View
2
Download
1
Category
Preview:
Citation preview
E E N U I T G A V E V A N H I S T O R I S C H E V E R E N I G I N G H A E R L E M
S E P T E M B E R 2 0 1 5 | J A A R G A N G 2 4 | N U M M E R 3
In dit nummer o.a.:
1
Colofon De Nieuwsbrief is een uitgave van de
Historische Vereniging Haerlem en
verschijnt vier keer per jaar,
ISSN: 1570-4785
De vereniging is een Algemeen Nut
Beogende Instelling (ANBI)
Website: www.haerlem.nl
Verenigingszetel:
De Hoofdwacht, Grote Markt 17
Postadres:
Postbus 1105, 2011 BC Haarlem
Secretaris: 06 46 54 09 92
e-mail info@haerlem.nl
Ledenadministratie:
e-mail hvhledenadm@gmail.com
IBAN: NL89 INGB 0000 3778 82
Redactie:
Piet Arp, Frank-Michiel Boorsma,
Peter Dammers (secretaris), Kees
van der Jagt, Gerard Moolenaars,
Rob Strobel (eindredacteur) en Pieter
Winters
E-mail: haerlemredactie@gmail.com
Vormgeving: Tekst & Uitleg, Haarlem
Druk: Nederlof, Cruquius
Nieuwsbrief
Magische metseltekensWelke vaklui gaan voor onze monumenten zorgen?Werving nieuwe ledenUit de Haerlemse BoekenmolenVerslagen van werkgroepen
Actuele informatie, meer
nieuws en artikelen op
haerlem.nl
De onthullingOp een van de heetste dagen van deze zomer
verzamelde zich ‘s ochtends een aantal direct bij
de restauratie betrokkenen in de Hoofdwacht
om de onthulling bij te wonen. Bij binnenkomst
speelden enkele dames van ‘De Kennemer Kring’
blokfluitmuziek uit de 17e eeuw, en na de
welkomstkoffie met een Haarlems gebakje, heette
onze voorzitter de gasten welkom. Hij memoreerde
hoe velen zich voor de restauratie van de kaart
hebben ingezet. In het bijzonder richtte hij
woorden van dank aan de Haarlemse stichtingen
en de vele leden die financieel hebben bijgedragen
en aan het gastvrouwen en -herenteam, dat
bezoekers heeft gewezen op de geldkist ‘Een
Florijn voor Romeyn’ en de speciale postzegels
heeft verkocht. Ook van het Noord-Hollands
Archief heeft de Vereniging veel steun ontvangen.
Niet alleen heeft conservator Alexander de Bruin
ons met zijn adviezen bijgestaan, in november
kon in het Archief de boekenveiling ten bate
van de kaart worden gehouden. De Bruin bracht
ons de figuur van Romeyn de Hooghe nog
eens in herinnering. Een zeer veelzijdig man,
die voor Haarlem niet alleen betekenis heeft
gehad als ontwerper van zijn woonhuis aan de
Nieuwe Gracht, dat er nog altijd staat, maar
ook als oprichter van een tekenschool. Verder
was hij behalve tekenaar, etser, boekillustrator
en uitgever van kaarten, ook nog goudsmid,
emailleur, advocaat en schrijver. De suggestie
om het woonhuis Nieuwe Gracht nummer 13 een
informatiebordje te geven, nemen we graag over.
Toestand van de kaartRestaurator Francien van Daalen bracht een kort
Romeyn de Hooghe keert terug naar De HoofdwachtZaterdag 4 juli 2015 was voor de Vereniging een feestelijke dag. Toen werd de terugkeer van de gerestaureerde vogelvluchtkaart van Romeyn de Hooghe gevierd. De donderdag ervoor was de afbeelding van de treurige, brandende molen De Adriaan al verwijderd, maar de Haarlem-vlag die de kaart bedekte, hield iedere Hoofdwacht-bezoeker nog even in spanning.
lees verder op pagina 2
8
2
verslag uit van haar werkzaamheden. Dat
de kaart niet egaal was verkleurd, dat er
gaatjes in zaten van zilvervisvraat en dat
er enkele stukken loslieten, dat wisten we
wel. Maar wie had kunnen bevroeden dat de
kaart maar liefst uit 99 delen zou bestaan?
Dat het glas waarachter de kaart zat, een
dikte van 8 mm had? Dat er eerst een dikke
lijmlaag met stof en haren verwijderd moest
worden alvorens kon worden geconstateerd
welke beschadigingen en slijtageplekken
er waren? Toen na de demontage ook nog
eens bleek dat de structuur van de kaart
erg was verzwakt, viel te voorzien dat de
restauratie langer zou duren en kostbaarder
zou uitvallen dan eerder gedacht.
Het restauratieprocesNa de montage van alle delen is de kaart
als geheel op een zuurvrij bekleed raamwerk
gemonteerd. De wijze van monteren helpt
schokken in het klimaat, respectievelijk het
krimpen en uitzetten van het papier zo goed
mogelijk op te vangen. De bestaande lijst is
door de Haarlemse lijstenmaker Guy Sainthill
zo aangepast dat stof en beestjes niet en
klimaatwisselingen de kaart zo min mogelijk
kunnen aantasten. Het glas is vervangen
door het zogenaamde ‘art glas’.
Hierna mocht de voorzitter de Haarlem-vlag
verwijderen en kon iedereen constateren dat
alle inzet niet voor niets is geweest en dat
de kaart mooier dan ooit is geworden.
Juist dit jaar is de kaart 40 jaar in bezit
van de Vereniging. Welk een beter cadeau
hadden we Romeyn de Hooghe kunnen geven
dan juist deze restauratie? In het najaar
wordt voor de leden een afsluitende lezing
gehouden, nader bericht volgt.
Marjorie Vroom
vervolg van pagina 1
Bestuur
Help leden werven!
Frits Anema is door de algemene leden-
vergadering benoemd tot penningmeester
van de vereniging. Hij maakt in die
hoedanigheid ook deel uit van het Dagelijks
Bestuur.
Frank-Michiel Boorsma gaat de Kroniek voor
het Haerlem Jaarboek maken als opvolger
van Inge Crul die deze voor ons in 2014
verzorgde.
Op 13 oktober aanstaande zal voorzitter
Frans Willem Lantink de Zilveren Legpenning
van onze vereniging uitreiken aan organist
Jos van der Kooy vanwege diens grote inzet
en betekenis voor het culturele erfgoed van
Haarlem.
Peter van Wingerden, vicevoorzitter
Personalia
De algemene ledenvergadering op 24
juni in het Hoofdbureau van Politie
aan de Koudenhorn, heeft het bestuur
aangegrepen om te waarschuwen voor het
dalende ledenaantal. Dat laatste is een
vervelende ontwikkeling, vooral omdat de
Vereniging Haerlem een actieve vereniging
is die veel verschillende activiteiten voor de
leden ontplooit, zoals lezingen, excursies
en workshops. Verder zijn er het gratis
Jaarboek en de werkgroepen die belangrijke
bijdragen leveren aan het Haarlemse
culturele leven. Een dalend aantal leden is
dus niet alleen onbegrijpelijk, het is ook
financieel gezien een trend die absoluut
gekeerd moet worden. Bij verder dalende
contributie- en overige inkomsten zouden
we ons bijvoorbeeld in de toekomst nooit
meer zo’n uitgave als voor de restauratie
van de kaart van Romeyn de Hooghe
kunnen permitteren.
Doe mee in projectgroep Ledenwerving!Er is besloten een projectgroep
‘Ledenwerving’ op te zetten. Daarvoor
zoeken we enthousiaste leden die willen
meedenken over de vraag hoe we meer
interesse voor de Vereniging Haerlem bij
Haarlemmers, organisaties en bedrijven
kunnen opwekken. Zodra de deuren van De
Hoofdwacht openstaan, is de belangstelling
voor het gebouw groot, maar hoe krijgen
we deze bezoekers in de ledenlijst? Kortom,
help ons Haarlem-liefhebbers actief bij de
Vereniging te betrekken!
Melden bij Marjorie Vroom: bach7@xs4all.nl
2 3
Uit de Haerlemse BoekenmolenHet aanbod van nieuwe boeken over Haarlem e.o. is in de zomermaanden soms wat minder want men houdt vakantie, maar toch vonden we weer een drietal boeken waarin de Haarlemse geschiedenis een prominente plaats heeft.
Uitgeverij Spaar en Hout is al geruime tijd bekend door de uitgaven
in de immer groeiende serie Haarlemse Miniaturen. Deze zomer
verscheen van de auteurs Klaas de Jong en Leny Wijnands deel
85 met de titel “Zuiderhout, een Haarlemse wijk tussen Hout en
Spaarne”.
In deze uitgave wordt de geschiedenis van de wijk aan de zuidkant
van Haarlem (tegen de hoek aan waar Heemstede en Spaarne
aan elkaar grenzen) beschreven. Het begon met twee landhuizen,
Oosterhout en Zuiderhout waar veel grond omheen lag die later
verkaveld werd en bebouwd voor bewoning. We zien de groei en
ontwikkeling van deze wijk waar we eigenlijk alleen maar lanen
kennen en een enkele kade. Wie waren de bewoners, wat is er
aan kunst en architectuur en wat is de toekomst van de wijk. Het
boek bevat veel afbeeldingen zoals we inmiddels van elk Haarlems
Miniatuur gewend zijn. Voor wie hier woont of gewoond heeft en
er met nostalgie aan terugdenkt, is dit boekwerk de moeite van het
aanschaffen en lezen waard. Het kost ¤ 20,00 en o.a. verkrijgbaar
bij Boekhandel De Vries.
De namen van Eric Coolen en Michaëla Bijlsma komen we in deze
rubriek vaker tegen en dat is niet verrassend als we zien dat zij
onder de naam Nieuwe Gracht Producties niet alleen bijzonder
productief zijn, maar ook altijd iets weten te publiceren dat er
‘uitspringt’. Begin deze zomer verscheen hun “Haarlem kleur, spel en
doe-boek”. De eerste druk was al binnen enkele dagen uitverkocht
dus kwam er een tweede druk en die vliegt ook de winkel uit.
Het staat vol kleurplaten, spelletjes, raadsels en zoekplaatjes die
betrekking op de Haarlemse geschiedenis hebben. Het lijkt op het
eerste gezicht een vakantieboek te zijn zoals we die vroeger als kind
kregen voor de lange autorit naar een verre vakantiebestemming.
Maar voor de volwassen Haarlemmer is het minstens zo leuk om
er door te bladeren want het zit vol historie, dubbele bodems en
grappige vondsten. Voor wie niet uit Haarlem komt is het een
creatieve kennismaking met onze stad en voor wie van over de grens
komt is er een Engelse vertaling bij de afbeeldingen gemaakt door
Joost Mulder, voorzitter van het Ampzing Genootschap.
Eén van de wonderlijkste tekeningen laat zien wat er ‘s nachts in het
Frans Halsmuseum gebeurt als de schuttersstukken tot leven komen.
Dat lijkt te mooi om waar te zijn, maar je weet het allemaal maar
nooit in Haarlem...
Het boek kost ¤ 7,50 en is verkrijgbaar bij het VVV aan de Grote
Markt en de meeste boekhandels in Haarlem e.o.
Pim Mulier werd dit jaar 150 jaar geleden geboren dus werd door
o.a. de Société Pim Mulier en het Haarlems Dagblad het ‘Pim
Mulierjaar’ in het leven geroepen. Geboren in Friesland kwam hij op
jonge leeftijd naar Haarlem waar hij de eerste echte sportpromotor
werd en er zijn maar weinig takken van sport waar hij zich niet
mee bezig heeft gehouden. De Elfstedentocht danken wij aan
het initiatief van Mulier maar ook de oudste voetbalclub van
Nederland, onze eigen Koninklijke HFC, werd door hem opgericht.
Sporthistoricus Daniël Rewijk schreef een proefschrift over Pim
Mulier dat nu onder de titel “Captain van jong Holland, een biografie
van Pim Mulier, 1865 - 1954” in boekvorm in de boekhandel ligt.
Het is een kennismaking met de persoon achter deze sportprojecten
want van de man zelf was minder bekend en zijn karakter en
drijfveren worden hierin nader onderzocht. Want wat wilde hij
nu met de sport, hoe liep dit parallel met de maatschappelijke
ontwikkelingen rond de vorige eeuwwisseling en wat is de
betekenis hiervan voor deze tijd. Het boek telt 384 pagina’s
dus je moet er wel even de tijd voor nemen maar voor sport- en
geschiedenisliefhebbers is dat natuurlijk geen probleem.
Voor ¤ 27,50 o.a. bij Boekhandel De Vries.
Frank-Michiel Boorsma
4
Wie middeleeuwse gebouwen onderzoekt, moet denken als een middeleeuwer. Marius Bruijn, theatermaker en mediëvist, kan dat. Als hij een middeleeuwse kerk bekijkt, beseft hij dat een groot deel van de decoraties voor mensen op de grond veel te hoog zijn aangebracht om ze te kunnen zien. Dat komt omdat middeleeuwers een heel ander geloofsleven hadden dan de gelovigen nu. Voor de middeleeuwer was de geestenwereld minstens even belangrijk. In dat kader stuitte Bruijn op de zogenaamde metseltekens, die geen decoratieve, maar veeleer een bezwerende functie zouden hebben. Het zijn de donker uitgevallen ‘misbaksels’ die in bepaalde ruitvormige patronen in gevels zijn gemetseld en die de woonplaats zouden beschermen en onheil afweren. In Haarlem waren deze metseltekens vrijwel onbekend, toch trof hij er enkele aan. Dit artikel zou de eerste stap kunnen zijn naar verder onderzoek. Marius Bruijn vertelt hieronder onze historische vereniging over de stand van zijn onderzoek.
De BavoAan de noordoostzijde van de oude
Bavokerk, aan Riviervismarkt en
Klokhuisplein, treft men een drietal magische
tekens aan. Ze zitten op ooghoogte op
de traveeën tussen de zware steunberen,
onder de grote ramen. Door de vervuiling
op de stenen zijn de patronen maar moeilijk
te zien, maar als je goed kijkt ontwaar je
aan het Klokhuisplein een teken bestaande
uit een samenstelling van vier ruiten. Twee
traveeën naar rechts zie je een kruis,
opgebouwd uit ruiten. Dit noemen we een
ruitkruis of toverknoop. Over de speciale
betekenis hiervan later meer. Ten slotte
treffen we, wederom een travee naar rechts,
een onopvallende enkele ruit. Deze vormen,
ruiten en kruizen, vormen het merendeel van
de metseltekens in de Lage Landen.
Op de Bavo staan de tekens weliswaar
keurig op ooghoogte, maar ze staan niet
precies in het midden. Ook is de positie
van de drie tekens op elke travee anders.
Deze ogenschijnlijke willekeur staat in
schril contrast met de precisie waarmee
de laatmiddeleeuwse bouwmeesters dit
majestueuze bouwwerk realiseerden. Ook
is het geen ‘improvisatie’ bij een latere
aanbouw. Hieruit zou je kunnen concluderen
dat de tekens een andere functie
hebben dan bouwkundig-constructief of
architectonisch-esthetisch.
De metselaar als magiër?Het is zeer waarschijnlijk dat de
metseltekens door het metselaarsgilde
werden aangebracht los van het
totaalconcept van de bouwmeester.
Dit verklaart enerzijds de betrekkelijk
willekeurige locatie maar ook benadrukt
het de status van ‘volksritueel’. De tekens
hebben dan een ondergeschikte rol ten
opzichte van het door de kerk en de
bouwmeester samengestelde iconografisch
programma. Overigens zijn er aanwijzingen
dat de tekens op de Bavo pas (of opnieuw!)
zijn aangebracht tijdens een ‘restauratie’
van deze muur in de 17e eeuw. Er zou wat
meer onderzoek noodzakelijk zijn om dit aan
te tonen maar het verandert weinig aan de
bovengenoemde beschrijving.
De meest voorkomende metseltekens zijn
ruiten en maaltekens (of Andreaskruizen).
Dit zijn natuurlijk vormen die relatief
eenvoudig, met de koppen van de bakstenen,
in metselverbanden te plaatsen zijn. Deze
vormen, in het bijzonder het maalkruis, komt
men ook in andere materialen tegen. Bekend
zijn kruizen ingekerfd in houten palen of
in muurankers. Ook muurankers die in z’n
geheel een kruisvorm hebben komen we zeer
veel tegen en daar zou
je dezelfde betekenis
in kunnen zien. Hier is
overigens nooit hard
bewijs voor gevonden.
RunenDe Vlaamse architect
Marc Robben, die recent
veel onderzoek heeft
verricht naar magische
metseltekens, zoekt de
betekenis van de ruit en
het kruis onder andere
in het voorchristelijke
runenschrift. De ‘gebo-
rune’ met de vorm van
een maalkruis en de
‘ing-rune’ met de vorm
van een ruit hebben een
vergelijkbare betekenis.
Ze staan kortgezegd
voor vermenigvuldiging
en vruchtbaarheid; een
goede bezwering voor
een vruchtbaar leven in
jouw woonomgeving. In
dit verband is het ook
niet verwonderlijk dat
dit bezweringsteken
juist op boerderijen nog lang gangbaar is
geweest. Echter, de studie naar de betekenis
van runentekens is nogal divers en een
directe relatie met metseltekens is moeilijk
aantoonbaar. Toch zijn de gelijkenissen,
ook bij veel andere metseltekens, met het
runenschrift op z’n minst opmerkelijk en
in de context van volksgeloof is het niet
onwaarschijnlijk dat het een met het ander
te maken heeft.
De reeds genoemde toverknoop op de
Haarlemse Bavo is in feite een ruitkruis; een
kruis opgebouwd uit vijf ruiten. Maar je kan
er ook een symbool in zien dat we kennen
uit voorchristelijke culturen (Germanen,
Kelten, enz.) dat oneindigheid voorstelt. Dit
Magische metseltekens in Haarlem
Pentekening van een toverknoop op de Bavokerk. Maker: Wim de Goede
4 5
is dan een bezwering om het voortbestaan
van het gebouw te waarborgen. Ook kan je
uitleggen dat demonen, heksen en andere
kwaden verstrikt raken in de ‘oneindige’ lijn
en zo het gebouw niet kunnen betreden. Hoe
dan ook is het in veel culturen gebruikt om
het onheil te weren.
MetselaarsgildeVan de relatief weinige historici die zich
de afgelopen decennia met dit onderwerp
hebben bezig gehouden heeft niemand een
pasklare verklaring van de betekenis van
de metseltekens. De Brabantse historicus
H. Strijbos, die veel over metselwerk
publiceerde, opperde dat de metseltekens
wellicht een proeve van bekwaamheid
van leerling-metselaars waren. Hij wil
het daarmee nuchter benaderen. Anderen
benadrukken weer dat juist de bouw- en
metselgilden plekken waren waar mystiek en
geometrische vormen hand in hand gingen.
Wat de exacte betekenis ook is, na de
reformatie lijken de metseltekens in de
Noordelijke Nederlanden af te nemen.
Niet geheel toevallig een periode waarin
(katholiek) bijgeloof minder gewaardeerd
wordt. Toch komen we ook in de Noordelijke
Nederlanden nog metseltekens tegen op
gebouwen uit de Gouden Eeuw. Daarna
neemt het sterk af. Pas in de negentiende
eeuw vinden metseldecoraties een
heropleving, maar de magische betekenis is
dan geheel verdwenen.
In Haarlem moeten we de tekens dus
voorlopig zoeken op gebouwen die nog een
(gedeeltelijk) originele buitenmuur van voor
de reformatie hebben. Dat zijn er niet zo
veel. Behalve op de Bavo zijn er tot nu toe
metseltekens aangetroffen op onder andere
de Amsterdamse Poort (ruiten en kruizen) en
op het Huis ter Kleef (ruitkruiscombinatie).
Verder onderzoek zal in de komende tijd
ongetwijfeld meer Haarlemse metseltekens
en meer informatie opleveren.
Marius Bruijn, theatermaker en mediëvist
ColumnMonumenten, een zorg
Elke keer als ik er langskom doet het me pijn. De aanblik van het
theekoepeltje Bellevue en Huis Vredenburgh aan de Kleine Houtweg.
Ze staan al jaren te verpieteren. Nota bene twee rijksmonumenten.
Huis Vredenburgh stamt uit de 18e eeuw en de fraaie houten
theekoepel uit 1801. De koepel is gebouwd naar een ontwerp van
architect A. van der Hart en maakte deel uit van een inmiddels
verdwenen buitenplaats aan het Spaarne.
Ik had altijd gedacht dat dit soort monumenten door hun bijzondere
status in aanmerking kwamen voor bijzondere bescherming. Het
blijkt echter dat dit volledig afhankelijk is van de wil van de eigenaar,
en als die er geen brood in ziet, kan het met dit soort panden heel
slecht aflopen. Op de website van de Wijkraad Welgelegen http://
wijkraad-welgelegen.nl/project/vredenburgh-bellevue/ is uitvoerig
uit de doeken gedaan hoe de situatie is en wat er is gedaan om de
panden te behoeden voor verder verval.
De gemeente is er helaas niet in geslaagd het nodige herstel af te
dwingen. Vroeg de gemeente teveel? Een dwangsombesluit heeft
geen stand gehouden en moest worden ingetrokken. De wet voorziet
tot mijn grote verbazing en teleurstelling niet in mogelijkheden tot
gedwongen herstel – een instandhoudingsartikel ontbreekt. Wel
zijn er maatregelen afgedwongen tot behoud, maar daar ziet een
voorbijganger niets van, integendeel. Houtrot, afbladderende verf,
het is gewoon om te huilen.
Een deskundige die ik raadpleegde gaf aan:
“Art. 11 van de Monumentenwet (het is verboden om zonder
vergunning een monument te beschadigen, slopen etc.) voorziet in
het kunnen aanschrijven van een eigenaar die opzettelijk zijn pand
verwaarloost. Hier heeft de Raad van State een aantal heldere
uitspraken over gedaan (laatstelijk december 2014). De Minister
van OCW heeft deze in een brief aan de Kamer onderschreven. De
gemeente mag echter niet meer herstel eisen dan de verwaarlozing
heeft veroorzaakt (Bijv. kap verrot – herstel kap, niet gehele
restauratie pand etc.).”
De eigenaar heeft aangekondigd commercieel nut te zien in het
herstel. Dat is kennelijk de enige drijfveer die echt telt. Laten we
hopen dat het tot iets leidt. Garanties zijn er niet. Wel enigszins
geruststellend is dat een heel scala aan organisaties met het hart
op de goede plaats de ontwikkelingen op de voet volgt: de wijkraad,
de Historische Vereniging Haerlem, Stichting de Hoeksteen en
Heemschut. Zie bijvoorbeeld http://www.heemschut.nl/nl/bedreigd-
erfgoed/noord-holland/theekoepel-bellevue.html
Die zelfde deskundige meldt:
“In juni is de Erfgoedwet aangenomen en deze treedt in werking
op 1 januari 2016. Deze wet heeft een artikel waarin de
instandhoudingsverplichting van rijksmonumenten is opgenomen.
Los daarvan geldt nog steeds artikel 11 van de Monumentenwet
(overgangswetgeving totdat de Omgevingswet in 2018/19 in
werking treedt. Dan verhuist de instandhoudingsplicht e.d. naar de
Omgevingswet).”
De tijd van de heiligheid van het eigendomsrecht – als droit
inviolable et sacré – is nu toch echt voorbij.
Peter van Wingerden
Schrijver dezes stelt het op prijs reacties op deze column te
ontvangen via info@haerlem.nl
Metseltekens op de Amsterdamse Poort
Werkgroep Jonge MuggenNieuwe voorzitter gezocht
Sinds de algemene ledenvergadering heeft de werkgroep officieel
geen voorzitter meer. Helaas is het nog niet gelukt iemand te vinden
die bereid is deze functie over te nemen. Daarom vragen wij ieder
dringend ons te helpen zoeken naar kandidaten. Wie wil hierover
ook voor zichzelf nadenken? Ervaring met het onderwijs is gewenst,
belangstelling voor het onderwijs een vereiste. Uiteraard zal de
afgetreden voorzitter de nieuwe persoon inwerken en bijstaan.
Nadere informatie: jeugdhaerlem@gmail.com
Programma’sTerwijl we blijven zoeken naar een geschikte kandidaat,
willen we natuurlijk wel dat de activiteiten van de
werkgroep doorgang blijven vinden. Daartoe gaat een
groepje werkgroepleden zich onder leiding van Joan
Patijn met het Wie wat bewaart, heeft wat!-programma
bezighouden en een groepje onder leiding van Machteld
Tilanus met de Grote Haerlem Mug-prijzen. Wie het leuk
vindt als vaste kracht tot de werkgroep toe te treden, is
van harte welkom.
AfscheidIn de zomer is het stil, Jonge Muggen zijn met vakantie. Toch zijn
er binnen de werkgroep belangrijke dingen gebeurd: Anneke van der
Ende en Marleen Steets hebben in juni afscheid genomen. Zij hebben
zich beide jarenlang ingezet voor de ontvangst van 4e groepers bij
het Wie wat bewaart-project, en we zullen ze missen. Hoewel ... als
oud-leerkrachten van de Koningin Emmaschool ontvangen ze graag
een uitnodiging als deze school ons komt bezoeken.
NajaarsactiviteitenIn oktober=kindermaand zal een gevelstenenworkshop plaatsvinden.
Let voor nadere informatie op onze website en de folder die City
Marketing Haarlem binnenkort zal uitbrengen.
In november viert de stad 770 jaar stadsrechten. Traditiegetrouw
schrijft de gemeente een kleurwedstrijd uit. De groepen 6 van de
Haarlemse basisscholen die zich voor deelname opgeven
krijgen dit jaar iets bijzonders. Er wordt een Haarlem-770
album voorbereid. Alle tien leden van de werkgroep
ErfgoedEducatie van de Stichting Erfgoed Haarlem (een
samenwerkingsverband tussen een aantal musea, de
Stadsbibliotheek, het Noord-Hollands Archief, de Grote
Kerk en de Vereniging Haerlem) met daarbij gevoegd de
provincie Noord-Holland en het Stadhuis leveren tekst
en foto’s aan voor een stripverhaal over de Haarlemse
geschiedenis. De afzonderlijke bijdragen van de instellingen worden
gecoördineerd door Nieuwe Gracht Producties. Eric Coolen verzorgt
de illustraties en Michaëla Bijlsma het verhaal en de redactie. Verder
wordt de dag zelf op traditionele wijze gevierd met ontvangsten
op en rondleidingen in het stadhuis, de Hoofdwacht en het Noord-
Hollands Archief voor de prijswinnende schoolklassen.
Marjorie Vroom, werkgroep Jonge Muggen
Werkgroep Gebouw en Omgeving
Na een korte zomerstop zijn de leden van de
werkgroep Gebouw en Omgeving weer fris
van start gegaan. Die zomer werd ingeluid
met een zeer geslaagde studiereis naar
Arnhem, waar vele interessante stedelijke
vernieuwingen werden bezocht, waaronder
het nieuwe station.
Ontwikkeling KoepelgevangenisHet lijkt alsof het Rijk niet veel haast heeft.
De gevangenen zijn nu allemaal vertrokken,
het gebouw staat leeg. Maar vast omlijnde
ideeën wat er met het gebouw moet
gebeuren ontbreken. Dat maakt het ook voor
de speciale groep die zich met dit onderwerp
bezig houdt moeilijk om verder te gaan. Er
is nu sprake van om in het gebouw tijdelijk
gebruik toe te staan. Het gaat dus nog wel
even duren.
Fietsparkeren binnenstadUw scribent heeft namens de Vereniging
Haerlem zitting in een breed samengestelde
gemeentelijk werkgroep fietsparkeren. De
bedoeling was om met doortastend optreden
en rechtstreekse toegang tot de wethouder
snelle oplossingen te verzinnen voor het
steeds meer overlast gevende fietsparkeren
in de binnenstad. Dat is goed gelukt. Dit
najaar zullen er voorstellen de inspraak
ingaan om op een aantal plaatsen bij elkaar
honderden nieuwe fietsparkeerplaatsen te
creëren. Jammer genoeg gaat het met de
ideeën om in de kelder van V&D minstens
1000 plaatsen te creëren minder
snel, terwijl dit op straat juist een van de
grootste knelpunten is.
Noord deels beschermd stadsgezichtDe gemeente wil het Rijk voorstellen een
deel van Haarlem-Noord aan te wijzen als
beschermd stadsgezicht. In september
start de eerste inspraak, waaraan ook G&O
deelneemt.
Auke Douma, werkgroep Gebouw en Omgeving
6
Excursies voor leerlingen en docentenAanleiding tot het instellen van een
projectgroep Ambachtslieden was de lezing
van Wim Eggenkamp op 11 november 2013,
waarin hij aandacht vroeg voor het op
termijn dreigend tekort aan vaklieden voor
het onderhoud van de vele monumenten
in ons land. Sindsdien is van een aantal
activiteiten op de website verslag gedaan.
Over één ervan nu informatie via deze
Nieuwsbrief.
Bouwgeschiedenis rondom de Grote of St. Bavokerk De projectgroep Ambachtslieden heeft
in april en mei 2015 vier rondleidingen
georganiseerd voor leerlingen en docenten
van de klassen 3 en 4 vmbo Techniek
(metselen, timmeren en kader) van het
Sterren College en het Technisch College
Velsen. Doel van deze activiteit is
aankomende ambachtslieden inzicht te
geven in hoe er in de loop der eeuwen
gebouwd werd en welke vaardigheden
geleerd moeten worden om onderhouds-
en restauratiewerkzaamheden te
kunnen verrichten aan monumenten. De
basisinformatie voor de rondleiding is
opgesteld door Remmert Pels, lid van de
projectgroep. Driemaal werd de excursie
uitgevoerd langs een aantal monumenten
aan de Grote Markt en directe omgeving. De
Grote of St. Bavokerk is een dankbaar object
om zowel over de geschiedenis van de bouw
te vertellen aan de hand van de gebruikte
materialen en de herkomst ervan, als over
de wijze van opleiden van ambachtslieden
en de diversiteit aan beroepen die ingezet
werden bij de bouw, die 150 jaar omvatte.
Achtergrondinformatie is ontleend aan “De
Grote of Sint-Bavokerk, de geschiedenis van
haar bouw en inrichting tot de Reformatie”
(uitgave Historische Vereniging Haerlem
1985) en nr. 6 uit de Bavo-reeks getiteld
“Een kerk in de steigers”, met foto’s van
vaklieden die de restauratiewerkzaamheden
in de periode 1981-1985 uitvoerden,
gemaakt door Ruud Bogaart.
Proveniershof één grote openluchtwerkplaatsDe vierde en laatste wandeling op 26 mei jl.
met derde klassers van het Sterren College
vond plaats rondom de Nieuwe Kerk en in
het Proveniershof. Woningbouwcorporatie
Ymere verricht grootscheeps onderhouds-
werk aan de huizen in het Proveniershof,
dat tijdelijk veranderd is in één grote
openluchtwerkplaats. Hier was veel
reparatiewerk aan houten kozijnen
en deuren te zien. De uitleg van de
hoofduitvoerder timmeren over het gebruikte
reparatiemateriaal en de toepassing ervan
maakten de leerlingen nieuwsgierig. Zo ook
zijn verhaal hoe hij als lts’er meteen na
school bij een baas moest gaan werken en
hoe hij zich door bijscholing in de avonduren,
had opgewerkt tot hoofduitvoerder bij
restauratiewerkzaamheden. Veel aandacht
kreeg de metselaar die bezig was losse, door
vocht aangetaste bakstenen te verwijderen.
Het bood de docent gelegenheid om met zijn
leerlingen de verschillende steensoorten en
voegwerk te repeteren. Uit de gesprekken
onderweg bleek dat één van de jongens was
afgevaardigd naar een nationale wedstrijd
voor metselaars Een andere leerling vertelde
met trots dat hij onlangs schilderwerk had
verricht in het Hofje van Bakenes.
Hoe verder?Gezien de opgedane ervaringen en de
nagesprekken met de docenten zal
in 2015/2016 allereerst uitgekeken
worden naar een pand waar restauratie-
werkzaamheden worden uitgevoerd om ter
plekke de basisinformatie over monumenten,
bouwstijlen, materialen en technieken met
elkaar te verweven. Potentiële objecten zijn
de Kathedrale Basiliek, het Proveniershof,
mogelijk ook het Teylers Museum en straks
wellicht het Rosenstock-Huessy Huis.
Voorzichtig kunnen we wel al stellen dat er
een begin gemaakt is om jonge leerlingen
techniek met andere ogen naar hun “oude
stad” te laten kijken en dat de wandelingen
en informatie er toe zullen bijdragen dat zij
interesse krijgen voor een vervolgopleiding
met specialisatie Restauratie. Er is contact
met het ROP (Vereniging Restauratie
Opleidingsprojecten) dat zich beijvert om in
de regio Haarlem een dergelijke specialisatie
op mbo niveau te verwezenlijken.
De projectgroep streeft ernaar om de
ervaringen in Haarlem overdraagbaar te
maken naar vmbo scholen in andere steden.
Hiertoe behoort ook het schrijven van een
module monumenten/restauratie opdat het
onderwerp geïntegreerd kan worden in een
lespakket vmbo.
Tijdens de algemene ledenvergadering van
onze vereniging hebben leden interesse
getoond in de werkzaamheden van de
projectgroep. Wij hopen dat zij een bijdrage
gaan leveren in de vervolgactiviteiten.
Has Kuijpers, projectgroep Ambachtslieden
Links: Proveniershof met
Remmert Pels en leerlingen
Rechts: Reparatie aan
vensterbank Proveniershof
Welke vaklui gaan straks voor onze monumenten zorgen?
6 7
Aanmelding voor de hieronder vermelde activiteiten via onze website www.haerlem.nl of de voicemail van de excursietelefoon T 06 37 36 14 59, tenzij in de aankondiging anders is vermeld. Betalingen gaarne op onze bankrekening NL 89 INGB 0000 37 78 82 onder vermelding van de activiteit. Voor overige contacten kunt u een e-mail sturen aan haerlemexcursies@gmail.com.Kijk voor eventuele wijzigingen op de website en let op berichten in uw mailbox! Indien verwezen wordt naar een vorige Nieuwsbrief kunt u deze terugvinden op de website.
SeptemberDinsdag 22 september 2015De ‘Osnabrückische Geschichte (1768)’ Lezing door Frans Willem Lantink over Justus
Möser, de Osnabrückse staatsman, schrijver
en historicus, die de eerste moderne
stadsgeschiedenis schreef. Aan Justus
Möser is een expositie gewijd in de Waalse
Kerk, Begijnhof 30, van 29 augustus t/m 27
september 2015, geopend op zaterdag- en
zondagmiddagen van 14.00 – 17.00 uur.
Toegang gratis.
Plaats lezing: Waalse Kerk,
aanvang 20.00 uur.
Maandag 28 september 2015Historisch Café ‘Begraven & Opgraven’Margreeth Pop houdt een lezing over
de Algemene Begraafplaats aan de
Kleverlaan in Haarlem. Aansluitend zal
stadsarcheoloog Anja van Zalinge spreken
over archeologische opgravingen in de
binnenstad. De pianist Teke Bijlsma verzorgt
de gesproken column. Gedurende het
programma brengt het trio Bijlsma2Hooglugt
historische liedjes ten gehore.
Inloop NHA, Jansstraat 40, met koffie en
thee vanaf 19.30 uur, aanvang 20.00 uur en
borrel na in het Archiefcafé. Entree ¤ 4,00
incl. drankjes. Reserveren verplicht via
www.noord-hollandsarchief.nl vanwege
beperkte plaatsruimte.
Oktober (Maand van de geschiedenis)
Maandag 5 oktober 2015Tweeduizend jaar Romeinen in Noord-HollandDe Sociëteit Vereeniging aan de Zijlweg 1
organiseert een lezing door dr. Arjen V.A.J.
Bosman, schrijver van het boek ‘Rome
aan de Noordzee, Burgers en Barbaren te
Velsen’.
Aanvang 18.45 uur, inloop en borrel
om 18.00 uur. Kosten zijn ¤ 32,50 incl.
diner om 20.15 uur (¤ 10,00 excl. diner).
Inschrijven per email:
info@societeitvereeniging.nl. Betaling
(vooraf) op NL22ABNA 0560745524 t.n.v.
Sociëteit Vereeniging o.v.v. Romeinen.
Afmelden kan kosteloos tot drie werkdagen
voor aanvang. Bij later afmelden of no-show
is het volledige entreegeld verschuldigd.
Dinsdag 13 oktober 2015Uitreiking door Frans Willem Lantink van
Zilveren Legpenning van de Historische
Vereniging Haerlem aan stadsorganist Jos
van der Kooy op zijn tweede jubileumconcert
in de Grote Zaal van de Haarlemse
Philharmonie op het Cavaillé-Coll orgel.
Aanvang concert 20.15 uur. Voor informatie
over het concert zie onder
www.theater-haarlem.nl/programma.
Donderdagen 15 en 22 oktober 2015Workshop gevelstenen Programma, deel 1: wat zijn gevelstenen,
stenen bekijken, eigen ontwerp tekenen
Op donderdag 15 oktober om 16.00 uur in
het souterrain Hoofdwacht, Grote Markt 17,
Haarlem.
Programma deel 2: in een kleitablet een
reliëftekening maken voor een gevelsteen,
zodat die door een echte kunstenaar kan
worden gebakken.
Op donderdag 22 oktober om 14.00 uur in
het souterrain Hoofdwacht.
Leeftijd vanaf 10 jaar. Het maximum aantal
deelnemers is 12 (geef je dus snel op!).
De workshop kost ¤ 15,00 p.p. te voldoen
op IBAN NL 89 INGB 0000 3778 82 t.n.v.
Historische Vereniging Haerlem, o.v.v.
Gevelstenenworkshop plus de naam van de
deelnemer/ster. Opgeven tot uiterlijk 12
oktober via email jeugdhaerlem@gmail.com.
Zondag 18 oktober 2015Lezing door Frans Willem Lantink op het
Geschiedenis Festival georganiseerd door
het Historisch Nieuwsblad in de Haarlemse
Philharmonie.
Leden van de Historische Vereniging
Haerlem genieten een korting van ¤ 10,00
per kaart voor het Geschiedenis Festival.
U betaalt ¤ 59,00 i.p.v. ¤ 69,00.
Via www.historischnieuwsblad.nl/haerlem
kunt u direct uw kortingskaarten bestellen.
Informatie over het programma op
www.maandvandegeschiedenis.nl/56860/nl/
geschiedenis-festival.
Maandag 26 oktober 2015Het smalle pad der beschaving: misdaad en straf in Haarlem, 1350-1600Lezing door Maarten Müller in vervolg op
zijn artikel in het Haerlem Jaarboek 2014.
Hij zal zich concentreren op de grote
lijnen die uit de bronnen te destilleren
zijn, afgewisseld met enkele incidenten en
hoogtepunten uit schoutsrekeningen en
vonnissen van de schepenbank tot 1615.
De lezing vindt plaats in De Hoofdwacht,
aanvang 20.00 uur. U bent welkom vanaf
19.30 uur. Kosten ¤ 3,00, graag opgeven
vóór 22 oktober via de Haerlem website of
excursietelefoon.
NovemberDinsdag 17 november 2015Haarlemse ambachtslieden in de 17e en 18e eeuwLezing door dr. Janneke Tump.
Ambachtslieden leerden destijds hun vak
op de werkvloer. In het verleden moest
het merendeel van de ambachtslieden lid
worden van een gilde voordat zij leerlingen
in dienst mochten nemen. Maar hoeveel
invloed hadden de Haarlemse gilden nu
daadwerkelijk op het leren van een technisch
vak in de 17e en 18e eeuw? En konden
ambachtslieden ook lezen, zodat zij in staat
waren om op andere wijze nieuwe kennis te
vergaren?
De lezing vindt plaats in De Hoofdwacht,
aanvang 20.00 uur. Vanaf 19.30 uur inloop
met koffie of thee. Kosten ¤ 3,00, opgave
graag vóór 14 november via de Haerlem
website of excursietelefoon.
8
Agenda Excursies en Lezingen
Recommended