumlardabağlanmaylabağımlılıkarasındaki
farkıiyideğerlendirmekgerekir.Birinsaneşine,annesinebağlanabiliramabağımlıhâlegeldiğizaman
sorunvardır.Bellişartlardauzaktansevmeyibaşarmakgerekiyorçünkübazensevgiinsanayanlış
şeyleryaptırabiliyor.Sevginininşamgerçeklerdenkoparmamasılazım.
Buhikâyeninaşkısorgulatanbirboyutudavar.Aşkınnederecegüçlübirduyguolduğunu,insanınaşk
sebebiylebirçokdünyeviavantajıelinintersiyleitebileceğinigösteriyor.Böylebirdurumdagüçlübir
insangenişimkânlarıylabirinşamzorla,paraylaeldeedebiliyoramaogüçkendinisevdirmeye
yetmiyor.Birinsanıngönlünüetkileyebilmekiçinpara,güçvehattasevgideyetmiyor.Hikâyemizdeki
Padişahdabununfarkınavararak"Banayârolmuyorsakimseyeyârolmasın"dememiş.
Ayrıcabuhikâyededepresyon,melankoli,karasevdahastalıklarınınteşhisedilebileceğinigörüyoruz.
Butürhastalıklarınsevginesnesininkaybıylailgilibirpsikolojiktravmaolduğunusöyleyebiliriz.Sevgi
nesnesikişiiçinbirbakımahayatabağlanmaobjesiolur.Âşık"Oolmazsayaşamsebebimortadan
kalkıyor"diyedüşünür.Dünyaya"Onunlabirlikteysemdeğerliyim,oyoksadeğersizim,hayatta
değilim"diyerekbakar.Padişah,buhastalığayakalanancariyeyekarşıfaziletlidavranıyor,sevdiğiyle
evlenmesinemüsaadeediyor.Sergilediğidavranışla,kızıgerçektensevdiğinidegöstermişoluyor.
Padişahınsevgisibencilbirsevgideğil;değerveren,soylubirsevgi.
Kızaçısmdandaşunugörüyoruz:Hernekadarpadişahıncazibesinekapılıpcariyeliğikabuletmişsede
odaduygularınasözgeçiremiyor,gönlüylebaşedemiyor.
Mesnevi'denSöz
Buümmettebedençarpılmasıyoktur.Fakateyakıllıfikirliadam,gönülçarpılması
vardır.(V.,111)
OlumsuzDüşünceKalıpları:
Yaptığımbirişteherhangibirhatayadakusurfelaketeyolaçabilir.
Kusurlar,eksikleryadayanlışlarhoşgörülemez.
Ayrıntılarsondereceönemlidir.
HİKÂYETestidekiSu
Yoksulbedevi,çadırdakarısıylaoturuyordu.Karısıyakmıyordu:
"Yoksullukbizeözgü.Eziyetibizçekiyoruz,herkesinhayatırefahiçindegeçiyor.Neekmeğimizne
katığımızvar.Suyumuzgözyaşındanibaret,testimizbileyok.Güneşolmasaçıplağız,dolunayolmasa
döşeğimizyok.Hâlimizneolacak?"
Adam:
"Dahanezamanakadar..."dedi."Dünyamalınınpeşindenkoşacaksın?Şuradanekadarömrümüz
kaldıki...Aklıbaşmdaolanfazlaya,eksiğebakmaz.Gençikensendahakanaatkârdın,yaşlandıkça
ihtirasmartıyor.Altınınardındankoşuyorsun,oysasenaltıngibiydin,neoldusanaböyle?"
Kadmdinlemiyorduonu.Bildiğiniokuyordu:
"Buboşsözlerindenbıktımartık!"dedi."Halimizigörmüyormusun?Bulduğuylayetinmektensöz
ediyorsun.Nebuldukkikanaatedelim?Bırakbuyaldızlısözleri!"
Adam:
"Yahu..."dedi."Senkadmmısmyoksakedermi?Benyoksulluğumlaövünüyorum.
Para-pul,mal-mülk,baştakikülâhgibidir.Külâhıiseancakkellertakar.Zengin;gırtlağınakadarkusura
gömülmüşkişiyedenir.Kusurlarımparasıörter.Fakirliğihorgörme.Allahbendenuzakkılsın,
kimseninmalındagözümyok.Yüreğimdekanaatzenginiyimben.Eysızlanmaktanusanmayankadm!
Dünyamalınaheveslenmeyibırakartık.Benimlekavgaetmeyibırak.Benbarışvesessizlikten
yanayım.Böylekonuşmayısürdürecekolursanvallahiterkederimseni!"
Kadmgeriadımatarak:
"Nasılkonuşuyorsunböyle?"dedi."Benseninayağınıntozuyum.Neyimvarsaşenindir,canımcismim
şenindir.Yoksullukcanımatakettiysebusenidüşündüğümiçindir.Enzoranlarımdabanayoldaş
oldun.Enhastazamanımdabanadermanbuldun.Amahakkımdakötüdüşünürsenbendekendimi
bağışlamam.Tamam,nasıl
istiyorsanöyleolsun!"
BukezpişmanlıksırasıBedevi'deydi:
"Tamamtamam!"dedi."Üzülme,senibütünkalbimleseviyorum."
Kadmatıldı:
"Sahibenihâlâeskisigibiseviyormusun?"
"Yeminederim"dediadam,"Senieskisindendeçokseviyorum!""Öyleyse..."dedikadın,"Sendenbir
isteğimvar."
"Söyle"dediadam.
"Bağdat'ta..."dedikadın,"Halifelerotururbiliyorsun.Diyorumkisendeorayagitsen.Belkigüngelir
Allahsenidehalifelikmakamınaeriştirir."
Bedevişaşırdı:
"Nasılolur,benimgibiyoksulbirbedevi,bıraksultanolmayı,sultanınhuzurunabile
çıkamaz."
Kadın:
"Nediyorumbak!"dedi."Testimizdetertemizyağmursuyuvar.Zatensahipolduğumuztekşeydeo.
Onualvepadişahagötür.Bizimbundanbaşkabirşeyimizyokde.Zatençöldebirinsanaenbüyük
armağansudur.Hâzinenolsaneyeyararki,
suyunolmayınca."
Zavallıkadın,Bağdat'ınortasındanDicle'ningürülgürülaktığımneredenbilsin.Eşineçekicigelmişti
budüşünce:
"Doğru!"dedi."Çöldeyağmursuyualtındandeğerlidir.Ancakpadişahlaralayıktır."Günışıyınca
uyandıbedevi,testisinibirkeçeylesardı,ağzmısıkısıkıyakapadı,sırtınavurarakyoladüştü.Bağdat'a
doğrugidiyordu.Giderkendehırsızlarkapmasındiyetestisinigözügibikoruyordu.
Günlerceyolaldıktansonrakentevardı.Doğrucasarayagitti.Muhafızlaristeğini
soruncada:
"Ben..."dedi."Yoksulbirbedeviyim.Padişahımızınbağışımumarakbuarmağanıonagetirdim.Eşi
benzeribulunmaztatlıbirsudurbu.Onasunacağım!"Muhafızlaradamınsaflığınaiçiniçingüldüler
amaniyetininhalisolduğunugörünce:"Peki..."dediler."Senbekle,bizhaberverelim."
Bedevioracıkta,Dicle'ninçağıldayışındanhabersizoturuyordu.Muhafızlardurumu
bildirince,Padişah:
"Testidekisuyualın,içinidealtınladoldurarakverinvegemiyleDicleüzerindengeridönmesini
sağlayın"diyeemretti.
Bedevişaşkınlıkiçindeydi.Herkesinbirdamlasuyahasretkaldığımdüşünürken,şimdiırmağın
üzerinde,suyuntamortasındaevinedönüyordu.Vehalifeninarmağanımkabuledişindekiinceliğe
bakarak:
"SanasonsuzşükürlerolsunRabbim!"diyordu.
Ümit,Niyet,GayretveZenginlikİlişkisi
Buradakadınaşıntalepkârfakatkocasınınkırıldığım,evliliğintehlikeyegirdiğimanlayıncageriadım
atıyor.Dahasonradakendincebirçözümbuluyor.Çünküadamhaddindenfazlakanaatkârveailesi
içinciddibiryoksulluksözkonusu.Adamın,eşinintemelihtiyaçlanmkarşılamasıgerekiyor.Adam
bunlarıkarşılayamıyorancakbunubirfaziletzannediyor.Altmkural;birinsanın"Elindeolmalıama
gönlündeolmamalı".Buadamıniseelindedeyokgönlündede...Amasorumluolduğudabirailesi
var;onlariçinbazışeyleryapmasıgerekiyor.Fakatdervişliğiveileriderecedekikanaatkârlığı
sebebiylebununacısınıhissetmiyor.Öteyandaneşininçektiğisıkıntıyıdafarketmiyor.Eşisıkıntı
çekiyorçünküsu,yemeklazım,yaşamiçintemelbirstandartlazım;herkesinmizacıbirdeğil,bu
derecesıkıntıyaherkeskatlanamaz.Adamisebukonudamizacıgereğifazlamütevekkilvebirçaba
içerisindededeğil.
Hikâyedençıkanlmasıgerekenenönemlimesaj;hephâlindenşikâyetedipsöylenmekyerine,zayıfbir
ihtimaldeolsaadımatılmasıgerektiğidir.AdamınBağdat*asugötürüpaltınlageridönmesi,
hesaplanabilirbirdurumdeğil.Amakadın,zayıfbirihtimaliçindeolsaeşinihareketegeçirmeye
çalışıyor.Benzerbirdurumdainsanın"Benancakbukadarınıyapabildim,bundansonratevekkül
edebilirim"tarzındahareketetmesilazımdır.KarıncanınKâbe'yegitmesihikâyesigibi:Kanncaya
"Nasılgideceksinbuayaklarla?"diyorlaramakarınca;"Gidemezsemdeoyoldaölürüm"diyor.Burada
ümitsizliğedüşmekyerinebellibirhedefyolundaümidiayaktatutmayıgörüyoruz.Ümidiyüksek
tutmayıbaşarabilmekönemlidir.Karamsarlıkyerine,Allah'ınrahmetindenümitkesmemekyaklaşımı
varveböylebirdurumdagörüldüğügibihesaplanmayanşeylerolabiliyor.Hikâyedepadişahçokince
düşünceliçıkıyor.Padişahındaciddibiröngörüsüvar;durumuanlıyorvebağışta
bulunuyor.
Psikoterapilerdekullanılanbirkurbağametaforuvardır;sütkazanınaikikurbağadüşüyor.Birisi
sürekliçırpınıyoramasonunda"Benkurtulamam"diyeçırpınmaktanvazgeçiyorveölüyor.Diğeri,
çırpınmaktanvazgeçmiyor,devamediyorçırpınmayaveneticedesütkazanındayağtabakası
oluşuyor.Oyağtabakasınınüzerindenatlayıpkurtuluyor.İnsan,Allah'ınrahmetindenümidi
kesmezsehiçtahminedemediğifırsatlarıyakalayabilir.Böylebirgizlipsikolojiyasasıvar.Buhikâyede
işitembelliğevurmadıktansonraönümüzeyenikapılarınaçılabileceğisöyleniyor.Ümitvegayret
mesajıveriliyor.Busebeple,kendimiziherhangibirsebeplekötühissettiğimizzamanşikâyetyerine
zayıfihtimalleriçinçabalamamızlazım.
Mesnevi'denSöz
Ümitsizliksemtinegitme,ümitlervardır.Karanltktarafagitmegüneşlervardır.(I.,
269)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Beninsansarrafıyımgörüşünebakıponuhemenanlanm.
HİKÂYE
Kılavuz
Zemherisoğuklaninmiştigökten.Karyağıyor,şiddetlibirpoyrazkansavuruyor,dondurucubirtipi
yeryüzünükasıpkavuruyordu.
BirAllahdostutipideyürürkenbirköleyerastladı.Köleninüzerindeyırtıkbirmintanvardısadece.
Dişleribirbirinevuruyor,soğuktantirtirtitriyordu.
"Niçinefendinesanakalınbirgiysialmasmısöylemiyorsun?"
Köle:
"Nedensöyleyeyimki"dedi."Benimhâlimigörmüyormu?Benibendendahaiyibilenbirindenne
isteyim?"
Dervişbusözüduyuncabirçığlıkatarakkendindengeçti.Canevindenbirateş
yükseldi.
Birsüresonraayılınca,kendikendine:"İşte"dedi."Birkılavuzgöründü.Eygerçeğeulaşmak
isteyenler!Yoluköleden
öğrenin!"
GörünüşeAldanmadanBilgeliğiFarkEdebilmek
Kölegidipsahibineyalvarmaktansa"Obenigörüyor,demekbirhikmetivarkibeniböyletitremeye
sevketti"diyor.Köleninbunu,efendisineolanhürmetindenyaptığımanlıyoruz.Titrediğihâlde
taleptebulunmadığınagöreefendinin,köleninbuderecefaziletliolduğunugörüponuaffetmesilazım
normalde.Çünküköleninbudüşüncedeolması,onunfilozofolduğunugösteriyor.Kötüzanla
düşünmüşolsaydı;"Kördeğilherhalde,görmüyormuhâlimi,versin,demekkibanadeğervermiyor"
diyebilirdi.Amaköleninböyledüşünmediğini,tamtersine,sahibineçokdeğerveriponu
önemsediğini,böyletitremesininbirhikmetiolduğunudüşündüğünügörüyoruz.
BizdeAllah'ayaklaşmakistiyoruzamayaklaşamıyoruz,acıçekiyoruz,gerçeğigöremiyoruz.Ohâlde
hikâyedenhırsadüşmekyerinesabredipbeklememizlazımgibibiranlamçıkıyor.Buaslmdakulluğun
enüstnoktasıdır."Kulluğunalametiistemektir"denir.Bu,ortalamabirkulluktur.Amayüksekkulluk
seviyesindekiinsanlar,Allah'ınkendisinigördüğünüdüşüneninsanlar-kiibadetinenüstnoktasıda
Allah'ınkendisinigördüğünüidrakederekyapılanibadettir-"Allahiçimdengeçenleribiliyor,ohâlde
benimbukonudaşikâyetetmememlazım,O'nahâlimiarzetmeyeçalışırkenşikâyetedertarzda
olmamamlazım"düşüncesiyledavramyor.BuüstdüzeybirteslimiyettirkiHz.İbrahim'inkıssasında
vardır.Hz.İbrahimateşeatılırkenCebrailgelir,"Biristeğinvarmı?"diyesorar.Hz.İbrahim"Senden
birşeyistemem,Allahbiliyor,banayeter"der.Hikâyededervişdeköledenbununyolunu,yüksek
kulluğuöğrenmişoluyor.Birçocuğunhareketiniannesi"peki"deyiponaylarsaçocukrahatlar;çocuk
sevdiğindentakdirveonaybekler.İnsandakullukettiğindeiçindebirhuzur,"Çokşükürkabuletti"
hissinialdığındarahatlar.Budaanneninçocuğuonaylamasıgibidir.Onuniçinibadetedipdebiriç
huzurhissediyorsainsan,bukulluğunkabulününalametidir.Buyön,ibadetinduyguboyutudur.İç
huzuruveduygusaltatminhissinitattırandeneyimlerdirbunlar.
AllahOlayDiliyleKonuşur
Kişininyaşadığıherolayda"Bubananeöğretti?"demesilazım.Olaylardanancakbuşekildeders
çıkarılabilir.İnsanlargeneldesözdiliylekonuşur,bazıinsanlarduygudiliylekonuşur.Çocuklarda
davranışdiliylekonuşurlar.Allahiseinsanlarlaolaydiliylekonuşur.Hikâyededervişköleyisorguluyor
amamüdahaleetmiyor,önceonuanlamayaçalışıyorsonradaneyapabileceğinidüşünüyor.Buradaki
mesaj,birkişiningörünüşünealdanmadanonunbilgeliğindendersçıkarmayıbilmektir.
Mesnevi'denSöz
Birisikörlüklevebilmedenyüzyılyürürseoaştığıyol,yoldansayılmaz.(VI.,417)
OlumsuzDüşünceKalıpları:
Kârlıçıkabilmekiçinelimdengelenherşeyiyapmalıyım.
Eğerbirşeyistiyorsamonueldeetmekiçinnegerekirseyapmalıyım.
HİKÂYEYolKesenMaviKuşlarYolkesenmanevidörtkuş,bütüninsanlarmgönlünüyurtedinmiştir.
Bukuşlar;kaz,tavus,kuzgunvehorozdur.Bukuşlarıninsanlarınkinebenzerdörthuyuvardır.Kaz,
insandakihırstır...
Tavus,makamhırsıdır...
Horoz,şehvettir...
Kuzgunisedilektir...
Kuzgunundileği;ebediolmakyahutdauzunbirömrekavuşmaktır,insandabunuumardurur.Hırs
kazınebulursayer,dağarcığımdoldurur.
İdealeUlaşmakİçinRealiteyeUymakGerekir
Buhikâyeinsandakidörtzayıfkişiliközelliğinivurguluyor.İnsandakitemeleğilimlerbudörtkuşa
benzetilmişvebukuşların(özelliklerin)insanıngönlündeyeredinmesidurumundaokişininhayat
yolculuğundauçmasınıengelleyeceklerindenbahsedilmiş.Bahsigeçendörtkuşkişiningönlündeyer
ettiğindemakamhırsı,şehvetarzusuağırbasıyorveinsanuzunömürlüolmaisteğiiledoluyor.Bütün
buarzulariseinsanıngönlündebaşkabirşeyeyerbırakmıyor.Böyleoluncadakişidahaönemli
konularıhayatageçiremiyor."Birşeyeldeetmekistersemonukazanmakiçinnegerekiyorsa
yapmalıyım"tarzında,insanınfazlatalepkârlığınasebepoluyor.Hikâyedeinsanınruhsağlığımbozan
buözelliklerinhalkpsikoterapisitarzındasorgulandığımgörüyoruz.
Modernçağındayattığıbirduyguolarakhırsıelealdığımızdainsanbirşeyiçokistediğizamankarşı
taraftabirdirençoluşur.Dirençdekişininisteğinintersisonuçverir.Onedenlehırskarşıtımbesler.
Bubirpsikolojikanunudur.Yöntemolarakbirinsanınneyiistediğideğil,nasılistediğiönemlidir.
Alışverişyapıyorsunuzdiyelim;alacağınızşeyiçokistediğinizibelliederseniz,fiyatyükselir.Basitbir
pazarlamahilesidir.Bunungibiinsandahayattabirşeyiçocuksubirşekildetalepedersekarşıt
duygularoluşturur.Diğerinsanlardadanedenbukadarçokisteklidiyedüşünerekparanoyaoluşur.O
paranoyanedeniylediğerinsanlarokişininişineengelçıkarmaeğilimindebulunurlar.Durumiçinden
çıkılmazbirhâlegelir.
Birdedoğanmhızveritmivar.Meseladağaçıkacaksanbellibirhızlatırmanmanlazımdır.
Merdivenlerdençıkacaksanbellibirhızlailerlemengerekir.Yoksayadüşersinyadanefesinkesilir.
Bazıkişilerbirşeyeodaklanıponuçokisteyerekbütünenerjilerimtüketiyorvekaybediyorlar.Çünkü
budoğanmhızveritmineuymuyor.Aslındahırsdoğanmhızveritmineuymadığından,kişininzaman,
krizyönetimineuymasıgerektiğimvurguluyor.Başkalarınınparanoyayapmasmasebepolmanın
dışmdakendienerjisinideplansızbirşekildeharcamasınasebepoluyor.
Birinsanınhedefineulaşabilmesiiçinelindekikaynağıverimlibirşekildekullanmasıgerekir.Hırs
göstereninsansahedefeulaşabilmekiçinkaynağınıçabucaktüketiyor.Birbakımaisrafediyor.İnsan
birşeyiarzuediyorsao,kişininidealidir.Amaonugerçekleştirmekiçinrealiteyeuygundavranması
gerekir.Zamanımvekaynağımeniyinasılkullanırsahedefineulaşabileceğinihesapetmelidir.Yoksa
takıntışeklindesüreklihedefimdüşünürsezihinseltükenmişlikolurvebirşeyeldeedemez.Bu
nedenleburadaönemliolanzihinsel,psikolojiksermayeyiverimlikullanmakgerektiğidir.Hırs
göstermenintersisabırlıolmaktır.Hırsaceleciliğigetirir.Acelecilikdekaynakisrafımvebaşarısızlığı
beraberindegetirir.Hırskişininhaddiniaşması,gücününsınırlarınıbilmemesianlamınagelir.İnsan
gücününyetemeyeceğibirşeyihırslaistiyorsaonueldeedemediğizamanhayalkırıklığıyaşar."İllâbu
olacak,olmazsadünyanınsonuolur"tarzındakidüşüncelerkişininbaşkaaçılardangörmesini,
alternatifdüşünmesiniengeller.Budainsandamotivasyonkırıcıbiretkiyapar.Onuniçinbutip
insanlargeneldeişleriniyarımbırakıphedefeulaşmaktanvazgeçerler.
Birinsanbirkonudahırslıdeğilkenbaşkabirkonudahırslıolabilir.Hırs,şehvet,gelecekkaygısıve
makamhırsıgibidürtülerinsanınyönetmesigerekenpsikolojiksüreçlerdir.Budürtülerinşamdeğil,
insanbudürtüleriniyönetmelidir.Yoksabudürtülerağırbastığındabirinsanmakamhırsınedeniyle
arkadaşınınayağımkaydırabilir.Parahırsındandolayırüşvetebaşvurabilir.Budakendineters
düşmekgibibirneticedoğurur.Fakatbazıinsanlarbugibidurumlardapsikolojiksavunmalar
geliştirirler.Buna"projeksiyonsavunmamekanizması"denir.Yanikişikendiiçindekinidışayansıtır.
Bendeyokondavar,der."Bengayetsağlıklıyım,sağlıksızolanbaşkaları"diyerekkendisinekarşı
kognitifkörlükdenenbirkörlükmeydanagelir,yanikişikendikusurunugörmez.Halkarasında
"Başkasınınyumruğunuyemeyenkendiyumruğunubatmansanırmış"diyebirtabirvardır.Amabu
kişilergerçekbirkavgayagirdiklerinde"Hakikatenbendendahakuvvetlilervarmış"derler.Böyle
durumlardakişibazendeneme-yanılmayoluylabununfarkınavanr.Birde"Aşkıngözükördür,
kaynanalarolmasa"diyebirsözvardır.Neden?Çünkükaynanalarhiççekinmedeneleştirirvekişinin
hatalarımyüzünevururlar.Âşıkolançocuklarıaşktanhiçbirşeyinfarkınavarmazkenonlargerçekleri
tümçıplaklığıylaifadeederler.
Birinsan"Benhırslıdeğilim"diyorsabu,hırsilemücadeleetmeyöntemininyanlışolduğunugösterir.
"Benhırslıdeğilim,başkalarıhırslı"diyerekkendihırsımgörmezdengeliyordemektir.Buna
paranoyadadarastlarız.Diyelimkibirinsanbaşkalannmkendisiyledalgageçtiğinidüşünsün,içinden
böylebirdüşüncegeçeryada"Şukötülüğüyapsam"diyebirdüşüncehâsılolur.Amabudüşünceilk
baştahamdırveişlenmemiştir.Sağlıklıinsanbudüşüncelerinsaçmaolduğunubilirveonlanbertaraf
ederamaegosukabarıkkişilerbugibidurumlarda"Benokadariyiinsanolduğumhâldebunlan
düşünüyorsamonlardabanakötülükyapmayıdüşünür"der."Benbiledüşünüyorsamohâldeonlar
banakötülükyapacaklar"diyedüşünür.Bununneticesindekendiiçindekihatayıdışanyansıtırve
dışarıdangeliyormuşgibialgılar.İştebunaparanoyadenir.Bu,düşünceyiyanlışanalizetmeyle
ilgilidir.Hattabuna"meta-kognisyon"denir.Kişi,akimagelendüşünceüzerinedüşünüponuanaliz
edecekveuygunhâleçevirecekbiryolizlemeli.Mesnevfdekihikâyelerbunuyapmayısağlıyor.
Kazçobanlığıçokzordur.Koyunçobanlığındandahameşakkatlidir.Kazlarhırslıhayvanlardır.Herşeye
saldırırveyerler,sözdinlemezler.Koyunlarufacıkbirikazladöner.Tavuskuşununkendimgösterme
hırsı,horozunşehvethırsıvekuzgunundileğiuzunömürlüolmakhikâyedemetaforlaştınlmış.
İnsandakibueğilimlerinçobanlığımiyiyapmakgerekiryoksaonlarsahibininyolunukeser.
Bazıolaylarkişininkendinitanımasınavesileolur.ZatenMevlana'daençokrastladığımızşeynefis
terbiyesidediğimiz,kişininkendipotansiyelenerjilerinibirkaynakyönetimigibiyönetmesidir.Dikkat
ederseniz"Budürtüleriyoket,öldür"demiyor."Birçobanmisalionlarınyönetimimsağla"mesajım
veriyor.Hayvanörneğinivermesindekimesaj"Bunubirkaynakolarakgörvesınırlarınıiyiçiz"
mesajıdır.
Şehvetdeinsandakitemeldürtülerdenbiridir.Yemek,içmekgibihayvanlarlaortak
dürtülerimizdendir.Günümüzdeşehvetmodernizminçokyücelttiğibirdürtüdür.Budürtübirzevk
hâlinegetirildi.Kişizevkaldığıoşehvetieldeedemediğizamanhayalkırıklığıyaşar,budakişinin
gönüldağarcığımkaplar,başkaiyiduygularayerkalmaz.Amabununsınırlarınıbilmekgerekir,buda
içdisiplindemektir.
Mesnevi'denSöz
iyilikteolsunkötülükteolsunherinsanakendisinebenzerbirmelekarkadaştır.(L,
284)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Herzamanenyüksekstandartlaraulaşmayaçalışmakgereklidiryoksaherşey
darmadağınolur.
HİKÂYE
YoksulEşek
Biroduncununeşeğivardı.Zavallıhayvanınsırtıağıryüktaşımaktanyaraiçindeydi.Yemekiçinsaman
bilebulamazdı.Oduncununbirarkadaşıpadişahınahırındagörevyapıyordu,hâlinigörünce,eşeğe
acıdı.Oduncuyoksulolduğuiçineşeğinbudurumdaolduğunuanlatınca,arkadaşıbirkaçgünlüğüne
eşeğiödünçaldı.Padişahınahırına
götürüpbağladı.
Eşekoradabolyemyiyen,güzelvegürbüzArapatlarmıgördü.Heryertertemizdi,atlartımar
ediliyordu.Gördüklerinedayanamayaneşek:
"Allah'ım,benbukadarsıkıntıçekerkenbuatlarnedenbukadarrahatyaşıyor?Bendesenin
yarattığınbirmahlûkdeğilmiyim?"diyesöylenmeyebaşladı.
Tamosıradasavaşsesleriduyuldu.Atlaraeğerleri,gemlerivuruldu;savaşagittiler.Okvemızrak
darbelerinemaruzkaldılar.Yaralariçindeahırageridöndüler.Sonraayaklanbağlıolarakyere
yatırıldılardanalbantlarhayvanlarınbedeninesaplanan
parçalançıkardılar.
Bunlarıgörünceeşeğinaklıbaşınageldivesözlerinigerialarakşöylededi:
"YüceRabbim,yoksulluğumada,çektiğimsıkıntıveaçlığadarazıyım.Neogıdayı
isterimnedeoyaraları."
ŞikâyetEtmekYerineKıymetBilmek
Hikâyedekişininaçgözlü,doyumsuzvebeklentisininhepyüksekolmasıneticesindekendisinihep
dahaiyilerlekıyaslamasınavurguyapılıyor.Kişiyaşadığımusibetveelemlerkarşısında"Benneyaptım
daböyleoldu"diyerekhâlindenşikâyetediyor.Buşikâyethâlieşekmetaforuylatemsiledilmiş.Bir
insanınkendinidahaiyikonumdakikişilerlekıyasladığızamanbuhikâyeyihatırlamasıönemlidir.
Hikâyedekiyağızatlannsahipolduğunimetler,güzellikleroranındataşıdıklarırisklerdevar.Bakımlı
olmalarının,birçokşeyesahipolmalarınınmutlakbirbedelivar.
Günümüzdeinsanoğludaaynışeyiyapıyor,elindekininkıymetinibilmiyor,insandakibeklenti
düzeyininyüksekolmasızatenmodemizmin,tüketimkültürününgetirdiğienönemlirisktir.Hatta
Amerika'nınPennsylvaniaeyaletindebirKatolik
kasabasında60'lıyıllardakalp,midevebağırsakhastalıklarıAmerikagenelindendahadüşükçıkıyor.
Bununüzerinebiraraştırmayapılıyor.Kasabadakiinsanlarınherşeyleriinceleniyor.Ensondada
kültürelstandartlarınabakılıyor.Kasabadaİtalya'dangöçetmişbirKatolikköylütopluluğuyaşıyor.
SonuçtabuinsanlarınAmerika'nınhızlıhayatınakapılmamış,geleneklerinebağlıköylübirhalkolduğu
tespitediliyor.Bağırsak,midehastalıklarınınoranınınazolmasınınnedenikültürebağlıetmenler
olaraktanımlanıyor.20senesonraaymkasabadatekrarincelemeyapılıyor.Buseferbakıldığında
oradadahızlıyaşantıvelüksyaşamegemenolmuş,Amerikageneliyleaymyaşantınınvarolduğu
gözlenmiş.Bukişilerdedemide,kalpvebağırsakhastalıklarınınoranınındageneloranlaeşitlendiği
ortayaçıkmış.Ohâlde"Buhastalıklarakişininyaşambiçimisebepoluyor"diyebirkanaatoluşmuş.Bu
insanlarkendilerindendahafazlaşeyesahipolanlarlakendilerinikıyasladılarveonlargibiyaşamayı
tercihettiler.Neticesindedehastalıkoranlanyükseldi.Demekkimodemizmingetirdiği
kazammlardanistifadeedipaymzamandagelenekselyaşamınpsikolojikkonforunukorumak,
beklentidüzeyinialçaktutmakgerekiyor.
Meselabirkişi"İllâkısazamandaarabamolsun"diyeçırpındıkçaarabasahibioluyoramaosüreçte
kendinidehastaediyor.Bununyerinekendinegerçekçibirhedefkoysabirazyavaşolurbelkiamaruh
sağlığıbozulmadanhedefineulaşmışolur.İnsanınsahipolduğuşeylerle,sahipolmadığışeyler
arasındakidengeyiiyikurmasıgerekir.90yaşındakiçokmutlubirkadmasoruyorlar;"Bukadar
hastalığınvarkennasıloluyordamutluolabiliyorsun?"diye.Kadm"Bençalışanorganlarımı
düşünüyorum,çalışmayanlandeğil"diyecevapveriyor.Mutluolamayanhastakişilerise"Omzum
ağnyor,bacağımağnyor"diyerekvücutlarınınproblemlikısımlanmkafayatakıyorvedahaçabuk
yıkılıyorlar.Yaniinsanhastalığıvarsaonukabullenip"Düzelmesiiçinneyapabilirim?"diyekafa
yormalıdır.Sorunodaklıdeğil,çözümodaklıdüşünmekgerekir.Kişirahatsızedicibirşeylekarşılaştığı
zamaninkâr,reddetmesavunmamekanizmasınıkullanıyor.Hâlbukidoğruolanşey,bunutakıntı
hâlinegetirmedenüzerindedüşünüp,doğrutanımlamasıdır.Gerçekçibirbiçimdedüşünüpçözüm
bulmasımümkünken"Görmezdengelirsemsorunortadankalkar"diyedüşünüyor.Bu,tamolarak
inkârsavunmamekanizmasıdır.
Mesnevi'denSöz
Peygamber,kanaathazinedemiştir.Gizlihâzineyiherkeseldeedebilirmi?(V.,2398)
OlumsuzDüşünceKalıplan:
Rahatsızlıkvericibirşeyhissederyadadüşünürsembunuzihnimdenatmayaçalışmalıveyadikkatimi
başkayerevermeliyim.(Başkaşeylerdüşünmek,içkiiçmek,ilaçalmakyadatelevizyonseyretmek
gibi)
Eğerbirsorunugörmezdengelirsem,osorunortadankalkar.
HİKÂYESebeHalkı
AllahSebehalkınabüyükzenginliklerbağışlamıştı.AmaSebehalkıvefasız,nimetlereşükretmeyi
bilmeyenbirhalktı.Bununladakalmamış,onlan,"Şükredin"diyeuyaranlandadinlememişlerdi.Allah
onlaratamonüçpeygambergöndermişti."Bunimetlereöylesinedoydukkibiz,nekullukhoşumuza
gidiyornedesuçişlemek.Nimetdeistemiyoruz,esenlikde"diyecevapverdileruyarıcılara.
Gönderilenpeygamberleriaşağılayarakreddediyorlardı.
"Birpadişahınvekiliancakonuncinsindenolur"diyorlardı.Böylecepeygamberlerdengelenyardıma
yüzçevirdiler.Çaresizbirderdedüştüklerineinanıyorlardı.
"İyisözlersöylüyorsunuzamaressambizimresmimiziböyleyaptı,budeğişmez"
diyorlardı.
PeygamberleronlaraAllah'tanumutkesilmeyeceğimanlattılar.Sebelilerbunun
üzerineonlara:
"Bizimrahatımızyerindeydi,sizgelincerahatımızbozuldu.Sizinyüzünüzdenölümüdüşünürolduk.
Zatenneredebirgam,keder,azapvarsasizinbuöykülerinizdengeliyor.İnsanlaragamveriyorsunuz"
dediler.
Peygamberleronlarabukederin,busıkıntınınonlarınkalbindengeldiğinianlattılar.
Birhekimgelipdeseki"Korukyeme,sanazararverir",senona,
"Nediyekötüyeyoruyorsun?"mudiyeceksin?Bizardındangelenyılanıgörüyorveseniuyarıyoruz.
Senisebize,"Sus,benikederlendirme"diyorsun.Kötülerinhuyuböyledir,iyilikyaparsın,kötülükle
karşılıkverir.Nefisdeböyledir.Birisionanimetverir,odanimetiinkâreder.Sıkıntıyadüşenlerbu
yüzdenşükrederken,nimeteulaşanlarınazgınlığıdabuyüzdendir.
SonuçBilincininÖğrenilmesi
Sebekavmi"Nimetdeistemiyoruzesenlikde"diyor.Anlaşılanherşeylerivaramamutludeğiller.
PeygamberleronlaraAllah'tanumutkesilmeyeceğinianlattılar."İyisözlersöylüyorsunuzamabu
değişmez.Ressambizimresmimiziböyleyaptı"diyorhatta"Bizimrahatımızyerindeydi.Sizgelince
rahatımızbozuldu.Sizinyüzünüzdenölümüdüşünürolduk"diyedeekliyorlar.Peygamberlerin
anlattıklarıöykülerininsanlarıgamasevkettiğiniiddiaediyorlar.Peygamberleriseonlaraiçlerindeki
sıkıntınınkalplerindengeldiğimsöylüyorlar.
Bunabenzerbirdurumlakarşılaşmıştım:Doktorhastasına"Kilovermengerekiyor"deyincehasta
"Herkesbenimkilomlauğraşıyor"deyipodayıterketmişti.Sorunuylayüzleşmekistemiyordu.
Kötülerinhuyudur;iyilikyaparsınkötülüklekarşılıkverirler.Nefisdeböyledir.Birisionanimetverir,o
danimetiinkâreder.Sıkıntıyadüşenlerşükrederkennimetsahibiolanlarmazgınlığıbuyüzdendir.
Kimisidesıkıntıyadüştüğühâldeiyiinsanolduğuiçinşükretmeyibaşarabilir.Burada"şükür"sihirli
kelimedir.Nimeteulaşanbirinsandoyumsuzsa"Nedendahafazlasıyok!"diyerekyakınır.Bu,idama
gidenbirkişininyüzmetreileridekiidamsehpasınıgörmezdengelerekzevkalabilmesinebenziyor.
Eğeronuoradagörürsezevkalmasımümkündeğil.Hâlbukiöncelikleidamdankurtulmanınyollarım
düşünmesieğeryoksasonrasıiçinneyapmalıonudüşünmesigerekir.Yaniinsanlarınölümün
hesabımyapmasıgerekir.Onunyerine,"Bizimağzımızıntadımniyebozuyorsun?"diyekendilerini
uyaranpeygamberlereçıkışıyorlar.
Kişidünyeviolarakrahatsızedicişeyiyoksayarakkendinibirbakımagüvendehissederamabu
devekuşuörneğigibidir.Başımkumagömüptehlikedenkurtulduğunusanır.Bu,insanınkendini
aldatmayöntemlerindenbiridir.Amadahasonragerçekleyüzleştimivebelageldimideişişten
geçmişolur.
CalifomiaSendromubuhikâyeninanlattığıdurumlariçindedeğerlendirilebilir.Califomia
Sendromunundörttanebelirtisivardır.Birincisi;zevkedüşkünlük,hedonizmdir.Bukişilerzevk
peşindekoşmayryaşamamacıolarakgörürler.Bunedenledoyumsuzdurlar."Hoşumagideniyidir,
hoşumagiymeyenkötüdür"şeklindebiryaşamfelsefelerivardır.Bukişilerinikinciözelliği
benmerkezcivebenciloluşlandrr.Kendizevkleriniönplandatutarlar.Meselabutipkişilereşiyada
çocuğuhastaolsarahatıbozulduğuiçinevliliğinibitirebiliyor.Üçüncüolarakbukişileryalnızdırlar.
Benmerkezciolduklaniçinyanlarındakiherkesonlarmdediklerineuymakzorundakalıyorvebu
durumuzunsüremümkünolamayacağındansonundayalnızkalmayamahkûmoluyorlar.Ancakgüç
veparalanvarsayalnızkalmıyorlar.Dördüncüaşamadadamutsuz,depresifoluyorlar.Bukişilerde
zevkbağımlılığıoluşuyor.MeselaRomalılannsonzamanlarındadavardır;yemekyediktensonra
bilerekistifraediptekraryemekyemelerinibunlaraörnekolarakgösterebiliriz.
TedbiralmmazsainsanlıkCalifomiaSendromunadoğrugidiyor.İnsanoğluherşeyesahipolacakfakat
mutluolamayacak.Kendisiniçaresiz,derdedüşmüşolarakgörecek.HikâyedeSebekavmi"Ressam
bizimresmimiziböyleyaptı"diyor.Bu,kaderindeğişmeyeceğineinandıklarınıngöstergesidir.Yao
nimeteldengittiğindekendilerinisorgulayacaklaryadakendilerinegönderilenpeygamberleri
dinleyerekdoğruyolagirecekler.Yoksaazgınlıklarındandolayıbaşlarınabirmusibetgelecek.Çünkü
azgınlığınbirbedelivar.SonuçolarakSebelilerpeygamberlere"Bizimrahatımrzyerindeydi,siz
geldiniz,ölümüdüşünürolduk,gamvekedergetirdinizbize"diyerekonlarakarşıkendilerini
kapatıyorlar.Kişiartıkaşınzevkbağımlısıolduğunda,ödülbağımlılığınaalıştığızamankrizegirer.Yani
annememesinebağtmlılıkderecesindedüşkünbirçocukmemeyibırakmaz.Onuancakzorla,
ağlatarakmemedenayırabilirsiniz.Onuüzmedenayırayımdersenizbunubaşaramazsıruz.Bırakmak
içincanınınyanması,birbedelödemesigerekir.Bukıssadakikişilerdezevkpeşindekoşmanındozunu
kaçırmışlar.
Mevlanahikâyedehekimileilgilibiranalojiyapıyor.Sanazararverenbirşeyibırakmam,yapmamam
tavsiyeedenbirdoktorakızmakyerineakimgereğiniyapmamtavsiyeediyor.Hastalığınedeniyle
yemekyemeyikısıtlayanbirdoktora"Senbana
kötülükyapıyorsun"demek,kişininoanlıkrahatlamasınısağlar.Amaileridehastalıkilerleyinceiş
iştengeçmişolur.Küçükfelaketlerinbüyükfelaketedönüşmemesiiçinuzunvadelidüşünmeyi
öğrenmekgerekir.
Mesnevi’denSözİhtiyaçtanfazlasınameyletmekisanagalebeetmesin,sanabeyolmasın.(III.,2260)
OlumsuzDüşünceKalıpları:
İçimdekinidışarıyansıtamıyorum.
Duygularımıgöstermemiyibirşeydeğil.
HİKÂYEİkiDefaKörlük
Birkörvardı,derdiki:
"Eyzamaneehli,elaman,benimikikörlüğümvar.Şuhâldebanaikikatacıyın.Çünküikikatkörüm,
buikikörlüğebirdenmüptelayım."
Birisi:
"Birkörlüğünügörüyoruz.Öbürkörlüğünnedir?Göster"dedi.
Kördediki:
"Sesimçirkin,avazımbet.Sesçirkinliğivekörlükikikatkörlüktür.Çirkinsesimhalkakedervermekte.
Halkınacıması,sesimyüzündenazalmakta.Kötüsesimnereyevarırsahiddet,gamvekinmeydana
gelmekte.İkikörlüğesizdeikikatacıyın.Böylehiçbiryeresığmayankişiyigönlünüzesığdırın,hoş
görün."
Buşikâyet,busızlanmayüzündensesininçirkinliğikalmadı.Halkınhepsionaacımayabaşladı.Sırrını
söyleyincegönlününgüzelsesisesinigüzelleştirdi,sesindeki
çirkinlikgitti.
ÖğrenilmişÇaresizliğinDuyguİfadesiİleTedavisi
İçtekiduygularmdışayansıtılmasıylailgilibirhikâyebu.Buradakişiningöz
körlüğüvar.İkikatderkendesesininçirkinolmasınıkastediyor,onudakörlükgibideğerlendiriyor.
Sesçirkinoluncahiddet,gamvekinmeydanageliyor.Diğerinsanlardauyandırdığıkötühisnedeniyle
sesininçirkinvebetolduğunudüşünüyor.Bununiçinkendimbirdeduygusalkörolarakkabulediyor.
Zatengöremiyor,birdesesiçirkinoluncailetişimkuramıyor.
Budurumdaduygusalokuryazarlığındevreyegirmesigerekir.Kişisesininçirkinolduğunainandığıiçin
sesiçirkinçıkıyor.Dolayısıylakarşıtaraftahiddet,gam,kedergibinegatifduygularuyandırıyor.Daha
sonrakendisindefarkmdalıkoluşuyorvesesinidahaöncehiçkullanmadığışekildekullanmayı
öğreniyor.Bunapsikoterapide"katartikyaklaşım"denir.Yanibirboşalmapsikoterapisitarzında
duyguifadesindebulunuyor.Buşekildekendiduygularımdışarıyansıtıyorvekendinegatifliği
kaybolduğuiçinkarşıtarafındahiddet,gamveöfkegibinegatifhisleriortadankalkıyor.Bukötü
duygularkayboluncakarşıtarafdakişiyeiyidavranmayabaşlıyor.Kusuruylayüzleşmesionunkarşı
taraftaoluşturduğuolumsuzduygulangideriyor.Bununsonucundadaikikörlüğündenbiridüzeliyor.
Sesinçirkinliğiizafidir.Eğerkişisessanatçısıdeğilseherkesteortalamabirsesvardır.Çirkinolan
seslerdegenellikledüzeltilebilirseslerdir.Yanlışöğrenmesonucuoluşanseslerdir.Amakalitelisesler
eğitimledahakaliteliolabilir.MeselaOsmanlı'dahafızlarvardı.Üsküdar'daezanokuduğundakarşı
taraftanduyulurmuş.Şimdiöylehafızlaryok.Neden?Onlarbeyinlerinimotiveedipsestellerimson
gücünekadarkullandıklaniçinbunubaşarmışlar.Ancakgünümüzdehoparlörolduğuiçineğitime
ihtiyaçolmuyor.Oyüzdeneskisikadaroktavıyükseksesleryokartık.Sesinterbiyesideaslmda
beyindekimüzikselunsurlarınterbiyesidir.Beyindekimüzikselunsurlarınterbiyesindeduygusalifade
veestetikalgılamaçokönemlidir.Eğersessanatçılarıduygusalyatıranlarınımüziğeyaparlarsasesleri
iyiçıkar.
İletişimdebedendilinin%20'sisözel,%80isesözelolmayaniletişimdir.Birdeeşikaltıvurgularvardır;
bunlarsestonu,vurgular,söyleyişbiçimi,tonlama,artikülasyon,fonetiktekrargibiunsurlardır.Bu
unsurlarabağlıolaraksesinhızveritmikarşıtaraftaiyiveyakötüetkiuyandırır.Hikâyedeinsanın
kendinideğiştirmesinin,sesinibiledeğiştirmesinevesileolacağıvurgulanmışveöğrenilmiş
çaresizliğimtedavi
edebileceğigösterilmiştir.
Mesnevi'denSöz
Apaydınlıkgündüzvaktibirisimumarasa,onunbuaramasıkörlüğünetambir
delildir.(III.,2721)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Banazararverecekolankişiyeelimdengelenheryolukullanarakengelolurum.
HİKÂYE
Arkadaşlık
Birbahçıvan,bahçesineüçtanehırsızıngirdiğimgördü.Buüçkişininbirisifakih,birisişerif,birtanesi
debirsofiidi.Üçüdehafifmeşrepvevefasızkimselerdi.
Bahçıvankendikendine:
"Bunlarasöyleyeceğimnicesözlervar.Fakatbunlarbirtopluluk.Topluluksakuvvettir;tekbaşımabu
üçkişininhakkındangelemem,önceonlanbirbirindenayırmaklazım.Herbirisiniöbüründen
ayırayım.Ondansonrabirerbirersaçlanm,
sakallarınıyolarım"dedi.
Hileediparkadaşlarıylaarasımaçmaküzeresofiye:
"Evegit,buarkadaşlariçinbirkilimgetir"dedi.
Sofigidinceöbürikisiyleyalnızkaldıvefakihe:
"Senfakihsenfakihsin,budaünlübirşerif.Biz,seninfetvanlaekmekyemekte,seninbilgikanadmda
uçmaktayız.Budabizimşehzademiz,sultanımız.Hz.Peygamberin(sav)soyundan.Bupisboğaz,bu
hasissofikimoluyorkisizingibipadişahlarladüşüpkalkıyor.Gelinceonusavıngitsin.Sizdetambir
haftabenimbahçemde,çayırçimenliğimdekaim.Hattabağdanedirki?Canımbilesizin.Sizbenim
sağgözüm
mesabesindesiniz"dedi.
Onlanvesveselendiripkandırdı.Sofigelinceonusavdılar.Buseferbahçıvan,kocabir
sopaylaardmdankoştu.Dediki:
"Eyköpeksofi,demeksencüretedipbenimbağımagiriyorsunha!Sanabuhususta
Cüneytmiyolgösterdi,Bayezidmi?Busanahangişeyhin,hangipirindenkaldı?"Sofiyiyalnızbulunca
iyicedövdü,âdetayarıcanlıbirhâlekoydu,başımyardı.
Sofi:
"Benimnöbetimgeçti.Fakatarkadaşlar,biriyicesıranızıgözetin.Beniyabancıbildiniz.Fakatbilinki
bukaltabandandahayabancıdeğilim.Benimyediğimisizde
yiyeceksiniz"dedi.
Bahçıvansofidenkurtuluncayineoçeşitbirbahanekurdu.Şerife:
"Eyşerif,evegitdeöğleyemeğiiçin,yufkaekmeğipişirmiştim,onualgel"dedi.Şerifgidince,fakihe
dediki:
"Eyişiyerinde,güneşgörmüş,herşeyianlar,biliradam.Oşerif,manasızbiriddiadabulunuyor.
Anasımnneişettiğinikimbilirki?Ahlaksızadamınbiri."Bahçıvanbuşekildeyalanlarsöyledi,fakihde
bunlarıdinledi.Bununüzerineositemkârfakihşerifinardındangidip:
"Eyeşek,bubağasenikimdavetetti?HırsızlıksanaPeygamberdenmimiraskaldı?Aslanyavrusu,
aslanabenzer,sensöylebakayım,Peygambereneyüzdenbenziyorsun?"dedi.
Şerif,fakihe:
"Şimdisenyapayalnızkaldın.Şerifliğimibirtarafabırak.Hattatutkiarkadaşlığadalayıkdeğilimfakat
sanakarşıbuçeşitbirzalimdendeaşağıdeğilimya"dedi.Bahçıvanondandakurtulupfakihegeldive
dediki:
"Eyfakih!Nefakihi!Eyelikesilesi,bağlaragirmekcaizmidir?Emirvarmıbiledeme.
Fetvanbumusenin?
Fakih:
"Vur,vur,hakkınvar.Fırsatelegeçti.Dostlardanaynlanınlayığıbudur"dedi.
ArkadaşlıklardaKişilerinVasıfveSıfatlarıileDostOlmakBuhikâyedeçokilginçmetaforlarkullanılmış.
Hikâyedekibahçıvanmşeytanîbiryöntemkullansadahaklılıkyönüvar.Diğerlerideaslmdaiyifakat
yanlışyapanüç
insan.Genelolarakbakıldığında,yanlışıdüzeltmekiçiniyibirinsanınkullandığıkötüyöntem
anlatılmış.
Hikâyedekiherkahramanaçısmdankonuyuayrıayrıdeğerlendirmekgerekir.Bahçıvanındiğerüç
kişiyiyalansöyleyerekbirbirinedüşürdüğünügörüyoruz.Bununsonucundadabuüçkişiyi
bahçesindenuzaklaştırıyor.Birbakımaamacınaulaşıyor.Bahçıvanaçısmdançıkarılacaksonuç,kötü
birdurumdankurtulmakiçinhilekullandığından"savaştahileyapılabilir"prensibiolabilir.Bahçeye
gelenlerinhırsızlıkyapmayageldiğikesin.Böylebirdurumdaonundagelenlerihırsızlıktan
vazgeçirebilmekiçinözelbiryöntemuygulamasıanlaşılabilir.İstenmesebilebaşkabirseçenek
olmadığındankabuledilebilir.
Ancakbahçıvan,oüçkişiyibirbirinedüşürerekevdenuzaklaştırmakyerinedahaahlakibiryöntem
kullanabilirdi.Çünküüçüdeolumluyönleriolankişiler.Oysabahçıvanolumsuzyönleriüzerine
giderek,hırslarımkullanarakbuüçkişiyibirbirlerinedüşürüyor.Sofinindervişliğini,fakihinhak
anlayışımveşerifinhaysiyetiniyüceltiphırsızlığaengelolmayıseçseydionlardasuçlulukvepişmanlık
uyandıracak,sadecebahçesinikurtarmışolmayacak,aynızamandatoplumsalahlakadahizmetetmiş
olacaktı.Budabirbakımaibadethükmünegeçecekti.Karşıtarafıdaıslahedicietkiyapacaktı.
Bahçıvanbudurumdabirsavaşpsikolojisiylehareketediyor.Sonseçenekolabilecekdavranışıen
baştauyguluyor.
Hikâyedenkötülüküzerinearkadaşlığın,dostlukanlamınagelmediğimanasınıdaçıkarabiliriz.
Kötülük,çıkarüzerinekurulanarkadaşlıklarkolaycabozulabilir.Birdiğerönemliayrıntıdabahçıvanın
öncekişileriövüyorolmasıdır.Sofiyiövüyor,fakihiövüyor,şerifiövüyorondansonraarkalarından
kötülüyor.Psikolojikyönlendirmetaktiğiuyguluyor.Buna"dümenleme"denir.Manipüleediyorve
istediğiyereçekiyor.Birinsanınkötülüküzerinearkadaşlıkyapmasındansayalnızolmasıçıkarmadır.
"Erdemliolmakmıkârlıdır,çıkarcıolmakmı?"diyemeşhurbirsözvardır.Erdemliolmak,böyle
arkadaşlaredinmemekdahakârlıdır.Çıkarüzerinekuruluilişkilerherzamandağılmayayatkındır.
İnsanlarabağlanırkenkişininniçinbağlandığınıiyitespitetmesigerekir.
Mesnevi'denSöz
Üstünündostuolkiüstünolasın.Kendinegelbeheyazgınmağluplaradostolma!
(IV.,2877)
OlumsuzDüşünceKalıplan:
Çokmutsuzolmayıhakediyorum.
İstediğimialamam.
HİKÂYEAllah'ıZikredenAğızTemizlenir
YüceAllahHz.Musa'ya:
"YaMusa,banagünahsızbirağızladuaet!"diyeseslendi.
Hz.Musa:
"YaRabbi!Bendeöylebirağızyokki,sananasılgünahsızbirağızladuaedeyim"
dedi.
BununüzerineYüceAllah:
"Başkalannmağzıyladuaet;çünküsenbaşkalarınınağzıylagünahişlemişolamazsın.
Öylehareketetki,diğerinsanlargecegündüzsanaduaetsinlerveyakendiağzımtemizle,Allah'ınadı
temizdir,onuzikredenağıztemizlenir"buyurdu.
DuaKapıyıÇalmaktır
Birinciolarak,birpeygamberolanHz.Musa'nıntemizağızladuaetmesiistendiğindekendiağzının
günahsızolmadığımsöylemesindebizimgibisıradaninsanlariçinbüyükbiribretvardır.İkincisiolarak
dabaşkalannmhakkımızdagüzelşeylersöylemesibizeyansır.Başkasınayapılanduamenfaat
barındırmadığındankabuleyakınolur.Buaslmdaihlasveempatiöğretisidir.İhlas,ibadetlerinve
işlerinsırfAllahnzasıiçinyapılmasıdır.Duaederkeninsanınbirgörünentalepleribirdegörünmeyen
taleplerivardır.Meselaabdestteniyetfarzdeğilkennamazdaniyetfarzdır.Allahnzasıiçinniyet
etmezsennamazolmaz.Niyetbubakımdanönemlidir.
BazenkişiövgüalmakveçıkarsağlamakiçinAllahadımzikredebilir.BöyledurumlardasırfAllahrızası
amaçlanmadığıiçindualarsafolmaz.Böylecekabulden
uzaklaşır.Duanınkabuleyakınolmasıiçinihlaslayapılmasılazımdır.Günahsızbirağızlayapılması
evladır.Ondadadünyevi,uhrevihattacennetbeklentisibileolmamasıgerekir.SadeceAllahiçin
olmasıönemlidir.Hikâyedebunavurguyapılıyor.Böylebirduayıkişininkendisininyapmasıdahazor
olduğundanbaşkalarınınduasınıalmakönemlihâlegelir.Çünkübaşkasınınağzındançıkanduanın,
kişininkendigünahlarıylabağlantısıolmaz.Eğerbunuyapamazsakdakendiağzımızıtemizlememiz
gerekir.İnsanınağzını,kalbinitemizleyenşeyAllah'ızikretmektir.ÇünküzikretmekkişiyleAllah
arasmdabirmanevibağoluşturur.Böyleceenerjiakışıoluşur.Buenerjiakışı,frekansAllah'ın"Sizbir
adımgelin,benonadımgelirim"şeklindekiilahimesajmakapıaralar.Yanikişininduaetmesininkapı
çalmakolduğunuhissettirir.Duanınilkbasamağıdaniyettir.Ondandolayıniyetinitemiztutmak
önemlidir.
Bazenkişi,"Bentamgünahsızolamam,eniyisiibadetvezikrihiçyapmayayım"düşüncesine
kapılabilir.Birşeyitameldeedemediğizamantamamenterkedenlergenelliklemükemmeliyetçi
kişilerdir."İşhatasızolsun"derkenhiçbirşeyyapamayabilirler.İnsanındüşüncebakımındandaesnek
olmasıönemlidir.
Mesnevi'denSöz
Gönülaynasınınfikirsuretlerikabuletmesi,oaynadabugörülmemişsuretleringörünmesiiçin
kalplerinizikirle,fikirlecilalamışlardır.(l.,3154)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Eksikliklerimigörmezdengelerekfaydalıolabilirim.
HİKÂYEBahçıvanveKuruAğaçBirbahçıvanbahçeyegiderekoradakikuruağacıkesmeyeteşebbüs
etti.Kuruağaç
bahçıvana:
"Yiğit,suçsuz,günahsızniyebenimbaşımıkesiyorsun?"dedi.
Bahçıvandediki:
"Sus,kötühuylu.Kuruluğunsuçolarakyetmezmi?"
uzaklaşır.Duanınkabuleyakınolmasıiçinihlaslayapılmasılazımdır.Günahsızbirağızlayapılması
evladır.Ondadadünyevi,uhrevihattacennetbeklentisibileolmamasıgerekir.SadeceAllahiçin
olmasıönemlidir.Hikâyedebunavurguyapılıyor.Böylebirduayıkişininkendisininyapmasıdahazor
olduğundanbaşkalarınınduasınıalmakönemlihâlegelir.Çünkübaşkasınınağzındançıkanduanın,
kişininkendigünahlarıylabağlantısıolmaz.Eğerbunuyapamazsakdakendiağzımızıtemizlememiz
gerekir.İnsanınağzım,kalbinitemizleyenşeyAllah'ızikretmektir.ÇünküzikretmekkişiyleAllah
arasmdabirmanevibağoluşturur.Böyleceenerjiakışıoluşur.Buenerjiakışı,frekansAllah'ın"Sizbir
adımgelin,benonadımgelirim"şeklindekiilahimesajmakapıaralar.Yanikişininduaetmesininkapı
çalmakolduğunuhissettirir.Duanınilkbasamağıdaniyettir.Ondandolayıniyetinitemiztutmak
önemlidir.
Bazenkişi,"Bentamgünahsızolamam,eniyisiibadetvezikrihiçyapmayayım"düşüncesine
kapılabilir.Birşeyitameldeedemediğizamantamamenterkedenlergenelliklemükemmeliyetçi
kişilerdir."İşhatasızolsun"derkenhiçbirşeyyapamayabilirler.İnsanındüşüncebakımındandaesnek
olmasıönemlidir.
Mesnevi'denSöz
Gönülaynasınınfikirsuretlerikabuletmesi,oaynadabugörülmemişsuretleringörünmesiiçin
kalplerinizikirle,fikirlecilalamışlardır.(I.,3154)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Eksikliklerimigörmezdengelerekfaydalıolabilirim.
HİKÂYEBahçıvanveKuruAğaçBirbahçıvanbahçeyegiderekoradakikuruağacıkesmeyeteşebbüs
etti.Kuruağaç
bahçıvana:
"Yiğit,suçsuz,günahsızniyebenimbaşımıkesiyorsun?"dedi.
Bahçıvandediki:
"Sus,kötühuylu.Kuruluğunsuçolarakyetmezmi?"
Kuruağaç:
"Bendoğruyum,eğrideğil.Niçinsuçumyokkenbenikesiyorsun?"dedi.
Bahçıvan:
"Kutlubirşeyolsaydındakeşkeeğriolsaydm,fakatyaşolsaydm!Öyleolsaydınab-ıhayatıçeker,
diriliksuyuilekarışır,hayatbulurdun.Tohumunkötüymüş,aslınkötüymüş,güzelbirağaca
ulaşamamışsın.Güzelbirağaçdalı,kötübirağacaaşılansaogüzellik,kötüağacıntabiatımda
güzelleştirir."
ToplamManeviKazanımBireyselKazamatlardanÖnemliveKârlıOlabilirHikâyedekiağaçdoğruama
kuru,başkasınafaydasıolmayanbirağaçolaraktasvirediliyor.Ağacmkesilmesineitirazederken
verilenmesajlakişinindoğrugörünmesininillâkiiyiolduğuanlamınagelmediğiironikolarak
anlatılıyor.Ayrıcatoplumsalfaydanınkişininbireyseldoğruluğundandahaönemliolduğunadavurgu
yapılıyor.Kişidoğrulukiçinbirtoplumsalkaynağıisrafediyorsabudoğrulukzararlıbirdoğruluktur.Bu
tarzdoğrulukonaylanmamalıdır.
Meselakooperatifyöneticileriaidatınıödemeyenbirüyeyüzündenkooperatifinişiniengelleyip
geciktirir.Buradayöneticilerindoğruluğudiğerüyelerinfaydalarıdüşünüldüğündeatsineğigibiolur
vediğerüyelerezararverir.Bazıdurumlardadoğruluğayorumgetirmekgerekir.Meselaokişi
kooperatiftoplantısında"Senborcunuyatırmamışsın,borçlusun.Buradaseninyüzündenkooperatif
inşaatınıgeciktirirsemherkeszarargörecek.Buyaptığınyanlışamabaşkalarınınhukukunubozmamak
içinbunubildiğimhâldeimzalıyorum"dediğindedoğruluktanvazgeçmedendoğruluğayorum
getirmişolur.
Krizdurumundaesnekolmakgerekir.Doğruluğuniçindeyorumgerektirennoktalarvardır.Doğruluk
toplumsalfaydayagöreyorumlanmadığızamantoplumiçindeolumsuzbiranlamkazanırvedeğeri
azalır.Hemdoğruhemyaşağaçolmakgerekir.Doğruolamıyorsabileenazındanyaşağaçolmakdaha
iyigörünür.Çünkükişihemeğrihemdeinsanlarafaydalıolabilir.Hattaahirzamandaibadet
anlammdaciddiihlallerinbazıkişilerinbiletoplumakazandırdıklarıfaydadandolayıAllahkatında
makbulolduklarınadairrivayetlervardır.
Bediüzzamanhazretleri,AliFuatBaşgil,NecipFazılgibiisimleriçinsöylemiş."Bunlareskizaman
evliyasıgibikardeşim,"demiş.BununbirörneğideAliİhsanTola'nınhatıralarındavar.Onun
yargılandığıDenizlimahkemesindekitesettürsüzbirhâkimehammvarmış.BediüzzamanHazretlerio
hanımaselamgöndermiş.AliİhsanToladatesettürsüzdiyeselamıgötürmemişohâkimeye.Ancak
Üstad,ohâkimehanımınverdiğikararsayesindeçokinsanınhakkınınkurtarıldığımsöylüyor.
BuradaBediüzzamanHazretleribüyükfotoğrafabakıyor.OndansonraAliİhsanTolahâkimehanımın
ziyaretinegidipselamıgötürüyorlar.Hâkimehüngürhüngürağlıyor.Hatta"BennedenSedirkent'te
hâkimoldum,keşkeköyümdekiHaşanileevlenseydim,ahiretimimahvediyorumdiyordum.Buselam
benirahatlattışimdi"diyor.Yanioselamonudarahatlatıyor.Ümitsizliğikınlıyor.Buradamüthişbir
dersvar.
Bazıinsanlarınşahsîkusurlarıtoplumagetirdiklerifaydanınyamndaufakkalır.Bilgekendineşekil
verir,âlimbaşkalarınaşekilverir,arifisehemkendinehemdebaşkalannaşekilverir.Birinsan
bilgeliklemanevibakımdanilerleyebilir.Birdiğerinsansakendineçokiyişekilveremeyebilirama
başkalarımşekillendirmesinden,iyiinsanlaryetiştirmesindenveonlarınyaphklarıiyiliklerden
kazandığısevaplakurtulabilir.Bunedenlesanayidetoplamkalitevarsamanevibaşandadatoplam
kazanımvardır.
"Başanrım"diyedüşüneninsaneğerhiçbirşeyyapmıyorsakötübirağacabenzer.Kötübirağaca
güzelbirağaçaşılanırsaoağaçdameyvelervermeye,verimliolmayabaşlar.Ozamanhiçbirbahçıvan
onukesmez.Kötübirağacaaşıyapıldığındaoağaçbiledeğişebiliyorsakötübirinsandamutlaka
değişebilir.İnsanlarmbazıkötüyönleriolsadabirtakımhâlleriyleiyiliğeyolaçabileceklerim
unutmamakgerekir.
Mesnevi’denSözEskivetecrübegörmüşakılsanayenibirbahtbağışlar.(III.,147)
OlumsuzDüşünceKalıplan:
İşimiyaparkenyadakötübirdurumlakarşılaştığımdabanayardımetmesiiçinherzamanyammda
birilerininolmasınaihtiyaçduyanm.
Kararverirkendiğerinsanlarınyardımınayadabananeyapacağımısöylemelerine
gereksinimduyarım.
HİKÂYEAyakİzi
Biradam,odasındahırsızgörüpkovalamayabaşladı.Birkaçkerepeşindendolaştı,iyiceterledi.
Nihayetsonsaldırıştahırsızayaklaştı.Birsıçrasatutacaktı.
Biri:
"Burayageldebelanişanelerinigör!Çabukolsavaşeri,çabukgeldeburadakiahvali
birgör"diyebağırdı.
Adam,herhaldeoradadabirhırsızolacak,hemengitmezsembaşımabelakesilecek,çoluğuma
çocuğumaeluzatacak.Ovakitbunututmaktannefaydamolur?BuMüslüman,keremedipbeni
çağırıyor.Hemencecikgitmezsemherhaldebirkötülüğedüşeceğimdeyip,oiyilikçiMüslüman'ın
şefkatinegüvenerekhırsızıbıraktı,yola
koyuldu.
Vardığında:
"Azizdostnevar?Böylekiminelindenferyatediyorsun?"dedi.
Adam:
"İşte,hırsızınayakizinebak.Hırsızçalacağınıçalıpbutarafagitmiş.İşteokaltabanınayakizi.Yürü,bu
iziizle,ardındankoş!"dedi.
Adam:
"Beahmak,sennesöylüyorsun?Benonututmuştum.Senbağırıncakoyuverdim.Senbireşekmişsin
meğer.Benseseniadamsandım.Buneherze,bunehezeyan?Benkendisinitutmuştum,ayakizinine
yapayım?Senbirhilebazsınyahutaptalınbirisin.Hattabelkidehırsızıntakendisisinvebuişide
mahsusyaptın."
Öbürü:
"Benayakizinigösteriyorum.İşinhakikatindenhaberdarım"dedi.
Adamdediki:
"Senyadüzenbazsınyaahmak,belkidehırsızıntakendisisindeişibiliyorsun.Benhasmımıçekeçeke
yakalamaküzereydim.Fakatseninyüzündenbıraktım.Seniseişteayakizidiyorsun.Sencihetten
bahsediyorsun,bensecihetlerdençıkmış,kurtulmuşum."
GüvenliDavranışİçinSağlıklıÖzgüvenGerekir
Adamevinegirenhırsızıtamyakalamaküzereykendiğerkişionu"Gel"diyeçağırıyor.Evsahibinin
buradaneyapacağıkonusundahızlıkararvermesigerekiyordu.Kararıonuneolduğubelliolmayan
sesedoğruyöneltti.Böylebirdurumdastratejikkararhedefeulaşmak,hırsızıyakalamaksabuhedefe
giderkenalınacaktaktikselkarardaenyakınhedefolmalıdır.Adamınuzaktangelensesegitmesibir
seçenekti.Amakanıtdeğeribakımındangelensesindeğeriileadamınyakalamaküzereolduğu
hırsızınkanıtdeğeriaynıdeğil.Üstelikgelensesçokdabildiği,güvendiğibirsesdeğil.Yanlışkarar
verdiğiiçinhırsızıelindenkaçırıyor,sonradakarşıtarafısuçluyor.Bununyerinekrizanındaiyibir
muhakemeyapması,onuyapamadıysadasonuçtaözeleştiriyapmasıgerekiyordu.
Evsahibininhatalıkararvermesindeonunözgüveneksikliğinindepayıolabilir.Yanihırsızı
yakalayabileceğikonusundayeterincegüvenlideğilsebaşkasınınsözüylehareketetmişolabilir.Zaten,
"Yakınolanhedefilkhedeftir"sözüdeözgüveniolankişilerinsözüdür.
Özgüveneksikliğiolankişilerdeözerklikduygusuzayıftırvehepbaşkalarınadayanarak,güvenerek
ilerlemekisterler.Dolayısıylatekbaşlarınakararveremezler.Yanibirinsanınhızlıvetekbaşınadoğru
kararverebilmesiiçinsağlıklıbirözgüvenininolmasıgerekir.
Böyledurumlardasavaştaymışgibidüşünmek,enkötüihtimalidüşünüpeniyiyibeklemekgerekir.
Buradakiadamkötüihtimalidüşünmüyor.Enkötüihtimalidüşünseydi"Busesitanımıyorum,belkide
buhırsızınortağıdır"diyerekonagörehareketedebilirdi.Demekkikrizdurumlarındaenkötü
ihtimalegöretedbiralıpondansonrakararvermekgerekir.Buşirketlerinsözleşmelerindedevardır.
Sözleşmelerenkötüihtimalgözetilerekyapılır.Ensonunada"Anlaşmazlıkhâlindefilancaşehrin
filancamahkemeleriyetkilidir"ibaresikonur.Düşünün,birişebaşlıyorsunuzvedahabaşlarken
sözleşmeyeihtilaflailgilibirmaddekoyuyorsunuz.Butatsızdırancakgereklidir.
Bunundışında,hatayapmamakiçin"düşünceüzerinededüşünmek"önemlidir.Aklımızailkgelen
düşüncelerişlenmemiş,ham,çiğdüşüncelerdir.İnsanbudüşünceleriuygunmudeğilmi,güvenlimi
değilmigibisorularlaişler.Ondansonrakararverir.Bunuyapamadığızamangüvenliolmayanbir
davranışagidiyordemektir.Sağlıklıbirözgüvenböylesibirsorgulamayıdagerektirir;özgüvenkörü
körünekendinegüvenmekdeğildir.
Mesnevi'denSöz
Yüztürlüoyungörüp,yüztürlütecrübegeçiripakıbetigörenkişibirtekoyungörene
benzemez.(II.,1978)
OlumsuzDüşünceKalıpları:
Başkalarıbenieleştiriyorsabundahaklıdırlar.
Diğerinsanlarbilerekbeniaşağılıyorlar.
HİKÂYEDörtHintli
DörtHintlibirmescittenamazadurmuşlar,rükuvesücudakoyulmuşlardı.Herbiriniyetediptekbir
alarakhuzurvehuşuylanamazkılmaktaydı.Busıradamüezziniçerigirdi.Hintlilerinbirisininağzından
gayriihtiyaribirsözçıktı:
"Müezzin,ezamokudunmu,yoksavakitvarmı?"öbürHintli,namaziçindeokuduğuhâlde:
"Susyahu,konuştun,namazınbozuldu"dedi.
ÜçüncüHintliİkincisinedediki:
"Onunekınıyorsunbaba,kendiderdinebak,kendinikına!"
Dördüncü:
"Hamdolsun,benüçünüzgibikuyuyadüşmedim"dedi.
Hülasadördünündenamazıbozuldu.
Âleminayıbımsöyleyendahafazlayolkaybeder.
Nemutluokişiyekikendiayıbımgörseonualır,oayıbıkendisindebulur.
Eleştirilerde"Dur,Düşün,Sonraİnan"
Başkasınınayıbıylauğraşaninsanlarınzihindünyalarındayanlışinanışlarvardır.Buyanlışinanışlardan
birikendinikanıtlamaçabasıdır."Benbiliyorum,benbirhatayakaladım"diyerekkendilerini
kanıtlamayaçalışırlar.Bazılarıdakibirlidirlerveyalancıbirözgüvenlerivardır.Bazıinsanlarınsa
özgüvenleriokadarzayıftırki"Benieleştiriyorlarsahaklılardır"diyerekbaşkalarınınhaklıyadahaksız
olupolmadığınabakmadaninamponakarşılıkverirler.
Hikâyedekimesajaslındaeleştirianalizindeçokönemlibirbakışıgetiriyor.Bireleştiriduyduğunuzda
"Bueleştiribenimşahsımamıyapılıyor,uygunmudeğilmi,doğrumu,değilmi?"gibisorular
sormanızlazımdır.Bazıinsanlareleştiriüzerindedüşünmeden,kendileriyleilgilibirnedene
bağlayarakkarşıtarafıdüzeltmeyeçalışırlar.Başkalarınındavranışlarınadeğil,kendidavranışlarımıza
odaklıyaşamaköncelikliolmalıdır.Başkalarınındavranışlarınagörehareketedenkişilerhem
kendilerinehemdeetraflarındakilerezararverirler.
Yapılaneleştirikişiliğimihedefliyoryoksadavranışlarımı,öncebunabakmakgerekir.Kişiliği
eleştiriyorsaoeleştirianlamsız,kötüniyetlibireleştiridir.Amaherhangibirartniyettaşımadan
sadecevarolanbirhatayıdüzeltmekniyetiyleyapılmışsaoeleştiriyidikkatealmakgerekir.Mesela
karşımızdakikişibize"Sencimrisin"dediğindegenellemeyapmışolurvekişiliğimizieleştirir.Amabelli
birdavranışınıeleştiriyorsave"Odavranışcimrilikgibianlaşılıyor"derseozamanbizehatalı
davranışımızıdüzeltmeşansıvermişolur.Yanieleştiridegeneldenözeledeğil,özeldengenelegitmek
gerekir.Ozamananalitikeleştiriyapmışoluruz.Böyledurumlardaeleştiri,yapılankişiyeiyiliksağlar.
Birbakımahediyekadardeğerlidir.
Buhikâyebizeeleştirikültürüveahlakınıhatırlatıyor.Kişikendisineyönelikeleştirilereonunhakkında
düşündüktensonrainanmalıdır.Yanidur,düşün,sonrainan.Eleştirenkişihaklıysa,eleştirilen
kusurunuöğrenmişolur.Haksızsaeleştiriyidikkatealmamasıgerekir.
Mesnevi'denSöz
İbretalmayı,uyanmayı,Allah'tandile;kitaptan,sözden,harften,dudaktandeğil!
011.,3271)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Başansızolunacakbirişleuğraşmaktansahiçbirşeyyapmamakdahaiyidir.
HİKÂYEBedeviİleFilozof
Birbedevi,devesineikidoluçuvalyüklemişgötürüyordu.Kendisideikiçuvalmortasınaoturmuştu.
Birisiyoldaonulafatuttu.Bedeviyeyurdunusordu,onukonuşturdu.Busoruşturmailegüzelsözler
söyledi,hoşifadelerdebulundu.Ondan
sonradadediki:
"Buikiçuvaldanevar?Doğrucasöyle!"
Bedevi:
"Birindebuğdayvar,diğerindekum,yiyecekbirşeydeğil!"dedi.
Filozof:
"Nedenkumyükledin?"diyesordu.
Bedevi:
"Buğdayçuvalıtekkalmasın,kumçuvalıonadenkolsundiye"cevabımverdi.
Filozof:
"Akıllılıketseydindebuğdaymyansımbuçuvala,yansımdaöbürçuvalakoysaydm,dahaiyiolmaz
mıydı?Böylecehemçuvallarhafiflerdihemdeveninyükü"dedi.Bedevibufikripekbeğenip:
"Eyakıllıvehürfikirlifilozof"dedi."Böyleincedüşünce,böylegüzelgörüşsahibiolduğunhâlde
nedenböyleçıplakhâldesin,yayayürüyor,yoruluyorsun?"
Oiyikalplibedevi,filozofaacıdıdaonudeveyebindirmekistedi.Sonradediki:"Eygüzelsözlüfilozof,
birazcıkkendihâlindenbahset.Böylebirakılla,böylebiryeterliliklesenyavezirsinyapadişah.
Kendinigizleme,doğrusöyle!"
Filozofdediki:
"İkisidedeğilim.Benhalktanbiriyim.Hâlime,elbisemebaksana!"
Bedevi:
"Kaçdeven,kaçöküzünvar?"diyesordu.
Filozof:
"Uzunetme!Neonasahibimnebuna!"cevabımverdi.
Bedevi:
"Baridükkânındakimalne,sermayennedir,onusöyle!"dedi.
Filozof:
"Benimnedükkânımvarnedemekânım."
Bedevi:
"Öyleyseparamsorayım;nekadarparanvar?Senyapayalnızgidiyorsun,hoşnasihatlerde
bulunuyorsun.Herhaldedünyadakibakırlarıaltınhâlinegetirecekkimyaşendedir.Akimveilmin
cevherisendekatkattır"dedi.
Filozof:
"EyArapkavmininiftiharı!Vallahibütünvarımyoğum,birakşamyemeğininkarşılığıbiledeğildir.
Yalınayak,başıkabakkoşupduruyorum.Kimbirdilimekmekverirseorayagidiyorum.Bukadar
hikmet,faziletvehünerdenancakhayalvebaş
ağrısıeldeettim"dedi.
Bedevidediki:
"Yürü,yanımdanuzaklaş!Seninuğursuzluğunbenimbaşımadaçökmesin.Ouğursuzhikmetini
bendenuzaklaştır.Seninsözlerin,zamanehalkınauğursuzdur.Yasenoyanagityabenbuyana
gideyim.Yahutsenöndenyürü,benarkadanyürüyeyim.Birçuvalımdabuğday,öbüründekum
olması,seninhikmetindendahaiyibehayırsız!Benimahmaklığım,çokmübarekbirahmaklık.Çünkü
gönlümkanaatkâr,canımtakvalı.Sendeşikâyetin,bedbahtlığınazalmasınıistiyorsan,çalışçabalada
budüşüncelerinazalsın."
KendisineFaydasıOlmayanFilozof
Hikâyeyibedeviaçısındanelealdığımızda,filozofunokadarbilgivehikmetesahipolduğuhâlde
varlıklıolmamasınıondakihikmetinzararıolarakyorumluyor.Filozofunbaşmagelenleringerçek
nedenlerimbirkenarabırakarakondanfaydalanmaşansımreddediyor.Bunuda"Sanafaydası
olmayanilmin,hikmetin,hünerinbanadafaydasıolmaz"gerekçesinedayandırıyor.Hikâyedeilim,
hikmetvehünerdenbahsediliyor.Bunlarınhepsiiyiamaçlakullanılırsaiyivegüzelsonuçlarverir.
Kötüamaçlakullanılırsakötüşeylerenedenolur.Şunabenziyor:Meselabirhırsızçokçalışkansa
zenginbirhırsızolabilir.Onunhırsızlığımgörüpçalışkanlıksıfatımreddedemeyiz.
Bedevininolaylarıayrıştırarakdüşünmesigerekir.Hikmet,faziletvehünerinfaydalıolupolmaması
ayndır,bunlarasahipolankişininbumeziyetlerdenyararlanıpyararlanmamışolmasıayn.Bedevi
maddifaydasıolmadığmdabuözelliklerinhepsinibirdenreddettiğiiçintoptancıdavranıyor."Oysabu
kadarbilgiyerağmenbunlarınsananasılfaydasıolmamış?"diyearaştırmasılazımdı."Normaldebu
özellikleriolanbirkimsezenginolmasadabukadarsefildeolmaz"diyereksoruşturmalıydı.
Filozofdasahipolduğufazilet,hikmetvehüneriiyiamaçlaruğrundakullanmakonusundabaşarılı
olamamış.Bilirsiniz,eskimedreselerdehertürlüilimöğretilirmiş.Oradakiderslerdenbirideilm-i
siyasetdersiymiş.Talebelerdenbirisibirgün"Benimilm-isiyaseteihtiyacımyok.Arapça,nahiv,kelam
öğrendim.Bengidipbildiklerimiinsanlaraanlatmakistiyorum"diyor.Hocası,"Bak,ilm-isiyasetide
öğren,ondansonragit,bildiklerinianlat"diyor.Fakattalebehocasımdinlemiyor.Gidiyorve
bildikleriniinsanlaraanlatmayabaşlıyor.Ancakanlattığıheryerdedesopayiyorvekovuluyor.Bunun
sebebimbirtürlüanlayamıyor.Birgündönüphocasınasoruyor.Oda"İlm-isiyasetibilmediğiniçin
böyleoldu"cevabımveriyor.Dahasonrailm-isiyasetdersinidealıpeğitiminitamamlayarakders
vermeyegidiyor.Yineaymyerdeaymşeylerianlatıyoramabuseferuygunyerde,uygunşekildeve
uygundozdasöylüyor.Söylenensözünkabuledilebilirliğinebakıyor.Yanineyisöylediğinizkadarnasıl
söylediğinizdeönemlidir.
Hikâyededefazilet,hikmetvehünerinizamanındaveyerindekullanamayanbirfilozofvar.
Filozoflarınbildiklerindenyararlanamamalannınsebebigenelliklebildiklerineuymayanegolarının,
kibirlerininolmasıdır.Başkalarınafaydalandokunurkenkibirlerinedeniylekendilerinefaydalanolmaz.
Bedevininfilozofukendindenuzaklaştırmasınınnedenlerindenbirideonunkibrininkendinede
bulaşmasmdankorkmasıdır.Amabedeviakıllıolsaydıfilozofundoğrudavranışlanndanyararlanır,
hatalıdavranışlarınasınırkoyabilirdi.Böylecekendiadınadahadoğrudavranmışolurdu.Birinsanın
başansızbirişyapmasındansayapmamasınıevlagörmüş,buyüzdenfilozofunkıymetinitoptan
reddetmiş.
Filozofaçısmdanbakarsakda;kişininkendinefaydagetirmeyenilminbaşkalarıtarafındanda
reddedildiğinigörürüz.Demekkiinsanınbilgisiniöncekendisinehizmetedecek.Bildiklerinikendisi
hayatageçirebilirsediğerinsanlardaonuörnekalabilir.BediüzzamanHazretleri'ninkoyunvekuş
örneğivardır.Koyunotlar,otusindirir,hazmeder.Sütolarakiçimikolayvegüzelgıdaverir.Kuşise
yediğiniağzmdatükürüğüylekanştmr,yavrusunaverir.Yavrusuonuzorluklahazmeder.Âlimkoyun
gibiolmalı,kuşgibiolmamalıdır.Kendianlattığıbilgilerialmalı,hazmetmeli,ondansonrabaşkalanna
vermeli.
Mesnevi'denSöz
Hikmetarayanhikmetkaynağıolurtahsildenvesebeplerdenkurtulur.(I.,1064)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Sahipolduklanmıancaksıkısıkıyaelindetutarakkoruyabilirim.
HİKÂYEŞeyban-ıRaiveKerametiŞeyban-ıRaiadmdabirermişvardı.Hergünkoyunlanmalırvedağa
çıkarırdı.
Buradagüderdi.Cumagünleridenamazagideceğizamankoyunlannçevresinebirdaireçizeröyle
giderdi.Şeyban-ıRaigittiğizamandışarıdanhiçbirşeyodaireniniçinegiripkoyunlarazararveremez,
koyunlardadairenindışınaçıkamazdı.
KulluğunuDünyevîveMaişetEndişesiileUnutmayanlannGörünmez
YardımcılanOlur
Buradasıradışıbirinsansözkonusudur.Buzatermişliğiyoluylamalım,varlığımbuşekildekoruyor.
Bukoruma,ermişliğininbirsonucuolarakonaverilmişbirlütuf.KoyunBabahikâyesivardır.Koyun
Babadadağdakoyungüdenbirvelidir.Dağdaermişliğidevamediyor.Şehreinerkenbirmendilin
içindesütgötürüyor.Fakatoradabirşehirlikadıngördüğündesütşıpşıpdiyedamlamayabaşlıyor.
Niyetbozuluncakerametdegidiyor.Buradan"Dağdaermişolmakkolay,şehirdeermişolmakzor"
gibibirmesajçıkıyor.Hikâyedekiermişnamaziçindağdanayrıldığındadaermişliğinidevamettirmeyi
başarabiliyor.Kurtlarbilesürüyezararveremiyor.Buradaherşarttaermişolabilmekiçindoğru
istikamettekalmayıbaşarabilmekönemlidir.Şeyban-ıRaiadındakidervişheristihkâmdadoğru
istikamettekalmayıbaşarmış.Bunubaşardığıiçindeonunherhâlükârdagörünmezyardımcıları
olmuş,varlığımkorumuş.Şeyban-ıRai,"Koyunlarıyalmzbırakmakolmaz,kurtlaryiyebilir,ben
cumayagitmeyeyim"diyebilirdi.Amaböyledemiyor."MalıAllahveriyor,onunverdiğişeyionun
korumasınahavaleediyorum"diyerekcumayagidiyor.Yanidünyevîgerekçelerleuhrevîkararlaniptal
veihmaletmiyor.OkuduğumuzhikâyedençıkacakmesajŞeyban-ıRai'nin"Koyunlarımdanbaşkabir
şeyimyok"gerekçesinerağmencumayıterketmemesidir.Bumanayıyakalamakveyaşamakhepimizi
içingeçerli.Hikâyedekikullukdersiermiştarafındanbuşekildeveriliyor.Ayrıcakoyunlarermişebağlı
kalarakonunçizdiğisınırındışınaçıkmıyorlarvebağlılıklannmsonucuolarakonlarıncanlanda
korunuyor.
Mesnevi'denSöz
Şükret,mağrurolma,ululanma;kulakver,kendinihiçönemseme.(I.,3257)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Diğerinsanlarnekadarözelbiriolduğumufarketmelidirler.
HİKÂYESineğinKibri
Sineğinbirikendiniçokönemlibirvarlıkolarakgörürdü.Kendikendine:"Şüphesizki,benbuzamanın
Zümrüdüankakuşuyum,bendendahayücekimse
olamaz"derdi.
Günlerdenbirgün,eşeksidiğininiçindekibirsamançöpünekondu.Eşeğinsidiğiniuçsuzbucaksızbir
deniz,samançöpünügemi,kendinidekaptansandı.
"İştebubirdeniz,üstündedurduğumdabenimmükemmelgemim.Bendeengindenizleriaşan
dünyanınenbüyükkaptanıyım"diyedüşünerekkendikendinegururlandıvekoltuklarımkabarttı.
Güneştenhaberiolmayanbuzunkendinibirşeyzannetmesigibikendindenhabersiz,kendim
bilmeyenindurumudaböyledir.
KibirZihinselKörlükYapar
Buradakibrininsandanasılrealitekörlüğüyaptığınıngüzelbirörneğivar.Buzihinselkörlükçevreyi
yanlışalgılamayasebepolur.Böylecekişikendimözelbiriolarakgörür.Zihinselkörlükiçindekikişiler,
kendihayaldünyalarındafantezilerleyaşarlar.Bukişiler"Başkalarıbenimnekadarözelveüstünbiri
olduğumufarketmeliler"diyeçabalarkenkendikusurlarımgörmedikleriiçinaslmdabataklıkiçinde
olduklarımanlayamazlar.Buyüzdendiğerinsanlarınnazarındadahakötübirdurumadüşerler.
Kibirliinsan,kıymetboyukısaolduğuiçinkendiniyüksekgöstererekparmaklanüzerinekalkarak
insanlarlailişkikurar.Amakıymetboyuyüksekolankişilerilişkilerinieğilerekkurarlar.Kıymetboylan
yüksekolduğuiçindünyailealçakgönüllübirilişkilerivardır.Kibirlilerisehepkendilerinigöstermeye
çalışırlar.Aslmdakibirliinsanlarözgüveneksikliğiolaninsanlardır.Bu,narsistikkişilerinözellikleridir.
Kendilerimaslındadeğersizgördükleriiçinsürekliolarakkendileriniispatlamayaçalışırveöverler.
İçindebulunduklarıhâlinfarkınadavarmazlar.Bunedenlehaketmediklerişeylerikendilerinemal
ederler.
Bukişilerinçocukluklannabaktığımızdahepeleştirilerekbüyütüldüklerimgörürüz.Kişisel
gelişimleriylebuözelliklerinitelafiedemezlerseeleştiriyiinsanlarlailetişimkurmabiçimihâline
getirirler.İnsanlardışandangöründüğügibiolmayabilirler.Mezarlıktaıslıkçalaninsanlarvardır,ne
kadarcesurinsandersin.Aslmdaokorkusunubastırmakiçinıslıkçalmaktadır.Kendimoşekilde
rahatlatır.Kibirliinsanlardabaşkalarımeleştirerekkendilerinirahatlatırlar.Birbakımakendilerini
kandırmanınüstadıolmuşlardır.
Kibirliinsanlarınkarşılarınagerçektendonanımlıinsanlarçıktığındabuzungüneşinkarşısındaerimesi
gibikarizmalarıyokolur.Haddinibilmek,kişiliksınırlarınıbilmekçokönemlidir.Böylelikleinsan
toplumiçindeküçükdurumadüşmez.BuhikâyededesinekkendiniZümrüdüankasanıyorvehaddini
bilmediğiiçinberbatbirhâledüşüyor.
Mesnevi'denSöz
BöbürlenerekbaşlarktrankişiyeneAllah'ınmerhametinasipolur,nehalkın!(IV.,
1858)
OlumsuzDüşünceKalıplan:
Rahatsızlıkvericiduygularakatlanamam.
Nepahasınaolursaolsunrahatsızlıkvericidurumlardankaçınmalıyım.
HİKÂYEVaizinDuası
Birvaizvardı.Buvaizminbereçıkarçıkmazkötülereduayabaşlardı:
"YaRabbi,kötülere,fesatçılara,isyancılara,yolkesenleremerhametet.Hayırsahipleriylealay
edenlerinhepsine,bütünkâfirgönüllülere,kiliselerdebulunanlara
merhametet"derdi.
Budurumdanrahatsızolanhalk,birgünvaizinbaşmatoplandı:
"Bizböylebirşeygörmedik.Nedenkötülereduaedipduruyorsun?"dediler.
Vaiz:
"Benonlardaniyiliklergördüm.Buyüzdenonlaraduaetmeyiâdetedindim.Onlarbanaokadar
kötülüktebulundular,oderecezulmettilerkinihayetbenişerdenkurtardılar,hayırlaraulaştırdılar.Ne
zamandünyayayönelsemonlardaneziyetgördüm,meşakkatlerçektim,dayaklaryedim.Buyüzden
deiyiliklereyöneldim,onlannbuyaptıklarıbeniyolagetirdi.Benimiyiliğimesebepolanonlardır.
Onlaraduaetmeyeyimdekimeedeyim?"diyecevapverdi.
KötüOlaylardaGizliGeliştiriciGüçler
Vaizinbaşınagelenkötülükleronunhayatındakamçıyerinegeçmiş;şevkim,motivasyonunuarttırmış
veiyilikleredahaçoksarılmasınısağlamış.Ateşincevherdekideğerlimadenleriayırtetmesigibiinsan,
başmagelenkötülüklerdeverdiğitepkiyegöreiçindekiiyiinşamortayaçıkarır.Vaizinteşekkürü,
madeninateşeteşekküretmesigibidir.Okötülükleriyaşamasaydı,içindekiiyiliklergizlikalacaktı.
İyiliğiniortayaçıkarmasınavesileolduklarıiçinkendisinekötülükyapanlaraminnettarkalıyor.Vaiz
açısındanbuolumlubirdavranışancakhalkonunbuyaklaşımımkötülüklerinartmasınıistiyormuş
gibialgılıyor.Demekkisöylediklerimizinmuhataplarımıznezdindenasılanlaşıldığıdaönemlidir.Vaizi
dinleyeninsanlar"Vaizbukötülüklerinartmasınıistiyor"diyedüşündüklerindenonusorguluyorlar.
Çünkühalkvaiziniçiâlemindenuzak,görüneni,yüzeyselolanıalgılıyor.
Kötülüklerekarşıikibakışvardır.Biriherhangibirşeyiniçindekötülükvarsaonutamamenyoketme
anlayışıdır.Buradaokötülüğüdüşmankabuletmeanlayışıvardır.Muhattiye(doğrubirtanedir,onun
dışındakilerinhepsiyanlıştırgörüşündeolanlar)içindekötüolanherşeyireddeder.İslamâlimleri
arasındakiyaklaşımdamusavvibe(doğrununbirdenfazlaolabileceğigörüşündeolanlar)varkibunlara
göretekdoğruyoktur."Hakikatindeğişikrenklerivardır".Birincisiikiuçlu,siyah-beyazdüşüncedir.
İkincisiisegrirenkleridegörür.İkiuçludüşünmekinsanlarınkutuplaşmasınıntemelnedenidir.
Düşünceesnekliğiiseinsanarasmdadiyalogupekiştirir,hoşgörüyüartırır.Riskaltındakiinsanları
kurtarmayıkolaylaştırır.Kötülüğedüşmeriskiolaninsanlardakurtulmaümidiuyandırır,özellikle
çağımızdakurtlakuzununbiraradayaşadığıbirzamandayız.Renklerinbukadarkarıştığıbirzamanda
birşeyitamamenkarşımızaalmakyerineoşeyiniyivekötüözellikleriniayırıpderecelibirşekildeele
almakgerekir.Onuniçinvaiz,kötülükleridekaderdengelenbirhikmetolarakgörüpRabbineyaklaşıp
yaklaşmamaolarakkendisinestratejikhedef,fırsatolarakbelirlemiş.Kötülüklerebugözle
bakabilenleronlardandersbileçıkarabilirler.BukişilerinegoidealiAllah'ayaklaşmakolduğuiçin"Bu
olayO'nayaklaşmamiçinbananeöğretti"diyebilirler.Yaşadığındandersçıkarırveokötülükonu
güçlendirir.Nietsczhe'nin"Beniyıkmayandarbeler,benigüçlendirir"sözündekigibibudarbeler
böylesikişilerigüçlendirirvemotivasyonlarınıartırır.
MerkezEfendi,SümbülEfendi'nintalebesidir.SümbülEfenditalebelerinitopluyorve"EğerAllah'ın
yerindeolsaydınız,dünyayıvekâinatınasılyaratırdınız?"diyesoruyor.Birtalebesi,"Herşeyiiyiolarak
yaratırdım"diyor.Diğeri,"Bütünkötülükleriortadankaldırırdım"diyor.MerkezEfendide"Benher
şeyimerkezinebırakırdım"diyor.OndansonraSümbülEfendivekâletiMerkezEfendi'yeveriyor.
ÇünküAllah'ınkötüveçirkingözükenşeyleriyaratmasınındabiramacı,hedefi,hikmetivar.Daha
iyilerinortayaçıkmasıiçindir.Bizeğerolaylarasadecedünyevîaçıdanbakarsakçocukların
katledilmesi,savaşlar,insanlarınaçlıkçekmesigibidurumlarhâşâmerhametsizbirAllahvardiye
düşünmemizesebepolabilir.OysaherbileninüzerindebirbilenvardırveOherşeyibirhikmetüzere
yaratmıştır.
Hikâyedekötülüklerin,şerlerinyaratılmasınınbirhikmetiolduğu,dünyanınbirimtihandünyası
olduğuveimtihanınolmasıiçindemuhakkakartılarlabirlikteeksilerindeolmasıgerektiğianlatılmak
istenmiş.Sıcaklasoğuk,karanlıklaaydınlıkgibi...Heryeraydınlıkolsaaydınlığınkıymetibilinmez.
Kötülükolmasaiyiliğindeğeribilinmez.
Hastalıklarolmasaydıbelkiiçorganlarımızınyerinibileöğrenmeyetenezzületmezdik.İnsanlığınbir
şeylerikeşfedebilmesiiçinyaratılışyasasıolarakkötülüğüntasallutugerekiyor.Kötüvekötüşeyler
saldırdığızamanbunparalelgelişmelermeydanagelir.Eğerkötüvekötülükolmasaydıinsanlık
gelişmez,birnoktadakalır,ilerlemezdi.
Mesnevi'denSöz
Biryandankorkuya,biryandanümidedüştünmüikikanadtnolur.
Birkanatlıkuşkatiyenuçamaz,acizdir.(II,1554)
OlumsuzDüşünceKalıbı:
Çirkinim.(Vücudumnefretuyandırıcı)
HİKÂYEGüzellikBakanGözdedir
Padişahınbiri,Mecnun'unaşkındandelidivaneolupçölleredüştüğüLeyla'yıçokmerakeder.
Leyla'nınbulunuphuzurunagetirilmesiniemreder.Leyla'yıbulupgetirirler.PadişahLeyla'yıgörünce
hayretleriçindekalıpsorar:"Mecnun'unaşkındandelidivaneolupdağlaraçölleredüştüğüLeylasen
misin?Seninöylefevkaladebirgüzelliğinolmadığıgibi,sıradanbirkadmdanhiçbirfarkınyok.Hâl
böyleikennasılolurdaMecnunseniniçindelidivaneolur?"
Leylahiçtereddütetmedencevapverir:
"Padişahımsus!..ÇünküsenMecnundeğilsin.BendekigüzelliğigörebilmeniçinsendeMecnun'un
gözlerininolmasıvebanaMecnun'ungözleriylebakmangerekir"
der.
Padişahbuhaklısözlerkarşısındasöyleyecekbirşeybulamaz,susupkalır.
SevginiÖnŞartıFizikselGüzellikDeğildir
"Güzellikbakangözdedir"sözünüvurgulayanbirhikâye...Aşkinsandaduygusalkörlükmeydana
getiriyor.Kişininhissettiğiyoğunduygular,sevdiğininkusurlannıgörmesiniengelliyor.Engellediğiiçin
deortalamabirinsaniçinkusurolanbirşeyokişiiçinkusurolmuyor.Mecnunaçısmdankonuyuele
aldığımızdaonunburadaaşkhastalığınatutulduğunugörüyoruz.Buhastalığayakalanankişilerin
duygusalkörlükiçindeolduklarımvetehlikeyidüşünmediklerini,sevginesnelerinetutkulubirşekilde
bağlandıklarımsöyleyebiliriz.Pervanelergibiateşiniçinegiripölecekkadarbağlanırlar.
İleriderecedepatolojikaşklardakişikarşıtarafınkendineâşıkolmadığımöğrenirseönceâşıkolduğu
kişiyi,sonradakendiniöldürmeyekadargidebilir.Bugerçekbirhastalıktır.Amahikâyedeönemliolan
olaymfelsefîboyutudur.
Birinciboyut,aşkınrealitekörlüğüyapmasıydı.DiğerideLeyla'nınbununfarkınavarmasıdır.Leyla
buradakendisiniolağanüstügörmüyor.Normaldeğerlendiriyor.Mecnun'unkendisinigözündeçok
büyüttüğünügörüyor.Mecnun'dankaçmasınınhikmetideburadagizlidir.Leyla,Mecnun'ainanmış
olsaydıondankaçmazdı.Kaçtı,çünküMecnun'unaşkısağlıklıbiraşkdeğil.Butarzâşıkolanlarâşık
olduğukişiyikölesigibi,uzvugibigörürler.Onukendilerinemutlakitaatetmekzorundabırakırlar.
İtaatetmediğizamankesipatarlar.Bunanarsistiksevgideniyor.Bencilbirsevgidirbu.
Mecnun'unsevgisidebencildir.Karşıtarafınözellikleriniabartarak,onungerçekkişiliğinideğil
abarttığıkişiliğiniseviyor.Abarttığıkişiliğinisevdiğiiçinbukişilerâşıkolduklarıkişiiçinherşeylerini
fedaederler.Meselasevilenkişi"Buburadadeğil,şuradaduracak"deseozamanbupsikolojidekiâşık
kişiaşkımtehlikedehissedipaşıntepkiverir.Butarzaşklarmesafesizaşklardır.Butipaşklarıniçinde
deherzamanacı,kedervehüzünvardır.Aşktasürdürülebilirlikveulaşılabilirlikönemlidir.
Sürdürülebilirveulaşılabilirolmayanaşklarıniçindeelem,hüzünvekedervardır.
Aslındahikâyepadişahınçirkinlikanlayışımdasorgulayanbirhikâyedir.Mecnun'ungüzelliğeverdiği
anlamilepadişahınverdiğianlamfarklı.Buradandaanlamamızgerekenşey,güzelliğingörecelibir
kavramolduğudur.Güzelliktetektipyoktur,çeşitlilikvardır.Bakanagöredeğişir.Bunedenlekimse
güzelliğitekelinealmamalıdır.Bilimseltanımlamadadagüzellikiçinfizikselözelliklervaramaonunla
birliktekişininyürümesi,oturması,kalkması,mimikvejestlerigibibirçokdeğişkenidegözönüne
alınır.Davranışgüzelliğidekişininiçgüzelliğiyleilgilidir.Birkadımgüzelyapanşeyonunfiziksel
görünümüdeğil,sevimliliğidir.Çirkinbirfiziğiolankişidesevimliolabilir.Birbaşkasıgüzelama
soğuktur.
Kısaveilkizlenimlerdefizikselgörünümetkili,uzunbirlikteliklerdedekaraktergüzelliğiönemlidir.
Ömürboyuaşkıdüşünenlerkaraktergüzelliğiniönplanaalır.İnşaminsanyapanözelliklerin%20'si
fizikselgörünümdür,%80'iruhsallıktır.İlişkilerdefizikseluyumönemlidiramabirinciplandadeğildir.
Fizikselolarakantipatikolmadıkçaokişiyeçirkindenilmemesigerekir.
Günümüzdemodernizmfizikselgörünümüçokfazlayüceltiyor.Görünümehizmetedenkozmetik
sanayininbüyükbirendüstrisivarartık.Buendüstriçıkarlarımkorumakadma"Çirkinlikyoktur,
bakımsızlıkvardır"sloganıylaengüzelkadımbilemakyajyapmakzorundabırakıyor."Güzelsen
değerlisin,güzeldeğilsendeğerlidedeğilsin"şeklindefizikselgörünüşünyüceltildiğibirahlakanlayışı
hâkim.Aslmdabubirahlakanlayışıdeğil,erkeklikzaafıdır.Erkektegüzelliğekarşıbirtutku,kadında
dagüzelliğisergilemeeğilimivardır.Buikieğilimkarşıkarşıyageldiğindebirzaafalanıoluşur.Bu
alanlankontroledipedememeyegörekişilergüzellikkavramımtanımlarlaryadadeğiştirirler.Erkek
fıtratenfizikselgörünümüönplandatutaramahayatboyuberaberliğidüşünenkanaatkârveakıllıbir
erkekiçinfizikselgüzellik,önceliklerlistesindedahagerilerdeyeralır.Karşıtarafındahaçokuyum
alanlarımaraştırır.Sevgininönşartıolarakgüzelliğigörmemekönemlidir.
Birinsanınkendisiniçirkingörmesigerçekçideğildir.Kendiniçirkingörenkişikendindennefreteder.
Güzelliğinsoyutboyutunugöremez.Buyaklaşımtarzıinsanınözgüveninezararverirvekendine"Ben
çirkinim"dedirtir.Estetikalgılamabozukluğuvebedenimajhastalığıbileortayaçıkabilir.
Mesnevi'denSözKimgüzelliğimezadaçıkarırsa,onayüzlercekötükazayüzgösterir.
Düşmanlarınkemgözleri,kinveöfkeleri,hasetleri;kovanlardansuboşalırgibibaşınaboşalır.(L,
1835)
ÜçüncüBölüm/DUYGUSALZEKÂDAONADIMVEMESNEVİ
BİRİNCİADIM:KENDİNİTANIMAVEFARKINDALIK(Özbilinç)
Kişininkendiniduygu,düşüncevedavranışlarınıtanımasıveiçgörükazanması,ilgi,yetenekve
değerlerinifarkedipşekillendirmesinisağlar.Eğitimdekişiningüçlüvezayıfyönlerimöğrenebilmesi,
değiştirebileceğivedeğiştiremeyeceğikişiliközelliklerikonusundafarkındalıkkazanmasıöğretilir.
HİKÂYEİnatçıÇırak
Birzamanlar,birustanınşaşıbirçırağıvardı.Birgünustasıona:
"Bizimevegit,raftabirşişevar,onualıpbanagetir"dedi.
Çırak,hemenevegitti,kapıyıaçıpiçerigirdi.Ustasınınsöylediğirafabakınca,ikişişegördü.Tekrar
ustasınınyanmadönüpseslendi:
"Ustaağım,söylediğinizraftaikişişevardı.Hangisinigetireyim?"
Ustası:"Oraftasadecebirşişevar,gitonugetir"dedi.
Çırakdiretti:
"Benigereksizyereazarlıyorsunusta.Oraftaikişişevardı.Hangisinigetirmemiistiyorsansöyle,onu
getireyim"diyeitirazetti.
Çırağıminadındanbirtürlüvazgeçiremeyeceğinianlayanusta:
"Mademraftaikişişevardiyeinatediyorsun,gitbirinikır,diğerinialgetir"dedi.
Çıraktekrarevegitti.Raftakişişeninbiriniyereçalıpkumca,ikisinindegözden
kaybolduğunugördü.
HayataŞaşıBakanlarEğerİnatçıysalarŞokEdiciDerslerVermekGerekebilir
Buhikâyedeşaşıbirinsanınşaşılığınınfarkındaolmamasıylakarşıkarşıyayız.Hâlininfarkında
olmamasıhatayapmasınasebepoluyor.Yanikendinitanımadığıiçinfarkmdalıkkazanamıyor.Usta,
şişeninkırılmasınıgözealarakaslındaçırağınaönemlibirdersveriyor.Budersivermekyerine,gidip
kendisişişeyialsaydıçırakbuolaydanbirşeyöğrenemeyecekti.İşinolmasıustaiçinikinciplandadır.
Çırağınınyetişmesiniistediğiiçinraftakişişeninkırılmasıriskinigözealmıştır.
Usta,farkmdalıkoluşturmakiçinçırağınabiröneridebulunuyor.Çırağıdagidipşişeyikırıncaustasının
haklıolduğunuöğreniyor.Buradakikazanç,ustasınınçırağınadersvermesiveonuyetiştirmesidir.
Eğerişinbiranönceolmasınıisteyipdeşişeyikendisialsaydısadeceişhâlledilmişolacaktı.Ancakusta
tercihinişişeninkırılmasıpahasına,çırağınınfarkmdalıkkazanmasıveyetişmesindenyanakullanarak
çırağmagüzelbirdersvermiştir.Budaustanınbilgeliğiningöstergesidir.
Buörnekte,çırağıngözündeustasınınyücelmesi,değerkazanmasıgibigörünmeyenbirfaydadaha
vardır.İnsanlarbazengözlerininönündecereyanedenyanlışlığıseyretmekteyetinebiliyorlar.Oysa
yerindebirmüdahaleyapıldığındaçırakörneğindeolduğugibiyaşanantecrübekulağaküpe
olabiliyor.
ÖğrenmeSürecindeDüşünceveDuygulannBirAradaKullanılması
İnsanlaraöğretmekistediklerimiziteyptendinletirgibiaktanrsakkalıcıbilgioluşmuyor.Obilgiye
duygusalbiryükyüklemekdegerekiyor.Çünküancakdisiplinli
veeğlencelibirortamdaöğrenilenlerkalıcıoluyor.Severekyadabedelödeyereköğrenmekalıcı
olabiliyor.Kişiderstenzevkalaraköğrendiğizamanbilgikalıcıbelleğeyerleşiyor.Zevkalmadan,
sevmedenöğrenilenlerkumayazılmışgibikısasürededağılıpgidiyor.
Hikâyedeçırağınkendisineöğretilmekistenenşeyikalıcıbelleğinekaydetmesiiçinşokyaşantıya
ihtiyaçvardı.Ustadaçırağınşokyaşamasınısağlayarakkalıcıbiröğrenmegerçekleştirdi.Mevlanabu
hikâyedebizlerebilgilerinkalıcıbelleğekaydedilmesiyleilgilibiryöntemanlatıyor.Aynızamanda
kişininkendidurumununfarkınavarmasınınöneminivurgulayıpyanlıştaısraretmemeninönemine
değiniyor.
Mesnevi'denSözYüz'deısraretme,doksandaolurİnsandediğinde,noksandaolurSakın
büyüklenme,eldenelervarBirbenvarımdeme,yoksandaolurHatasızdostarayandosttandaolur.
Peygamberbunuanlattı,dediki:Kimkendinibilirse,Rabbinidebilir.(V.,2114)
İşvesöz,içintanıklarıdır.Buikisinebakdaiçinnasıldır,anla.(V.,236)
İKİNCİADIM:BAŞKALARINITANIMAveEMPATİ(SosyalBilinç)
Kişininçevresini,çevresindekikişileri,olayları,yaklaşımlarıvesüreçlerinasılalgıladığınabakılır.
Beklentilerininbelirlenmesi,tanımlanması,kendisineveçevresineyönelikgerçekçibeklentiler
geliştirebilmesi,karşısındakikişininbakışaçışımkavrayabilmesi,başkalarınınduygularınakarşı
hassasiyetkazanması,başkalarımdahaiyianlayabilmebecerileriningeliştirilmesiamaçlamr.
HİKÂYEBakkalvePapağan
Birbakkalınyeşilrenkli,güzelsesli,sözsöylemeyibilenbirpapağımvardı.Bupapağandükkânın
bekçisigibiydi.Alışverişegelenlerenüktelisözlersöyleyerekşakalaryapardı.Müşterilerbirşey
sorduğundainsangibicevapverir,onlarlagüzel
güzelkonuşurdu.Papağanlarahasötüşüdeçoktatlıydı.
Efendi,birgünevinegitmiş,papağandabakkaldabekçilikyapıyordu.Tamosıradabirkedi,kovaladığı
fareylebirliktedükkânıniçinedaldı.Cankorkusuylaneyapacağınışaşıranzavallıpapağan,biroyana
birbuyanakaçmayaçalıştı.Dükkânınbirköşesinesıçrayıncaoradabulunangülyağışişelerinidevirdi.
Şişelerkırıldı,yağlardöküldü.Ortalıkiyicekarıştı.Hiçbirşeydenhaberiolmayandükkânsahibiişine
döndü.Etrafınabakıpdurumuanlayıncaçokkızdı.Papağanınüstünedökülenyağlardan,buişionun
yaptığımdüşündü.Oöfkeylepapağanınbaşınavurdu.Vurmasıyladaolanoldu.Papağanınbaşındaki
tüylerdöküldü.Keloldu,dilitutuldu,konuşamazoldu.
Bakkalyaptığınapişmanolupahvahetmeyebaşladıamaneçare.Saçımsakalınıyolarak,"Keşkeelim
kırılsaydıdaotatlıdillipapağanımavurmasaydım"diyeyakınmasıboşunaydı.Papağankelbaşıyla,
sessizsedasızsinmişbirvaziyetteoturuyordu.Bakkal,papağanıneskineşelihâlinedönmesiiçin,
etrafasadakalar,hediyelerdağıttı.Aradangünlergeçmesinerağmenkuşhiçkonuşmadı.
Bakkal,papağanınbirdahahiçkonuşmayacağıdüşüncesiyleşaşkmveağlamaklıbirhâldeydi.
Konuşturmakiçintürlütürlüacayipvegaripseslerçıkarıppapağanıneşelendirmeyeçalıştıysada
faydaetmedi.Dükkânsahibiuğraşımsürdürürken,biraradükkânınönündenkelbaşlıbirdervişgeçti.
Papağanonugörüncekonuşmaya
başladı:
"Eyarkadaş,nasılböylekeloldun?Yoksasendemigülyağışişesimdöktün?"diye
seslendi.
Papağanınsözünüduyanlargülmeyebaşladı.Çünküpapağan,kelbaşlıdervişindekendisigibigülyağı
şişelerinidevirdiğiiçinsahibitarafındanbaşınavurularaksaçlarınındöküldüğünüsanmıştı.
TravmalarınÇözülmesiveEmpati
Hikâyeyideğerlendirmeye,sonundakitravmanınçözülüşündenbaşlayalım.
Şokyaşantılar,insanınbeynineçözülmemiştravmatikyaşantılarhâlinde
kaydoluyor.Beyninağsalyapısını,kimyasınıbozuyor.Budakişiyiblokeediyor.Mesela,birçocukani
veşiddetlibiryaşantısonucundahissettiğikorkuylakonuşamazhâlegelebilir.Öncekiyıllarda
hekimlerçoğuzamanbunukabuletmiyorlardı.Oradamuhakkakbaşkabirhadiseyaşanmıştırdiye
düşünüyorlardı.Amasonyıllardakigelişmelersayesindebeynimizinnasılçalıştığı,nasıldüşündüğü
dahaiyianlaşılabiliyor.Beynieniyiaçıklayanmodel"NetvvorkModeli"dir.Bumodeliçerisinde
beyindekiherdavramşlailgiliçevrimlerolduğukabuledilir.Oçevrimlerşokyaşantılarla,korkularla
beyindeaşınderecedeACTHdiyebilinenasetajhormonusalgılar.Buhormondaböbrektenkortizon
hormonusalgılatır.Aşınkortizonhormonusalgılanmasısonucundabeyindehiperkortikolizmoluşur.
Böylecebeyindehedefalmanorganhangisiyseonunlailgiliolannetvvorkbozulur.Kimisinde
konuşamamaya,kimisindebaşkadurumlarasebepolabilir.Yaniherkesinstreseduyarlıbirbeyinalam
vardırvebudurumoradakifonksiyonubozar.Oorgamblokeederekbazıbelirtilerinortayaçıkmasına
sebepolur.
Yaşananbirbaşkaolaykişiyitravmanınyaşandığıanagerigötürerekoandaunuttuğu,kullanmadığı
bilgiyihatırlamasınısağlayabilir.Geçmişyaşantının,travmanınbirdenbirebenzerbirşekildeortaya
çıkarmasıylaoolayyenidenprosesedilebilir.Kişiyiyaşadığıkorkuyuprosesedincekişi,okorkunun
blokeettiğialanlaryenidenaktifhâlegelir.
Hikâyedekipapağandadasankibunabenzerbirdurumgörüyoruz.Yaşananşokuhatırlatanbirşeyle,
bastırılankonuşmamerkezitekraraktifhâlegeliyor.Yanifarkmdaolmadançiviçiviyisöker
anlayışındakigibipapağanınyaşadığıtravmatikanileilgiliçağrışımlarhareketegeçirilmiş.Oanla
bağlantıkurulduğuiçinpapağanfarkındaolmadığıdurumundansıyrılıvermiş.Böylecetravması
çözülmüş.
Duygusalzekâeğitimininikincibasamağıolan"empati"konusunadönersekpapağanınfarkındalığı
kendiçektiğiacıyıçekenbirinigörmesineticesindegelişiyor.Kelderviş,birbakımapapağaniçinayna
görevindebulunuyor.Hikâyeninempatiboyutuburadadır.Bazısıkıntılarısadecebenzersıkıntıları
çekenlerinanlayabileceğianlayışınınbirörneğiolarakpapağandadabeniancakbenimderdimiçeken
anlayabilirtarzındabiralgıoluşmuş."Beninesahibimnedebaşkası;ancakbenimhâlimedüşenbirisi
anlayabilir"düşüncesiyle,kendisinianlayabilecekbirininolmasınınverdiğiümitlepapağanındili
çözülüyor.
Anlaşılmaihtiyacıçokönemlidir.Sahibioncadildökmesinerağmenbunuyapamadığıiçinpapağanım
yenidenkonuşturmayıbaşaramamıştır.Oysaadamınyapmasıgerekenşey,yaşattığıtravmayı
kabullenip,papağanıntravmasınıyenidenprosesetmesinisağlayacakkoşullarıhazırlayarakondan
kendisiniaffetmesiniistemektir.Bunuyaptıktansonraarasımdüzeltmeyeçalışmasıdahaköklübir
çözümolurdu.
Günlükhayattadabirkişiyiüzdüğümüzdeözürdilemedenönceokişiyekendisiniüzdüğümüzdurum
hakkındabiraçıklamayapmamızgerekir.Hikâyedekiadam,papağanımanlayamıyor.Anlayamadığı
içindetravmaçözümüneuygundavranamıyor.Halbuki,papağana"Gülyağlarıönemlideğil,sen
önemlisin"deseydiaradakibağlantıyıkurmuşolurdu.Bağışlanmaiçinöncelikleözürdileyenkişinin
hatasınınfarkınavarmasıgerekir.Çünküyapılanhatanınfarkınavarılmamasıaymhatanın
tekrarlanmaolasılığımartırır.Ozamansadeceilişkianlıkolarakdüzeliramaoyarakişininiçindekalır.
İçeridekiyararımdüzelmesiiçinolaymanalizedilmesigerekir.Hikâyedekiinsanlarınpapağana
gülmesininnedenionuanlayamamışolmalarıdır.Diğerinsanlarınempatiyoksunluğu,duygusal
körlükleripapağamanlayamamalarınasebepolmuştur.Olaymiçindeolmadıklarıiçinkonuyayüzeysel
yaklaşmışlardır.
Sosyalilişkilerdeanlaşmazlıkçözümütekniklerivardır.Birarabulucusorunyaşayanikitarafa"Hadiel
sıkışın"dediğindeincinentarafınhatalıtarafıaffetmesiiçin,hatalıolanınözürdilemesiesastır.Sadece
özürdilemekyetmez,aymzamandadiğertarafınyaşadığıtravmayıaşmasıiçingerekliolan"Hata
yaptıamafarkınavarmış"düşüncesininuyandınlmasıgerekir.Olayıanalizetmedensadecemenfaat
içiniyidavranmak,haksızlığauğrayankişiyirahatlatmaz.Onedenlebirisininkalbinikıranbirinsan,
karşıtarafınkalbinikıranşeyinneolduğunutamolarakanalizetmelive"Benşunlardahatalıyım"
diyereközürdilemelidir.
İşilişkilerisözkonusuolduğundabuanalizinyapılmasıeğerbirhatavarsa,aymhatalarınbirdaha
olmamasınısağlamakiçindir.Meselabirhemşirehastayayanlışbirilaçverdiğindeohatanıntüm
boyutlarıylaanalizedilmesivehemşireninondansonraaffedilmesigerekir.Yoksaohemşireninaym
hatayıtekrarlamaolasılığınınönünegeçilmişolmaz.
Butürolaylannmantıksalveduygusalçözümününberaberyapılmasıgerekir.Analitikçözümlemeiçin
detravmayıyaşayankişininneden-sonuçilişkisiniçözmesilazımdır.Yoksasadeceözürdilemek
duygusalçözümolurveyeterlideğildir.
Mesnevi'denSöz
Kendineyaptlntastntistediğinşeyiâlemeyap;istereziyetolsunisterzarar.ÇünküHak
gözetlemededir;pusudadır.Hesapgünündenöncekarşılığınıvermektedir.
(VI.,4528-4529)
Mutlakagönüldengönüleyolvardırderler.(VI.,2555)
ÜÇÜNCÜADIM:İLETİŞİMBECERİLERİKişininiletişimbecerileriniöğrenmesiveuygulayabilirhâle
gelmesi,kendiduyguvedüşüncelerimfarkedipbunlarısağlıklıbirşekildeifadeedebilmebecerisini
kazanması;bendilinikullanabilmeyi,ilişkilerimizidevamettirebilmekiçinönemliolanbecerilerden
biriolan,"hayırdiyebilme"becerisiniyerindevezamanındakullanabilmeyi,sözlü-sözsüziletişim
becerileriniöğrenmesiamaçlanır.
HİKÂYEPadişahmıİncimi?
Birgünpadişahdivanınabirincitanesiylegitti.
Vezirinegösterip,"Bunundeğerinediracaba?"diyesordu.
Vezir,"Yüzeşekyüküaltındeğerinde"diyeyanıtverince,Padişahvezirindeninciyi
kırıpparçalamasınıistedi.
Vezir,"Böylepahabiçilmezbirinciyinasılkırarım,sizinhâzinenizenasılzararverebilirim?"diyerek
söyleneniyapmadı.Padişahbucevapüzerinevezirebirelbise
bağışladı.
Birsüresonrapadişah,inciyibukezperdeciyegösterdi.
Perdeci,"Buinciülkeninyansıkadardeğerli"diyecevapverdi.
Padişahinciyiparçalamasınıisteyincedekırmayaelivarmayacağımsöyledi.Perdecidebirelbiseve
paraylaödüllendirildi.
Padişahaynışekildepekçokadamınaaynısoruyusorupaynıcevabıaldıkça,onlarıödüllendiriyordu.
SonraEyaz'ageldisıra.Eyazincininçokdeğerliolduğunusöylediamaherkestenfarklıolarakinciyi
kırmaktançekinmedi.HerkesEyaz'abüyükbirtepkigösterdi.Eyazdaonlaraşöylededi:
"İncimidahadeğerli,padişahınemrimi?Sizingözünüzpadişahınemrindedeğilinciningüzelliğinde."
Busözüzerinepadişahdiğerbütünbeylerinöldürülmesiniemretti.AmaEyazarayagiriponların
bağışlanmasınıdiledi.Çünküpadişahınbuyruğunakarşıpervasızdavrananın,yinepadişahınaffından
başkasığınacakyeriyoktur.
BaşkalarınınGörmediğiniGörmeveİletişimYeteneği
Buradaolaylarıfarklıbirgözlebakabilmeyeteneğisorgulanıyor.Bununiçinolaym,hadisenin
yaşandığı"karenindışına"çıkıpdeğerlendirmekgerekir.Eğerkareniniçindeysekyaptığımızanaliztam
olarakyerindeolmaz.Kişisadecegördüğükadarınaodaklanarak"gerçekbudur"diyebilir.
HikâyedeEyazolayıanalizederkensadecebiraçıdandeğil,padişahınüstündendebakmayıbaşarıyor.
DiğerlerisadecepadişahıngösterdiğinoktayabakarkenEyazperspektifigenişletiyor.Demekkibir
durumudeğerlendirirkenaynızamandadüşüncesistemimizüzerinededüşünmemizlazım.Bunu
yapabilenler,karenindışınaçıkıpdüşünebilenlerdir.Eyazpadişahıveemrinibiraradaanalizediyor.
Padişahınbuemriniçinverdiğini,bununbiradımöncesinivesonrasınıanalizetmeyeçalışıyor.
Mevlanabuhikâyedebizeolaylarıdeğerlendirirkensadecesöylenenlerideğilsöylenmeyenlerive
söylenenlerindeniçinsöylendiğinidüşünmemiziöneriyor.Eyazincinindeğerliolduğunusöylüyor
amaonukırmaktandaçekinmiyor.Vekendisinetepkigösterenlere"İncimiyoksapadişahınsözümü
dahadeğerli?"diyesoruyor."Sizingözünüzpadişahınsözündedeğil,inciningüzelliğinde"diyerek
padişahınbuemrinedenverdiğinisorguladığınıdagösteriyor.Sonuçtainciyiparçalamamak
padişahınemriniküçümsemekgibibiranlamagelsedeEyazyinearayagirip"Padişahınemrine
pervasızdavrananlarınyinepadişahınaffındanbaşkasığınabilecekleribiryeryok"diyerekonların
bağışlanmalarınıistiyor.Böylecepadişahınmakamınıdahadayükseltiyor.Buradapadişahımutlakgüç
sahibibirinsangibidüşündüğümüzdeanlatılmakistenenidahaiyianlarız.Mutlakgüçsahibibirinsan,
inciningüzelliğinideğil,kendifikringüzelliğiniönplandatutar.KeskinbiriletişimyeteneğiolanEyaz
dadikkatipadişahınemrineçekerekkendisindenbekleneniyerinegetirmiştir.
Mesttevi'denSöz
Buluştuğunherkesinyüzündenbirşeyyersin.Herbuluştuğundanbirşeyaltrstn.(II,
1091)
DÖRDÜNCÜADIM:MOTİVASYONVEGELECEĞİPLANLAMA
Kişininamaçlannaulaşmakiçinkendinihareketegeçirebilmesi,hakvesorumlulukdengesinin
gelişmesi,hedefeodaklanma,dikkatihedefeyöneltebilme,dahaazdürtüseldavranma,dahafazla
özdenetimyapabilme,hedefeyönelikstratejilergeliştirebilme,kendisiiçinönemliolandeğerlerifark
etme,soyutvesomuthedefayrımıyaparakkendigelecekplanımbelirleme,gelecekleilgilisağlıklı
kararalmabecerilerininkazanılmasıhedeflenmektedir.
HİKÂYETembelKöpekÖyküsü
Kışoluncaköpekbirkenarabüzülerekderki,"Şuyazbirgelsin,dişimitırnağımatakıpçalışacağımve
kendimebirsığınakyapacağım."
Yazgelincedecanlanır,güçlenirve:
"Benimgibigüçlübirköpeğinsığınağaneihtiyacıvar,hangievesığarımben?"der.
TembelliğeKarşıMotivasyon
İnsanınmotivasyonunuençokengelleyenşeytembellikeğilimidir.İnsanoğlununcennetten
kovulmasıaceleciliğiyle,cennetegirememesidetembelliğiyleilgilidir.Hz.Âdem'incennetten
indirilmesindememnumeyveyiyemeilesembolizeedilendurumpadişahınemriniküçümsemekgibi
biranlamagelsedeEyazyinearayagirip"Padişahınemrinepervasızdavrananlarınyinepadişahın
affındanbaşkasığınabilecekleribiryeryok"diyerekonlarınbağışlanmalarınıistiyor.Böylece
padişahınmakamınıdahadayükseltiyor.Buradapadişahımutlakgüçsahibibirinsangibi
düşündüğümüzdeanlatılmakistenenidahaiyianlarız.Mutlakgüçsahibibirinsan,inciningüzelliğini
değil,kendifikringüzelliğiniönplandatutar.KeskinbiriletişimyeteneğiolanEyazdadikkati
padişahınemrineçekerekkendisindenbekleneniyerinegetirmiştir.
Mesttevi'denSöz
Buluştuğunherkesinyüzündenbirşeyyersin.Herbuluştuğundanbirşeyaltrstn.(II,
1091)
DÖRDÜNCÜADIM:MOTİVASYONVEGELECEĞİPLANLAMA
Kişininamaçlannaulaşmakiçinkendinihareketegeçirebilmesi,hakvesorumlulukdengesinin
gelişmesi,hedefeodaklanma,dikkatihedefeyöneltebilme,dahaazdürtüseldavranma,dahafazla
özdenetimyapabilme,hedefeyönelikstratejilergeliştirebilme,kendisiiçinönemliolandeğerlerifark
etme,soyutvesomuthedefayrımıyaparakkendigelecekplanımbelirleme,gelecekleilgilisağlıklı
kararalmabecerilerininkazanılmasıhedeflenmektedir.
HİKÂYETembelKöpekÖyküsü
Kışoluncaköpekbirkenarabüzülerekderki,"Şuyazbirgelsin,dişimitırnağımatakıpçalışacağımve
kendimebirsığınakyapacağım."
Yazgelincedecanlanır,güçlenirve:
"Benimgibigüçlübirköpeğinsığınağaneihtiyacıvar,hangievesığarımben?"der.
TembelliğeKarşıMotivasyon
İnsanınmotivasyonunuençokengelleyenşeytembellikeğilimidir.İnsanoğlununcennetten
kovulmasıaceleciliğiyle,cennetegirememesidetembelliğiyleilgilidir.Hz.Âdem'incennetten
indirilmesindememnumeyveyiyemeilesembolizeedilendurum
Hz.Âdem'inHz.Havva'danalacağızevkleranlamındadeğerlendirmelidir.Gerçektendeinsanoğlu
zevkeulaşmakonusundaYaratıcı'nınkoyduğusınırlanzorlar.Bidayeticennetteolaninsanoğlunun
yemdencennetegirmesiiçindeçalışması,tembellikyapmamasıgerekir.
Motivasyoniçininsanınbiramacınınolmasılazımdır.Ancakemeliolanbirinsanhareketegeçebilir.
Hedefiolmayangemiakıntıyakapılıpgider.Amahedefibelliysegitmekistediğiyerevanr.
Motivasyon,birhedefedoğruyolaçıkankişininohedefleilgiliisteğininolmasıdır.
Hikâyedekiköpekkışgelincebirköşeyebüzülüpihtiyacınınfarkınavanyorve"Şuyazbirgelsinde"
diyoramayazgelinceihtiyacımunutuyor.Buradakısavadelidüşüneninsanlarınbirsonrakihâli
düşünmemelerivurgulanmış.Köpeksadecebulunduğuâmdüşünüyor.Oandabiracıçekmedikçe
gelecekteolabileceklerihesabakatmıyor.Tembelköpeğindurumundakikişiyazmçalışmazamakışın
gelincedetitrer.Eğerkışıntitremekistemiyorsakyazmkışıhatırlayaraktembelliktenkurtuluptedbir
almakiçinkendimizimotiveetmemizgerekir.Bunedenle,kısavadelidüşüneninsanlargeleceği
planlayamazlar.Kişiuzunvadelidüşünüpkendinebirhedefkoymazsatembellikgalipgelir.
Mesnevi'denSöz
Evlerekaptlartndangirin;rızıklarısebeplerineteşebbüsederekarayın.(I.,1628)
BEŞİNCİADIM:SORUNÇÖZMEBECERİLERİ
Stresyaratandurumlarbelirlenerekçözümiçinstratejigeliştirme,gevşemeyöntemleri,olumluolumsuz
düşünmeçalışmaları,sosyalilişkilerianalizetmeveanlamayeteneğimgeliştirmeçalışmalan
yapılır.Olumluakranilişkilerigeliştirme,sorundurumlarındauzlaşmayeteneğiniartırma,ilişki
sorunlarımdahaiyiçözebilme,dışadönük,uyumluolma,paylaşma,işbirliğiveilişkilerdedemokratik
olmanınöğretilmesiamaçlanmaktadır.
HİKÂYEÜçDüş
BirYahudi,birHıristiyanvebirMüslümanbirlikteyolaçıkmışlardı.Birkonağa
geldiler.Müslümanogünoruçluydu,ancakdiğerikisievsahibininikramlarıylakarınlarınıiyice
doyurdular.Evsahibikonaktanayrılırkenonlarabirdehelvagetirdi.İftarvaktindeMüslümanhelvayı
yemekistedi,amadiğerleritokolduklarıiçinhelvayıertesigünebırakmayıönerdiler.
Müslüman:
"Öyleysepaylaşalım,herkeskendipayımistediğizamanyesin"dedi.
Bununüzerinearkadaşları,"Payedenateştedir"sözünühatırlatarakonunyemesine
deengeloldular.
Asılniyetlerionadertçektirmekti.Ogeceyatıpuyudular.Kalktıktansonrabirbirlerinerüyalarım
anlatmayakararverdilerve,"Engüzeldüşügören,helvayı
alsın"diyesözleştiler.
ÖnceYahudibaşladı:
"YoldakarşımaMusaPeygamberçıktı.PeşindengidipTurdağınageldim.Derkenışıktanbirkapı
açıldı,birlikteışığıniçindekaybolupgittik.Sonradağüçparçayaayrıldıvebirparçasıdenizedüştü.
Denizsuyutatlıoluverdi.Birparçasıyeredüştü,yerdentatlısularfışkırdı.BirparçasıdaArafatdağı
oldu.Birarakendimdengeçtim.Ayıldığımdabaktımki,dağdayerindeMusada.Sonradağınaltındaki
ovadabirsürüinsangördüm,peygamberlerdibunlar.Böyleceonlarınbirliğinianladım."
SıraHıristiyan'agelmişti:
"RüyamdaMesih'igördüm.Onunlagöğündördüncükatınaçıktık.Öyleşeylergördümki,dünyada
benzerimgörmekmümkündeğil."
Müslüman'ınanlattığırüyadaşöyleydi:
"RüyamdaResulullah'ıgördüm.Bana,birdostumunTurdağınaçıktığım,diğerininiseİsaPeygamber
ilegöğündördüncükatmayükseldiğin,böyleceohünerlikişilerinüstünlüklerinelayıkyerlere
vardıklarınısöyledi.Sonradabenimgibigeridekalmışbönbirkişininancakhelvayiyebileceğini
bildirdi.BendeenyücepeygamberolanAllahElçisi'ninbuyruğunakarşıçıkmayacağımiçinkalkıp
helvayıyedim/'
SorunÇözmedeDuygusalZekâmnEtkisi
Sorunçözmebecerisişartlaragöredeğişir.Çözümodaklıdüşünmeyenkişilerdesorunçözmebecerisi
pekgelişmez.Birbaşkasınınbaşmagelenbirolaydansonra"Buolaybenimbaşımagelirsene
yaparım?"şeklindezihinselegzersizleryapmaksorunçözmebecerisinigeliştirir.
Problemçözmeyöntemlerindeöncesoruntanımlanır,dahasonramuhtemelçözümyollanbelirlenir
veenkuvvetliçözümyolunakararverilir.Artıktekrartekraraymçözümyollandüşünülmez.Buradaki
örnektedekişiarkadaşlarımiknaetmekiçinonlandeğersizleştirmedenmizahibirşekildeeniyi
mesajıvermeyibaşanyor.Zatenkahramanlarınhiçbirizatengerçekrüyalarımanlatmıyorlar.
İşletmecilikteverilenbirörnekvardır:NewYork'takiManhattan'dadörtfast-foodişletmesiaralarında
ençarpıcıreklamıyapanınödülkazanacağıbiryanşmayapıyorlar.Birtanesi,"Dünyanınenucuzfastfood'cusu"
diğeri"Dünyanınenbüyükfast-food'cusu"diyor.Üçüncüsü"Dünyanınengelişmişfastfood'cusu"
yazıyor.Sonuncuda"Bumahallenineniyifast-food'cusu"diyor.Veödülüokazanıyor,
öbürleriçokiddialıolmalarınarağmeneniyiolanınkendisiolduğunusöylüyor.
Sorunçözmebeceriduygusalzekâbecerilerindendir.Diğerlerinidışlamadansorunçözmekgerekir.
İdealolan,karşıtarafınhaklarınadasaygıgöstererekkazan-kazanyöntemiylesorunçözmektir.
Sorunçözmebecerisiyüksekolankişileraymzamandaarabulucudurlar.Anlaşmazlıkçözümü
konusundauzmanlaşmışlardır.Herkesgeliponlarafikirdanışır.Sorunçözmebecerisinekadar
gelişmişsekişinindeğerideokadaryüksektir.
Hz.Süleymandönemindeikikadmbirdenaymçocuğunannesiolduklarımiddiaeder.İkiside
iddiasmdanvazgeçmeyinceHz.Süleyman'agiderler.Hz.Süleyman,"Kılıçgetirin,çocuğuikiyeyarıp
ikinizepaylaştıracağız"deyinceçocuğungerçekannesi"Amanaman,yeterkiçocuğumyaşasın,ben
iddiamdanvazgeçiyorum"diyeçekilir.Diğerkadınsa"Obenimçocuğum,onubenistiyorum"demeye
devameder.ButepkilerdensonraHz.Süleymançocuğu"istemiyorum"diyenkadınaverir."Çocuğun
gerçekannesibebeğininikiyebölünmesiniistemez"der.Diğeri,çocuğuncampahasınaısranndan
vazgeçmediğiiçinonunçocuğungerçekannesiolmadığınahükmeder.Hz.Süleymanburada
anlattığımızsorunçözmestilindeduygularıdikkatealmış,olaylarıngörünenkısmınadeğil,duygusal
muhakemeyeöncelikvermiş,böyleceadaletigerçekleştirmiştir.
Mesnevi'denSöz
Hergününhâli,dünkügününhâlinebenzemez.Hâller,ırmakgibiakargider.Onubağışlayacak,akışını
durduracakhiçbirşeyyoktur.Hergününsevinci,birbaşkaçeşittir.Hergünündüşüncesininbaşkabir
tesirivardır.Eygenç,şubedenbirmisafirhanedir.Hersabahoeveyenibirmisafir(dert,düşünce)
gelir.Sakın,"Bumisafirbanayükolur,kalır"deme.Birazkalırsonrayinegeldiğigibigider,yokluğa
karışır.Ogörünmeyencihandan,gaybâlemindengönlünegelirse,onubirmisafirsay,onuhoştut,
güleryüzlekarşıla.(V.,3642-3646)
ALTINCIADIM:ÖFKE,STRESVEZAMANYÖNETİMİStresivestrestepkilerinitanıma,streslebaşa
çıkmayöntemleriüzerindeçalışma,"savaşyadakaçtepkisi"konusundabilgilenme,rol-oynama
yöntemiilestreslibirdurumlabaşetmedeneyimikazanmaeğitimiverilir.Streslidurumlardaolumlu
düşünmeninyararlarımkavrama;zamanıdoğru,kalitelivehedefeyönelikkullanabilmebecerisinin
geliştirilmesiamaçlanır.
HİKÂYEArslanPayı
Birgünbirarslan,birkurtvebirtilkibirlikteavlanmaküzeresözleşerekdağlardadolaşmaya
başladılar.Birbirlerineyardımedecek,böylecebolbolavhayvamyakalayacaklardı.Gerçibuiş
arşlarımağrmagidiyor,onlarlaavlanmaktanutanıyordulâkinsabrediyordu.Üçübirdendolaşıpuzun
süreavlandılar,derkenbiryabanöküzü,birdağkeçisibirdesemiztavşanavladılar.Birsubaşına
geldiler,uzunsüredolaşmış,
yorulmuşlardı.Oturdular.
Arslan:
"Eykurt,buavladığımızhayvanlanadaletlibirşekildepaylaştır,adaletiyenidenihya
et"dedi.
Kurtkalktı,kendindensondereceeminadımlarlayürüdü.Yabanöküzünüaldı,
arslanınönünebıraktı:
"Efendimiz",dedi."Enbüyüğümüzsizolduğunuziçinyabanöküzüsizinhakkınız.Keçiortaboydave
ortairilikte,odabanadüşer.Enküçüğümüztilkiolduğunagöretavşandaonunhakkıdır"dedi.
Bupaylaşımkarşısındaarslanöfkeylekükredi:
"Eyhaddinibilmezgafil!Benimyanımdakendinenasılpayçıkarırsın?"diyerekbirpençedarbesiyle
kurduyereserdi.
Sonratilkiyedönerek:
"Eytilki,buavlanadaletlibirşekildepaylaştırbakalım"dedi.
Tilkiöncearşlarımönündesaygıileeğildi,sonra:
"Busemizöküzsizefendimizinkuşlukyemeği,bunukuşlukvaktiyersiniz.Keçi,sizbüyükkralımızın
öğleyemeğiiçingüzelbiryahniolur,onudaöğlevaktiyersiniz.Tavşanagelince,odasizeakşam
yemeğiolur,onudaakşamafiyetleyersiniz"dedi.
Arslan,gayethoşnutbirşekilde:
"Eytilki,çokadildavrandın.Söylebakalım,böylesinegüzelpayetmeyikimden
öğrendin?"diyesordu.
Tilki,arslanafarkettirmedenherihtimalekarşıbirkaçadımuzaklaştı,sonrakurnazkurnazgülerek:
"Kurdunbaşınagelenlerden"dedi.
BüyüklükDuygusuveKrizDurumlanndaMizahKullanımıBuhikâyedegerçektençokhikmetlive
günümüzdekiadalettartışmalarındanizlertaşıyor.Zayıfsineklerinörümcekağmatakılıpkalması,
güçlüsinekleriniseağıdelipgeçmesimisaligüçlüolanınhaklıbulunduğubirdönemdeyiz.Güçlüolan
mıhaklı,yoksahaklıolanmıgüçlü?İnsanilişkileriniveevrendekiherşeyimücadeletemeline
oturttuğunuzzamangüçlüolanınzayıfolanıyutmahakkıvardırdiyedüşünürsünüz.Böyledurumlarda
banşçılolmayanbirrekabetilişkilerehâkimolur.
Barışçılolmayanrekabetadilolmayanbirpaylaşımayolaçar.Nitekimhikâyededeöyleoluyor.Adil
olmayanpaylaşımdaarslanhakkıolmayanşeyleredesahipçıkmadavranışısergiliyor.Gündelik
hayatta,sosyalilişkilerdedeböyledavranankişiler
görürüz.Bukişilerbenmerkezddüşünürler.Benmerkezcikişilerinadaletsağlamalarınıbekleyemeyiz.
Adilolmalaniçinmuhakkakkendilerinidiğerinsanlarlaeşitgörmelerigerekir.Demekkitevazuaslında
alçakgönüllülükdeğildir.Tevazueşitlerarasıilişkisikurmakdemektir.Kendinidiğerinsanlardandaha
aşağıgörmekdeğil,eşitgörmektiraslolan.Prensipli,ilkelibirhayatyaşamaktır.
İnsanınkendihakkımilkelibirşekildeisteyebilmesiönemlidir.Bunuyapabilenkimseadalet
konusundadoğrudavranmışolur.Kanunlarınkoruduğumenfaatpaylaşımınayazılıhukukdenir.Ama
birdevicdanınkoruduğubirmenfaatpaylaşımıvardır.İştebuahlaktır.Ahlakîduyarlılıkkişideiç
sorumlulukoluşmasınısağlar.YanikişidehemkendiilkelerinekarşısorumlulukhemdeYaratıcı'ya
karşısorumlulukvehesapvermeduygusuhâkimdir.Egosuçokkabarıkinsanlarkimseyehesap
vermekistemezler.Kendilerini"özel"gördüklerindensadecekendikendilerinekarşısorumluluk
hissederler.Oysaadaletdağıtankişininkendinisadecediğerleriyleeşitgörmesiyetmez,aym
zamandakendiisteklerinekarşıdabağımsızolmasıgerekir.Kendizayıfyönlerinibiliponlarakarşıda
aymmesafededurmasıicapeder.
Hikâyeninbirboyutudahavar.Yanlışyapanahatasımsöylemediğimizzamanokişiyaptığımhakkı
olarakgörmeyebaşlar.Hikâyedetilkiarslanabirmesajdavermeyeçalışıyor."Benavladıklarımızı
seninhakkınolduğuiçindeğil,sendenkorktuğumiçinbuşekildepaylaştırıyorum"mesajımveriyor.
Bunoktada,kişileringüçlüolanahatalıdavrandığımsöyleyememelerininnedenlerideönemkazamr.
Birsultanınmeclisindebulunanadamlardanbirihiçkonuşmuyormuş.Sultan"Niyekonuşmuyorsun?"
diyesorduğunda"Doğrulansöylesemsizdenkorkuyorum,yanlışlarısöylesemAllah'tankorkuyorum"
demiş.Demekkiosultanotoriterveeleştiriyekapalıbirdevletkurmuş.Doğrularısöylemeyecesaret
edemeyeninsanlarınolduğuyerdeistibdatvardır.Elbetteböylezamanlardadoğrularısöylemeninbir
bedelivardır.Ancakvicdanîzekâobedeligözealmayıgerektirir.Yukandakihikâyedetilkibunun
yolunumizahtabulmuş.İlkbakıştaarslanayağcılıkgibigörünentavrı,aslındaverdiğicevapla,birkaç
adımgeriçekilmesiyleironiyoluylaolanlansorgulatmakkastımtaşıyor.Bizlerdebenzerdurumlariçin
başımızıderdesokmadandoğrumesajıvermeninbiryolunubulabiliriz.
Gönlünegeçimkaygısınıazkoy!Senkapıdaoldukçanzkındaazalmaz.(II.,454)
YEDİNCİADIM:BAĞIŞLAYICILIKVEHOŞGÖRÜSosyalilişkilerdekarşıtarafıanlayabilme,farklı
düşünülsebilehoşgörügösterebilme;hatakarşısındabağışlayıcıolabilmeveilişkileriyürütebilme
becerisinikazandırmaamaçlanmaktadır.
HİKÂYEHaddiniBilmeÖyküsüFare,birdeveninyularınayapışmış,onunlabirliktegidiyordu.
Gidiyorduya,gururvekibridekendisiylebirliktegidiyordu.
Deve,ömrüboyuncabukadarkibirli,kendimbeğenmişveüstüngörenbiriylekarşılaşmamıştı.Fare,
kendikendine:"Nebüyükbirrehbermişimdehaberimyokmuş.Deveyiyularındantutmuş
götürüyorum"diyordu.
Azsonrabirırmağaçıktıyoludevenin.Gürülgürülçağlayarakakıyordu.Deveduraksadı.Akıntı
güçlüydü.Amarahatlıklageçebilirdi.Fareninsebetibenziatmıştı.
"Eyvah!"dedi."Şimdineyapacağım?"
Deve,azöncegururundanyanmayaklaşılmayanfareyebaktı:"Hayroladostum!"
dedi."Neoldu?"
Farekekeledi:"Yo,yokbirşey!"
Deve:"Haydi!"dedi."Paçalarısıvadagirsuya,kılavuzsendeğilmisin?"
Fare,zordurumdaydı:"Bukocaırmağınasılgeçerim?"dedi.Sesiyumuşamış,yelkenlerisuya
indirmişti.
"Suçokderin!"
Deveağırağırgirdisuya.Birkaçadımattı.Sudizlerindeydi:
"Korkmanagerekyok!"dedi."Bak,dizlerimegeliyor!"
Fareyalvarırgibi:
"Azizüstad..."dedi."Senindizinegelensu,benimbaşımıkaçmetregeçerAllahbilir."Devetaşı
gediğinekoyarak:
"Öyleyse..."dedi."Birdahaböbürlenme,haddinibil!"
Veekledi:
"Haydihörgücümegeçdegidelim."
ZekâTekBaşınaİşeYaramaz
Hikâyedefare,deveyerehberlikediyor.Aslındaönemlibirişyapıyor.Devehakikatenrehberolmadan
yolunubulamaz.Başındabirrehberolmazsadurur,gitmezamafareburadarehberlikyaparkensahip
olmadığıbazısıfatlandakendisinemalediyor.Kendisiniolduğundandahabüyük,dahagüçlüve
kapasiteligörüyor.Sosyalhayattadakişininböyleolması,kişiliksınırlarınıbilmemesinesebepoluyor.
Kişikendiniolduğundanbüyükgörüncekibir,büyüklenmeolduğundanküçükgörürsedeözgüven
yetersizliğimeydanageliyor.
Günümüzdeinsanlarayolgöstermeyeçalışanveçokdarevaçtaolankişiselgelişimkurslarıvar.Bu
kurslardakişiye"olumsuzyönleriniyoksay,hepbaşanyaodaklan,başansızlıkyoktur,sadecesonuç
vardır"gibimotivasyonteknikleriöğretilir.Görünürdebuhoşbirdurumgibialgılansadakişinin
hayattaolumsuzluklarla,başansızlıklakarşılaştığızamankendindenkaynaklanansebepleri
görememesinenedenoluyor.Böyleolduğundakişitümolumsuzluklarıdışsebeplerebağlamaya
başlıyor.İnsanilişkilerizarargörüyor.
Kibirsahibiolankişibirişeiyibaşlayabilir,iyidevamedebiliramabirengellekarşılaştığızamanonu
aşacakkapasitesiyoksamahcupdurumadüşer.Hikâyedekifare"Deveninrehberlikkonusundabana
ihtiyacıvaronabuhusustayardımcıoluyorumamabenimdegücümünsınırlanvar.Şuanrehberlik
vazifemiiyiyapıyorumamaşartlardeğişirsegücümüaşandurumlarlakarşılaşabilirim"diye
düşünseydihaddinibilmişolurdu.Butavngösterebilseydi,ırmağınkıyısınageldiklerindedeveye"Seni
burayakadargetirdimamaburadasularbenimboyumuaşıyor.Karşıyanasılgeçebileceğimiz
konusundasennedüşünüyorsun?"diyesorabilirdi.Böyleliklearalarındakiilişkiyiegosavaşma
dönüştürmemişolurdu.Neyapacaklarınıdeveyesorsaydı,devemuhtemelen"Binhörgücüme,
geçelim"derdivesorunortadankalkmışolurduamamaalesefkibirhastalığıolanlar,sormaktan
kaçınırlar.
Buradakibirincilproblem,fareninkibrinedeniylesorusormayıeksiklikolarakgörmesidirkibu
büyüklükhastalığıdır.Kendiniolduğundanbüyükgörmekyerineeksikliklerinigörebilseböylebir
sorunlakarşılaşmayacak.Farebilgisisayesindedeveyerehberliketmiyordasankikraledasıylatüm
gücüveyetkiyikendindegörüyor.Belkimantıksalzekâsıyüksek,sosyalzekâsıfenadadeğilama
vicdanîzekâsıdüşükolduğuiçinkendiniolduğundanbüyükgörüyor.
Buhikâyedefareninaklıvezekâyı,devenindegücüsimgelediğimdüşünürsek,zekânınherzamantek
başmaişeyaramadığı,güçlebirleşmediğikimidurumlardaçokdabirşeyifadeetmediğişeklindebir
analojiortayaçıkabilir.Hikâyedeanlatılmakistenen,gücüntekbaşmaamacagötürmeyeceğiama
sadeceakimdayeterliolmadığıdır.Deveninbedenselzekâsı,farenindemantıksalzekâsıöne
çıkmıştır.İkisiancakbirbirinitamamlayarakyoladevamedebilirler.Yanihiçbirisadecekendine
güvenerekhareketetmemelidir.Zatenbilgelikdefarklımeziyetlerinbirliktekullanılmasıylaortaya
çıkar.
Sonuçolarak,farenekadarkendinibeğenmişliketsededevehoşgörüvebağışlayıcılıközelliğimöne
çıkararakerdemlibirdavranışgöstermiştir.Fareyidereninömürtarafındabırakmakyerineonu
affederekyollarınadevametmeyiteklifetmiştir.Bizlerdebazenbirlikteuğraşiçindeolduğumuz
insanlartarafındanhaksızlığauğrayabilirizancakbazıhatalarıhoşgörmekhatayapanındersalmasına
nedenolabilir.Böylelikleherikitarafdazarargörmekyerineüzerindeçalıştıklarıişlerini
tamamlayabilir.
Mesnevi'denSöz
Yükünüherkeseyükleme,kendineyükle.Başolmayıisteme,yoksullukdahaiyidir.
Halkınboynunabinmedeayaklarınanikrisilletigelmesin.(VI,.328-329)
SEKİZİNCİADIM:SEBATLILIK
Dürtülerikontroledebilme,almankararlanuygulayabilme,aktifsabır,meditatifbireylemolarak
sabır,harekethâlindesabırçalışmalanyapılır.Kararverilenişi/görevibırakmama,işindevamıve
sürekliliğiiçinçabaharcamabecerilerininkazandmlmasıhedeflenir.Engellererağmenhedefe
yürüyebilmeyeteneğigeliştirilir.
HİKÂYEKerpiçÖyküsü
Susuzluktanyüreğiyananadam,ırmağınkıyısındakiyüksek,kerpiçduvaraoturmuştu.Sudançıkan
balıknasıltekraronakavuşmakiçinçırpınırsa,adamdasuyaulaşmakiçinöyleuğraşıyordu.Nevarki
duvaryüksekti,nekadarçabalasadayetişmesiimkânsızdı.
Oturduğuduvarmkerpiçlerinediktigözünü.Haylinemliveyıpranmışlardı.Epeyuğraştıktansonra
birinisökmeyibaşardı.Alıpsuyaattı.Çıkanses,kulağınabirgözedençıkansuyunsesigibigeldi.
Sevgilinintatlısesigibi,sarhoşediciydi.
Başkabirkerpiçkopardı,attısuya.Sesikeyifledinledi.Birkerpiçdahasöktü...Birdaha,birdaha...
Derkenişincoşkusunakaptırarakkendinihızlandı.Attıkça,susanki:"Banabukerpiçleriatarakneelde
edeceğinisanıyorsun?"diyesoruyordu.
Adam,suyaseslenerek:
"İkiyararıvar"dedi."Birisusuzluktankavrulanyüreğimiserinletiyor.Sesin,tıpkı
İsrafil'insesinebenziyor.Ölülerinbilecanlandığıvekulakverdiğisese.Subekleyenbitkilerin,otların
veçiçeklerinsıcakyazgünlerindeduyduklarıveyağmurumüjdeleyengökgürültüsüne...Diğerfaydası
ise,koparıpattığımherkerpiç,benisanabirazdahayakınlaştırıyor."
KaçınılmazDurumlardanTatAlabilmek
Hikâyedekişiamacaulaşmakiçinçabalıyor.Kerpiçlerisökmesionuhedefeyaklaştırıyor.Adamaym
zamandabunueğlencelihâlegetirmeyibaşanyor.Eğerönünüzdebirengel,zorlukvarsaonuaşmak
içinyaptığınızşeylerieğlencelihâlegetirmeninyolunubulursamzsadecehedefeulaşmaklakalmaz,ek
kazançlardaeldeedersiniz.Hedefeyürürkenyapılmasıgerekenleriöfkeyleyerinegetirmektense,
kişininkendinirahatlatan,ferahlatanyollarbulmasıhemyolunzevkleyürünmesinisağlar,hemde
hemdebudahagüvenlibirdavranıştır.Kişibiryandanruhenrahatlarkenbiryandandasonucaadım
adımyaklaşmışolur.
Mesnevi'denSözAçlığasabredersin,adı"oruç"olur.
Acıyasabredersin,adı"metanet"olur.
İnsanlarasabredersin,adı"hoşgörü"olur.
Dileğesabredersin,adı"dua"olur.
Duygularasabredersin,adı"gözyaşı"olur.
Özlemesabredersin,adı"hasret"olur.
Sevgiyesabredersin,adı"AŞK"olur.
DOKUZUNCUADIM:YARDIMSEVERLİKVEİŞBİRLİĞİKişininbaşkainsanlarlaortakamaçlar
doğrultusundaişbirliğiyapmaktanzevkduyması,yardımseverlikveişbirliğininöneminikavraması
amaçlanır.Farklıkişiliklerinaymamaçiçinbirlikteçalışabilmesi,birlikteyaşamabilincikazandırılmaya
çalışılır.
HİKÂYECömertŞeyhÖyküsüCömertbirşeyhvardı.Büyükmiktarlardaborçlamryoksullaradağıtırdı.
Yineborçilebirtekkeyaptırdı,malımülküneyivarsaAllahyolunavermişti.Allahdaonunborçlarım
ödemesinisağladı.
Şeyhböylecehayatımsürdü,hepborçaldıveyoksullaradağıttı,ömrününsonunaerdi.Hastalandı.
Borçluolduğukişilergelipetrafındatoplandılar.Hepsiüzgünveumutsuzdu.Şeyhonlara,"Allah'ınbeş
yüzdinarbulmayagücüyetmezmisanki?"
diyordu.
Osıradadışarıdanhelvasatanbirçocuğunsesigeldi.Şeyh,hizmetçisinebütünhelvalangizlicegidip
satmalmaşımsöyledi.
"Alacaklılarhelvayıyiyincebelkiacıacıbakmaktanvazgeçerler"diyedüşündü.Hizmetçigizlicegidip
çocuğunbütünhelvasımyanmdinaraaldı.GetiripŞeyh'in
önünekoydu...
"Buyurun..."dediŞeyhalacaklılara."Şugüzelhelvayıyiyin."
Herkeshelvayıyediktensonraçocukdakabınıalıpparasınıistedi.
Şeyh:
"Paranıverecekgücümyok,borçiçindeyüzüyorumben"deyince,çocukağlamaya
başladı:
"Şimdibenustamanesöylerim?!"diyesaatlerceağladı.Busıradapekçokkişiçocuğunbaşına
toplanıyordu.AlacaklılardaŞeyhekızgındı.
"Bizeyaptığınyetmiyormuşgibibuçocuktanneistedin!"diyeçıkışıyorlardı.
Şeyhbütünbunlarınhiçbirisinealdırışetmiyordu.Orayagelenlerdenbirkaçakçetoplansaydıçocuğun
parasıödenirdi,amaŞeyhinhimmetibunadaizinvermemişti.
Hiçkimseçocuğabirşeyvermedi.
İkindivaktindehizmetçielindebirtabaklaçıkageldi.Şeyhinhaliniduyanbiryücekişionaarmağan
göndermişti.Tabağınbirtarafındabeşyüzdinar,biryanındadayarımdinarduruyordu.Bukerameti
görenherkesferyatedipşeyhtenözürlerdilemeye
başladı.Şeyhonlara:
"Bütünsöylediklerinizisizehelalettim.Butabağınsırrınagelince,onuAllah'tandiledim.Odabana
doğruyolugösterdi.Evet,yarımdinarazbirmiktar,amaelegeçmesiçocuğunağlamasınabağlı.O
çocukağlamadanmerhametdenizicoşup
köpürmez"dedi.
YardımlaşırkendeKulHakkı
Mevlana'danduygusalzekâbecerilerindenyardımlaşmagibibirsosyalduyguyuanalizedecekbir
hikâyebu.Onlarcamesajmdançıkardığımbazılarınıaktarmakisterim.
Birincisibaşkalarınınparasıilesadakavermeninrisklerinedikkatiçekiyor.İyiniyetveşahsimenfaat
peşindekoşmadanyardımetmedavranışınınerdemolduğunuancakkulhakkınıgözönüne
tutmamanınbirbedeliolduğunuvurguluyor.Karşısındaalacaklılarıdizilmiş,birçocuğubilealacağım
veremediğiiçinağlatanşeyhmodelidikkatçekiyor.Butarzdavranışlarinsanıdinideğerlerden
uzaklaştım.
Şeyhbunubilmiyormuydu?Evet,biliyordu;bilerekböyledavrandı.ÇünküAllah'ınmerhametimcelp
etmeninyollarımdabiliyordu.
Hikâyedeikinciolarakyardımlaşmakültürütanımlanıyor.Günümüzdesosyalbağlarzayıfladığıiçin
insanlaryardımsızvekorumasızkalıyor.Oysatoplumsadecegüçlü,varlıklıvesağlıklıbireylerden
oluşmuyor.Hastalar,zayıflar,yaşlılar,çocuklar,özürlülersosyalyapınınüretmeyenkatmanlarıdırve
ancakyardımlaşmakültürüilebukişilereçıkarbeklentisiolmadanyardımedilebilir.Mevlanabu
hikâyeilesosyalhastalığınarkasındabencillikolduğunugöstermekistemiş.
Kendimenfaatinisıfırlamanınbirincişartolduğuböyledurumlardaikincişartdayolveyöntemin
bilinmesiileamacaulaşılabileceğidir.Beşyüzdinaröncekiborçlarmkarşılığı,yarımdinardaAllah'ın
merhametimçekençocuğunağlamasınınkarşılığıdır.Mevlanaikiaynolayıayrıştırarakdüşünmemizi
istiyor.
Birbinayagirmekistediğinizdekapı,pencere,baca,mahremodalarıbilmeklebirlikteanahtarımızında
olmasıgerekir.Allah'ınyardımımçekebilmekiçindehangiyolveyöntemiuygulamamızgerektiğim
bilmeliyiz.OturupsadecebiryakarışlabeklemeyedeğilAllah'ınmerhametinidavetedecekyöntemler
geliştirmemizevurguyapanşahanebirhikâye.
Mesnevi'denSöz
Duvarlarınyardımıolmasaevler,ambarlarneredenmeydanagelirdi?Herduvarbirbirindenaynolsa
tavan,havadanasılolurdadireksiz,dayanaksızdurur?
(VI,519)
ONUNCUADIM:UZLAŞMACILIKDemokratikişleyiş,otoritervetotalitertutumlarçalışılır.Adil
paylaşımınönemiözgürlüğünyeteneklerigeliştiricietkisi,çatışmayanedenolandurumları
tanımlama,ikitarafındaistekveihtiyaçlarınıbelirleme,karşılıklıihtiyaçlarıdikkatealaraköneriler
oluşturma,ikitarafiçindeuygunolançözümönerileriniseçme,kararverilençözümdekiminne
yapacağımbelirleme,işbölümüyapmabecerilerihedeflenir.Sorundeğilçözümodaklıdüşünebilme
çalışılır.
HİKÂYE
FilÖyküsü
ÖmründehiçfilgörmemişolanHintliler,meraklaahırakoştular.İçerisikaranlıktı,
kimsebirşeyseçemiyordu.Hayvanadokunuyor,anladığıgibitarifediyorduherkes.
Biri,hortumunututarak:
"Filbirborudur"diyordu.
Birdiğeri,kulağınadokunarak:
"Hayır!"diyordu."Filbiryelpazedir."
Birbaşkası,ayağınatutunarak:
"Birsütun..."diyordu."Kocamanbirsütunabenziyor."
Öteki,sırtınıelleyerek:
"Filtahtgibidir"diyordu.
Herkes,dokunduğuyerinegöretarifettifili.Birininniteleyişidiğerinitutmadı.
HazretiMevlana'nınçokbilinenbuhikâyesiçokvurucuvesarsıcıbilgileribizehatırlatıyor.
Uzlaşmacılığıntemelşartlarındanbiriolan"alüboyutludüşünme"ilkesinevurguyapıyor.
Bugün"Mediyatörlük"adıaltındaarabuluculukveanlaşmazlıkçözümükonulanüniversitelerde
anabilimdalıolarakkabuledildiveyükseklisansalanıolaraktanımlandı.Dünyaparlamentolannda,
hukukanlaşmalıklanndasulhhukukmahkemelerindenönceuzmanlarcataraflarıuzlaştırmaiçin
arabuluculukyasataslağıhazırlanıyor.
Birey-bireyarasmdayahutdevlet-bireyarasındayaşanansorunlardaveyaaileiçianlaşmazlıklarda
görevtammıyapılmışuzmanlarınyetiştirilmesindekullanılanikitemelilkeşunlardır.
1-Büyükfotoğrafıgörmek,
2-Algıileolguyukanştırmamak.
İnsanilişkilerindeilişkiyönetimiuzmanlarışusonucuçokiyibilirler."İletişimçatışmalannın%70-80i
yanlışbilgi-verinedeniylebaşlarvesürerancak%20-30'ukasıtvekötüniyettenkaynaklanır."
Kübünaltıyüzünebakmakolarakdatanımlanan"altıboyutludüşünce"degeçmiş,gelecek,güçlü
yönler,zayıfyönler,imkânlarvefırsatlarıanlayabilmekiçinfilintamamımgörmekgerekmektedir.
Filinkulağımyelpazesananinsanafilianlatamayız.ÂşıkVeysel"Kurtlakuzuaymdilikonuşsahiç
kavgaederlermiydi?"diyor.KurtlakuzununDNA'lanbunaizinvermiyorancakinsanakavramsal
düşünme,teoriüretme,sembolikvesoyutdüşünmeinsanaözellikleriverilmiş.Akılcihazım
kullanmayaninsanahmakolmaklakalmazhayvandandadahadüşükseviyeyesukuteder.
Küçükinsanlarbüyükolaylananalizedemezler.Kendialgıladıklarınıolguzanneden,busebepleeşini,
komşusunuöldüreninsanlar,savaşçıkaransiyasetçilerkeşkeMevlana'yıokuyabilselerdi.
SONSÖZ
GünümüzinsanınınarayışlarınaMevlanareçeteleri...
Çağımızınnörotikinşamtasavvufunvaatettiğiniarıyorfarkındadeğil,
ÇağımızınnörotikinşamMevlana'nınsunduğuvaroluşçözümlerimarıyorfarkındadeğil,
ÇağımızınnörotikinşamacılaraMevlana'nınsunduğuçözümüanyorfarkındadeğil,
Günümüzüntedirgininşammanevibirrönesansanyorfarkındadeğil,
Günümüzünendişeliinşamsemaviöğretilerinvaatettiğigüvenlilimanıarıyorfarkındadeğil,
GünümüzünkaygılıinşamMevlana'dasembolleşenteselligücünüanyorfarkındadeğil,
GünümüzünbunalımlıinşamvaroluşkrizindeveanlamarayışındaMevlana'dasimgeleşenyaşam
felsefesinianyorfarkındadeğil,
GünümüzünkaygılıinşamMevlana'dauygulamayageçmişkişiselkoçluğuanyorfarkındadeğil,
Günümüzünilkesizsiyasetisiyaseteahlakkatanbilgelikdeğerlerinianyorfarkındadeğil,
Günümüzünkapitalistsistemiticareteahlakkatankadimbilgeliğiarıyorfarkındadeğil...
"Nasılyaşarsamhemmutluhemdebaşarılıolurum?"diyorsamzHz.Mevlana'yasunmayaçalıştığım
gözlebakınızdiyorum.
EnsonsözüdeMevlana'yabırakalım.
"Hayattaneöğrendimbilmekistersen"dervedevamederMevlana...
Sonsuzbirkaranlığıniçindendoğdum.İşığıgördüm,korktum.Ağladım.
Zamanlaışıktayaşamayıöğrendim.
Karanlığıgördüm,korktum.
Güngeldisonsuzkaranlığauğurladımsevdiklerimi...
Ağladım.
Yaşamayıöğrendim.
Doğumun,hayatınbitmeyebaşladığıanolduğunu;
Aradakibölümün,ölümdençalınanzamanlarolduğunuöğrendim.
Zamanıöğrendim.
Yarıştımonunla...
Zamanlayarışılmayacağım,zamanlabarışılacağını,zamanlaöğrendim...
İnsanıöğrendim.
Sonrainsanlarıniçindeiyilervekötülerolduğunu...
Sonradaherinsanıniçindeiyilikvekötülükbulunduğunuöğrendim.
Sevmeyiöğrendim.
Sonragüvenmeyi...
Sonradagüveninsevgidendahakaimolduğunu,
Sevginingüveninsağlamzeminiüzerinekurulduğunuöğrendim.
İnsanteniniöğrendim.
Sonrateninaltındabirruhbulunduğunu...
Sonradaruhunaslındateninüstündeolduğunuöğrendim.
Evreniöğrendim.
Sonraevreniaydınlatmanınyollarımöğrendim.
Sonundaevreniaydınlatabilmekiçinönceçevreniaydınlatabilmekgerektiğiniöğrendim.Ekmeği
öğrendim.
Sonrabarışiçinekmeğinbolcaüretilmesigerektiğini...
Sonradaekmeğihakçaüleşmenin,
Bolcaüretmekkadarönemliolduğunuöğrendim.
Okumayıöğrendim.
Kendimeyazıyıöğrettimsonra...
Vebirsüresonrayazı,kendimiöğrettibana...
Gitmeyiöğrendim.
Sonradayanamayıpdönmeyi...
Dahadasonrakendimerağmengitmeyi...
Dünyayatekbaşınameydanokumayıöğrendimgençyaşta...
Sonrakalabalıklarlabirlikteyürümekgerektiğifikrinevardım.
Sonradaasılyürüyüşünkalabalıklarakarşıolmasıgerektiğineinandım.
Düşünmeyiöğrendim.
Sonrakalıplariçindedüşünmeyiöğrendim.
Sonrasağlıktıdüşünmeninkalıplarıyıkarakdüşünmekolduğunuöğrendim.
Namusunöneminiöğrendimevde...
Sonrayoksundannamusbeklemeninnamussuzlukolduğunu;
Gerçeknamusun,günahelininaltındayken,günahaelsürmemekolduğunuöğrendim.Gerçeği
öğrendimbirgün...
Vegerçeğinacıolduğunu...
Sonradozundaacının,
Yemeğeolduğukadarhayatadalezzetkattığınıöğrendim.
Hercanlınınölümütadacağım,
Amasadecebazılarınınhayatıtadacağımöğrendim.
Dostlarım,
Bendostlarımınekalbimlenedeaklımlaseverim.
Olurya...
Kalpdurur...
Akılunutur...
Bendostlarımıruhumlaseverim.
Onedurur,nedeunutur...
KAYNAKLAR
1.AaronT.Beck,M.D.,JudithS.Beck,Ph.D.PersonalityBeliefQuestionnaire(PBQ),1995Türkçe
Versiyon:M.H.Türkçapar-SametKöse2003.
2.Anthony,Strano;BatılıZihinİçinDoğuluDüşünceler,AltınYayılan,2006.
3.Can,Şefik;MesneviTercümesi(1-6cilt),ÖtükenNeşriyat,2011.
4.Cloninger,Robert.C.;FeelingGood,TheScienceofWell-Being,OxfordUniversityPress,2004.
5.ElifOnur*,MichaelJ.Sheridan**,IsaoFukunishi***,ThomasN.Wise****,TheRevised
EmotionalIntelligenceScale:CrossCulturalValidationinATurkishPsychiatric,OutpatientCohort,
*DokuzEylülUniversity,**GeorgeWashingtonUniversity,InovaFairfaxHospital,***TokyoInstitute
ofPsychiatry,****JohnsHopkinsUniversity,InovaFairfaxHospital.
6.Karaköse,Ş.,Karaköse,R.;MevlanaveRuhsalTerapiler,YediverenYayınlan2011.
7.Klein,Stefan;TheScienceofHappinessHowOurBrainMakeUsHappyandWhatWeCanDo
ToGetHappier,2002.
8.LarryF.Sine,Ph.D.,SilkeVogelmann-Sine,Ph.D.OriginallyDeveloped10/95andRevised
5/96,6/97,8/97.NCQ-IF(NegativeCognitionQuestionnaire-InitialForm-NKÖ(NegatifKognisyon
Ölçeği),ListofNegativeCognitionandAdaptedProcedureForEvaluatingIncidentsFromAppendixA
inShapiro,F.(EyeMovementDesensitizationandReprocessing:BasicPrinciples,Protocolsand
Procedures.NewYork:GuildPress).
9.Marinoff,Lou;FelsefeTerapisi,Prozac71BırakEflatunaBak,Çev.ErhanSökmen,Gendaş
KültürYay.2004.
Recommended