View
4
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD)
Eurasian Journal of Researches in Social and Economics (EJRSE)
ISSN2148-9963 wwwaseadcom
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
TUumlRKİYErsquoDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ BUumlYUumlME VE
KARBON EMİSYONU İLİŞKİSİ
Tuumlrker BATMAZ1
Huumlseyin Naci BAYRACcedil2
Mustafa GUumlLLUuml3
OumlZET
Yenilenebilir enerjinin kullanımı karbon emisyonunun azaltılması ve ekonomik buumlyuumlmede oumlnemli bir
rol oynamaktadır Tuumlrkiye yenilenebilir enerji kaynakları bakımından oumlzellikle hidrolik enerji ruumlzgar enerjisi
guumlneş enerjisi ve jeotermal enerji kaynakları bakımından buumlyuumlk bir potansiyele sahip bir uumllkedir Aynı zamanda
fosil yakıtlarla karşılaştırıldığında yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen enerjinin ccedilevresine yaymış
olduğu karbon emisyonu da duumlşuumlk seviyelerdedir Bu ccedilalışma Tuumlrkiyersquode yenilenebilir enerji kaynaklarının
kullanılmasıyla karbon emisyonu arasındaki ilişkiyi belirlemek ve yenilenebilir enerjinin kullanılmasıyla
ekonomik buumlyuumlme arasındaki ilişkiyi eş buumltuumlnleşme ve Granger Nedensellik testiyle analiz etmeyi amaccedil
edinmiştir Konuyla ilgili Tuumlrkiyersquoye ait istatistiki veriler Duumlnya Bankasının veri tabanından alınmış olup
incelenen doumlnem 1985-2014 yıllarını iccedilermektedir Ekonometrik analiz sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode karbon
emisyonu ile ekonomik buumlyuumlme arasında doğrusal bir ilişki bulunmazken doğrusal olmayan bir eş buumltuumlnleşme
ilişkisi tespit edilmiştir Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode ekonomik buumlyuumlme ile karbon emisyonu arasında doğrusal
olmayan uzun doumlnemli pozitif bir ilişkinin mevcut olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
Anahtar Kelimeler Enerji Tuumlketimi Karbon Emisyonu Ekonomik Buumlyuumlme Granger Nedensellik
Tuumlrkiye
THE RELATIONSHIP BETWEEN RENEWABLE ENERGY SOURCES CARBON
EMISSIONS AND ECONOMIC GROWTH IN TURKEY
ABSTRACT
Renewable energy plays a crucial role in increasing economic growth while reducing carbon emissions
Turkey is a big and important country with regard to hight potential at hydraulic energy wind energy solar
energy and geothermal energy resources At the same time compared with fossil fuels the energy obtained from
renewable energy sources at low levels of carbon emission that extends to the environment The aim of this study
is to examine the interaction between renewable energy consuption economic growth and carbon emissions for
selected Turkey For this aim cointegration and Granger Causality tastes used in this study Related to the
statistically dates taked of World Bank database The period of dates incluading 1985-2014 According to the
results of the econometric analysis there was no linear relationship between carbon emissions and economic
growth in Turkey but a nonlinear cointegration relationship was determined Accordingly we can say that there
is a nonlinear significant positive relationship between carbon emissions and economic growth for the long term
in Turkey
Keywords Energy Consumption Carbon Emissions Economic Growth Granger Causality Turkey
1 Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Doktora Oumlğrencisi turkerbtmzgmailcom 2 Dr Oumlğr Uumlyesi Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi nbayracoguedutr 3 Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Doktora Oumlğrencisi mustafagulluhotmailcom
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
646
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
GİRİŞ
Yenilenemeyen fosil temelli enerji kaynaklarının guumlnden guumlne tuumlkendiği ve artan
enerji talebini karşılamasının da zorlaştığı guumlnuumlmuumlzde artan enerji talebini fosil kaynaklı
enerjiler yerine ccedilevre dostu yenilenebilir kaynaklardan temin etmek daha rasyonel bir tercih
olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde fosil temelli enerji kaynaklarına bağımlı yapı ve bunların
kullanımının yenilenebilir enerji kaynaklarına goumlre daha baskın olduğu aşikacircrdır Bu durum
beraberinde fazla emisyonlara ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadır
Ccedilevresel konulara artan farkındalık ile birlikte fosil yakıtların ccedilevreye verdiği negatif
dışsallığı azaltmak isteyen oumlzellikle gelişmiş uumllkeler yenilenebilir enerji kaynaklarını tercih
etme noktasında diğerlerine nazaran daha istekli ve ccedilalışkan goumlruumlnmektedirler (Cristobal
2011) Bu artan bilinccedil yenilenebilir enerji kaynaklarına olan yatırımları da desteklemekte ve
devletlerin bu konuda gerek kendisi gerekse oumlzel sektoumlruuml destekleyen yardımıyla yenilenebilir
enerji kaynaklarına youmlnelim hızla artışa geccedilen bir grafik ccedilizmektedir Bu bakımdan
Tuumlrkiyersquonin jeopolitik konumu sayesinde birccedilok accedilıdan diğer uumllkelerden daha avantajlı bir
yapıda olduğunu goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Uzun kıyı şeritleri guumlneş alabilen uzun guumln sayısı ve
su kaynakları uumllkemizi yenilenebilir enerji kaynakları bakımından zenginleştiren
faktoumlrlerdendir Gerek devlet gerekse oumlzel sektoumlr yatırımlarıyla uumllkemizde de 2023 hedefleri
doğrultusunda fosil yakıt tuumlketimini azaltarak yenilenebilir ccedilevre dostu enerji tuumlketimi ve bu
kaynaklardan enerji uumlretimini arttırmaya youmlnelik faaliyetler her geccedilen guumln artmaktadır
Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode karbon emisyonu buumlyuumlme ve yenilenebilir enerji arasında
bir nedensellik ilişkisi olup olmadığı Granger Nedensellik testi uygulanarak analiz edilecektir
Bu amaccedilla 1985-2014 doumlnemi Duumlnya Bankası (World Bank) yıllık verileri kullanılarak analiz
gerccedilekleştirilecektir Tuumlrkiyersquode bu yıllar arasındaki yenilenebilir enerji kaynaklarıyla enerji
uumlretimi ile buumlyuumlme arasında bir ilişkinin olup olmadığı karbon emisyonlarının yenilenebilir
kaynakların kullanılmasıyla uumlretilen enerji arasındaki ilişki olup olmadığı test edilerek
accedilıklanmaya ccedilalışılacaktır
Bu amaccedil doğrultusunda ccedilalışma giriş boumlluumlmuumlyle birlikte toplamda beş boumlluumlmden
oluşmaktadır Ccedilalışmanın ikinci boumlluumlmde yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) ile ilgili
olarak buguumlne kadar yapılmış olan ampirik literatuumlre yer verilmiştir Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde
Tuumlrkiyersquode yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli ve guumlnuumlmuumlze kadar izlenen politikalara
değinilmiştir Doumlrduumlncuuml boumlluumlmde ccedilalışmada kullanılan ampirik model youmlntem ve veri seti
hakkında bilgiler yer almakta Beşinci boumlluumlmde ise Tuumlrkiyersquode hidroelektrik dışındaki
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi ile karbon emisyonu ve buumlyuumlme oranları
arasındaki nedensellik ilişkisinin ekonometrik analizi ve elde edilen bulgular accedilıklanarak
sonuccedil boumlluumlmuumlyle de ccedilalışma sonlandırılmıştır
1 AMPİRİK LİTERATUumlR
Ekonomik buumlyuumlmeyi oumlnemseyen uumllkelerin bu hedeflerini gerccedilekleştirebilmeleri iccedilin
bulundukları ccedilevreye de oumlnem vermeleri gerekmektedir ldquoDuumlşuumlk Karbon ve Yeşil Buumlyuumlmerdquo
kavramına olan ilginin her yıl bir oumlnceki yıla goumlre artış goumlstermesinin nedeni de budur
(Hwang ve Yoo 2014) Mevcut yenilemez enerji kaynaklarının daha fazla kullanılması iklim
değişikliklerine neden olan sera gazlarının daha da artacağı anlamını taşımaktadır Tuumlm
duumlnyada sera gazının 76rsquosını CO2 oluşturmakta ve bu gazın en oumlnemli kirletici gaz olduğu
da bilinmektedir (International Energy IEA 2012) 1997 yılında Kyoto Protokoluuml sonrasında
duumlnyada fosil yakıtların yerine yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına daha fazla oumlnem
verilmeye başlanmıştır Bu nedenle araştırmacıların da yenilenebilir enerji kaynaklarının
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
647
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
tuumlketilmesiyle ekonomik buumlyuumlme ve CO2 arasındaki nedensellik ilişkisini ampirik olarak
inceleyen ccedilalışmalara yoğunlaştıkları goumlruumllmektedir Bu ccedilalışmalara Omri vd(2015) Jebli ve
Youssef (2015) Jaforullah ve King (2015) Apergis ve Payne (2014) Sebri ve Ben-Salha
(2014) Shafiei ve Salim (2014) Lin ve Moubarak (2014) Boumlluumlk ve Mert (2014) Zeb vd
(2014) Al-Mulali vd(2013) oumlrnek olarak goumlsterilebilmektedir Yapılan bu ccedilalışmalar
incelendiğinde her bir ccedilalışmada kullanılan veriler uumllkeler ve uumllke sayıları goumlz oumlnuumlnde
bulundurulan doumlnemler kullanılan ekonometrik testler ve modeller ile birlikte elde edilen
bulgularında nispeten birbirinden farklılıklar goumlsterdiği anlaşılmaktadır
Ccedilalışmayla doğrudan ilgili olup gerek Tuumlrkiye ve gerekse duumlnyanın farklı
boumllgelerindeki uumllkelere uygulanmış olan ve farklı doumlnemleri iccedileren yenilenebilir enerji
kaynaklarının kullanımıyla ekonomik buumlyuumlme arasındaki ilişkiyi accedilıklayan diğer bazı
ccedilalışmalardan da benzer sonuccedilların elde edildiği goumlruumllmektedir Bu ccedilalışmalardan Apergis vd
(2010) yapmış oldukları Panel Buumltuumlnleşme Panel Nedensellik Panel Hata Modeli ile uumllkelerin
ekonomisinde meydana gelen buumlyuumlme ile yenilenebilir enerjinin tuumlketilmesi arasında ccedilift
youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi tespit etmiştir Buumlyuumlkyılmaz ve Mert (2010) Tuumlrkiyersquonin 1960-
2010 doumlnemini kapsayan verileri kullanarak ekonomik buumlyuumlme ile yenilenebilir enerji
kaynaklarının tuumlketilmesi arasında ccedilift youmlnluuml nedensellik ilişkisi bulmuşlar Yine farklı uumllkeler
iccedilin farklı araştırmacılar tarafından yapılan diğer ccedilalışmalarda da ekonomik buumlyuumlme ile
yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve karbon emisyon arasındaki ilişkiyi accedilıklayan
bir ccedilok ccedilalışmada da benzer sonuccedilların elde edildiği goumlruumllmuumlştuumlr (Oumlzşahinvd 2016 113)
Benzer ccedilalışmaları Menyah Wolde ve Volde Rufeal (2010) Pao ve Fu (2013) Bloch
vd(2015) Bakırtaş ve Ccediletin (2016) ve Bhattacharya vd(2016)rsquonın yaptıkları goumlruumllmektedir
Inglesi-Lots (2016) ccedilalışmasında OECD uumlyesi otuz doumlrt uumllkenin 1990-2010 doumlnemini
kapsayan verilerini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak bu uumllkelerin ekonomik buumlyuumlmelerinde meydana
gelen artışlarla yenilenebilir enerji tuumlketimi arasındaki ilişkiye Eşbuumltuumlnleşme Panel
Havuzlanmış Tahmin Hausman Testi uygulamış ve yenilenebilir enerji tuumlketiminin
artmasının uumllkelerin ekonomik buumlyuumlmeleri uumlzerinde pozitif ve anlamlı bir etki oluşturduğunu
tespit etmiştir
2TUumlRKİYErsquoDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI POTANSİYELİ
VE POLİTİKALARI
Uluslararası Enerji Ajansına goumlre yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) şu şekilde
tanımlanmaktadır ldquoSuumlrekli yeniden doğan doğal suumlreccedillerden ortaya ccedilıkan değişik biccedilimlerde
doğrudan ya da dolaylı olarak guumlneş veya duumlnyamız iccedilinde meydana gelen ısıdan oluşan
guumlneş ruumlzgar biyoyakıt jeotermal hidroguumlccedil okyanus kaynakları ve yenilenebilir
kaynaklardan elde edilen hidrojenrdquo olarak tanımlanmaktadır (OECDIEA 2012) YEK
tanımından da anlaşılacağı gibi bu tuumlr enerjiler suumlrekli yeniden doğmakta ve doğal suumlreccedillerden
geccedilerek ortaya ccedilıkmaktadırlar Bu tuumlr enerjiler aynı zamanda ccedilevrede hava kirliliği asit
yağmurları kuumlresel ısınma ve iklim değişikliklerine neden olmamaktadırlar
Oumlzellikle 1980rsquoli yıllardan itibaren duumlnya genelinde kuumlresel ısınma ve iklim
değişikliklerinin goumlruumllmeye başlanması ciddi endişeleri beraberinde getirmiştir Bunun
nedenleri araştırıldığında ise bu durumda etkin rol oynayan faktoumlruumln fosil yakıt kullanımının
tuumlm duumlnya genelinde yaygınlık kazanmış olmasıdır (Akan vd 2015 16381 Altınkaya ve
Aslan 2015 395) Yapılan bilimsel ccedilalışmalara goumlre yeterince oumlnlem alınmadığı takdirde
kuumlresel ısınma ve iklim değişikliklerinin sera etkisiyle kuumlresel ccedilapta ısınmanın artacağını
2040 yılına kadar deniz seviyesinde bir metreye varan yuumlkselmenin oluşabileceğini ve bu
durumun duumlnyanın en buumlyuumlk ve en oumlnemli birccedilok şehrinin sular altında kalabileceği
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
648
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
şeklindeki goumlruumlşlerin yaygınlık kazandığı goumlruumllmekte (Keles ve Bilgen 2012 5200 Oumlzkaya
20162)
Diğer taraftan yenilenemeyensuumlrduumlruumllebilir olmayan enerjinin ise gerek maliyet
accedilısından gerekse iklim değişikliklerine neden olarak duumlnyanın geleceğini tehlikeye sokması
aynı zamanda kıt (nadir) olması nedeniyle (petroluumln 50 yıl doğal gazın ise 200 yıl iccedilinde
tuumlkenebileceğinin tahmin edilmesiyle) insanoğlu kendi geleceğini tehdit etmeyen temiz ve
daha duumlşuumlk maliyetli enerji kaynakları arayışına youmlnelmiştir Bu kapsamda ldquosuumlrduumlruumllebilirrdquo
olmakla birlikte duumlnyanın her boumllgesinde farklı oumllccedileklerde var olabilme oumlzelliğini taşıyan
ldquoyenilenebilir enerji kaynaklarınınrdquo daha fazla kullanılması iccedilin ccedilalışmalara hız verilmiştir
Bu tuumlr ccedilalışmaların tatmin edici duumlzeyde olmasa da 1980rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkiyersquonin de
guumlndeminde yer almaya başladığı goumlruumllmektedir
21 Tuumlrkiyersquonin Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Potansiyeli
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) bakımından oldukccedila zengin bir uumllke
olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizin sahip olduğu coğrafi konumu nedeniyle bu kaynaklarını
etkin kullanımı muumlmkuumlnduumlr (Yuumlksel ve Kaygusuz 20114133) YEK bakımından oumlnemli bir
potansiyele sahip olan Tuumlrkiye jeotermal potansiyeli bakımından Avruparsquoda 1 duumlnya
sıralamasında ise 7 sırada yer almaktadır (Satman 20073 Akccedilin 2015 16 Akyuumlz 2015
21) Bu enerji kaynağına ilave olarak hidroelektrik kaynaklarla birlikte ruumlzgar ve guumlneş
enerjisinin geliştirilmesi ve yaygın olarak kullanımı teşvik edilmeye başlanmıştır
Tuumlrkiye Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığırsquonın 2014 Aralık ayında yayımlamış
olduğu rapora goumlre (Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı)rsquona goumlre 2013- 2023 yılı
iccedilin yenilenebilir guumlccedil kapasitelerinin ve elektrik uumlretimlerinin artış hedefleri Tablo 1rsquode
sunulmuştur
Tablo 1 Eylem Planına Goumlre Yenilenebilir Enerji Kurulu Guumlccedil ve Elektrik Uumlretimi
(TUYEEP 2014)
Teknoloji
2013
Kurulu Guumlccedil
(MW)
2023
Artış()
2013
Elektrik Uumlretimi
(GWh)
2023
Artış()
Hidrolik 22289 34000 53 59420 91800 54
Ruumlzgar 2759 20000 625 7558 50000 562
Jeotermal 310 1000 223 1364 5100 274
Guumlneş 0 5000 - 0 8000 -
Biyokuumltle 224 1000 346 1171 4533 287
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016 Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilenebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye 2013 yılı itibariyle YEKrsquoden yeterince
yararlanamamıştır 2023 yılı eylem planına goumlre ise hidrolik enerjisinde 53 ruumlzgar
enerjisinde 625rsquolik jeotermalde 223rsquoluumlk biyokuumltlede 346rsquolık bir artışı
planlamaktadır Bu plana goumlre 2023 yılı itibariyle hidroelektrik kurulu guumlccedil kapasitesini 34000
MWrsquoa ruumlzgar enerjisini 20000 MW guumlneş enerjisi kullanım kapasitesini 3000 MW
jeotermal enerjisi kapasitesini 1000 MWrsquoa ccedilıkararak toplam elektrik uumlretiminin yaklaşık
30rsquonu yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılamayı hedeflemekte (Bobat ve Kaygusuz
2016 152) Ancak Tuumlrkiyersquonin 2016 Nisan sonu itibariyle elektrik enerjisi kurulu guumlcuuml
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
649
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
74627 MWrsquoa ulaşmış olup bu guumlcuumln iccedilinde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı hidrolik
enerjisi de dahil 40rsquoın biraz uumlzerinde seyretmektedir (Şekil 1a) Bu dağılımın iccedilinde
351rsquoi ile hidroelektrik enerjisi birinci sırada yer alırken 62rsquolik payla ruumlzgar enerjisi ikinci
sırada jeotermal enerji 06rsquolık payla uumlccediluumlncuuml sırada yer alırken guumlneş enerjisinin payı ise
05rsquolik bir oranla son sırada yer almaktadır Uumllkemizde guumlneş enerjisinden hali hazırda
yalnızca sıcak su elde etmek iccedilin yararlanılmakta olup başka amaccedillara youmlnelik kullanım henuumlz
soumlz konusu değildir
Diğer taraftan Tuumlrkiyersquonin sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeli
ise ccedileşitli senaryolara goumlre değişiklik goumlstermekte olup genel kapsamda 160000 GWh
hidrolik 48000 MW ruumlzgar 1520 kWhm2-yıl guumlneş 31500 MWt jeotermal 86 Mtep
biyokuumltle ve 15-20 Mtep biyogaz olarak hesap edilmiş (Bobat ve Kaygusuz 2016 152)
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji potansiyeli (Şekil 1b)rsquode goumlruumllduumlğuuml gibidir
Şekil 1(a)Yenilenebilir Enerjinin Kaynaklara Goumlre Dağılımı
Şekil 1(b)Yenilebilir enerji Potansiyeli
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Şekil 1brsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye oumlzellikle sahip olduğu hidroelektrik enerjisi
ruumlzgar enerjisi ve duumlnyanın en oumlnemli enerji kaynağı olan guumlneş enerjisi bakımından
potansiyel olarak oldukccedila iyi konumda olmasına rağmen (yıllık ortalama guumlneşlenme suumlresi
2640 saat (guumlnluumlk 72 saat) yıllık ortalama guumlneş radyasyon değeri 1311 kWhm2 (guumlnluumlk 36
kWhm2)rsquodir Ayrıca bu enerji kaynaklarından yeterince yararlanamadığı accedilıkccedila
goumlruumllmektedir (Toklu vd 2010)
22 Tuumlrkiyersquode Yenilenebilir Enerji Politikaları
Tuumlrkiye enerji kaynakları bakımından dışa bağımlı bir uumllke olup bu bağımlılık oranı da
her geccedilen guumln artış goumlstermektedir Uumllkemizde fosil enerji kaynaklarının rezervinin
arttırılması muumlmkuumln olmadığından dolayı yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelmek bu
konuda stratejiler geliştirmek ve en oumlnemlisi de istikrarlı hedefi ve amacı belirlenmiş enerji
politikalarını hayata geccedilirilmelidir Bu bakımdan uumllkelerin enerji politikası genel itibariyle
teknoloji ekonomi ve enerji ile ilgili tuumlm kararların alındığı kurumsal yapıdan oluşan kısa
doumlnemde arz talep dengesini sağlayan uzun doumlnemde ise konuyla ilgili planlama
faaliyetlerinin tuumlm detaylarını buumlnyesinde bulunduran bir politikadır (Bayraccedil 2009 18)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
650
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Ancak uumllkemizde yenilenebilir enerjiye youmlnelik izlenen politikalar incelendiğinde
beşinci beş yıllık kalkınma planında guumlndeme geldiği goumlruumllmektedir 1984 yılında yuumlruumlrluumlğe
giren bu kalkınma plan doumlneminde ise konuya ccedilok kısaca değinilmiş olup sadece bu tuumlr
kaynaklardan yararlanılması gerektiğine vurgu yapılmış Altıncı ve yedinci beş yıllık
kalkınma plan doumlnemlerinde ise başta hidrolik olmak uumlzere jeotermal ve guumlneş enerjisi gibi
yenilenebilir olan bu enerji kaynaklarından yararlanılması ve kullanımının yaygın hale
getirilmesi gereğine dikkat ccedilekilmiş Sekizinci beş yıllık kalkınma plan doumlneminde ise bu tuumlr
enerji kaynaklarının (YEK) duumlnyada Avruparsquoda kullanım durumları sağlanan teşvik ve
suumlbvansiyonlar ile ccedilevre uumlzerinde oluşturduğu etkilerin incelenmesi ve uumllkemizde de bu
kaynaklardan yararlanılabilmesi iccedilin yapılması gerekenler ve bundan boumlyle izlenecek
politikaların belirlenmesine kısaca vurgu yapıldığı goumlruumllmektedir (DPT 200118)
Yukarıda ifade edildiği doumlrt plan doumlneminde de (YEK)rsquoin kullanımına ilişkin ciddi bir
ccedilalışmanın yapılmadığı goumlruumllmektedir 2005 yılına gelindiğinde ise 10052005 Tarih ve
5346 Sayılı ldquoYenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Uumlretim Amaccedillı
Kullanımına İlişkin Kanunrdquoun ccedilıkartılmasıyla ilk ciddi ccedilalışmaların başladığı goumlruumllmekte
Ayrıca 29122010 tarihinde (YEK) ile ilgili bazı duumlzenlemeler yapılarak yeni bir doumlnem
başlamış Yapılan bu duumlzenlemeler iccedilinde bu alanlarda yatırım yapacaklara devlet teşvikleri
kaynak bazında ccedileşitlendirilmiş olup sağlanacak suumlbvansiyonların oranlarında da artışlar
oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelik kanunda 2011 yılı itibariyle ise yeniden
değişiklikler yapılarak yerli uumlretimin oumlzendirilmesi amacıyla yeni teşvik uygulamaları
başlatılmıştır Ayrıca lisanssız uumlretim konusu yeniden duumlzenlenmiş olup 2012 yılında da
Elektrik Uumlretim Anonim Şirketi (EUumlAŞ)rsquoa ait olan hidroelektrik santralleri oumlzelleştirilmiştir
2013 yılında 6446 sayılı elektrik piyasasına youmlnelik yasa yuumlruumlrluumlğe girmiş 2016 yılında ise
tam rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml piyasalara geccedililmesi planlanmıştır (Bobat ve Oumlzdemir
2016153) 1980 yılından itibaren yapılan tuumlm bu ccedilalışmaların sonucunda Tuumlrkiyersquonin
(YEK)rsquoten hidroelektrik ve yakacak amaccedillı kullanılan biyokuumltle kaynağı dışında toplam enerji
tuumlketimindeki payı 2006 yılı sonu itibariyle 1rsquoin altında gerccedilekleşmiştir (Bacak vd 2009
11)
3 AMPİRİK MODEL YOumlNTEM VE VERİ SETİ
Ccedilalışmada kullanılan model (1) norsquolu denklemde verilmiştir Oumlncelikle serilerin
varyansındaki değişmeyi yumuşatmak ve otokorelasyon olasılığına karşı koruyabilmek
amacıyla serilerin logaritmik doumlnuumlşuumlmleri alınma işlemleri gerccedilekleştirilmiştir ve serinin
kısaltmasının baş tarafına L harfi konularak belirtilmiştir (Dursun 2015 103)
119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)
31 Veri Seti
Veriler Duumlnya Bankası online veri tabanından alınmış olup Tuumlrkiye iccedilin 1985-2014
yıllarını iccedilermektedir Analizde kullanılan değişkenler (Tablo 2)rsquode sunulmuştur
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
651
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Tablo 2 Analizde Kullanılan Değişkenler
Değişken Accedilıklama Birimi Kodu
RNW Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimi
Milyon kWh EGELCRNWXKH
CO2 CO2 emisyonu Mt ENATMCO2EKT
GDP GSYH Milyon $ NYGDPMKTPCD
KaynakWorldbank2017
RNW verisi hidroelektrik enerji hariccedil aşağıdaki yenilenebilir kaynaklardaki elektrik
santrallerinden elde edilen toplam milyon kWh verisidir
Jeotermal
Guumlneş fotovoltaik
Guumlneş termal
Gelgit
Ruumlzgacircr
Enduumlstriyel atık
Belediye atığı
Birincil katı biyoyakıtlar
Biyogazlar biyogazoline biyodizeller diğer sıvı biyoyakıtlar
GDP verisi uumlretilen varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tuumlketilmesi iccedilin
kesinti yapmadan hesaplanan ekonomideki tuumlm uumlreticilerin uumlrettikleri uumlruumlnlere vergilerinin
eklenmesiyle elde edilen bruumlt katma değerin sabit 2010 ABD Doları tutarındaki karşılığıdır
CO2 verisi fosil yakıtların yakılması katı sıvı ve gaz yakıtlarının tuumlketilmesi sırasında
uumlretilen karbondioksit ve gaz parlamaları ccedilimento imalatından kaynaklanan ve enerji
kullanımı iccedilin yanan yağ koumlmuumlr ve gazdan odun ve atık maddeleri yakmaktan oluşan
karbondioksit emisyonlarının kt (Kiloton) verisinin milyon tonrsquoa doumlnuumlştuumlruumllmuumlş verisidir
(World Bank 2017)
32 Youmlntem
Ccedilalışmada Tuumlrkiye iccedilin ekonometrik youmlntem olarak zaman serileri analizi
kullanılacak olup bunlar iki aşamada incelenecektir Oumlncelikle zaman serisinin oumlzelliklerini
belirlemek ve durağanlığını test etmek amacıyla Birim Koumlk Testi uygulanacaktır İkinci
olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmak iccedilin Granger Nedensellik testi
uygulanacaktır
321 ADF Birim Koumlk Testi
Bir zaman serisinin durağanlılık durumunu kontrol etmek iccedilin literatuumlrde birim koumlk
testi kullanılmaktadır Genişletilmiş Dickey Fuller testi Dickey Fuller Testinin değiştirilmiş
bir versiyonu olup zaman serisi analizinde birim koumlk testleri iccedilinde en ccedilok kullanılan
testlerden biridir Herhangi bir zaman serisi verisinin ortalaması ve varyansı belli bir suumlre
boyunca sabit kalırsa sabit olduğu kabul edilmektedir
Bu testte T-testini zaman serisinde durağan olanı belirlemek iccedilin incelenen
değişkenin kritik bir değeri ile karşılaştırılmaktadır Hesaplanan test istatistiği farklı
anlamlılık seviyelerindeki kritik değerlerden daha kuumlccediluumlk ise bir birim koumlkuumln var olduğu boş
hipotez reddedilir Diğer bir ifadeyle hesaplanmış ADF test istatistiğinin mutlak değeri farklı
anlamlılık seviyelerindeki mutlak kritik değerlerden daha buumlyuumlktuumlr (Biswal ve Barik 2017)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
652
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine
uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise
∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)
Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında
∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)
(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır
Eğer model sabit terimli ve trendli ise
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)
(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise
denklem
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)
şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented
Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)
322 Granger Nedensellik Testi
Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan
testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla
oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden
bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu
sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada
birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi
uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır
4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR
41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi
Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak
kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları
Tablo 3rsquote sunulmuştur
Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli
LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)
LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)
LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)
Test Kritik Değerleri
1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323
5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580
10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
646
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
GİRİŞ
Yenilenemeyen fosil temelli enerji kaynaklarının guumlnden guumlne tuumlkendiği ve artan
enerji talebini karşılamasının da zorlaştığı guumlnuumlmuumlzde artan enerji talebini fosil kaynaklı
enerjiler yerine ccedilevre dostu yenilenebilir kaynaklardan temin etmek daha rasyonel bir tercih
olmaktadır Guumlnuumlmuumlzde fosil temelli enerji kaynaklarına bağımlı yapı ve bunların
kullanımının yenilenebilir enerji kaynaklarına goumlre daha baskın olduğu aşikacircrdır Bu durum
beraberinde fazla emisyonlara ve ccedilevre kirliliğine yol accedilmaktadır
Ccedilevresel konulara artan farkındalık ile birlikte fosil yakıtların ccedilevreye verdiği negatif
dışsallığı azaltmak isteyen oumlzellikle gelişmiş uumllkeler yenilenebilir enerji kaynaklarını tercih
etme noktasında diğerlerine nazaran daha istekli ve ccedilalışkan goumlruumlnmektedirler (Cristobal
2011) Bu artan bilinccedil yenilenebilir enerji kaynaklarına olan yatırımları da desteklemekte ve
devletlerin bu konuda gerek kendisi gerekse oumlzel sektoumlruuml destekleyen yardımıyla yenilenebilir
enerji kaynaklarına youmlnelim hızla artışa geccedilen bir grafik ccedilizmektedir Bu bakımdan
Tuumlrkiyersquonin jeopolitik konumu sayesinde birccedilok accedilıdan diğer uumllkelerden daha avantajlı bir
yapıda olduğunu goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Uzun kıyı şeritleri guumlneş alabilen uzun guumln sayısı ve
su kaynakları uumllkemizi yenilenebilir enerji kaynakları bakımından zenginleştiren
faktoumlrlerdendir Gerek devlet gerekse oumlzel sektoumlr yatırımlarıyla uumllkemizde de 2023 hedefleri
doğrultusunda fosil yakıt tuumlketimini azaltarak yenilenebilir ccedilevre dostu enerji tuumlketimi ve bu
kaynaklardan enerji uumlretimini arttırmaya youmlnelik faaliyetler her geccedilen guumln artmaktadır
Bu ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode karbon emisyonu buumlyuumlme ve yenilenebilir enerji arasında
bir nedensellik ilişkisi olup olmadığı Granger Nedensellik testi uygulanarak analiz edilecektir
Bu amaccedilla 1985-2014 doumlnemi Duumlnya Bankası (World Bank) yıllık verileri kullanılarak analiz
gerccedilekleştirilecektir Tuumlrkiyersquode bu yıllar arasındaki yenilenebilir enerji kaynaklarıyla enerji
uumlretimi ile buumlyuumlme arasında bir ilişkinin olup olmadığı karbon emisyonlarının yenilenebilir
kaynakların kullanılmasıyla uumlretilen enerji arasındaki ilişki olup olmadığı test edilerek
accedilıklanmaya ccedilalışılacaktır
Bu amaccedil doğrultusunda ccedilalışma giriş boumlluumlmuumlyle birlikte toplamda beş boumlluumlmden
oluşmaktadır Ccedilalışmanın ikinci boumlluumlmde yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) ile ilgili
olarak buguumlne kadar yapılmış olan ampirik literatuumlre yer verilmiştir Uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde
Tuumlrkiyersquode yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeli ve guumlnuumlmuumlze kadar izlenen politikalara
değinilmiştir Doumlrduumlncuuml boumlluumlmde ccedilalışmada kullanılan ampirik model youmlntem ve veri seti
hakkında bilgiler yer almakta Beşinci boumlluumlmde ise Tuumlrkiyersquode hidroelektrik dışındaki
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi ile karbon emisyonu ve buumlyuumlme oranları
arasındaki nedensellik ilişkisinin ekonometrik analizi ve elde edilen bulgular accedilıklanarak
sonuccedil boumlluumlmuumlyle de ccedilalışma sonlandırılmıştır
1 AMPİRİK LİTERATUumlR
Ekonomik buumlyuumlmeyi oumlnemseyen uumllkelerin bu hedeflerini gerccedilekleştirebilmeleri iccedilin
bulundukları ccedilevreye de oumlnem vermeleri gerekmektedir ldquoDuumlşuumlk Karbon ve Yeşil Buumlyuumlmerdquo
kavramına olan ilginin her yıl bir oumlnceki yıla goumlre artış goumlstermesinin nedeni de budur
(Hwang ve Yoo 2014) Mevcut yenilemez enerji kaynaklarının daha fazla kullanılması iklim
değişikliklerine neden olan sera gazlarının daha da artacağı anlamını taşımaktadır Tuumlm
duumlnyada sera gazının 76rsquosını CO2 oluşturmakta ve bu gazın en oumlnemli kirletici gaz olduğu
da bilinmektedir (International Energy IEA 2012) 1997 yılında Kyoto Protokoluuml sonrasında
duumlnyada fosil yakıtların yerine yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına daha fazla oumlnem
verilmeye başlanmıştır Bu nedenle araştırmacıların da yenilenebilir enerji kaynaklarının
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
647
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
tuumlketilmesiyle ekonomik buumlyuumlme ve CO2 arasındaki nedensellik ilişkisini ampirik olarak
inceleyen ccedilalışmalara yoğunlaştıkları goumlruumllmektedir Bu ccedilalışmalara Omri vd(2015) Jebli ve
Youssef (2015) Jaforullah ve King (2015) Apergis ve Payne (2014) Sebri ve Ben-Salha
(2014) Shafiei ve Salim (2014) Lin ve Moubarak (2014) Boumlluumlk ve Mert (2014) Zeb vd
(2014) Al-Mulali vd(2013) oumlrnek olarak goumlsterilebilmektedir Yapılan bu ccedilalışmalar
incelendiğinde her bir ccedilalışmada kullanılan veriler uumllkeler ve uumllke sayıları goumlz oumlnuumlnde
bulundurulan doumlnemler kullanılan ekonometrik testler ve modeller ile birlikte elde edilen
bulgularında nispeten birbirinden farklılıklar goumlsterdiği anlaşılmaktadır
Ccedilalışmayla doğrudan ilgili olup gerek Tuumlrkiye ve gerekse duumlnyanın farklı
boumllgelerindeki uumllkelere uygulanmış olan ve farklı doumlnemleri iccedileren yenilenebilir enerji
kaynaklarının kullanımıyla ekonomik buumlyuumlme arasındaki ilişkiyi accedilıklayan diğer bazı
ccedilalışmalardan da benzer sonuccedilların elde edildiği goumlruumllmektedir Bu ccedilalışmalardan Apergis vd
(2010) yapmış oldukları Panel Buumltuumlnleşme Panel Nedensellik Panel Hata Modeli ile uumllkelerin
ekonomisinde meydana gelen buumlyuumlme ile yenilenebilir enerjinin tuumlketilmesi arasında ccedilift
youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi tespit etmiştir Buumlyuumlkyılmaz ve Mert (2010) Tuumlrkiyersquonin 1960-
2010 doumlnemini kapsayan verileri kullanarak ekonomik buumlyuumlme ile yenilenebilir enerji
kaynaklarının tuumlketilmesi arasında ccedilift youmlnluuml nedensellik ilişkisi bulmuşlar Yine farklı uumllkeler
iccedilin farklı araştırmacılar tarafından yapılan diğer ccedilalışmalarda da ekonomik buumlyuumlme ile
yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve karbon emisyon arasındaki ilişkiyi accedilıklayan
bir ccedilok ccedilalışmada da benzer sonuccedilların elde edildiği goumlruumllmuumlştuumlr (Oumlzşahinvd 2016 113)
Benzer ccedilalışmaları Menyah Wolde ve Volde Rufeal (2010) Pao ve Fu (2013) Bloch
vd(2015) Bakırtaş ve Ccediletin (2016) ve Bhattacharya vd(2016)rsquonın yaptıkları goumlruumllmektedir
Inglesi-Lots (2016) ccedilalışmasında OECD uumlyesi otuz doumlrt uumllkenin 1990-2010 doumlnemini
kapsayan verilerini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak bu uumllkelerin ekonomik buumlyuumlmelerinde meydana
gelen artışlarla yenilenebilir enerji tuumlketimi arasındaki ilişkiye Eşbuumltuumlnleşme Panel
Havuzlanmış Tahmin Hausman Testi uygulamış ve yenilenebilir enerji tuumlketiminin
artmasının uumllkelerin ekonomik buumlyuumlmeleri uumlzerinde pozitif ve anlamlı bir etki oluşturduğunu
tespit etmiştir
2TUumlRKİYErsquoDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI POTANSİYELİ
VE POLİTİKALARI
Uluslararası Enerji Ajansına goumlre yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) şu şekilde
tanımlanmaktadır ldquoSuumlrekli yeniden doğan doğal suumlreccedillerden ortaya ccedilıkan değişik biccedilimlerde
doğrudan ya da dolaylı olarak guumlneş veya duumlnyamız iccedilinde meydana gelen ısıdan oluşan
guumlneş ruumlzgar biyoyakıt jeotermal hidroguumlccedil okyanus kaynakları ve yenilenebilir
kaynaklardan elde edilen hidrojenrdquo olarak tanımlanmaktadır (OECDIEA 2012) YEK
tanımından da anlaşılacağı gibi bu tuumlr enerjiler suumlrekli yeniden doğmakta ve doğal suumlreccedillerden
geccedilerek ortaya ccedilıkmaktadırlar Bu tuumlr enerjiler aynı zamanda ccedilevrede hava kirliliği asit
yağmurları kuumlresel ısınma ve iklim değişikliklerine neden olmamaktadırlar
Oumlzellikle 1980rsquoli yıllardan itibaren duumlnya genelinde kuumlresel ısınma ve iklim
değişikliklerinin goumlruumllmeye başlanması ciddi endişeleri beraberinde getirmiştir Bunun
nedenleri araştırıldığında ise bu durumda etkin rol oynayan faktoumlruumln fosil yakıt kullanımının
tuumlm duumlnya genelinde yaygınlık kazanmış olmasıdır (Akan vd 2015 16381 Altınkaya ve
Aslan 2015 395) Yapılan bilimsel ccedilalışmalara goumlre yeterince oumlnlem alınmadığı takdirde
kuumlresel ısınma ve iklim değişikliklerinin sera etkisiyle kuumlresel ccedilapta ısınmanın artacağını
2040 yılına kadar deniz seviyesinde bir metreye varan yuumlkselmenin oluşabileceğini ve bu
durumun duumlnyanın en buumlyuumlk ve en oumlnemli birccedilok şehrinin sular altında kalabileceği
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
648
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
şeklindeki goumlruumlşlerin yaygınlık kazandığı goumlruumllmekte (Keles ve Bilgen 2012 5200 Oumlzkaya
20162)
Diğer taraftan yenilenemeyensuumlrduumlruumllebilir olmayan enerjinin ise gerek maliyet
accedilısından gerekse iklim değişikliklerine neden olarak duumlnyanın geleceğini tehlikeye sokması
aynı zamanda kıt (nadir) olması nedeniyle (petroluumln 50 yıl doğal gazın ise 200 yıl iccedilinde
tuumlkenebileceğinin tahmin edilmesiyle) insanoğlu kendi geleceğini tehdit etmeyen temiz ve
daha duumlşuumlk maliyetli enerji kaynakları arayışına youmlnelmiştir Bu kapsamda ldquosuumlrduumlruumllebilirrdquo
olmakla birlikte duumlnyanın her boumllgesinde farklı oumllccedileklerde var olabilme oumlzelliğini taşıyan
ldquoyenilenebilir enerji kaynaklarınınrdquo daha fazla kullanılması iccedilin ccedilalışmalara hız verilmiştir
Bu tuumlr ccedilalışmaların tatmin edici duumlzeyde olmasa da 1980rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkiyersquonin de
guumlndeminde yer almaya başladığı goumlruumllmektedir
21 Tuumlrkiyersquonin Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Potansiyeli
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) bakımından oldukccedila zengin bir uumllke
olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizin sahip olduğu coğrafi konumu nedeniyle bu kaynaklarını
etkin kullanımı muumlmkuumlnduumlr (Yuumlksel ve Kaygusuz 20114133) YEK bakımından oumlnemli bir
potansiyele sahip olan Tuumlrkiye jeotermal potansiyeli bakımından Avruparsquoda 1 duumlnya
sıralamasında ise 7 sırada yer almaktadır (Satman 20073 Akccedilin 2015 16 Akyuumlz 2015
21) Bu enerji kaynağına ilave olarak hidroelektrik kaynaklarla birlikte ruumlzgar ve guumlneş
enerjisinin geliştirilmesi ve yaygın olarak kullanımı teşvik edilmeye başlanmıştır
Tuumlrkiye Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığırsquonın 2014 Aralık ayında yayımlamış
olduğu rapora goumlre (Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı)rsquona goumlre 2013- 2023 yılı
iccedilin yenilenebilir guumlccedil kapasitelerinin ve elektrik uumlretimlerinin artış hedefleri Tablo 1rsquode
sunulmuştur
Tablo 1 Eylem Planına Goumlre Yenilenebilir Enerji Kurulu Guumlccedil ve Elektrik Uumlretimi
(TUYEEP 2014)
Teknoloji
2013
Kurulu Guumlccedil
(MW)
2023
Artış()
2013
Elektrik Uumlretimi
(GWh)
2023
Artış()
Hidrolik 22289 34000 53 59420 91800 54
Ruumlzgar 2759 20000 625 7558 50000 562
Jeotermal 310 1000 223 1364 5100 274
Guumlneş 0 5000 - 0 8000 -
Biyokuumltle 224 1000 346 1171 4533 287
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016 Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilenebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye 2013 yılı itibariyle YEKrsquoden yeterince
yararlanamamıştır 2023 yılı eylem planına goumlre ise hidrolik enerjisinde 53 ruumlzgar
enerjisinde 625rsquolik jeotermalde 223rsquoluumlk biyokuumltlede 346rsquolık bir artışı
planlamaktadır Bu plana goumlre 2023 yılı itibariyle hidroelektrik kurulu guumlccedil kapasitesini 34000
MWrsquoa ruumlzgar enerjisini 20000 MW guumlneş enerjisi kullanım kapasitesini 3000 MW
jeotermal enerjisi kapasitesini 1000 MWrsquoa ccedilıkararak toplam elektrik uumlretiminin yaklaşık
30rsquonu yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılamayı hedeflemekte (Bobat ve Kaygusuz
2016 152) Ancak Tuumlrkiyersquonin 2016 Nisan sonu itibariyle elektrik enerjisi kurulu guumlcuuml
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
649
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
74627 MWrsquoa ulaşmış olup bu guumlcuumln iccedilinde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı hidrolik
enerjisi de dahil 40rsquoın biraz uumlzerinde seyretmektedir (Şekil 1a) Bu dağılımın iccedilinde
351rsquoi ile hidroelektrik enerjisi birinci sırada yer alırken 62rsquolik payla ruumlzgar enerjisi ikinci
sırada jeotermal enerji 06rsquolık payla uumlccediluumlncuuml sırada yer alırken guumlneş enerjisinin payı ise
05rsquolik bir oranla son sırada yer almaktadır Uumllkemizde guumlneş enerjisinden hali hazırda
yalnızca sıcak su elde etmek iccedilin yararlanılmakta olup başka amaccedillara youmlnelik kullanım henuumlz
soumlz konusu değildir
Diğer taraftan Tuumlrkiyersquonin sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeli
ise ccedileşitli senaryolara goumlre değişiklik goumlstermekte olup genel kapsamda 160000 GWh
hidrolik 48000 MW ruumlzgar 1520 kWhm2-yıl guumlneş 31500 MWt jeotermal 86 Mtep
biyokuumltle ve 15-20 Mtep biyogaz olarak hesap edilmiş (Bobat ve Kaygusuz 2016 152)
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji potansiyeli (Şekil 1b)rsquode goumlruumllduumlğuuml gibidir
Şekil 1(a)Yenilenebilir Enerjinin Kaynaklara Goumlre Dağılımı
Şekil 1(b)Yenilebilir enerji Potansiyeli
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Şekil 1brsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye oumlzellikle sahip olduğu hidroelektrik enerjisi
ruumlzgar enerjisi ve duumlnyanın en oumlnemli enerji kaynağı olan guumlneş enerjisi bakımından
potansiyel olarak oldukccedila iyi konumda olmasına rağmen (yıllık ortalama guumlneşlenme suumlresi
2640 saat (guumlnluumlk 72 saat) yıllık ortalama guumlneş radyasyon değeri 1311 kWhm2 (guumlnluumlk 36
kWhm2)rsquodir Ayrıca bu enerji kaynaklarından yeterince yararlanamadığı accedilıkccedila
goumlruumllmektedir (Toklu vd 2010)
22 Tuumlrkiyersquode Yenilenebilir Enerji Politikaları
Tuumlrkiye enerji kaynakları bakımından dışa bağımlı bir uumllke olup bu bağımlılık oranı da
her geccedilen guumln artış goumlstermektedir Uumllkemizde fosil enerji kaynaklarının rezervinin
arttırılması muumlmkuumln olmadığından dolayı yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelmek bu
konuda stratejiler geliştirmek ve en oumlnemlisi de istikrarlı hedefi ve amacı belirlenmiş enerji
politikalarını hayata geccedilirilmelidir Bu bakımdan uumllkelerin enerji politikası genel itibariyle
teknoloji ekonomi ve enerji ile ilgili tuumlm kararların alındığı kurumsal yapıdan oluşan kısa
doumlnemde arz talep dengesini sağlayan uzun doumlnemde ise konuyla ilgili planlama
faaliyetlerinin tuumlm detaylarını buumlnyesinde bulunduran bir politikadır (Bayraccedil 2009 18)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
650
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Ancak uumllkemizde yenilenebilir enerjiye youmlnelik izlenen politikalar incelendiğinde
beşinci beş yıllık kalkınma planında guumlndeme geldiği goumlruumllmektedir 1984 yılında yuumlruumlrluumlğe
giren bu kalkınma plan doumlneminde ise konuya ccedilok kısaca değinilmiş olup sadece bu tuumlr
kaynaklardan yararlanılması gerektiğine vurgu yapılmış Altıncı ve yedinci beş yıllık
kalkınma plan doumlnemlerinde ise başta hidrolik olmak uumlzere jeotermal ve guumlneş enerjisi gibi
yenilenebilir olan bu enerji kaynaklarından yararlanılması ve kullanımının yaygın hale
getirilmesi gereğine dikkat ccedilekilmiş Sekizinci beş yıllık kalkınma plan doumlneminde ise bu tuumlr
enerji kaynaklarının (YEK) duumlnyada Avruparsquoda kullanım durumları sağlanan teşvik ve
suumlbvansiyonlar ile ccedilevre uumlzerinde oluşturduğu etkilerin incelenmesi ve uumllkemizde de bu
kaynaklardan yararlanılabilmesi iccedilin yapılması gerekenler ve bundan boumlyle izlenecek
politikaların belirlenmesine kısaca vurgu yapıldığı goumlruumllmektedir (DPT 200118)
Yukarıda ifade edildiği doumlrt plan doumlneminde de (YEK)rsquoin kullanımına ilişkin ciddi bir
ccedilalışmanın yapılmadığı goumlruumllmektedir 2005 yılına gelindiğinde ise 10052005 Tarih ve
5346 Sayılı ldquoYenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Uumlretim Amaccedillı
Kullanımına İlişkin Kanunrdquoun ccedilıkartılmasıyla ilk ciddi ccedilalışmaların başladığı goumlruumllmekte
Ayrıca 29122010 tarihinde (YEK) ile ilgili bazı duumlzenlemeler yapılarak yeni bir doumlnem
başlamış Yapılan bu duumlzenlemeler iccedilinde bu alanlarda yatırım yapacaklara devlet teşvikleri
kaynak bazında ccedileşitlendirilmiş olup sağlanacak suumlbvansiyonların oranlarında da artışlar
oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelik kanunda 2011 yılı itibariyle ise yeniden
değişiklikler yapılarak yerli uumlretimin oumlzendirilmesi amacıyla yeni teşvik uygulamaları
başlatılmıştır Ayrıca lisanssız uumlretim konusu yeniden duumlzenlenmiş olup 2012 yılında da
Elektrik Uumlretim Anonim Şirketi (EUumlAŞ)rsquoa ait olan hidroelektrik santralleri oumlzelleştirilmiştir
2013 yılında 6446 sayılı elektrik piyasasına youmlnelik yasa yuumlruumlrluumlğe girmiş 2016 yılında ise
tam rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml piyasalara geccedililmesi planlanmıştır (Bobat ve Oumlzdemir
2016153) 1980 yılından itibaren yapılan tuumlm bu ccedilalışmaların sonucunda Tuumlrkiyersquonin
(YEK)rsquoten hidroelektrik ve yakacak amaccedillı kullanılan biyokuumltle kaynağı dışında toplam enerji
tuumlketimindeki payı 2006 yılı sonu itibariyle 1rsquoin altında gerccedilekleşmiştir (Bacak vd 2009
11)
3 AMPİRİK MODEL YOumlNTEM VE VERİ SETİ
Ccedilalışmada kullanılan model (1) norsquolu denklemde verilmiştir Oumlncelikle serilerin
varyansındaki değişmeyi yumuşatmak ve otokorelasyon olasılığına karşı koruyabilmek
amacıyla serilerin logaritmik doumlnuumlşuumlmleri alınma işlemleri gerccedilekleştirilmiştir ve serinin
kısaltmasının baş tarafına L harfi konularak belirtilmiştir (Dursun 2015 103)
119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)
31 Veri Seti
Veriler Duumlnya Bankası online veri tabanından alınmış olup Tuumlrkiye iccedilin 1985-2014
yıllarını iccedilermektedir Analizde kullanılan değişkenler (Tablo 2)rsquode sunulmuştur
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
651
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Tablo 2 Analizde Kullanılan Değişkenler
Değişken Accedilıklama Birimi Kodu
RNW Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimi
Milyon kWh EGELCRNWXKH
CO2 CO2 emisyonu Mt ENATMCO2EKT
GDP GSYH Milyon $ NYGDPMKTPCD
KaynakWorldbank2017
RNW verisi hidroelektrik enerji hariccedil aşağıdaki yenilenebilir kaynaklardaki elektrik
santrallerinden elde edilen toplam milyon kWh verisidir
Jeotermal
Guumlneş fotovoltaik
Guumlneş termal
Gelgit
Ruumlzgacircr
Enduumlstriyel atık
Belediye atığı
Birincil katı biyoyakıtlar
Biyogazlar biyogazoline biyodizeller diğer sıvı biyoyakıtlar
GDP verisi uumlretilen varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tuumlketilmesi iccedilin
kesinti yapmadan hesaplanan ekonomideki tuumlm uumlreticilerin uumlrettikleri uumlruumlnlere vergilerinin
eklenmesiyle elde edilen bruumlt katma değerin sabit 2010 ABD Doları tutarındaki karşılığıdır
CO2 verisi fosil yakıtların yakılması katı sıvı ve gaz yakıtlarının tuumlketilmesi sırasında
uumlretilen karbondioksit ve gaz parlamaları ccedilimento imalatından kaynaklanan ve enerji
kullanımı iccedilin yanan yağ koumlmuumlr ve gazdan odun ve atık maddeleri yakmaktan oluşan
karbondioksit emisyonlarının kt (Kiloton) verisinin milyon tonrsquoa doumlnuumlştuumlruumllmuumlş verisidir
(World Bank 2017)
32 Youmlntem
Ccedilalışmada Tuumlrkiye iccedilin ekonometrik youmlntem olarak zaman serileri analizi
kullanılacak olup bunlar iki aşamada incelenecektir Oumlncelikle zaman serisinin oumlzelliklerini
belirlemek ve durağanlığını test etmek amacıyla Birim Koumlk Testi uygulanacaktır İkinci
olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmak iccedilin Granger Nedensellik testi
uygulanacaktır
321 ADF Birim Koumlk Testi
Bir zaman serisinin durağanlılık durumunu kontrol etmek iccedilin literatuumlrde birim koumlk
testi kullanılmaktadır Genişletilmiş Dickey Fuller testi Dickey Fuller Testinin değiştirilmiş
bir versiyonu olup zaman serisi analizinde birim koumlk testleri iccedilinde en ccedilok kullanılan
testlerden biridir Herhangi bir zaman serisi verisinin ortalaması ve varyansı belli bir suumlre
boyunca sabit kalırsa sabit olduğu kabul edilmektedir
Bu testte T-testini zaman serisinde durağan olanı belirlemek iccedilin incelenen
değişkenin kritik bir değeri ile karşılaştırılmaktadır Hesaplanan test istatistiği farklı
anlamlılık seviyelerindeki kritik değerlerden daha kuumlccediluumlk ise bir birim koumlkuumln var olduğu boş
hipotez reddedilir Diğer bir ifadeyle hesaplanmış ADF test istatistiğinin mutlak değeri farklı
anlamlılık seviyelerindeki mutlak kritik değerlerden daha buumlyuumlktuumlr (Biswal ve Barik 2017)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
652
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine
uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise
∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)
Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında
∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)
(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır
Eğer model sabit terimli ve trendli ise
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)
(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise
denklem
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)
şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented
Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)
322 Granger Nedensellik Testi
Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan
testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla
oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden
bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu
sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada
birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi
uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır
4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR
41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi
Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak
kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları
Tablo 3rsquote sunulmuştur
Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli
LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)
LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)
LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)
Test Kritik Değerleri
1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323
5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580
10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
647
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
tuumlketilmesiyle ekonomik buumlyuumlme ve CO2 arasındaki nedensellik ilişkisini ampirik olarak
inceleyen ccedilalışmalara yoğunlaştıkları goumlruumllmektedir Bu ccedilalışmalara Omri vd(2015) Jebli ve
Youssef (2015) Jaforullah ve King (2015) Apergis ve Payne (2014) Sebri ve Ben-Salha
(2014) Shafiei ve Salim (2014) Lin ve Moubarak (2014) Boumlluumlk ve Mert (2014) Zeb vd
(2014) Al-Mulali vd(2013) oumlrnek olarak goumlsterilebilmektedir Yapılan bu ccedilalışmalar
incelendiğinde her bir ccedilalışmada kullanılan veriler uumllkeler ve uumllke sayıları goumlz oumlnuumlnde
bulundurulan doumlnemler kullanılan ekonometrik testler ve modeller ile birlikte elde edilen
bulgularında nispeten birbirinden farklılıklar goumlsterdiği anlaşılmaktadır
Ccedilalışmayla doğrudan ilgili olup gerek Tuumlrkiye ve gerekse duumlnyanın farklı
boumllgelerindeki uumllkelere uygulanmış olan ve farklı doumlnemleri iccedileren yenilenebilir enerji
kaynaklarının kullanımıyla ekonomik buumlyuumlme arasındaki ilişkiyi accedilıklayan diğer bazı
ccedilalışmalardan da benzer sonuccedilların elde edildiği goumlruumllmektedir Bu ccedilalışmalardan Apergis vd
(2010) yapmış oldukları Panel Buumltuumlnleşme Panel Nedensellik Panel Hata Modeli ile uumllkelerin
ekonomisinde meydana gelen buumlyuumlme ile yenilenebilir enerjinin tuumlketilmesi arasında ccedilift
youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi tespit etmiştir Buumlyuumlkyılmaz ve Mert (2010) Tuumlrkiyersquonin 1960-
2010 doumlnemini kapsayan verileri kullanarak ekonomik buumlyuumlme ile yenilenebilir enerji
kaynaklarının tuumlketilmesi arasında ccedilift youmlnluuml nedensellik ilişkisi bulmuşlar Yine farklı uumllkeler
iccedilin farklı araştırmacılar tarafından yapılan diğer ccedilalışmalarda da ekonomik buumlyuumlme ile
yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve karbon emisyon arasındaki ilişkiyi accedilıklayan
bir ccedilok ccedilalışmada da benzer sonuccedilların elde edildiği goumlruumllmuumlştuumlr (Oumlzşahinvd 2016 113)
Benzer ccedilalışmaları Menyah Wolde ve Volde Rufeal (2010) Pao ve Fu (2013) Bloch
vd(2015) Bakırtaş ve Ccediletin (2016) ve Bhattacharya vd(2016)rsquonın yaptıkları goumlruumllmektedir
Inglesi-Lots (2016) ccedilalışmasında OECD uumlyesi otuz doumlrt uumllkenin 1990-2010 doumlnemini
kapsayan verilerini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak bu uumllkelerin ekonomik buumlyuumlmelerinde meydana
gelen artışlarla yenilenebilir enerji tuumlketimi arasındaki ilişkiye Eşbuumltuumlnleşme Panel
Havuzlanmış Tahmin Hausman Testi uygulamış ve yenilenebilir enerji tuumlketiminin
artmasının uumllkelerin ekonomik buumlyuumlmeleri uumlzerinde pozitif ve anlamlı bir etki oluşturduğunu
tespit etmiştir
2TUumlRKİYErsquoDE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI POTANSİYELİ
VE POLİTİKALARI
Uluslararası Enerji Ajansına goumlre yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) şu şekilde
tanımlanmaktadır ldquoSuumlrekli yeniden doğan doğal suumlreccedillerden ortaya ccedilıkan değişik biccedilimlerde
doğrudan ya da dolaylı olarak guumlneş veya duumlnyamız iccedilinde meydana gelen ısıdan oluşan
guumlneş ruumlzgar biyoyakıt jeotermal hidroguumlccedil okyanus kaynakları ve yenilenebilir
kaynaklardan elde edilen hidrojenrdquo olarak tanımlanmaktadır (OECDIEA 2012) YEK
tanımından da anlaşılacağı gibi bu tuumlr enerjiler suumlrekli yeniden doğmakta ve doğal suumlreccedillerden
geccedilerek ortaya ccedilıkmaktadırlar Bu tuumlr enerjiler aynı zamanda ccedilevrede hava kirliliği asit
yağmurları kuumlresel ısınma ve iklim değişikliklerine neden olmamaktadırlar
Oumlzellikle 1980rsquoli yıllardan itibaren duumlnya genelinde kuumlresel ısınma ve iklim
değişikliklerinin goumlruumllmeye başlanması ciddi endişeleri beraberinde getirmiştir Bunun
nedenleri araştırıldığında ise bu durumda etkin rol oynayan faktoumlruumln fosil yakıt kullanımının
tuumlm duumlnya genelinde yaygınlık kazanmış olmasıdır (Akan vd 2015 16381 Altınkaya ve
Aslan 2015 395) Yapılan bilimsel ccedilalışmalara goumlre yeterince oumlnlem alınmadığı takdirde
kuumlresel ısınma ve iklim değişikliklerinin sera etkisiyle kuumlresel ccedilapta ısınmanın artacağını
2040 yılına kadar deniz seviyesinde bir metreye varan yuumlkselmenin oluşabileceğini ve bu
durumun duumlnyanın en buumlyuumlk ve en oumlnemli birccedilok şehrinin sular altında kalabileceği
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
648
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
şeklindeki goumlruumlşlerin yaygınlık kazandığı goumlruumllmekte (Keles ve Bilgen 2012 5200 Oumlzkaya
20162)
Diğer taraftan yenilenemeyensuumlrduumlruumllebilir olmayan enerjinin ise gerek maliyet
accedilısından gerekse iklim değişikliklerine neden olarak duumlnyanın geleceğini tehlikeye sokması
aynı zamanda kıt (nadir) olması nedeniyle (petroluumln 50 yıl doğal gazın ise 200 yıl iccedilinde
tuumlkenebileceğinin tahmin edilmesiyle) insanoğlu kendi geleceğini tehdit etmeyen temiz ve
daha duumlşuumlk maliyetli enerji kaynakları arayışına youmlnelmiştir Bu kapsamda ldquosuumlrduumlruumllebilirrdquo
olmakla birlikte duumlnyanın her boumllgesinde farklı oumllccedileklerde var olabilme oumlzelliğini taşıyan
ldquoyenilenebilir enerji kaynaklarınınrdquo daha fazla kullanılması iccedilin ccedilalışmalara hız verilmiştir
Bu tuumlr ccedilalışmaların tatmin edici duumlzeyde olmasa da 1980rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkiyersquonin de
guumlndeminde yer almaya başladığı goumlruumllmektedir
21 Tuumlrkiyersquonin Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Potansiyeli
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) bakımından oldukccedila zengin bir uumllke
olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizin sahip olduğu coğrafi konumu nedeniyle bu kaynaklarını
etkin kullanımı muumlmkuumlnduumlr (Yuumlksel ve Kaygusuz 20114133) YEK bakımından oumlnemli bir
potansiyele sahip olan Tuumlrkiye jeotermal potansiyeli bakımından Avruparsquoda 1 duumlnya
sıralamasında ise 7 sırada yer almaktadır (Satman 20073 Akccedilin 2015 16 Akyuumlz 2015
21) Bu enerji kaynağına ilave olarak hidroelektrik kaynaklarla birlikte ruumlzgar ve guumlneş
enerjisinin geliştirilmesi ve yaygın olarak kullanımı teşvik edilmeye başlanmıştır
Tuumlrkiye Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığırsquonın 2014 Aralık ayında yayımlamış
olduğu rapora goumlre (Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı)rsquona goumlre 2013- 2023 yılı
iccedilin yenilenebilir guumlccedil kapasitelerinin ve elektrik uumlretimlerinin artış hedefleri Tablo 1rsquode
sunulmuştur
Tablo 1 Eylem Planına Goumlre Yenilenebilir Enerji Kurulu Guumlccedil ve Elektrik Uumlretimi
(TUYEEP 2014)
Teknoloji
2013
Kurulu Guumlccedil
(MW)
2023
Artış()
2013
Elektrik Uumlretimi
(GWh)
2023
Artış()
Hidrolik 22289 34000 53 59420 91800 54
Ruumlzgar 2759 20000 625 7558 50000 562
Jeotermal 310 1000 223 1364 5100 274
Guumlneş 0 5000 - 0 8000 -
Biyokuumltle 224 1000 346 1171 4533 287
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016 Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilenebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye 2013 yılı itibariyle YEKrsquoden yeterince
yararlanamamıştır 2023 yılı eylem planına goumlre ise hidrolik enerjisinde 53 ruumlzgar
enerjisinde 625rsquolik jeotermalde 223rsquoluumlk biyokuumltlede 346rsquolık bir artışı
planlamaktadır Bu plana goumlre 2023 yılı itibariyle hidroelektrik kurulu guumlccedil kapasitesini 34000
MWrsquoa ruumlzgar enerjisini 20000 MW guumlneş enerjisi kullanım kapasitesini 3000 MW
jeotermal enerjisi kapasitesini 1000 MWrsquoa ccedilıkararak toplam elektrik uumlretiminin yaklaşık
30rsquonu yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılamayı hedeflemekte (Bobat ve Kaygusuz
2016 152) Ancak Tuumlrkiyersquonin 2016 Nisan sonu itibariyle elektrik enerjisi kurulu guumlcuuml
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
649
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
74627 MWrsquoa ulaşmış olup bu guumlcuumln iccedilinde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı hidrolik
enerjisi de dahil 40rsquoın biraz uumlzerinde seyretmektedir (Şekil 1a) Bu dağılımın iccedilinde
351rsquoi ile hidroelektrik enerjisi birinci sırada yer alırken 62rsquolik payla ruumlzgar enerjisi ikinci
sırada jeotermal enerji 06rsquolık payla uumlccediluumlncuuml sırada yer alırken guumlneş enerjisinin payı ise
05rsquolik bir oranla son sırada yer almaktadır Uumllkemizde guumlneş enerjisinden hali hazırda
yalnızca sıcak su elde etmek iccedilin yararlanılmakta olup başka amaccedillara youmlnelik kullanım henuumlz
soumlz konusu değildir
Diğer taraftan Tuumlrkiyersquonin sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeli
ise ccedileşitli senaryolara goumlre değişiklik goumlstermekte olup genel kapsamda 160000 GWh
hidrolik 48000 MW ruumlzgar 1520 kWhm2-yıl guumlneş 31500 MWt jeotermal 86 Mtep
biyokuumltle ve 15-20 Mtep biyogaz olarak hesap edilmiş (Bobat ve Kaygusuz 2016 152)
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji potansiyeli (Şekil 1b)rsquode goumlruumllduumlğuuml gibidir
Şekil 1(a)Yenilenebilir Enerjinin Kaynaklara Goumlre Dağılımı
Şekil 1(b)Yenilebilir enerji Potansiyeli
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Şekil 1brsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye oumlzellikle sahip olduğu hidroelektrik enerjisi
ruumlzgar enerjisi ve duumlnyanın en oumlnemli enerji kaynağı olan guumlneş enerjisi bakımından
potansiyel olarak oldukccedila iyi konumda olmasına rağmen (yıllık ortalama guumlneşlenme suumlresi
2640 saat (guumlnluumlk 72 saat) yıllık ortalama guumlneş radyasyon değeri 1311 kWhm2 (guumlnluumlk 36
kWhm2)rsquodir Ayrıca bu enerji kaynaklarından yeterince yararlanamadığı accedilıkccedila
goumlruumllmektedir (Toklu vd 2010)
22 Tuumlrkiyersquode Yenilenebilir Enerji Politikaları
Tuumlrkiye enerji kaynakları bakımından dışa bağımlı bir uumllke olup bu bağımlılık oranı da
her geccedilen guumln artış goumlstermektedir Uumllkemizde fosil enerji kaynaklarının rezervinin
arttırılması muumlmkuumln olmadığından dolayı yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelmek bu
konuda stratejiler geliştirmek ve en oumlnemlisi de istikrarlı hedefi ve amacı belirlenmiş enerji
politikalarını hayata geccedilirilmelidir Bu bakımdan uumllkelerin enerji politikası genel itibariyle
teknoloji ekonomi ve enerji ile ilgili tuumlm kararların alındığı kurumsal yapıdan oluşan kısa
doumlnemde arz talep dengesini sağlayan uzun doumlnemde ise konuyla ilgili planlama
faaliyetlerinin tuumlm detaylarını buumlnyesinde bulunduran bir politikadır (Bayraccedil 2009 18)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
650
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Ancak uumllkemizde yenilenebilir enerjiye youmlnelik izlenen politikalar incelendiğinde
beşinci beş yıllık kalkınma planında guumlndeme geldiği goumlruumllmektedir 1984 yılında yuumlruumlrluumlğe
giren bu kalkınma plan doumlneminde ise konuya ccedilok kısaca değinilmiş olup sadece bu tuumlr
kaynaklardan yararlanılması gerektiğine vurgu yapılmış Altıncı ve yedinci beş yıllık
kalkınma plan doumlnemlerinde ise başta hidrolik olmak uumlzere jeotermal ve guumlneş enerjisi gibi
yenilenebilir olan bu enerji kaynaklarından yararlanılması ve kullanımının yaygın hale
getirilmesi gereğine dikkat ccedilekilmiş Sekizinci beş yıllık kalkınma plan doumlneminde ise bu tuumlr
enerji kaynaklarının (YEK) duumlnyada Avruparsquoda kullanım durumları sağlanan teşvik ve
suumlbvansiyonlar ile ccedilevre uumlzerinde oluşturduğu etkilerin incelenmesi ve uumllkemizde de bu
kaynaklardan yararlanılabilmesi iccedilin yapılması gerekenler ve bundan boumlyle izlenecek
politikaların belirlenmesine kısaca vurgu yapıldığı goumlruumllmektedir (DPT 200118)
Yukarıda ifade edildiği doumlrt plan doumlneminde de (YEK)rsquoin kullanımına ilişkin ciddi bir
ccedilalışmanın yapılmadığı goumlruumllmektedir 2005 yılına gelindiğinde ise 10052005 Tarih ve
5346 Sayılı ldquoYenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Uumlretim Amaccedillı
Kullanımına İlişkin Kanunrdquoun ccedilıkartılmasıyla ilk ciddi ccedilalışmaların başladığı goumlruumllmekte
Ayrıca 29122010 tarihinde (YEK) ile ilgili bazı duumlzenlemeler yapılarak yeni bir doumlnem
başlamış Yapılan bu duumlzenlemeler iccedilinde bu alanlarda yatırım yapacaklara devlet teşvikleri
kaynak bazında ccedileşitlendirilmiş olup sağlanacak suumlbvansiyonların oranlarında da artışlar
oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelik kanunda 2011 yılı itibariyle ise yeniden
değişiklikler yapılarak yerli uumlretimin oumlzendirilmesi amacıyla yeni teşvik uygulamaları
başlatılmıştır Ayrıca lisanssız uumlretim konusu yeniden duumlzenlenmiş olup 2012 yılında da
Elektrik Uumlretim Anonim Şirketi (EUumlAŞ)rsquoa ait olan hidroelektrik santralleri oumlzelleştirilmiştir
2013 yılında 6446 sayılı elektrik piyasasına youmlnelik yasa yuumlruumlrluumlğe girmiş 2016 yılında ise
tam rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml piyasalara geccedililmesi planlanmıştır (Bobat ve Oumlzdemir
2016153) 1980 yılından itibaren yapılan tuumlm bu ccedilalışmaların sonucunda Tuumlrkiyersquonin
(YEK)rsquoten hidroelektrik ve yakacak amaccedillı kullanılan biyokuumltle kaynağı dışında toplam enerji
tuumlketimindeki payı 2006 yılı sonu itibariyle 1rsquoin altında gerccedilekleşmiştir (Bacak vd 2009
11)
3 AMPİRİK MODEL YOumlNTEM VE VERİ SETİ
Ccedilalışmada kullanılan model (1) norsquolu denklemde verilmiştir Oumlncelikle serilerin
varyansındaki değişmeyi yumuşatmak ve otokorelasyon olasılığına karşı koruyabilmek
amacıyla serilerin logaritmik doumlnuumlşuumlmleri alınma işlemleri gerccedilekleştirilmiştir ve serinin
kısaltmasının baş tarafına L harfi konularak belirtilmiştir (Dursun 2015 103)
119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)
31 Veri Seti
Veriler Duumlnya Bankası online veri tabanından alınmış olup Tuumlrkiye iccedilin 1985-2014
yıllarını iccedilermektedir Analizde kullanılan değişkenler (Tablo 2)rsquode sunulmuştur
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
651
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Tablo 2 Analizde Kullanılan Değişkenler
Değişken Accedilıklama Birimi Kodu
RNW Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimi
Milyon kWh EGELCRNWXKH
CO2 CO2 emisyonu Mt ENATMCO2EKT
GDP GSYH Milyon $ NYGDPMKTPCD
KaynakWorldbank2017
RNW verisi hidroelektrik enerji hariccedil aşağıdaki yenilenebilir kaynaklardaki elektrik
santrallerinden elde edilen toplam milyon kWh verisidir
Jeotermal
Guumlneş fotovoltaik
Guumlneş termal
Gelgit
Ruumlzgacircr
Enduumlstriyel atık
Belediye atığı
Birincil katı biyoyakıtlar
Biyogazlar biyogazoline biyodizeller diğer sıvı biyoyakıtlar
GDP verisi uumlretilen varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tuumlketilmesi iccedilin
kesinti yapmadan hesaplanan ekonomideki tuumlm uumlreticilerin uumlrettikleri uumlruumlnlere vergilerinin
eklenmesiyle elde edilen bruumlt katma değerin sabit 2010 ABD Doları tutarındaki karşılığıdır
CO2 verisi fosil yakıtların yakılması katı sıvı ve gaz yakıtlarının tuumlketilmesi sırasında
uumlretilen karbondioksit ve gaz parlamaları ccedilimento imalatından kaynaklanan ve enerji
kullanımı iccedilin yanan yağ koumlmuumlr ve gazdan odun ve atık maddeleri yakmaktan oluşan
karbondioksit emisyonlarının kt (Kiloton) verisinin milyon tonrsquoa doumlnuumlştuumlruumllmuumlş verisidir
(World Bank 2017)
32 Youmlntem
Ccedilalışmada Tuumlrkiye iccedilin ekonometrik youmlntem olarak zaman serileri analizi
kullanılacak olup bunlar iki aşamada incelenecektir Oumlncelikle zaman serisinin oumlzelliklerini
belirlemek ve durağanlığını test etmek amacıyla Birim Koumlk Testi uygulanacaktır İkinci
olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmak iccedilin Granger Nedensellik testi
uygulanacaktır
321 ADF Birim Koumlk Testi
Bir zaman serisinin durağanlılık durumunu kontrol etmek iccedilin literatuumlrde birim koumlk
testi kullanılmaktadır Genişletilmiş Dickey Fuller testi Dickey Fuller Testinin değiştirilmiş
bir versiyonu olup zaman serisi analizinde birim koumlk testleri iccedilinde en ccedilok kullanılan
testlerden biridir Herhangi bir zaman serisi verisinin ortalaması ve varyansı belli bir suumlre
boyunca sabit kalırsa sabit olduğu kabul edilmektedir
Bu testte T-testini zaman serisinde durağan olanı belirlemek iccedilin incelenen
değişkenin kritik bir değeri ile karşılaştırılmaktadır Hesaplanan test istatistiği farklı
anlamlılık seviyelerindeki kritik değerlerden daha kuumlccediluumlk ise bir birim koumlkuumln var olduğu boş
hipotez reddedilir Diğer bir ifadeyle hesaplanmış ADF test istatistiğinin mutlak değeri farklı
anlamlılık seviyelerindeki mutlak kritik değerlerden daha buumlyuumlktuumlr (Biswal ve Barik 2017)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
652
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine
uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise
∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)
Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında
∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)
(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır
Eğer model sabit terimli ve trendli ise
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)
(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise
denklem
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)
şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented
Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)
322 Granger Nedensellik Testi
Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan
testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla
oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden
bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu
sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada
birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi
uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır
4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR
41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi
Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak
kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları
Tablo 3rsquote sunulmuştur
Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli
LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)
LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)
LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)
Test Kritik Değerleri
1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323
5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580
10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
648
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
şeklindeki goumlruumlşlerin yaygınlık kazandığı goumlruumllmekte (Keles ve Bilgen 2012 5200 Oumlzkaya
20162)
Diğer taraftan yenilenemeyensuumlrduumlruumllebilir olmayan enerjinin ise gerek maliyet
accedilısından gerekse iklim değişikliklerine neden olarak duumlnyanın geleceğini tehlikeye sokması
aynı zamanda kıt (nadir) olması nedeniyle (petroluumln 50 yıl doğal gazın ise 200 yıl iccedilinde
tuumlkenebileceğinin tahmin edilmesiyle) insanoğlu kendi geleceğini tehdit etmeyen temiz ve
daha duumlşuumlk maliyetli enerji kaynakları arayışına youmlnelmiştir Bu kapsamda ldquosuumlrduumlruumllebilirrdquo
olmakla birlikte duumlnyanın her boumllgesinde farklı oumllccedileklerde var olabilme oumlzelliğini taşıyan
ldquoyenilenebilir enerji kaynaklarınınrdquo daha fazla kullanılması iccedilin ccedilalışmalara hız verilmiştir
Bu tuumlr ccedilalışmaların tatmin edici duumlzeyde olmasa da 1980rsquoli yıllardan itibaren Tuumlrkiyersquonin de
guumlndeminde yer almaya başladığı goumlruumllmektedir
21 Tuumlrkiyersquonin Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Potansiyeli
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) bakımından oldukccedila zengin bir uumllke
olduğu goumlruumllmektedir Uumllkemizin sahip olduğu coğrafi konumu nedeniyle bu kaynaklarını
etkin kullanımı muumlmkuumlnduumlr (Yuumlksel ve Kaygusuz 20114133) YEK bakımından oumlnemli bir
potansiyele sahip olan Tuumlrkiye jeotermal potansiyeli bakımından Avruparsquoda 1 duumlnya
sıralamasında ise 7 sırada yer almaktadır (Satman 20073 Akccedilin 2015 16 Akyuumlz 2015
21) Bu enerji kaynağına ilave olarak hidroelektrik kaynaklarla birlikte ruumlzgar ve guumlneş
enerjisinin geliştirilmesi ve yaygın olarak kullanımı teşvik edilmeye başlanmıştır
Tuumlrkiye Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığırsquonın 2014 Aralık ayında yayımlamış
olduğu rapora goumlre (Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı)rsquona goumlre 2013- 2023 yılı
iccedilin yenilenebilir guumlccedil kapasitelerinin ve elektrik uumlretimlerinin artış hedefleri Tablo 1rsquode
sunulmuştur
Tablo 1 Eylem Planına Goumlre Yenilenebilir Enerji Kurulu Guumlccedil ve Elektrik Uumlretimi
(TUYEEP 2014)
Teknoloji
2013
Kurulu Guumlccedil
(MW)
2023
Artış()
2013
Elektrik Uumlretimi
(GWh)
2023
Artış()
Hidrolik 22289 34000 53 59420 91800 54
Ruumlzgar 2759 20000 625 7558 50000 562
Jeotermal 310 1000 223 1364 5100 274
Guumlneş 0 5000 - 0 8000 -
Biyokuumltle 224 1000 346 1171 4533 287
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016 Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilenebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Tablo 1rsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye 2013 yılı itibariyle YEKrsquoden yeterince
yararlanamamıştır 2023 yılı eylem planına goumlre ise hidrolik enerjisinde 53 ruumlzgar
enerjisinde 625rsquolik jeotermalde 223rsquoluumlk biyokuumltlede 346rsquolık bir artışı
planlamaktadır Bu plana goumlre 2023 yılı itibariyle hidroelektrik kurulu guumlccedil kapasitesini 34000
MWrsquoa ruumlzgar enerjisini 20000 MW guumlneş enerjisi kullanım kapasitesini 3000 MW
jeotermal enerjisi kapasitesini 1000 MWrsquoa ccedilıkararak toplam elektrik uumlretiminin yaklaşık
30rsquonu yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılamayı hedeflemekte (Bobat ve Kaygusuz
2016 152) Ancak Tuumlrkiyersquonin 2016 Nisan sonu itibariyle elektrik enerjisi kurulu guumlcuuml
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
649
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
74627 MWrsquoa ulaşmış olup bu guumlcuumln iccedilinde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı hidrolik
enerjisi de dahil 40rsquoın biraz uumlzerinde seyretmektedir (Şekil 1a) Bu dağılımın iccedilinde
351rsquoi ile hidroelektrik enerjisi birinci sırada yer alırken 62rsquolik payla ruumlzgar enerjisi ikinci
sırada jeotermal enerji 06rsquolık payla uumlccediluumlncuuml sırada yer alırken guumlneş enerjisinin payı ise
05rsquolik bir oranla son sırada yer almaktadır Uumllkemizde guumlneş enerjisinden hali hazırda
yalnızca sıcak su elde etmek iccedilin yararlanılmakta olup başka amaccedillara youmlnelik kullanım henuumlz
soumlz konusu değildir
Diğer taraftan Tuumlrkiyersquonin sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeli
ise ccedileşitli senaryolara goumlre değişiklik goumlstermekte olup genel kapsamda 160000 GWh
hidrolik 48000 MW ruumlzgar 1520 kWhm2-yıl guumlneş 31500 MWt jeotermal 86 Mtep
biyokuumltle ve 15-20 Mtep biyogaz olarak hesap edilmiş (Bobat ve Kaygusuz 2016 152)
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji potansiyeli (Şekil 1b)rsquode goumlruumllduumlğuuml gibidir
Şekil 1(a)Yenilenebilir Enerjinin Kaynaklara Goumlre Dağılımı
Şekil 1(b)Yenilebilir enerji Potansiyeli
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Şekil 1brsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye oumlzellikle sahip olduğu hidroelektrik enerjisi
ruumlzgar enerjisi ve duumlnyanın en oumlnemli enerji kaynağı olan guumlneş enerjisi bakımından
potansiyel olarak oldukccedila iyi konumda olmasına rağmen (yıllık ortalama guumlneşlenme suumlresi
2640 saat (guumlnluumlk 72 saat) yıllık ortalama guumlneş radyasyon değeri 1311 kWhm2 (guumlnluumlk 36
kWhm2)rsquodir Ayrıca bu enerji kaynaklarından yeterince yararlanamadığı accedilıkccedila
goumlruumllmektedir (Toklu vd 2010)
22 Tuumlrkiyersquode Yenilenebilir Enerji Politikaları
Tuumlrkiye enerji kaynakları bakımından dışa bağımlı bir uumllke olup bu bağımlılık oranı da
her geccedilen guumln artış goumlstermektedir Uumllkemizde fosil enerji kaynaklarının rezervinin
arttırılması muumlmkuumln olmadığından dolayı yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelmek bu
konuda stratejiler geliştirmek ve en oumlnemlisi de istikrarlı hedefi ve amacı belirlenmiş enerji
politikalarını hayata geccedilirilmelidir Bu bakımdan uumllkelerin enerji politikası genel itibariyle
teknoloji ekonomi ve enerji ile ilgili tuumlm kararların alındığı kurumsal yapıdan oluşan kısa
doumlnemde arz talep dengesini sağlayan uzun doumlnemde ise konuyla ilgili planlama
faaliyetlerinin tuumlm detaylarını buumlnyesinde bulunduran bir politikadır (Bayraccedil 2009 18)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
650
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Ancak uumllkemizde yenilenebilir enerjiye youmlnelik izlenen politikalar incelendiğinde
beşinci beş yıllık kalkınma planında guumlndeme geldiği goumlruumllmektedir 1984 yılında yuumlruumlrluumlğe
giren bu kalkınma plan doumlneminde ise konuya ccedilok kısaca değinilmiş olup sadece bu tuumlr
kaynaklardan yararlanılması gerektiğine vurgu yapılmış Altıncı ve yedinci beş yıllık
kalkınma plan doumlnemlerinde ise başta hidrolik olmak uumlzere jeotermal ve guumlneş enerjisi gibi
yenilenebilir olan bu enerji kaynaklarından yararlanılması ve kullanımının yaygın hale
getirilmesi gereğine dikkat ccedilekilmiş Sekizinci beş yıllık kalkınma plan doumlneminde ise bu tuumlr
enerji kaynaklarının (YEK) duumlnyada Avruparsquoda kullanım durumları sağlanan teşvik ve
suumlbvansiyonlar ile ccedilevre uumlzerinde oluşturduğu etkilerin incelenmesi ve uumllkemizde de bu
kaynaklardan yararlanılabilmesi iccedilin yapılması gerekenler ve bundan boumlyle izlenecek
politikaların belirlenmesine kısaca vurgu yapıldığı goumlruumllmektedir (DPT 200118)
Yukarıda ifade edildiği doumlrt plan doumlneminde de (YEK)rsquoin kullanımına ilişkin ciddi bir
ccedilalışmanın yapılmadığı goumlruumllmektedir 2005 yılına gelindiğinde ise 10052005 Tarih ve
5346 Sayılı ldquoYenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Uumlretim Amaccedillı
Kullanımına İlişkin Kanunrdquoun ccedilıkartılmasıyla ilk ciddi ccedilalışmaların başladığı goumlruumllmekte
Ayrıca 29122010 tarihinde (YEK) ile ilgili bazı duumlzenlemeler yapılarak yeni bir doumlnem
başlamış Yapılan bu duumlzenlemeler iccedilinde bu alanlarda yatırım yapacaklara devlet teşvikleri
kaynak bazında ccedileşitlendirilmiş olup sağlanacak suumlbvansiyonların oranlarında da artışlar
oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelik kanunda 2011 yılı itibariyle ise yeniden
değişiklikler yapılarak yerli uumlretimin oumlzendirilmesi amacıyla yeni teşvik uygulamaları
başlatılmıştır Ayrıca lisanssız uumlretim konusu yeniden duumlzenlenmiş olup 2012 yılında da
Elektrik Uumlretim Anonim Şirketi (EUumlAŞ)rsquoa ait olan hidroelektrik santralleri oumlzelleştirilmiştir
2013 yılında 6446 sayılı elektrik piyasasına youmlnelik yasa yuumlruumlrluumlğe girmiş 2016 yılında ise
tam rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml piyasalara geccedililmesi planlanmıştır (Bobat ve Oumlzdemir
2016153) 1980 yılından itibaren yapılan tuumlm bu ccedilalışmaların sonucunda Tuumlrkiyersquonin
(YEK)rsquoten hidroelektrik ve yakacak amaccedillı kullanılan biyokuumltle kaynağı dışında toplam enerji
tuumlketimindeki payı 2006 yılı sonu itibariyle 1rsquoin altında gerccedilekleşmiştir (Bacak vd 2009
11)
3 AMPİRİK MODEL YOumlNTEM VE VERİ SETİ
Ccedilalışmada kullanılan model (1) norsquolu denklemde verilmiştir Oumlncelikle serilerin
varyansındaki değişmeyi yumuşatmak ve otokorelasyon olasılığına karşı koruyabilmek
amacıyla serilerin logaritmik doumlnuumlşuumlmleri alınma işlemleri gerccedilekleştirilmiştir ve serinin
kısaltmasının baş tarafına L harfi konularak belirtilmiştir (Dursun 2015 103)
119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)
31 Veri Seti
Veriler Duumlnya Bankası online veri tabanından alınmış olup Tuumlrkiye iccedilin 1985-2014
yıllarını iccedilermektedir Analizde kullanılan değişkenler (Tablo 2)rsquode sunulmuştur
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
651
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Tablo 2 Analizde Kullanılan Değişkenler
Değişken Accedilıklama Birimi Kodu
RNW Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimi
Milyon kWh EGELCRNWXKH
CO2 CO2 emisyonu Mt ENATMCO2EKT
GDP GSYH Milyon $ NYGDPMKTPCD
KaynakWorldbank2017
RNW verisi hidroelektrik enerji hariccedil aşağıdaki yenilenebilir kaynaklardaki elektrik
santrallerinden elde edilen toplam milyon kWh verisidir
Jeotermal
Guumlneş fotovoltaik
Guumlneş termal
Gelgit
Ruumlzgacircr
Enduumlstriyel atık
Belediye atığı
Birincil katı biyoyakıtlar
Biyogazlar biyogazoline biyodizeller diğer sıvı biyoyakıtlar
GDP verisi uumlretilen varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tuumlketilmesi iccedilin
kesinti yapmadan hesaplanan ekonomideki tuumlm uumlreticilerin uumlrettikleri uumlruumlnlere vergilerinin
eklenmesiyle elde edilen bruumlt katma değerin sabit 2010 ABD Doları tutarındaki karşılığıdır
CO2 verisi fosil yakıtların yakılması katı sıvı ve gaz yakıtlarının tuumlketilmesi sırasında
uumlretilen karbondioksit ve gaz parlamaları ccedilimento imalatından kaynaklanan ve enerji
kullanımı iccedilin yanan yağ koumlmuumlr ve gazdan odun ve atık maddeleri yakmaktan oluşan
karbondioksit emisyonlarının kt (Kiloton) verisinin milyon tonrsquoa doumlnuumlştuumlruumllmuumlş verisidir
(World Bank 2017)
32 Youmlntem
Ccedilalışmada Tuumlrkiye iccedilin ekonometrik youmlntem olarak zaman serileri analizi
kullanılacak olup bunlar iki aşamada incelenecektir Oumlncelikle zaman serisinin oumlzelliklerini
belirlemek ve durağanlığını test etmek amacıyla Birim Koumlk Testi uygulanacaktır İkinci
olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmak iccedilin Granger Nedensellik testi
uygulanacaktır
321 ADF Birim Koumlk Testi
Bir zaman serisinin durağanlılık durumunu kontrol etmek iccedilin literatuumlrde birim koumlk
testi kullanılmaktadır Genişletilmiş Dickey Fuller testi Dickey Fuller Testinin değiştirilmiş
bir versiyonu olup zaman serisi analizinde birim koumlk testleri iccedilinde en ccedilok kullanılan
testlerden biridir Herhangi bir zaman serisi verisinin ortalaması ve varyansı belli bir suumlre
boyunca sabit kalırsa sabit olduğu kabul edilmektedir
Bu testte T-testini zaman serisinde durağan olanı belirlemek iccedilin incelenen
değişkenin kritik bir değeri ile karşılaştırılmaktadır Hesaplanan test istatistiği farklı
anlamlılık seviyelerindeki kritik değerlerden daha kuumlccediluumlk ise bir birim koumlkuumln var olduğu boş
hipotez reddedilir Diğer bir ifadeyle hesaplanmış ADF test istatistiğinin mutlak değeri farklı
anlamlılık seviyelerindeki mutlak kritik değerlerden daha buumlyuumlktuumlr (Biswal ve Barik 2017)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
652
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine
uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise
∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)
Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında
∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)
(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır
Eğer model sabit terimli ve trendli ise
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)
(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise
denklem
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)
şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented
Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)
322 Granger Nedensellik Testi
Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan
testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla
oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden
bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu
sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada
birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi
uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır
4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR
41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi
Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak
kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları
Tablo 3rsquote sunulmuştur
Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli
LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)
LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)
LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)
Test Kritik Değerleri
1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323
5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580
10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
649
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
74627 MWrsquoa ulaşmış olup bu guumlcuumln iccedilinde yenilenebilir enerji kaynaklarının payı hidrolik
enerjisi de dahil 40rsquoın biraz uumlzerinde seyretmektedir (Şekil 1a) Bu dağılımın iccedilinde
351rsquoi ile hidroelektrik enerjisi birinci sırada yer alırken 62rsquolik payla ruumlzgar enerjisi ikinci
sırada jeotermal enerji 06rsquolık payla uumlccediluumlncuuml sırada yer alırken guumlneş enerjisinin payı ise
05rsquolik bir oranla son sırada yer almaktadır Uumllkemizde guumlneş enerjisinden hali hazırda
yalnızca sıcak su elde etmek iccedilin yararlanılmakta olup başka amaccedillara youmlnelik kullanım henuumlz
soumlz konusu değildir
Diğer taraftan Tuumlrkiyersquonin sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeli
ise ccedileşitli senaryolara goumlre değişiklik goumlstermekte olup genel kapsamda 160000 GWh
hidrolik 48000 MW ruumlzgar 1520 kWhm2-yıl guumlneş 31500 MWt jeotermal 86 Mtep
biyokuumltle ve 15-20 Mtep biyogaz olarak hesap edilmiş (Bobat ve Kaygusuz 2016 152)
Tuumlrkiyersquonin yenilenebilir enerji potansiyeli (Şekil 1b)rsquode goumlruumllduumlğuuml gibidir
Şekil 1(a)Yenilenebilir Enerjinin Kaynaklara Goumlre Dağılımı
Şekil 1(b)Yenilebilir enerji Potansiyeli
Kaynak Bobat ve Oumlzdemir 2016Tuumlrkiye`nin yenilebilir enerji politikaları yenilebilir enerjide yeniden
yapılanma Electronic Journal of Vocational Collages-December 2016
Şekil 1brsquode goumlruumllduumlğuuml gibi Tuumlrkiye oumlzellikle sahip olduğu hidroelektrik enerjisi
ruumlzgar enerjisi ve duumlnyanın en oumlnemli enerji kaynağı olan guumlneş enerjisi bakımından
potansiyel olarak oldukccedila iyi konumda olmasına rağmen (yıllık ortalama guumlneşlenme suumlresi
2640 saat (guumlnluumlk 72 saat) yıllık ortalama guumlneş radyasyon değeri 1311 kWhm2 (guumlnluumlk 36
kWhm2)rsquodir Ayrıca bu enerji kaynaklarından yeterince yararlanamadığı accedilıkccedila
goumlruumllmektedir (Toklu vd 2010)
22 Tuumlrkiyersquode Yenilenebilir Enerji Politikaları
Tuumlrkiye enerji kaynakları bakımından dışa bağımlı bir uumllke olup bu bağımlılık oranı da
her geccedilen guumln artış goumlstermektedir Uumllkemizde fosil enerji kaynaklarının rezervinin
arttırılması muumlmkuumln olmadığından dolayı yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelmek bu
konuda stratejiler geliştirmek ve en oumlnemlisi de istikrarlı hedefi ve amacı belirlenmiş enerji
politikalarını hayata geccedilirilmelidir Bu bakımdan uumllkelerin enerji politikası genel itibariyle
teknoloji ekonomi ve enerji ile ilgili tuumlm kararların alındığı kurumsal yapıdan oluşan kısa
doumlnemde arz talep dengesini sağlayan uzun doumlnemde ise konuyla ilgili planlama
faaliyetlerinin tuumlm detaylarını buumlnyesinde bulunduran bir politikadır (Bayraccedil 2009 18)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
650
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Ancak uumllkemizde yenilenebilir enerjiye youmlnelik izlenen politikalar incelendiğinde
beşinci beş yıllık kalkınma planında guumlndeme geldiği goumlruumllmektedir 1984 yılında yuumlruumlrluumlğe
giren bu kalkınma plan doumlneminde ise konuya ccedilok kısaca değinilmiş olup sadece bu tuumlr
kaynaklardan yararlanılması gerektiğine vurgu yapılmış Altıncı ve yedinci beş yıllık
kalkınma plan doumlnemlerinde ise başta hidrolik olmak uumlzere jeotermal ve guumlneş enerjisi gibi
yenilenebilir olan bu enerji kaynaklarından yararlanılması ve kullanımının yaygın hale
getirilmesi gereğine dikkat ccedilekilmiş Sekizinci beş yıllık kalkınma plan doumlneminde ise bu tuumlr
enerji kaynaklarının (YEK) duumlnyada Avruparsquoda kullanım durumları sağlanan teşvik ve
suumlbvansiyonlar ile ccedilevre uumlzerinde oluşturduğu etkilerin incelenmesi ve uumllkemizde de bu
kaynaklardan yararlanılabilmesi iccedilin yapılması gerekenler ve bundan boumlyle izlenecek
politikaların belirlenmesine kısaca vurgu yapıldığı goumlruumllmektedir (DPT 200118)
Yukarıda ifade edildiği doumlrt plan doumlneminde de (YEK)rsquoin kullanımına ilişkin ciddi bir
ccedilalışmanın yapılmadığı goumlruumllmektedir 2005 yılına gelindiğinde ise 10052005 Tarih ve
5346 Sayılı ldquoYenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Uumlretim Amaccedillı
Kullanımına İlişkin Kanunrdquoun ccedilıkartılmasıyla ilk ciddi ccedilalışmaların başladığı goumlruumllmekte
Ayrıca 29122010 tarihinde (YEK) ile ilgili bazı duumlzenlemeler yapılarak yeni bir doumlnem
başlamış Yapılan bu duumlzenlemeler iccedilinde bu alanlarda yatırım yapacaklara devlet teşvikleri
kaynak bazında ccedileşitlendirilmiş olup sağlanacak suumlbvansiyonların oranlarında da artışlar
oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelik kanunda 2011 yılı itibariyle ise yeniden
değişiklikler yapılarak yerli uumlretimin oumlzendirilmesi amacıyla yeni teşvik uygulamaları
başlatılmıştır Ayrıca lisanssız uumlretim konusu yeniden duumlzenlenmiş olup 2012 yılında da
Elektrik Uumlretim Anonim Şirketi (EUumlAŞ)rsquoa ait olan hidroelektrik santralleri oumlzelleştirilmiştir
2013 yılında 6446 sayılı elektrik piyasasına youmlnelik yasa yuumlruumlrluumlğe girmiş 2016 yılında ise
tam rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml piyasalara geccedililmesi planlanmıştır (Bobat ve Oumlzdemir
2016153) 1980 yılından itibaren yapılan tuumlm bu ccedilalışmaların sonucunda Tuumlrkiyersquonin
(YEK)rsquoten hidroelektrik ve yakacak amaccedillı kullanılan biyokuumltle kaynağı dışında toplam enerji
tuumlketimindeki payı 2006 yılı sonu itibariyle 1rsquoin altında gerccedilekleşmiştir (Bacak vd 2009
11)
3 AMPİRİK MODEL YOumlNTEM VE VERİ SETİ
Ccedilalışmada kullanılan model (1) norsquolu denklemde verilmiştir Oumlncelikle serilerin
varyansındaki değişmeyi yumuşatmak ve otokorelasyon olasılığına karşı koruyabilmek
amacıyla serilerin logaritmik doumlnuumlşuumlmleri alınma işlemleri gerccedilekleştirilmiştir ve serinin
kısaltmasının baş tarafına L harfi konularak belirtilmiştir (Dursun 2015 103)
119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)
31 Veri Seti
Veriler Duumlnya Bankası online veri tabanından alınmış olup Tuumlrkiye iccedilin 1985-2014
yıllarını iccedilermektedir Analizde kullanılan değişkenler (Tablo 2)rsquode sunulmuştur
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
651
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Tablo 2 Analizde Kullanılan Değişkenler
Değişken Accedilıklama Birimi Kodu
RNW Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimi
Milyon kWh EGELCRNWXKH
CO2 CO2 emisyonu Mt ENATMCO2EKT
GDP GSYH Milyon $ NYGDPMKTPCD
KaynakWorldbank2017
RNW verisi hidroelektrik enerji hariccedil aşağıdaki yenilenebilir kaynaklardaki elektrik
santrallerinden elde edilen toplam milyon kWh verisidir
Jeotermal
Guumlneş fotovoltaik
Guumlneş termal
Gelgit
Ruumlzgacircr
Enduumlstriyel atık
Belediye atığı
Birincil katı biyoyakıtlar
Biyogazlar biyogazoline biyodizeller diğer sıvı biyoyakıtlar
GDP verisi uumlretilen varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tuumlketilmesi iccedilin
kesinti yapmadan hesaplanan ekonomideki tuumlm uumlreticilerin uumlrettikleri uumlruumlnlere vergilerinin
eklenmesiyle elde edilen bruumlt katma değerin sabit 2010 ABD Doları tutarındaki karşılığıdır
CO2 verisi fosil yakıtların yakılması katı sıvı ve gaz yakıtlarının tuumlketilmesi sırasında
uumlretilen karbondioksit ve gaz parlamaları ccedilimento imalatından kaynaklanan ve enerji
kullanımı iccedilin yanan yağ koumlmuumlr ve gazdan odun ve atık maddeleri yakmaktan oluşan
karbondioksit emisyonlarının kt (Kiloton) verisinin milyon tonrsquoa doumlnuumlştuumlruumllmuumlş verisidir
(World Bank 2017)
32 Youmlntem
Ccedilalışmada Tuumlrkiye iccedilin ekonometrik youmlntem olarak zaman serileri analizi
kullanılacak olup bunlar iki aşamada incelenecektir Oumlncelikle zaman serisinin oumlzelliklerini
belirlemek ve durağanlığını test etmek amacıyla Birim Koumlk Testi uygulanacaktır İkinci
olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmak iccedilin Granger Nedensellik testi
uygulanacaktır
321 ADF Birim Koumlk Testi
Bir zaman serisinin durağanlılık durumunu kontrol etmek iccedilin literatuumlrde birim koumlk
testi kullanılmaktadır Genişletilmiş Dickey Fuller testi Dickey Fuller Testinin değiştirilmiş
bir versiyonu olup zaman serisi analizinde birim koumlk testleri iccedilinde en ccedilok kullanılan
testlerden biridir Herhangi bir zaman serisi verisinin ortalaması ve varyansı belli bir suumlre
boyunca sabit kalırsa sabit olduğu kabul edilmektedir
Bu testte T-testini zaman serisinde durağan olanı belirlemek iccedilin incelenen
değişkenin kritik bir değeri ile karşılaştırılmaktadır Hesaplanan test istatistiği farklı
anlamlılık seviyelerindeki kritik değerlerden daha kuumlccediluumlk ise bir birim koumlkuumln var olduğu boş
hipotez reddedilir Diğer bir ifadeyle hesaplanmış ADF test istatistiğinin mutlak değeri farklı
anlamlılık seviyelerindeki mutlak kritik değerlerden daha buumlyuumlktuumlr (Biswal ve Barik 2017)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
652
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine
uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise
∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)
Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında
∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)
(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır
Eğer model sabit terimli ve trendli ise
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)
(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise
denklem
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)
şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented
Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)
322 Granger Nedensellik Testi
Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan
testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla
oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden
bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu
sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada
birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi
uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır
4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR
41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi
Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak
kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları
Tablo 3rsquote sunulmuştur
Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli
LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)
LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)
LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)
Test Kritik Değerleri
1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323
5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580
10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
650
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Ancak uumllkemizde yenilenebilir enerjiye youmlnelik izlenen politikalar incelendiğinde
beşinci beş yıllık kalkınma planında guumlndeme geldiği goumlruumllmektedir 1984 yılında yuumlruumlrluumlğe
giren bu kalkınma plan doumlneminde ise konuya ccedilok kısaca değinilmiş olup sadece bu tuumlr
kaynaklardan yararlanılması gerektiğine vurgu yapılmış Altıncı ve yedinci beş yıllık
kalkınma plan doumlnemlerinde ise başta hidrolik olmak uumlzere jeotermal ve guumlneş enerjisi gibi
yenilenebilir olan bu enerji kaynaklarından yararlanılması ve kullanımının yaygın hale
getirilmesi gereğine dikkat ccedilekilmiş Sekizinci beş yıllık kalkınma plan doumlneminde ise bu tuumlr
enerji kaynaklarının (YEK) duumlnyada Avruparsquoda kullanım durumları sağlanan teşvik ve
suumlbvansiyonlar ile ccedilevre uumlzerinde oluşturduğu etkilerin incelenmesi ve uumllkemizde de bu
kaynaklardan yararlanılabilmesi iccedilin yapılması gerekenler ve bundan boumlyle izlenecek
politikaların belirlenmesine kısaca vurgu yapıldığı goumlruumllmektedir (DPT 200118)
Yukarıda ifade edildiği doumlrt plan doumlneminde de (YEK)rsquoin kullanımına ilişkin ciddi bir
ccedilalışmanın yapılmadığı goumlruumllmektedir 2005 yılına gelindiğinde ise 10052005 Tarih ve
5346 Sayılı ldquoYenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Uumlretim Amaccedillı
Kullanımına İlişkin Kanunrdquoun ccedilıkartılmasıyla ilk ciddi ccedilalışmaların başladığı goumlruumllmekte
Ayrıca 29122010 tarihinde (YEK) ile ilgili bazı duumlzenlemeler yapılarak yeni bir doumlnem
başlamış Yapılan bu duumlzenlemeler iccedilinde bu alanlarda yatırım yapacaklara devlet teşvikleri
kaynak bazında ccedileşitlendirilmiş olup sağlanacak suumlbvansiyonların oranlarında da artışlar
oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Yenilenebilir enerji kaynaklarına youmlnelik kanunda 2011 yılı itibariyle ise yeniden
değişiklikler yapılarak yerli uumlretimin oumlzendirilmesi amacıyla yeni teşvik uygulamaları
başlatılmıştır Ayrıca lisanssız uumlretim konusu yeniden duumlzenlenmiş olup 2012 yılında da
Elektrik Uumlretim Anonim Şirketi (EUumlAŞ)rsquoa ait olan hidroelektrik santralleri oumlzelleştirilmiştir
2013 yılında 6446 sayılı elektrik piyasasına youmlnelik yasa yuumlruumlrluumlğe girmiş 2016 yılında ise
tam rekabetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml piyasalara geccedililmesi planlanmıştır (Bobat ve Oumlzdemir
2016153) 1980 yılından itibaren yapılan tuumlm bu ccedilalışmaların sonucunda Tuumlrkiyersquonin
(YEK)rsquoten hidroelektrik ve yakacak amaccedillı kullanılan biyokuumltle kaynağı dışında toplam enerji
tuumlketimindeki payı 2006 yılı sonu itibariyle 1rsquoin altında gerccedilekleşmiştir (Bacak vd 2009
11)
3 AMPİRİK MODEL YOumlNTEM VE VERİ SETİ
Ccedilalışmada kullanılan model (1) norsquolu denklemde verilmiştir Oumlncelikle serilerin
varyansındaki değişmeyi yumuşatmak ve otokorelasyon olasılığına karşı koruyabilmek
amacıyla serilerin logaritmik doumlnuumlşuumlmleri alınma işlemleri gerccedilekleştirilmiştir ve serinin
kısaltmasının baş tarafına L harfi konularak belirtilmiştir (Dursun 2015 103)
119871119877119873119882119905= 1205721 + 12057221198711198621198742119905 + 1205722119871119866119863119875119905 + micro119905 (1)
31 Veri Seti
Veriler Duumlnya Bankası online veri tabanından alınmış olup Tuumlrkiye iccedilin 1985-2014
yıllarını iccedilermektedir Analizde kullanılan değişkenler (Tablo 2)rsquode sunulmuştur
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
651
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Tablo 2 Analizde Kullanılan Değişkenler
Değişken Accedilıklama Birimi Kodu
RNW Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimi
Milyon kWh EGELCRNWXKH
CO2 CO2 emisyonu Mt ENATMCO2EKT
GDP GSYH Milyon $ NYGDPMKTPCD
KaynakWorldbank2017
RNW verisi hidroelektrik enerji hariccedil aşağıdaki yenilenebilir kaynaklardaki elektrik
santrallerinden elde edilen toplam milyon kWh verisidir
Jeotermal
Guumlneş fotovoltaik
Guumlneş termal
Gelgit
Ruumlzgacircr
Enduumlstriyel atık
Belediye atığı
Birincil katı biyoyakıtlar
Biyogazlar biyogazoline biyodizeller diğer sıvı biyoyakıtlar
GDP verisi uumlretilen varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tuumlketilmesi iccedilin
kesinti yapmadan hesaplanan ekonomideki tuumlm uumlreticilerin uumlrettikleri uumlruumlnlere vergilerinin
eklenmesiyle elde edilen bruumlt katma değerin sabit 2010 ABD Doları tutarındaki karşılığıdır
CO2 verisi fosil yakıtların yakılması katı sıvı ve gaz yakıtlarının tuumlketilmesi sırasında
uumlretilen karbondioksit ve gaz parlamaları ccedilimento imalatından kaynaklanan ve enerji
kullanımı iccedilin yanan yağ koumlmuumlr ve gazdan odun ve atık maddeleri yakmaktan oluşan
karbondioksit emisyonlarının kt (Kiloton) verisinin milyon tonrsquoa doumlnuumlştuumlruumllmuumlş verisidir
(World Bank 2017)
32 Youmlntem
Ccedilalışmada Tuumlrkiye iccedilin ekonometrik youmlntem olarak zaman serileri analizi
kullanılacak olup bunlar iki aşamada incelenecektir Oumlncelikle zaman serisinin oumlzelliklerini
belirlemek ve durağanlığını test etmek amacıyla Birim Koumlk Testi uygulanacaktır İkinci
olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmak iccedilin Granger Nedensellik testi
uygulanacaktır
321 ADF Birim Koumlk Testi
Bir zaman serisinin durağanlılık durumunu kontrol etmek iccedilin literatuumlrde birim koumlk
testi kullanılmaktadır Genişletilmiş Dickey Fuller testi Dickey Fuller Testinin değiştirilmiş
bir versiyonu olup zaman serisi analizinde birim koumlk testleri iccedilinde en ccedilok kullanılan
testlerden biridir Herhangi bir zaman serisi verisinin ortalaması ve varyansı belli bir suumlre
boyunca sabit kalırsa sabit olduğu kabul edilmektedir
Bu testte T-testini zaman serisinde durağan olanı belirlemek iccedilin incelenen
değişkenin kritik bir değeri ile karşılaştırılmaktadır Hesaplanan test istatistiği farklı
anlamlılık seviyelerindeki kritik değerlerden daha kuumlccediluumlk ise bir birim koumlkuumln var olduğu boş
hipotez reddedilir Diğer bir ifadeyle hesaplanmış ADF test istatistiğinin mutlak değeri farklı
anlamlılık seviyelerindeki mutlak kritik değerlerden daha buumlyuumlktuumlr (Biswal ve Barik 2017)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
652
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine
uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise
∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)
Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında
∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)
(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır
Eğer model sabit terimli ve trendli ise
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)
(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise
denklem
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)
şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented
Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)
322 Granger Nedensellik Testi
Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan
testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla
oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden
bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu
sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada
birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi
uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır
4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR
41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi
Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak
kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları
Tablo 3rsquote sunulmuştur
Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli
LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)
LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)
LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)
Test Kritik Değerleri
1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323
5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580
10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
651
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Tablo 2 Analizde Kullanılan Değişkenler
Değişken Accedilıklama Birimi Kodu
RNW Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimi
Milyon kWh EGELCRNWXKH
CO2 CO2 emisyonu Mt ENATMCO2EKT
GDP GSYH Milyon $ NYGDPMKTPCD
KaynakWorldbank2017
RNW verisi hidroelektrik enerji hariccedil aşağıdaki yenilenebilir kaynaklardaki elektrik
santrallerinden elde edilen toplam milyon kWh verisidir
Jeotermal
Guumlneş fotovoltaik
Guumlneş termal
Gelgit
Ruumlzgacircr
Enduumlstriyel atık
Belediye atığı
Birincil katı biyoyakıtlar
Biyogazlar biyogazoline biyodizeller diğer sıvı biyoyakıtlar
GDP verisi uumlretilen varlıkların amortismanı veya doğal kaynakların tuumlketilmesi iccedilin
kesinti yapmadan hesaplanan ekonomideki tuumlm uumlreticilerin uumlrettikleri uumlruumlnlere vergilerinin
eklenmesiyle elde edilen bruumlt katma değerin sabit 2010 ABD Doları tutarındaki karşılığıdır
CO2 verisi fosil yakıtların yakılması katı sıvı ve gaz yakıtlarının tuumlketilmesi sırasında
uumlretilen karbondioksit ve gaz parlamaları ccedilimento imalatından kaynaklanan ve enerji
kullanımı iccedilin yanan yağ koumlmuumlr ve gazdan odun ve atık maddeleri yakmaktan oluşan
karbondioksit emisyonlarının kt (Kiloton) verisinin milyon tonrsquoa doumlnuumlştuumlruumllmuumlş verisidir
(World Bank 2017)
32 Youmlntem
Ccedilalışmada Tuumlrkiye iccedilin ekonometrik youmlntem olarak zaman serileri analizi
kullanılacak olup bunlar iki aşamada incelenecektir Oumlncelikle zaman serisinin oumlzelliklerini
belirlemek ve durağanlığını test etmek amacıyla Birim Koumlk Testi uygulanacaktır İkinci
olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini araştırmak iccedilin Granger Nedensellik testi
uygulanacaktır
321 ADF Birim Koumlk Testi
Bir zaman serisinin durağanlılık durumunu kontrol etmek iccedilin literatuumlrde birim koumlk
testi kullanılmaktadır Genişletilmiş Dickey Fuller testi Dickey Fuller Testinin değiştirilmiş
bir versiyonu olup zaman serisi analizinde birim koumlk testleri iccedilinde en ccedilok kullanılan
testlerden biridir Herhangi bir zaman serisi verisinin ortalaması ve varyansı belli bir suumlre
boyunca sabit kalırsa sabit olduğu kabul edilmektedir
Bu testte T-testini zaman serisinde durağan olanı belirlemek iccedilin incelenen
değişkenin kritik bir değeri ile karşılaştırılmaktadır Hesaplanan test istatistiği farklı
anlamlılık seviyelerindeki kritik değerlerden daha kuumlccediluumlk ise bir birim koumlkuumln var olduğu boş
hipotez reddedilir Diğer bir ifadeyle hesaplanmış ADF test istatistiğinin mutlak değeri farklı
anlamlılık seviyelerindeki mutlak kritik değerlerden daha buumlyuumlktuumlr (Biswal ve Barik 2017)
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
652
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine
uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise
∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)
Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında
∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)
(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır
Eğer model sabit terimli ve trendli ise
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)
(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise
denklem
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)
şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented
Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)
322 Granger Nedensellik Testi
Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan
testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla
oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden
bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu
sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada
birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi
uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır
4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR
41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi
Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak
kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları
Tablo 3rsquote sunulmuştur
Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli
LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)
LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)
LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)
Test Kritik Değerleri
1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323
5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580
10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
652
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Değişik sebeplerle Dickey-Fuller testi uygulanırken aşağıdaki regresyon modellerine
uygulanır Model sabit terimsiz ve trendsiz ise
∆119884119905 = 120575119884119905minus1 + 119906119905 (2)
Eğer modelde sabit terimin olduğu fakat deterministik trendin olmadığı varsayıldığında
∆119884119905 = 120583 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (3)
(3) numaralı modelin tahmin edilmesiyle DF testi yapılır
Eğer model sabit terimli ve trendli ise
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + 119906119905 (4)
(4) numaralı model iccedilin DF testi tahmin edilir Eğer 119906119905 hata terimi otokorelasyonlu ise
denklem
∆119884119905 = 1205830 + 1205831119905 + 120575119884119905minus1 + sum ∆119884119905minus1 + 119906119905 119898119894=1 (5)
şeklinde olur Bu modele DF-testi uygulanırsa genişletilmiş Dickey Fuller (Augmented
Dickey Fuller) veya ADF testi olarak ifade edilir (Dikmen 2009)
322 Granger Nedensellik Testi
Değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml belirlenirken literatuumlrde en fazla kullanılan
testlerden birisi Granger nedensellik testidir Granger nedensellik testi yapmak amacıyla
oluşturulan model yapısal bir ekonometrik model olmamasıyla birlikte geleceği tahmin eden
bir test değildir Bu test nedensellik sınamalarının gerccedilekleştirilmesini hedeflemektedir Bu
sebeple modeldeki değişkenler oumlnceden durağanlaştırılmalıdır (Granger 1988) Bu ccedilalışmada
birinci farkları alınarak durağanlaştırılan serilere daha sonra Granger nedensellik testi
uygulanarak seriler arasındaki ilişkinin youmlnuuml sınanmıştır
4 EKONOMETRİK ANALİZ VE BULGULAR
41 ADF Birim Koumlk Testi - Durağanlık Analizi
Bu ccedilalışmada zaman serisi değişkenlerinin durağan olup olmadığını istatistiksel olarak
kontrol etmek iccedilin Genişletilmiş Dickey Fuller testini kullanılmıştır Test sonuccedilları
Tablo 3rsquote sunulmuştur
Tablo 3 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
Değişkenler Duumlzey Değeri Birinci Farklar Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli Sabitsiz Sabitli Sabitli Trendli
LRNW 2545(0) -1191(0) -2097(0) -5713(0) -6506(0) -6555(0)
LCO2 4257(0) -1051(0) -3773(0) -4075(0) -6352(0) -6251(0)
LGDP 2334(0) -0953(0) -2899(0) -5451(0) -6632(0) -6526(0)
Test Kritik Değerleri
1 -2647 -3679 -4309 -2650 -3689 -4323
5 -1952 -2967 -3574 -1953 -2971 -3580
10 -1610 -2622 -3221 -1609 -2625 -3225
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
653
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Not Parantez iccedilindeki gecikme uzunlukları Schwarz Bilgi Kriterine goumlre belirlenmiş olup kritik değerler MacKinnonrsquodan
(1996) alınmıştır Maksimum gecikme uzunluğu 7 olarak tespit edilerek alınmıştır
Genişletilmiş Dickey-Fuller birim koumlk (ADF) testi sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiye iccedilin
LRNW LCO2 ve LGDP serilerinin uumlccediluuml de duumlzey değerinde durağan olmadığı ancak birinci
farkı alındığı zaman durağan duruma geldiği goumlruumllmektedir
42 Granger Nedensellik Testi- Nedensellik Analizi
Hidroelektrik hariccedil yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon emisyonu ve
buumlyuumlme arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml tespit etmek amacıyla değişkenlere Granger nedensellik
testi yapılmıştır Test sonuccedilları Tablo 4rsquote sunulmuştur
Tablo 4 Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) Testi Sonuccedilları
119815120782 hipotezi F-İstatistiği Olasılık Değeri Karar Sonuccedil
LCO2 LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir
1537 0463 KABUL
LRNW LGDPrsquonin Granger
Nedeni Değildir 1273 0529 KABUL
LCO2 LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 8143 0017 RET LCO2 rarrLRNW
LGDP LRNWrsquonin Granger
Nedeni Değildir 15229 0005 RET LGDPrarrLRNW
LGDP LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0883 0643 KABUL
LRNW LCO2rsquonin Granger
Nedeni Değildir 0394 0821 KABUL
Granger Nedensellik test sonuccedillarına goumlre Tuumlrkiyersquode ldquoKarbon emisyonu buumlyuumlmenin
Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani
karbon emisyonundan buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi buumlyuumlmenin Granger nedeni değildirrdquo sıfır
hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminden buumlyuumlmeye doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
ldquoKarbon emisyonu yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger nedeni
değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani karbon
emisyonundan yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik
ilişkisi bulunmaktadır ldquoBuumlyuumlme yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin Granger
nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde reddedilmektedir Yani buumlyuumlmeden
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmaktadır O halde buumlyuumlmeden de karbon emisyonundan da yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretimine doğru bir nedensellik ilişkisi mevcut olduğuna goumlre yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretimini buumlyuumlme ve karbon emisyonu etkiliyor sonucuna
varılmaktadır
ldquoBuumlyuumlme karbon emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık
duumlzeyinde kabul edilmektedir Yani buumlyuumlmeden karbon emisyonuna doğru tek youmlnluuml bir
nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır ldquoYenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi karbon
emisyonunun Granger nedeni değildirrdquo sıfır hipotezi 5 anlamlılık duumlzeyinde kabul
edilmektedir Yani yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden karbon emisyonuna doğru
tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
654
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
SONUCcedil
Tuumlrkiyersquode buumlyuumlme karbon emisyonu ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretimi
verilerinin karşılaştırıldığı bu ccedilalışmanın sonucuna goumlre karbon emisyonundan ve
yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminin buumlyuumlmeyle doğrudan bir nedensellik ilişkisi
bulunamamıştır Ayrıca buumlyuumlmeden ve yenilenebilir kaynaklardan elektrik uumlretiminden
karbon emisyonuna doğru da bir nedensellik ilişkisi bulunmamıştır Ancak buumlyuumlmeden ve
karbon emisyonundan yenilenebilir enerji uumlretimine doğru tek youmlnluuml bir nedensellik ilişkisi
bulunmuştur Fosil kaynaklı yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kullanımı sonucunda karbon
emisyonunun azaltılması muumlmkuumln olmaktadır Beklenen sonuccedil elektrik uumlretiminde
yenilenebilir enerjinin artmasıyla birlikte karbon emisyonunun azalması şeklindedir Ancak
ccedilalışmada bulunan sonuccedil buumlyuumlme ve karbon emisyonu arttıkccedila yenilenebilir kaynaklardan
elektrik uumlretiminin artması şeklinde karşımıza ccedilıkmaktadır
Tuumlrkiyersquode halen fosil kaynaklı elektrik uumlretiminin yaygın olması yenilenebilir
kaynaklardan elektrik uumlretiminin halen fosil kaynaklı elektrik uumlretimine nazaran duumlşuumlk
oranlarda olması karbon emisyonunu azaltmamasına neden olarak goumlsterilebilir Ayrıca
karbon emisyonunun sadece elektrik uumlretiminden kaynaklı olmadığı yeşil alanların azalışı
şehirleşmenin ve nuumlfusun artışı ulaşımdan kaynaklı oluşu gibi nedenler de goumlsterilebilir
Bununla birlikte farklı uumllkelerde toplam elektrik uumlretiminin hangi oranında yenilenebilir
kaynakların karbon emisyonunu azaltmaya başladığı konusu yeni ccedilalışmalara ilham kaynağı
olabilir Diğer taraftan en temiz ve en ucuz enerji tuumlruuml tuumlketilmeyen enerjidir Bu bakımdan
ABD başta olmak uumlzere duumlnyanın gelişmiş olan uumllkelerinin enerji politikalarında oumlnem
verdikleri hususların başında enerji verimliliğini artırarak enerji yoğunluğunu azaltmak ve
enerji tasarrufuna oumlzen goumlstermek gelmektedir Ccedilağdaş enerji politikalarındaki hedef kişi
başına kullanılmış olan enerji veya elektrik tuumlketim miktarını artırmak olmayıp enerjiyi en
verimli ve ussal biccedilimde kullanabilecek sistemleri geliştirerek minimum enerji tuumlketimiyle
maksimum enerjiyi uumlretip iletebilecek ve tuumlketecek yapıyı oluşturabilmektir Tuumlrkiyersquonin
sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynakları ve potansiyeli ile bu guumlne kadar izlemiş olduğu
(YEK) politikalarında ise 2005 yılına gelinceye kadar fazlaca oumlnem verilmediği accedilıkccedila
goumlruumllmektedir Sonraki yıllarda ccedilıkarılan kanunlarla oumlzellikle 2011-2016 yılları arasında
yenilenebilir enerji kaynaklarının uumllkemizde yaygın olarak kullanımını sağlamaya youmlnelik
teşvik ve suumlbvansiyonların ise yeterli duumlzeylerde olmadığı accedilıkccedila goumlruumllmektedir
Tuumlrkiyersquonin 2030 yılı iccedilin hedef olarak belirlediği elektrik enerjisi talebinin yarısına
yakınının (YEK)rsquoten karşılayabileceği oumlngoumlruumlsuumlnuumln ise bu şekilde devam etmesi halinde
temenniden ibaret olabileceği accedilıkccedila goumlruumllmektedir Oysa Tuumlrkiye gerek hidroelektrik gerek
ruumlzgar ve guumlneş enerjisi bakımından buumlyuumlk potansiyele sahip ender uumllkelerden biri olmasına
rağmen guumlneş ve ruumlzgar başta olmak uumlzere hidroelektrik santrallerinin de devreye girmemesi
bu enerji kaynaklarından tam ve etkin olarak yararlanılamaması iccedilin (oumlzellikle GAP ve
ccedilevresinde kurulacak olan hidroelektrik santralleri) kasten geciktiren bir takım duumlzenlemeler
bulunmaktadır Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin daha fazla zaman kaybetmeden sahip olduğu (YEK)
tam-etkin olarak kullanabilmesi iccedilin yeni duumlzenlemelerle birlikte istikrarlı ve zamanın
şartlarına goumlre değişebilen rasyonel enerji politikalarına acilen ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu
durum aynı zamanda enerji bakımından dışa bağımlı olan uumllkemizi ekonomik accedilıdan nispeten
rahatlatabileceği gibi yeni yatırım alanlarının oluşmasına dış ticaret accedilığının azalmasına
oumldemeler bilanccedilosundaki dengesizliklerin giderilmesine ve milli gelirimizin de artmasına
oumlnemli oranda katkıda bulunacaktır
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
655
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Sonuccedil olarak gelecek nesiller iccedilin daha temiz yaşanılabilir ve yeşil bir Tuumlrkiye iccedilin
fosil kaynaklı olmayan temiz enerji kaynaklarına youmlnelmek ve bunun iccedilin gerek devlet
teşvikleriyle gerek oumlzel sektoumlr aracılığıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına daha fazla yatırım
yapılması ve kullanımının daha geniş ccedilevrelere yaygınlaştırılması gerekmektedir Guumlnuumlmuumlz
gelişmiş devletleri bu bilinccedille hareket ederken gelişmekte olan uumllkelerin de bu konunun
bilincinde olup enerji sektoumlruumlnde yenilenebilir enerji kaynaklı bir uumlretim yapısı
benimsemeleri hem uumllkeleri hem de duumlnya ekosistemini olumlu youmlnde etkileyecektir
KAYNAKCcedilA
Akan MOumlA Selam A Fırat SUumlO Kara ME Oumlzel S (2015) A comparative
analysis of renewable energy use and policies Global and Turkish perspectives
Sustainability 7 16379ndash16407
Altınkaya A Aslan Z (2015) Comparison of renewable and convetional energy cost
by wavelet techniques intjournal of Electronics Mechanical and Mechatronics Engineering
2(4) 393-405
AkayECcedil Abdieva R Oskonbaeva Z (2015) Yenilenebilir Enerji Tuumlketimi
İktisadi Buumlyuumlme ve Karbondioksit Emisyonu Arasındaki Nedensel İlişki Orta Doğu ve
Kuzey Afrika Uumllkeleri Oumlrneği International Conference On Euroasian Econimies 2015
Akccedilin M (2015) Renewable energy policy and biomass energy potential in Turkey
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Akyuumlz E (2015) Tuumlrkiyersquonin enerji goumlruumlnuumlmuuml ve yenilenebilir enerji kaynaklarının
oumlnemi Akademik Bakış Dergisi Mayıs-Haziran 2015 494-504
Al-mulali U Fereidouni HG Lee JM Che Sab NB 2013 ldquoExamining the bi-
directional long run relationship between renewable energy consumption and GDP growthrdquo
Renewable and Sustainable Energy Reviews 22 p 209-222
Apergis N ve Payne JE 2014 ldquoRenewable energy output CO2 emissions and
fossil fuel prices in Central America Evidence from a nonlinear panel smooth transition
vector error correction modelrdquo Energy Economics 42 p 226-232
Apergis Nicholas vd (2010) ldquoOn The Casual Dynamics Between Emissions Nuclear
Energy Renewable Energy and Economic Growthrdquo Ecological Economics 69 (2010) s
2255-2260
Bacak S Kuumllcuuml R Ekinci K (2009) Tuumlrkiye ve AB uumllkelerinde yenilenebilir enerji
kaynakları politikaları ve hedefleri Tarım Makinaları Bilim Dergisi 5(1) 9-14
Bakırtaş İbrahim ve Muumlmin Atalay Ccediletin (2016) ldquoYenilenebilir Enerji Tuumlketimi ile
Ekonomik Buumlyuumlme Arasındaki İlişki G-20 Uumllkelerirdquo Sosyoekonomi 24(28) s 131-145
Baris K and Kucukali S (2012) Availability of Renewable Energy Sources in Turkey
Current Situation Potential Government Policies and the EU Perspective Energy Policy 42
377-391
Bayraccedil H N (2009) Kuumlresel Enerji Politikaları ve Tuumlrkiye Petrol ve Doğalgaz
Kaynakları Accedilısından Bir Karşılaştırma Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi Cilt 10 Sayı 1
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
656
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Bhattacharya Mita vd (2016) ldquoThe Effect of Renewable Energy Consumption on
Economic Growth Evidence From on Top 38 Countriesrdquo Applied Energy 162(2016) s 733-
741
Biswal S K ve Barik S (2017) Interdependence amp Integration between Futures and
Spot Market Empirical Evidence in India International Journal of Advance Research Ideas
and Innovations in Technology 3(3) 213-219
BioenergyStatisticsPresentationsAdministrativeandotherdatasourcesTurkey_EnergyP
olicyandBiomassEnergyPotentialpdf adresinden 17052016 tarihinde alınmıştır
Bloch Harry vd (2015) ldquoEconomic Growth with Coal Oil and Renewable Energy
Consumption in China Prospects for Fuel Substitutionrdquo Economic Modelling 44(2015) s
104-115
Bobat A ve Oumlzdemir N Kaygusuz (2016) Tuumlrkiyenin Yenilebilir Enerji Politikaları
Yenilebilir Enerjide Yeniden Yapılanma Electronic Journal of Vocational Collage ndash
December 2016
Boumlluumlk G ve Mert M 2014 ldquoFossil amp renewable energy consumption GHGs
(greenhouse gases) and economic growth Evidence from a panel of EU (European Union)
countriesrdquo Energy 74(1) p 439-446
Cristobal San JR (2011) ldquoMulti Criteria Decision-Making in The Selection of a
Renewable Energy Project in Spain The vikor Methodrdquo Renewable Energy cilt 36 sayı 2 s
498-502
Dikmen N (2009) Ekonometri Temel Kavramlar ve Uygulamalar (1basım) Ankara
Nobel Yayın Dağıtım
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2001) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Elektrik
Enerjisi Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu DPT Yayını Ankara
Dursun G (2015) Tuumlrkiyersquode Reel Doumlviz Kuru Belirsizliği ve Yurticcedili Yatırımlar
Eskişehir Osmangazi Uumlniversitesi İİBF Dergisi 10(1) 99-118
Granger C WJ (1988) ldquoCausality cointegration and controlrdquo Journal of Economic
Dynamics and Control 12(2) 551-559
httpwwwirenaorgDocumentdownloads2015BioenergyStatisticsPresentationsAd
ministrativeandotherdatasourcesTurkey_Energypolicyand BiomassEnergyPotentialpdf
Erişim Tarihi17102017
Hwang Jo-Hee ve Yoo Seung-Hoon 2014 ldquoEnergy consumption CO2 emissions
and economic growth evidence from Indonesiardquo Quality amp Quantity 48 (1) pp 63-73
Inglesi-Lotz Roula (2016) ldquoThe Impact of Revewable Energy Consumption to
Economic Growth A Panel Data Applicationrdquo Energy Economics 53(2016) s 58-63
International Energy Agency 2012 CO2 Emissions From Fuel Combustion
Jaforullah M ve King A 2015 ldquoDoes the use of renewable energy sources mitigate
CO2 emissions A reassessment of the US evidencerdquo Energy Economics 49 p 711-717
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
657
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
Jebli MB ve Youssef SB 2015 ldquoThe environmental Kuznets curve economic
growth renewable and non-renewable energy and trade in Tunisiardquo Renewable and
Sustainable Energy Reviews 47 p 173-185
Keles S Bilgen A(2012) Renewable energy sources in Turkey for climate change
mitigation and energy sustainability Renewable and Sustainable Energy Reviews 16 5199ndash
5206
Lin B ve Moubarak M 2014 ldquoRenewable energy consumption ndash Economic
growth nexus for Chinardquo Renewable and Sustainable Energy Reviewes 40 p111-117
Menyah K and Rufael WY ldquoEnergy Consumption Pollutant Emissions and
Economic Growth in South Africardquo Energy Economics 2010 pp 1374-1382
Menyah Kojo ve Yemane Wolde-Rufael (2010) ldquoCO2 Emissions Nuclear Energy
Renewable Energy and Economic Growth in the USrdquo Energy Policy 38(2010) s 2911-2915
OECDIEA (2012) Renewables Information 2012 ISBN 978-92-64-17388-0
Omri A Mabrouk N B Sassi-Tmar A 2015 ldquoModeling the causal linkages
between nuclear energy renewable energy and economic growth in developed and developing
countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 42 p 1012-1022
Oumlzkaya SY (2016) Yenilenebilir Enerji Kaynakları TC Dışişleri Bakanlığı
httpmfagovtryenilenebilir-enerji-kaynakları trmfa adresinden 17102016 tarihinde
alınmıştır
Oumlzşahin Ş Mucak M Gerccedilkler M (2016) Yenilenebilir Enerji ve Ekonomik
Buumlyuumlme Arasındaki İlişki BRİCS-T Uumllkeleri Uumlzerine Panel ARDL Analizi Siyaset
Ekonomi ve Youmlnetim Araştırmalar Dergisi 2016 yıl4 clt 4 sayı4
Pao Hsiao-Tien ve Hsin-Chia Fu (2013) ldquoRenewable Energy Non-Renewable
Energy and Economic Growth in Brazilrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews
25(2013) s 381-392
Satman A(2007) Tuumlrkiyersquonin Enerji Vizyonu Jeotermal Enerjiden Elektrik Uumlretimi Semineri
TESKON2007 VIII Ulusal Tesisat Muumlhendisliği Kongresi 25-28 Ekim 2007 İzmir
Sebri M ve Ben-Salha O 2014 ldquoOn the causal dynamics between economic
growth renewable energy consumption CO2 emissions and trade openness Fresh evidence
from BRICS countriesrdquo Renewable and Sustainable Energy Reviews 39 p 14-23
Shafiei R ve A Salim 2014 ldquoNon-renewable and renewable energy consumption
and CO2 emissions in OECD countries A comparative analysisrdquo Energy Policy 66 p 547-
556
Toklu E ve GuumlnayMS IşıkM CcedilakmaklıK ve Kaygusuz K (2010) Energy
Production Consuption Policies and recent developments in Turkey Renewable and
sustaniable Energy Reviesus(14) 1172-1186
TUYEEP 2014 Tuumlrkiye Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı TC Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı Ankara
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Tuumlrker BATMAZ Huumlseyin Naci BAYRACcedil
Mustafa GUumlLLUuml
658
ASEAD CİLT 6 SAYI 3 Yıl 2019 S 645-658
World Bank (2017) ldquoWorld Development Indicatorsrdquo Internet Address
httpdataworldbankorgindicator Erişim Tarihi 25122017
Yuumlksel İ and Kaygusuz K (2011) Renewable energy sources for clean and sustainable
energy policies in Turkey Renewable and Sustainable Energy Reviews 15 4132-4144
Zeb R Salar L Awan U Zaman K ve Shahbaz M 2014 ldquoCausal links between
renewable energy environmental degradation and economic growth in selected SAARC
countries Progress towards green economyrdquo Renewable Energy 71 p123-132
Recommended