NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Preview:

DESCRIPTION

NİZAMİ GƏNCƏVİ - İSKƏNDƏRNAMƏ - Ş Ə R Ə F N A M Ə

Citation preview

N�ZAM� G�NC�V� �SK�ND�RNAM� � � R � F N A M �

Ey tanrı, dünyaya s�ns�n pad�ah, Biz kiçik b�nd�yik, s�n böyük allah. T�k s�n� sı�ınır h�r yüks�k, alçaq, H�r varlıq yoxluqdur, s�n varsan ancaq. Yuxarı, a�a�ı - h�r göz� çarpan N� varsa, onları s�ns�n yaradan. S�ns�n h�r biliyi biz� öyr�d�n, Torpa�ın köksünd� q�l�m i�l�d�n. S�nin varlı�ına tapınca bürhan, A�ıl ilk inandı s�n�, yaradan. S�n a�lın gözünü i�ıqlandırdın, S�n do�ru yollarda çıraq yandırdın. Göyl�ri s�n qurdun, ucaltdın, allah, Ona yer üzünü etdin güz�rgah. S�ns�n bu al�md� bir damcı sudan Gün��d�n i�ıqlı gövh�r yaradan. Gövh�ri lütfünl� etdin a�ikar, S�rrafın �lin� s�n verdin açar. Da�ların ba�rına düzdün gövh�ri, R�ngl�rl� boyadın h�r bir cövh�ri. Buludlar ya�dırmaz, s�n dem�s�n: "Ya�!" S�n "bitir!" dem�s�n, bitirm�z torpaq. Özün d� kims�d�n köm�k almadan Yaratdın n� göz�l, s�falı cahan. �stid�n, soyuqdan, qurudan, ya�dan Yo�urub yaratdın göz�l bir cahan. N� göz�l naxı�lar vurdun xilq�t�, A�ıllar heyrandır bu m�har�t�. Bu sirri müh�ndis axtarır h�r an, Bilm�yir �n �vv�l ba�ladın hardan. Uca s�n�tini seyr edirik biz, Yem�kdir, yatmaqdır yalnız i�imiz. H�r n�yi b�z�din, var etdin yoxdan Onlara ehtiyac duymadın bir an. S�n el� qurdun ki, yerin i�ini, Göyün, ulduzların bu g�rdi�ini, Göy� ucalsa da dü�ünc�, fikir, Bu k�m�ndd�n ba�ı çıxa bilm�yir. S�n vardın varlıqlar olmayan zaman, Onlar yox olacaq, s�n qalacaqsan. S�n düzdün göyl�r� �ux ulduzları, �nsanla b�z�din h�r bir diyarı. F�l�yi uca bir hasara aldın, O yerd� idrakı k�m�nd� saldın. El� bir ta� vurdun da�sız, dir�ksiz,

Dü�ünc� o yer� yol tapmaz, ��ksiz. Zatına dü�ünc�, a�ıl �l atmaz, Böyük qüdr�tin� qüdr�ti çatmaz. S�nin varlı�ındır o lam�kandan �drak elçisini h�r an da�layan. Da�ınıq deyils�n ki, birl���s�n, Artıq da deyils�n, �skil�s�n s�n. X�yal da, n�z�r d� yolunda m�hrum, N� q�d�r axtarsa deyils�n m�lum. Ey tanrı, s�n hansı ba�ı ucaltsan, �y� bilm�y�c�k onu bir insan. Q�hrinl� h�r kimin �ys�n boynunu, Kims�nin köm�yi dik�ltm�z onu. Biz s�n� b�nd�yik, s�nindir f�rman, H�r köm�k s�nd�dir, s�ns�n �l tutan. Fild�, qarı�qada z�iflik, qüvv�t S�nin �mrind�dir, ey ulu qüdr�t. S�nin qüdr�tind�n qüvv�t alınca �lanı m�hv ed�r z�if qarınca. Yollardan tüstünü qaldırsan �g�r, Bir çibin N�mrudun beynini yey�r. �st�s�n �zilsin dü�m�nin beli, Qu�larla qırarsan �shabi-fili. Gah kiçik nütf�y� qoydun qızıl tac, Gah xırda ç�rd�kd�n yaratdın a�ac. Gah X�lil alırsan bütxan�l�rd�n, Gah dost yaradırsan bigan�l�rd�n. Qiym�tli c�vahir do�an bir evd�n �butalibi d� çıxaran s�ns�n. Kimd� var c�sar�t, qorxundan s�nin T�slimd�n ba�qa bir k�lam söyl�sin? Yanına yol tapmaz m�xluqun �li, Gizlin bir x�zin� sevm�z m���li. �srarın h�r zaman qalmaqçın gizlin Ba�larsan dilini �srar bil�nin. S�n m�ni yaratdın qara torpaqdan, S�n verdin i�ıqlı ür�k, t�miz can. Alud� olsam da m�nd� yox t�qsir, Torpa�ın pe��si alud�likdir. Günahdan qaçsaydı bu üzüqara, B�s kim yol tapardı ba�ı�lanma�a? Olmasaydı m�nim günahım h�rgah, S�n� kim dey�rdi: "Ey q�fur allah!" Gec�l�r, gündüzl�r, h�r ax�am, s�h�r Q�lbimd�, dilimd� bir s�ns�n �zb�r. Yuxuya getm�zd�n �vv�l, h�r gec� Mübar�k adını ç�k�r�m önc�. Gec�l�r yuxudan qalxınca ba�ım, Anaram s�ni, hey axar göz ya�ım. S�n� üz çevirr�m h�r s�h�r erk�n,

Gec� d�, gündüz d� p�nahım s�ns�n. H�r zaman köm�y� ça�ırram s�ni, Qapından ümidsiz qaytarma m�ni. Ey tanrı, d�rdim� s�n eyl� �lac, Bu möhtac k�sl�r� olmayım möhtac. H�r zaman b�nd�lik yoluyla ged�n, Zatına könüld�n p�r�sti� ed�n Olsun bu dünyada x�zin�nl� �ad, Qiyam�t gününd� �zabdan azad. �nsanı dünyaya s�ns�n g�tir�n, Öldür�n d� s�ns�n, dirild�n d� s�n. �ld� n� hesabım, n� kitabım var, Yalnız s�n bilirs�n n� hesabım var. Yax�ının, yamanın açarı s�ns�n, Yax�ılıq s�nd�ndir, yamanlıq m�nd�n. Ba�ı�la bir suçum varsa, ey allah, M�nd�ndir yamanlıq, m�nd�ndir günah. N� ki ilk naxı�ın s�rgüz��ti var S�nd�ndir, son söz d� s�n� qayıdar. K�s�rli ay�ni öyr�tm�k s�nd�n, �eytanın gözünü tikm�ks� m�nd�n. Adın mehribanlıq ets� bir q�d�r, M�niml� oynaya bil�rmi divl�r? Yararmı söz açmaq s�ninl� m�nd�n. "S�n" dem�k, sonra da söyl�m�k ki, "m�n". Ya qay�ı içind�, ya sakit, aram, N� cür yaratdınsa, o cür ya�aram. Ey tanrı, ümidim bunadır ancaq, Bu köhn� d�zgahdan dü��rs�m uzaq, El� ki, pozular t�rkibim m�nim, D�yi��r qurdu�un t�rtibim m�nim. �sdikc� tozumu da�ıdar yell�r, Pak olan canımı görm�z bir n�f�r, Halımı arayıb, ed�nd� heyr�t, Varıma yox dey�, ed�rk�n töhm�t, S�n yoxdan �lin� ver el� açar, Bilsin ki, bu yatan ölm�mi�, ya�ar. S�nin varlı�ına bu gücsüz �lil Göst�rmi� n� q�d�r tutarlı d�lil. Ölürs�m, bunu s�n hamıya bildir: "B�d�ni yatmı�sa, canı diridir". El� bir m�tan�t qızı�dır m�nd�, �ad ür�kl� g�lim s�n� g�l�nd�. M�niml� qapıya q�d�rdir dostlar, M�zara girdimmi, dü�m�ndir onlar. T�rk ed�r m�ni bu gözüm, qula�ım, B�d�nd�n ayrılar �lim, aya�ım. Ey tanrı, m�niml� yalnız s�n varsan, �libo� qaytarma m�ni qapından. Qapında üzümü sürt�r�m yer�,

Bir tacla �v�z ver bu s�cd�l�r�. Bu ba�ı qapından �sirg�m�dim, S�n ona qılınc yox, tac ver, ey r�bbim. �z�ld�n verdiyin hökml�r sönm�z, Yazdı�ın silinm�z, q�l�min dönm�z. Hökmünd� hazıram canla-ba�la m�n, T�s�lli tapıram yalvarı�la m�n. S�n dedin: dar günd� köm�kçi m�n�m, H�r dil�k ist�s�n, q�bul ed�n�m, S�ns�n acizl�r� h�r zaman p�nah, M�n d� bir aciz�m, köm�k ol, allah. T�k s�nin i�indir b�nd�p�rv�rlik, M�nim v�zif�mdir etm�k b�nd�lik. Qırdı varlı�ımı, �zdi bu f�l�k, Bütün ��nliyimi sovurdu kül�k. T�k s�ns�n qurtaran bu sınıqlıqdan, Qırsan da yen� s�n verirs�n d�rman. Zülm�tin q�lbind�n üzüm� yol aç, F�zil�t ayından yoluma nur saç. M�ni yol k�s�nd�n s�n özün qurtar, El� et, üstüm� gülm�sin ��yar. �vv�l �ükr� çatdır, sonra dövl�t�, �vv�l s�br� çatdır, sonra zill�t�. S�brimi tük�d�n b�laları s�n Uzaq et, ey tanrı, s�n ki adils�n. M�ni h�r b�laya ets�n mübt�la, �vv�lc� s�br ver, sonradan b�la. Qırsan da, s�lam�t qoysan da, ancaq T�l�bin bir ovuc tozdur, ya torpaq. Çürüyüb toz kimi da�ılsa b�d�n, Yen� �l ç�km�r�m b�nd�liyimd�n. Dü�s�m h�r buca�a s�ni anaram, S�ni m�n h�r yerd� tanrı sanaram. Bütün varlıqların heçlikdir sonu, T�k s�n� biçilmi� varlı�ın donu. Kim s�ni, arasa �lind� açar, �li bo�a çıxar, dolanar naçar. Kim s�n� gözünl� baxarsa �g�r Ömrü v�r�q kimi yell�r� ver�r. S�ni tapmaq olur s�ninl� ancaq, Bo�dur h�r qapıda yüy�n parlatmaq. M�nzili göz tanır buraya q�d�r, Buradan keçdikd� taparsan x�t�r. Varımı, yoxumu tap�ırdım s�n�, Hesabım aydındır o x�lq ed�n�. M�NACAT Kims�m yox, ey biz� böyüklük ver�n,

P�nahım da s�ns�n, köm�yim d� s�n. Çıl-çılpaq g�lmi��m, ey p�rv�rdigar, H�r �eyim s�nindir, m�nim n�yim var? S�n verdin m�n� bir i�ıqlı çıraq, Onu h�r kül�kd�n özün et iraq. �km�y� s�n verdin sa�lam bir qüvv�t, M�n� �kdiyimd�n ayır bir qism�t. T�p�l�r ucadır, sell�r ça�layan, Çevirm� yüy�ni b�xtin yolundan. M�ni bu sell�rd�n s�n el� qurtar, Körpünü qırmasın bu da�qın çaylar. G�lmi��m qapına, üzümdür qara, Ba�ı�la, ey tanrı, yaxma odlara. Üzümü a� el� s�n, ey yaradan, Ümidsiz qaytarma uca qapından. Torpaqdan yo�urub yaratdın m�ni, T�miz, nat�mizd�n etdin b�d�ni. Tiyn�tc� yax�ıyam, yamanamsa m�n, Bu n�q�i s�n m�n� vurdun �z�ld�n. Biz aciz b�nd�yik, s�ns�n yaradan, S�nin qüvv�tinl� ya�ayır insan. Yaranmı� h�r bir �ey baxıb gör�n� Yaradandan verir x�b�ri yen�. M�n s�n� a�lımla salıram n�z�r, Yolunu görm�m�k olarmı m�g�r. H�r bir yaranmı�ın s�ns�n m�nası, O ancaq m�xluqdur, s�ns�n ustası. A�ıl n�z�rind�n keç�n h�r sur�t Deyilmi n�qqa�ı göst�r�n höcc�t? Arada m�saf� olduqca uzaq, S�ni t�k s�ninl� mümkündür tapmaq. Yerl�rd�, göyl�rd� qoyulan �sas A�ıl ölçüsünd�n k�nara çıxmaz. B�l�dçi olma�a c�hd ed�r x�yal, �ndaz�d�n k�nar yol tapmaz h�r hal. Yaramaz pay�d�n k�nara çıxmaq, H�dsizin sonuna qoyulmaz ayaq. Kainat hüdudu ba�a yetinc�, O s�mt� yol tapmaz aciz dü�ünc�. Dü�ünc� bu q�d�r yol tapar ancaq, S�n ba�qa bir �eys�n, hüduddan uzaq. Ey tanrım, umuram, öz hikm�tinl� ��ıq yol açarsan m�sl�h�tinl�. Qar�ıma el� bir yol çıxar, bunlan M�n nicat tapım ki, razı qalasan. Ba�qa bir çar�m yox, t�slim�m ancaq, Q�zadan olurmu boyun qaçırmaq? Etdiyim duadan yazaram bir x�tt, Üstünd� möhrünü qoysun M�h�mm�d. H�m d� dörd x�lif� ��had�tiyl�,

Yüzl�rc� e�q olsun dördün� bel�. Qanlını qurtaran x�tt s�n�d kimi, Qolumda qalar bir bazub�nd kimi. Ba�lark�n qılınct�k k�s�n m�hk�m�n, M�h��rl� qiyam�t qar�ı g�lirk�n, H�r k�sin boynunda nameyi-�mal, M�n d� bu nam�ni çıxarram d�rhal, Göst�rr�m, insafla hökm ver�ns�n, Bununla hökm ver, çün hakim s�ns�n. Ümidim s�n�dir, ey ulu tanrı, Qapından ümidsiz qaytarma barı. Atımı h�ddimd�n uzaq salmı�am, Yolunda m�n yarı yolda qalmı�am. Taxtımı qapında dü�ür, yaradan, M�ni azdırma öz do�ru yolundan. S�nd�n yol göst�rm�k, m�nd�n aramaq, M�n cana g�lmi��m, s�n can ver ancaq. Sevdiyin ayinl�, ey p�rv�rdigar, S�n m�nsiz b�z�din m�n� bir bazar. Bu zin�t nax�ını salma rövn�qd�n, M�n� öz x�zn�nd�n bir pay ayır s�n. Bu z�if varlıqdan n�dir ist�yin? El� bil �vv�ld�n yoxmu� bu miskin. S�n �ziz tutmusan, yandırma m�ni, N�z�rin m�nd�yk�n qovma b�nd�ni. S�n verdin m�n� bu uca rütb�ni, S�n d� bu zindandan g�l qurtar m�ni. �ndi ki vermi�s�n böyüklük, ad-san, Köm�k ol m�n�, ey adil yaradan. H�r kimin ba�ına qoydunsa külah, Salma toz-torpa�a, �ziz tut, allah. Qapının sirda�ı olan bir q�lbi Qoyma h�r qapıda dil�nsin, r�bbi. S�n m�nim i�imi alma n�z�r�, ��im� �ncam ç�k �dlin� gör�. Nizami bu uca d�rgahda ancaq Ulu Mustafanı ��fi tutacaq. SONUNCU PEY��MB�R�N T�R�F� Seçilmi� elçidir ulu tanrıdan, Möhk�m hökml�ri xalqa çatdıran, Qiym�tli tacıdır azad�l�rin, �n d�y�rlisidir bütün b���rin. �z�ld�n �b�d� bütün yaranmı�, M�h�mm�d adından almı�dır naxı�. �qlin qanadına t�k odur çıraq, Varlı�a i�ı�ı o verir ancaq.

Zamindir qaraya, a�a bu r�hb�r, ��fa�t ed�ndir qopunca m�h��r. Kölg�li a�aclar din saçan ba�da Buda�ı göyd�dir, kökü torpaqda. Ziyar�tgahıdır pey��mb�rl�rin, Nem�t ver�nidir bütün b���rin. Bu yanar çıra�a verm�d�n i�ıq Dünyada bir i�ıq yox idi artıq. Xalını qaraldır �bbasil�rin, Gözün� nur saçır ��mmasil�rin. Doda�ı �sadan daha möcüzkar, Zülm�tin suyut�k geyinmi� paltar. Göy - ona dünyada dörd ta�ı quran, Yer - ona f�l�kd� be� növb�t vuran. Odur öz a�lına el�y�n t�ky�, Ayı barma�ıyla böl�n ikiy�. Ona bac ver�ndir bütün Rum v� Rey, X�rac gönd�r�ndir K�sra il� Key. Ya�dıran buluddur o s�mapeyk�r, Bir �lind� qılınc, birind� gövh�r. Gövh�rl� dünyaya vurmu�dur b�z�k, Qılıncı din üçün ça�ırmı� köm�k. Pad�ahlar qılıncı ç�kdiyi zaman Ba� b�d�nd�n dü��r, tac is� ba�dan. Bu is� �zm�y� ver�rs� q�rar, Qılıncı ç�km�d�n tökül�r ba�lar. H�r iki dünyadan bir don tik�r�k, Onlardan düz�ltmi� yegan� b�z�k. O donu gey�rk�n pak vücuduna, Bir qarı� az g�ldi uca boyuna. Tanrı x�lq etdiyi qam�t� g�r�k Vurulsun tanrının qurdu�u b�z�k. Ba�lı qapıların odur açarı, Onun adı a�mı� h�r bir hasarı. D�v�t� geni�lik o vermi� yen�, Da�lar da �ahiddir möcüz�sin�. �li bo�, bu d�rvi� geyimli soltan Qulamlıq alandır, �ahlı�ı satan. O gec� meraca at s�yird�r�k F�l�yin donuna vurdu min b�z�k. Gec� - meracının ç�trind�n say�, Göy - o n�rdivandan kiçik bir pay�. PEY��MB�R�N MERACI Göy gec� m�clisi qızı�dırmı�dı, ��ıqdan gec�nin gözü qama�dı. O yeddi f�l�y� o yeddi ülk�r Çin ip�kl�rin� düzmü� dürr, gövh�r.

C�nn�t ke�ikçisi huri, p�ril�r H�r kö�k� vurmu�du yara�ıq, ziv�r. Bu taxtın soltanı olan M�h�mm�d, Keç�n elçil�rd�n odur v�li�hd. Mü�künü saçaraq "Beyti�qsay�" M�kk�d�n ucaldı �r�i-�lay�. Cismini qurtardı dünya b�ndind�n, Etdi �r� �hlinin q�lbind� m�sk�n. Yetmi� yollu yurddan köçünü vurdu, Çadırı yeddinci f�l�kd� qurdu. Doqquz hücr�sini bir an buraxdı, Göyün doqquzuncu ta�ına qalxdı. Yeddinci �flak� çapdı�ı zaman Di�arı atıldı dördkünc daxmadan. Altında �im��kt�k �ı�ıyan Büraq, Gün��� q�rq olmu� y�h�rl� yaraq. �r�b s�masında bir Süheyl çapdı, Y�m�n gönü ondan yeni r�ng tapdı. Dırna�ı inciydi, quyru�u ip�k, �p�yin üstünd� oynar incit�k. Göb�yi mü�k, ceyran deyildi, bi��kk, Bir düzüm inciydi ceyran di�it�k. Yüy�ni x�yal� g�l�nd�n yum�aq, Yürü�ü oxdan da k�skin v� qıvraq. �n k�skin, �n m�tin x�yal ��hp�ri Ondan yetmi� addım qalırdı geri. Al�ml�r a�maqda bir firi�t�s�n, Al�ml�r ç�kirs�n öz arxanda s�n. Gec� otla�ından, s�rxo� olaraq Ay kimi g�lmi�di �ld� ��bçıraq. El� bir sür �tli addımlar atar; H�r�k�t edinc� m�nzil� çatar. �n k�skin n�z�rl� uçar yan-yana, N�z�ri alırdı ayaq altına. M�h�mm�d pey��mb�r atı çapırdı, O s�yyar d�nizd�n toz qoparırdı. Özü yol bil�ndi, atı yeriy�n, Bu ata, o �aha olsun yüz �hs�n. Evind�n qapıya qalxdı�ı zaman �lind�n t�z� don geydi asiman. Onunla qaranlıq göy oldu gülzar, Ondan nur alırdı sönük ulduzlar. Pak olan bu t�miz p�rd�d� g�r�k Vücuddan cismani tozları silm�k. Çatdı h�r d�niz� yeddi ülk�rd�, Yeddi yol yuyundu o d�nizl�rd�. Cismind�n verdi h�r ulduza maya, Yuxu be�iyini buraxdı aya. Ütarid ulduza verdi q�l�mi, �lin� q�l�mi alarmı ümmi?

Cismani ��hv�ti Nahid� verdi, �ükr üçün kük�ni Xur�id� verdi. M�rrix� buraxdı q�z�b v� acıq, Acıq burda getm�z ir�li artıq. Mü�t�ri ulduza kibri buraxdı, Üzüy� �n parlaq yeni qa� taxdı. Ünsürü Keyvana t�r�f ataraq, Özüyl� pak gövh�r götürdü ancaq. H�r m�nzil ba�ında b�x�i� ver�r�k Qaldı varlı�ından yalnız bir ür�k. N�bil�r hörm�tl� ba� �ydi ona, �l ç�kdi y�h�rin saf quncu�una. At sürdü yollardan, da�lardan keçdi. Bir sıra t�p�ni bir anda biçdi. Yanında qasiddi Xızr il� Musa, Atının önünd� gedirdi �sa. Bir n�f�s alınca, kirpik vurunca, Yaxud bir göz açıb d�rhal yumunca Göyün günb�dini a�dı arada, Yerl�ri, göyl�ri qoydu arxada. El� bir sür �tl� parlatdı yüy�n, �trafdan olmadı tozunu gör�n. Onun bu yürü�d� atdı�ı oxdan F�l�k neç� ox da geriydi çoxdan. O uzaq göyl�rd� nurani adı Ruhani k�sl�r� nur ba�ı�ladı. Cı�ırsız bir yola, artıq yol saldı, H�m atı yoruldu, h�m yükü qaldı. O yolda qol-qanad tökdü C�brail, Qorxudan durmayıb qaçdı �srafil. R�fr�fd�n keç�r�k bir neç� f�rs�ng Gördü o p�rd�d� müxt�lif ah�ng. Sidr�d�n �r�in pak s�qfin� q�d�r �sm�td�n bir kilim dö��di dilb�r. �r� divangahını sür�tl� keçdi, D�rcin d� yolunu bir anda biçdi. Çatdı son nöqt�y� c�h�t diyarı, Bitdi o nöqt�d� dövran p�rgarı. Yer o�lu göyl�rd� hey at oynatdı, Yerl�ri, göyl�ri arxaya atdı. Müc�rr�d dolanmaq çatdı bir yer�, Cismani varlı�ı itdi bilm�rr�. Yoxluq yollarında ed�rk�n cövlan Büsbütün ayrıldı öz varlı�ından. Ruhani dair� g�rdi�l�rind� Ba�ıyla aya�ı dü�dü bir b�nd�. Çatdı altı, üstü olmayan yer�, Çünki altı, üstü bilm�z dair�. Siyas�t p�rd�si atıldı bird�n, Hücr� t�mizl�ndi bigan�l�rd�n.

O yerd� ki, idrak tapmayır m�kan, Salam M�h�mm�dd�n, q�bul tanrıdan A�ızdan çıxmayan s�si e�itdi, Görünm�z simanı ziyar�t etdi. El� pak göründü o sahibc�lal, N� c�h�t n�z�r� çarpdı, n� x�yal. Vücudu n�rgizt�k bir göz� döndü, Bir kirpik qırpımdan tanrıya çöndü. Yoxsa bu ba�dakı sırf n�rgiz olan Gözün� bir sürm� ç�kmi� "maza�"dan. Keçdi bir dost kimi süfr� s�mtin�, Yedi, pay ayırdı öz ümm�tin�. Ür�yi allahın nuriyl� doldu, Bir yetim, bax, nec� padi�ah oldu. Dünyaya qayıtdı çöhr�si parlaq, H�r elm�, hikm�t� vaqif olaraq. O yolu tez getdi, tez döndü yen�, Bu sür �t heç k�sin sı�maz fikrin�. �im��kt�k �ı�ıdı eyl� sür �tl�, Dön�rk�n yata�ı istiydi h�l�. O gec� adi bir gec� deyildi, O bir gec�ydimi, yaxud bir ildi? B�s bizim ruhumuz m�g�r bir anda Dola�a bilmirmi bu asimanda? Ruhumuzdan z�rif olan bu insan Bir anda al�mi seyr etdi, inan. Göz�ldir, s�p�r�k can gövh�rini, T�rif� ba�lasam dörd yav�rini. Dörd gövh�r satan var, dörd gövh�r alan, Artıq-�skiyin� qarı�maz satan. �linin e�qind� sabitq�d�m�m, Öm�r sevgisind�n uzaq deyil�m. H�r iki nur il� nurlanır dimaq: �bub�kr bir �amdır, Osman bir çıraq. Bu d�rvi� sif�tli dörd böyük soltan, Dünyaya olmu� dörd t�kbir oxuyan. N�bil�r önünd� ged�n� alqı�, Üzrl�ri q�bul ed�n� alqı�. S�ns�n yaranı�da birinci xilq�t, Dövranın sonunda sonuncu ay�t. H�r iki al�m� mübar�k s�ns�n, S�n� bir tay varsa, o da t�k s�ns�n. S�ns�n x�zin�l�r qıflına açar, Yax�ını, yamanı ed�n a�ikar. �n göz�l gününd� "ümm�tim" dey�, ��fa�t edirs�n suçlu b�nd�y�. Bir ovuc torpa�am m�n d�rgahında, Artıq bir �ikaram �ikargahında. Nizami tutmu�dur G�nc�d� m�kan, O, m�hrum olmasın salamlarından.

��R�FNAM�N� YAZMAQ HAQQINDA Gec� gündüz kimi b�z�k vurmu�du, S�h�r duasına erk�n durmu�du. Yer üzü m�htabdan açmı�dı ç�tir, Sanki yer nafından s�pirdi �tir. Bazarlar olmu�du s�s-küyd�n uzaq, Zınqırov s�sind�n dinc�lmi� qulaq. Ke�ikçi dalmı�dı �irin yuxuya, Dan yeri ba�ını salmı�dı suya. Dünyanın i�ind�n ç�kib �l-ayaq, Fikir z�ncirind� olmu�dum dustaq. Gözl�rim örtülü, könlüm ayıqdı, Aramaq i�ind� zehnim sayıqdı. Deyirdim ki, qurum eyl� bir t�l�, �n göz�l bir �ikar keçirim �l�. Ba� qoydum d�lit�k q�m bo�a-bo�a Maral sa�rısından yum�aq yastı�a. Gah ba�ım dizimin üstünd� dal�ın, Yer - ba�ım altında, göy - aya�ımın. Dayanmaz varlı�ım r�qs ed�r bütün, Ba�ım kürsü olmu� aya�ım üçün. Dü�ünc�m yol ölçüb ets� d� cövlan, Cismim böyrü üst� tozlara q�ltan. T�nimi bir yana buraxdım artıq, Canı can çölün� götürdüm azıq. Gah gizlin lövh�d�n ibr�tl�r aldım, Gah keçmi� sühüfd�n hikm�tl�r aldım. �am kimi od dü�mü� m�nim ba�ıma, Ba�ım döndü m�nim odlu da�ıma. Gün�� qar�ısında �riy�nt�k mum, O mumla gözümd�n ç�kildi yuxum. Cadug�r m�nd�nmi öyr�nmi�, n�dir, Gözl�rd�n yuxunu mum il� ç�kir. O müdhi� keçidl�r ba�ında bu an Pak olan �qlim d� uçdu ba�ımdan. Daldım xo� yuxuya co�ark�n damaq, Gözümd� canlandı s�falı bir ba�. O r�ngin ba�çadan d�rirdim xurma, Verirdim kim çıxsa m�nim qar�ıma. O xurmad�r�n ki durdu yuxudan, Dima�ı at��di, a�zı bir ümman. Mü�zzin ba�lark�n birinci qunut Ki: "Sübhan� h�yy�ll�zi lay�mut". M�nd�n d� ucaldı bir acı nal�, Özümü unutdum, daldım x�yal�. U�urlu bir s�h�r do�unca f�l�k, Yenid�n canlandım s�h�r yelit�k.

Gec�l�r nur saçan �amı yaxaraq, Fikrimd�n �am kimi yanırdım ancaq. Ba�ladı ür�k, dil: "�er yaz" dey�, Harut, Zöhr� kimi cadug�rliy�. Yeti��r, bu q�d�r i�siz qalmayım, �er� �n yeni bir üsul arayım. Yeni n��m�l�rl� ba�layım k�lam, Keçmi�l�r ruhuna gönd�rim salam. Bir çıraq yandırım bir p�rvan�d�n, Bir a�ac b�z�yim kiçik dan�d�n. Bu barlı a�acdan kim meyv� d�rs�, Söyl�sin xo�b�xtdir bu ba�dan kims�. Ancaq bir ��rtim var: bir para d�c�l Qon�unun malına uzatmasın �l. Tutaq ki, hu�yarlar padi�ahıyam, Dürr, gövh�r satanlar �ah�n�ahıyam. Xalq ba�aq yı�andır, m�n �kinçiy�m, Kir�çi deyil�m, ev sahibiy�m. Bu bazarda nec� büsat açım m�n, Arxayın deyil�m yol k�s�nl�rd�n. Varmı bu bazarda bir dükan açan, Varına dörd yandan d�ym�sin ziyan? Damcı o�rusundan qorxarmı d�niz? Buludum ya�dırar ondan çox, ��ksiz. Ay i�ı�ı q�d�r olsa yüz çıraq, Yen� gün�� ona vuracaqdır da�. HEKAY�T E�itdim, bir yoxsul ciy�r qaniyl� Köhn� bir ��r�fi keçirdi �l�. Ona söyl�mi�di varlı kims�l�r: "Z�ri - z�r, x�zin� - x�zin� ç�k�r". Sür�tl� üz qoydu bazar s�mtin�, Köhn� ��r�fiyl� tapsın x�zin�. Bir s�rraf dükanı gördü çox geni�, Bir yerd� bu q�d�r qızıl görm�mi�. Bir yı�ın qızıl var gün��d�n parlaq, H�r yan ��r�fidir bir neç� qalaq. X�zin� xülyası beynin� batdı, Qızılı x�zin� üstün� atdı. �lind�n uçunca d�y�rli varı, Yüyürdü qalanmı� qızıla sarı. Qızılı atmaqdan oldu pe�iman, Bir� yüz alma�a tapmadı imkan. Qızılı atınca q�m çökdü göz�, N� üçün bir qızıl qarı�dı yüz�? F�ryada ba�ladı "qızılım" dey�, Yalvardı c�vahir satan ki�iy�:

- Bu ömrüm uzunu hey çalı�araq, �lim� bir qızıl keçirdim ancaq. M�n� söyl�mi�di axmaq bir n�f�r: "Z�ri - z�r, x�zin� - x�zin� ç�k�r". H�min bu qızıllı dükana çatdım, Qızılı qızılın üstün� atdım. Atdım ki, ��r�fi ç�ksin x�zin�, Çox qızıl onu da ç�kdi özün�. Gül�r�k o s�rraf, o azad insan, Söz açdı qızılın qarı�masından: - Çox ged� bil�rmi azın üstün�? Yüz getm�z, bir ged�r yüzün üstün�. Kim ki s�rv�timi çapmaq ist�yir, Yolumda bu m�s�l bir ke�ikçidir: D�yirman bu q�d�r hay-küy qoparır, Muzdurdur, ununu divan aparır. O�rudan �lmüzdüm budur n�hay�t: "O�rudur" dem�y� etm�z c�sar�t. Baxsana, yol k�s�r quldur-qaralar, Dünyanı ki, qara r�ng il� boyar. Gündüzl�r: "Göz gözd�n utanır" dey�, Talanı, qar�ti qoyar gec�y�. Ancaq söz qulduru ��f�q sök�rk�n, Q�l�mi yontaraq mü�kin söyüdd�n Fikrimi qapırlar, könlüm �mindir, Buxaraya gets� o, G�nc�nindir. Gizlind� m�taha çıxmaz mü�t�ri, O�urluq bir malın olmaz d�y�ri. Ayıblar açı�a çıxdı�ı zaman �lin d�, q�lbin d� d�rdl�nir bundan. O�urluq maldan s�s çıxmazsa, bi��kk, O malı dar�alar aparmı� dem�k. Göz yumdum bu i��, çünki ruzigar H�r yax�ı-yamanı ed�r a�ikar. Dövranın ç�kisi ç�k�r h�r i�i, Ç�kiy� girm�mi� qalmaz bir ki�i. ÖZ HALINA V� Z�MAN�N�N GED���N� DA�R O gülgün ��rabdan, saqi, ver ni�an, Ver m�n� s�rxo�lar iç�n d�rmandan. O acı d�rmanla m�st olum bu gün, Özümü unudum b�lk� büsbütün. Nizami, yet�r bu �öhr�t qazanmaq, Qocaldın, g�ncliyi daha g�l burax. Qızmı� aslan kimi p�nc� aç, artıq Özün� tülküt�k verm� yara�ıq... E�itdim, r�ng sev�n bir rus tülküsü

Özün� ver�rmi� bir g�lin süsü, Qopunca toz, kül�k, ya�ı�, bura�an, Tükünü çıxarmaz o gün yuvadan. Qucaqlar de�iyin bir buca�ını, Acından yalar öz �l-aya�ını. Sorar öz qanını d�ri altından, O d�ri bec�r�r, ba�qa k�sl�r can. El� ki, �c�li yeti��r bird�n, D�risi canına k�sil�r dü�m�n. D�rinin e�qin� ed�rl�r �ikar, B�sl�nmi� d�risi ba�ından çıxar. Dünyada bir büsat qurmaq n� mümkün, Bu yurddan çar�siz köç�rs�n bir gün. Özün� yara�ıq verm�y�n heyvan T�mahkar k�sl�rd�n görm�z bir ziyan. Yeddi r�ng p�rd�d�n qurtul birt�h�r, Güzgü pas altında çirkin görün�r. Qurdu�un cadular yeti��r, burax, Kims�y� cadut�k tor atma nahaq. Al kükürd deyils�n, a� l�l deyils�n, Arayan ümidsiz qayıtsın s�nd�n. �nsansan, insana qatı� h�r zaman, �nsanla ya�ayar h�r zaman insan. �lçatmaz x�zin� olsan da, ancaq Çox bel� x�zin� gizl�mi� torpaq. A�acdan uzaqsa meyv� qoparan, F�rqi yox, o xurma versin ya tikan. H�yat yox, g�ncliyi alınca x�zan, G�nclik qalmayınca qalmasın cahan. G�nclikdir insana göz�llik ver�n, Göz�llik sön�rs� q�lb olurmu ��n? Sümüyün çürüyüb, süst olsa arxan, M�rdlikd�n, hün�rd�n qurma bir dastan. O gün ki, g�ncliyin qüruru sön�r, �� görm�z daha bu c�sar�t, hün�r. Ba�, ba�ça göz�ldir, ��ndir gülüstan S�rv il� lal�l�r güldüyü zaman. El� ki, ba�lara boz x�zan gir�r, Bülbül öz yerini qar�aya ver�r. Ba�banlar q�lbini d�rdü q�m yaxar, Uca budaqlardan dü��r yarpaqlar. Bostanlar pozular, reyhanlar qalmaz, Ba�ın açarını soru�an olmaz. Durma, g�l nal�y�, ey qoca bülbül, Al güll�r saraldı, tutuldu könül. Ucaboy s�rvl�r oldu ikiqat, Ba�ban da kölg�d�n ç�kildi heyhat. �lliy� çatınca d�yi�ir �hval, D�yi�ir ya�ayı�, d�yi�ir h�r hal. Ba�, a�ır yükl�rd�n da�a vuruldu,

Bu dar keçidl�rd� d�v�m yoruldu, Qollarım titr�yir q�d�h tutark�n, Aya�ım büdr�yir qalxıb durark�n, Vücudum laciv�rd r�ng aldı artıq. Qırmızı güll�rim saraldı artıq. Yollarda qaldı bu yürüy�n atım, Ba� dü�dü yastı�a, söndü h�yatım. Çövkanlar atdı�ım yel ayaqlı at Yüz çövkan vursan da t�rp�nm�z, heyhat. �tdi meyxanada ��nlik açarı, Tövb�l�r çul�adı bu ruzigarı. Da�lara buludlar a� kafur saçdı, Ac torpaq a�zını kafurçün açdı. Gah könül köçm�y� t�rp�ni� edir, Gah ba�ım yuxuya p�r�sti� edir. Qula�ım e�itmir g�lin q�mz�si, Q�d�h bo�, k�sildi saqinin s�si. Qulaq e�itm�kd�n, ba� kefd�n qaldı, Köç vaxtı yaxındır, ömrüm azaldı. Bu zaman bir bucaq xo�dur saraydan, Oyuncaq �lini uzadar dövran. Gec� �am n� q�d�r ��n-��n gülüms�r, P�rvan� seyri d� o q�d�r sür�r. Otaq bo� qalınca i�ıqlı �amdan Qalmaz p�rvan�d�n daha bir ni�an. U�aqlıq v� g�nclik dövrü çatınca, Özümü göst�rdim dü�gün bir qoca. �ndi bu d�rd il� göst�rs�m ��nlik, Qocaya uyarmı bu g�nclik, m�nlik? Dü�mü��m bir çürük çöp kimi ba�da, Gec�l�r �am kimi parlar bucaqda. At��li böc�kl�r gec�l�r parlar, Qaranlıq gec�d� nurdan d�m vurar. Özümd� görs�ydim qüvv�t v� dayaq, Tapardım sevimli, sakit bir bucaq. Yenid�n rah�t bir ömür sür�rdim, Dünyanı �adlı�a girov ver�rdim. Yeti�di ba�a bu g�nclik günl�ri. M��riqd�n a�ardı daha dan yeri. Dinc�lm�k fikriyl� n� t�dbir töküm, Azalsın bir q�d�r z�hm�tim, yüküm? Ba�ına tac il� kim vursa b�z�k. �mg�yi a� deyil, mü�k olsun g�r�k. Yeddi göy p�rgarı etm�d�n cövlan, Ömrümün x�ttini parçalamadan Vursun barmaqlarım mizrabıma d�m, Öz varlıq s�simi saxlayım möhk�m. H�r inc� söz� bir füsun ba�layım, Qoydu�um �s�r� bir gün a�layım. Keç�rs� körpüd�n bu gilan atım,

�nanma Gilana bir d� qayıdım. Bu yerd� m�n kimi yatanlar çoxdur, Onları xatir� salan ki, yoxdur. T�z� k�klik, yad et m�ni ür�kd�n M�zarım yanından ötüb keç�rk�n, Üstümd� gör�rs�n göy�rmi� otlar, Ba� da�ım uçulmu�, çökmü�dür m�zar. Q�brimin tozunu sovurmu� yell�r, Dostlardan anan yox m�ni bir n�f�r. Q�brim �ü��sin� �l qoyan zaman O pak gövh�rimi heç olmasa an. Uzaqdan s�n m�n� göz ya�ı töks�n, M�n s�n� parlaq nur saçaram göyd�n. Duadan bir dil�k ist�s�n �g�r, M�n amin dey�r�m, q�bul� keç�r. Salam ver, hörm�tl� m�nd�n salam al, G�l q�brim üstün�, edim istiqbal. H�r zaman diriy�m s�nin kimi m�n, M�n cana g�l�r�m s�n cana g�ls�n. Bu yerd� sanma yar-yolda�sız m�ni, M�ni görm�s�n d�, görür�m s�ni. Bu öl�nl�r il�, g�l, danı� barı, Unutma, yada sal bu yatanları. Q�brim� g�l�rk�n q�d�hi doldur. Nizami yatdı�ı yer� q�d�h vur. Ey u�urlu Xızır, sanma ki, m�nim Bu meyd�n içil�n meydir m�qs�dim. O meyd� özümü unudum dedim, Özümü unudub m�clis b�z�dim. Mey dal�ınlıqdandır, s�buh xumardan, M�n� pak ��rabı v� d etmi� yazdan. O böyük tanrıya aydındır bu i�, Ömrümd� dilim� ��rab d�ym�mi�. Bu dilim, doda�ım görmü� is� cam, Olsun Nizamiy� h�r halal-haram. ÖZ N�FS�N� ÖYÜD V� N�S�H�T Ey saqi, yuxumu ba�ımdan uçur, A�iq�m, camı saf mey il� doldur. Bir mey ki, suyu saf, axan gümü�dür, Onu h�r dörd m�zh�b halal görmü�dür. Ey könül, böyüklük almadan �l� Böyükl�r yerind� oturma h�l�. Dünyada böyüklük tapmaq ist�s�n, Al �l� q�l�mi, yaz böyükl�rd�n. Dindir�n olmasa danı�ma h�d�r, K�s�ri yava� vur, sınmasın gövh�r. Sormadan kim söz� ba�lasa, bi��kk,

Sözünü kül�y� sovurmu�, dem�k. Gözsüz� yaramaz göst�rm�k çıraq, Görm�y�n bir göz� n� pilt�, n� ya�? Söyl�m�k o zaman ver�r m�nf��t Al�m� s�s sala, qazana �öhr�t. Sözün� almasan layiqli cavab, D�y�rli sözl�ri el�m� xarab. Bo� söz söyl�m�kd�n saxla özünü, A�zına qıfıl vur, yandır sözünü. S�n ki zövq alırsan yem�k, yatmaqdan, N� deyim s�n�, ey qulaqsız insan. Bu göz�l s�n�tim m�lumun deyil, N� d� ki, qapımda vurulan t�bil. �n a�ır qiym�tli m�tahlarım var, �st�y�n olmasa, etm�m a�ikar. �nciy� s�d�ft�k göz yummu� alan, Bu kasad bazara çıxarmı satan. Bel� bir d�y�rli gövh�rl�, dostlar, Bir gövh�r sev�n� ehtiyacım var. Mü�llimim m�n� açan sirl�ri �st�r�m danı�ım, dinl�sin biri. Ondakı almazla qazım m�d�ni, Canına ba�layım can gövh�rini. Bel� alver geni� dünyada çox var, Biri inci alar, o biri satar. O hansı könüldür k�d�r almasın? O hansı k�m�nddir qar�ılanmasın? X�zin� üstünd� yatmı�dır ilan, Göz�tçilik deyil m�qs�di, inan. Xurmanın a�acı olmazsa uca, U�aqlar çox ziyan ver�r a�aca. Yolu göz�tçiyl� olar qorumaq, Odsa gül içind� saxlanar ancaq. Tin�tim olduqca yum�aqdır, bundan Tarlama h�r yandan yeti��r ziyan. S�rt t�bi�til� ba�qa adamlar Özünü �yrid�n, o�rudan saxlar. U�a�ı yolundan qaçırmaq üçün Üzü z�nci kimi qaraltmaq neçin? Hansı bir s�f�r� görs�m hazırlıq, Xo� t�bi�timi alaram azıq. B�z�nmi� ruhun bu t�bi�timl�, M�n bel� ya�adım, öl�r�m bel�. H�r k�si m�dhl� etdim s�r�fraz, �ndi d� özümd�n söyl�yim bir az. N� q�d�r �air var, söz var, �er var, Dünyada onlardan m�n�m yadigar. M�niml� canlandı, söz tapdı qüvv�t, Yen� d� m�niml� ed�r qiyam�t. M�n söz gül��ninin s�rv a�acıyam,

S�rv a�acı kimi xidm�td� varam. H�sudun �lçatmaz f�l�yi m�n�m, Ba�çıyam hamıya, ayaq öp�n�m. Kim m�n� kin ets� dü�m�n olaraq, B�rcist�k oxum var, atmaram ancaq. Zöhr�t�k ç�kiy� qoyaram dirh�m. B�x�i�� n� ç�ki, selt�k tök�r�m. D�rdliy� gülm�r�m �im��k kimi m�n, Canıma od dü��r öz �im��yimd�n. Tikana gül kimi saçaram �tir, H�r yara ney kimi m�ni inl�dir. Ür�yim odmudur, n�dir ki, yanır, Tikanı yedikc� hey alovlanır. M�n�m d�rya kimi h�r eybi yuyan, Deyil�m güzgüt�k göst�r�n nöqsan. El� mal ver�r�m ist�y�n ��xs�, Z�hm�t� dü�m�yim geri ver�rs�. Arpanı göst�rs�m bu�da ver�r�m, Arpanı bu�dat�k satan deyil�m. Gün���m, ön, arxam birdir, f�rqi yox, Azdır aldatma�ım, i�ı�ımsa çox. Kims�nin dalınca dem�r�m yaman, Utanım üz-üz� g�ldiyim zaman. Yamanlar sözünü almaram dil�, Pe�iman ed�r�m mükafat il�. Dü�m�n� kinli söz dem�r�m, inan. O sözl� özüm� olaram dü�man. Pisd�n yax�ılıqla qorunmaq mümkün. Dünyada yax�ılıq h�r �ey� üstün. Yax�ılı�ım üçün h�r bir diyardan Salamdır hey g�lir namidarlardan, Yax�ılıqla atsam m�n bu d�zgahı, Olaram yax�ılar ziyar�tgahı. Bir dirh�m ver�n� inci ataram, Dikba�lıq ed�n� qürur sataram. Buca�a girm�dim hün�rsizlikd�n, Dünya yeldir, narınc qorxar kül�kd�n. Dünya �ahlarından, bax, hansı biri Tapmı�dır m�n kimi inc� �airi? Ba�çada, söyl�yin, hansı qızılgül Görmü�dür m�n kimi xo� s�sli bülbül? M�n�m h�r bilikd� d�ft�r b�z�y�n, H�r inc� nükt�d� q�l�m i�l�d�n. Bilikd�n dünyada nur alaram m�n, M�n�m h�r bilikd� ba�lıca bir f�nn. �st�s�m, h�r k�si m�n güldür�r�m, B�z�n d� gözl�rd�n gülab ç�k�r�m. H�r kimi buludt�k a�latsam, y�qin, Gün��t�k güldürr�m, qoymaram q�mgin. �er dövl�tind�n �ld� var k�s�r,

O, b�z�n a�ladar, b�z�n güldür�r. �st�s�m, mümkündür bu zöhdü atmaq, H�r bir yı�ıncaqda m�clis parlatmaq, Neyl�yim, a�acım bitmi�dir yandan, T�rp�ts�m kökün� yeti��r ziyan. H�r çill� qırx gündür, x�lv�ti mindir, Bu yerd�n m�clis� girm�k ç�tindir. Da�qın sel g�lirk�n a�ıllı k�sl�r Reyd�n Buxaraya eyl�m�z s�f�r. Bu k�skin kül�kd�n budur m�sl�h�t, Gül kimi p�rd�d� eyl�y� x�lv�t. Az b�l�dçilik et xalqa, dur k�nar, Humay az görüns� humayun olar. Yatmaqdan, çapmaqdan ba�ım dön�rk�n, Ba�qa bir çar�m yox, g�r�kdir ki, m�n H�r sözd�n yaradım inc� bir çiç�k, O gül� a�layım d�rdli bülbült�k. Görs�ydim özümd�n göz�l bir gül��n, Al, sarı gülünü d�rm�zdimmi m�n? Hazıram budumdan kabab yem�y�, Gün��t�k getm�yim dil�nçiliy�. Simur�t�k ç�kilim x�lv�t buca�a. �erimd�n n���l�r verim qula�a. M�nd�n bu dünyanı aldı q�m, k�d�r, M�nimçün rah�tdir x�lv�t gu��l�r. Göy kimi qapıma qıfıl vuraraq, Oldum xalqdan uzaq, dünyadan uzaq. Bilmir�m n� sayaq keçir bu cahan, Dünyada n� vardır yax�ı-yamandan? M�n ölü olsam da, �n m�rd k�s�m, Karvanda ged�r�m, karvansız ��xs�m. Min könül d�rdil� n�f�s alıram, Yatmayım dey� hey z�ngi çalıram. El� dost varmıdır, qız�ın ür�kl� �ziz tutsun m�ni canından bel�? V�fasız k�sl�rd�n ç�k�r�k ayaq, Öz kims�m özümü gördüm m�n ancaq. A�iql�r yanında olsa da yaman, Özümü sevm�yim yax�ıdır ondan. Ruzi g�lm�yirs� yadlar e�qind�n, Ruzini o böyük tanrıdır ver�n. Daha ehtiyacım qalmasın xalqa, M�ni incitm�sin qapıçı, dar�a. El� bir ixtiyar olsaydı m�nd�, Qoymazdım b�nd�y� möhtac bir b�nd�. Tilsimli torpaqda qandan qorxaraq. Cızıqdan qıra�a qoymaram ayaq. El� bir tilsimd� ya�armı insan, Olsun qanlı cızıq ona bir zindan. Xalq il� söhb�ti, ülf�ti atdım,

Dünyada dinclikl� dövl�t yaratdım. N�fsin noxtasını b�rk tutdum qırx gün, Qırx günün içind� hazır olur gön. Çünki dörd balı�da görm�dim s�bat, Dörd divar içind� keçirdim h�yat. H�r arpa ki, atdım bu d�yirmana, Bir inci yaratdım gövh�r alana. E�q olsun, söz düz�n böyük �airl�r Kiçik bir arpadan yaradır gövh�r. Saralmı� çöhr�md� quruyan ya�dan Ç�kdim divarıma palçıqlı saman. Vücudum burada arpayla ya�ar, Ür�yim orada x�zin� saçar. Dünyada bo�una keçm�di ömrüm, Yem�kd�n, içm�kd�n ba�qa i� gördüm. H�r gec� biliy� qapı açmadan Ba�ımı yasdı�a qoymadım bir an. Q�lbim qadın deyil, çaxmaqdır, çaxmaq, M�ry�mt�k boyludur, bakirdir ancaq, Ki�iy� getm�y� n� ehtiyac var, Onun öz da�ından öz odu çıxar. Bu bakir sözl�ri dü�ünc� il� Olduqca ç�tindir g�tirm�k �l�. Bakir söz tapınca yontulur ür�k. H�r k�sin i�imi inc� söz dem�k? Çoxları saxsını incit�k d�l�r, Hamamda özün� s�si xo� g�l�r. S�n lakin bir geni� s�hranı dü�ün Ki, s�sd�n yırtılır bo�az büsbütün. �ahlar sikk�sin� qızıl vururk�n, El� vur, qırılsa qırılmayasan Y�hudi misl�ri q�lp qızıl etdi, Bu i�d�n dükanı qar�t� getdi. H�r meyv� yeyilm�z �ncir adına, Zübeyd� deyilm�z h�r dul qadına. �ki hindli görs� hind ölk�sind�n, Biri dar�a olar, biri yolk�s�n. M�n t�mizl�dim bu gümü� suyunu, Ayırdım torpa�ın tozundan onu. Xurmat�k d�ym�zs�, onu bil y�qin, Açmaram üzünü söz g�lininin. D�ym�mi� bir meyv� gördüyün zaman A�acı t�rp�ts�n, dey�rl�r kalsan. Kal �ncir �zm�kl� �ld� yum�alır, Yedikd� bo�azı d�rhal qan alır. Budaqda vaxtında gül�rs� çiç�k, A�acın meyv�si bol olur, bi��kk. Çınqıllıq, kol-kosluq olursa torpaq, Yaramaz onda ��n bir bina qurmaq. Vüqarla vuraram ba�a bu i�i,

Vüqarsız bir i�i gör�rmi ki�i? Taxıldan bir fayda g�lirs� �l�, �kinçi �kin� ba�lar h�v�sl�. Taxılın azalsa q�dri, qiym�ti, �kinçi buraxar i�i, z�hm�ti. Dastanı sev�nl�r, �eri duyanlar N��m�l�r dinl�mir bir çox zaman var. Yazmalı el� bir u�urlu dastan, Onda bir inc�lik duysun oxuyan. Bildim ki, bu nax�ı b�y�n�r dostlar, Verdim bu dastanı yazma�a q�rar. Do�rular yanında varmıdır bundan Daha xo� simalı, sevimli dastan? Ba�qa dastanları arasan bir az, Mill�tl�r yanında do�ru sayılmaz. K�skin q�l�ml�rl� ciddi yazılan Bu dastanda yoxdur azacıq yalan. K�skin q�l�ml�rin gücüyl� bu gün Ba�qa dastanlara olmu�dur üstün. �ahan� ��rabla dolmu� bad�si, Aldanmı� "�ahların ��r�fnam�si". Köhn� söz ustası, o tuslu �air Söz g�linl�rini b�z�di bir-bir. Düzdü dastanlara çox inci, gövh�r, Yen� d� qaldı çox bakir� sözl�r. Yazsaydı tarixd� bütün olanı, Çox uzun sür�rdi onun dastanı. Sevm�dikl�rin� etm�di hörm�t, B�y�ndikl�rin� göst�rdi r��b�t. Dostlara o paydan ayırdı bir az, Halvanı t�klikd� yem�k yaramaz. Nizami bu sapa düz�rk�n gövh�r, Q�l�md�n silindi q�l�m gör�nl�r. Hansı bir incini keçirdi �l�, Onları ç�kdi öz söz ç�kisiyl�. U�urla ucaltdı "��r�fnam�"ni, Köhn�ni bununla eyl�di yeni. XIZRIN N�ZAM�Y� T�L�M� Ey saqi, amandır, ver gülgün ��rab, Eyl� m�n s�rxo�u o meyl� x�rab! O x�rab�likd� qoparım f��an, X�rabat �hlini s�sl�yim burdan. Cismani qulaqla duya bilm�y�n Bir sirri m�n� Xızr öyr�tdi dün�n. Ey t�dbirl�rim� xas b�nd� olan, Söz q�d�hl�rimd�n dadımlıq alan.

Süs�nt�k b�nd�lik ilini atan, Dirilik suyundan rütub�t tutan, E�itdim �ahları n�zm� ç�k�r�k, Sözl�r yaradırsan axıcı sut�k. D�y�rsiz sözl�rd�n uzaq ol bir az, �yri p�rd�l�rd� çal�ı çalınmaz. �n inc� sözl�r tap, olasan dilb�r, Görünc� b�y�nsin söz b�y�n�nl�r. �übh�siz xo�dur h�r sınaqlı ��xs�: �n çirkin bir üzü görm�kd�n is� �jdahalar hücum etsinl�r ona, Ya müdhi� bir n�h�ng ç�ksin kamına. Keçmi�l�r dey�ni el�m� t�krar, �nciy�, bax, iki d�lik açmazlar. Ancaq sözü söz� ba�lamaq üçün, B�z�n, n� eybi var, t�krar da mümkün. �n yeni ustasan s�n bu s�n�td�, Köhn�l�r izind� getm�, �lb�tt�. S�nd� ki bakir söz x�zin�si var, Dul söz� �l atmaq n�yin� yarar? Darılma: "Bu ovu vurmadım" dey�, Vaxtında ona da t�k s�ns�n yiy�. Asan yaradılmaz da�da c�vahir, Onu da�dan almaq asan deyildir. H�r �ey parça-parça olunca bel�, B�rk yerd�n çıxar çox ç�tinlik il�. C�vahir asud� tapılmaz, bi��kk, H�r gümü� butada saflansın g�r�k. Quruda, d�nizd� kim ç�ks� z�hm�t, Balıqdan dürr alar, öküzd�n s�rv�t. Gümü� küp, ya qızıl bir te�t ist�s�n, �raq torpa�ından uzaq getm� s�n. Reyd�n C�nd, Dehistan, Xar�zm� q�d�r Yoxdur sel izind�n ba�qa bir �s�r. Buxaralı, gil�k, kürd v� x�z�rli Bir parça çör�yi tutmu� dörd �lli. Ba�qa ot göy�rm�z Mazandaranda, Tikanlı qanqallar göy�rir onda. T�k iki �ey çıxar Mazandarandan: Biri div, o biri divqılıq insan. Ya�asın q�lb açan sevimli �raq, Ondan �erin s�si ucalmı� ancaq. �tirli çiç�kl�r atınca Hicab, O güld�n �raqda ç�kilir gülab. Ey s�n�t qasidi, m�sl�h�t budur, Dünyanı yel kimi dola�ma, otur. Cavahir yonma�a al k�skin k�s�r, Söz g�linl�rin� saç no�ul, ��k�r. Gövh�r qaz �sk�nd�r m�d�nl�rind�n, Gövh�ri �sk�nd�r alacaq s�nd�n.

Gövh�r� mü�t�ri çıxar cahandar, Dünyada tezlikl� dil�yin parlar. Qapına qiym�tl� g�ls� mü�t�ri, Buraxma, sat ona, qaytarma geri. D�nizl�r soltanı alsa bir gövh�r, H�r da�a bir g�mi cavahir ver�r. X�zin� gizl�tm� bel� d�nizd�n, Ondan dürr alaraq, cavahir ver s�n. Ol do�ru miyançı, düz�lsin h�r i�, Ortada n� kabab yansın, n� d� �i�. Xızrın sözl�rini e�idinc� m�n, Beynimd� bir x�yal do�du yenid�n. Q�lbimd� yer tutdu, q�buldur, dey�, Ür�kd�n do�an söz yatar ür�y�. M�n� bu saf öyüd �s�r edinc�, �nciy� dil açdım inc�d�n-inc�. Yaratmaq fikriyl� yeni "�ahnam�", Açdım h�r �iv�d�n böyük h�ngam�. O heyr�t verici �fsan�l�rd�n �ahların adına qit� ç�kirk�n Zehnimd� h�r güzgü parlatdımsa m�n �sk�nd�r x�yalı keçdi önümd�n. Bo� baxma s�n buna, uca ��hriyar H�m qılınc vurandır, h�m d� tacidar. Xalq ona taxt-tac sahibi deyir, Ölk�l�r f�th böyük cahangir. V�ziri h�kim bir ��xs oldu�undan Ona da hikm�td�n yazıldı f�rman. Baxanlar görünc� onu dinp�rv�r, Ona da pey��mb�r adı verdil�r. Bil�nl�r �kdiyi üç toxumdan m�n Bir a�ac �k�r�m h�m uca, h�m ��n. Önc� söz açaram pad�ahlı�ından, Cahangirliyini ed�r�m elan. Hikm�tl� b�z�kli söz yazaram m�n, Köhn� tarixl�ri tazalaram m�n. Döy�r�m qapını pey��mb�rliy�, Tanrı da b�y�nmi� "pey��mb�r" dey�. Üç qapı tikdim, üç x�zin� dem�k, Ç�kdim h�r qapıda ayrıca �m�k. Üç qapı, ya bu üç inciyl� yen� Tök�r�m dünyaya a�ır x�zin�. Vuraram el� r�ng, el� bir ziv�r, Bütün ölk�l�rd�n i�ı�ı g�l�r. D�ft�rl�r topladım incid�n parlaq, Hayıfdır üstün� çöksün toz, torpaq. Bir dövl�t sarayı göst�rin barı, Vurum divarına bu naxı�ları. Bu naxı�larımla durduqca dövran, Qurtarın onu bu dünya tozundan.

�eriml� yaradım el� bir dastan, �b�di h�yata yaratsın imkan. Adını nam�ml� ed�r�m uca, Adıyla ya�ayım dünya durunca. Bu taxtdan sazlayım el� oturaq, Onunçun olsun bir �b�di otaq. Adına ba�layım el� naxı�lar, Dövran dövr etdikc� qalsın b�rq�rar. Zehnind�n silm�sin onu bu f�l�k, Yumasın, pozmasın ya�ı� v� kül�k. Bu ��rtl� dünyada tutunca aram, Ba�ını gün���, aya ucaltsam, M�n� d� qurulsun el� bir d�sgah, Ba�ım ölçüsünd� verilsin külah. ��ı�ı gün��d�n mümkündür almaq, Bu i�d�n kölg�nin yolu çox uzaq. Qar�aya göy�rçin olarmı �ikar, Bu ovu pad�ahın �l qu�u ovlar. Nizami i�idir inc� söz düzm�k, �ncil�r yaratmaq ona yarar t�k. Vurar bu nam�y� el� naxı�lar, Bu naxı� h�r q�lb� i�ıq ba�ı�lar. Dostların q�lbin� nur damar ondan, Dü�m�nin gözünd�n qaçsın h�r zaman. Bülbült�k öts� d� dü�m�nin s�si, Q�lbini d�l�n bir oxdur t�n�si. M�n bu dastanıma vurark�n b�z�k, Öz ulu tanrımdan ist�dim köm�k. Versin dastanıma �zizlik, �öhr�t, �ziz tutanlara göst�rim ��fq�t. Açsın bu nam�m� el� qol-qanad, O faldan do�sun �n u�urlu h�yat. Ür�kd�n sevinsin h�r bir oxuyan, Zövq alsın fikrimi d�rind�n duyan. H�r q�lbi qırı�a yeni can olsun. H�r a�ır d�rdliy� �l tutan olsun. H�r x�st� ür�y� göst�rsin ��fq�t, H�r ba�lı qapını açsın bu s�n �t. Oxumaq ist�rs� aciz bir n�f�r, Haqq olsun ona bu dil�kd� r�hb�r. �lin� alsa h�r ümidsiz kims�, H�r dil�k, h�r ümid gülsün o ��xs�. H�r dil�k ist�dim, verdi, çox �ükür, Öz uca tanrıma etdim t���kkür. Bu nam� mübar�k olacaq, bi��kk. �ahın m�clisind� olsa mübar�k. NÜSR�T�DD�N �BUB�KR PAD�AHIN T�R�F�

Yaquta b�nz�y�n suyu, saqi, dur, Bu yaqut ya�dıran q�d�h� doludur. Bu saxsı cama mey h�yat axıdır, Onun reyhanının öz torpa�ıdır. Ey uca gün��, dur, bayra�ını aç, Ey xuraman bulud, mü�kin �tir saç. Gurla, ey ildırım, �ahın t�blit�k, Dan doda�ı kimi gül, gül, ey �im��k. S�n d� saf q�tr�ni ya�dır, ey bulud, Ey s�d�f, q�tr�ni quca�ında tut. Ey inci, üz� çıx söz d�nizind�n, Sultanın tacında get el� m�sk�n. �ah ki, yüks�lm�ni eyl�yir arzu, S�n� �anlı tacdır yolunun tozu. �sk�nd�r qurdu�u dövl�t, �z�m�t, Ona verilmi�dir indi o �övk�t. Yerl�r�, göyl�r� odur can ver�n, Böyük cahangirdir, dü�m�n devir�n. M��ribd� m�rdlikd� hökmü r�vandır, M��riqd� hün�rl� o q�d�rxandır. Cahan p�hl�vandır, Nüsr�t�ddindir, Hökmü dü�m�nl�r� qılınc t�kindir. Dü�m�n son dü�ün�n, ür�yind� kin, �stiqbal gör�ndir, l�q�bi Bi�kin. Qılınc sahibidir, tac ver�n �ahdır, Üç növb�t vurandır, be�� p�nahdır. Atını Rüst�ml�r üstün� sür�r, H�m taxtı b�z�y�r, h�m d� tac ver�r. Ad�tdir, dünyanın ulu �ahları X�zn�y� d�mird�n vurar açarı. Bunun t�k qılıncdan x�zin�si var, D�mirdir x�zn�si, qızıldır açar. F�ratt�k s�mimi bir dostlu�u var, Nil kimi dü�m�ni gizlind� bo�ar. Gün��� salsa o öz kölg�sini, Suyuyla söndür�r od çe�m�sini. Bir n�z�r salsa o yeni hilal�, B�dirl�nib o da yet�r k�mal�. Onun b�x�i�ini sayan bir n�f�r N� q�d�r ömrü var ona �ükr ed�r. Ona �ükr etm�kl� nem�ti artar, Bel� nem�t ver�n, söyl�, harda var? F�l�kt�k h�r k�sl� girs� meydana, Atar qalxanını torpaqt�k suya. Döyü�d� buluddur, el� ki, kükr�r Da�ların ba�ını qılıncla sök�r. Meydanda açdı�ı hün�rl�r ki, var, N� Rüst�m göst�rmi�, n� �sf�ndiyar. B�xtiyar bir h�yat ba�ladı yerd�

Bu gün�� anadan do�an s�h�rd�. Altında a� atı keçs� h�r yerd�n. Aya�ı d�ydiyi yer olur gül��n. Hansı bir q�l�d� parlatmı� yüy�n, Düyümü açmı�dır p�rgar x�ttind�n. H�r ��hr� hün�rl� q�l�b� çalmı�, Qarun s�rv�tini �lin� almı�. Bayra�ı q�l�y� sancdı�ı zaman B�yinin ba�ını asmı� qaladan. Hamıda insanlıq bir t�bi�tdir, Bu ba�qa insandır, ba�qa xilq�tdir. Bildiyim �n adlı, sanlı kims�l�r Bu insanlı�ına t���kkür ed�r. Geni� ehsanı var, uca �övk�ti, Aldanmı� dünyanın v�linem�ti, Dirils� bir ölü, qalxsa m�zardan, ��h�ri, bazarı tutar h�y�can. Min: ölü dirils� �dal�til�, Dü�m�nin ür�yi düz�lm�z h�l�. �sat�k n� q�d�r ölü diriltdi, Bu göz�l �xlaqla xalqı qul etdi. Gövh�r m�d�nit�k da�ılan dünya Bu gün��l� tapdı h�yat v� ziya. Yer c�h�nn�m idi - n� i�, n� tarla, Bir c�nn�t olmu�du bu g�nc baharla. H�r yeni nem�td�n da�ıdır xalqa, Nem�ti çay kimi axıdır xalqa. Yax�ılıq ardınca gets� h�r zaman Yax�ının adını unutmaz cahan. Demir�m d�nizdir uca �övk�tin, Bir m�d�n q�d�r var a�ır qiym�tin. �ahın da sarayı gün�� kimidir, M��riqd�n m��rib� uzatmı� k�ndir. C�nn�ti tutmu�sa tuba a�acı, H�r budaq olmu�sa bir q�srin tacı, Ehsanı ��rq il� Q�rb� kök salmı�, H�r ev süfr�sind�n bir nem�t almı�. Adı Keyxosrovla olmu� b�rab�r, N�s�bi ucadır Keyqubad q�d�r. Atını hansı bir s�hraya çapmı�, H�r qanqal �t�yi ��r�fi tapmı�. Yer, x�zin�sind�n bir çuval tikmi�, Xeyri z�r toplamı�, yas�m�n gümü�. Hansı x�zin�ni açıb axtarsan, Onun sikk�sind�n tapılar ni�an. Tac il� ba�ını ucaltmı� f�l�k, Ba�ında bu tacı olsun mübar�k. Dünyanın Xızrısan, �sk�nd�ris�n, H�m mülkün, h�m h�yat suyun var, �hs�n. F�th etdin �sk�nd�r kimi dünyanı,

Xızrt�k do�rultdun yoldan azanı. H�r �eyin ucadır uca adınt�k, Yalnız bir �eyin yox - tayın yox dem�k. Aslanlar ovuna çıxdı�ın zaman Bir oxla ed�rs�n iki ov ni�an. Fill�rl� döyü�d� atınca k�m�nd, Q�nnucun �ahını ed�rs�n filb�nd. �ir gur ovlayanda s�n olsan orda, N� ki �ir, ovlarsan B�hram Guru da. Kim �ym�z ba�ını, �mr ets�n: "�yil!" Hansı dövl�tdir ki, �lind� deyil? S�n at oynadark�n, m��rur boyunlar - Y�h�r qayı�ıt�k yum�alar onlar. �ki ��xs �mindir, s�n q�hr ed�rk�n: Bir s�n� qul olan, bir boyun �y�n. Dü�m�n üzr ist�s� s�n ba�ı�larsan, Bu m�tin �hdin� qul olmu� dövran. Dünyanın ba�ına döndü ruzigar, Altı �ahdan qalmı� altı yadigar. K�yüm�rs pad�ahdan tacıdır ni�an, C�m�idd�n bir qılınc, taxt Firidundan, Camı Keyxosrovdan qalmı� yadigar, Ulduzlar sirrini ed�r a�ikar. �n parlaq bir güzgü, ��ffaf bir gövh�r Quraraq, yadigar qoymu� �sk�nd�r. L�ld�n düzül�n o parlaq üzük, Süleyman möhrüyl� çil-çıraq üzük. Saydı�ım altı �ey m�xsusdur sana, Adında altı h�rf �ahiddir buna. S�nd� bundan ba�qa altı xisl�t var. Bunlarla olarsan daim b�xtiyar: Birinci - açıqdır x�zin�n h�r an, �st�m�s�l�r d� ed�rs�n ehsan. �kinci - k�r�min hesaba g�lm�z, Haqqını bil�nd�n almazsan �v�z. Üçüncü - ��fq�tl� alarsan ür�k, H�r zaman m�zluma ed�rs�n köm�k. Dördüncü - taxmısan göyl�r� bayraq, Bir ordu yen�rs�n t�klikd� ancaq. Be�inci - günahkar olsa pe�iman. Suçundan keç�rs�n onun h�r zaman. Altıncı - m�tindir verdiyin q�rar, Unudan deyils�n, göz�l v�fan var. B�z�yindir s�nin bu altı c�h�t, S�nd�n ayrılmasın bu altı xisl�t. �ki t�rlan g�r�k ölk� qurmaqda, X�zin� yı�maqda, �ikar vurmaqda. �ki ilan g�r�k s�n�, onlardan: Biri dövl�t, biri x�zn� qoruyan.

PAD�AHA X�TAB Yeddi göy altında, ey dünya �ahı, Be�inci ölk�nin s�ns�n p�nahı. �mrind� bu q�d�r ölk�, ��h�r var, Qapında sütundur saraylı �ahlar. H�r gec� göyl�rd� dolanar q�m�r, S�nin çıra�ına g�lib ya� tök�r. Gün�� d� ba�ında tacı, h�r s�h�r Taxtının önünd� köl�lik ed�r. S�n� bu �ahlı�ı b�x� ed�n kims� Vermi�dir ür�yin n� ist�mi�s�. �ahlıq et, verilmi� s�n� ölk�l�r, Köm�k ol, xalqlara �dal�t göst�r. Çibin qanadını qırmasın t�rlan, Fil d� qarı�qaya verm�sin ziyan. Allaha min �ükür, min �ükür, �lb�t, �ahda yazdı�ımdan çoxdur �dal�t. �ahdan bir dil�yim var m�nim ancaq, M�nim dastanıma n�z�r salaraq, Sönük bir �fsan� ver�rs� artıq, Üstün� n� kölg� salsın, n� i�ıq. Rast g�ls� dal�alı inc�, gövh�r�, Ba�ımı ucaltsın uca göyl�r�. Bu "��r�fnam�"d� dünya sirrind�n Çox x�zn� açarı gizl�tmi��m m�n. H�r kimin �lind� olsa bu açar, Bir çox x�zin�l�r, tilsiml�r açar, O gizli x�zn�ni aça bilm�s�, Ver�r qızıl açar ��nlik o ��xs�. Bilirs�n, bu yarım yonulmu� gövh�r Qoynunda gizl�tmi� n� x�zin�l�r? Bu gövh�r yonma�ım s�ninl� ��ndir, Af�rin dem�yim s�n� s�nd�ndir. A�ıl ki, göyl�ri endir�r yer�, Af�rin söyl�r bu af�rinl�r�. �ahdan alınmı�dır bel� bir �mr: "Adıma bir naxı� ba�la, ey �air!" �ahın sözl�rind�n ilham alaraq, A�ıla, �üura b�rk sarılaraq, Vurum bu g�lin� el� yara�ıq, �ahın m�clisini bürüsün i�ıq! Ona bu �ux g�lin olsun bir k�niz, M�clisd�, dünyada tutulsun �ziz. Dünyanı parladan çıraq n� q�d�r Yaxını, uza�ı nuril� b�z�r. Dünyanı parlatsın �ahın gül ba�ı, Gündüz m���l olsun, gec� çıra�ı. A�zı qar�a kimi cırılsın g�r�k,

Yansın dü�m�n dili çıraq dilit�k. Uca dövl�t kimi qonsun eyvana, Nizami af�rin oxusun sana. DASTANIN XÜLAS�S� V� �SK�ND�R�N CAHANG�RL�K TAR�X� Saqi, g�l ruhumu ��nl�d�n mey ver! Xumarı atma�a s�h�rk�n hey ver! Bu s�h�r ��rabı kövs�r� d�y�r, Halaldır içs�m o m�h��r� q�d�r. Yax�ıyla, yamanla dolmu� ruzigar, O yax�ı-yamandan boynunda çox var. H�r gec�, gündüz bu niligun p�rd� Min fitn�, min oyun açar h�r yerd�. M�nd�n d� bir oyun ba� vers�, inan, Onu da do�urmu� bu köhn� dövran. X�yalt�k inc�ldim ç�rx hiyl�sind�n, Nec� oynamayım x�yal il� m�n? �st�yim: p�rd�ni bütün bo�altmaq, Bir cadu x�yalı i�l�tm�k ancaq. Bir x�yal yaradım bu naxı�dan m�n, G�lm�sin cadug�r, canbaz �lind�n. M�n el� ba�ladım bu �ux dastanı, Co�durar sazımın s�si dünyanı. �n do�ru sözl�r ki, oyadır maraq, Tarixd�n onları bir-bir alaraq Düzdüm dastanıma, �s�r yaratdım, A�la sı�mayanı büsbütün atdım. Seçdim h�r düzümd�n bir inci, gövh�r, Vurdum bu g�rd�y� yara�ıq, ziv�r. B�rk t�m�l üstünd� qurdum bir bina Ki, ziyan d�ym�sin divarlarına. T�qdimi, t�xiri tutmayın nöqsan, Nöqsana m�cburdur h�r tarix yazan. Bu Çin ip�yinin naxı� evind� Maninin fırçası dü�mü�dür b�nd�. Dastanı düz�rk�n fikrim açıqdı, Söz s�lis olsa da, yol dola�ıqdı. �sk�nd�r haqqında heç bir �s�rd� M�lumat görm�dim yı�cam bir yerd�. Sözl�rl� dolmu�du x�zin� içi, Ancaq h�r nüsx� bir da�ınıq inci. H�r köhn� nüsx�d�n �sas alaraq, Onu öz �eriml� b�z�dim ancaq. �n q�dim tarixi �s�rl�rd�n m�n, Y�hudi, n�srani, p�hl�vil�rd�n �n inc� sözl�ri �lim� saldım,

Qabı�ı ataraq, m��zini aldım. Müxt�lif dill�rd�n yı�dım çox sözl�r, Bunlardan düzüldü yazdı�ım �s�r. Saydı�ım dill�ri �traflı bil�n Saxlar öz dilini m�n� töhm�td�n. Hansı bir p�rd�d� do�ru söz gördüm, O sözün telini �eriml� hördüm. Bu i�d� h�qiq�t arasan bir az, N�zmd� h�qiq�t aramaq olmaz. �erimd�n atsaydım b�z�kli donu, Azacıq z�hm�tl� yazsaydım onu, Bu böyük fatehin s�rgüz��tind�n Bir v�r�q yazmaqla bitir�rdim m�n. Dünyanı dola�an böyük �sk�nd�r Yorulmaq bilm�d�n edirdi s�f�r. Dünyanı dola�ıb dörd yanı g�zdi, Bilm�diyi mülkü f�th eyl�m�zdi. Hansı bir dövl�t� verdi n�hay�t, K�yan ad�tin� göst�rdi hörm�t. Yalnız z�rdü�tlüyü q�bul etm�mi�. Ba�qa ad�tl�r� etdi p�r�sti�. Dünyada ilk �vv�l o zin�t qurdu, Yunanda sikk�ni qızıldan vurdu. �sk�nd�r �mril� vermi� h�r z�rg�r, Qızılın suyuyla gümü�� ziv�r. Farscadan h�r �s�r keçmi� �lin�, T�rcüm� etdirmi� yunan dilin�. Qapıda üç növb�t t�bil vurdurmaq �sk�nd�r dövründ�n qalmı�dır ancaq. Ulduz güzgüsüyl� o böyük qeys�r Qaranlıq içind�n çıxardı gövh�r. Sildi �uri�l�ri köhn� dünyadan. Taxt aldı, tac aldı qoca Daradan. Hindin sövdasını, rus s�frasını Sil�r�k parlatdı ��n dünyasını. R�yi bir güzgüdür çinlil�r üçün. Odur Keyxosrovun taxtına üstün. Ömründ�n keçirk�n tam iyirmi il �ahlı�a ucadan vurdurdu t�bil. �yirmi yeddiy� çatınca ya�ı Pey��mb�r olaraq, ucaldı ba�ı. �sk�nd�r o gün ki pey��mb�r oldu, Onun tarixin� naxı� vuruldu. Din� yol göst�r�n bir hikm�t oldu, Dünyada mübar�k bir dövl�t oldu. Din üçün etdi çox d�lill�r icad, Bu dünya üzünü el�di abad. Dünyanı g�z�rk�n döndü h�r yana, El�di çox böyük ��h�rl�r bina. Hindd�n ba�layaraq Yunana q�d�r -

H�r yerd� tikdirdi böyük ��h�rl�r. S�m�rq�nd ��hrin� o verdi ziv�r, C�ndi d� tikdirmi� böyük �sk�nd�r. H�ri d� yadigar qalmı�dır ondan, Varmıdır bel� bir m�ml�k�t quran? D�rb�ndi deyirl�r �sk�nd�r qurdu, �qliyl� o ��hr� böyük s�d vurdu. Bulqar ��hrini o etdi b�rq�rar, O ��hrin adıdır �slind� Bün-qar. Ba�layıb da�ları biri-birin�, Y�cuc hasarını o ç�kdi yen�. Çox bina salmı�dır bunlardan ba�qa, Onları saymaqla çatmaz ki, ba�a. Pak olan o vücud, ulu tacidar Yerl�ri t�qsim� verinc� q�rar, Dünyaya g�lm�d�n �vv�l xaçp�r�st, Ç�kdi bu dünyada xaç kimi bir x�tt. H�min bu dördbucaq �tl�si x�tl� H�nd�si ölçünü keçirdi �l�. Dörd bucaq üstün� bir d� artırdı, Bu doqquz f�l�y�, be� növb�t vurdu. Bir mıxı uzanmı� �imali qütb�, Bir kökü uzanıb getmi� C�nub�. �pinin bir ucu M��riq� çatmı�, O biri M��rib� qol-qanad atmı�. Dünyada bu end�, uzunda böyl�, Uca bir barigah kimd� var, söyl�. O gün ki, ist�di g�zsin dünyanı, Ölçm�y� ba�ladı �vv�l h�r yanı. H�r bir m�sah�td�n, m�rh�l�l�rd�n Qalmadı bir qarı� yer ölçülm�y�n. Bu i�d� hesabsız yerölç�n vardı, Yüzl�rc� katibl�r ölçüb yazardı. Uzun ipl�r il� ölçüldü çöll�r, Hesaba alındı bütün m�nzill�r. Aldı�ı quruda o saray qurdu, M�nzil-m�nzil yolu ölçüy� vurdu. Mavi d�nizd�n d� ed�rk�n s�f�r, Onu da ölçüy� vurdu �sk�nd�r. D�nizd� yol ölç�n iki g�mi var, Uzun bir ip il� ba�lanmı� onlar. Birisi yerind� salardı l�ng�r, O biri ip boyu ir�li ged�r. Sonra yol ged�n� l�ng�r salaraq L�ng�rli g�miy� taxardı ayaq. Gah onu, gah bunu bel� sürürdü, Qorxmadan d�nizi yarıb ölçürdü. Bel� bir yol il� bu müh�ndisl�r Ölçürdü sahild�n sahil� q�d�r Dünyadan k�d�ri �ah sil�-sil�

Ölçüy� aldı bu h�nd�s� il�. Yerl�ri, yolları bu �sk�nd�rin Öz t�dbir ölçüsü etmi�dir t�yin. O, rübi-m�skunu etdi a�ikar, Yoxsa bu yerl�r� ba�qa kim çatar? �sk�nd�r h�r yer� atını çapdı, O yerl�r ��nl�ndi, s�ad�t tapdı. Da�lara, çöll�r� tapdı min çar�, Ölümün �lind� qaldı biçar�. Tarixd� n� varsa �sk�nd�r �ahdan,- Yalnız bunlar oldu i�� yarayan. Artıq m�n n� yazsam bu ��n dastanda, Az-çox, artıq-�skik olacaq onda. H�r tarix �er il� alsa yara�ıq, �übh�siz, olacaq bir az dola�ıq. Çünki inc�likdir i�im, s�n�tim, Haqlıyam, bu i�d� çıxsa q�l�tim. Do�ru görm�diyim sözl�rd�n qaçdım, Ondan üz çevirib ba�qa yol açdım. Düzdüm bu tarixd�n el� bir dastan, Könlünd� bir sevinc duysun oxuyan. Çox inc�lik g�zs�n, axtarsan, y�ni Yalana aparar sözün yüy�ni. Yazdı�ım sözl�r� verm�s�m ziv�r, Yenilik verm�z o köhn� n��m�l�r, Q�l�m� g�r�kdir el� söz almaq, �üurdan, a�ıldan olmasın uzaq. Parlaq inci kimi düzül�n sözl�r A�ıla sı�mazsa yalana b�nz�r. Do�ruya azacıq b�nz�y�n yalan Yax�ıdır yalana b�nz�r do�rudan. Nizami, yubanma, yolda�lar getdi, S�n qaldın, q�m qaldı, sirda�lar getdi. Yeddi ölk� �ahı - getdi �sk�nd�r, �sk�nd�r qalmadı, qalmaz bir n�f�r. Bu çayın ba�ında t�k içm� ��rab, Köhn� dostlarını s�n axtarıb tap. G�ls�l�r, nu� olsun, �ld� q�d�h tut, Nizami, yoxsa bu hesabı unut. BU �S�R�N YAZILMASININ S�B�B� Aç dehqan küpünü, s�n ey saqi, dur, Bad�m� ��k�rd�n �irin mey doldur. Verm� o meydan ki, din etmi� haram, Bir mey ver ki, ondan din olmu� tamam. Ey ba�ban, ��nlik qur, q�m-qüss�d�n qaç, Ba�ına gül g�ldi, dur qapını aç.

Nizami ��h�rd�n g�lmi�dir ba�a, �p�kd�n b�z�k vur bostana, ta�a. B�növ�� zülfünd�n büküml�ri at, O s�rxo� n�rgizi yuxudan oyat. Qönç�nin doda�ı h�l� süd qoxur, Qızılgül a�zından ona �tir vur. Qoy s�rvin qam�ti göy� yüks�lsin, Qumruya x�b�r ver, bahardır, g�lsin. Müjd� ver, n��m�y� ba�lasın bülbül, Be�iyind� g�ldi meyxanay� gül. Sula çöl-ç�m�ni, uçsun toz, qubar, Laciv�rd r�ngini yuduqca parlar. Lal�nin q�lbind� co�an qan artır, Torpaqla ört onu, qanını yatır. N�st�r�n saçından a� tükl�ri at, Bidmi�k kölg�sil� telini qaralt. Gülnar doda�ını bula�dır mey�, Xeyri gül torpa�ı z�rl� b�z�y�. S�m�n� salam ver �r��van güld�n, Suvar ba�-ç�m�ni, canlansın gül��n. O körp� güll�r� göst�r m�h�bb�t, Nazını ç�k�r�k eyl�m� q�fl�t. M�n kimi sövdası a�ıb-da�andan Salam ver gülzara girdiyin zaman. Hava çox ilıqdır, göz�ldir bostan, Dostların q�lbi d� xo�lanır bundan. Vermi�dir a�aclar ba�a yüz b�z�k, Parlaq bir çıraqdır h�r gül, h�r çiç�k, Ey ba�ban, x�b�r ver o susan qu�a: Öt�r�k ba�lasın yeni uçu�a. Bahardır, bir daha nal� etsin ç�ng, G�tirsin q�lbimi r�qs� o ah�ng. O dilb�r zülfünd�n bir z�ncir yarat, Z�nciri yenid�n, g�l, boynuma at. Göz�l d�st�l�r tut ya�ıl reyhandan, Saç s�rvin ba�ına, ��nl�nsin h�r an. Bahar çiç�yind�n da�ıt arxlara, Gümü�� b�nz�yir a� çiç�kpara. H�r gölün, çe�m�nin �t�kl�rin� Süs�nd�n ip�k bir xalça sal yen�. �ahan� m�clisd� s�n, ey saqi, dur, �ahan� bir meyl� bad�mi doldur. Dur, saqi, alı�dım ��rab içm�y�, At��d�n yanıram, ver bu t��n�y�. O köhn� dostları yad edim bu gün. Qalmamı� bir n�f�r, köçmü�dür bütün. Bu dövran da ged�r, qalmaz o biz�, G�l�nl�r iç�rl�r xatir�miz�. Bostanın bel� bir göz�l ça�ında Oturdum uca bir s�rv aya�ında.

Çinar kölg�sind�n, gül qoxusundan �lham aldı bülbül, ba�ladı dastan. Bir g�lin gül üçün sallandı ba�a, Gül üzü b�nz�rdi i�ıq - çıra�a. Saçları tökülmü� topu�a q�d�r, Üzü gül s�p�rdi, doda�ı ��k�r. �ehli gül üzünd�n kam verdi m�n�, �çi meyl� dolu cam verdi m�n�. Dedi: "Al, q�lbind� n� varsa unut, Padi�ah e�qin� �ld� q�d�h tut." Oturdum sınanmı� k�sl�rl� h�r an, Böyükl�r adından yazdım bir dastan. Beynimin, qanımın çe�m�l�rind�n Bu q�d�r inc� söz sıxıb süzdüm m�n. Doymadım, ilhamım yen� d� qaynar, Qılıncım k�skindir, h�l� gücüm var. N� q�d�r d�y�rli x�zin� qurdum, H�r birind� yeni nükt�l�r vurdum. Yorulmaq bilm�d�n gündüz v� gec� "M�xz�nül �srar"ı yazdım �vv�lc�. �nc�lik, �irinlik yı�araq ondan, "Xosrov v� �irin"çin düzdüm bir dastan. Sonra ba�qa yerd� çadırı vurdum, "Leyli v� M�cnun"un e�qini qurdum. Bitirdim dastanı, bir n�� � tapdım, Atımı "H�ft peyk�r" üstün� çapdım. �ndi söz mülkünd� büsat quraram, �sk�nd�r dövründ�n t�bil vuraram. Yazaram m�n onun �an-�övk�tind�n, Taxtının, tacının �z�m�tind�n. Ölüb getmi�s� d�, dirildim onu, Verim axtardı�ı h�yat suyunu. �sk�nd�r bir böyük yol t�qib etdi, Dirilik suyunun dalınca getdi. �b�di qalmaqçın h�yat suyundan, Çox g�zdi, dola�dı heç yorulmadan. Dirilik suyunun olmadı sonu, Ancaq indi tapdı h�yat suyunu. Sözl�r pad�ahının bir m�s�li var: N� göz�l söyl�mi�: "Axtaran tapar." Nizami, iç�rk�n mey �sk�nd�rl�, B�xtiyar olmaqçın �d�bi gözl�! Xızır bu süfr�nd� olmu� h�msüfr�n, Yetmi� yeddi suda a�zını yu s�n! DASTANIN BA�LAN�ICI Saqi, dur, g�tir o h�yat suyunu! �sk�nd�r �övk�tli �aha ver onu.

�ahın dövl�tini öpsün o bad�n, Odur �sk�nd�rin irsini yey�n. �ahnam� yazanlar saçaraq bilik, Vermi� söz n�zmin� bel� yenilik: Yunan ölk�sinin pad�ahlarından Vardı bir g�nc dövl�t, böyük hökmüran, �öhr�tli �ah idi, adı Feyl�qus, �ta�t ed�rdi ona rum v� rus. Yunanıstan idi onun m�sk�ni, Makedoniyaydı do�ma v�t�ni. Qanunlar qoyardı yeni v� parlaq, Ulu babasıydı Eys ibn-�shaq. �dal�t o q�d�r yaxınmı� ona, Qurdları ba�larmı� qoyun buduna. Zülmün bo�azını el� sıxmı�dı, Dara h�s�dind�n r�qib çıxmı�dı. Üstün olmaq üçün qılıncı, tacı, Bir elçi gönd�rdi, alsın x�racı. A�ıl sahibiydi rumlu hökmüran, X�racı gönd�rdi, olmadı dü�man. Taleyi yar olan m�sud kims�y� Kim c�sar�t ed�r, dü�m�n�m dey�? B�x�i�l�r gönd�rdi böyük d�rbara, Dü�m�nlik yolundan �l ç�kdi Dara- Rum �ahı oldu bu b�x�i�d�n çox ��n, Mumunu qorudu yanar at��d�n. �sk�nd�r ba�lark�n f�th� h�r yeri, Döndü bird�n-bir� ç�rxin i�l�ri. Daraya n� dövl�t qoydu, n� dövran, Süngüsü keçirdi çaxmaq da�ından. Bu dastan haqqında r�vay�t çoxdur, H�r k�si dinl�r�m, inadım yoxdur. Bel� n�ql edir bu v�q�ni rumlar: Bir qadın var imi� çox yoxsul, dindar, �kicanlı idi, tapmadı çar�, Yurdundan, �rind�n dü�dü avar�. Do�ma�ın zamanı yeti�di artıq, K�sdi taq�tini ikicanlılıq. Do�ark�n can verdi bir x�rab�d�, Ölürk�n körp�ni andı yen� d�: "M�nd�n sonra s�ni kim b�sl�y�c�k? Hansı bir canavar s�ni yey�c�k?" O z�nn etm�yirdi ki, p�rv�rdigar Bir zaman ed�c�k onu tacidar. N� q�d�r x�zin� gül�c�k ona, �qbal qonacaqdır ��n quca�ına. H�sr�tl�r içind� qadın verdi can, Köm�ksiz u�a�a yar oldu y�zdan. �üurla, hün�rl� i�l�tdi qafa.

Dünyanı f�th etdi o Qafdan-Qafa. Feyl�qus çıxark�n ov üçün düz�, Qadın öl�n yerl� g�ldi üz-üz�. Gördü bir qadındır yurdsuz, yuvasız, Ba�ının üstünd� bir körp� yalqız. Sorur barma�ını o körp� u�aq, Ana h�sr�tiyl� di�l�yir barmaq. Nök�rl�r� �mr verdi tacidar; Qadının d�fnin� m���ul oldular. Kims�siz körp�ni götürdü yoldan. Daldı bu heyr�tli i�� bir zaman, Böyütdü, b�sl�di, verdi t�rbiy�, V�li�hd eyl�di "O�lumdur" dey�. Z�rdü�til�rd� var ba�qa r�vay�t. Verir �sk�nd�ri Daraya nisb�t. Vurdum tarixl�ri m�n bir-birin�, Baxdım Firdovsinin öz �s�rin�. H�r iki r�vay�t m�nc� pozuqdur, Uydurma sözl�rdir, h�qiq�t yoxdur. Do�rusu budur ki, bilir h�r diyar, Feyl�qus o�ludur böyük tacidar. Bunlarda h�qiq�t görm�dim bir az, Tarixçi bunları q�l�m� almaz. �n yax�ı bir qoca r�vay�t edir, O köhn� �ahlardan hekay�t edir: Feyl�qus q�srind� bir göz�l varmı�, B�z�kli g�lint�k azad ya�armı�. Baxı�ı can alan, qam�ti bül�nd, Qa�ları kamandı, saçları k�m�nd. Sanki bir s�rv imi�, yetirmi� ç�m�n, Tell�ri b�növ��, çöhr�si s�m�n. Camalı parlaq bir gün��d�n t�miz, O süzgün gözl�ri q�mz�li n�rgiz! Qıvırcıq saçları qara bir �nb�r, Saray bu dilb�rl� olmu� mü�tt�r. Rum �ahı vurulmu� ayüzlü qıza, Dilinin �zb�ri parlaq ulduza. Bir gec� ba�rına basdı hökmüran, �ahın xurmasından bar verdi fidan. Neysan buludundan s�d�f tutdu bar, �n parlaq bir inci oldu a�ikar. Keçdi bu v�q�d�n doqquz ay ancaq, Ananın b�tnind� t�rp�ndi u�aq. Pad�ah �mr etdi ki, mün�cciml�r Baxıb ulduzlara versinl�r x�b�r. Bir x�b�r versinl�r bu gizlin i�d�n, Rahatlıq versinl�r bu t�rp�ni�d�n. Bilikli mün�ccim ba�ladı i��, Baxdılar f�l�kd� olan g�rdi��. Göyl�ri seyr üçün m�clis düz�ltdi,

Ulduz t�r�zisi ortaya g�ldi, Taleyi göründü �s�d bürcünd�n, Dü�m�nl�r kor oldu onun gücünd�n. Gün�� yaxınla�dı o gün H�mal�, Gedirdi elmd�n çatsın �m�l�. Ütarid v� Covza qonmu� bir yer�, Sovrda m�sk�n etmi� Ay il� Zöhr�. Qövsi d� Mü�t�ri b�z�mi� göz�l, Mizanın bürcünd� oynardı Züh�l. Altıncı xan�ni tutmu�du B�hram, Xidm�t göst�rm�y� olmu�du qulam. Taleyi göründü nurdan da parlaq, N� deyim, o yaman gözl�rd�n iraq. Bel� xo� fal il� dünyaya g�ldi, O ba�da bel� bir fidan yüks�ldi. T�qvimd�n b�xtini t�yin etdil�r, Qoyuldu u�a�ın adı �sk�nd�r. Bu yeddi ülk�rd�n oldu a�ikar, Açarı ver�c�k ona ruzigar. Mün�ccim tale d�n verinc� x�b�r, Feyl�qus �ükr etdi, silindi k�d�r. B�xtiyar çocu�a etdi m�h�bb�t, Taxtına oturdu, payladı x�l�t. Artıq yol verm�di q�m�, k�d�r�, C�vahir payladı ist�y�nl�r�. O mü�k �tirlinin gül�nd� baxtı Meyi d�, mü�kü d� selt�k axıtdı. O s�rvin buda�ı b�sl�ndi nazla, Turact�k s�k�r�k s�sl�ndi nazla. Meydan axtarırdı be�ikd� ik�n, Y�h�r� atıldı öz be�iyind�n. Day�d�n ist�di ox il� kaman, Ka�ızı, ip�yi hey aldı ni�an. Böyüdü, öyr�ndi qılınc vurma�ı, Qızmı� aslanlara qar�ı durma�ı. At minm�k zövqünd�n l�zz�t alınca Dü�dü ��hriyarlıq, �ahlıq dalınca. �SK�ND�R�N T�L�M ALMASI Ey saqi, reyhandan ç�kilmi� mey ver, C�nn�ti yad etdim, dur, peyapey ver! Abad olsun g�mim o bad�l�rd�n, C�nn�t� dü��r�m q�rq olsam da m�n. N� q�d�r m�suddur ��n h�yat quran, Tamah süfr�sind�n az bir �ey uman, Malı olsa bel�, kifay�t q�d�r, Yen� i� adamı çalı�ar, i�l�r. Naz-nem�t içind� rahatlıq tapar,

T�l�sm�z, atını astadan çapar. N� h�ddind�n artıq paylar malını, N� d� x�sislikl� pozar halını. Ç�tinlik çox x�sis olmaqdan do�ar, Qapını qırsanız h�dsiz odun var. Çox ya�a, ömürd�n faydalan özün, Çalı� özg�y� d� ziyan d�ym�sin. Tarixin yı�ılmı� tumarlı�ından Keçmi�i bel� n�ql edir bir dehqan: El� ki, Feyl�qus t�z� g�lint�k Vurdu bu dünyanın mülkün� b�z�k. A�ıllı övladla ata f�xr ed�r, Çünki mübar�kdir seçilmi� gövh�r. Dünyada ataya varmıdır, gerç�k, A�ıllı o�uldan ba�qa bir ist�k, Oturtdu öyr�nsin �d�bl� hün�r, Gün�� eyl�r da�ı qiym�tli gövh�r. Niquma� alimdi, bilikl� dolu, Alimin o�luydu h�kim �r�stu. T�lim i�l�rind� ç�kdi çox �m�k, Hikm�tl�r öyr�tdi ona sev�r�k. �ahan� t�rbiy�, hün�r, n�zak�t A�ıla nur verir, ür�y� qüvv�t. H�r �ql� sı�ı�an hün�r, bilikd�n Bir m�na çıxarır m�nanı bil�n. Ulduzlar b�z�y�n kimi göyl�ri B�z�di pak olan yeni gövh�ri. Çatdırdı onu h�r gizlin biliy�, Hansı bir g�nc almı� bel� t�rbiy�? �ahzad� ill�rl� çox çalı�dı, çox, Qula�ı elm aldı, ba�qa heç n� yox. Öz a�lı, z�kası olunca r�hb�r, Tapırdı �n inc�, m�nalı sözl�r. H�r inc� m�nanı ed�rk�n b�yan, Sözl�ri su kimi olurdu r�van. H�md�rsi �r�stu, bir qarda� dey�, Ür�kd�n ba�lıydı bu �ahzad�y�. �r�stu aldıqca bilik atadan, Ona öyr�dirdi h�r an, h�r zaman. Y�qindi bilikli h�kim ustad� Tacidar olacaq bir gün �ahzad�. Onun t�limin� verdi çox diqq�t, Ki�ini �ad ed�r qorunsa s�rv�t. B�xtini oxudu parlaq alnından, Verdi o�luna da ondan bir ünvan. Tale xidm�tind� duran zamanda, Söz qa�ı möhrünü vuran zamanda O�lunu tap�ırdı g�nc �ahzad�y�, And verdi, söz aldı: "Peyman ver, - deyir, M�kt�bd�n meydana s�n at sür�rk�n,

�ahan� ba�ını göyd� gör�rk�n, Ba�ını �y�rk�n köhn� dünyanın, H�r s�mt� ged�rk�n hökmün, f�rmanın, Taxtını tacınla m�sud ed�rs�n, X�rac gönd�r�rl�r yeddi ki�v�rd�n. Dünyaya �övk�tl� ver�rs�n f�rman, Padi�ah olarsan uzun bir zaman. Bu d�rsi, t�limi tut xatirind�, Qızıla, gümü�� çox olma b�nd�! O zaman o�lumdan götürm� n�z�r, Haqqıma, sözüm� bir hörm�t göst�r. Onunla et ç�tin i�d� m��v�r�t, Qılıncdan k�skindir göz�l m�sl�h�t. S�nd� dövl�t vardır, onda da hün�r, Hün�rl� dövl�t bir ç�kiy� gir�r. H�r yerd� hün�r� verilmi� qiym�t, O yerd� gün-günd�n ucalmı� dövl�t. H�r yerd� ��r�fli bir dövl�t vardır, Ucalar fikrind�n ucalanlardır. Ayda öz taxtını qurmaq ist�y�n, G�r�kdir yüks�lsin bu pill�l�rd�n". �ahzad� söz verdi öz ustadına: "H�r �mrin q�buldur, - söyl�di ona, - Taxtımla, tacımla olsam padi�ah, �r�stu v�zirim olacaq, billah! Sözünd�n, fikrind�n dönm�z �sk�nd�r, Onun h�r �mrin� ba�laram k�m�r." El� ki, taleyi oldu ona yar, �sk�nd�r sözünd� qaldı b�rq�rar. Ustadı bilirdi: bir gün bu u�aq Dünya �ahlarına f�rman yazacaq. Bir ��kil ç�kdi o, h�nd�si h�rfd�n, Qalibi, m��lubu etdi mü�yy�n. Dedi: "Al, bir q�za üz vers� sana, H�rfi say, h�m dü�m�n, h�m öz adına. Adın dair�d� qalsa müz�ff�r, �min ol b�xtin�, s�nindir z�f�r. Bu sayda üstünlük göst�rs� dü�man, O qalib ki�id�n ç�kin h�r zaman." �sk�nd�r qocadan o ��kli aldı, Bu faydalı i�d�n sevinc� daldı. Yazanda h�nd�si h�rfi �sk�nd�r, H�r zaman z�f�rd�n tutardı x�b�r. �qliyl� b�xtiyar ya�ardı h�r an, Onun h�r elmind�n qaynardı qazan. T�dbirli, bilici olmaqla yen� Ba� �ydi bilici ��xsin fikrin�. Aliml�r sözünü tutaraq getdi, �qliyl� özünü b�xtiyar etdi. Ustadın o�lu da alim bir k�sdi,

Onunla h�m ya�ıd, h�m d� h�md�rsdi. �ahzad� daima ona mehriban, O da �ahzad�d�n ayrılmaz bir an. �r�stu razılıq verm�zs� i��, �sk�nd�r bir qu� da taxmazdı �i��. O t�dbir verm�d�n tutmazdı bir i�, H�r i�d� alardı ondan göst�ri�. Bu çarxın p�rgarı döndü çox zaman. Dünya çox seyr etdi da�dan, s�hradan. Feyl�qus dünyanı t�rk etdi daha, Taxtını tap�ırdı g�nc padi�aha. G�l, qorx bu dünyanın fitn�, felind�n, Qurtar öz canını onun �lind�n. A�acdır, dörd kökü, altı böyrü var, Çoxunu bo�mu�dur bu qorxulu dar. �idd�tli kül�kl�r qopdu�u zaman Dü��r yarpa�ımız bir-bir a�acdan. Bu ba�da �b�di ya�amaz bir k�s, H�r g�l�n burada ç�k�r bir n�f�s. Yeti��r bu ba�da h�r gün bir nob�r, Birisi g�lirk�n o biri ged�r. Dünyadan ged�rs�n ist�r-ist�m�z, Bu t�dbir, bu t�la� bir �ey� d�ym�z. Bu dünya mülkünd� yox bel� bazar Varını özil� alsın tamahkar. Dünya salmı� tora, çünki borclusan, Borcunu tez ol ver, qurtul bu tordan. Nalb�ndl� palançı e���y� bir gün: - Nal, palan pulunu ver,- dedi,- bütün, Topal aya�ından, ya�ır dalından Nalını, palanı atdı o heyvan. E���k öz borcundan olunca azad, Olduqca dinc�ldi, q�lbi oldu �ad. S�n d�, ey tozlara bula�mı� insan, Borcunu ver, qurtul bu toz-torpaqdan. �SK�ND�R�N TAXTA ÇIXMASI Ey saqi, dur m�ni qurtar m�nlikd�n, ��ıqlı bad�nd�n i�ıqlanım m�n. Bir mey ki, da�ıdar q�mi, k�d�ri, Sa�aldar mumyat�k bu x�st�l�ri. �lind� t�r�zi mahir söz ölç�n Saxta ��r�fini saldı rövn�qd�n. Saxta oldu�unu artıq bilinc�, El� bir sikk�ni verm�dim x�rc�. H�r h�rfin üstün� barmaq bassam m�n, Tapılmaz üstünd� q�l�m i�l�d�n.

El� ki, gücl�ndi arxam v� adım, Kims�nin h�rfin� barmaq basmadım. Yamanlıq görm�di m�nd�n bir insan, M�nim d� dü�m�nim vardır h�r zaman. Tutdu�um yol deyil, z�h�r içm�kdir, Hün�r aramaqdır, eybi örtm�kdir. Düzlükd� �vv�ld�n göst�rdim hün�r, Q�l�mi düz atdım sonuna q�d�r. El� bir dabbaqlıq etdim bu gön�, M�tan�t göst�rsin h�r a�ır gün�. O böyük tanrıdan budur dil�yim: Bir an da bu do�ru yoldan dönm�yim. Siz� n�ql etdiyim h�min r�vay�t Usta bir n�qqa�ın i�idir �lb�t. El� ki, Rum �ahı taxta oturdu, Dünyaya mum kimi bir naxı� vurdu, Bütün ölk�l�r� �dli s�s-saldı, Rum taxtı onunla yeni r�ng aldı. Atadan gördüyü r�smi, ayini Seç�r�k saxladı b�y�ndiyini. Köhn� ad�tl�ri möhk�m saxladı, Keçmi� qanunları b�rk qucaqladı. Daraya x�racı verirdi yen�, Ölk�d� hakimdi köhn� �n �n�. Feyl�qus �mrind� olan h�r diyar Onun da �mrin� boyun qoydular. Dostluqda atadan daha da m�tin, Dü�m�nin m�hvind� qılıncı k�skin. �gidl�r qorxardı: "Güclüdür", dey�, Onunla girm�zdi bir t�r�ziy�. Onda ki, qolunun gücün yoxlardı, Aslan qula�ına düyün vurardı. �lind� n� q�d�r süst olsa kaman, Bir oxa bir n�f�r ed�rdi qurban. Maral, ceyran ovlar h�ddind�n k�nar, Ovlaqda aslanı ed�rdi �ikar. H�r m�rd�, igid� o üstün g�ldi, Bilici k�sl�rd�n daha yüks�ldi. X�tti, gül üzün� xo� q�l�m vurdu, R�na bir mük�d�n xo� c�dv�l qurdu. O mü�kin c�dv�li x�ttin� f�l�k H�b�� s�vadından vurmu�du b�z�k. Gördü ki, �lind� acizdir cahan, Cahangir olma�a oxudu meydan. A�ılı, qüvv�ti güldü baxtına, Bunlarla oturdu �ahlıq taxtına. H�r i�d� ist�rk�n qazansın �öhr�t, F�l�k d� qoluna ver�rdi qüvv�t. O ya�ıl s�rv il� Rumun torpa�ı Reyhant�k b�z�di, ��nl�ndi ba�ı.

H�r evd� bir sur�t ç�kildi ondan, H�r ölk� adına düzdü bir dastan. Gah açdı sirrini �ncüm�nl�rd�, Gah ulduz sirrind�n götürdü p�rd�. Gizlind� bil�nl�r yoluyla getdi, Zahird� g�ncl�rl� içib keyf etdi. �nsanın fikrin� sı�mayan q�d�r Hamıya yax�ılıq etdi �sk�nd�r. Kims�nin q�lbini o incitm�zdi, �dal�t x�ttind�n uzaq getm�zdi. Bütün tacirl�rd�n o, bac almadı, Ölk�d� kims�d�n x�rac almadı. Dehqan vergisin� ç�k�r�k q�l�m, S�rmay�sizl�rd�n almadı dirh�m. Z�r saçdı h�r yeri abad ed�r�k, Qırdı tikanları, �kdi gül-çiç�k. �l�n� keçirdi bütün dünyanı, �tri tutdu Misri, H�b��istanı. �ki açıq �li gün��� b�nz�r. Biri qılınc vurar, biri tac ver�r. �ki gözlü g�r�k bütün ç�kil�r, Birind� da� olar, birind� gövh�r. H�r i�d� taley� r��b�t göst�rir, Qızılla qızıldır, d�mirl� d�mir. �dli, s�xav�ti cahanı sardı, H�r k�s Rum mülkün� h�s�d apardı. �r�stu v�zirdi uca d�rgaha, H�r yax�ı-yamanda m�hr�mdi �aha. Tökdü �sk�nd�r� h�r i�d� t�dbir, Az zaman keçm�d�n oldu cahangir. El� pad�ahla, bel� v�zirl� Bu dünya intizam almazmı bel�? Dünyanı f�th etdi bacarıq, hikm�t, V�zirin r�yind�n qazandı �övk�t. M�lik�ah da, Mahmud da Nu�ir�van, Dünya �ahlarından bac-x�rac alan, Öz v�zirl�rind�n öyüd aldılar, Onunla dünyaya z�f�r çaldılar. Bizim �ahımız da dü�m�n� bu gün V�zirin r�yil� olmu�dur üstün. Bizim aya�ımız süst olsa h�rgah, Z�r�r yox, ancaq ki, süst olmasın �ah. Pad�ahın aya�ı sürü�s� artıq, Çıxar m�ml�k�td� bir qarı�ıqlıq. Yaman göz �ah il� ba�larsa oyun, Divl�r fitn� il� olar qolboyun. Dünya bir m�zlumdur, �ah dada çatan, M�zlum bir adil� möhtacdır h�r an. Dünyaya sultandır, i�ıqlı çıraq, Yaman n�z�rl�rd�n olsun o uzaq.

Z�NC� QO�UNUNUN G�LM�S�ND�N �SK�ND�R�N X�B�RDAR OLMASI Ey saqi, ver könül açan bir ��rb�t, D�rdim var, getdikc� etm�d� �idd�t. Olsun bu ür�yim o ��rb�tl� �ad, M�ni d�rd-q�md�n eyl�sin azad. G�ldi qurd a�zından sübhün n�f�si, Ke�ikçi itinin k�sildi s�si. Xoruzlar çırpındı, çaldı qol-qanad, T�bill�r s�sind�n canlandı h�yat. O dadlı yuxudan oyandım yen�, Sarıldım cavahir düzm�k fikrin�. Cavahir ist�y�n qazar m�d�ni, Gövh�r ümidil� sök�r b�d�ni. Bir l�li z�hm�tl� g�tir�r �l�, Çarpı�ar da�ların da� ür�yil�. N� sandın, ey asan e�id�n insan, Dinl�nilm�z z�ngin k�lm�l�r asan. Ba�da çox olsaydı �ncir yey�n qu�, A�aclar �ncird�n qalardı bombo�. Bu ip�k p�rd�ni n�q� ed�n insan Bel� n�ql etmi�dir öz ustadından: El� ki, f�l�yin çıra�ı s�h�r Dünyanı nuriyl� etdi mün�vv�r, Gün�� �lvan ��f�q saçdı h�r yana, G�lint�k oturdu qızıl taxtına. �sk�nd�r q�dimki ayind� durdu, Eyvanda �övk�tli bir m�clis qurdu. Qol-qola tutaraq göz�l qulamlar Taxtının yanında tutdular q�rar. Gah K�yan adına qaldırır q�d�h, Gah gövh�r saçaraq edirdi f�r�h. Bir nur çe�m�siydi, oturmu�du ��n, Aman s�si g�ldi uzaq ell�rd�n. M�clisd� pad�aha etdil�r m�lum: "Amana g�lmi�dir bir yı�ın m�zlum. Köm�k ist�yirl�r Rum sultanından, Deyirl�r: Misr� çox dar oldu cahan. Z�ncil�r axınla g�lmi� bu s�f�r, Dola�maq ç�tindir, tutmayır çöll�r. Ordularla dolmu� bu böyük cahan, Çöll�rd� hakimdir qorxu, h�y�can. Hamısı çöllüdür, q�trandan qara, Çöll�rin otu da çatmaz onlara. U�aq t�bi�tli h�r ya�lı kosa

��n h�yat keçirir çirkin d� olsa. N� bir utancaq üzl�ri vardır, N� d� sevgi saçan gözl�ri vardır. Bunlar insan yey�r, ilant�k sancar, Misrin buna qar�ı n� qüvv�ti var? Köm�y� çatmazsa böyük tacidar, Qar�t� ged�c�k o z�ngin diyar. Misir, Rum, �fr�nc� olar tarmar, Mum kimi �riy�r o odlu da�lar. Bu haqsız axından p�rak�nd�yik, �ah, f�rman sizindir, bizl�r b�nd�yik." O dinin p�nahı, adil hökmdar Bildi ki, Z�ncid� h�dsiz qo�un var. O h�dsiz ordudan qorxdu hökmüran, Qorxusuz olurmu a�ıllı insan? �sk�nd�r v�ziri tez d�v�t etdi. Onunla �traflı m�sl�h�t etdi. A�ıllı, bilikli, hün�rli v�zir Müz�ff�r olma�a tökdü bir t�dbir: "Qalx, - dedi, - b�xtini sına, zamandır, Bel� �jdahanı m�hv etm�k �andır. Z�f�rl�r yaratsa ordunun �li, Daha möhk�m olur �ahlıq t�m�li. Misir d�, Z�nci d� olur s�n� ram, M�rdlikd� alarsan yenilm�z bir nam. Ölk�d�n silins� az�ın dü�m�nl�r, Xainl�r kor olar, dostların gül�r." R�hb�rin �mriyl� o g�nc hökmüran Bayra�ı ucaltdı Makedoniyadan. Topladı süngülü, qılınclı �sg�r, Qılınc ��f�q atdı buluda q�d�r. D�nizd�n quruya çıxınca ordu, T�rp�ndi, bir daha Misird� durdu. Misir xalqı il� silahlı �sk�r Bu i�i u�urlu bir fal bildil�r. Padi�ah �mr etdi, Nil sahilind�n Keç�r�k, çöll�rd� tutsunlar m�sk�n. Yed�kli at il� axsın meydana, Döyü�d� verm�sin aman dü�mana. �gidl�r düzüldü yola h�r n� var, Z�ncinin kinin� bel ba�ladılar. O co��un ordunu görünc� z�nci, Gözünd� qaraldı dünya sevinci. Ordular çıxınca qar�ı-qar�ıya, Üzl�rd�n büsbütün silindi H�ya. O polad misralı atlar nalından Kökünd�n titr�di o köhn� cahan. Meydandan o q�d�r ucaldı n�r�, Sanki göy saraldı, töküldü yer�. Co�du toppuz, ya�dı mancanaq da�ı,

�yildi öküzün, balı�ın ba�ı. �nsanlar ba�ırır, ki�n�yir atlar, Dünyanın gözü kor, qulaqları kar. Bu s�s-küy el� bir qiyam�t açdı, V�h�il�r qorxaraq çöll�rd�n qaçdı. Döyü�� ba�lark�n h�r iki �sg�r, Divl�ri sarsıtdı ucadan s�sl�r. El� yerd� idi bu döyü�, inan, Qubar g�tirirdi adam yan�ından. Kükürdün tozut�k qupquru çöll�r C�h�nn�m kimiydi, yanırdı ciy�r. S�rin su yox idi a�udan ba�qa, Bir d� gün��d�ki yan�ıdan ba�qa. Baxırdı �jdaha kimi h�r ma�ar, O yerd� h�r fitn� açmı�dı bazar. Orda ki, ya�ayır qulyabanılar, Ya�ayıb, h�r yer� soxulur onlar. L�li yer öküzü uddu�u zaman Pusqudan sıçradı qapqara aslan. Gec�nin zülm�ti dünyanı sardı, Aslanın di�it�k ulduz a�ardı. Gec�nin göb�yi yayırdı �tir, ��ıqdan dünyaya açmı�dı ç�tir. Dü�m�ni tanıyan növb�tçi �sk�r Yollara çıxaraq ke�ik ç�kdil�r. Ulduzlar yer-yerd�n do�mu�du parlaq, Xalq oldu z�hm�td�n, k�d�rd�n uzaq. Qaranlıq çökünc� Rum v� Z�ngibar Vuru�dan yorulub ax�amladılar. �SK�ND�R�N Z�NG�BAR �AHINA X�B�R GÖND�RM�S� Ver, saqi, Rum üzlü, gülgün ��rabdan, T�bim z�nci kimi ��ndir bu zaman. M�niml� bu qorxu bilm�y�n p�l�ng Olmasın Rum, z�nci kimi iki r�ng. Aldadan yol oldu bu uzaq yollar, Yeddinci f�l�kd� ancaq i�ıq var. Bu yolda m�l�k d� azar yolunu Çünki bir div ged�r, qayıdar onu. Bu çarsubazarda qapan i�l�d�n Bir arpa almasa ç�km�z iki d�n. Çalı�ar, h�r yandan o�urlar bir az, Ondan da qaparlar i�i olsa saz. Dön�-dön� alar qoca dehqandan, Divana gönd�r�r o batman-batman. M�nd�n uzaq olsun bu cür� dostlar,

El m�ni bu sözd� üzürlü tutar. �xlaqca yabançı bu dostları, bil, �kiüzlül�rd� arama bir dil. Tülkünün de�iyi ikidir �lb�t, Birisi tamahdır, birisi ��hv�t. Bir �qr�b kimidir, olsa da hu�yar, N� qulaq, n� d� göz de�ikl�ri var. Bu gizlin �srarı t�svir ed�nl�r, Dehqan tarixind�n vermi�dir x�b�r. Çin �ahı atına qoyark�n y�h�r Z�ncinin nalına od vurdu göyl�r. Gün��i pusqudan f�l�k sıçratdı, Ulduzlar üzüyü �lind�n atdı. Bu dünya ordular yıxan �rl�rd�n Bir m�clis b�z�di ulduz kimi ��n. D�v�ni z�ngind�n, fil güzgüsünd�n S�d�f ��v� do�du inci do�urk�n. Fil t�pikl�rind�n yer öküzünün Sümüyü qırılıb m�hv oldu bütün. �ah K�yan r�smini ed�r�k yeni, Doldurdu t�blinin s�si ölk�ni. Qurdu Rum r�smiyl� el� bir ordu, Sanki möhrü muma bir naxı� vurdu. Bir rumlu var idi olduqca insan, Natiqdi, bir neç� dild� danı�an. Alimdi h�r fikri, sözü qurmaqda, Mahirdi ox atıb, qılınc vurmaqda. Söhb�ti tutini k�m�nd� salmı�, Özü Tutiyanu� adını almı�. O q�d�r k�skindi sözü, hün�ri, Özün� ç�k�rdi dinl�y�nl�ri. Sarayda n�dimdi, h�m d� arabir Ay, gün�� sirrind�n söhb�tl�r edir. Yanına ça�ırdı onu �sk�nd�r, Elçilik ed�r�k aparsın x�b�r. �mr etdi, h�r�k�t etsin durmadan, Z�nci s�rdarına yetirsin f�rman. K�skin qılıncını anlatsın ona, Qayıtsın b�lk� öz do�ru yoluna. Z�ncic� anlatsın, göst�rsin t�dbir, At��i gördükc� yum�alar d�mir. Gül üzlü, o �üm�ad boylu hün�rv�r Rumludan z�nciy� apardı x�b�r: "T�xti var, tacı var b�xtit�k parlaq, Qılıncın gücüyl� ucaltmı� sancaq. �övk�tli, qüvv�tli, h�m d� s�rk��dir, B�z�n d� acı�ı yanar at��dir. Maral buynuzuna gönd�n zeh ç�k�r, Qarı�qa ba�ını dırna�a tik�r.

Onunla müdara eyl�, ey salar, A�layıb üzr ist�, get ona yalvar. �nan ki, bu at�� olsa �öl�v�r, Sönm�z, üz�rin� d�niz töks�l�r. Dostluqla yaxınla�, kinind�n ç�kil. Onunla dü�m�nlik faydalı deyil. Kin il�, sülh il� sınanmı� cahan, Sülhünd�n xeyr almı�, kinind�n ziyan". Bu fikri qaralar �ahı e�itc�k D�h��td�n qıvrıldı qara ilant�k. Kininin at��i beynini yaxdı, �im��kli buludt�k gurladı, çaxdı. Acıqlı �mr etdi: Tutiyanu�u K�ssinl�r, b�d�nd�n ayrılsın hu�u. Div kimi qapdılar o p�hl�vanı, Nec� ki, k�hr�ba qapar samanı. Qızıl te�t içind� k�sildi ba�ı, Al qana bula�dı �ahın sirda�ı. Qızıl te�t qan il� doldu�u zaman Z�nci �ah su kimi içdi o qandan. Onunla ged�nl�r gözl�rind� ya� �sk�nd�r yanına qayıtdı birba�. H�sr�tl� döndül�r �ahın yanına, Bu qanlı x�b�ri verdil�r ona. O göz�l rumlunun z�nci �ahından Gördüyü d�h��ti etdil�r b�yan. �sk�nd�r o �üm�ad r�ngli s�rv üçün At��d� ox kimi yandı ki, neçin El� bir suçsuzun töküldü qanı? And içdi m�hv etsin az�ın dü�manı. Çatınca qo�una bu d�h��tli i�, Rumlular qorxaraq etdil�r t��vi�. Bu i�d�n z�ncinin di�i a�ardı, Rumlunun q�lbini bir qorxu sardı. Gec�nin di�l�ri örtülm�lidir, Ancaq öl�n zaman o gülm�lidir. �sk�nd�r susaraq üç gün, üç gec�, Kinini söndürdü parlaq dü�ünc�. Da�ların üstünü alınca duman, Qu�lar bu ah�ng� düzdü bir dastan. Göyl�rin Harunu ke�ik ç�k�r�k, Belin� asmı�dı saysız qızıl z�ng. Ke�ikçi z�ng çalıb s�sl�ndi bird�n: "Ya�asın tacidar, q�hr olsun dü�m�n!" Di�arı çıxaraq k��fiyyat qolu. Növb�tl� qarovul güd�rdi yolu. Ert�si günü bu s�birsiz dövran Göst�rdi gün��i da� arxasından. Nay, t�bil gurladı �ah qapısından, Z�ngl�rin s�sind�n titr�di cahan.

T�bilçi sür �tl� qalın xam gönd�n Gec�nin a�zına vurdu bir yüy�n. Co�araq inl�yir neyin n�f�si, Na�ara �l çalır, yüks�lir s�si. Ordunun ç�kisi el�dikc� meyl, Bu gözd�n o göz� axıdırdı sel. Süngül�r kaftanı d�l�r�k h�r an Çıxırdı göb�yin tam ortasından. Qılınc, ox ya�ark�n �araqha�araq Parça-parça oldu geyim v� qalpaq. Qılıncın d�h��tl� çalhaçalından Buludun q�lbind� su olurdu qan. Üz-üz� g�linc� h�r iki ordu El� bil iki qoç üz-üz� durdu. �gidl�r döyü�dü uzun bir zaman. Meydana sel kimi axıtdılar qan. Rumları z�ncil�r �zdiyi zaman Sanki bir maralı ovlardı aslan. Rumlara z�ncil�r verdi t�l�fat, H�r yeri bürüdü d�h��tli heyhat. Z�ncinin etdiyi Tutiyanu�� Rumları salmı�dı böyük t��vi��. Kasaya doldurmu� günahsız qanı, Su kimi ba�ına ç�kmi� kasanı. Z�ncil�r oynayan qorxunc oyundan Qorxaraq, rumlara daraldı meydan. �sk�nd�r bildi rum, z�ncid�n ürkmü�, �sk�rin q�lbin� bir qorxu çökmü�. Meydanda �sk�r� üz vers� qorxu, C�za bir i� verm�z, da�ılar ordu. Ça�ırdı bilikli böyük v�ziri, Gizlinc� anlatdı ona bu sirri: "Müz�ff�r ordumuz olmu� p�ri�an, Bir qılınc yem�d�n doymu� sava�dan. Döyü�� q�hr�man bir ordu g�r�k, Bir atlı od olsa, verm�z bir köm�k. Elçinin qanını iç�rk�n dü�man �sk�rim m�hv olur can qorxusundan. Orduda apardın qorxu izi var, Qorxaq kims�l�rd�n, söyl�, n� çıxar? Meydanda dü�m�nd�n qorxarsa ordu, Su g�tir, z�f�rd�n �ll�rini yu. Z�ncil�r h�r yanda meydan sulayır, Qızmı� fill�r kimi hey ba� bulayır. Yaratmaq g�r�kdir el� bir d�stan, Z�ncinin ordusu m�hv olsun ondan. Ortaya el� bir sa�lam fikir at, Biz� bu qorxudan versin bir nicat". Sınanmı�, a�ıllı, hün�rli v�zir Azacıq dü�ündü, tökdü bir t�dbir:

"S�rv�rim, kamalın olsun s�n� yar, Z�f�r dostun olsun, dü�m�nl�rin xar. Üzünü çevirs�n da�-da�a bel�, F�l�kd�n s�ad�t alasan �l�. Dünyanın p�nahı ulu yaradan P�nahın olsun, ey böyük hökmüran. Qaralar z�h�rli ilandır, ilan, Bir divdir, �eytandır, deyil bir insan. Yeri var rumlular ets� qorxaqlıq, Z�ncil�r n�h�ngdir, rumlular balıq. Qan içm�k olduqca qorxulu bir i�, �nsanı yem�ks� ondan da müdhi�. Onlardan bir h�ya gözl�s�n, inan, Biz� söyl�m�zl�r a�ıllı insan. Meydanı dü�m�n� vers�k bu sayaq, Z�ncil�r göyl�r� sovurar torpaq. Rumlardan qorxsaydı v�h�i z�ncil�r Elçinin sözl�ri ed�rdi �s�r. Elçi n� ed�ydi o v�h�il�r�, Elçi yey�n des�k yet�r bir k�r�. Dü�ünm�k g�r�kdir el� bir fikir, �nsanı yem�kçin olsun bir t�dbir. Yollardan bir neç� z�nci tutaraq Onları d�rgahda eyl�di dustaq. S�n otur yerind� acıq, t�mkinl�, Onları torpa�a yıxsınlar kinl�. Birinin ba�ını d�rhal üzsünl�r, "Yem�k bi�sin" dey� m�tb�x� gönd�r. Z�ncil�r dilil� hökm et durmadan: "Bu ba�ı al, bi�ir, yesin hökmüran!" Gizlind� a�paza ba�qa tövr anlat: "Bu ba�ı güm yer�, torpaqlara qat!" Qara qoyun ba�ın bi�irsin bir az, Sümüksüz hüzura g�tirsin a�paz, Bi�m�mi� d�rini hidd�tl�, kinl� Tez götür, parçala, çeyn� di�inl�: Ça�ır ki: "Beynini g�tirin gör�k, Olmazmı� bel� bir l�zz�tli yem�k. Bils�ydim ki, z�nci �tind�n t�am Ed�rmi� vücudlu bel� sapsa�lam, Rum �sirl�rini b�sl�m�zdim m�n, H�r zaman yey�rdim z�nci �tind�n. Bilsin o adamcıl, müdhi� canavar, Ondan iti di�li insan yey�n var." Bununla sön�r o kin saçan ocaq, D�miri d�mirl� olar yum�altmaq. H�yata keçirs�k bu t�dbiri biz, O güclü qolları yen�rik ��ksiz. Qurdluqda mümkündür qurtulmaq qurddan, C�hl� qar�ı ver�r c�hal�t ziyan."

�sk�nd�r �mr etdi: rum �sg�rl�ri Gizlind� dola�sın dü�m�n yerl�ri. Yollardan keç�rk�n m��rur z�ncil�r �sir götürsünl�r bir neç� n�f�r. �mrin� igidl�r ba� �ydi bir-bir, Z�ncid�n aldılar bir neç� �sir. Döndül�r �ah olan xeym�y� sarı, T�slim eyl�dil�r o dü�manları. �sirl�r hüzura g�ldiyi zaman Üzl�ri qaraydı, ba�ları al qan. Padi�ah yerind�n tez kükr�y�r�k �ikar arxasınca dü��n aslant�k �mr etdi, birini d�rhal qapdılar, Ba�ını da� kimi vurub çapdılar. Verdil�r m�tb�x� ki, al bu ba�ı, Pad�aha hazırla bir z�nci a�ı. A�paza ba�qa tövr anlatdı bunu, N� sayaq oynasın müdhi� oyunu. O biri z�ncil�r qorxaraq durmu�, Bu qanlı ad�td�n boynunu burmu�. Padi�ah �mr etdi: açılsın süfr�, H�r çe�id yem�kd�n düzülsün yer�. Qoyunun pörtülmü� �tind�n a�paz Süfr�y� düzdükc� keyfi oldu saz. Ceyran d�risini yırtant�k aslan Di�iyl� did�r�k ba�ı hökmüran, Ba�ını oynadıb l�zz�tl� yedi, "Ox, bel� bir yem�k yem�dim - dedi. N� q�d�r dadlıymı� z�ncinin �ti, Verm�z ba�qa �tl�r böyl� l�zz�ti. Z�ncinin �tind�n kabab yax�ıdır, Yanında qırmızı ��rab yax�ıdır. T�k z�nci budundan yey�r�m kabab, Dadlıdır, duzludur, xo� g�lir ��rab". Z�ncil�r önünd� qoyun ba�ından Z�nci ba�ı deyib yedi hökmüran. Müdhi� �jdahanı görünc� bel� O qara ilanlar da�ıldı çöl�. Ordunun için� döndü z�ncil�r, O qara günl�rd�n verdil�r x�b�r: - �jdaha yey�nmi� bu insanx�yal. N�h�ngdir, bizl�r� verdi çox zaval. El� bir l�zz�tl� yeyir z�ncini, Sanki z�nci yeyir badam içini. Bir z�nci ba�ını keçirs� �l�, Qoyunun ba�ıt�k yeyir l�zz�tl�. Z�ncinin q�lbin� çökmü�dü qorxu, "Biz ip�k sanırdıq, cod palazmı� bu!.." Alovlu �öl�l�r get-ged� söndü, Qız�ın at��l�r� soyuq göründü.

Ert�si günü qu� qanad açınca. F�l�yin ba�ından duman uçunca, Gec�y� ba�ırdı xoruz hidd�tl�, T�bill�r gurladı, co�du �idd�tl�. �eypurlar kin il� gurlar, el� bil M�h��rdir, surunu çalır �srafil. O öküzquyru�u �eypurlar ötdü, Göyd�ki Öküzün partladı ödü. Co�du qurd gönünd�n olan na�ara, Dünyanın beynini g�tirdi zara. �gidl�r köksünd� çırpınan ür�k D�rind�n inl�di türkün nayıt�k. Yer dima�ındakı odlu z�rb�l�r Çıra�ın beynind� �öl�y� b�nz�r. "Ç�kil, ç�kil" dey� o polad oxlar Fill�rin belind� tuturdu q�rar. H�r polad qılıncdan parladı �im��k Buludlu gec�d� axan ulduzt�k, Qalxaraq yerind�n h�r iki ordu Ba�qa bir t�hrd� yen� s�f qurdu. Sanki iki bulud ba�-ba�a qo�du, �ki od d�nizi köpürdü, co�du. Rumlarla z�ncil�r h�rb� gir�r�k Qarı�dı iki r�ng alan qabant�k. Qu� kimi atların polad nalından Yer oldu igidl�r qanıyla �lvan. Qol qıran oxların vıyıltısından Kims�d� n� b�d�n qalmı�dı, n� can. Qılınc güzgüsünd�n ��f�ql�r axdı, Bu ��f�q gün��d�n daha parlaqdı. Rumlular el� bir bayraq ucaltdı, Yer� ox, göyl�r� k�m�ndl�r atdı. C�bh�nin q�lbind� durmu� �sk�nd�r, Sa�-solu b�z�kli bir alay �sk�r. Qar�ıda z�ncil�r kin il� durdu, Çıxardı Bisütun kimi bir ordu. Qocaman fill�rin a�ır s�fl�ri El� bil uzanır bir da� k�m�ri. �qiq kimi gözl�r, süngü kirpikl�r. D�mirdi xortumdan quyru�a q�d�r. H�r filin belin� taxt qoyulmu� ac, Üstünd� bir z�nci, ba�ında bir tac. Meydanda bir n�r� vuranda fil� At��i canına salır v�lv�l�. O q�d�r fil g�ldi, dolaraq meydan H�r t�r�f qaraldı fil aya�ından. Fill�rin yanınca ged�n piyada H�r yerd� yüz fili salırdı b�nd�. Meydanın ayini bitinc�, artıq Ür�kd�n silindi sevgi, insanlıq.

Z�rac� adlı bir qara p�hl�van Ortaya atıldı, oxudu meydan. Fil kimi kükr�di toppuz �lind�, Bir tutar qoymadı fill�r belind�. Bir qara ilandı qurddan füsunkar, Qabarıq, �i�kin bir böyük ba�ı var. Geni� a�zı sanki qara bir qazan, Baxanın a�arır gözü qorxudan. D�mir cövh�rind�n küpdür bu qaya, �çin� tökülmü� qapqara boya. Sin�si bir polad qalxandan qurma, O div gövd�sini h�l� heç sorma. Gördünmü ba�ında qotaz bir bayraq? Bu z�nci bayra�ın eyniydi ancaq. Mahcası b�nz�rs� çevrilmi� tasa, Gözl�riydi içi qan dolu kasa. Z�nci çox öyündü: "M�n bir s�rk���m, Tüstünün altında yanan at���m. Polad çeyn�y�n fil, Z�rac� m�n�m, Fill�rin belind� ��rab iç�n�m. Q�d�hi vurunca s�rxo� olaraq Fill�ri z�rb�ml� ed�r�m çolaq. Meydanda �l atsam k�skin qılınca Da�ları ed�r�m m�n parça-parça. Qar�ıma çıxarsa qızmı� bir aslan, �im��kli buludam, qoparram tufan. Co�arsam, atından salaram Nili, Bu rüxüm piyada buraxar fili. Silahım göy�rmi� aslan canından, M�nim öz vücudum silahdır, inan. Ür�yim almazdır, vücudum d�mir, Bu almaz, bu d�mir m�nimçün n�dir? Ba�ımı qürurla qaldırsam �g�r, Etm�r�m at��d�n, d�nizd�n h�z�r. Yırtaram böyrünü h�r p�hl�vanın, Ba�rını çeyn�dim kinli dü�manın. Qan tökm�k pe��mdir, �jd�r b�d�n�m. T�k qatil deyil�m, adamyey�n�m, Dünyada kims�d�n utanmaram m�n, Utanmaq n� g�r�k h�rb� gir�rk�n? �gidi hün�rd�n qoyar utanmaq, E���yi ram ed�n palandır ancaq. H�r z�nci m�n kimi güldüyü zaman Gül�r almaz di�li qara bir aslan". R�c�zi bitinc� t�rp�ndi duman, X�zn�d� qıvrıldı sanki bir ilan. Rumlardan bir igid giri�di i��, Özünü birinci atdı at���. Ür�yi çırpındı od söndürm�y�, Döndü at�� gör�n bir p�rvan�y�.

O sınaqlı z�nci bir h�rb� il� Ba�ını qopardı z�rb� il�. Ba�qa bir p�hl�van çıxdı sava�a, Bu dövran onu da vurdu bir da�a. Bel�c� rumlardan yetmi� p�hl�van Z�rac� �lind� keçdi qılıncdan. Kims�d� qalmadı c�sar�t, hün�r, O qızmı� z�nciy� olsun b�rab�r, Yerind�n oynayıb d�rd� dü�dü Rum, Sanki qız�ın kür� �ridirdi mum. Ordunu �zinc� qara p�hl�van Rumlardan olmadı qar�ıya çıxan. O f�l�k �övk�tli, igidl�r yen�n M�rk�zd�n ox kimi atıldı bird�n. Döyü�çün vücudu yara�a batdı, Z�nci öldürm�y� süngü oynatdı. Belind� gövh�rl� b�z�nmi� k�m�r, Ba�ında polad bir qalxan - cilv�g�r. �ynind� zirehi mavi, qıvırcıq, Düyümü z�ncinin saçından artıq. Y�m�ni qılınca içirmi� z�h�r, Boynundan sallanmı� belin� q�d�r. K�m�ndi tam�aclı qa�ına b�nz�r, Çaçların qurdu�u yay kimi ç�nb�r. �p�k bir çul salmı� k�h�r atına, O, fil gövd�siyl� çapdı meydana. Cilovu sür�tl� atdı y�h�r�, Hücuma keçirk�n ç�kdi bir n�r�. Nec� bir k�kliy� �ı�ıyar t�rlan, Dünyaya al gün�� do�ar ucadan, El� bir sür�tl� s�rk��, filb�d�n Dü�m�nin üstün� atıldı bird�n Ba�ırdı: "Ey qara qar�a, ol sayıq, Qar�ında �ahindir, sakit ol artıq. Noxtanı ç�km�s�n yoldan k�nara, Dünyanı ed�r�m üzünd�n qara. Üz-gözün onunçun qaradır, inan, Qar�ımda qaçarsan k�skin qılıncdan. G�l, getm�, qızardım qara üzünü, Saçından qıvırcıq edim özünü. Güzgüt�k parlayan qılınc pas tutur, Güzgüy�m, m�nd�n h�r z�nci yas tutur. "A�lıq" a�lıq alır x�st� gözl�rd�n, Qılıncın qızartı alar üzl�rd�n. "M�n div�m - deyirdin, - xör�yim adam", - M�ni ye ki, divd�n l�tif adamam. Qılınc oynatma�ı sizd� yox bil�n, �ndi g�l, qüvv�tli qolumdan öyr�n! Yerind�n t�rp�nm�, çox g�lm� yaxın, Yoxsa ki, ba�ını öp�r aya�ın.

M�n �r�b hu�lu bir Rum s�rv�riy�m, Z�nci öldür�n bir sübhün nuriy�m. Fil k�skin qolumdan bir qılınc yes�, Filban Nil küpün� atar �lb�s�. Da�lar oxlarımdan halqa gey�nd� Qula�ına halqa taxarsan s�n d�". Sözl�ri bitinc� qalxdı y�h�r�, Cilovu buraxdı, ç�kdi bir n�r�. S�rxo� aslan kimi el�di h�ml�, Aslanca bir toppuz almı�dı �l�. Toppuzu vurdu �ah el� qüvv�tl�, Elburus da�ına dü�dü z�lz�l�. Poladın açdı�ı d�rin yaradan Qalmadı abinus a�acında can. Qol, boyun, ayaq v� köks, gövd�, ba� Girdi bir-birin�, oldu xurdü xa�. Z�rac� h�yatdan olunca rah�t, Meydana atıldı ba�qa bir heyb�t, Xurma a�acından uca p�hl�van, El� bir a�acdan qorxardı ba�ban. Hücuma keçinc� o kinli qara, Pad�aha buraxdı odlu bir yara. Zireh� t�siri olmadı, z�nci Buludt�k ba�ırdı, uçdu sevinci. O qara buluda qızdı hökmüran, Ç�kdi a� n�h�ngi qara qınından. Hücum el�y�nt�k aslan ceyrana Bir z�rb� endirdi o p�hl�vana. Xurma a�acının uçdu k�ll�si, A�acdan dü�dü bir z�nci gövd�si. Çıxdı bir ba�qası "Aslanam" dey�, Özünü o z�nci durdu öym�y�: "Bir qara buludam, z�nci da�ından, Qılıncım ya�dırır �jdaha, aslan. Bu a�ır da�ların ç�kisi m�n�m, Qapqara z�nciy�m, bir filb�d�n�m. Ba�ından biç�r�m qocaman fili, �çim� ç�k�r�m o da�qın Nili. Z�h�rli d�mirim kimi di�l�s� Qaradan biç�r�m ona �lb�s�. �sk�nd�r gördü bu h�dyan danı�an Nafini mü�k il� yo�urdu qandan. Qılıncı qaldırdı uca boyuna, Ba�ından bir z�rb� endirdi ona. Ondan da müdhi� bir qara hidd�tl� Atıldı qar�ıya çox c�sar�tl�. Pad�ahın qılıncı çıxdı birinci. Toz, torpaq içind� fırlandı z�nci. Meydana atıldı ba�qa bir qara, Onun da gözünü yumdu bir yara.

Qorxaq z�ncil�rd�n heç birc� n�f�r Döyü�� çıxmadı ax�ama q�d�r. �an, z�f�r olunca �ahın yolda�ı Döndü ordugaha, ucaldı ba�ı. Gün��in gül r�ngli donu dön�rk�n Mavi bir r�ng aldı Nilin küpünd�n. Alaca göyl�r� ke�ik ç�k�nl�r Alamtıl gec�y� aydınlıq �l�r. Ke�ikçi ad�ti üzr� ayıqdı, Ulduzu sayandan daha sayıqdı. Z�nci qarovulu, Rum qarovulu Ke�ikd� dayanıb güd�rdi yolu. Gün��, dan sök�rk�n gülüms�y�r�k Neyluf�r günb�d� vurunca b�z�k, Z�rni�an xeym�d�n çıxdı �sk�nd�r, H�rb üçün meydana çıxardı �sk�r. Bir m�hmiz vurdu o s�rk�� t�rlana, O, suyu od kimi sürdü meydana. M�rk�zi aldı öz �lin�, sonra Cinahı tap�ırdı p�hl�vanları. Sa�-sola d�m d�mird�n ç�kdi bir hasar, Möhk�m bir t�m�ld� düzüldü da�lar. Z�ncil�r, h�b��l�r hey ordu-ordu �lind� qılınc, ox meydanda durdu. C�bh�nin q�lbind� durmu� z�ncil�r, Sa�ında h�b��l�r, solunda b�rb�r. Boru gurlayınca �ah qapısından, Z�ncil�r z�ng çaldı, qızı�dı meydan. Qaramtıl bir bulud gurlayıb çıxdı, Qılıncın �im��y� göyl�r� axdı. Ordular qopardı el� bir n�r� D�h��tli bir qorxu çökdü divl�r�. Toz, torpaq bo�urdu saf bo�azları, Qorxudan b�nizl�r oldu sapsarı. Qılıncdan, toppuzdan, süngüd�n, oxdan Sülh aradan çıxıb getmi�di çoxdan. Polad qalxanların toqqu�masından Göyl�r� çökmü�dü qorxu, h�y�can. Torpa�ın beynini yerd�n oynatdı, Yer da�ın m��zini ba�ından atdı. Na�ara gurlayır ildırım kimi, Qalalar uçulur sıldırım kimi. Uza�a s�s salır naylar, el� bil M�h��rdir, çalınır suri-�srafil. Yer zindan olunca gürz�, �muda, Köhüld�n toz kimi uçdu buluda. O polad dimdikli uçan oxlardan Da�ların ba�rına düyüml�di qan. Kirpikd�n ox atır �yriqa� kaman, Zireh m�m�sind�n süd sa�ır h�r an.

K�m�ndl�r qıvrılır düyüml�n�r�k, Sarılır boyuna qara ilant�k. Hindli bir oyunçu kimi qılınclar Havada oynayıb mayallaq vurar. Süngül�rd�n çıxan o mövzun s�s� Atlar da uyaraq g�lmi�di r�qs�. Arı n��t�rit�k d�mir oxlardan Da�ların üzünd�n axırdı al qan. Yerl�r x�st�l�ndi yaralılardan, Yor�un ahlar saçdı göyl�r� duman. Laciv�rd r�ngind� olan bir da�t�k �ah verdi c�bh�nin q�lbin� b�z�k. O qılınc oynadan s�rt qulaq z�ngi Ba�ırdı, el� bil z�ncinin z�ngi, Kin dodaqlarında köpükl�n�r�k A�zını açmı�dı ba�a tasıt�k. Canlanan m�rk�zl�r qalxdı aya�a, Durdular meydanda at oynatma�a. Hün�r göst�rm�y� co�ark�n m�nlik Ba� verdi zir�klik, d�lilik, ��nlik. Rumları yarı�da yendi z�ncil�r, Bunlar çox müdhi�di, onlar çox dilb�r. �sk�nd�r darıldı bu qorxunc i��, "�nc�l�r yaramaz qız�ın döyü��". Dü�ündü: "M�n özüm olaram aslan, Ayırram özümü bu qorxaqlardan. �ndi ki, qorxmu�dur qo�unun q�lbi, M�n özüm aparam g�r�k bu h�rbi". Dan yeri a�ardı, ��f�q sökünc� Sür�tl� ç�kildi qaranlıq gec�. �ahın z�rb�siyl� bir neç� qara �t kimi g�b�rdi alınca yara. �ahın hün�rini bel� gör�nl�r K�skin qılıncından etdil�r h�z�r. Meydanda özünü �ah yalqız gördü, Atını dü�m�nin q�lbin� sürdü. Bu dünya P�l�ng�r �aha oldu t�ng, Dü�ündü: "D�nizd�n çıxmı� bu n�h�ng". Öz adamlarına dedi: "Bu �ikar Toruma dü��rs�, qurtulu�mu var?" �ahan� bir silah t�rtib el�di, Qılıncla qalxanı t�rkib el�di. K�rg�dan gönünd�n geyindi köyn�k, Qızıldan vurulmu� ona çox b�z�k. Güzgü, ya xam gümü� kimi parladı, Ba�ında poladdan d�bilq� vardı. Qılıncı maralın gözüt�k parlar, Qarınca qanadı kimi cövh�rdar. Atıldı, cür �tl� girdi meydana,

Ür�kl� kim hücum ed�r aslana? Ba�ırdı: "Ey �ikar arayan aslan, Özün� güv�nm�, oxuma meydan. Getm�, g�l vuru�aq, gör�k kim kimi Meydanda basacaq bir aslan kimi? Gör�rs�n kimd�dir ucalıq, z�f�r, Kim� yar olacaq s�ad�t, hün�r?.." Z�ncinin sözünd�n co�du �sk�nd�r, Qan vurdu ba�ına, qovruldu ciy�r. Qar�ıda kin il� co�ark�n dü�man R�qibin q�lbind� cu�� g�ldi qan. �sk�nd�r ba�ırdı: "Güv�nm� bo�-bo�, �gidl�r önünd� öyünm�, s�rxo�! Söz açma m�n� bu q�hr�manlıqdan, Kölg�sind�n qorxan, ey s�rs�m, nadan! Qorx aslan yen�nd�n aslansan �g�r, �gidl�r yen�n� göst�rm� hün�r. T�rp�d� bilm�s�n a�ır gövd�ni, M�hvin� çalı�maq m�hv ed�r s�ni! Aslanın böyrün� �l ç�km�k üçün Üstün olmalıdır aslana gücün. �ahinlik göst�r�n, ey z�if s�rç�, Özünü m�hv üçün i�l�tm� p�nc�! Xo�dur, g�l dola�aq, m�h�kdir meydan, Kimd�dir üstünlük, ed�k imtahan! �gidl�r yen�n� bu t�n� �b�s, Yenil�r h�r zaman t�n� vuran k�s." Pad�ahın sözünd�n o kükr�y�r�k Yerind�n t�rp�ndi qara tüstüt�k. �ahın üz�rin� qılıncı ç�kdi, Buluda ildırım n� ed�c�kdi? Pad�ahın tükl�ri qılınca döndü, O çirkin simadan q�lbi döyündü. Acıqla bir qılınc vurdu �sk�nd�r, O polad qalxana etm�di �s�r. Çox süngü oynatdı �ah il� qara, Süngüd�n heç biri almadı yara. Qaranlıq çökünc�, ç�kilinc� gün Döyü�d� heç biri olmadı üstün. Z�nci bu döyü�d�n darıldı ona, Dedi: "Gün ç�kildi da�ın ardına, Davanı t�rk ed�k, gec�dir daha, Bu qanlı v�d�miz qalsın sabaha. El� ki, a�arar qaranlıq gec�, Dan atıb gün��li s�h�r g�linc�, Oxuyum s�n� m�n el� bir meydan, �lan yuvasını satın alasan. Bu ��rtl�: ordunu ç�k�rk�n s�h�r Qar�ımda ol s�h�r kimi cilv�g�r." Bu sözl�r bitinc� döndü c�bh�d�n,

�ah dedi: "Razıyam bu ��rtl�r� m�n." Razılıq verinc� qısa möhl�t�, Meydandan döndül�r istirah�t�. �SK�ND�R�N Z�NG�BAR �AHINI M��LUB ETM�S� El� ki, dan atdı, o parlaq gün�� D�nizin suyundan qaldırdı at��. Meydanda rum, z�nci t�bil döy�r�k, A�, qara qarı�dı ��tr�nc z�rit�k. Qırqovul rumlular, qar�a z�ncil�r T�rlanın iki r�ng köksün� b�nz�r. Z�ncil�r gec�ydi, rumlular çıraq, Rumlular qar�anın gözüydü ancaq. Bir qara buluda büründü cahan, Gözünd�n axıtdı d�nizl�r� qan. Ba�lardan a�an bir da�qın sel oldu, Biri susuz qaldı, biri bo�uldu. �sk�nd�r meydanda bir at oynatdı, Ox kimi dü�m�nin gözün� batdı. Qızı�dı c�bh�d� döyü� bazarı, Qalxdı asimana yerin tozları. Geydi xam ip�kd�n dar gözlü kaftan, Özünü qorudu oxdan, qılıncdan. �n parlaq bir zireh geyindi göz-göz, Çe�m�t�k qama�ır ona baxan göz. Bir süngü götürdü düz otuz qulac, Varlı�ı ciy�rin qanına möhtac. Boynundan h�mayıl bir qılınc taxdı, ��f�qi gün��d�n daha parlaqdı. Ba�ında d�bilq� Çin poladından, Gövh�rl�r ondakı gövh�r� heyran. Belin� asdı bir z�h�rli k�s�r, �lant�k sancaraq tök�rdi z�h�r. Bir ata oturdu, n� at, bir da�t�k, Görü�ü sevimli, yeri�i q���ng. Atını çaparaq h�rb� yüyürdü, Dü�m�n söz verdiyi yer� at sürdü. Qar�ıya çıxmadı miskin p�l�ngl�r, Fikir d�nizin� salmı�dı l�ng�r. Hiyl�yl� gönd�rdi ba�qa iyr�nci, �ah gövh�rl�rini qapsın o z�nci. �ah böldü x�nc�rl� onu t�n yarı, Z�ncinin qırıldı h�yat damarı. Da� kimi bir qara div oynatdı at, Baxanın gözünd�n ç�kildi h�yat. Bu div d� o z�nci yey�nd�n yedi, Çoxunun ba�ını torpaq çeyn�di.

Müdhi� bir qara div ona yön�ldi, Qıvrılmı� ilant�k cünbü�� g�ldi. O div� Rum �ahı vurdu bir x�nc�r. Tüstüsü ucaldı göyl�r� q�d�r. Atıldı ondan da müdhi� h�b��i, Qan iç�n aslandan o daha v�h�i. Ona da içirdi ölüm suyunu, Z�man� oynadı keçmi� oyunu. O qızmı� aslandan hamı qorxaraq Heç biri meydana basmadı ayaq. Rum �ahı at sürdü, kinl� ba�ırdı, O qaçan dü�m�ni h�rb� ça�ırdı. P�l�ng�r görünc� bu c�sar�ti Bir yara almadan söndü qüvv�ti. Atını oynatdı ist�r-ist�m�z, Meydana atıldı dinm�z-söyl�m�z. At sürdü o igid �ahlı�a do�ru, B�xt onu ç�kirdi xarlı�a do�ru. Çox qılınc endirdi girinc� h�rb�, Qeys�r� bir �s�r etm�di z�rb�. Aslan qüvv�tiyl� co�du hökmüran, Sanki bir ceyrana sarıldı aslan. Dünyanın p�nahı tanrını andı, �anlı bir z�f�r� artıq inandı. D�h��tl� hücuma keçdi ��hriyar, M�rk�zi nöqt�d� sıxıldı p�rgar. At��li kin il� hey vurdu ata, Güldü �im��k kimi qara buluda. On düyüm mızra�ı el� b�rk çaxdı, Qan onun dö�ünd�n su kimi axdı. Dü�m�nin g�misi da�ıldı yeks�r, P�l�ng�r m�hv oldu, qaldı t�k lob�r. Atından �mr etdi igid hökmüran: �sk�rl�r hücuma keçsin durmadan. Ordu h�r t�r�fd�n bürüdü düzü. Qatdı bir-birin� gec�-gündüzü. Oxların inl�y�n qorxunc s�sind�n �p�kli geyiml�r k�sildi k�f�n. Qılıncın, qalxanın �aqqıltısından Aya ba� vururdu buxarla duman. Qızdıqca gün��d�n qalxırdı �öl�. T�ndirt�k yaxırdı öz at��il�. Döyü� d�h��tind�n s�rs�mdi ba�lar. ��ıqdan dünya da qaçırdı naçar. Baxdıqca z�ncidir dü�mü� yollara, Olmu� göy yanında yer üzü qara. �qiql�r ��v�d�n qalamı� ocaq, Z�ncil�r od tutub, kül qalmı� ancaq. ��v� yüngül oldu, a�ırdı gövh�r, Gövh�r� s�rraf da çox qiym�t ver�r.

Yas�m�n bidmi�k� etmi�di t�sir, Qar�alar a� �ahin �lind� �sir. Heyr�t baxı�lara, ür�y� axmı�, �qlin m�rk�zini bomba� buraxmı�. Çovu�lar verdikc� ür�k arxadan Ceyranlar qorxmadan ovladı aslan. Yer-göy titr�yirdi hay-küy s�sind�n. Göyl�r d� "ho" dey� s�sl�r f�l�kd�n. Getdikc� co�urdu h�r iki ya�ı, Yazıldı birin� ölüm yarpa�ı. Bil�yi güclüy� z�f�r oldu yar, Z�ncil�r m�cbur�n m��lub oldular. H�r yana at çapdı müz�ff�r �sk�r, Z�nci öldürm�y� ba�ladı k�m�r. Qılınc oynatdıqca böyük ��hriyar Z�ncinin bazarı oldu tarimar. Z�ncil�r çalınca t�slim borusu ��nliy� ba�ladı z�f�r ordusu. Göyl�r� ucaldı �ahın bayra�ı, Yollardan büsbütün ç�kildi ya�ı. M�rh�m�t buludu qopardı tufan, Z�ncinin pasını sildi qılıncdan. Bayra�ın altında durmu� hökmdar �ynind� b�növ�� r�ngind� paltar, Boynunda bir noxta, ayaqda z�ncir, H�r aslan ç�kirdi bir n�h�ng �sir. Bayra�ın altına yı�dılar n� var, �sk�nd�r �mr etdi k�silsin ba�lar. Bir z�nci qalmadı, bo�aldı çöl, da�, Qalanlar quz�unlar yemiydi ancaq. Barama qurdut�k divb�d�n fill�r Qarınca aya�ı altında inl�r. �nsanın yükünü ç�k�n h�r hammal Ya çıraq da�ıyır, yaxud ip�k mal. Zill�t� dü�ünc� amansız dü�man, H�b��l�r pad�ahdan dil�di aman. H�b��� nisb�ti olanlar o gün Pad�ahın �mriyl� qurtuldu bütün. Z�h�rli qılıncdan tapdılar aman, �ah ba�ı�layaraq verm�di ziyan, �mr etdi h�b��� vuruldu dam�a, O günd�n h�b��l�r quldur bu da�a. O qız�ın dam�adan nurlandı h�b��, Da� il� çıra�ı parladar at��. Pad�aha o q�d�r verdil�r qar�t, Hüzura sı�madı böyük q�nim�t. �ah gördü veril�n qar�t h�dsizdir, S�hraya gövh�rd�n axan d�nizdir. Gövh�rli cam, qızıl, toppuz bir yana, Xalvarla mü�k, �nb�r axır meydana.

Saf m�d�n qızıldan, incid�n n� var Dolmu�du me�ind�n iri çuvallar. Sı�mayır o gümü�, kafur çöll�r�, O kafur gümü�d�n doldu da�, d�r�. Yükl�nmi� fill�rdi - qaya gövd�li, Cins �r�b atları - tovuz cilv�li. B�rb�rd�n, nobid�n göz�l �sirl�r Önünd� Mü�t�ri v� Ay diz çök�r. Da�-qa�la i�l�nmi� quma�lar, çullar, Züraf� gönünd�n h�dsiz xalı var. S�hrada doluydu h�r cür� s�rv�t, X�zn�y� gövh�rd�n vurmu�du zin�t. �ah �anlı z�f�rl� dol�un qar�td�n ��nl�nib qurtuldu q�md�n, zill�td�n. Bir dünya c�md�y� ibr�tl� baxdı, Güldüs�, q�lbind�n gizlin qan axdı Ki, neçin döyü�d� bu q�d�r insan M�hv oldu z�h�rli oxdan, qılıncdan? Yanlı�dır h�r suçu bunlarda görm�k, Özümd� görm�k d� x�tadır, gerç�k. F�l�yin i�i ba� vurmaqdır ancaq, Q�zadan olurmu boyun qaçırmaq? Laciv�rd örtülü gün�� kimi s�n Ba�ını qaçırma laciv�rd göyd�n. Göy üzü gey�rk�n laciv�rd paltar, H�r k�s� laciv�rd paltar hazırlar. Bu pozuq p�rd�d� oxuma n��m�, Bu duzlu torpaqdan arama çe�m�. Kim bilir, yı�ıntı, bu torpaq bel� Yo�rulmu� n� q�d�r ür�k qanil�? Gör�n göz yoxdur, yox, h�r yan bir m�zar, Ya maral, ya ceyran gönüdür onlar. �SK�ND�R�N M�S�RD�N RUMA QAYITMASI Dur, saqi, ��rab ver ki, s�rxo� olum! No�ul ver, ��rabla bir az xo� olum! El� bir ��rab ver, könlümü açsın, Girs�m c�h�nn�m� od m�nd�n qaçsın. O meyv�li a�ac olsun b�xtiyar, S�rin kölg�sind� dinc�lm�k olar. H�m cana rahatlıq ver�r kölg�si, H�m b�z�r süfr�ni dadlı meyv�si. Dol�un bar vermi�k�n el� bir nihal Daim qalsın cavan, tapmasın zaval. Bar ver�n bel� bir a�acı gerç�k R�vamı baltanın a�zına verm�k? Qı� getdi, yen� d� ilk bahar g�ldi,

Çaylar sahilind�n otlar yüks�ldi. Yenid�n yamya�ıl geydi h�r budaq, B�növ�� h�r mü�k� �nb�r qataraq, N�rgiz d� yı�maqçın haman �tird�n Kafurt�k ba�ını qaldırdı yerd�n. X�zin� qapısın açaraq m�n d� Bir bayraq ucaltdım ya�ıl ç�m�nd�. Ya�ıllıq hatifi o gizli dilb�r, �airl�r ona �er ilhamı dey�r, Sehirli s�s il� ba�ırdı: Oyan! Yaz x�zin� saçan xatiratından! N� yerd� z�ncini �zmi� �sk�nd�r, N� yerd� atına qoymu�dur y�h�r? Bu köhn� dastanı n�ql ed�n dehqan Keçmi�i bu sayaq etmi�dir b�yan: �aha yar olunca o böyük z�f�r, Güldü nar gülüt�k, açıldı güll�r. X�zin� a�zını açdı hökmüdar, Payladı, varlandı bütün qo�unlar. Vuru�ma yerind� bir h�ft� qaldı, ��rabdan çöhr�l�r qızıl r�ng aldı. Kül�k f�rra� kimi, ya�ı� s�qqat�k Yolları süpürüb suvardı q���ng. Yollardan silindi bütün toz-torpaq, Yol tozsuz olanda b�z�nir ancaq. Toz-torpaq yollarda yatınca yen�, �sk�nd�r atıldı y�h�r üstün�. "Yol verin!" dey�r�k co�du t�bill�r, Bayraqlar ucaldı P�rvin� q�d�r. �fr�nc� d�nizi, Nil sahill�ri Köç t�bli s�sind�n oldu s�rs�ri. Co�duqca d�v�l�r z�nginin s�si Doldu bo� s�sl�rl� beyin kür�si. Yollarda qumrullar s�s-küy salaraq, Cın�ıraq s�sind�n tutuldu qulaq. Çöll�rd� axırdı o q�d�r �sk�r, Yox idi sayını bil�n bir n�f�r. K�klikt�k oynayan atı �sk�nd�r Min�r�k, dalınca t�rp�ndi �sk�r. Bir q�d�r yol getdi, ordu, ��hriyar, Ovadan geni� bir çöl� çıxdılar. Al-sarı bayraqlar vardı o q�d�r, Di�-di� ��kl� dü�dü laciv�rd göyl�r. Çöll�rd�n da� kimi keçir q�nim�t, Yükl�nmi� d�v�l�r ç�kirdi z�hm�t. Q�d�rsiz cavahir yükl�nmi� fil�, Yüz yerd�n körpül�r salınmı� Nil�. Güldü hökmüranın üzü, göz-qa�ı, F�r�hd�n göyl�r� ucaldı ba�ı. Xalqa hörm�t etdi gir�rk�n Misr�,

��hr� nizam verdi ad�ti üzr�. D�niz sahilind� endi oradan, O yerd� �övk�tl� qaldı bir zaman. Bayra�ı n� yer� sancdı tacidar, O yerd� abadlıq oldu b�rq�rar. S�rv�tl�, f�rmanla uzun bir müdd�t Saldı Rum r�smil� bir çox imar�t. Qumlara qum kimi s�rv�t s�p�r�k Abadlıq yolunda ç�kdi bir �m�k, D�niz sahilind� böyük �sk�nd�r T�z� bahar kimi qurdu bir ��h�r. Bir c�nn�t kimiydi - i�ıqlı, abad, H�r yerd� bazarı, ba�çası gül�ad. ��h�ri �sk�nd�r tikibdir dey� Adını qoydular "�sk�nd�riyy�". �ah bina etdiyi bu göz�l ��h�r Ba�dada b�rab�r, Misr� b�rab�r. Yunana dönm�y� artıq �zm etdi. G�ldiyi yollardan dön�r�k getdi. D�nizd�n keçinc� Ruma dön�r�k, Dünyalar �lind� olmu�du mumt�k. H�r zaman o muma etdikd� r��b�t, H�r n� ist�s�ydi ed�rdi �lb�t. Yunanlar "af�rin" dedil�r ona, Cavahir saçdılar gövh�r saçına. Pad�ahda görünc� böyüklük, m�nlik, ��h�rl�r b�z�ndi, quruldu ��nlik. Mütrübl�r oxudu, qızıl saçıldı, X�yal� g�lm�y�n m�clis açıldı. Dü�m�ni yen�n �ah güv�ndi baxta, �ahan� baxtıyla oturdu taxta. B�xtiyar dövl�tin uca baxtından �n göz�l ��nlikl�r qurdu hökmüran. Z�ncid�n aldı�ı s�rv�td�n, maldan Ç�kisiz h�diyy� alırdı h�r yan. Dövran Rum �ahına verinc� dövl�t, H�r �aha gönd�rdi o maldan qism�t. El� ki, Daraya yeti�di növb�t, D�v� karvanına yükl�ndi s�rv�t. Yoldakı yükl�rin çoxu qızıldı, Buxaraya q�d�r karvan düzüldü. M�rdlikl� i� gördü, t�dbirl�r etdi, Köhn� �n�n�l�r yoluyla getdi. D�y�rli mallardan saçdı bir q�d�r, Dünyada görm�mi� onu bir n�f�r. H�r cür göz�l �eyl�r, c�vahiratlar, Növb�növ �tirl�r, ip�kl�r, atlar.. Saf qızıldan ba�qa, xalis möt�b�r, Bir xalvar mü�k il� bir sandıq �nb�r, Bir xırman �rinmi� saf gümü� lay-lay

Bir otaq saf kafur, düzülmü� tay-tay, Ud yüklü d�v�l�r ucaldı da�dan, H�r yükün t�xmin�n v�zni yüz batman. Bir çox göz�l qılınc, c�vahirnigar, Züraf� d�risi kimi xalılar, Xidm�t� yarayan vücudu sa�lam. Gülçöhr� k�nizl�r, h�m igid qulam. Fil sümükl�rind�n naxı�lı taxtlar, Gövh�rl� i�l�nmi� q�d�rsiz tac var. Uca fil gövd�li bir alay �sir, Qolunda, boynunda düyümlü z�ncir. Bir çox d�v� yükü, k�sik qulaqlar, Saman t�pilmi� ba� bir neç� xalvar. Yüzl�rc� döyü��n, da� heyk�lli fil, Çarpı�ma zamanı �n co��un bir Nil. Bu �ntiq �eyl�rl� uca �sk�nd�r Bir elçi gönd�rdi m�tin, möt�b�r. Daraya g�tirdi qasid nam�ni, Ç�kdi hüzuruna o x�zin�ni. Dara bu b�x�i�d�n olmadı dil�ad, Qorxdu, h�s�d etdi q�lbini b�rbad. Bu q�d�r x�zin�, bu q�d�r s�rv�t Heyr�t do�ururdu, etmirdi rah�t. Bir cavab gönd�rdi yersiz olaraq, �çind� kin odu alovlanaraq, Cavabı götürüb elçil�r getdi, �sk�nd�ri bundan x�b�rdar etdi. Bu i�d�n darıldı ona �sk�nd�r, Q�lbin� yükl�ndi gizlin bir k�d�r. Çaldı�ı z�f�rd�n alaraq t�mkin Daraya yen� d� b�sl�m�di kin. Rumların Z�nciy� çaldı�ı z�f�r,- Dünyaya yayıldı bu �anlı x�b�r. Qasidl�r g�lirdi h�r padi�ahdan, T�brik edirdi bu z�f�ri cahan. T�n�nin qapısı ba�landı artıq, Rumların q�lbini sardı bir �adlıq. Acizl�r� dövran olsa mehriban Qarınca oxuyar ilana meydan. Çox dan� gör�rs�n bu d�yirm�nd�, Növb�tl� üyüdür unu h�r b�nd�. �SK�ND�R�N OVDA XO� FAL VURMASI Ey saqi, mübar�k ��rabdan doldur, M�n� ver, igidl�r d�rmanı odur! O mey bir halvadır d�rdlil�r üçün, Onu at�� deyil, b�sl�mi�dir gün.

Dünyada axtaran adamlar h�dsiz, Biri inci arar, birisi d�niz. Dünyada görmür�m el� bir n�f�r Öyr�d�n insana o salsın n�z�r. M�n kimi bülbül� g�r�kdir ancaq Qulaq tutanlardan ç�kilsin uzaq. Oxuyum n��m�mi, saz çalım h�zin, Dinc�lim d�rdind�n çayın, d�nizin. Arabir çıxark�n ba�dan di�arı, �limd� çıraqt�k narınc sapsarı, Orda görm�yir�m el� bir ayıq, M�n kim� verim bu narıncı artıq? Qaçıram dostlardan yen� bir yana, Qaçıram yenid�n haman bostana. Seyr edim könlümü açan ba�çanı, Onunla ��nl�nsin könlümün canı. Sözün d�sgahına ��k�r s�p�nl�r Keçmi� möbidl�rd�n bel� n�ql ed�r: Z�nci döyü�ünd�n olunca azad Dinc�ldi tacidar, q�lbi oldu �ad. Meyl etdi bir zaman istirah�t�, �lin� mey aldı, daldı i�r�t�. Vaxtını keyf� s�rf el�di bütün, N�� �li çal�ılar dinl�di h�r gün. Xan�nd�, gülgün mey, saqi, kamança Ondan ayrılmadı gec� yatınca. Dünyadan kam almaq onun muradı, Heç k�s ondan göz�l h�yat qurmadı. Dünyanı ��nl�d�n böyük �sk�nd�r Gec�ni ��nlikl� ed�rdi s�h�r. Filosoflar il� ed�r m�sl�h�t, Dünyaya �dlind�n ver�rdi qism�t. �r�stu q�d�h�, �flatun cama T�z� mey tökürdü qan dama-dama. �anlı bir z�f�rl� dönmü�dü qeys�r, Xan�nd� oxuyur yeni n��m�l�r: "Ey dövl�t p�nahı, g�nc olsun baxtın! �b�di ya�asın bu tacın, taxtın! H�yatın olduqca �lin� cam al, Q�d�hi al �l�, ��rab iç, kam al! �r��van ��rabdan bir büsat ba�la! ��nlik qur, g�ncliy� murad ba�ı�la! G�nclik var olduqca, iqbalın köm�k, Çal�ı, mey m�clisi qurasan g�r�k! Qılınc meydanını qoydun bir yola, Cam üsuliyl� d� m�clis hazırla! Taxtınla, tacınla get dünyanı al, F�l�k d� b�nd�ndir, s�n� yox zaval!

Qaranı tutdun da, qalmasın a�lıq, Alaca görünm�k ver�r yara�ıq. Bayra�ı göy� vur, cahan s�nindir! Dövl�t� sarıl ki, h�r yan s�nindir!" Misrin köm�yind�n, z�nci h�rbind�n �ahın qolu güclü, çöhr�si d� ��n. Z�f�ri çox asan sanıb dururdu, Xorasan mülkünd�n x�rac umurdu. Çıxmadı �am il� Rumdan bir n�f�r, Onunla ç�kid� olsun b�rab�r. Daraya bir daha verm�di x�rac, �mr etdi qayıtsın gönd�rdiyi bac. Co�urdu g�ncliyin qız�ın günl�ri, F�th etm�k ist�rdi bütün ki�v�ri. Xo� baxdı �ranın igidl�rin�, Hazırlıq ba�ladı �ran f�thin�. Ad�tdir, a�ac boy atdı�ı zaman Ba�qa a�aclara yetir�r ziyan. Göz�l gün seç�r�k �ikara qo�du, H�m n���si xo�du, h�m d� gün xo�du. Çöll�rd�n keç�rk�n uca hökmüdar Da�larda, düzl�rd� edirdi �ikar. F�l�yi andırır möht���m ba�ı, Gah çölü g�zirdi, gah da da�-da�ı. Bir da�a t�sadüf etdi ��hriyar, O da�da var idi h�r çe�id �ikar. Gördü iki k�klik qonmu� bir da�a, K�klik k�klik il� girmi� sava�a. Bu onun ba�ını de��r, dimdikl�r, O bunun dö�ünü caynaqla d�l�r. �sk�nd�r at sürdü onlara sarı, N�z�rd�n keçirtdi iki �ikarı. Bir hesab götürdü bu çarpı�madan, Onlardan gözünü almadı bir an. K�klikl�r çarpı�ır el� hidd�tl�, Qorxmayır pad�ahı gör�rk�n bel�. �ah dü�üb heyr�t�, aradı t�dbir: "Qu�ların ba�ında bu sövda n�dir?" Birini fal vurdu uca adına, B�xtinin falını ba�ladı ona. O biri k�kliy� ad qoydu Dara, N�tic� almaqçın baxdı onlara. Qu�ların vuru�u el�di �idd�t, Kin il� çarpı�dı uzun bir müdd�t. �sk�nd�r falını da�ıyan k�klik Daranı en�r�k göst�rdi m�rdlik. �sk�nd�r görünc� bel� ��n halı, Z�f�r� yozdu bu u�urlu falı. Qalib k�klik qanad çaldı xuraman, �zil�n k�kliyin uçdu yanından,

Qayaya qonma�a tapmamı� macal K�kliyin üstünü aldı bir qartal. Üz�r�k ba�ını öldürdü qu�u, P�ri�an oldu �ah, da�ıldı hu�u. Fal olan k�kliyin ��n uçmasından Q�lbind�n silindi qorxu v� duman. Bildi ki, taleyi ona yar olar, Daranı �z�r�k b�xtiyar olar. Lakin b�xt�v�rlik çox uzun sürm�z, O da bu dövrandan bir v�fa görm�z. E�itdim, o yerd� uca da� vardı, Onda göy �övk�tli qövsi ta� vardı. O da�dan h�r kims� bir dil�k ist�r, Sirrind�n haman da� ver�rdi x�b�r. O sirli qayadan ucalar bir s�s, Sanki öz b�xtil� görü��r h�r k�s. Bilici bir k�s� dedi hökmüran: Bir x�b�r soru�san o uca da�dan. N� q�d�r qan axar - soru�sun onu, N� olur pad�ahın b�xtinin sonu. O da�dan soru�du fal üçün ged�n: "N� olur n�tic�, bir x�b�r ver s�n Dünyanı alacaq böyük �sk�nd�r? Daranı �z�r�k çalacaq z�f�r?" S�sl�ndi �srarlı qaya a�ikar, Söyl�n�n sözl�ri eyl�di t�krar. O faldan qeys�rin co�du ür�yi, Fal onun da� kimi oldu köm�yi. K�d�ri silindi, çox ��n göründü, O da�dan, t�p�d�n saraya döndü. Ç�m�n ortasında uca s�rvt�k Oturdu m�clisd� t�dbir tök�r�k. G�l�c�k i�ind�n söz açdı qeys�r, Sülhmü ya sava�mı çox fayda ver�r? "Dünyalar p�nahı olsa p�nahım F�l�y� ucalar qızıl külahım. Bu s�l�m yey�n� x�racmı verm�k? Alçaqlıq deyilmi bu i�, n� dem�k! Daraya n� üçün getsin x�racım? Ovdan �skikmidir, x�zin�m, tacım? Onda tac, m�nd� d� k�skin qılınc var, Qılıncla alınır bütün bu taclar. Üstüm� g�tirs� qo�un h�r yandan, M�n� d� köm�kdir o böyük y�zdan. Tanrının köm�yi m�n� t�s�lli, Ordumsa h�mr�ydir, h�r k�s� b�lli. Birlikd�n yaranıb z�f�r döyü�d�, Dostların birliyi g�r�k bu i�d�. �ki q�lb bir olsa da�ı parçalar, Böyük bir kütl�ni ed�r tarmar.

B�xtimin gücüyl� q�rar verdim m�n, T�xt alım, tac alım zalim dü�m�nd�n. Daraya �laltı olmaq n� dem�k? N� üçün Daraya x�rac gönd�rm�k? �gidl�r, söyl�yin, fikriniz n�dir? Bu döyü� haqqında göst�rin t�dbir. Daramı haqlıdır, söyl�yin, artıq? ��rh edin, vardırsa burda qaranlıq!" Bu i�in sonunu duyan h�r n�f�r Yenid�n ba� �yib �aha dedil�r: "N� q�d�r seyr edir ulduzlar, göyl�r, Onlarla h�mah�ng olur dörd gövh�r, Vücudun dünyaya olsun bir çıraq, Olsun �ahın üzü aydan da parlaq. S�nd�dir biliyin qüvv�ti, s�nd�, Xilq�tin b�xtiyar �övk�ti s�nd�. Hara sahib olsan s�n, ey tacidar, Saçdı�ın toxumlar versin göz�l bar. �ndi ki, ist�rs�n bizd�n m�sl�h�t, Biz yeri g�ldikc� ver�rik �lb�t. �übh�siz, çarpı�ma olacaq tez-gec, Ancaq bu döyü�d� t�l�sm� s�n heç. S�n otur, qoy Dara h�rb açsın sana, Qılıncın o zaman qalxsın dü�mana. S�n� ancaq qılınc oynatmaq yet�r, Dü�m�nin qılıncı v� ba�ı ged�r. Bir maral aslanla çıxdı meydana, Özü yer t�mizl�r z�if qurbana. ��r�tdir Daranın i�i, oyunu, Üstün� g�lm�kd� qan ç�kir onu. Ordu b�sl�m�kd� artıqsan ondan, Z�ifd�n alınır x�rac h�r zaman. S�nin ��bxununu z�ncil�r bilir, Onun seyr�ngahı h�r�mxan�dir. O bir kin b�sl�yir, s�n din b�sl�rs�n, S�n bir firi�t�s�n, o bir �hrim�n. S�n qılınc vuransan, o q�d�h tutan, O taxt üstünd�dir, s�n bir atlısan. S�n qüvv�t ölç�ns�n, o qızıl ç�k�n, S�n adil, o is� zalım, qan tök�n. O �a�qın s�rxo�dur, s�n is� ayıq, O yamanlıq ed�r, s�n hey yax�ılıq. Arasan ölk�ni, bütün ordunu, Bir n�f�r tapılmaz ki, sevsin onu. Etdiyi zülüml�r hey yana-yana Bir qıtlıq salacaq öz bazarına. S�nd�ki n�vazi�, uca t�rbiy� Adını ucaldar yeddinci göy�. Haqsızlıq haqq il� olursa dü�man, Haqq tutar yerini, haqsız pe�iman.

H�r zaman öz ayıq baxtından yapı�, Vuru�larda yüks�l, taxtından yapı�. Ba�lanma bu fikr�, dü�ünm� bel�, Dövl�t mülk il�dir, nüsr�t mal il�. �nsana ba� olmaq insanlıq ist�r, Yoxsa h�r bir adam insandır - b���r. Böyüklük eyl�s�k h�r k�s� asan, Ancaq ba� olacaq ��fq�tli insan. Heyvanlar onunçun sevir aslanı, O, qonaq sev�ndir �ikar zamanı. Qıfılı z�ncirl� saxlanan vardan, Onu y�qin et ki, xo�lanmaz cahan. S�ad�t o zaman yar olar sana, Ondan aldı�ını ver�s�n buna. �nsanla ya�ayan m�rddir, ki�idir, Kims�ni sevm�m�k nam�rd i�idir. X�miri yo�rulmu� olan kims�y� Bir çör�k kim verm�z "borc olsun" dey�? R�hmin var, igidlik yara�ar sana, X�zin�, �jdaha qalsın dü�mana. Dü�m�n çox gurultu, s�n �im��k r�ftar, S�n gövh�r saçansan, o x�zin�dar. Aslandan güclüydü r�hm�tlik atan, Lakin qılıncını ç�km�zdi qından. S�n el� aslansan çarpı�an zaman Qılıncından olar da�ın ba�rı qan. Gördünmü z�ncil�r n� sayaq co�du, Kinli divl�r kimi üstün� qo�du. S�nin qılıncına etdi s�rg��lik, Ba�ını çeyn�di qılınc v� t�pik. O seld�n da� kimi üz çevirm�din, S�ni bu damcı da qorxutmaz y�qin. Fill�ri budayan qızmı� bir aslan Qorxarmı �n aciz körp� ceyrandan? Qızmı� bir aslana neyl�r bir maral? Qarı�qa ilana ver�rmi zaval? �ti caynaq qartal ed�rk�n �ikar Körp� qu�lar il� kef üçün oynar. Ulduzlar b�xtinl� dostdur, bu b�lli, Yolunun tozudur bu torpaq �hli. Dünyanı f�th etm�k qism�tdir sana. H�r fayda s�n�dir, ziyan dü�mana. S�n� m�xsus olan bu mübar�k fal Dü�m�n� verm�zmi böyük bir zaval? Ulduzlarla fallar göst�rir bütün, Bu qanlı döyü�d� olarsan üstün. H�nd�si h�rfl�r, cizgili x�tl�r Bildirir s�nindir �anlı bir z�f�r. Z�nci pad�ahı P�l�ng�r, ��ksiz, Güclü p�hl�vandı, co��un bir d�niz.

Qalibl� m��luba bir fal vurark�n O m��lub göründü, qalib idin s�n. �ndi ki, u�urlu çıxmı�dır falın, Bundan da do�acaq mübar�k halın." H�r yerd�n görünc� h�miyy�t, z�f�r, Fatehlik fikrin� dü�dü �sk�nd�r. �lin� alırk�n qılınc, ya q�d�h: "U�urdur" dey�r�k tapırdı f�r�h. H�r i�d� xeyr� yaz falı, ey filan, Mübar�k fal olur xeyr� yozulan. Yaman fal vurma ki, do�ar yaman hal, Bir kims� vurmasın �sla yaman fal... �SK�ND�R�N GÜZGÜ QAYIRMASI Dur, saqi, �l uzat süzülmü� l�l�! Könlümd�n bulanlıq d�rdi t�mizl�! O parlaq l�ld�n ki, reyhanlı ba� Asar q�ndilind�n i�ıqlı çıraq. Mübar�k olursa s�h�rd�n günün Fikrind� yax�ılıq olacaq üstün. Onunla d�y�rli ayinl�r qurar, Dövl�tçin yaranır göz�l yadigar. Öz m�sud b�xtiyl� ya�ar qol-qola, Ulduza fal vurar b�xtiyarlıqla. Ümidin sönm�sin dünya olsa dar, H�r qara buluddan a� ya�ı� ya�ar. �mdad qapısını daim qoy açıq Ki, �irinlik alsın bir çox acılıq. Ömrünü ümidsiz keçirm� bir an, Qurtulu� ver�ndir böyük yaradan. Ümidsiz qa� çatma, aç bir gözünü. Z�f�r güzgüsünd� gör öz üzünü. Bu rum quma�ına b�z�k ç�k�nl�r Bu dastan ba�ına mü�k, �nb�r s�p�r. �sk�nd�r dünyaya olunca açar Qılıncından güzgü oldu a�ikar. B�z�nm�k ist�rk�n dünya g�lini Güzgüy� uzatdı dil�k �lini. Keçmi�d� güzgüd�n yox idi �s�r, Güzgünü yaratdı böyük �sk�nd�r. Ba�lanınca güzgü qayırmaq i�i Qalıba tökdül�r qızıl, gümü�ü. N� �m�l etdil�r verm�di s�m�r, Onda üzl�rini düz görm�dil�r. Sonra �l atdılar h�r cür gövh�r�, H�r biri göst�rdi ba�qa m�nz�r�. El� ki, t�crüb� d�mir� çatdı,

Gövh�r üz�rind� naxı� yaratdı. D�mirçi s�n�tkar r�ssam olaraq Seyq�ll� d�miri el�di parlaq. Düzdüyü gövh�rd� o r�ssam artıq Gördü h�r sur�ti t�bii, açıq. Önc� bir ��kild� onu qurdular,. Olmadı düzgün bir sur�t a�ikar. Güzgü enli olsa enl�nir sur�t, Uzun olsa, sur�t uzanır �lb�t. Dördbucaq göst�rir qarı�ıq x�yal, Müs�dd�s göst�rir bamba�qa bir hal. El� ki, d�yirmi düz�ldi, inan, �sla seçilm�di x�yalla insan. Hansı bir t�r�f� çevrils� güzgü Göst�rdi nec� var, eynil�, düzgün. H�nd�si yol il� qara d�mird�n Güzgünü �sk�nd�r parlatdı bird�n. S�n d� bu güzgüy� baxdı�ın zaman �sk�nd�r dövründ�n x�b�r alarsan. Gördüyü seyq�ld�n r�ngini atdı, Qapqara bir d�mir ��f�q yaratdı. �lk d�f� güzgüy� baxdı �sk�nd�r, Bir �z�m�t aldı gövh�rd�n gövh�r. Güzgüd� görünc� qeys�r özünü Güzgünün �adlıqdan öpdü üzünü. G�linl�r bu r�sm� ehtiram üçün Güzgünü öp�rl�r baxark�n h�r gün. DARA ELÇ�S�N�N �SK�ND�R�N YANINA G�LM�S� Dur, saqi, o güzgü camı ver yen�, �limd� tutum bir q�d�h yerin�! Keyxosrov ayinli olum o camdan, Onunla gözümd� parlasın cahan. Ç�kin�k sit�md�n, g�l zülmü ataq, �dl il� mümkündür bundan qurtulmaq. Dünyaya ba�lama könül, ya�ıdır, H�m quldur, h�m qorxunc div yata�ıdır. Dünya damcı vers�, bir q�d�h çalır, Öz köhn� borcunu bir yerd� alır. Ya�ı� damcı-damcı buluddan ya�ar, Böyük çay olunca d�niz� axar. N�yin var ��n-��n ye, sevin bu gün�, Qoyma bir dirh�mi dirh�m üstün�. El� bil bir n�h�ng biz� yan almı�, Yem�dikl�rini �lin� salmı�. Qarun da yı�mı�dı böyük bir s�rv�t, Bax, nec� torpa�a girdi n�hay�t.

Qızıldan bir saray tikdirdi ��ddad, Öl�rk�n almadı q�srind�n murad. Bu ba�da bir a�ac bitm�mi� rah�t Ki, balta d�ym�yib, qalsın s�lam�t. �ahların taxtına b�z�k ver�nl�r Bel� n�ql edir ki, böyük �sk�nd�r Bir gün dinc�lirdi ür�yi çox ��n, Uzaqdı dünyanın h�v�sl�rind�n. Saf, duru ��rabla �ahlıq camını Doldurur, bo�aldır, alır kamını. Hikm�t sahibl�ri g�lmi� yanına, A�ıl da, t�dbir d� köm�kdi ona. Yüz n��m� ba�ladı çox s�dalı ç�ng, H�r nazik nöqt�d�n söz aldı ah�ng. �ah içdiyi camın h�r damcısından Müh�ndis �kirdi göz�l bir fidan. Parlayan saf ��rab �im��kd�n ni�an. Q�d�h ��k�r saçan, ��rab q�lbaçan. Çal�ıdan, ��rabdan, inc� n��m�d�n Yarım s�rxo� idi iç�n, dinl�y�n. Q�d�hin göz ya�ı, çal�ının s�si Axıdır p�rd�d�n bir qan çe�m�si. O �irin mizrabın h�r yarasından - Quru p�rd�l�rd�n axır selt�k qan. O m�clis c�nn�td�n daha b�z�kli, Mayısdan daha �ux, daha çiç�kli. M�clisin ba�ında böyük �sk�nd�r Göyd� b�dirl�nmi� bir aya b�nz�r. Daradan bir elçi g�ldi bu zaman, Ür�kli, da�qınlı, dilli, q�hr�man. �ahp�r�stl�r kimi göst�rdi hörm�t, , Onu v� Daranı öydü n�hay�t. Adlı q�hr�mana etdi çox s�na, Daranın �mrini yetirdi ona. Önc� öz �ahından salam yetirdi, Köhn�lmi� x�racı dil� g�tirdi: "Neçin �ah �sirg�r gövh�ri, tacı, Çoxdandır verm�yir bizim x�racı? M�nd� bir acizlik görmü�mü? N�d�n Ba�ını qaçırmı� p�rgar x�ttind�n? Köhn� ad�tl�ri atsa boynundan, S�rk��lik ed�rs�, ç�k�c�k ziyan". �sk�nd�r alovlu �im��kt�k çaxdı, Q�lbinin at��i dilini yaxdı. �yildi qa�ının kaman gu��si. Qorxudan elçinin söndü n�f�si. El� ki, e�itdi bu kinli sözü, Dima�ı odlandı, parladı gözü. Acı�ı dilin� edinc� �s�r, Söyl�di qasid� yaramaz sözl�r.

�ahın gözl�rind�n q�z�b ya�ırdı, Qasid� dediyi sözl�r a�ırdı. Dü�ünc�si, a�lı sa�lam olan k�s Lüzumsuz sözl�ri söyl�m�z �b�s. Qızı�anda dili s�br ets� bir az Tutdu�u i�ind�n pe�iman olmaz. Min-min s�rrast söz� tapsa da z�f�r, Susmaq söyl�m�kd�n çox fayda ver�r. N� göz�l söyl�mi� qoca bir �r�n: "Dil �td�n yaranmı�, qılınc d�mird�n". Sözünün mülkün� olmaz hökmüran Dilin� g�l�ni söyl�y�n insan. K�yana m�nsub �n qoca bir n�f�r H�min hadis�ni bel� n��l ed�r: Qiym�tli qılıncdan, gövh�rd�n, tacdan Daranın x�racı getdiyi zaman, D�y�rli gövh�rl�r içind�, h�tta, Varmı� bir t�bii, qızıl yumurta. O inc� naxı�lı �ahan� büsat Ver�rdi gör�n� t�z� bir ni�at. Dilini o qasid edinc� polad, Köhn�lmi� x�racı el�yinc� yad, Ba�ırdı: "Möhk�mdir ba�ımdakı tac, Qızmı� bir aslandan alınmaz x�rac. Ba�qa bir ayin� girmi�dir cahan, Qalmamı� o qızıl yumurta do�an. O köhn� büsatı bu dövran sildi, Keçmi� ayinl�r� q�l�m ç�kildi. H�r zaman c�vahir çıxarmı da�dan? Dünya gah sülh ist�r, gah vuru�, gah qan. Bu q�d�r qürurla ç�km� bo� n�f�s, Qılıncla cavab ver, danı�ma �b�s. Yetm�zmi qılıncım qan dama-dama Taxtını ç�km�mi� m�nim altıma? M�nim d� var ik�n qılıncım, taxtım, Lakin bu dünyanı s�n� buraxdım. O q�d�r s�nd� var c�lal, t�mt�raq, M�n� d� bel� bir gu��ni burax. O yer� yetirm� "gücüm var" dey�, S�ninl� çarpı�ım p�nc�-p�nc�y�. Ataraq hörm�ti, r�smi, h�yanı Kiniml� co�durum q�lbimd� qanı. �ah e�itm�dimi ed�rk�n sava� Qopardım z�ncid�n m�n n� q�d�r ba�? Bir at çapma�ımla getdim m�n hara, Atdım dikba�ları toz-torpaqlara. Bir �ah ki, �ahlara verir taxt v� tac Miskinl�r kimi heç verirmi x�rac? M�nd�n Misri ist�, ist�m� gövh�r, Misir qızılıt�k söz� ver ziv�r.

Bax, s�rv�t, dövl�tim qalxmı� n� yer�, T�l�b et m�nd�n öz rütb�m� gör�. Qaldırma fitn�ni, co�durma kini, G�l, viran el�m� �ran mülkünü! Çatmı�dır �lin� böyük m�ml�k�t, �ükr el�, yetm�zmi bu q�d�r dövl�t? Zamanın meylini g�l dolandırma, Bu fikr� q�l�m ç�k, su bulandırma. �st�m� verilm�z �eyi, padi�ah! R�ftar et, nec� ki, edir iki �ah". Qasid e�idinc� bu s�rt x�b�ri Zehnind�n silindi bütün sözl�ri. D�rgaha üz qoydu d�rdl�, möhn�tl�. At��li �im��kd�n daha sür�tl�. El� ki, açıldı qasidin dili, �kiqat büküldü o s�rvin beli. Bu a�ır cavabı e�itdi Dara, Ba�rını d�ldi �n kinli bir yara. "Kimdir o sikk�siz, c�sar�t etsin, Dara sikk�sil� r�qab�t etsin?" Kinind�n o andı bir neç� dastan, Saraldı e�id�n k�sl�r qorxudan. Z�h�rli gülü�l� dolaraq kin�, Dedi: "Bax bu az�ın ç�rxin i�in�, Bu zülüm deyilmi edir f�l�kl�r? Daraya kükr�yir miskin �sk�nd�r. Qaf da�ı olsa da, gözünü silsin, O kimdir m�niml� çarpı�a bilsin? Bir t�rlan yanında bir çibin n�dir? Co�qun bir d�nizd�n kiçik q�tr�dir." Ba�qa bir qasidi gönd�rdi Dara, Kin il� gözünü dikdi yollara. Qasid� tap�ırdı bir top, bir çövkan, Bir çuval küncüd d� verdi �rm��an. H�diyy� sirrini öyr�tdi ona, Sevindi qurdu�u inc� oyuna. Daranın verdiyi tap�ırıqları Bil�r�k, üz qoydu Yunana sarı. �sk�nd�r q�srin� basınca ayaq At��d� mum kimi �öl� saçaraq, �d�bl� qeys�r� ba� �ydi önc�. P�r�sti� v� ayin ba�a g�linc� Söz düyüml�rini sür�tl� üzdü, Söyl�n�n sözl�rd�n bir inci düzdü: "Canlara hakimdir f�rman ver�nl�r, Buyruq qullarıdır gönd�ril�nl�r. �övk�tli padi�ah vers� h�r �mr, �ta�t eyl�m�k bir v�zif�dir". �sk�nd�r bildi ki, bu üzr ist�y�n A�ır bir f�rmanla g�lmi� yerind�n.

Acıqlı gül�r�k dedi: "�rz qıl!" Qasidin dilind�n açıldı qıfıl. Qasidin Daradan g�tirdiyi mal �sk�nd�r önünd� qoyuldu d�rhal. El� ki, m�tahı ortaya saçdı, Daranın �mrind�n qasid söz açdı. Ba�ladı çövkandan, topdan �vv�lc�: "U�aqsan, s�n� top olsun �yl�nc�, �st�yin m�niml� çarpı�maq olsa, Q�lbin� bo� yer� sıxıntı dolsa, - Küncüdü saraya s�p�r�k durdu, - Qar�ına çıxarram bundan çox ordu". Dünyanı sarsıdan böyük �sk�nd�r Gördü bu fallarda �anlı bir z�f�r. Bir m�s�l ç�kdi ki, qaçdı�ı zaman H�r �eyi qar�ıma ç�k�r bu çövkan. Onunçun gönd�rmi� Dara çövkanı Özüm� ç�kim bu köhn� dünyanı. Yuvarlaq bu topu h�r hey�t�ünas Yerin kür�siyl� eyl�mi� qiyas. ��hriyar onunçun gönd�rmi� bunu, Çövkanla qazanım onun topunu. Daranın fikrini bilinc� salar Kinini küncüdd� etdi a�ikar. Küncüdü da�ıtdı ev�, e�iy�, Qu�ları s�sl�di, d�nl�sin dey�. Darıya dara�dı saray qu�ları, Qalmadı bu yerd� bir d�n� darı. Bu cavabda el� q�ti m�na var, Küncüdün ya�ını sıxıb çıxarar. Küncüdd�n çox olsa Dara qo�unu, M�nim d� qu�larım d�nl�y�r onu. Üz�rlik doldurdu kiçik çuvala, Qasid� verinc� dedi: "Çıx yola. Dara küncüd q�d�r çıxarsa ordu, M�nim d� ordumun q�d�ri, bax, bu!" Qasid �sk�nd�rd�n e�idib bunu, Yükl�di ula�a a�ır yükünü- Daraya Yunandan g�tirdi cavab, Bu a�ır cavaba kim g�tir�r tab? Daranın cavabdan qızardı gözü, Çünki çox güclüydü dü�m�nin sözü. �dav�t ba�ladı hidd�tl�n�r�k, �ranın xalqından ist�di köm�k: Çin, Xor�zm, ��zneyn, Qur mahallarından, Yer d�mir k�sildi heyvan nalından. Bir ordu düz�ltdi Qaf da�ı q�d�r, Hamısı da�, d�mir çeyn�y�n �jd�r. Bu böyük orduya san ver�n zaman, San ver�n qalmı�dı bu i�d� heyran.

Döyü�k�n �rl�r ki, at oynadırdı, T�xmin�n doqquz yüz min� çatırdı. Böyük ��hriyarın böyük ordusu Bir co��un d�nizdi, yoxdu qorxusu. Kin il� Yunana do�ru yol açdı, Keçdiyi yerl�rd� bayqu� ula�dı. Axdı d�niz kimi Erm�nistana, Gül�k d� çatmadı onun tozuna. Ölk�l�r a�ırdı Yunana q�d�r, Qurular titr�di, co�du d�nizl�r. O dikba� atların polad nalından Çöll�rd� otlardan qalmadı ni�an. Gün�� d� dü�s�ydi �ahın ardına Qalardı g�zdiyi yerl�r virana. DARANIN �SK�ND�RL� MÜHAR�B�Y� QO�UN ÇIXARMASI Ver, saqi, ruh ver�n parlaq ��rabdan, Ondan i�ıqlansın q�lbim h�r zaman. M�n onu iç�rs�m ver�r s�ad�t, O m�ni yey�rs� do�ar f�lak�t. Ayıqlıq n� böyük dövl�tmi�, bils�n. �libo� olmamaq dünya n�qdind�n. Dünyada o ��xsin ucalar ba�ı Çox sayıq davranır h�r i�� qar�ı, �üurla ölç�r bu h�yat yolunu, O�rudan qoruyar öz var-yoxunu. Bir �ey ki, i�ini ed�c�k asan Yükünd�n götürüb atma heç zaman. �skiklik vers� d� atma kürkünü, S�ni qar, soyuqdan saxlar qı� günü. G�dikd� bir e���k öldü soyuqdan, Çulsuz çıxmı� idi o t�nb�l heyvan. Keç�n pad�ahları öyr�nmi� bir pir Soru�an kims�y� bel� n�ql edir: Dara ordu ç�kdi Erm�nistana, Sanki bir qiyam�t çökdü h�r yana. �sk�nd�r bu i�d�n tutmadı x�b�r, Qar�ıya çıxarsın qız�ın bir m�h��r. M�zlumlar axaraq g�ldi h�r yandan, Dedil�r: "Co��un sel qoparır tufan". Daranın ordusu ed�rk�n s�f�r Polad geyiml�rd�n qaraldı yerl�r. Bir casus söyl�di: "Dü�m�n s�rxo�dur, Durdu�u yerl�rd� qafil olmu�dur. �sk�nd�r bir basqın ets� q�fl�t�n

Bir anda çıxarar onu mülkünd�n". �sk�nd�r gül�r�k söyl�di cavab: "Gizlind� qalma�ı sevm�z afitab. Yararmı döyü�d� böyük �sk�nd�r Adi quldur kimi qazana z�f�r?" Ba�qa bir casus da bel� d�m vurdu: "Dü�m�nin g�tirir h�dsiz bir ordu. Qo�un i�l�rini mük�mm�l bil�n Ancaq saya bil�r onu t�xmin�n". �n qısa bir cavab verdi �sk�nd�r: "Bir qılınc yüz öküz ba�rını d�l�r. Acıqlı canavar - o kinli heyvan Qorxarmı qoyunun çox olmasından?" Uca ��hriyarın m�tin sözl�ri �nandırdı buna h�r bir �sk�ri. Get-ged� böyüdü bu qız�ın x�b�r, Ölk�y� yaxındır o qorxunc �jd�r. �sk�nd�r bildi ki, o bir buludt�k G�l�c�k, qılıncı saçacaq �im��k. Bütün ölk�l�r� gönd�rdi x�b�r: "Durmadan d�rgaha yı�ılsın �sk�r!" Rumdan, �fr�nc�d�n, Misird�n, Rusdan Bir ordu b�z�di g�lind�n r�qsan. Ordu toplanınca uca �sk�nd�r �mr etdi sayından verilsin x�b�r. Sayçılar m�lumat verdi pad�aha: Altı yüz min �sk�r g�lmi� d�rgaha. H�r yandan yı�ı�ıb g�linc� ordu Çal�ısız, içkisiz bir m�clis qurdu. Aqill�r yı�ılıb uca d�rgaha Verdil�r diqq�tl� qulaq pad�aha. �sk�nd�r söz açdı bütün i�l�rd�n, Daranın açdı�ı o döyü�l�rd�n: "�übh� yox,- dedi,- o, adlı tacidar Biziml� döyü�� vermi�dir q�rar. H�rb üçün, sülh üçün fikriniz n�dir? Dü�m�n çox yaxındır, göst�rin t�dbir. Çıxmasa bu k�skin qılınc qınından. Biz� ki�i dem�z bir n�f�r insan. Tac-taxt alarsam qoca Daradan Zalım adlanaram bununla da m�n. Qıymaram çıxsın öz mülkünd�n Dara, Yamanlıq etm�r�m m�n K�yanlara. Çünki qorxuram bu �m�lim bu gün Dü�m�ni çıxarsın bizl�r� üstün. Bu yolda düzgün bir t�dbir göst�rin, Sonunda i�imiz olmasın ç�tin. Dü�ünüb söyl�yin sa�lam bir fikir, Bu döyü� haqqında fikriniz n�dir? Bilikli, �üurlu, ayıq, hün�rv�r

Ba�çılar diqq�tl� çox dinl�dil�r. Hörm�tl� hamısı dil tökdü ona, Pad�aha etdil�r çox dua, s�na: "U�urlar do�sun bu ya�ıl a�aca, Kökl�ri möhk�mdir, adısa uca. Taxtınla, tacınla dünya qurulsun, Qapında dü�m�nin ba�ı tac olsun. Do�rudur t�mam�n �ah buyuranlar, Bir d� biz onları ed�kmi t�krar? �mrind�n dönm�rik, sözün f�rmandır, Pad�ahın yolunda canlar qurbandır. �ndi ki, sorursan, ey dana, z�ki, Bizim fikrimiz� bel� g�lir ki, Kinli bir ür�y� kin dolan zaman Keçdiyi yollarda göy�r�r tikan. S�n d� kin odunu eyl� �öl�v�r, Kin yaxan bir at�� tikan t�mizl�r. O, qoca söyüddür, s�n g�nc s�nub�r, Söyüdl� s�nub�r olmaz b�rab�r. yenid�n abad et bu köhn� ba�ı. Torpaqdan t�mizl� köhn� ala�ı. Bu t�z� dövl�tin al quma�ından G�lint�k b�z�nsin o köhn� cahan. �übh�siz zalımdır amansız dü�m�n, Xalq boyun qaçırır onun zülmünd�n. El� bir dü�m�nd�n niy� qorxursan, Evinin içi d� özün� dü�man. Zülmün ayinin� bird�n ç�k q�l�m, Xalqının q�lbind�n silinsin �l�m. Dü�m�nd�n m�ml�k�t doymu�dur cana, Atıl üz�rin� m�rdi-m�rdana. �sti t�ndir artıq çör�k ist�r, dur, Atının ba�ına odlu yüy�n vur. Ba� qoyarıq hara s�n ayaq qoysan, Bizd� yox �mrind�n boyun qaçıran, S�nin ist�yini kim poza bil�r? �mrind�n çıxma�a kimd� var hün�r?" Sözl�ri bununla bitirdi: "Ancaq S�n bu qan tökm�y� qoyma ilk ayaq. K�yanın taxtına göst�r s�n hörm�t, Önc� qan tökm�y� g�l etm� cür�t" Hamının fikrini �ah öyr�n�r�k, Bildi s�rk�rd�l�r ed�c�k köm�k. Do�rular sözünü tutaraq getdi, Ordu yetirm�y� o gün �mr etdi. Dövr ed�n günl�rd�n seç�r�k bir gün, U�urlu taleyi olurk�n üstün Mübar�k fal il� andı s�f�ri, Orduya verildi h�r�k�t �mri. K�m�ri belind� kin il� sıxdı,

Parlayan yüy�ni aydan i�ıqdı. Qızmı� aslan kimi etdi tacidar Qılıncı dünyanın f�thin� açar. Ne�t�rli arıydı qayna�an ordu, Arı pöhr�sind�n artıq idi bu. Firidun pad�ahdan yadigar qalan O uca Dir�f�i tanırdı çoxdan. O u�urlu bayraq düz�l�n zaman Nazlardı dostunu bu qoca dövran. Bayra�ı "Dir�f�i-Gav�"d�n yüks�k Ç�kdi mahlıcına göy r�ngli ip�k. Tam �lli ar�ındı uca sütunu. Zin�t öz qoynunda b�sl�mi� onu. �p�yin üstünd� müdhi� �jdaha, Baxanlar qorxudan baxmaz bir daha. Qıvırcıq qara bir qotaz ba�ında, Sanki bir buluddur da�ın qa�ında. Bir qara qartaldı, qanadı nurdan, Görürdü onu h�r uzaqdan baxan. T�rp�ndi �jdaha heyb�t �sk�rl�r, Ba�ında �jdaha peyk�r �sk�nd�r. Dünya bu �uri�d�n d�h��t alaraq, N� üçün? - Bir ovuc torpaqçün ancaq! Hiyl�g�r dünyaya aldanma, burax, Qurdu aslanlıqla olur ba�lamaq, Qapaqlı xonça bil köhn� dünyanı, Gah halva yedirir, gah ciy�r qanı. Yer çuxur, göy is� uca v� parlaq, Biri qan te�tidir, o biri torpaq. H�r te�tin üstünd� yazılmı� çoxdan Siyavu� qanıt�k bir çoxlu dastan. Bir m�hsul ver�r bu dünyanın ba�ı, Al qana batırır bütün torpa�ı. Bu te�t� kims�nin girm�z nal�si, Köm�y� buraxmaz bu yol heç k�si, �ndi ki, f�ryada yeti�m�z bir k�s, Köm�k ist�y�nl�r çıxarmasın s�s. S�sin� p�rd�nl� ç�k m�tin hasar, Sakit bir ya�ayı� eyl� ixtiyar. DARANIN S�RK�RD�L�R� �L� M�SL�H�T� Dur, tövb� yandıran odu al, saqi, Ba�ıma o meyl� at�� sal, saqi! Xo�dur bu m�clisd� parlasın gün��, �am kimi ba�ımda yansın bu at��. Aqill�r kam alır yax�ılıqlardan, Tanrı köm�yin� sı�ınır h�r an.

�dal�t mülkünd�n kim üz çevirs�, Ona aqil dem�z a�ıllı kims�. �nsana bu a�ıl göz�l qon�udur, Heyif ki, pisl�rl� oturur, durur. A�ılsız k�sl�rl� oturub duran A�ıldan, �üurdan dem�sin dastan. Koxanın �lind�n olanlar azad Bu k�ndd� ev tikib düz�ld�r abad. S�n d� bu yükünü boynundan atsan Qorxmazsan h�r alçaq boyun vurandan. Ancaq öz varınla ol co��un ümman, Götür öz faydanı öz varlı�ından. Özün� ölünc� özün ol qonaq, A�ac ol, özünd�n do�ur qol-budaq. Yedi özg� malın barama qurdu, Nazildi barmaqt�k, yediyin qusdu. �n qoca bir möbid r�vay�t edir, A�ıllı k�sl�r� hekay�t edir: Rum �ahı gedirdi böyük �övk�tl�, Qılıncla, qo�unla, varla, dövl�tl�. H�r yer� yayıldı bu qız�ın x�b�r: Rum elind�n g�lir qorxunc bir �jd�r. Daranın m�hvin� hazırlanaraq H�r çe�id silahla qaldırmı� bayraq. Bu x�b�r bayramt�k sardı h�r yanı, Çünki yaxmı� idi Dara dünyanı. Bir sözl�, m�ml�k�t, �hali, ölk� Zalimin �lind�n g�lmi�di t�ng�. Daraya h�r ölk� b�sl�rdi nifr�t, �sk�nd�r� is� m�h�bb�t, hörm�t. Bu i�d�n Daraya verdil�r x�b�r, D�nizd�n dal�at�k keçdi �sk�nd�r. Sınaqlı k�sl�ri ça�ırdı Dara, A�ıllı ba�lardan ist�di çara. N� sayaq giri�sin dü�m�nl� h�rb�, Dü�m�n� n� sayaq çalsın q�l�b�? N� t�dbir göst�rir qoca r�hb�rl�r? Döyü�d� basılsın rumlu �sk�nd�r. Görmü�dür en�rk�n dü�m�n ordunu, Döyü�ün taleyi qorxutdu onu. D�rdin� bir çar� dem�di bir k�s, Kims�d�n çıxmadı bu bar�d� s�s. O m�clis bilirdi: Dara s�rk��dir, Yaxmaqda amansız, qız�ın at��dir. Kims�nin sözünü tutmaz, dinl�m�z, Onunçun durmu�dur dinm�z-söyl�m�z. M�clisd� vardı bir adlı p�hl�van, H�s�bi, n�s�bi, Z�ng�-�aviran, Adı F�rib�rzdi, gövd�si bir da�, Vücudu poladdı, qolu bir çomaq.

M�clis� ça�rılmı� bu igid ki�i Göz�lc� bilirdi bütün keçmi�i. Daranın taxtına etdi çox s�na: "U�urlu m�clisin yar olsun sana, Dünyada h�r zaman anılsın adın, F�l�k dövr etdikc� gülsün muradın. Keçmi�d� e�itdim ulu babamdan, N�sih�t yolunda etmi�di b�yan. Keyxosrov dünyadan ed�rk�n s�f�r Cavahir camından vermi�di x�b�r. Yaxın bir zamanda dövl�tin taxtı Alçalar v� sön�r ulduzu, baxtı, Rum elind�n çıxar müdhi� bir s�rk��, H�r at��g�d�y� vurar bir at��. Bu �ran büsbütün mal olar ona, Qürurla oturar K�yan taxtına. Durmaz bir ölk�d�, cahan f�th ed�r, Bir zaman özü d� m�hv olub ged�r. H�m�n ��xs olmasın rumlu �sk�nd�r? Bu dü�m�n olursa, ondan et h�z�r. Adını buza yaz, bizim torpa�a Qoyma bu dü�m�ni ayaq basma�a. Ondan bu ölk�miz görm�sin ziyan, X�zin� yolunda yoxsul ver�r can. Bir hiyl� qurmalı, ita�t etsin, Yalnız Rum mülkün� q�na�t etsin. Xo� hiyl� acıqdan xo�dur h�r zaman, Su s�pm�k yax�ıdır at�� yaxmaqdan. H�r zaman qolunun gücünü yoxla, T�r�zi gözünü b�rab�r saxla. El� i� görm� ki, do�sun s�n� kin, D�mir� tez t�sir etsin sükahin. Aslanlıq heyb�ti gets� aslandan Ba�ını bir qatır �z�r o zaman. Dünyanı namusla olur saxlamaq, Onunla ucalır dövl�t v� bayraq. Ba� qo�ma onunla, i� keç�r, ged�r, Dara rütb�sil� böyüklük ed�r. Qızıl öz v�zninn vers� arpaya Qızıl qiym�tiyl� çıxar ortaya. Çox zaman yırtıcı qız�ın bir aslan Torpa�a s�rilir inc� tikandan. �qr�bl� ba�lasan dü�m�n kimi kin, Baxma çox ucadan, olma çox �min. Ne�t�rli çibind�n g�l qorun s�n d�, N�mruda �mr etdi: "M�n� ol b�nd�!" O ��xs� ram olmu� dünya �z�ld�n, Döyü�d� m�rdliyi verm�mi� �ld�n. Tox il� ac kabab yes� bir yerd�, Tox adam kababdan dü��c�k d�rd�.

H�tta öz qadının, övladın olsa, Parçalar, ortaqlı paltarın varsa. O�lunun boyuna g�ls� paltarın. M�h�bb�t gözl�m�, ged�c�k varın. Olduqca boy atsa yeni bir fidan, S�rv ondan, �übh�siz, gör�c�k ziyan. Yaramaz böyükl�r sözünd�n qaçmaq, A�ıllı sözl�r� çevirm� yarpaq! Dünyanı t�crüb� etdikc� bir-bir. Söyl�n�n bu sözl�r bil�rs�n n�dir! N�sih�t e�its� çar� arayan D�rdin� bir açar tapar h�r zaman". Daranın a�ıllı pirin sözünd�n Heyr�tli �im��kl�r çaxdı gözünd�n. Ancaq söndürm�di o, qız�ın kini, Çox alçaq göründü sülhün ayini. Qocanın sözünd�n sarsıldı bir an, Torpaqda qıvrıldı sanki bir ilan. Qa�ları çatıldı, heyr�t� g�ldi, Q�lbind� kin co�du, gözü b�r�ldi. Aslan kimi baxdı qocaya birba�, Qorxudan v�znini itir�rdi da�: "Kövr�k bir d�mirçi gördün m�nd� s�n? Ondakı poladı b�y�ndin n�d�n? Qüvv�tli söz açma hey n�dir bu Rum! Odlu da� yolunu ba�lamaz bu mum. �ahinl�r güll�ns�, k�klikl�r co�sa, �ahinl�r �ahini batmazmı yasa? O kimdir h�rb üçün ba�layım k�m�r, Min k�m�rb�st�m var ondan möt�b�r. O miskin qorxa�ın gördüyü hün�r Aslana naz ed�n ceyrana b�nz�r. �ahların tacında qızıl tacam m�n, Nam�rd�m, qorxsam bir rumlu miskind�n! O, qafil yuxudan ayılan zaman �i�� ç�kmi� olar �tini aslan. Yumurta a�ırdır, b�rklik var onda, Ancaq tab g�tirm�z ç�kic altında. Bunu kim bil�rdi, dün�nki u�aq Böyükl� b�d r�ftar ed�n olacaq? Birinci q�d�hd� qanar o d�ni M�nim �övk�timi, h�m öz s�hvini. M�n� ar deyilmi bel� sürünm�k, Miskinl�r yanında aciz görünm�k? Z�h�rl�r için� q�rq olsam, inan, N�h�ng qurba�adan dil�nm�z aman. Harada görünmü� aciz bir yunan Bel� bir g�mini çıxarsın sudan? Gün��in taxtını çevir� bilm�z, C�m�idin yerini o ver� bilm�z.

�ranı yıxma�a ucaltsın bayraq, Keyxosrov taxtını bacarmaz çalmaq. K�yan �övk�tini g�r�kdir bilsin, Q�d�min� gör� ir�lil�sin. N� itdir o qorxaq tülkü, saymadan Qızmı� bir aslana yetirsin ziyan?! Aslan artı�ını tülküdür yey�n, Bulud a�lamasa gül�rmi ç�m�n? �libo� adamlar olarmı maldar? Hansı bir ayaqla qaçar çolaqlar? M�nd�dir, bilirs�n, h�m �övk�t, h�m �an. Kim dey�r aciz�m rumlu u�aqdan? S�rxo� qulamlara döydürr�m onu, Çobanlarım qırar onun qolunu. Bir aslan köp�kd�n qorxarsa, bi��kk, Ona �ıllaq atar qoca bir e���k. Qartal bir çibini sansa �jdaha Qalxmasın dü�düyü yerd�n bir daha. Qoca bir tülküd�n qorxarsa aslan, Beynini oxla, d�l, heç verm� aman! Yaxında gücümü bildirr�m ona, Ataram ba�ını ayaq altına. Kimdir bu bac ver�n rumlu �sk�nd�r, Uca tacidarla olsun b�rab�r? K�yan taxtı olmu� m�n� müy�ss�r, Ba�ımda tacım var, belimd� k�m�r. Heç k�sd� hün�r yox eyl�sin cür �t-, Babamın yurdunu alma�a niyy�t. K�yanın külahı K�yana yarar, Bu x�zin için� sı�armı rumlar? B�hm�n n�slind�n�m, Keyxosrov babam, Nam�rd�m arxasız rumludan qorxsam. Bir babam Ruyint�n �sf�ndiyardır, Bu taxt ondan m�n� bir yadigardır. Dönm�zs� fikrind�n keçmi� yoluna Qaranlıq olar bu i�ıq - gün ona. Girs� d�nizim� g�misi �g�r, Ba�ını aya�ım altında gör�r. Cavabım acıdır, acı d�nizd�n Ataram torpaqdan d�nizl�r� m�n. El� sel axıdım qanlı buluddan, �li d� gün��� çatmasın bir an. Kin, inad ed�n bir k�ndlid�n, ancaq Sülhl� yox, ölüml� xo�dur qurtulmaq! E���y� y�h�r yox, yara�ır palan, Yükünü onunla da�ıyar aslan. M�n ucaltmı�am bu ovun boynunu, Yen� m�n salaram k�m�nd� onu. Ey ba�ı çürümü� qoca p�hl�van, Daraya bel� xor baxı�dan utan.

Olmaz söz atını bel� oynatmaq, Qocaman bir da�ı k�m�ndl� tutmaq. S�hrada çıra�ı yaxmaq n� g�r�k, Sınanmı� f�l�y� �ahlıq öyr�tm�k? Göv��m�, çıxma öz h�ddind�n k�nar, H�r çe�id gövh�rin ba�qa yeri var. H�r k�sin �ynin� uymasa donu, Dem�k, özg�l�rd�n almı�dır onu. Qocalıq yerind�n oynatmı� s�ni, Çürütmü� fikrini, yemi� beynini, Arxana yor�unluq çökmü�dür, ey pir, Niz� yox, s�n� bir �sa g�r�kdir. Qocalanda a�ıl olar p�ri�an, Bütün bilikl�ri çıxar yadından. Qocaya yalnız bu iki �ey yarar: Birisi ibad�t, birisi m�zar. Dünyanı burax bu igid g�ncl�r�. Qocaldın, ortadan ç�kil bir k�r�! Bir z�if-qocadan umulmaz p�nah, N� köm�k ed�c�k qırıq bir silah? Orduya igidlik yara�ır. Qoca Sülh� bir yol arar döyü� qızınca. H�r söz öz-yerind� olur çox göz�l, Çünki nar bar verm�z vaxtından �vv�l. H�r vaxtsız banlayan xoruzun g�r�k Durmadan ba�ını bıçaqla k�sm�k. Dilini ba�la ki, �ld� qalsın ba�, Dil quru olarsa, bo�az olmaz ya�. Qan il� islanmı� dilsiz bir ba�dan, �übh� yox, yax�ıdır ba�sız bir insan. Dilini a�zında saxla daima, Yersiz heç bir zaman n�f�s çıxarma. Dil dimaq evind� otursun g�r�k, B�xtiyar ya�asın, gülsün h�r dil�k. Düzlükd� ad almı� ç�kinin dili, Milind�n bir yana �yilm�z beli. Milind�n azacıq a�a�ı ens�, En�r ba� a�a�ı bir az t�rp�ns�. El� söz vardır ki, yaramaz dem�k, Ba�qa bir dil il� söyl�m�k g�r�k. Onu inc�-inc� söyl�rk�n bir-bir Ondan h�r e�id�n alar bir t�sir. Xüsus�n �ahlara sözü yonaraq, Ölç�r�k dem�li, h�m d� çox yum�aq". Daranın acı�ı edinc� tü�yan, Qoca üzr ist�di, oldu pe�iman. Pad�ahlar i�ind� qayna�ır qorxu, Kims�nin �ahlarla tutmaz dostlu�u. Kini cu�a g�ls�, acıqlansa �ah, R�hm etm�z, o�lu da olsa o h�rgah.

Pad�ahın tin�ti at��dir, ancaq Yan�ına yax�ıdır uzaqdan baxmaq. Pad�aha o zaman öyüd bar ver�r, Yolunu qürurdan, kind�n t�mizl�r. Pad�aha n�sih�t ver�n bir insan, Toxumu �or yerd� s�pmi� o nadan. Daraya d�y�rli n�sih�t ver�n Bildi ki, �ah qızmı� n�sih�tind�n. Sözün� ba�qa bir c�r�yan verdi, Dadlı bir dil il� �ahı dindirdi: "�übh� yox, dünyada bir s�ns�n Dara, Dü�m�nin n�yi var, s�nd�dir dara! �sk�nd�r kimdir ki, atını çapsın, Daranın ba�ından külahı qapsın? S�n� bu külahı tikmi� yaradan, Ulduzdur s�n� bu çıra�ı yaxan. Da�ın qapısına çıxarsa k�s�k Da� il� �zil�r quru torpaqt�k. Atsa qabaq kolu uca qol-qanad, Çinara tay ola bil�rmi, heyhat! Qabaq suyu içib doydu�u zaman K�ndirl� a�a�ı en�r a�acdan. O da bir qabaqdır ba�ı ucalmı�, Boynuna otlardan bir k�ndir salmı�. Otlardan toxunmu� ip d� qırılar, Dolçası qırılıb quyuda qalar. Gün�� m���lind�n i�ıqlansa ba� P�rvan� yerin� can ver�r çıraq. Aciz, topal tülkü döyü� gününd� N� i� gör� bil�r aslan önünd�? Qa�ında düyümü iki yana vur, Kamanın düyümü yanlardan xo�dur. Dünyanı t�dbirl� �lin� g�tir, Bu i�d� t�l�sm�k n�y� g�r�kdir? Bir çıraq salmazsa qız�ın alovlar, N� özü, n� d� ki, p�rvan� yanar. Od t�ndir içind�, x�mirs� g�lmi�, Çör�kd�n a�ıza çox yol deyilmi�. H�r b�ndin açarı s�brdir, inan. S�brli kims�l�r olmaz pe�iman. Ziyandır uduzmaq bel� �ahmatı, Çapdırmaq n� g�r�k "fil" il� "atı". Mizraba barmaqlar h�l� yatmadan. Çox çal�ı qırılmı� a�ır yaradan. S�n �ahsan, s�nd�dir �övk�t, t�mt�raq, Bel� bir hesabı kimd�n aramaq? Daraya hörm�tçin qoca p�hl�van Söyl�di bir neç� d�y�rli dastan. Daranın ür�yi, beyni at��di, Bu dadlı söhb�tl�r gözünd� heçdi.

Acı�ı, at��i sönm�di yen�, Od vurmaq ist�di sözün m��zin�. Dara katibin� �mr etdi bel�: "Mü�k il� ip�yi, durma, al �l�". Katibi sür �tl� q�l�m götürdü, Dara dey�nl�ri yazıb bitirdi. O, ��v� q�l�mi oynatdı ��n-��n, Manini, "�rj�ng"i saldı qiym�td�n. Bir m�ktub yazdı ki, olduqca dilb�r, M�zmunu c�nn�tin ba�çası q�d�r. Sözl�ri polad bir qılıncdan k�skin, Lisanı, üslubu inc� v� m�tin. Katib o qiym�tli m�ktubu yazdı, Dara imza atdı, möhrünü basdı. Daradan �ahlara m�ktub aparan Oldu �sk�nd�rin yanına r�van. M�ktubu verinc�, açdı sür �tl�, Katib� oxutdu ba�qa diqq�tl�. DARANIN �SK�ND�R� M�KTUBU "�nsanı bilikl� daim ucaldan �n adil, �n böyük tanrı adından. El� bir tanrı ki, �l tutar, b�sl�r, T�k ona sı�ınar çar�siz k�sl�r. ��ıqlı ulduzu göyd� parladır, Bu qara torpaqdan insan yaradır. H�r i�d� bilikli, güclü, bacaran, Müst�h�qq olanın keçir suçundan. H�r ruha ondadır h�rar�t, i�ıq, H�r �ql� o verir qüvv�t, yara�ıq. Birin� dövranı tutur el� t�ng, T�kn�d� tapmayır bir parça çör�k. Birin� da� kimi x�zin� ver�r, Ç�kid� da� olmaz ona b�rab�r, N� yoxsul suçundan ç�kmi� bir ziyan, N� hün�r göst�rmi� x�zin� tapan. N� ist�rs� onun �lind�n g�lir, Yaratmaq, öldürm�k onunçun birdir. Hökmünd�n olurmu qurtarmaq yaxa? Bir hakim tapılmaz ona tay çıxa. Olsun haqq salamı el� b�nd�y� Acizlik göst�rir aciz kims�y�. N� fayda nak�s� dem�k af�rin, Sanar af�rini böyük bir nifrin. Dü�m�nin olsa qan iç�n zülmkar, N�zak�t göst�rs�n acizlik sanar. Xo� m�s�l vurmu�dur igid bir kims�:

"�laltı olma bir �laltı ��xs�." S�n, ey xam fikirli, sınaqsız u�aq, Aslanla çarpı�ma, inadı burax, M�niml� döyü�d� zor p�nc�n hanı? Köm�yin, qo�unun, s�rk�rd�n hanı? S�nd� �qr�b, ilan xasiyy�ti var, N�h�ngl� döyü�� yoxsa kim çıxar? �jdaha qılıncım m�hv ed�r s�ni, G�l burax bu ilan t�bi�tini! Üstün� qılıncla kükr�s�m, y�qin, Ya ölüm, ya qaçmaq olar qism�tin. And olsun at���, "Avest"�, "Z�nd"�, And olsun gün���, göy ç�mb�rind�, And olsun y�zdana, uca behi�t�, �hrim�n dü�m�ni olan Z�rdü�t�. Rumdan v� Yunandan qoymaram �s�r, Ba�ına ya�dırram �t��, müxt�s�r. Rumlular s�ras�r geys� d� d�mir, At��g�d�mizd� mum, d�mir birdir, N� çıxar rumludan, rum �sg�rind�n, Atların nalında m�hv olar ölk�n. �g�r Rum üstün� ç�ks�m ordular, Tozundan gün��in gözü kor olar. Ey Rumun a�ası, budur m�sl�h�t: Daraya ed�s�n z�ncit�k xidm�t. Xalvarla çıxarsan geyiml� qalpaq. Bir oxa dayanmaz, inadı burax. Qar�tçi ordumun oxundan m�g�r Yem�din, üstüm� ç�kirs�n l��g�r? Varmıdır Daraya ver�c�k ba�ın? M�niml� keçin, bu fikrind�n da�ın. yayı qır, oxundan çıxar yel�yi, Zirehi qatla, gey z�rif ip�yi. Yoxsa qula�ını buran zaman m�n, Bilirs�n ki, heçs�n, heçd�n d� heçs�n! Qorx ür�k çeyn�y�n oxumdan m�nim! Sevinm� bu dov�an yuxumdan m�nim! H�r yatan dov�ana xor baxma, zinhar! T�rp�ns� yerind�n ox kimi uçar. Bacarram s�ninl� edim xo� r�ftar, H�ddini a�anı döym�m�k olar. Lakin bir m�s�l var: "�ah olsa z�lil, Quyudur m�sk�ni, yer üzü deyil". Vergi ver, kini sil, qoy i�� q�d�m, Köhn� ayinl�r�, g�l, ç�km� q�l�m. H�r il n� g�r�kdir yeni kürk tikm�k, Noxtayla bir yerd� satılır e���k. Köhn� xan�dana r�xn� vurma g�l, Bununla açarsan ba�ına �ng�l! M�cbur etm� m�ni qalxım yerimd�n,

M�n böyük bir fil�m, s�n bir çibins�n! Sevin ki, haq s�n� vermi� dövl�t, var, Aslan p�nc�sind�n alınmaz �ikar! Bir qar�a k�klikt�k s�kdi bir zaman, Öz yeri�i bel� çıxdı yadından. M�clis qur, ulduzlar nur verdi yer�, Firi�t� qapını açmı� göyl�r�. Keyxosrovun tacı s�ad�t arar, Bilmir�m kim kimin ba�ından qapar? Bu köhn� z�man� kim� olar yar? Ulduzlar kim il� olar v�fadar? Bu göy� atdı�ın tozdan, torpaqdan M�n� yox, özün� yeti��r ziyan. Ba� m�n�m, ba�qalar m�n� �l-ayaq, N� g�r�k ba�ını bo� yer� qırmaq? Öz sill�n toxunar öz yana�ına, Baltanı vurarsan öz aya�ına. G�nclik qüruruyla �a�maq �b�sdir, Q�m�nl� boynunu qa�ıma, b�sdir! Qılıncım t�k s�n� açmamı� oyun, Saysız dik ba�lardan qoparmı� boyun. M�niml� munisdir �ahların baxtı, C�m�idin �klili, Kavusun taxtı. B�rkliyi ç�km�kl� d�mir, poladam, Ruyint�ndir m�nim �öhr�tli babam. Ya�ı�dan qorxarmı qocaman qurdlar? Onların ip�k yox, d�ri kürkü var. B�xtiyar kims�nin alınmaz baxtı, Satın almaq olmaz tac il� taxtın. �sf�ndiyar köçmü� dünyadan �g�r. N�s�bin yeti��r B�hm�n� q�d�r. B�hm�n d� �ahlı�ı atdı�ı zaman Dünyaya m�n oldum böyük hökmüran. M�nd�dir B�hm�nin aslan ür�yi, H�m �sf�ndiyarın polad bil�yi. Onlardan yadigar bu gün m�n�m, m�n! Zorda �sf�ndiyar, ür�kd� B�hm�n! K�yan n�slind�n�m, m�n yenilm�r�m. Ba�qalar �laltı, t�k �sil m�n�m! Böyük s�hv etmis�n m�ni ölç�rk�n, B�hm�n qüvv�tiyl� ölçm�mi�s�n s�n. Babamın mülkünün sahibiy�m m�n, G�l öz sahibin� üsyan etm� s�n. Tutdu�un i�l�rd�n tez ol pe�iman, Dü�ün ki, bir fayda verm�z sonradan! Çox igid olsan da, qızı�ma ancaq. Aslanın izin�, g�l basma ayaq! G�l etm� qabalıt, h�lim ol, yum�al! Oynatma yerimd�n, öz yerind� qal! Yurdunu talaram, kini t�rp�ts�n,

Ölk�l�r ver�r�m bir rica ets�n. Da� kimi a�ıram, m�tan�tliy�m, Hökmümd� amansız, h�m d� q�tiy�m. S�n m�ni-t�rp�tm�, t�rp�n�r dünya, Bir k�r� demi��m, dedim bir daha!" Dara m�ktubunu �aha oxuyan K�skin sözl�rini edinc� b�yan, �sk�nd�r �mr etdi: "Oynasın �lin! Ona bir cavab yaz bundan da k�skin." Katibi q�l�ml� göst�rdi hün�r, M�ktubu b�z�di h�r çe�id gövh�r. Yazdı bu m�ktubu el� s�n�tl�, F�l�kl�r �lini öpdü hörm�tl�. D�y�rli m�ktubun ba�ı qapandı, Nam�ni alaraq qasid yollandı. Daranın katibi m�ktubu açdı, H�r r�ngin nükt�d�n yüz gövh�r saçdı. Oxuyub gördü ki, gövh�rdir h�r söz, Düzdüyü dürl�rd�n ayrılmayır göz. DARANIN M�KTUBUNA �SK�ND�R�N CAVABI "Anaram tanrını, haq qüdr�tini, Torpaqdan yaradır h�r göy�rtini, Bu uca göyl�r� ülviyy�t saçan, A�ıllı kims�nin gözünü açan, Dünyanı yaradan h�r �eyd�n q�ni, Kims�siz kims�nin köm�k ed�ni, Dünyaya insanla verdi yara�ıq, Göyl�ri yerl�r� ba�ladı artıq. Suyun qılıncına yer oldu qılaf, Gün�� çe�m�sit�k parlatdı ��ffaf. B�nd�likd�n uzaq o p�rv�rdigar, Onda n� pozulmaq, n� qocalmaq var. Ona �ahiddir h�r göz� görün�n, Varlıqlar hiss�dir onun mülkünd�n. H�r varlıq isbata möhk�m bir d�lil, Dünyada bir �ey� o möhtac deyil. Bir �eyi yaratmaq ist�rs�n, �lb�t, S�n� d�, m�n� d� g�r�kdir al�t. O h�r �ey yaradır, lakin al�tsiz, �draka bu a�lın gücü yox h�rgiz. H�r a�ıl tanrıdan öyr�nir bilik, Ür�kl�r tilsimdir, ed�r b�nd�lik. Hökmü, hikm�tiyl� doludur cahan, Hökmd� a�kardır, hikm�td� nihan. Bu sad� s�hradan uçu�an ruhlar Ondan g�lmi�, yen� ona qayıdar.

H�r q�lb�, h�r göz� ondandır i�ıq, M�n� d�, s�n� d� o verdi �ahlıq. H�r varlıq, h�r yoxluq onun hökmünd�, O ulu tanrıdır, bir kiçik b�nd�. B�x�i�i bol olan bu p�rv�rdigar �c�bmi m�ni d� ets� tacidar? Söyl�, ey ��hriyar, ey b�xti uca, Anandan çatdınmı bu taxta, taca? S�n� d� �ahlı�ı vermi� yaradan, H�r ver�n �eyl�r� baxma ucadan, Nem�t� xor baxmaq olmaz, tacidar! Xor baxan b�nd�ni sevm�z bir dindar. Dünyada s�rxo� da, hu�yar da olsan, �mrind�n boynunu qaçırma bir an. P�nahım olursa o p�rv�rdigar, �c�bmi m�ni d� ets� tacidar? Böyüklük etm�yi bacarram m�n d�, Qılınc oynadaram aslan önünd�. Qılıncla t�xtü tac ala bil�r�m, Ayı da k�m�nd� sala bil�r�m. C�m�id tarixini oxu bir daha, O ayı gör nec� uddu �jdaha. Haman �jdahaya sonra Firidun �jdaha gücüyl� açdı n� oyun?! And olsun yer-göyü quran tanrıya Ki, ondan bu yer-göy almı�dır maya. Tanrıdan bir kims� tutmasa x�b�r, Dem�k, yox ba�ında �üurdan �s�r. And olsun keçmi�in r�hb�rl�rin�, Bizim dinimizin pey��mb�rin�, And olsun �brahim qoyan sühüf�, O dinçin tanrıya �ükür min d�f�. O �ran xalqına �l taparsam m�n, Sil�r�m Z�rdü�tün dinini yerd�n. N� at�� qoyaram, n� at��g�d�, Odlar da �öl�d�n yanar bu d�rd�. Bu köz�l m�rasim, bu ayin, bu yol Ulu babalardan qalmı�, �min ol! Bu mü�kün qoxusu duyulmamaqçin Onu çör-çöp il� gizl�tm�k neçin? Xurma a�acına k�m�ndi atan, �lb�tt�, yey�c�k xurmanı asan. O külün bostanda ba�ı yüks�lir Ki, göz�l r�ngi var, h�m saçır �tir. Bils� ki, m�rdliyi, qol qüvv�ti var, O zaman ba�ını maral dik tutar. Aslanlar içind� odur �n v�h�i: P�nc�si itidir, k�skindir di�i. Bir maral budu var. iki ac aslan. Kababı kim yey�r? �n güclü olan!

�ki fil xortumu çarpı�ır, dem�k, Bunlardan �n güclü üstün g�l�c�k. M�n meydan �riy�m, s�n d� bir ki�i, Meydanda seçilir h�r m�rdin i�i. Bu yoldan o zaman ç�k�r�m yüy�n, Ya külah qaparam, ya öl�r�m m�n. Sandın s�nd�n ba�qa yoxdur bir n�f�r, Ancaq bir s�ns�nmi� dünyada s�rv�r?! H�r yarpaq altında t�la� ed�n var, H�r m�nzil ba�ına bir yol ged�n var. Bu müdhi� ilanla ��tr�nc oynama. Qar�ı çıx, hiyl�yl� bunca qaynama! Öz mülkümd�m m�n� iqta göst�rm�. Süheyl� baratı Y�m�nd�n verm�! Qoyuna verilm�z d�l�m� suyu, Onda öz qanı var, gör�c�k bunu. Qürurla bu q�d�r olma g�rd�nk��, Torpaqdan yarandın, deyils�n at��. G�l burax bu kini, islaha yana�, Qalaydan pozulur almaz kimi da�. Bir qab ��rabın var, saxla can-ba�la. Sındırarsan onu, çarpı�ma da�la. Unutma, neft il� doludur cahan, Söyüdü qoru bu odlu tufandan. Xo� keçdi, �l� al nu� il� ey�i, X�racla cahanda ��xsin n� i�i! Biri yoxsuldan ba� �sirg�m�mi�, O biri verm�mi� ba�ından yemi�. Get, el� bir ov tap z�ifdir m�nd�n, Ya� çıxmaz s�n� bu aslan böyründ�n. Heç mümkün deyils� meyv�ni d�rm�k, Budaqdan asılmaq n�yin� g�r�k. O zaman arzuna yeti��rs�n s�n, Körpü sala bils�n böyük d�nizd�n. Bir dü�ün, bu q�d�r qürur n� g�r�k! B�sl�yirs�n �b�s ba� tutmaz dil�k. Bax, g�nclik n� yola ç�kdi B�hm�ni, Qorx bu �jdahadan ki, di�l�r s�ni! Yolunu div vurar �sf�ndiyart�k, Rüst�ml� döyü�� çıxasan g�r�k! Divl�rl� oturub dursa Süleyman, Qalmaz barma�ında üzüyü, inan! Çalı� bu dünyada s�hv eyl�m� s�n, Çox bizim kimil�r yanmı� s�hvind�n. Özün� verdiyin hesab düz deyil, Bu yanlı� oyunu uduzdun, ç�kil! N�dir bu xam x�yal, bu xam t�rp�ni�? Simur�u toruna kim sala bilmi�? Z�ncid�n deyils�n daha adamcıl. B�rb�rd�n igidmi çıxdın s�n, ayıl!

Kin il� döyü�� ba�layınca m�n N� q�d�r qan tökdüm z�nci, b�rb�rd�n. Qayıt bu kinind�n artıq, yeti��r. �nsanı incitm�z azad ki�il�r. Önc� s�n ba�ladın kin m�n� qar�ı, �lk s�nd�n göründü ilanın ba�ı. Ordunu sazladın qan içsin dey�. Üstüm� g�lirs�n basqın etm�y�. Ölk�m� salırsan min fitn�, min kin, Atamın mülkünü almaqdır fikrin. M�n� d� g�r�kdir yı�araq �sk�r Belim� ba�layım h�rb üçün k�m�r, Ordumla bu d�rin d�nizd�n a�maq, Qılıncımla bir qan d�nizi açmaq. Sanma m�n s�rxo�am, s�n ayıq, hu�yar, M�nim d� ba�ımda a�lım, hu�um var. Taleyin gününü edibs� parlaq. M�n d� xo�b�xtlikd�n deyil�m uzaq. S�n� i� vermi�s� köhn� ruzigar, O i�d� m�nim d� m�har�tim var. S�n� tacın yardır, m�n� qılınc yar, S�nd� tac vardırsa, m�nd� qılınc var! Güv�nm� taxtına s�n, ey tacidar! H�r taxtın önünd� bir d� tabut var. Güv�nm� ki, da�lar ç�kmi� da� hasar, El� z�nn etm� ki, qırılmaz da�lar. Döyü� zamanında i�l�rk�n �ll�r Da�lardan toz qopar, titr�r t�m�ll�r. Bu dünya mülkünün g�linc� sonu Asanca m�nims�r axtaran onu. Çıxark�n bir s�nlik, m�nlik ortaya. Ah, nec� doymasın cana bu dünya?! Bilir�m, bax, budur fikrinin canı: Tutmaz bir t�r�zi iki batmanı. M�ni öz da�ınla g�l ç�km� daha, B�hm�ni bununçun vurdu �jdaha. Cavabda da�, d�niz atsan ortaya, Da� kimi da�ımı ataram suya. M�n d� zirehpu�am, qılınc oynatsan, Sülh� d� razıyam, sülh� �l atsan. Gövh�rd�n, qılıncdan, n�yin var, çıxar, M�nim d� bunlarda m�har�tim var." El� ki, m�ktubu Dara dinl�di, Dima�ı alı�dı, kinl� inl�di. Durmadan topladı q�d�rsiz �sk�r, Daradan qalmadı geri �sk�nd�r. Ortaya çıxardı güclü bir ordu, Silahdan onlara yara�ıq vurdu. Dara anladı ki, qızmı� �jdaha Aslanın izini buraxmaz daha.

El� bir �övk�tl� qalxdı yerind�n, Da�lar da sarsıldı öz t�m�lind�n. N�hay�t, g�ldil�r qar�ı-qar�ıya, Kinin qapısını açmı�dı dünya. C�zir� ki, Musil adlı ölk�dir, S�falı bir yerdir, xo� dü��rg�dir, - Bu yerd� toqqu�du iki tacidar, D�h��td�n, v�h��td�n titr�di da�lar. Çarpı�an �ahlardan �s�r axtarsan, �ndi d� o yerd� sümük taparsan. DARANIN �SK�ND�RL� MÜHAR�B�S� Ey saqi, ��rabın a�zını dur aç, Vaxtı bo� keçirm�, q�d�h� mey saç! Xüsusi mey il� x�rab et bir an, Qurtarım canımı bu x�rabatdan. Bu mavi göyl�r ki, daim seyr ed�r. Bu gün��, bu ay ki, dola�ıb ged�r. Bunları sanma bir oyun-oyuncaq, S�rs�ri deyildir bu geni� afaq. P�rd�d� h�r telin v�zif�si var. Biz� bu hikm�tl�r deyil a�ikar. Kim bilir ki, sabah n�l�r olacaq? Kim sönüb ged�c�k, kim sa� qalacaq? Kimin paltarını atarlar çöl�, Kim qoyar ba�ına tac gül�-gül�. Yax�ıdan, yamandan x�b�r ver�nl�r Pak, t�miz �ahlardan bel� n�ql ed�r: Çin �ahı s�h�r� n�f�s ver�rk�n Ulduzu gün��� d�yi�di �d�n. Toqqu�ma yerin� yeti�di ordu, Qaf kimi düz iki p�rgarda durdu. Yollara töküldü d�mird�n tikan, �eypurlar co�duqca qopdu h�y�can. Üz-üz� g�lirdi h�r iki ordu, N� ür�kd� dinclik, n� gözd� uy�u. H�r iki t�r�fd� ordu qayna�ır, Qayna�ma aya�a, �l� dola�ır. Üz-üz� durdular döyü� yerind�, Döyü�� c�sar�t yox heç birind�. Hamı dü�ünürdü b�lk� sülh olsun, Qılınclar qınında sakit otursun. G�nclikd�n, qürurdan h�r iki s�rk�� Birisi su idi, birisi at��. N�hay�t, ��fq�td�n kin etdi zühur, Yandı h�r ür�kd� kinli bir qürur.

El� ki, qaynadı kinli bir hidd�t, Ür�kd�n büsbütün silindi ��fq�t, Davullar gurlark�n d�h��t ver�r�k, T�blin doda�ından öpürdü f�l�k. S�rxo� fill�r il� qızı�dı meydan. Güzgü sınıb dü�dü filin alnından. �eypurlar qoparır aslan n�r�si, Dima�ı doyurur nayın n�f�si. Türk payı qopardı el� bir �iv�n �gidl�r co�araq qopdu yerind�n. Zincl�rin s�dası el� müdhi�di, B�z�kli günb�di d�lib keçmi�di. Meydanı bürüdü qanlı vurhavur, Döyü�d�n igidl�r getdikc� co�ur. Sanki bir m�h��rdir, yer, göy da�ılır, �srafil �idd�tl� surunu çalır. Göyl�rin yolunu tutdu toz. torpaq, Sa�lı�ın yüy�ni �ll�rd�n uzaq. O q�d�r toz qonmu� t�rk�, y�H�r�, Yer göy� dönmü�dü, göy is� yer�. Ciy�ri yandırır at��li s�da, Bo�ulur k�m�ndin halqaları da. N�f�sl�r göyd� bir buluddur guya, Qılınc �öl�sind�n yanırdı dünya. Qılınc oynadırdı torpaqla, qanla, Havanın dima�ı dolurdu canla. �ran tacidarı s�h�rd�n durdu, Sazladı olduqca mük�mm�l ordu. Önc� sa� qanada b�z�kl�r saçdı, �jdaha qılınclar a�zını açdı. Sonra da sol qolu nizama saldı, C�bh�y� poladdan bir da� ucaldı. Bir m�rk�z dik�ltdi cinahın gözü, Qapandı gün��in v� ayın üzü. Bu m�rk�z poladdan tökülmü� bir da�, Sı�ınan k�sl�r� d�mir bir sı�naq. O yanda Rum �ahı qurdu ordunu, Sanki bal arısı �an etdi mumu. Silah ist�y�n� payladı silah, Köm�k ist�y�n� payladı p�nah. Sa�-solu b�z�di qılınc v� qalxan. Nec� ki, canlanır ç�m�n buluddan. Da�t�k möhk�ml�tdi önü, arxanı, Göyd� s�yyar�t�k qurdu meydanı. El� ki, h�r t�r�f sazladı ordu, �gidl�r döyü�� çox hazır durdu. Qılınclar boyunla oynark�n artıq, Dünyanın gözünd�n ç�kildi i�ıq. Çuxurlar qan il� dolub da�araq. Qırmızı kükürdt�k qızardı torpa�.

�yri qılıncların �jdahasından �jdaha yuvası olmu�du meydan. Oxların n�h�ngi yay pusqusundan Bir yerd� durmayır, �ı�ıyır h�r an. Qıvrım k�m�nd olmu� bir ilan yen�, A�zını açmı�dır tutsun x�zin�. Co�duqca fill�rin s�rxo� n�r�si, Tıxandı �rl�rin k�skin n�f�si. Qılınclar o q�d�r boyun üzdül�r, Qalmadı boynunu dik tutan bir �r. Ata öz o�luna b�sl�r �dav�t, O�ul da ataya etm�z m�h�bb�t. Az qaldı bayra�ı q�rq eyl�sin qan, Nicat çadırını yı�dı dünyadan. Yaylarda o q�d�r dartıldı oxlar, Yay ç�k�n �ll�rd� k�sildi qabar. Döyü�d�n o q�d�r qızı�dı meydan, Qı�ılcım sıçradı at nallarından. Ordu m�rk�zind� Daranın q�lbi Darıldı bir aslan ür�yi kimi. Kükr�yir, da�ıdır sa� v� solunu, H�r yana i�l�dir B�hm�n qolunu. Sarsılmaz qolunu atsa h�r yana, Dü�ür dü�m�n ba�ı ayaq altına. H�r cana çatırsa verm�yir aman, H�r ba�a vurursa qoparır haman. Rumların q�d�rsiz töküldü qanı, Torpa�a s�rildi min p�hl�vanı. Bu yanda qılıncla igid �sk�nd�r Qaldırdı dünyada qanlı bir m�h��r. �ki �l qan tök�r, çalı�ır, durmaz, H�r �ld� bir qılınc - k�s�rli almaz. �ki �l qılıncı el� �ridir Dü�m�n öz canına hayıf dem�yir. Bir qılınc vurunca h�r fil ba�ına, Salardı ba�ını ayaq altına. Kinini d�niz� töks�ydi, ��ksiz, H�r yana at��l�r saçardı d�niz. A�zından sanki bir aslan od saçır, Aslan qar�ısından madyanlar qaçır. Daraya dedil�r: "Bu qızmı� aslan Çox adlı igidi saldı atından. Pad�ahın q�lbin� kin dolsun g�r�k, Bel� filgövd�d�n qurtulsun g�r�k. Orduya �mr ver, dolaraq kin� H�r yandan yürü�l� axsın üstün�". Bu fikri Dara da gördü m�sl�h�t, Ordular d�nizt�k etsin h�r�k�t, Hamısı sel kimi bir s�mt� axsın, �sk�nd�r üstün� cilov buraxsın.

Daranın �mriyl� ordu yer-yerd�n Qaynayıb ir�li atıldı bird�n. Cilovlar parladı ed�rk�n h�ml�, Qılınca sarıldı iki �liyl�. �sk�nd�r görünc� el� divanı Atdı dü�m�n kimi ��rmi, h�yanı, �mr etdi yerind�n t�rp�nsin d�niz, H�r k�s öz canını tutmasın �ziz. Dü�m�nin yolunu tutsun h�r yandan, Keçirsin qılıncdan, verm�sin aman. Qarınca, çibint�k qaynadı meydan, Girdi bir-birin� h�r iki cahan. O q�d�r ki, qılınc, ox ya�dırdı qol, Qarınca tapmadı keçm�y� bir yol. Gil� arısıt�k ç�kdil�r ne�t�r, Göyl�rd� oxları oxa tikdil�r. �sk�nd�rs� haman qorxulu anda Bir kötükt�k möhk�m durdu meydanda. Bir igid yana�dı o filpeyk�r�, �l atdı �hrim�n kimi x�nc�r�, D�rind�n bir yara açdı p�hl�van, O g�nc s�rv titr�di müdhi� yaradan. Zirehi d�l�r�k kaftandan keçdi, ��� bax, ip�yi polad n� biçdi. Parlayan gün��in qolu dönm�di, O qüvv�t altında bir an inl�di, A�rıdan azacıq dinc�ldi canı, Qılıncla torpa�a s�rdi dü�manı. Dü�m�nin gücünü ölçm�k ist�rk�n Bundan t�kan yedi qorxusuz dü�m�n. Dü�ündü meydandan ç�ksin yüy�ni, Niz�d�n dinc�lsin yor�un b�d�ni. yenid�n b�xt il� olaraq h�md�m, Durdu öz yerind� möhk�md�n möhk�m. Bu falda bir z�f�r, s�ad�t gördü, Qolunda dü�m�nd�n çox qüvv�t gördü. Bütün qüvv�tini alaraq �l� Döyü�� qalxdı öz h�mç�kisil�. H�ml�d�n-h�ml�y� keçirdi ordu, Su deyil, sanki qan içirdi ordu. Döyü�d� sınanmı� iranlı bird�n Rumların yolunu k�sdi h�r yerd�n. Meydanda z�iflik göst�rdi rumlar, Onları edirdi �c�l giriftar. Yenid�n m�rdlikl� namusa doldu, Da� kimi yerind�n t�rp�nm�z oldu. Himm�tl� tutdular �ld� bayra�ı, Q�nim�t almasın amansız ya�ı. Z�nci öz tacına düzünc� gövh�r Çin �ahı taxtından dü�dü d�rb�d�r.

Gec�nin köksünd�n ay do�du parlaq ��f�qli güzgüt�k i�ıq saçaraq. Bir çöld� yı�ıldı h�r iki ordu, H�r iki c�bh�ni dü�m�nlik yordu. Döyü�d�n �l ç�kib döndül�r geri, Yudular yaranı; tozu, qan-t�ri. Hamını almı�dı k�d�r, dü�ünc� N� zühur ed�c�k ��f�q sönünc�? Saf, t�miz porta�al o s�h�r erk�n Bir d�st� gül kimi güldü üfüqd�n Üz-üz� dayandı h�r iki ordu. P�hl�vanlar qalxıb �ikargah qurdu Qılınc, ox, kamanla uzun bir zaman Qol gücü göst�rdi uca asiman. Yorulan ordunun saraldı r�ngi. �l cilov itirdi, ayaq üz�ngi, Daranın iki ba� s�rdarı vardı. Üzd� dost, ür�kd�n çox kin tutardı. Daranın kinind�n yorulmu�dular. Ortada bir ür�k incikliyi var. �ahı öldürm�kçin oldular �lbir, Kin il� oturub tökdül�r t�dbir. B�z�m�k ist�rk�n qanlı bir bazar. Gedib �sk�nd�r� sı�ındı onlar: "Daranın biz� çox etimadı var. T�k biz� inanır qoca tacidar. Zülmünd�n yanaraq etmi�ik t�dbir, Öldürm�k fikrind� olmu�uq �lbir. Biz sabah bir h�ml� ed�rik, b�lk� Zülmd�n qurtulsun bu m�zlum ölk�. Yerind� möhk�m dur, dayan bu gec�, Dü�m�nin bu s�h�r dön�c�k heç�. Bu s�h�r bayraqla çıxark�n h�rb� Qılıncdan yey�c�k böyrü bir z�rb�. Ancaq s�n do�ru qal bu ��rtimiz�, X�zin� a�zını geni� aç biz�! H�r birimizi s�n varlandırasan, Qullu�umuz üçün qızıl saçasan." Bu iki xain� rumlu hökmüran Söz verdi, onlarla ba�ladı peyman. Lakin inanmadı buna �sk�nd�r: Daranı öldür� bilsin xainl�r. Ancaq dü�m�nind�n qurtulmaq üçün H�r k�s üçün çar� aramaq mümkün. Bu zülmü �dal�t gördü hökmüran, G�ldi xatirin� köhn� bir dastan: "Dov�anını h�r bir yerin, - m�s�l var,- Yen� d� o yerin tazısı tutar." �ahını öldürm�k ist�y�n k�sl�r A�ıllı kims�d�n alınca x�b�r,

�sk�nd�rd�n güclü pul almaq üçün. H�m d� ki, Daradan qurtulmaq üçün, �ahın nem�tini unutdu onlar, Onu öldürm�y� verdil�r q�rar. Gün�� yaqutunu o�ru çalınca Bu dünya dü�mü�dü yaqut dalınca. M�htabı tutaraq dedil�r: "O�ru, Gün��d�n gövh�ri o�urlamı� bu." �ki da� kimi s�f ç�kmi�di ordu, Çarpı�ma h�r iki c�bh�ni yordu. Döndül�r o künü vurunca ba�a, Hazırlıq görüldü g�l�n sava�a. DARANIN S�RK�RD�L�R� T�R�F�ND�N ÖLDÜRÜLM�S� Ey saqi, dur, m�nd�n bu m�nliyi at! G�l, üzüm suyundan cahanı parlat! Bir ��rab ver, m�ni m�nzil� salsın, Çox könül alan var, o, k�d�r alsın. Qalana c�nn�tdir dünyanın halı, T�l�s�n adamın oddadır nalı. Bu b�z�kli ba�da iki qanı var, Yoxdur heç birind� qıfıl, b�nd, açar. Birind�n gir, ba�ı görünc� dola�. O biri qapıdan çıxıb uzaqla�. A�lın var, gül il� olma h�mni�in. Çünki qalma�ından deyils�n �min. Bu anı xo� keçir, h�r �eyd�n vaz keç. G�l�c�k v� keçmi� çünki heçdir, heç. Dünyaya g�lm�dik zövq�, i�r�t�, ��imiz qatlanmaq a�ır z�hm�t�. E���yi toylara kimdir ça�ıran, Ça�rılır su, odun bitdiyi zaman. Bu göz�l dastanı yazan ravil�r Do�rular dilind�n bel� n�ql ed�r: El� ki, gündüzün at��i söndü, F�l�kl�r tüstüd�n dona büründü. Ay do�ub yara�ıq verdi gec�y�, Göz�ldir aydınlıq dü�s� kölg�y�. H�r iki ordunun sabaha q�d�r K��fiyyat qolları ke�ik ç�kdil�r. Onların s�sind�n bir d�yirmant�k Bilm�zdi burclar n�dir dinc�lm�k. "C�bh�d� dinc�lim" dey� yatanlar Fill�r n�r�sind�n diksinib qalxar.

Vücudu z�hm�td�n yorulmu� insan Gözünü açardı yatdı�ı zaman. Yalvarır, yaxarır h�r iki �sg�r: Bitm�sin bu gec�, olmasın s�h�r, Bir q�d�r geciksin, uzansın zaman. B�lk� gec açılsın döyü�� meydan. Unudub kinini iki tacidar B�lk� sübh etm�y� versinl�r q�rar. Al gün�� tacını qoydu�u zaman, El� ki, ayrıldı qaralıq a�dan, �sk�nd�r v� Dara g�ldi meydana. Ür�kl� dü�sünl�r dostluq ardına. ��fq�tl�, hörm�tl� edib barı�ıq, Xeyirli i�� qol qoysunlar artıq. Bu i�d� ist�di t�dbir v� çara, Kims�d�n düz cavab almadı Dara. Sülh üçün bir n�f�r olmadı r�hb�r, Dedil�r: bu i�i qılınc h�ll ed�r. �ranlı rumludan acizdir m�g�r? Onlar bu sava�da qazanmaz z�f�r. S�h�rki döyü�l� qızı�ar meydan, Rumludan salamat qoymarıq bir can". Daranı aldatdı bel� sözl�rl�, Birisi hiyl�yl�, biri hün�rl�. Daranın dü�m�ni iki s�rk�rd� Buna s�y edirdi h�r an, h�r yerd�. �sk�nd�r dü�ündü n� t�dbir qursun Ki, Dara önünd� da� kimi dursun. O iki s�rdarı tutdu n�z�rd�, �z igidliyin� güv�ndi bir d�. Rum �sg�rl�rin� dedi �sk�nd�r: "Bu qatı m�rk�zd� olunca s�h�r �r kimi çalı�maq, çarpı�maq g�r�k, Canı di�� yı�ıb igidlik etm�k. Bu dünya bizimdir çalsaq q�l�b�, Daranın olacaq yey�rs�k z�rb�. Deyirl�r insana gizlidir m�h��r, O m�h��r görün�r biz� bu s�h�r". H�r iki ordu bu dü�ünc�l�rl� Gec�ni keçirdi d�rin k�d�rl�. Dünyaya p�nc�r� açınca ziya Bamba�qa bir oyun ba�ladı dünya. Bir ovuc qı�ılcım oldu bir at��, Bir komac kimiydi parlayan gün��. Da� kimi t�rp�ndi h�r iki ordu, Dünyanın ür�yi titr�yib durdu. Firidun v� B�hm�n n�v�si �jd�r Yuxudan s�h�rl� qalxdı b�rab�r. Ordunu sazladı, düz�ltdi meydan, Parladı ox, kaman, qılınc v� qalxan.

Yüzl�rc� polad da� dik�ltdi onda, X�zin� dayandı onun altında. Sa� qolun i�l�ri bitdikd�n sonra Sol qolu çevirdi polad hasara. Cinahlar kök atdı yer� havadan, Yer kimi çarmıxa ç�kildi meydan. M�rk�zd� durmu�du cahan gün��i, Ba�ının üstünd� K�yan dir�f�i. Dünyanı yandıran qılıncı m�g�r Bu günçün saxlardı böyük �sk�nd�r! Ya�dıran buludt�k meydan dopdolu, Yaydan ox ya�ırdı, qılıncdan dolu. Ordunun qolları göy� dayandı, Atların dırna�ı qana boyandı. �n seçm� igidl�r ordudan bir-bir Sa�-sola keçm�y� alırdı �mr. �mrl� inamsız k�sl�r h�r yerd�n T�rp�nib, sol qolda tutdular m�sk�n. Kimin ki, �mindi s�daq�tind� Saxladı m�rk�zd� - öz xidm�tind�. Onları ordunun q�lbin� aldı, Tökm� bir da� kimi göy� ucaldı. Qopunca n�r�l�r iki ordudan, Qiyam�t qopmu� z�nn etdi asiman. T�bill�r gurlayıb verdi s�s-s�s�, Qanlı �jdahalar ba�ladı r�qs�. K�r�nay s�sind�n tutuldu qulaq, Qorxudan titr�di bütün �l-�yaq. Fil� min�nl�rin ba�ırtısından Nild�ki n�h�ngl�r qopardı f��an. �eypurun s�sind�n qopdu ür�kl�r, Ba�ırlar yarıldı, dü�dü göb�kl�r. �çi bo� t�bill�r co�duqca co�ar. Zülm�tl�r içind�n atılır oxlar, Dü�m�nin köksün� niz�l�r sancar, Zirehd�, geyimd� p�nc�r� açar. O q�d�r yaylım ox ya�dı h�r yandan Bulud ya�murunu atdı ba�ından. �ndi o yaylım ox dü�s� z�min� Bulud qan ya�dırar ya�ı� yerin�, Naylardan qopan o müdhi� gurultu E�id�n kims�y� verirdi qorxu. Qarı�ıq s�sl�rl� hayqırdıqca can Çaxmaq da�ından da çıxarırdı qan. �ki qan d�nizi çalxandı bird�n, At�� dal�aları yüks�ldi yerd�n. Bürüdü h�r yeri tufan at��i, Ucalan toz-torpaq tutdu gün��i. Yayların bir daha qa�ı çatıldı, Oxlar ilan kimi co�ub atıldı.

Civ�t�k parlayan polad qılıncdan Civ�t�k qaçırdı h�r yerd� insan. Gövd�l�r �rid�n polad ox il� Da�ların gövd�si titr�di bel�. Niz�l�r ucundan dövr ed�n f�l�k Seyrind�n qalaraq oldu topalt�k. Toppuzlar o q�d�r çaxmı�dı t�pik Yerin c�md�yind� qalmadı g�mik. O q�d�r sancılmı� bo�azlara ox, Artıq bo�azlarda n�f�s yolu yox. Ox oxun için� girmi� tikant�k, Qalxandan b�z�nib yer gülüstant�k. Qaçanlar üzün� qiyam�t qopmu�, N� yol var qaçma�a, n� d� qurtulu�. Atlılar ataraq sonuncu oxu, Atmı�dır kamanı, oxu, oxlu�u. Bir sallaxxanadır qanlı bucaqlar, C�md�kl� yan-yana ucalmı� da�lar. Yalnız öz canının hayında h�r k�s, Öl�n yolda�ını yada g�tirm�z. Meydanda yox idi mat�m saxlayan, N� bir qara gey�n, n� bir a�layan. H�r sözü ustası göz�l toxuyur: "El il� qara gün bayramdır, toydur*. �c�l p�nc�sind� öls� bir n�f�r Gözünd�n ya� tök�r ona bir ��h�r. Bütün bir ��h�rçin saxlayaraq yas Ondan uzaqlara kims� a�lamaz. �nsan c�md�yil� dolmu�dur sa�-sol, Döyü�çül�r üçün qapanmı�dı yol. O qan D�cl�sini gün�� almı�dı, Suya neyluf�rt�k qayıq salmı�dı. H�min vuru�mada böyük �sk�nd�r Gün�� çe�m�sind� saçmı�dı z�f�r. Daranın qılıncı saldıqca �öl� Qızırdı da�ların ür�yi bel�. El� ki soxuldu ordu orduya M�h��ri gözüyl� gördü bu dünya. Dava meydanına yayıldı �sg�r, Daranın canına var idi x�t�r. Ordular döyü�� girdiyi zaman Olduqca gen�ldi darısqal meydan. Yanında kims� yox, yalnızdı Dara, Onunla etm�yir kims� müdara. �ki s�rxo� s�rdar fil kimi co�du, Filb�d�n Daranın üstün� qo�du, - Böyründ�n bir yara vurdular ona, Lal�zar oldu yer, boyandı qana. Tacidar yıxıldı d�rin yaradan, Sanki bir qiyam�t k�sildi cahan.

Bir a�ac yıxıldı K�yan ba�ından Yaralı b�d�ni qanına q�ltan. D�rd� tab g�tirm�z inc� olanlar, Yel il� çıra�ın n� dostlu�u var? O iki qantök�n, o iki xain Qaçdılar yanına tez �sk�nd�rin. Dedil�r: "At��� yaxdıq dü�manı, Taleyin u�runda töküldü qanı. ��ini bitirdik, vurduq bir yara, Gözünd� cahanı eyl�dik qara. �st�rs�n gözünl� g�l gör bu halı. Qanıyla boyansın atının nalı. Hün�rl� öldürdük sizin dü�m�ni, �ndi s�n yerin� yetir v� d�ni. Biz� v�d etmi�din a�ır x�zin�, Do�ru qal, v�fa et indi �hdin�." �sk�nd�r bildi ki, bu iki s�rdar �ah qanı tökm�y� olmu� h�v�skar. Verdiyi peymana oldu pe�iman H�yadan bir �öl� çıxdı canından. Adamın ya�ıdı öl�n zamanda H�yat ümidind�n iz qalmaz onda. Dedi: "Harda batmı� qana tacidar, K�yan dövl�tini b�z�y�n s�rdar?" H�r iki qantök�n dü��r�k ön�, Yol göst�rdil�r öz az�ın zülmün�. Daranın dü�düyü yer� g�ldil�r, Yanında dostlardan yoxdu bir n�f�r. Vücudu bula�mı� torpa�a, qana, O K�yan külahı dü�mü� bir yana. Olmu� qarıncaya Süleyman �sir, Tikanlı bir arı bir fili yeyir. B�hm�nin qoluna sarılmı� ilan, Dü�mü� �sf�ndiyar tunc çarda�ından. Firidun baharı, C�min ba�çası X�zana u�ramı�, ba�lanmı� yası. Keyqubad n�slinin vücudunu, bax, Gör nec� da�ıdır yel yarpaq-yarpaq. �sk�nd�r t�l�sik endi atından, Daranın önünd� durdu p�ri�an. �mr etdi o xain s�rk�rd�l�ri, Xaric� meyl ed�n iki r�hb�ri Möhk�m saxlasınlar, sonra �sk�nd�r Yerind�n t�rp�ndi üzünd� k�d�r. Sür�tl� yana�dı x�st�y� sarı, K�yan geyimind�n açdı ba�ları. Ba�ını �ahan� dizin� qoydu, Gec�ni i�ıqlı gündüz� qoydu. Yuxudan gözünü açdı�ı zaman Dedi: "Qalx bu qara qanlı torpaqdan!

Burax ki, solmada qurtulu� ba�ım. Qaralmaq üzr�dir i�ıq - çıra�ım, Böyrümü, bax, nec� yırtmı� bu dövran! Ba�rımın altında böyrümdür pünhan. P�hl�van, ey ba�ım üstün� g�l�n! Qoru öz böyrünü m�nim böyrümd�n. Bu böyrüm buludt�k söküls� bel�, Qılıncın acısı getm�mi� h�l�. Pad�ahlar ba�ını burax, qaldırma, Bu dövran qırmı�dır m�ni, s�n qırma! O hansı �ldir ki, uzanır m�n�, K�yanın tacıyla oynayır yen�. �l saxla, qar�ında Daradır duran, Gün��d�n aydındır bu, deyil pünhan. Gün��im saralıb dü�ünc� d�rd�, Üzüm� ç�k�rs�n laciv�rd p�rd�, S�rvi ba�a�a�ı görm� ��rm�nd�, El� bir padi�ah, bel� bir b�nd�! X�st�y�m, z�hm�td�n qıl m�ni azad, Haqqın r�hm�tiyl� m�ni eyl� yad. Dünyanın taxtında m�n�m tacidar, Yerimd�n t�rp�ts�n m�ni, yer sarsar. Dadlı bir yuxum var. toxunma. burax, Odumu göy alsın, suyumu torpaq! Taxtından çevirm� yatan bir ba�ı, �nl�tm�, bu dünya tök�r göz ya�ı! �c�lim yeti�m�k üzr�dir, dayan! M�ni öz halıma burax bir zaman! Fikrin tac çalmaqsa m�nim ba�ımdan, Azacıq aman ver, qoy çıxsın bu can! Bu dünya mülkünd�n açınca k�m�r Ba�ım da, tacım da gets�, yox z�r�r". �sk�nd�r a�ladı: "Aman, tacidar, Nök�rin �sk�nd�r m�n�m. ��hriyar! �st�m�zdim görüm torpaqda s�ni, Öz qanına q�ltan olan b�d�ni. N� etm�k, bir i�dir olmu� dünyada T��ssüf ver�rmi bu i�d� fayda? Ba�ını yenid�n qaldırsan �g�r, Kiçiklik ed�rdi s�n� �sk�nd�r. Heyhat, m�n qocaman d�nizl�r a�dım, Köksüm� q�d�r al qana bula�dım. T��ssüf, azmadım bu yollarda m�n, Atımın dırna�ı qopmadı n�d�n? Bu a�ır günl�ri görm�y�ydim m�n, Ah, e�itm�y�ydim Dara inl�rk�n. And olsun h�r q�lbi bil�n s�rrafa. Daraya ür�kd�n ist�r�m ��fa. Bir �ü�� da� il� qırılsa naçar, Çar� qapısına tapılmaz açar.

�fsus, �sf�ndiyar n�slind�n sansız Mülkün yadigarı s�n idin yalnız. N� olur, m�n� d� ölüm qo�aydı, �sk�nd�r v� Dara qucaqla�aydı. N� etm�k, ist�kl� g�lm�yir �c�l, M�zara girilm�z ölümd�n �vv�l. Pad�ahın bir tükü gözümd�, inan, Daha qiym�tlidir yüzl�rc� tacdan. Bu d�rin yaraya bils�ydim çara, Ed�rdim, sa�alsın dey� bu yara. N�y� lazım bu taxt, bu tac, bu �öhr�t, Darasız qaldı bu möht���m dövl�t. M�n bu taxta, taca a�layaram qan, Ayırmı� Daranı t�xtü tacından. Yox olsun dünyadan el� gülüstan, Ba�banı x�st�dir. acı tikandan. Daranı öldür�n dünyaya nifr�t, Gündüzk�n öldürür, verm�yir fürs�t. Bir çar� etm�y� imkan yox m�nd�, Bu g�nc s�rv� g�r�k a�layam m�n d�. Anlat ki, ist�yin, t�dbirin n�dir? Qorxunuz kimd�ndir, ümid kimd�dir? Söyl� ki, h�r sözün m�n� bir f�rman. �ta�t etm�y� ba�laram peyman". Dara hiss edinc� bu dost n�f�si, Açdı gözl�rini, �ahan� s�si ��fq�tl� ucaldı: "Ey uca baxtım, T�k s�n� yara�ır bu tacım, taxtım. Sorma bir ölüy� m�n indi n�y�m? X�zan� tutulmu� ölgün çiç�y�m! H�r k�sin ��rb�ti buzla duruldu, M�nim ��rb�tims� yalnız buz oldu. Varlı�ım q�rq olmu� qan d�nizin�, �ç�rim susuzdan alı�ır yen�. Buluddan �ı�ıyan bir �im��y�m m�n, Doda�ım qurudur, sudadır b�d�n. Bu kuz� yanından sınıqsa bir az, Mumla, yapı�qanla sa�altmaq olmaz. Bu dünya eyl�yir qar�t h�r yeri, Birisi g�tirir, alır o biri. N� bu gün ya�ayan bu gün �mindir N� köçüb qurtulan, heyhat, ç�tindir! Gör m�nim günümü, haqqa do�ru qal, Qorx bel� bir günd�n, m�nd�n ibr�t al! Sözl�rimi anıb dinl�s�n m�ni, M�nim kimi etm�z bu f�l�k s�ni. B�hm�nd�n m�n igid deyil�m daha, Bir aman verm�di ona �jdaha. Ya da igid�mmi �sf�ndiyardan? Dünya z�rb�sind�n qurtarmadı can.

N�slim� �z�ld�n ölümdür qism�t. Öldür�n bu �mr� verir ��had�t. Olsun yeni taxtın qoy s�ninçin xo�, M�nims� balıncım qalacaqdır bo�. M�nimçin a�lamaq lazım g�lirk�n Sorursan q�lbimin ist�yini s�n. Könlümd� sevimli üç ist�yim var: Üçü d� �ahan� b�xtin� yarar: Birinci - günahsız ölüm� gör� R�ftar etm�lis�n �dal�t üzr�. �kinci - s�n K�yan taxtını alsan Ona heç bir zaman yetirm� ziyan. Bu kinin toxmunu �randa �km�, K�yanın n�slin� xatim� ç�km�! Üçüncü - toxunma h�r�mxan�m�, Saxla hörm�tini, t�hqir eyl�m�! Röv��n�k qızımdır, olduqca göyç�k, �limd� b�sl�nmi� bu göz�l m�l�k. Öz süfr� yolda�ın etm�kl� ucalt, Süfr�y� incil�r verir ��n h�yat, Könlünü çevirm� Röv��n�yimd�n, T�bii, i�ıqla gün�� olur ��n". �sk�nd�r söz verdi, Dara qa� çatdı, Söz ver�n qalxark�n söyl�y�n yatdı. Gec�nin gözün� qaranlıq axdı, Ba�dadı Kaxsız v� K�rxsiz buraxdı. K�yanın a�acı dü�dü meyv�d�n, Oldu �sf�ndiyar zirehi k�f�n. Dünyadan al gün�� qanad ç�kinc� Yaqut içdi, ��v� daldı sevinc�. Böyük Dara üçün böyük �sk�nd�r A�ladı ax�amdan sabaha q�d�r. Özün� a�lardı görürk�n onu, Bilirdi bel� bir ölümdür sonu. �bl�q atlı s�h�r g�lib üfüqd�n Axuru ç�m�nd� yerl��dirirk�n �sk�nd�r �mr etdi: Daranı artıq, Daxmaya qoymaqçın olsun hazırlıq! Günb�di da� qala, taxtı qızıldan Qayrıldı ona bir mü�yy�n m�kan. Türb�si bitinc� bitdi h�r z�hm�t, Dara z�hm�tind�n oldular rah�t. B�d�n q�f�sind� n� q�d�r can var, El� bir igid� hörm�t var, �an var, B�d�nd�n çıxınca d�y�rli cövh�r, Ona öz qadını arxa çevir�r. Qorxunc bir kül�kd�n sön�rs� çıraq, N� f�rqi, kö�k olsun yeri, ya torpaq. Göyd� ol, yerd� ol, f�rqi yox bunun, Torpaqsan, yen� d� torpaqdır sonun.

�or sudan torpa�a dü��rs� balıq, Ölünc� qarınca yemidir artıq. Dünya keçidinin qaydası budur, G�ldins� dayanma, köçm�k do�rudur. Birini ucaldar, atar ortaya, Birin� "m�clisd�n qalx" dey�r dünya. Göy günb�z altında g�l qurma büsat, K�hr�ba q�l�d� yaramaz ni�at! Üzünü k�hr�ba kimi saraldar, �lb�s�n laciv�rd bir r�ng� çalar. Aslanlar ��hrin� dü��n bir ceyran Qorxunc bir ölümü gözl�r h�r zaman. Köçm�y� qu� kimi qanad aç göy�, ��rabla m�st olma "��n yerdir" dey�. �ldırımt�k �ı�ı, bu dünyanı yax, Ancaq bu dünyada durma, ol uzaq! P�rvan�, s�m�nd�r "od" dey� ged�r, Birisi yor�alar, biri im�kl�r. Arpanın yerin� çöp yedi e���k, Öldü sahibi d� e���k öl�nt�k. Bir dövl�t �ahıdır, ya �ah dövl�ti, Bir z�hm�t yoludur v� yol z�hm�ti. Kim bilir bu köhn�, bu qoca dünya N�l�r gizl�tmi�dir ma�arasında. Köhn� bir çuvaldır bu qat-qat torpaq, X�zin� sevm�yir s�s-küy qoparmaq. H�r yeni kis�d� qızıl s�s ver�r, Yeni küp dolduqca xo� n�f�s ver�r. Kim bilir bu divl�r yurduna dövran N� tarix yazmı�dır yax�ı, yamandan? N� aqil k�sl�rl� oynamı� oyun? N� dikba� k�sl�rd�n qoparmı� boyun? Bu f�l�k s�ninl� deyildir canbir, Tikdiyi libaslar iki r�nglidir. Gah s�ni firi�t� kimi yüks�ldir, Gah ba�lar qolunu divl�rl� �lbir. S�ni bir çör�kl� anmaz gec�l�r, Bir qo�al ba�ı�lar göy� h�r s�h�r. Bu yeddi d�yirman ba�ında neçin Boynunu bükürs�n bir arpa üçün? Xızrt�k bel� bir ruzini g�l at, Süd, xurma n� g�r�k, var abi-h�yat! Bu v�h�i, yırtıcı, divxisl�t insan S�mimi dost deyil, uzaq ol ondan! H�r maral ovçunun zülmünd�n qaçar, Yırtıcı v�h�idir h�l� insanlar. Çöld� �ux bir ceyran dü�m�yir �l�. �nsandan sı�ınır da�a, köhül�. Aslan ki, ormanda etmi�dir m�sk�n, Qorxaraq gizl�nmi� insan ��rind�n.

�nsanda insanlıq öl�nd�n b�ri �tmi� insanlı�ın parlaq gövh�ri. �nsanlıq n�q�ini oxusan bir-bir, Bil�rs�n bugünkü insanlıq n�dir. B�b�yin qapa�ı neçin qaradır? �nsanlıq ölmü�dür, mat�m saxlayır. Nizami, susma�a ad�t et, ancaq, Deyilm�z sözl�ri danı�ma, burax! S�n d� k�s s�sini, danı�ma daha, Yat, ya da pambıqla qula�ın tıxa! Laciv�rd f�l�kd�n ibr�t al barı. Al il� aldır bu, sarıyla sarı. Yüz r�ng� boyanar gec�l�r baxsan. Bahart�k gündüz� qurar gülüstan. Gün��d�n bir çe�m� do�unca s�h�r, O da bir çe�m�nin r�ngin� gir�r. �SK�ND�R�N �RAN BA�ÇILARI �L� �HD-PEYMAN BA�LAMASI O meyn� qanını, ey saqi, tez dur, Od almı� x�z kimi beynim� doldur! Etsin mey özümü unudan kimi, �ki m��z yaratsın m�n� dan kimi. Ey dövl�t, hardasan, m�ni sevindir, Mehdi qapısında taxtını endir. Mehdi hüzuruna endiyin zaman Bir salam g�tir o, uca d�rgahdan. Bu dövl�t onunçun s�n� vermi� baxt Ki, t�nd�n yara�ıq tapsın tacü taxt. S�ninl� insanın üzü parıldar, Bu dünya tikm�mi� s�n kimi paltar. Tanrının adıyla do�an peyk�rs�n, Gövh�rl�r içind� vahid gövh�rs�n. �lin� cilovu tap�ırmaq olur, Bizd�ndir h�r z�f�r, s�n m�rdan� dur! Göst�r ki, hardadır qapın, bazarın Ki, olum h�r zaman m�n t�l�bkarın. Bilir�m, ey dövl�t, tutmu�am soraq, Qapındır ��hriyar qapısı ancaq. H�r yerd� olsan da ed�r�m xidm�t, H�r zaman b�sl�r�m s�mimi hörm�t. Odur ki, söyl�yir a�ıllı bir �r: - Bu gövh�r satana dövl�tdir gövh�r. Do�rudur, bel� bir gövh�ri �l� Keçirm�k mümkündür yalnız dövl�tl�. �sk�nd�rd� vardı a�ıl v� t�dbir, Dövl�tin gücüyl� oldu cahangir.

Ona olmasaydı r�hb�r dövl�t, baxt, Olmazdı dü�m�n� qalib heç bir vaxt. Dövl�t� p�r�sti� ed�n bir n�f�r Dövl�t p�rgarını bel� n�q� ed�r: Yaranın ulduzu olunca nihan �sk�nd�r� qaldı bütün bu cahan. Daraya mal olan t�z� v� köhn�, Heç saya g�lm�y�n dol�un x�zin�. Taparaq onları ara�dırdılar, D�nizd�n d�niz� qura�dırdılar. O q�d�r tacü taxt v� çadır vardı, Onlara ölçül�r, ç�kil�r dardı. O q�d�r gövh�r var, hesabdar bel� N� barmaqla sayar, n� d� ür�kl�. Tabaqlar, sinil�r, büllurlu, z�rrin, Nalları söküldü yük ç�k�nl�rin. Cins �r�b atları - y�h�ri qızıl, X�ta qulamları - k�m�ri qızıl. Q�d�rsiz �ahan� paltar v� quma�, Minl�rc� lök d�v�, yükl�ri da�-qa�. Paltarın, silahın sayı yox, sayan Hesaba vurma�a tapmadı imkan. Misalı olmayan �ntiq-bahalı �eyl�r var xüsusi x�zin� malı. X�zn�d� n� q�d�r qızıl-gümü� var, �sk�nd�r adına sikk� vurdular. O q�d�r x�zin� keçdi �lin�, Oldu gövh�r kimi yanan x�zin�. Gövh�rl� parladı qara ür�kl�r, ��bçıraq k�lm�si bundanmı� m�g�r?! ��ıqdan x�zin� xo�lanmaz dey�, Zülm�td� gedilir h�r x�zin�y�. Neçin b�s x�zin� tapanın üzü Gün��t�k parlaqdır �adlıqdan gözü? Torpaqsan, g�r�kdir olsun x�zin�n. S�rv�tsiz torpa�ı olarmı sev�n? Ki�iy� s�rv�tdir ver�n yüks�li�, Dünyada onunla do�rulur h�r i�. Qızıl bir meyv�dir, z�f�ran saçar, Z�f�ran kimi d� q�lbini açar. M��ribd� ya�ayan h�r qara z�nci O sarı qızıldan tapmı� sevinci. �sk�nd�r gördü ki, bunca x�zin� Z�hm�tsiz olaraq keçdi �lin�. D�rgaha �n sadiq h�r bir n�f�r�, - Böyüy�, kiçiy�, yoxsul k�sl�r� Var-dövl�t ver�r�k b�xtiyar etdi, . Dünyaya özünü hökmdar etdi. �rana qasidl�r ed�r�k r�van,

Dedi ki, dönm�sin kims� qapımdan. �st�s�n ki, ba�ın qalsın s�lam�t, Qapımda ba� �yib el� ita�t. B�x�i��, ��fq�t� hüdud olmayan Bu yerd� h�r ki�i tapar dövl�t, �an. �ran ba�çıları axdı h�r yerd�n Bu xeyirli i�d�n ür�kl�ri ��n. ��hriyar q�lbind�n tutdular x�b�r, Sözünd� m�tindir böyük �sk�nd�r. Ellikl� yollara çıxdılar daha, Sevincl� axdılar uca d�rgaha. Bu g�li� xo� g�ldi �aha, onlara, Ordunun p�nahı p�hl�vanlara. Peymanlar ba�landı, söz verdi gerç�k: Kims�nin rütb�si �ksilm�y�c�k. X�zin� açıldı xalqın üzün�, Verdi h�r birin� gövh�r, x�zin�. H�r kimin n� q�d�r vardı s�rv�ti, �kiqat çoxaldı varı, dövl�ti. H�r ��xsin i�ini a�ikar etdi, Yatanı oyatdı, b�xtiyar etdi. �ranlı o açıq �li görünc� �ta�t ed�r�k daldı sevinc�. Alnını sürt�r�k torpa�a, yer�, Külahı ucaltdı uca göyl�r�. Dedil�r: "E�q olsun, ��hriyar, s�n�, H�r zaman yar olsun ruzigar s�n�! Haqqındır C�m�idin taxtı, x�racı, Öp�r aya�ını �ahların tacı. Yeni �ahımızsan, getdi o ged�n, �ah n�dir? Bizl�r� Keyxosrov s�ns�n! Kim boyun qaçırar s�nin �mrind�n? Ç�km�nin altıdır bu ba�, bu b�d�n." �ah gördü bir neç� xo� t�dbir daha, �ranlı ita�t el�di �aha. O ulduz �övk�tli b�zm� h�r yerd�n, Yı�ıncaq toplandı yeddi ki�v�rd�n. �mr etdi: qılınc, te�t g�lsin meydana! Qanlılar ç�kilsin taxt aya�ına! Ba�ını dik tutan iki s�rv�ri, Boynuna h�mayil keçir�nl�ri Q�hr il� boyayıb al-�lvan qana, K�ndird�n h�mayil vursun boynuna. Onlara veril�n böyük v� d�l�r, Qızıl, gümü�, inci, cavahir, gövh�r M�clis� töküldü x�zin�sind�n, �ah ba� qaçırmadı öz v�d�sind�n. Sonra da ölüml� eyl�di t�hqir. Tez dara ç�kdirdi boynunda k�ndir. Ordunun içind� carçı ç�kdi car:

"Daranın qatili bunlardır, bunlar! H�r xain i�l�rs� bel� x�yan�t ��inin c�zası budur n�hay�t. A�anı öldür�n b�nd�ni, zinhar, Hansı bir a�ıllı kims� ba�ı�lar?" Bu halı görünc� ��h�rli, ordu �sk�nd�r �dlin� t�hsin oxudu. Adil oldu�unu y�qin etdil�r. �mrin� yer-göyd�n ba�landı k�m�r. Yı�ıldı m�clis� a�ıllı k�sl�r, Ordan uzaq olsun b�d, yaman gözl�r. Üz-üz� s�f ç�kdi h�r iki ordu, Oturan kims�l�r aya�a durdu. Sıx k�m�r ba�lamı� k�m�rb�st�l�r, K�m�rl�r sanki bir halqadan keç�r. Padi�ah yürütdü el� siyas�t, H�r candan qaldı bir qurumu� sur�t. Sanki bir sur�td�n b�z�nmi� divar, Ruh uçmu�, yalnız bir quru c�s�d var. �ranı, Daranı yen�n �sk�nd�r M�clisd� �am kimi oldu cilv�g�r. D�y�rli k�sl�r� h�r gün yana�dı, H�r k�sin a�lınca bir söhb�t açdı. �gid F�rib�rzi tez d�v�t etdi, Çox hörm�t göst�rdi, m�h�bb�t etdi. "Ey qoca p�hl�van, - söyl�di ona, - Ba�ın kölg� salmı� öz aya�ına. Dünyada ill�rc� ömür sürdün s�n, Bix�b�r deyils�n dünya i�ind�n. Gördün ki, zülmdür Dara ayini, M�n kimi suçsuzla ba�lark�n kini. Dünyanın sirrini bilirk�n, neçin Daradan öyüdü s�n �sirg�din? G�nclik h�r ki�ini co�duran zaman Qocanın susması deyilmi nöqsan?" �ahın hidd�tini görüb dinl�y�n Ya�lı bir dil il� söz açdı bird�n. T�zimd�n belini �ydi kamant�k, Saralıb sif�ti lap z�f�rant�k. Sözl� silahlandı, yayı açaraq, Qutudan oxları bir bir saçaraq, Önc� �sk�nd�ri çox öydü bel�: "Qol-boyun olsun �ah öz dil�yil�! Dünyanın s�rv�ri olsun kamikar, Ömründ�n kam alsın uca ��hriyar! G�nc ba�ın sevincl� ucalsın h�r an, Ç�km�nin altında sürünsün dü�man. Bu qoca n�sih�t etdi n� q�d�r, O kinli q�lbin� etm�di �s�r. Ona çox göst�rdi i�ıqlı çıraq,

Bunlar da verm�di bir fayda ancaq. Tacü taxt verdiyi zaman �sk�nd�r T�dbirsiz bir Dara n� ed� bil�r? Bir ba�ı ucaltmaq ist�rs� dövran K�m�nd� dü��c�k boyun ucaldan. Bir qoca e���kd�n yıxıldı hindd�, Öl�nin o�luysa varlandı Çind�. Sel g�lib bir arxı pozarsa �g�r, Su axıb ba�qa bir çaya tökül�r. S�n� x�zin�l�r ver�rk�n dövran �ncim� dü�m�nin yoxsullu�undan. Azad� bir �ahsan, h�l� g�nc ik�n Çal�ını, q�d�hi buraxma �ld�n. �st�y� g�nclikl� mümkündür çatmaq, Qocalıq g�ldimi, axtar bir bucaq. Qocalıq ça�ında ç�rxin inadı C�m�id�, Zöhhaka n�l�r qurmadı? Pad�aha qocalıq g�ldimi, bi��kk, P�r�sti� ed�nl�r üz dönd�r�c�k. �srarı duyandır, seç�r h�r zaman Yax�ını yamandan, dostu dü�mandan. Görünc� insanı tanıyandır bu, H�r k�sin q�lbin� çök�c�k qorxu. Yıxma�a birlikd� ed�rl�r t�dbir, Dey�rl�r m�nf��t ver�n deyildir. Al�t olmaq üçün ist�kl�rin� G�nc bir �ah qoyarlar onun yerin�. Onunçun Keyxosrov, h�m d� Keyqubad �ahlı�ı etm�di qocalıqda yad. �ahlı�ı ba�qa bir �aha t�rk etdi. �lbürzün yolunu tutaraq getdi. Yem�kd�n, içm�kd�n n��� aldılar. Z�h�rli qılıncı salim qaldılar". �ah gördü K�yandan yadigar olan Yax�ını, yamanı seçir h�r zaman. Yax�ını, yamanı seçir, ayıqdır, Döyü�d� sınanmı�, sözü açıqdır. �sk�nd�r bir daha sordu o pird�n: "Dü�m�ni döyü�d� n� �eydir yen�n? N� �eydir ordunu m�tin saxlayan? N� �eydir ordunu qorxuya salan?" Davada sınanmı� qoca namidar Dedi: "O p�hl�van olur b�xtiyar Ki, s�nt�k pad�ahın ordusundadır, S�ninl� özünü bir ordu sanır, Uca f�rmanınla bu z�if torpaq S�ninçin bir möhk�m q�l� quracaq. E�itdim bir keçmi� döyü�çüd�n m�n: Ür�k qüvv�tlidir can qüvv�tind�n. �ahım, ordu ç�km�k c�sar�t ist�r,

Heç aciz qalarmı igid hün�rv�r? Ordunu meydana ç�k�rk�n g�r�k Padi�ah ummasın ondan bir köm�k. M�tan�t s�nindir, köm�k tanrıdan, Bunlardır ordunu m�tin saxlayan. Dü�m�ni yen�rk�n unutma bunu: Ba�lama dü�m�nin qaçmaq yolunu.. Ümidin qırılsa, ür�kd�n çalı�, M�rdin qula�ını buran olmamı�. U�urlu zamanda z�f�r gözl�y�n Dü�m�n qorxusunu silsin könüld�n. Zal o�lu söyl�mi� m�rd F�ram�rz�: - Könlünü qırma, sal �lbürz� l�rz�. B�hm�n� söyl�mi� h�m �sf�ndiyar: - Q�lbini qırmayan bir ordu qırar. Çünki öz q�lbini qırmı�dı Dara. Qanını qorxaqlıq tökdü da�lara. Qorxulu ür�kl� meydana girdi, Lakin qorxusunu o gizl�dirdi. Q�lbin� bir i�ıq salmadı dövl�t, Oldu bu döyü�d� torpa�a qism�t." �sk�nd�r yenid�n soru�du ondan: "Ey ill�r ya�amı� qoca p�hl�van, E�itdim, Zal o�lu atın belind� T�k h�ml� ed�rmi� dava çölünd�. Özünü orduya vurdu�u zaman Qaçardı ordular qar�ı durmadan. S�b�b n�, k�skin bir qılıncdan bel� Qorxaraq bir ordu da�ılır çöl�?" Göz�lc� bir cavab verdi p�hl�van: "Söyl�rk�n dilimiz dön�r çox zaman, Do�rudur, Rüst�min qurdu�u t�dbir �n igid �rl�ri d�nl�rdi bir-bir, Ba�çılar dü�ünc� qara torpa�a Ordu da qorxaraq ba�lar qaçma�a. Kim ki t�kba�ına bir ordu yen�r. Bel� bir t�dbirl� qazanar z�f�r. Do�rusu inanmaz buna bir insan, Böyük ordu qaçsın t�k bir atlıdan." �sk�nd�r yen� d� soru�du ondan: "Bu sirri aç m�n�, qoca p�hl�van, Neçin F�ram�rzi öldürdü B�hm�n? Qanına boyadı o m�rdi n�d�n? Etm�sin dey� bu oca�a z�r�r, N�sih�t verm�di neçin möbidl�r?" Bel� cavab verdi sınaqlı ki�i: "B�hm�n �jdahat�k gördü bu i�i. Azdırdı yolundan f�l�k B�hm�ni, �jdahanın a�zı oldu v�t�ni.

A�aca baltanı vurdu p�hl�van. Ayrıldı tacından, qızıl taxtından. Aya�ı batmı�dı bu q�d�r qana. S�ad�t gülm�zdi bel� insana". Nec� ki, kül�kd�n bir yarpaq titr�r, Bu sözd�n titr�di, �sdi �sk�nd�r. "Bu körpü asanca keçilm�z" dedi. Daranın qanından d�h��t� g�ldi. Gövh�r x�zn�sind�n qoca p�hl�van �st�di b�ndl�ri açsın durmadan. Anlatsın dünyanın bu gedi�ind�n. Cahangir� layiq h�r bir i�ind�n. Pad�ahı bir q�d�r öydükd�n sonra, P�hl�van �rz etdi o tacidara: "Bu dünyanın mülkü b�nz�r bir ba�a, �lini b�rk vurma kövr�k buda�a. Bu t�z� tarixd�n köhn�y� q�d�r Kim qalmı�dır versin do�ru bir x�b�r? Hanı Rüst�mi-Zal, Simür� il� Sam, Firiduni-F�rh�ng, o C�m�id v� cam? Yer yedi, keçm�di çox zaman bel�, Yem�kd�n qarnı, bax, doymamı� h�l�. Köçdül�r, bu növb�t yet�c�k biz�, Z�ncirt�k ba�lıyıq bir-birimiz�. Dörd ta� altında be� növb�t n� g�r�k? �e�d�rsiz olurmu bu doqquz f�l�k? Bu dünya s�nindir, ol ona dayaq, Dü�m�nl�r yatark�n oyaq ol, oyaq! Ba�ını qorxusuz dünyadan qoru, Ç�kin o k�sd�n ki, bilm�yir qorxu, Uzaq ol bir yol ki, ziyan g�tirir, Bula�ıq bir yola güman g�tirir. Dil�kçin kim köyn�k geys� t�rsin�, Duayla avanda çevir�r yen�. S�ni d� t�rs olan h�r �yri yoldan, Dua et, düz yola qaytarsın y�zdan. Q�lbini çalmasın bu mal, bu dövl�t, Azı bir zill�tdir, çoxu f�lak�t. A�ıllı kims� yol göst�rmi� sana, Malını b�nz�tmi� candakı qana. Z�iflik çoxalar qan olanda az, Qan çox olan zaman tutular bo�az. H�r yerd� ki, dövl�t, s�rv�t artmı�dır, Üstünd� qara bir ilan yatmı�dır. B�z�kli göyl�rin ta�ına bax s�n, Sütunları bo�dur vardan, dövl�td�n. Bir ta�ın altında ya�ayıb, anla, Cüft olmaq g�r�kmi qara ilanla? Bihud� b�ndl�ri qır q�lbd�n, yet�r, Sit�mkar deyils�n, �dal�t göst�r.

Daranın zülmünü g�l sil zehnind�n, Çünki o Daraydı, s�n �sk�nd�rs�n. Bax, n� m�hsul verdi Daraya cahan, El� etm�, s�n d� gör�rs�n ondan. N� etdi ki, s�n� ram oldu cahan, Taleyin ondadır, ayrılma ondan!" Qocanın sözünd�n �ah çiç�kl�ndi, "U�urlu bir faldır" dey� ��nl�ndi. Qocanın sözünü saydı bir xidm�t, Ona ba�ı�ladı çox böyük s�rv�t. �ran ba�çıları xidm�td� durdu, Onun da�larıyla t�r�zi qurdu. Uzaqdan g�l�nl�r ��n d�rgahına. �ahan� m�clis� etdil�r s�na. Bu d�rgahda �g�r söndü bir çıraq, Yerind� bir gün�� do�du �n parlaq. Gün g�ldi, bir gec� getdis� bizd�n, Bir çiç�k soldusa, güldü bir gül��n. Birisi arpaca qızıl itirdi, Arark�n x�zin� �l� g�tirdi. Geni� bir q�lb il� d�niz �övk�tli Hamıya göründü çox m�rh�m�tli. Pad�ahı görünc� r�iyy�tp�rv�r, Daranın zülmünd�n n� dem�dil�r. �stid�, soyuqda Dara dövründ� Bir a� gün görm�di kims� ömründ�. Birliyi ölk�d�n el� ayırdı, "�t d� yiy�sini tanımayırdı". Yax�ılar q�lbind� do�du qorxu, kin, Kims� öz canından olmadı �min. Zülümd�n qurtaran dedi h�r yanda: "Mürüvv�t rumlarda, m�rdlik Yunanda". Bu q�d�r ordunun içind� ancaq �ki s�rk�rd�y� �ah inanaraq, Zalım olanlara verdi güc, qüvv�t, N�hay�t, qolunu qırdı t�bi�t. Böyüklük verdi kim kiçiks� ona, Özü d� büründü alçaq bir dona. Padi�ah sayılmaz el� bir kims� Tanrının xalqına �ziyy�t vers�. F�lak�t verir h�r d�y�rli ��xs�, Böyüklük, riyas�t verir nak�s�. Alçaqlıq bec�r�n �ahmı sayılır? Alçaqlıq ba�qadır, �ahlıq ba�qadır. Ölk�d� qalmadı b�x�i�. s�xav�t, ��h�rl�r bir gün d� olmadı rah�t. X�zin� qıflından asıldı ism�t, Yaralar q�lbi kin, zülüm, �dav�t Ölk�d� t�rk oldu s�n�t, s�n�tkar. Heyhat, bundan böyük f�lak�tmi var?

S�n�tkar �l ç�kmi� öz s�n�tind�n, Ba�qa bir s�n�t� yapı�mı� c�br�n. P�hl�vanlıq ed�r çöld�n g�l�nl�r, Çöld� �ahzad�l�r qarovul ç�k�r. �kinçi �l qatmı� ordu i�in� �sk�rl�r ba�lamı� �kin-biçin�. H�r k�s s�n�tind� olmasa azad, Dünya bu gedi�l� olurmu abad? Çünki bundan �vv�l yatmı�dı Dara, Dünyanın ulduzu geymi�di qara. Bu gün �n b�xtiyar pad�ahımız var, Bu zülüm n� q�d�r, n� q�d�r ya�ar? Bu sözd�n h�y�can aldı tacidar, Xalqa bel� x�b�r verdi carçılar: "S�n�tkar getm�s� öz s�n�tin�, Yax�ı i� görs� d� suçludur yen�. �kinçi öküzd�n köm�k ist�s�n, Tarladan, kotandan dil�k ist�sin. Ordu i�l�rin� qayıtsın �sk�r, ��h�r i�l�rin� getm�li ��h�r. Yalnız öz i�in� getsin h�r ki�i. B�rk tutsun �vv�ld�n bildiyi i�i." Ça�ırdı h�r s�n�t atan ki�ini, Tap�ırdı onlara köhn� i�ini. H�r k�sin i�ini çıxardı üz�, Bir dünya parlatdı, g�lm�sin göz�! Qurtardı dünyanı x�rab�likd�n, Dövründ� bu dünya oldu bir gül��n, Onun hökmü il� dövr etdi cahan, Dünyanı saxlayar a�ıllı insan. �SK�ND�R�N �RAN AT��K�D�L�R�N� DA�ITMASI N���d�n, bu co��un ��nlikd�n, saqi, Dur, ��rb�t hazırla a�iqsaya�ı! Füsunlu ��rb�ti susuza ver s�n, Susuzlar dön�rmi meyd�n, ��rb�td�n? �ahan� m�clisd�, ey sınaqlı pir, Odda yandırma�a üz�rlik g�tir! B�d n�z�rl�r baxır, i�l� m���ulam, Yaman gözl�rd�n d� yaman qorxuram. Könlüm üz�rlikt�k yanarsa �g�r, Üstüm� dü��rmi, söyl�, b�d n�z�r? Yolk�s�n qorxusu H�dd�n ziyada, Xo�b�xtdir bilm�y�n bunu dünyada. Bu nec� h�yatdır, h�r yanı qorxu,

H�r t�r�f f�lak�t, h�r t�r�f cadu. Ayaq bu pill�d�n uzaq qoyulsun, Bu qanlı qazana qapaq qoyulsun. Köhn� dastanları r�vay�t ed�n Bel� n�ql el�yir uzaq keçmi�d�n: Diniyl� at��� çökünc� dehqan, H�m at�� söndü, h�m ona inanan. �rana �mr etdi böyük �sk�nd�r: At��p�r�stlikd�n etsinl�r h�z�r, Üz çevirsinl�r qoy köhn� ayin�, P�r�sti� etsinl�r Xosrov dinin�. Mu�ların paltarı oda qalansın, Bu at��k�d�l�r at��d� yansın. �randa ad�tdir keçmi�d�n b�ri: At��k�d� idi aliml�r yeri. Orda saxlanardı s�rv�t, x�zin�, Dü�m�sin ba�qa bir ��xsin �lin�. H�r sonsuz varlı da, "savabdır" dey�, Malını qoyardı at��k�d�y�. Ölk�l�r dü�mü�k�n d�rmansız d�rd�, Bir x�zin� idi h�r at��k�d�. Onları kökünd�n yıxdı �sk�nd�r. X�zin� axıtdı bir d�niz q�d�r. H�r at��k�d�nin keçs� yanından, Yıxaraq x�zin� yı�ırdı ondan. Mu�larda bel� bir azar da vardı, H�r ilin ba�ında bir qız alardı Novruz il� S�dd� bayramlarında Ayinl�r yenid�n olurdu b�rpa. �r üzü görm�mi� g�linl�r, qızlar Evind�n sevincl� di�arı çıxar. �ll�r al xınalı, üzl�r b�z�kli H�r yandan g�lirdi co��un ür�kli. Önünd� al ��rab h�r üzü lal� Mu�larla üz-üz� vurar piyal�. At��d�n, möbidin �fsunlarından, Tüstüd�n don gey�r uca asiman. ��l�ri key�, i�r�t, �ux dilb�r idi, Ölk� ba�dan-ba�a �fsunk�r idi. Sehird�n ba�qa bir çıraq yandırmaz, �fsan�d�n ba�qa bir bilik qanmaz. H�r bir qıvrım saçlı, g�li�i göz�l Ayaq yer� döy�r, �appıldadar �l. �lind� s�rv kimi güld�n bir d�st�, S�rvi d� b�nz�rdi çiç�kp�r�st�. H�r il qızlar bu gün axır h�r yandan, Verirl�r bu geni� i�r�t� meydan. H�r k�s ayrı-ayrı m�clis qururdu, H�r m�clis olurdu yüz fitn� yurdu.

Sözünd� çox möhk�m durdu �sk�nd�r, Dünyadan silindi bel� fitn�l�r. Birc� padi�ahdan taxt alır �övk�t, Çox olsa pozulur möhk�m bir dövl�t. Yüz �ah olmaqdansa xo�dur bir n�f�r, Ya�ı� çox ya�arsa ziyanlıq ver�r. A�ıllı �sk�nd�r vermi�di f�rman: Mu�ların ayini qalxsın ortadan. �sm�tli, örtülü h�r g�lin, h�r qız Üzünü �rin� göst�rsin yalnız. Fitn�ni, hiyl�ni qovdu h�r yerd�n, Mu�ları da�ıtdı meyxan�l�rd�n. Dünyadan sildi h�r bulanıq dini, Saxladı �n do�ru dini-ayini. �randa �mriyl� söndü h�r yerd� H�m köhn� z�rdü�tlük, h�m at��k�d�. Dövl�tli m�cuslar "ad�tdir" dey�, X�zin� verm�di at��k�d�y�. Üzü nur çiç�yi, h�r nazlı göz�l At�� gül��nind�n artıq ç�kdi �l. At�� ayinini qaldırınca �ah, H�r at��p�r�std�n göy� çıxdı ah. �sk�nd�r �mr etdi: - Bu ölk� - torpaq Tanrıya p�r�sti� eyl�sin ancaq. Sı�ınsın hamısı ulu tanrıya, Çevirsin arxa bu gün���, aya. El� ki, �ranı ovcunda gördü, O geni� meydanda atını sürdü. Z�f�rl� qol-boyun oldu tacidar, N� göz�l söyl�mi� inc� s�n�tkar: S�n yeni bir qanun hökmünc� m�nd�n Ba�qa r�mz e�itm�k arizu ets�n, Qula�ından çıxar köhn� pambı�ı, Aç yeni quma�la dolu sandı�ı. A�ıllı k�sl�rd�n bils�n n� q�d�r Bu yolda e�itdim d�y�rli sözl�r. �lim� h�r çe�id tarix topladım, Gözümd�n h�rfi d� m�n buraxmadım. H�r yırtıq v�r�qd�n toz sil�-sil�, O da�nıq x�zn�ni topladım bel�. Bu gizli �srarlı kimiyal�rd�n Yaratdım �n inc�, göz�l bir m�xz�n. O farsca söyl�y�n bilikli qoca Bel� n�ql el�yir tarix boyunca: - Daranın taxtını alınca �l� Musild�n t�rp�ndi öz ordusiyl�. Zöhr�t�k Babild�n parladı önc�, Haruti k�sl�ri t�mizl�yinc�, �mr etdi möbidl�r yandıran odu Durmadan hün�rl� söndürsün ordu.

Z�ndin �fsunları atılsın suya, Alınsın yaxud bir d�ft�rxanaya. �brahim dinini do�ru yol bildi, At�� tüstüsünü dill�rd�n sildi. Aqill�r m�sl�h�t gördül�r ona: Oradan t�rp�nsin Az�rbaycana. G�lirk�n h�r yerd� ki, at�� gördü, Z�ndi m�hv eyl�di, odu söndürdü. O yerd� ki, alov çıxırdı da�dan, M�cuslar deyirdi "Özünd�n yanan." Yüzl�rl� xidm�tçi taxmı� z�r, ziv�r. P�r�sti� etm�y� ba�lamı� k�m�r. �mr etdi, o köhn� at��l�r sönsün, Bir anda kömür� v� kül� dönsün. Hirbüdün oduna soyuq su tökdü, Çox hirbüd belini ikiqat bükdü. El� ki, o yerd� at��l�r söndü, �sfahana t�r�f �sk�nd�r döndü. O göz�l, ruh ver�n abad ��h�rd�, Ür�yi sevincl�r saçan o yerd� �sk�nd�r oldu bir çiç�kli gül��n, Dü�dü kam ardına ür�yi çox ��n. Orda bir saray var inc� naxı�lı, Bahar ba�çasından nazlı baxı�lı, M�cuslar r�smiyl� Z�rdü�t ayini Ora toplamı�dı bir çox g�lini. H�r göz� bir af�t, h�r q�lb� dü�m�n, �nsan heyran qalır onu gör�rk�n. O cadunun adı Az�r Humayun, Sam n�slind�n idi n�s�bi onun. Bir �fsun edinc� o göz�l af�t Ür�kd�n s�br alır, b�d�nd�n taq�t. Harutt�k Zöhr�nin canını alar, Yüzl�rc� Harutun q�lbini ovlar. �sk�nd�r �mr etdi t�xir etm�m�k, Bu ev d� kökünd�n da�ılsın g�r�k. Cadu qız sür �tl� qalxdı yerind�n, Qurdu bir �jdaha öz peyk�rind�n. Odlu �jdahanı yaxından gör�n Qorudu özünü yanan at��d�n. Qorxudan yıxılıb duran kims�l�r Çaparaq, pad�aha verdil�r x�b�r: "At��d� qorxunc bir �jdaha vardır, Fi��ngt�k a�zından at�� savırır. H�r igid keçirs� onun yanından, Öldürür ya udur, verm�yir aman." Bu gizlin sirrid�n �ah fikr� daldı, V�zird�n bel� bir m�sl�h�t aldı: - Bu gizli �srarı B�linas bilir, Tilsim� tanı�dır, tök�r bir t�dbir.

B�linası tapdı, sordu �sk�nd�r: "Bu cadu n� il� �slin� dön�r?" Dedi: "�jdahanı, böyük tacidar, Yalnız bir �fsunçu ed�r a�ikar. Bu sirri açma�a olsa buyru�un Ba�ını k�m�nd� salaram onun". Dedi: "Hiyl�g�rdir bu q�lbi qara. Mümküns�, durma, et bu i�� çara." B�linas getdi tez at��k�d�y�, Gördü bir �jdaha ba� ç�kmi� göy�. �jdaha görünc� g�lir B�linas, Bildi ki, �ü��ni qıracaq almas. Min oyun çıxardı o sahir cadu, Yüz insan aldadan Hiyl�l�r qurdu. Onların t�siri olmadı, yen� Çar�siz qayıtdı köhn� sehrin�. Cadunun �fsunu etm�s� �s�r, �fsunçu yen� öz sehrin� dön�r. B�linas hün�rl�r göst�rdi o gün, Cadunun sehrini ba�ladı bütün. �nsana taleyi güldüyü zaman Cadug�r d� yaxa qurtarmaz ondan. Atdı �jdahanın üstün� "�sdab" Su önünd� at�� g�tir�rmi tab? Ba�ladı qolunu bir hiyl� il�, Ba�a çıxdı qızın qurdu�u hiyl�. Qız gördü B�linas hün�rl�r saçdı, Cadu hiyl�sind�n düyümü açdı. Torpa�a dü��r�k qopardı f��an. Pad�ahın �dlind�n dil�di aman. B�linas görünc� o ay üzünü, Bir sevda xülyası tutdu gözünü. Göz�l cadug�r� o verdi aman, Xilas etdi onu ovsunçulardan. �mr el�di, d�rhal od yandırdılar, At��k�d� yandı - oldu tarü mar. O p�ri üzlünü götürdü �aha, Dedi: "Bax, bu aydır qara �jdaha. A�ıllı qadınlar bilikl�r qurmu�, Çarxın qula�ını �fsunla burmu�. Quyunu çıxarır yerin t�kind�n, Ayı yer� salar öz f�l�yind�n. Züh�lin üzünd�n qaranı atar, H�r qara telind�n ç�k�r bir hasar. Sevimli göz�ldir, yox ona b�d�l, P�ri d� do�mamı� bel� bir göz�l. Mü�k il� saçının ucunu burmu�, Gün��in boynunu k�m�nd� vurmu�. S�nin taleyinl� k�sdim yolunu, Ayırdım �öhr�td�n, hörm�td�n onu.

Qız qaldı çar�siz, dil�di aman, M�ni, padi�ahım, ayırma bundan. �aha xo� g�lirs� bu göy�rçinim, Olsun h�m xanımım, h�m bacım m�nim." Sevimli üzünü gördü �sk�nd�r, B�z�kli bir aydır, o p�ri dilb�r. Söyl�di: "Bu s�nin haqqındır, yalnız S�nin q�d�hind�n mey içsin bu qız. Sevs�n d� r�ngin� aldanma �lb�t, Onun hiyl�sind�n el�m� q�fl�t. K�hr�ba olsa da �qr�b quyru�u, Yen� d� �qr�bdir, z�h�rlidir bu." B�linas t���kkür ed�r�k ona, Üzünü sürt�r�k yolun tozuna, "Qadınımdır" dey�, evin� aldı. O göz�l çoxunun q�lbini çaldı. O qızdan çox cadu öyr�nmi�di bu, Onunçun deyildi "B�linas-cadu". �fsunçu, mün�ccim, kim olursan ol, Ölüm� ba�laya bil�rs�nmi yol? �SK�ND�R�N �SFAHANDA DARANIN QIZI RÖV��N�Y� ALMASI O c�nn�t suyundan, ey saqi, tez dur, At��l� yo�rulmu� q�d�hi doldur! �limi çıxarma o sudan, oddan, O su v� at��l� m�n�m islanan. Boranlı qı�larda odur b�xtiyar. Qar�ıda manqalı, qu�u, meyi var, El� bir nar m�m� keçir� �l�, Ba�çada narlara salır v�lv�l�. Bahara çatınca nar fidanından Nar suyu axtarar, nar alar ondan. Bir zaman d�rind�n n�z�r salınca, Gör�r h�r budaqda gülür yüz qonça. C�nn�td�n bir gu�� k�silmi� cahan, N���l�r, sevincl�r saçmada h�r yan. �lind� göz�lin saçları yen� Sallana-sallana çıxar ç�m�n�. ��k�r çe�m�sini çiç�kl� b�z�r, Dünyada bir zaman �adlıqla g�z�r. �ahlar d�ft�rini yazan ustalar Tarix be�iyini bel� yır�alar: �sfahan ��hrind� sakin oldu �ah, Ba�ından göyl�r� ucaldı külah.

�ki gün n���y� daldı �sk�nd�r, Dara mi�kusundan tutunca x�b�r. K�yan ayiniyl� x�l�tl�r saçdı, Düz yeddi x�zin� a�zını açdı. Rumun, Misrin, Çinin quma�larından D�y�rli zin�tl�r yı�dı hökmüran. �ahlara yara�an d�y�rli paltar Vücudu t�z�l�r, ür�yi ox�ar. Z�r il� i�l�nmi� quma�lar, x�zl�r Gey�n� istilik, m�h�bb�t ver�r. Çox boyun ba�ları - xalis gövh�rd�n, Bundan ba�qa h�dsiz z�rd�n, ziv�rd�n, Möhrü açılmamı� mü�k il� �nb�r, �n inc� d�rid�n n�fis geyiml�r, - �ahın mi�kusuna gönd�rdi d�rhal, Mat�m paltarları dönüb oldu al. Firuz�ni m�rcani r�ngin� saldı, Mat�m laciv�rdi qızıl r�ng aldı. Vurdu qara da�a qızıldan ziv�r, M�h�kd� qızılı sınamaq ist�r. Dara ��bistanı mat�mi atdı. B�növ�� yerin� al gül yaratdı. O ba�a n���li yara�ıq verdi, Sevimli çöhr�y� bir i�ıq verdi. Üç, dörd gün s�br il� oldu çox d�msaz, O bahar qönç�si açılsın bir az. G�linl�r b�z�y� alı�ıb dursun. Ba�ına �n inc� b�z�kl�r vursun. Sevgini ür�kd�n alsın dima�a. Üzünü çevirsin i�ıq - çıra�a. Bildi ki, mat�md�n qalmamı�dır iz, Yengini mat�md�n el�di t�miz. A�ıllı v�zir� dedi: "Durma, get, Addımı, dilini, bacar, geni� et! Mi�kuya ged�r�k m�nd�n ver x�b�r, G�lmi� bir i� üçün bura �sk�nd�r. O Dara n�s�bli, ayüzlünü m�n Görm�kl� �adlanım, q�lbim olsun ��n. �ux ��bistanına ç�k�r�m hasar. �mriml� ucalar k�nizl�r, qızlar. Qızıldan �ahan� bir t�xti-r�van, B�z�yi firuz�, inci v� m�rcan, Götür o naz�nin mü�kin dilb�r�. Göy xuraman olub ensin yerl�r�. Yel qanadlı atlar, z�rni�an y�h�r Apar, minsin onu q�lb�n sev�nl�r". Bilici v�zir� �aH verdi t�dbir, O �mri yerin� yetirdi v�zir. Daranın xüsusi evin� getdi, Evd� olanlarla xo� r�ftar etdi.

Dara sarayına getdiyi zaman Sanki bulaq axır c�nn�t ba�ından. Huriyl� dopdolu bir c�nn�t gördü, Aldandı, aldadan yüz af�t gördü. Alma üzlü qızla oynayar, gül�r. Sanki alma il� oynar bir n�f�r. Pad�ahdan önc� bir salam söyl�di. Ya�ınan k�sl�r� p�yam söyl�di: "�ahan� mü�kuya �ahdan nur axsın. Ortadan ikilik büsbütün qalxsın. Bir x�ta i�l�di az�ın zamana, Uzatdı �lini bu xanimana. Ortada böyük bir itki var, b�lli, Bu i�d� olmamı� pad�ahın �li. N�hay�t, m�nd� bir bel� arzu var Ki, ümidsiz ondan olsun ümidvar. Bu evd� xo�b�xtlik quracaqdır �ah, Öz böyüklüyünd� duracaqdır �ah. Daranın f�rmanı öz z�kasil�, G�libdir qohumluq t�m�nnasil�. �övk�tli pad�ahın ist�yi budur: �sm�t p�rd�sind� parlayan o nur Olsun ��hriyarın i�ıq ülk�ri, Tacının Röv��n�k olsun gövh�ri. Gözl�ri nurlansın bu i�ıq üzd�n, Kö�künü bu güld�n etsin bir gül��n. Bu i�� Darayla ba�lamı� peyman, Ay üçün gönd�rmi� bir t�xti-r�van. Yalnız bu m�qs�dl� uca tacidar At çapmı�, bu yerd� tutmu�dur q�rar. Bir qıfıl vurmu� h�r söyl�y�n dil�, �ah özü g�lmi�dir bu m�qs�d il�. Mindirin taxta o p�ri peyk�ri, ��i tez bitirin, durmayın geri!" Elçiy� t�rcüman bel� söyl�di: "�ahın kölg�sind� ya�a �b�di! Bu ev� uca �ah n�slind�n yarar, Yel il� g�l�ni yel d� sovurar. Qızıldan yazılsın g�r�k bu sözl�r: "Çarvadar �k�ni d�v�çi biç�r." Taxtının gu��si bir tacdır biz�, Taxtının aya�ı meracdır biz�. K�nizt�k alsa da, alsın, biz n�yik, Qadın ed�c�ks�, etsin, b�nd�yik. �mrind�n boynunu qaçıran kimdir? H�r �mri bir qızıl açar kimidir. Bu i�i ed�rs� uca tacidar, Röv��n�k ba�ını göy� ucaldar. Pad�aha varma�a q�lbimizdir ��n, Dünyaya g�lmi�ik �ahlar n�slind�n.

H�r zaman ist�s� böyük ��hriyar, Birl��m�k ist�yi tutunca q�rar, Ayini yerin� yetirib daha, �adlıqla g�l�rik uca d�rgaha." Saraya döndü bu x�b�rl� v�zir, Q�rarı pad�aha anlatdı bir-bir. �ahın sevincind�n parladı üzü, �nsanı ovlarmı� insanın sözü. H�r cavab qulaqda qoparsa qubar, Dinl�y�n ür�kd� k�d�r do�urar. Taleyi ona yar olan zamanda, Baxı�lar vüsala dolan zamanda Atalar r�smiyl� uca tacidar Eyl�di özün� Röv��n�yi yar. K�yan r�smin� d� riay�t etdi, Ür�kd�n çox hörm�t, m�h�bb�t etdi, ��nl�nsin dey� bu ömrünün ba�ı K�bin� yazıldı �ran torpa�ı. �mr etdi: çirm�nsin i� bacaranlar. B�z�nsin, düz�nsin h�r küç�, bazar Rum il� Xar�zmin ip�kl�riyl�, Ölk�l�r b�z�nsin b�z�kl�riyl�. Pad�ahın ist�yi kimi �sfahan �p�kl�, gövh�rl� b�z�ndi �lvan. Qapılar, bacalar, damlar, küç�l�r Göz�l xalçalardan aldılar ziv�r. Bayraqlar dik�ldi uca göyl�r�, Bu dünya aldı bir ba�qa m�nz�r�. H�r küç� ba�ında çadır quruldu, ��l�rin gedi�i ba�qa tövr oldu. H�r çarsu ba�ında mütrübl�r oynar, Oturmu� xan�nd�, çal�ı çalanlar. Çal�ıdan h�rar�t g�linc� uca, Dü�m�ni ud kimi salırdı oda. Zind�rud n�hrind�n Xuzan� q�d�r Çal�ının s�sind�n canlandı yerl�r. ��rab bir çay kimi axıb gedirdi, Mami�an doda�ı onu di�l�rdi. �sfahan güll�ri �tir saçırdı, T�razın mü�ki d� a�ız açırdı. Toya al çiç�kl�r s�pirdi ��f�q, ��k�rd�n ay, gün�� doldurmu� t�b�q. Sanki bir saraydır tikmi� ��k�rd�n, Bir günb�d ucaltmı� al çiç�kl�rd�n. D�bd�b�, �övk�td�n co�mu�du h�r yan, �trafa can verir çalan, oxuyan. Qaraltı inc� bir quma� geyinc� Mü�k il�, ay il� b�z�ndi gec�. Göyd� ay parlaq bir s�d�f� b�nz�r, K�rx �ttarı ona s�p�rdi �nb�r.

O mü�kin saçlı ay �aha �rma�an Q�nd, badam düz�ltdi gözd�n, dodaqdan. Onları gönd�rdi �ah mi�kusuna, Layiqdir mü�k il� mah mi�kusuna. Al gün�� o s�h�r ��f�q sök�rk�n Çıxdı bir g�lint�k inc� ip�kd�n. Çırpındı �ah q�lbi g�lin e�qiyl�, Sanki rus z�ngidir salmı� v�lv�l�. Çal�ıdan, ��rabdan qurdu bir i�r�t, Utandı, qibt�d�n t�r tökdü c�nn�t. Dostlarla iç�rk�n artır f�r�hi, ��rabdan dönürdü ba�ı, q�d�hi. O q�d�r x�zin� b�x� etdi o gün, Yer onu ç�km�kd�n olurdu dü�gün. Gec� al gün��d�n düyümü d�ldi, ��f�qin �lin� bir �qiq g�ldi. Onu da uddu Bus�haq firuz�, Bus�haqlara bax, ili�di söz�. Vüsala yeti�m�k üçün �sk�nd�r O mü�kin mi�kuya gönd�rdi x�b�r, Röv��n�k olsun bir i�ıqlı çıraq, G�lsin, q�d�mind�n zin�t alsın ba�. Dedi Röv��n�y� sevimli ana: "Gedirs�n �sk�nd�r �ahın yanına. Qiym�tli yaqutsan �sk�nd�r üçün, Bir inci gövh�rl� birl��sin bu gün. Bu dövl�t �qdin� bir arxa ver�k, Yen� d� ölk�d� pad�ahlıq sür�k. �mrind�n yaramaz boyun qaçırmaq, S�n� bu Rum �ahı layiqdir ancaq. Saçından xidm�t� ba�larsan k�m�r, Taleyi s�n� d� s�ad�t ver�r. Ondan ba�qa h�r k�s adını ç�k�r. Saçınt�k ba�ları k�m�r� d�y�r. Qula�ında qızıl halqa da�ısan, Qapı halqasıdır onsuz bu halqan. R�ftar et ki, odur bu günd� Dara, Darat�k biziml� ed�r müdara". Ananı dinl�rk�n o sevimli qız H�yadan t�r tökdü, ba� �ydi yalnız. Saraya h�r�k�t �zmiyl� durdu, Ay kimi qızıldan taxta oturdu. Aldılar pad�aha m�xsus g�rd�y�, H�r t�r�f sarıldı ip�k p�rd�y�. �sk�nd�r s�xav�t �lini açdı, M�clisin gözün� bir heyr�t saçdı. �ahdan h�dy� aldı xidm�tçi, day�, Qızıldan gövh�rd�n verdi h�diyy�. Yabançı k�sl�rd�n bo�aldı saray, Bir yer� toplandı gün�� il� ay.

Mehriban anası g�ldi ir�li, D�niz� tap�ırdı inc� gövh�ri: "O uca pad�ahlar n�slind�n ni�an Yalnız bu boy atmı� s�rvdir qalan. M�n ona demir�m qiym�tli gövh�r, Ya da ki, �rin� adlı-sanlı �r. Atasız qalmı�dır, d�rd� salınmı�, Yetimdir, �lind�n mülkü alınmı�. �man�t tap�ırdım s�n� bir çiç�k, Bir s�n bil, bir �qlin, bir d� g�l�c�k". �ah q�bul ed�r�k yana�dı ona, Yolda�lıq tacını qoydu ba�ına. �üm�ada tay oldu b�z�kli süs�n, Sevimli bir s�rv� yurd oldu ç�m�n. O gövh�r l�lind�n uca �sk�nd�r Ba�ladı alma�a d�y�rli gövh�r. Gördü bir p�ridir sevimli dilb�r, P�r�sti� etm�d� ona p�ril�r. Canlı bir s�rv idi, xurmadır barı, ��k�r� dadımlıq verir göftarı. Füsunkar gözl�ri k�skin, can alan, H�r d�rd� ��fadır, x�st�y� d�rman. Dirs�yi qısadır, saç, g�rd�n uzun, Doda�ı ��k�rdir, xalı da uy�un. Ç�n�si sad�dir, sallanmı� buxaq, Qaynar gözl�rind� gülabdan bulaq. B�sl�nmi� qırmızı qanla ciy�rt�k, Sanki göz içind� parlayır b�b�k. Duz s�ps� sa�alar x�st� ür�kl�r, Doda�ı dünyaya saçar çiç�kl�r. H�r gül�n doda�ı ��k�r saçardı, Gülü�ü gülü�� bir yol açardı. Gözünd�n gül üz� gülablar axmı�, Beli inc� idi, sin�si qalxmı�. Qıvırcıq saçları mü�k� çalırdı, Gün�� çe�m�sin� kölg� salırdı. Çe�m�ni, kölg�ni görüb ��hriyar M�nzil� yeti�di, oldu b�xtiyar. V�falı gözl�ri xo� g�ldi ona, Ür�yi çırpındı, basdı ba�rına. Sıxıb qollarını boynuna saldı, Kam aldı, kamından kami-dil aldı. Röv��n�k i�ıqlı çıraqt�k yandı, Eyvanı c�nn�tt�k nura boyandı. "Cahanbanu" dey�, yeni ad taxdı, Bütün ixtiyarı ona buraxdı. Olduqca ayıqdı, dinc v� h�yalı, Söyl�nm�z sözl�rd�n a�zı qapalı. �ahlı�ın açarın ona tap�ırdı, Ba�ının tacını göy� qaldırdı.

Onu görm�s�ydi dözm�zdi bir an, Ayrılmazdı onun bir an yanından. O behi�t ölk�d� �ad bir ür�kl� Ya�adı c�nn�td�n g�l�n m�l�kl�. S�h�r çöhr�sind�n p�rd� atark�n H�b��� bac üçün da� ç�kdi Xüt�n. Getdikc� köpürür xoruzlu bardaq, "Nu� olsun, iç" deyir xoruz co�araq. O tovuz dodaqlı kuz� a�zından, Küpl�rd�n camlara tök�rdi al qan. O m�clis, o ��rab, o çal�ı, o ç�ng Dünyanın üzün� verdi ba�qa r�ng.. Yeddi ölk� �ahı K�yan r�smiyl� Yeddi çe�m� k�m�r ba�lamı� bel�. Gün��t�k taxtına oturdu s�h�r, F�l�k xidm�tin� ba�ladı k�m�r. Yenid�n bir içki m�clisi qurdu, Gör�nin ba�ından a�lı uçurdu. M�clis� düzüldü yararlı k�sl�r, H�r g�l�n yer tutdu hün�ri q�d�r. Mütrübl�r, çal�ılar saçardı f�r�h, Saqi ruh verirdi �lind� q�d�h. Co�duqca kamança v� sazın s�si, Çay kimi silirdi ba�qa h�v�si. �sk�nd�r yenid�n açdı x�zin�, Öz s�xav�tin� ba�ladı yen�. Çox h�diyy� aldı �ran �sg�ri, Ba�ını parlatdı öz �t�kl�ri. H�r k�s� payladı �ahan� x�l�t, Verdi bu dünyaya ba�qa bir zin�t. Uca bir gün��t�k ver�rk�n ziya Nurundan çox fayda alırdı dünya. Gün�� x�zin�si daima axar, �im��k nuru is� bir k�r� çaxar. S�xav�tli olsun g�r�k cahandır, �ahlı�ın xisl�ti, bax, bel� ya�ar! �SK�ND�R�N �ST�XRD� TAXTA OTURMASI Mu�lar çıra�ını, saqi durmadan M�n� ver, q�lbimd�n qoparma f��an! Gözl�r� aydınlıq ver�r bu çıraq, Q�lbimin çıra�ı ondan alır ya�. Söyl�, ey söz, n�dir s�nin kimiyan? Kimdir bu sikk�n� kimiya vuran? S�nd�n ki alınır bu q�d�r b�z�k, H�l� �skilm�mi� bir h�rfin gerç�k. Evimd�n çıxdınsa, üz qoydun hara?

Qapımdan uza�dın hansı diyara? Bizd�n ba� ver�rk�n bizd�n uzaqsan. Naxı�lar vururk�n gözd�n uzaqsan. Q�lbimin i� evi f�rmanındadır. Dil xidm�tçi kimi divanındadır, Bilmir�m n� qu�san, göz�ls�n, ��ns�n, Bizd�n �n d�y�rli yadigar s�ns�n. Söz ki var, ucadır h�r bir ucadan. M�tahın qıtlı�a dü�m�sin bir an. D�y�rli bir m�tah olurmu k�sad? Olursa, h�s�dd�n do�ar bu f�sad. Ey sözün ustası, durma, söz g�tir, �erin büsatını yerin� yetir. Ad-sanla kim yatıb - onlardan söz aç, Heyr�t ed�nl�r� söyl�, �fsun saç. Keçmi�i n�ql ed�n ravil�r bel� �nc� bir dü�ünc�, do�ru r�y il� N�ql edir: El� ki, uca ��hriyar �sfahan ��hrind� oldu b�xtiyar, Firuz� f�l�yin s�ad�tind�n �sfahan ��hrind� etm�di m�sk�n. Tac qoymaq üçün o, �st�xr� köçdü, K�yum�rs, Keyqubad yerin� keçdi. Onunla böyüdü, b�z�ndi �ran, �gidl�r arxası b�rkidi ondan. Ba�çılar dedi: "E�q olsun, tacidar!" O böyük ba� il� ucaldı ba�lar. Töhf�l�r verdil�r taxtına layiq, Pad�ahın oyanan baxtına layiq. Nilin m�nb�ind�n ta K�ng� q�d�r, Çin d�nizl�rind�n ta Z�ng� q�d�r Elçil�r axı�dı x�rac verm�y�, Taxtına, tacına alqı�lar dey�. Taxtına basınca ayaq ��hriyar Söz x�zin�sind�n açdı tunc hasar: "E�q olsun, e�q olsun, ulu yaradan Xalqını yaratmı� haqqa inanan. Torpaqdan ba�ını bir m�n kiminin Ucaltdı, ulduzla etdi h�mni�in. �rana g�tirdi Rumdan ç�k�r�k, �mriyl� da�ları yum�altdı mumt�k. Ba�ımı o q�d�r ucaltdı zaman, Yüklü g�cav�mi da�ıyır dövran. Öyr�ndim o adil, ulu tanrıdan, �dal�t yolundan dönm�r�m bir an. Yoxsula, m�zluma olaram köm�k, Qaranlıq gec�y� parlayan �im��k. A�lımla dü�ünc�m olmu� m�n� yar, Bu dünya himay�m altında ya�ar. Do�ru bir yol il� bu gün getm�li,

Sabahkı günüms� b�llidir, b�lli. Qorxaram b�han� tapmaq gününd�n, P�hriz� çalı�dım varlı�ımla m�n. N� aciz qarınca, n� d� güclü fil �limd�n bir z�r�r görm�z, onu bil. Ovcumun içind� olsa da, yen� Dikm�r�m gözümü özg� mülkün�. Xalq m�n� vers� d� �ziyy�t, k�d�r, Qıymaram incisin m�nd�n bir n�f�r. K�nd ocaqlarından alıram x�rac, ��h�rd�n n� vergi ist�r�m, n� bac. �lim� keçs� bir x�zin�, s�rv�t, H�r k�s� ver�r�m, layiq bir qism�t. M�nd�n s�n�t alar h�r bir s�n�tkar. �lin� dövl�td�n ver�r�m açar. Qaldırram h�r kimin varsa hün�ri, Z�ncir� ç�k�r�m divan�l�ri. Dü�künl�r, dilsizl�r tapacaq aman, Qurtulmaz �limd�n bo� yeyib yatan. Vücudu sa�lamlar bunu bilm�li, S�n�td�n g�r�k bo� qalmasın �li. Görs�m ki, bir n�f�r ç�kir çox z�hm�t, Qazancı x�rcini öd�mir �lb�t, El� möhtaclara, söz verir�m m�n, Köm�klik ed�r�m öz x�zin�md�n. Din il�, a�ılla tutaram i�i, Yoluna qoyaram alı�-veri�i. Bir i�d� kims�d�n qorxum yox m�nim, Qorxanlar önünd� titr�r b�d�nim. D�yirman yemidir fayda verm�y�n, �fv� layiql�ri ba�ı�laram m�n. Dünyaya b�x�i�l� vurmu�am b�z�k, �laçıq kims�y� ed�r�m köm�k. �sk�nd�r kims�y� verm�z �ziyy�t, Zalımı q�hr ed�r, m�zluma hörm�t. H�r bir yax�ılı�a bu �ah yüz ver�r, Bir yamanlıq ed�n bir c�za gör�r. Kim günah i�l�s� c�zaya çatar, Pe�iman olursa, �dlim ba�ı�lar. �limd� m�hv olur ba�ı dik dü�m�n, Pe�iman olursa, ba�ı�laram m�n. M�n�m yax�ılı�ı önc� ba�layan, Yamanlıq ba�layan dü�mandır, dü�man. M�n �l�k kimiy�m, �l�r�m torpaq, D�y�rsiz qalı�ı ataram ancaq. Bir dolam, quyudan suyu ç�k�r�m, Bu ba�dan alıb o ba�a tök�r�m. Qılıncla h�r n� ki, keçirs�m �l�, Paylaram yen� d� qamçı ucuyla. Bu taxtın ba�ına keçm�k, haq bilir,

Dü�kün� �l tutmaq m�qs�dil�dir. Vücudum olmu� h�m bulud, h�m gün��, Bir �limd� su var, birind� at��. Önüm� da� çıxsa dön�r bir muma, �kini suvarram çıxsa qar�ıma. �rana m�n özüm g�lm�dim Rumdan, Bu mülk� gönd�rmi� böyük yaradan, Haqqı v� batili ayırd edim m�n, Alır ba�lı qıfıl açarı m�nd�n, Din da�ıyan ba�lar qalxsın �flak�, Dinsiz ba�ları da tullayam xak�. Ehtiyac adını qaldırdım artıq, El il� çıra�a verim barı�ıq. H�r evd� firi�t� do�urum divd�n, Bir bina ucaldım h�r uçuq evd�n. Harda �dal�tim olsa hökmüran, Qırqovul z�rr�c� qorxmaz t�rlandan. Sürüd� qoyuna qurd olar çoban, Marala, ceyrana toxunmaz aslan. Yamanı ed�r�m yax�ılıqla ram, Yax�ılar yamanlıq ets� qoymaram. H�r ba�ı göyl�r� qaldırsam, bir d� O ba�ı bir daha görm�zl�r yerd�. M�n� tay olandan qopardım ciy�r, Qoymadım da�ıtsın ba�qa v�h�il�r. Kims�ni yaxmadım gizlin z�h�rl�, A�kara ba�rını d�ldim x�nc�rl�. N� dünya üstünd� alovt�k axdım, N� d� ki, s�b�bsiz bir xırman yaxdım. Kims�nin q�lbini haqsız qırmaram, Qırsam da, varımdır �ld� mumiyam. Birinin gözünü a�rıtsam �g�r, �z �limd�n darı tökm�k d� g�l�r. Bu i�d� m�n� yar olsun yaradan, Bu yaman gözl�rd�n qorusun h�r an." Bunları söyl�rk�n bir-bir �sk�nd�r, Göyl�r� ucaldı dinl�y�n �ll�r. M�clisd� var idi adam h�r yandan, Birisi el�di �ahı imtahan, Natiqlik dü�künü, h�dsiz söyl�y�n, Divan� xisl�tli hikm�t öyr�d�n, Bir casus vardı, tez öpdü d�rgahı, Sınamaq ist�di �sk�nd�r �ahı: "�ahım, bir dinara ehtiyacım var, Vers�niz, dünyaya d�y�r bu dinar." Gül�r�k söyl�di ona �sk�nd�r: "�ahdan b�x�i� ist� rütb�si q�d�r." O casus söyl�di: "S�xav�tli �ah. Bir dinar verm�kd�n utansan h�rgah, Dünyanı ba�ı�la m�n� bir k�r�,

Qaldır bu ba�ımı uca göyl�r�." �ah dedi: "Ey �a�qın, bu d�f� yen� �st�yin müvafiq deyil ölçün�. Çox yersiz iki �ey ist�din m�nd�n, Biri m�nd�n kiçik, dig�rind�n s�n, H�r sözün xüsusi bir ölçüsü var, Ölçüsüz söyl�n�n söz qulaq yırtar. Bir söz ki, da�lara düyün vuracaq, Göz�l söz olsa da söyl�m�, burax." Pad�ahdan soru�du bir igid o�lan: "Xalq neçin alçaqda, s�n ucadasan? Deyirs�n hamı bir yolda�lıq, ancaq N�dir bu a�a�ı, yuxarı? Burax." Dedi: "M�n ba�çıyam, xalq is� ümm�t, Ba� yer� en�rs� pozular �övk�t. Otlara yara�ar ba�ını �ym�k, �nsanın ba�ıysa ucada g�r�k. Pad�ahın mövqeyi olmalı uca, Gör�nl�r nur alsın ondan doyunca." Ba�qa bir dilav�r dedi: "��hriyar, A�ıllı kims�y� b�z�k n� yarar? Q�lbind� var s�nin tanrı sif�ti, O palçıq vücuda vurma zin�ti." �ah dedi: "�ahan� d�bd�b�, �övk�t Gözl�r� b�x� ed�r yenilik, �lb�t. Onunçun edir�m özümü gül��n, Gözümüz nurlansın, ür�k olsun ��n. Görmürs�n, atlaz don geyinc� bahar, N� q�d�r zövq alır ondan ruzigar?" �nandı a�ıllı k�sl�r bu söz�, Qulaqdan asdılar yaqut, firuz�. Oldular yenid�n �aha s�naxan, Hamısı ür�kd�n ba�ladı peyman. Xalq onu s�birli görüb oldu ��n, �mrin� ba� �ydi hamı yer-yerd�n. C�m�idin r�smiyl� böyük �sk�nd�r Taxtının ba�ına keçdi bir s�h�r. Daima göründü xalqa mehriban. Böyükl�r r�smini tutdu h�r zaman. M�ktublar gönd�rdi h�r bir diyara, H�r hüdud b�yin�, h�r bir s�rdara. �dliyl� o bütün q�lb� girmi�di, Basqından h�r k�s� aman vermi�di. Dünyanı özün� etmi�di o, ram, Ram etm�k yolunda tutmadı aram. �SK�ND�R�N DARANIN QIZI RÖV��N�Y� RUMA GÖND�RM�S�

O yaqut q�d�hi, saqi, birba�a M�n� ver, aya�ım toxunmu� da�a. Bir çar� arayım, da�lıqdır h�r yan, Yaqutt�k özümü qoruyum da�dan. F�l�k d�v�sini sür �tl� sürür, Ondandır ki, günd� bir oyun do�ur. Pe��si sülhdür, döyü�dür h�r an, Keçirir günd� bir r�ng x�yalından. Keçmi�i bir k�r� alsan n�z�r�, Gör�rs�n b�nz�mir bu günkül�r�. Tanrının verdiyi p�rv�ri�l�rl� H�r göz�l girmi�dir ba�qa bir ��kl�. Sanma biz yatarsaq yatar ruzigar, Bu ev heç bir zaman olmaz tarümar. Çoxları köçmü�dür köhn� dünyadan, Bu dünya yen� d� hamandır, haman. D�y�rli ki�il�r keçib getdil�r, Dostlar da onları t�qib etdil�r. Yoluna azuq� hazır et bir az, Dost olan dostundan gerid� qalmaz. N� q�d�r yolu pis gets� d�, bi��kk, Axura düz gedir h�r çolaq e���k. N�ql edir köhn�d�n tarix yazanlar: Olmamı� �ahların taxtı zülmkar. �sk�nd�r dünyanı tutdu�u zaman ��xsi ist�yin� uymadı bir an. Çalı�dı dünyanı islah etm�y�, Onunçun yetmi�di bu böyüklüy�. �ahlıqda bir örn�k al �sk�nd�ri, S�n d� gör �sk�nd�r gör�n i�l�ri. Bu dünya mülküyl� oldu b�xtiyar, Onun ist�yin� uydu ruzigar. H�b�� v� Xorasan, Qurdan da Çin�, Qol gücü görm�d�n keçdi �mrin�. Elçil�r, qasidl�r getdi h�r yana, Sikk�l�r vuruldu onun adına. Bir aslan ür�yi çarpark�n onda, Dünyanı tutmu�du qılınc altında. �rana inana bilm�di s�rdar, Rumlu öz yurdunda salamat ya�ar. Bir gec� uyaraq göyl�r baxtına, Do�ru bir m�sl�h�t verdi taxtına. V�ziri ça�ırdı, ona söz açdı, Bu gizli fikrini ortaya saçdı: "Madam ki, �lim� keçmi�dir �ran, Bu yerd� ba�lanıb qalmaqdır ziyan. Daima dolanır bu yeddi f�l�k, Dünya seyrin� var m�nd� d� ist�k. Görüm bu dünyada yeni n�l�r var,

Varmıdır m�nd�n d� güclü tacidar? ��ıqlı fikrimc� budur m�sl�h�t: Dünyanı g�zm�y� çıxark�n, �lb�t, X�zin�, dövl�ti Ruma gönd�rm�k, Oraya etimad ba�lamaq g�r�k. H�r i�d� lazımdır ayıqlıq, diqq�t, H�r kuz� çe�m�d�n çıxmaz s�lam�t. Taxtımın ba�ını tutar bir dü�m�n, Taxtımdan, tacımdan ayrılmaram m�n. Dünyanın ç�kilm�z b�laları var, Bu yolun qorxusu, c�faları var. Ruma dön, orada m�sk�n el�, qal, M�nim d� fikrim� uy�undur bu hal. Fitn�d�n o mülkü qoruyursan s�n, Çünki ay nayibdir i�ıq gün��d�n. Röv��n�k xatunu götür b�rab�r, Onunla ölk�nin i�i düz�l�r. Bir fikir do�unca gün�� a�ıla, H�r yax�ı-yamana bir ölçü saxla. Nayibs�n, i�i gör, dinl� �dl il�, M�ni yax�ılıqla g�tir s�n dil�. Onunçun b�y�ndim s�ni h�r k�sd�n. Böyüklük gözüyl� s�n� baxdım m�n". Söz� ba�layaraq hün�rli v�zir, O buyruq ver�n� göst�rdi t�dbir: "Pad�aha layiqdir h�r buyruq, f�rman, �mriyl� i� görür h�r i� bacaran. Getdikc� �övk�tin k�mal� dolsun, Q�r�zl� ist�yin qol-boyun olsun, O uca r�yiniz göst�rdi t�dbir, Qar�ını görm�kd�n ziyanmı g�lir� �ahın göst�rdiyi u�urlu i�� M�n boyun qoyaram, dü�m� t��vi��. ��ind�, gücünd�, ancaq, h�r zaman Ayıq olmalıdır uca hökmüran. Bu mübar�k s�f�r çatınca sona, Dönünc� yen� öz do�ma yurduna, A�ır i� deyildir böyük s�rv�r� Dünyanı tap�ırmaq i� bil�nl�r�. Dövl�ti saxlamaz yalnız bir n�f�r, Dünyanı özün� ba�lamaz bir �r. Dünyada var saysız ölk� v� dövl�t. Bu dövran h�r k�s� ayırmı� qism�t. Ram ets�n özün� tanrı ver�ni, Qism�tin ondadır, o tutar s�ni. H�r pad�ah �mrin� boyun �yinc�, H�r ölk�, h�r t�r�f s�nindir m�nc�. Olsa dü�man evi s�nin torpa�ın. Cilovu ba�ına buraxma, saqın. Ba�qalar mülkünd� durmaq n� yarar,

Vurma aya�ına onunla cidar. Yad mülkü n� �ld� saxlamaq olur. N� d� varına bel ba�lamaq olur. Sanma bu dünyada çarpı�ma yoxdur, H�r k�s bir a�adır, göz dik�n çoxdur Riyas�t fikriyl� burda, ey salar, Rumlardan kims�ni etm�zs�n s�rdar. K�yan ovla�ıdır �c�m torpa�ı, Orda bir v�h�idir yadlar aya�ı. N� q�d�r xatadan uzaqdır h�yat, Dünyada pad�ahlıq adını ucalt. Ölk�n� dön�rk�n uzaq s�f�rd�n, Qısaltmı� olarsan uzun i�i s�n. S�n güldür üzünü �ahzad�l�rin, Silinsin q�lbind�n q�min, k�d�rin. H�r �ahı layiq bir ölk�y� gönd�r. N� yeri ist�rs� o yer� gönd�r. H�r biri bir s�mt� t�r�fdar olsun, H�r t�r�f bir �aha giriftar olsun. Qorxuram �c�ml�r qalxsın yenid�n, Daranın qanını almaq ist�rk�n, Yunana v� Ruma çıxarsın ordu. Da�ıtsın ölk�ni, n�y� g�r�k bu? H�r biri pad�ahlıq ed�rs� t�k-t�k. Ortada dü�m�nlik artacaq, bi��kk. H�r k�si mülkünün qay�ısı alır, Ölk�miz dü�m�nd�n s�lam�t qalır. Dü�m�nl�r talana ba�larsa ancaq, Yolunu bununla olur ba�lamaq. Bir d� ölk�l�rd� kin toxmu saçma, Yurduna dü�m�nin yolunu açma. Qoyma qanla yusun �ahlar dünyanı, Qoy alovlanmasın dü�m�nin qanı. Sanma dik ba�ların tökdüyü qandan S�yavu� qanıt�k qalmaz bir ni�an. Yersiz qan tökm�kd�n daim dur geri, Qanlıdır s�ninl� çarxın x�nc�ri. �r�nl�r söyl�mi� n� göz�l m�s�l: "D�ym�z d�ym�y�n� ziyanlı bir �l." Yetm�sin kims�y� s�nd�n q�m, k�d�r, Az ziyan ver�nl�r az ziyan ç�k�r. Xor baxma, alçalmaq sı�maz h�r ba�a, Kims�ni öldürm�, �b�di ya�a." V�zir yol göst�rdi, tökdü çox t�dbir, Sözl�ri pad�aha eyl�di t�sir. Dövran gümü� te�tin a�zını açdı. Qara qar�a qızıl yumurta saçdı. Qoca möbidl�rs� tarix boyunca Yumurta v� te�td�n demi� doyunca. �sk�nd�r a�lıyla tökdü bir t�dbir,

�mr etdi: tez g�lsin, atlansın v�zir. Orda kitabxana varsa n� q�d�r, ��ar� el�di, tez g�tirsinl�r. H�r çe�id elmd�n d�y�rli sözl�r, H�r inc� hikm�td�n açdı bir d�ft�r. Yunana gönd�rdi t�rcüman il� Çevirsin bir dild�n ba�qa bir dil�. Pad�ahın �mriyl� g�ldi �r�stu, Durmadan at çapsın Yunana do�ru. Röv��n�k xanımı alsın b�rab�r, Götürsün x�zin�, kitab v� d�ft�r. �ranı t�rk etdi �ahın �mriyl� Yunanın yolunu keçirdi �l�. Röv��n�k pad�ahdan hamil� olmu�, S�d�fin qoynuna inci qoyulmu�. Yunana yeti�di d�bd�b�, �sk�r, Yükd�n inl�yirdi o nazlı gövh�r. Doqquz ay olunca, gövh�r m�d�ni Dünyaya b�x� etdi öz gövh�rini. Be�iyi öp�r�k oldular dil�ad, U�a�a qoydular �sk�nd�rüs ad. �r�stu v�kildi �ahdan, h�m v�zir Pad�ahlıq i�ind� tökürdü t�dbir. Yem�kd�, içm�kd� o �ahzaday� Verirdi can kimi göz�l t�rbiy�. Cismini b�sl�rdi nazla, nem�tl�, Körp� q�lbini d� �üur, hikm�tl�. Yüzl�rc� g�lmi�dir bel� göz�ll�r, Onu torpaq yemi�, qalmamı� �s�r. �SK�ND�R�N �R�B�STANA GETM�S� V� K�B�N� Z�YAR�T ETM�S� Ey saqi, �l uzat q�m qovan mey�, Durma, ver m�n kimi q�lbi d�rdliy�. Rahatlıq �triyl� dirç�lsin bu can, Qurtulum k�d�rd�n, q�md�n bir zaman. Yax�ıdır h�r falı xeyr i�� yormaq, "Rux"u yox, oyunda "�ahrux"u vurmaq, Alçalırk�n bel� uca görünm�k, Sarsılıb durark�n yen� öyünm�k, �am kimi ba�rının içind�n yanmaq, Zahird� sevincl� nura boyanmaq. H�r i�d� bir miskin aciz qalınca, Qaçar acizlikd�n falçı dalınca. �lin� keçirir da�, qumdan açar, Da�, qumdan çox zaman d�mir d� çıxar.

Bir qapı qeybd�n yox olsa h�rgah, Kims� aça bilm�z, açar bir allah. Xeyr� vur falını, faydan ondadır, Çünki xo� fal vurmaq u�ur yaradır. �nl�m� "x�st�y�m" dey�, ey filan, Des�n ki: "sa�lamam" sa�lam olarsan. H�r i�d� bizd�n bir qür� atmaqdır, ��l�ri sazlayan yalnız o haqdır. �nsaf bu p�rd�d� biz� m�h�kdir, T�rs p�rd� çıxarmaq n�y� g�r�kdir. Könül, p�rd� dardır, s�n m�n� yar ol! P�rd� yırtanlardan s�n p�rd�dar ol! Bu parlaq beytl�ri hekay�t ed�n, M�nim ziyn�tim� yara�ıq ver�n N�ql edir: dünyada olunca yiy�, �sk�nd�r xeym�ni vurunca göy�, �ahın f�rmanıyla h�r n� dövl�t var, Yunana da�ıdı m�tin adamlar. Dünya hiyl�sind�n olunca iraq, Dola�maq fikrin� sarıldı qıvraq. �dlind�n müjd�l�r alınca dövran, Bir q�tr� içm�di onu anmadan. �sk�nd�r u�urlu �ah oldu�undan ��ind� ayıqdı h�r an, h�r zaman. Dünyanın sazını �lin� aldı, Ancaq ��fq�t dey� xo� hava çaldı. K�m�ndi altına girinc� dünya, Uymadı ür�y� yatmaz havaya. Böyük kims�l�r� verm�di ziyan, Asayi� altında ya�adı h�r yan. Dikba�lıq ed�ni öldürürdüs�, Yerin� qoyurdu �n yax�ı kims�. Ölk�d� bir ��h�r yıxsaydı �g�r, Qurardı ondan da göz�l bir ��h�r. Bu dünya bel�dir, bu vaxta q�d�r Birini yıxarsa, birini tik�r. �sk�nd�r ba�ladı abad etm�y�, Oldu hardan-hara �sk�nd�riyy�. Çind�n Qeyruvana yol var n� q�d�r Uca d�rgahına axdı qasidl�r. H�r pad�ah v�siq� alırdı ondan, Ölk�l�r sı�ındı ona h�r yandan. D�y�rli töhf�l�r g�ldi h�r yerd�n, Adına yara�an z�rd�n, ziv�rd�n. �sk�nd�r �mr etdi, cavab olaraq M�ktublar mü�k il� yazılsın ancaq. Bir zaman ötmü�dü bu q�rar üzr�, Göyl�r d�f�l�rl� ba� vurdu yer�. Padi�ah dünyanı g�zm�kçin yen�,

Hazırlıqla dü�dü s�f�r q�sdin�. Oxumu� �r�bd�n g�l�n m�ktubu, �ll�rc� q�lbind� qalmı� arizu. �st�di büsatı �randa qursun, �r�b d� bu yolda ona ba� vursun. K�b�ni ziyar�t etsin bir zaman, Sevinsin mübar�k fallı naxı�dan. Hökmüran olunca bütün �rana, Xeym�ni köçürdü �r�bistana. X�zin� topladı bir neç� xalvar, Biyaban yolunu tutdu ��hriyar. �r�b ba�larını onun bax�ı�ı �ydirdi büsbütün �mrin� qar�ı. Görünc� �mrin� ram olmu� z�f�r, Hökmün� ba� �ydi dikba� �r�bl�r. Yel kimi at sürdü �r�bistana, �r�bl�r dü�m�di ondan ziyana. H�r yerd� atını edinc� rah�t, H�m b�x�i� saçdılar, h�m h�dsiz nem�t. H�r çe�id lüzumlu yem�kd�n ba�qa, B�sl�nmi� sürül�r verm�kd�n ba�qa, Gücl�ri çatdıqca �ahın önün� H�r yerd�n ç�kdil�r a�ır x�zin�. S�hralar dola�an görk�mli atlar, Z�h�rd�n su içmi� parlaq qılınc var. Boyu otuz �r��, üstü çox parlaq, Niz�l�r, qan il� b�sl�nmi� mizraq. Yüy�nsiz d�v�l�r, lökl�r h�r yandan, Toz, torpaq içind� yel kimi uçan. Bunlardan ba�qa çox b�x�i�l�r da�dı, Yükl�n�n gön, d�ri, n�fis da�-qa�dı. Ona hörm�t üçün hey zaman-zaman H�r yerd�n ç�kildi yükl�nmi� karvan. �sk�nd�r x�zin� a�zını açdı, Qızılı, zin�ti xalvarla saçdı. Atlazdan s�hraya f�r�l�r açaraq, Yaqutlar altında gizl�ndi torpaq. Yana�dı K�b�y� ��n bir üz il�, H�ccin �malını öyr�ndi bel�. Dünyanın nafin� basmı�dı ayaq Al�min nafind�n �nb�r açaraq. Çarxın p�rgarıt�k m�rk�z nöqt�ni Dola�dı, ziyar�t etdi K�b�ni. T�vafı oldu�u kimi bitirdi, K�b� halqasını �l� g�tirdi. Öp�rk�n K�b�nin qapılarını Ür�kd�n andı o, böyük tanrını. Ba�ını mübar�k qapıya vurdu, X�zin� saçaraq yoxsul doyurdu. Qızılı su kimi ed�rdi r�van,

D�v� ba�ı�ladı o karvan-karvan. Do�rular evind� tutunca q�rar Tanrıya p�r�sti� etdi tacidar. K�b�ni x�zin�-gövh�r� tutdu, Damları mü�k il� �nb�r� tutdu. T�vaf i�l�rind�n azad olaraq, Basaraq Y�m�nin gönün� ayaq, Parlatdı Y�m�ni ordunun tozu, Gönü parladant�k Süheyl ulduzu, Oradan atını �raqa sürdü, Yunana dönm�kçün hazırlıq gördü. Böyük Az�rbaycan hökmüdarından Bir elçi g�l�r�k dedi: Hökmüran, N� üçün ram etdin bütün dünyanı? Sildin ruzigardan zülmü, tü�yanı? Verdin h�r ölk�y� qurtulu�, aman, Erm�nistan n�d�n çıxdı xatırdan? Do�du�un ��h�r� bu yaxın ölk� N� üçün bürünsün qaranlıq kölg�? Erm�nistan oda ibad�t ed�r, Ba�qa padi�aha ita�t ed�r. Orda Ad n�slind�n bir p�hl�van var, Qüvv�ti Rüst�min gücün� çatar. Adı D�validir, h�r ba�rı yarır, Aslan d�risind�n yosun qoparır. Erm�nistandakı bütün igidl�r Yalnız bu pad�aha boynunu �y�r. H�r k�s bad� iç�r onun adına, Yaxın ölk�l�rd�n bac g�lir ona. Ordunla bu s�mt� hücum etm�s�n, Ölk�ni �übh�siz alacaq bizd�n." Hün�rd�n, gücd�n söz açınca ona, Babild�n at saldı Erm�nistana. Ölk�d�n yuyaraq fitn�ni, qanı, Rum �ahı xo�ladı Erm�nistanı. Silindi ortadan h�r bir köhn� i�, Möbid� ibad�t, oda p�r�sti�. Ordan da tez hücum etdi Abxaza, Açdı abxazlara kind�n darvaza. S�s saldı gurlayan t�bil h�r yer�, Süngül�r sirrini açdı göyl�r�. Hansı bir q�l�y� gönd�rdi x�b�r Açarı durmadan t�slim etdil�r. D�vali Abxazda �ahlıq ed�rk�n E�itdi Rum �ahı g�lmi� s�f�rd�n. Ba�ladı v�faya gön k�m�rini, ��ıqlı q�lbind�n ataraq kini Atlandı, yüy�ni aldı tez �l�, �sk�nd�r �lini öpm�k q�sdil�. X�zin� götürdü o ��hriyara,

Çatınca tap�ırdı x�zin�dara. D�rgaha g�linc� öpdü torpa�ı, Kinini yen�r�k olmadı ya�ı. Dünyanı z�f�rl� ölç�n �sk�nd�r Gördü m�rdlikd� yox ona b�rab�r. N�vazi� göst�rdi o q�hr�mana, Taxtının yanında yer verdi ona. Sordu �hvalını ��fq�tli s�sl�, Q�lbini qızdırdı qız�ın n�f�sl�. �mr etdi x�zn�dar ��xs� �sk�nd�r; Versin D�valiy� x�zin�, gövh�r. G�tirsin adına layiq bir x�l�t, Sır�a v� h�mayil, c�vahir, zin�t. H�m qılınc, h�m q�d�h, cavahir, ip�k, Verilsin pad�aha layiq bir b�z�k. H�r n� �mr etmi�di uca ��hriyar Yerin� yetirdi o x�zin�dar. Ucaldı D�vali, q�lbi oldu ��n, Geyindi �sk�nd�r ip�kl�rind�n. Tovq asdı, tac qoydu, cavahirni�an, Sayıldı ba�ını dik tutanlardan. T���kkür dilini açaraq ona: "Pad�ahım, yaradan yar olsun sana!" Qüruru yen�r�k, kiçildi dey�, Kiçilmi� ba�ını qaldırdı göy�. O günd�n xidm�t� sıxdı k�m�ri, Pad�aha xidm�td�n durmadı geri. O, �ahp�r�stlikd� el� ad aldı, �aha xas olanlar gerid� qaldı. O yerl�r göründü �aha ba� kimi, Gözünü parlatdı bir çıraq kimi. O göz�l torpaqda enib dinc�ldi, Sevincin, ist�yin barını d�rdi. �n qoca bir dehqan vermi�dir x�b�r: Tiflisi ilk abad etmi� �sk�nd�r. O c�nn�t b�z�kli göz�l torpa�ı Yax�ılıq toxmuyla etdi gül ba�ı. O yerd� �sk�nd�r bel� �mr etdi, Rumun ayiniyl� h�r bir i� getdi. Keçdi o torpa�ı seyr ed�-ed�, Ov üçün at sürdü çöld�, d�r�d�. On be� gün da�larda, çöld� yürüdü, H�m �ikar edirdi, h�m yol ölçürdü. Ovla g�zi��rk�n göz�l ölk�ni, Can atdı görm�y� �ah Nü�ab�ni. E�itdi qadının vardır �övk�ti, D�y�rli ölk�si, malı, dövl�ti. Gördüyü ç�m�nd�n, sudan ��nl�ndi, G�ldi bir ç�m�n�, atından endi.

�SK�ND�R�N B�RD�Y� G�LM�S� V� NÜ�AB� �L� GÖRÜ�M�S� Canp�rv�r ��rabı dur g�tir, saqi, O susuzlar üçün çe�m�dir, saqi! Yanıram, t��n�lik salmı� bir d�rd�, M�n� ver, ��rab� oldum alud�. B�rd� n� göz�ldir, nec� q���ngdir, Yazı da, qı�ı da güldür, çiç�kdir. �yulda da�lara lal�l�r s�p�r, Qı�ını baharın n�simi öp�r. O ya�ıl me��si c�nn�t� b�nz�r, ��n �t�kl�rin� ba�lamı� kövs�r. Söyüdlük çöll�r� vermi�dir zin�t, A� ba�ı el� bil h�qiqi c�nn�t. Qırqovul yuvası h�r s�rv a�acı, Oxuyur k�kliyi, ötür turacı. S�ssizlik içind� dinc�lir gül��n, Torpa�ı silinmi� qay�ı, k�d�rd�n. Reyhanı ya�ıldır ill�r uzunu, H�r çe�id naz, nem�t bürümü� onu. Yem üçün g�l�r qu� bu göz�l yurda, �st�s�n "qu� südü" taparsan burda. Torpa�ı yo�rulmu� qızıl suyundan, El� bil h�r yanda bitmi� z�f�ran. O ya�ıl yerl�ri dola�ıb g�zs�n, ��nlikd�n ba�qa bir x�yal görm�zs�n. �ndi o d�rgahın taxtı alçalmı�, �p�yi, quma�ı kül�kl�r çalmı�. T�z� nar güll�ri tökülüb solmu�; O narlar, n�rgizl�r dönüb toz olmu�. �ndis� yerind� bu göz�l yurdun, Bar sel yumu� d�r�, qurumu� odun. Yen� d� bol olan o göy�rtil�r, �dal�t toxmundan göy�rs� �g�r, Yenid�n göz�lc� b�sl�ns� diyar, Get-ged� ya�ıllıq, göz�llik artar. Pad�ahın �lin� keç�rs� fürs�t, O taxta yenid�n ver�rdi zin�t. H�rum adlanırdı bu yurd h�r yerd�, �ndis� adına deyirl�r B�rd�. Bu m�rdl�r, göz�ll�r yurdunda, inan, Çox saysız x�zin� gizl�mi� zaman. Bel� �ux, sevimli gül��n harda var? Harda var x�zin� saçan bu diyar? Bel� n�ql edir söz x�zin�darı, Köhn� x�zin�nin adlı saları:

Hakim qadın varmı�, adı Nü�ab�, Uymu� il uzunu keyf�, ��rab�. Erk�ksiz ya�ayan bu di�i ceyran Göz�ldi, göyç�kdi erk�k tovuzdan. Xo�söhb�t, ür�yi saf, m�tan�tli, Bir p�ri �ndamlı, xo� t�bi�tli. Önünd� minl�rc� göz�l qız varmı�, Xidm�t� ay kimi k�m�r ba�larmı�. Bunlardan ba�qa, var igid, q�hr�man Otuz min qulamı - qılınc oynadan. D�rgaha yaxın da olsa, yen� d� Evin� girm�zdi erk�k bir b�nd�. Qadınla a�ardı onun h�r i�i, Tap�ırıq almamı� ondan bir ki�i. Sarayda i� bil�n qadınları var, Yalnız k�txudasız i� gör�r onlar. Qulları bir yurdda salmı�dı m�sk�n, Yaxın bir obanı etmi�di v�t�n. Q�hrind�n, kinind�n onun qorxaraq ��hrin� bir ki�i basmamı� ayaq. Biyara getm�y� vers�ydi f�rman Yolunda ki�il�r keçirdi candan. �sk�nd�r s�hraya ç�kinc� ordu Çadırlar ba�ını �flak� vurdu. Gördü bir ��nlikl� yo�rulmu� c�nn�t, Etdi �kinl�r�, çaylara heyr�t. Sordu: "Bu ��n ölk� kimindir, kimin? Kim burda pad�ahlıq edir, söyl�yin." Dedil�r: "Gördüyün bu var, bu yatır, Bu göz�l torpaqlar bir qadınındır. Qadındır, erk�kd�n ür�kli, qoçaq, D�niz incisind�n t�miz v� parlaq. Tayı yox �üurda, adda v� sanda, R�iyy�t bec�rir ç�tin zamanda. M�rdlikl� belin� ba�lamı� k�m�r, "K�yan n�slind�n�m" dey� f�xr ed�r. Külahsız qadındır, ancaq tacı var, Bir �sk�r üzünü görm�z bu s�rdar. Hesabsız q�hr�man qulamları var, Önünd� üzünü görm�mi� onlar. Köksü gül. a� bil�k qız, g�lin ancaq H�r i�d� onunla ed�r ittifaq. Boyları ox kimi, dö� nara b�nz�r, Sanki h�r m�m�d�n süd �mmi� ��k�r. �n inc� ip�kl�r, �n parlaq tüll�r O l�tif �ndamdan utanıb titr�r. Firi�t� onlara baxmaz cür�tl�, Baxsa göyd�n en�r bir f�lak�tl�. Ba�ın eyvanında parıldar t�k-t�k Gündüz ��n bir gün��, gec� çıraqt�k.

O a� b�nizl�r� ets�n tama�a Az qalır ��f�qd�n gözl�r qama�a. �aqraq s�sl�rini e�its� h�r k�s Can qurban etm�y� göst�r�r h�v�s. Qulaqda, boyunda incil�r gülür, Dodaqlar yaqutdur, di�l�r is� dürr. Bilmir�m n� füsun oxumu� bunlar Ki, ��hv�t toruna olmamı� �ikar? Bu mavi s�manın altında ancaq ��l�ri ��rabdır, çalıb ça�ırmaq. N�silc� uca, pak hökmüdar qadın Onları qoymazdı ��hv�t� yaxın. S�n�mxanası var saraylar q�d�r, Azad girib g�z�r orda af�tl�r. P�rd� arxasında keçirir h�yat, Do�ma ölk�sin� verir qol-qanad. Möht���m �ahan� bir sarayı var, Bir büsat açmı� ki, �ahlara yarar. Büllurdan taxtı var, göy� vurur ba�, Üstün� xalvarla tökmü�dür qa�-da�. O büllur taxtı bir q�ndild�n parlaq, Gec�l�r aydan da i�ıqlı çıraq. Oturur o büllur taxta h�r s�h�r, Uca tanrısını h�r gün yad ed�r. G�lint�k taxtında �yl��ir yalnız, Xidm�tçin ayaqda durur g�lin, qız. Mavi ç�rx altında sazla, q�d�hl� Dünyanı keçirir da��ın f�r�hl�. Tanrıya s�cd�d�n durmazlar geri, Yox yem�k, içm�kd�n ba�qa i�l�ri. �ahan� sarayla, böyük dövl�tl� Riyaz�t ç�k�rdi bir ibad�tl�. O q�d�r dindardır bu nazlı dilb�r, �z c�nn�t kö�künd� yatmaz gec�l�r. Ba�qa bir kö�kü var m�rm�r da�ından, Ay kimi h�r gec� süzülür pünhan. Kö�künd� o gün��, o nazlı qönç� Ba�lar ibad�t� ��f�q sökünc�. Bir sona suya ba� vurdu�u q�d�r Yasdı�a ba� qoyub yatar o dilb�r. O p�ri �ndamlı qızlarla yen� Mey il�, çal�ıyla ba�lar keyfin�. Gec�ni, gündüzü keçirir bel�, Gündüzü bel�dir, gec�si el�. N� gündüz �l ç�kir can b�sl�m�kd�n, N� gec� tanrıya s�cd� etm�kd�n. Vardır qapısında çox xidm�tçil�r, Özünün, i�inin qeydini ç�k�r." �sk�nd�r bu i�d�n ��nl�ndi, ancaq O nax�ı görm�y� göst�rdi maraq.

Ya�ıllıq içind� gördü bu dünya, Gövh�rd�n qiym�tli olan kimiya. O yerd� ba�ladı istirah�t�, Bir neç� gün daldı ey��, i�r�t�. Hökmüdar qadına verdil�r x�b�r. Mübar�k fal il� g�lmi� �sk�nd�r. P�r�sti� etm�y� gördü hazırlıq, Gönd�rdi pad�ahın adına layiq H�r çe�id yararlı, l�ziz yem�kl�r, Ür�kd�n xidm�t� ba�ladı k�m�r. Ayırdı m�tb�x�, miniy� yarar Göz�lc� b�sl�nmi� canlı heyvanlar. Mü�k, �nb�r qoxuyan dadlı yem�kl�r, �lini yuma�a mü�k il� �nb�r. H�r çe�id yem�li, dadlı meyv� var, Mü�k il� ��k�rd�n bir neç� xalvar. Mey, no�ul, bostanın b�z�yi reyhan Neç� gün da�ındı �aha durmadan. H�m d� meht�rl�r� ayrı olaraq H�r gün gönd�rirdi mü�yy�n �rzaq. O q�d�r m�rdlik üz verdi qadından T�"rifi dill�rd� oldu bir dastan. Pad�ahın könlünd� açdı bahart�k Onunla görü�m�k arzusu çiç�k. Qadını öyr�tm�k ist�di o �ah, Olsun bu ölk�nin sirrind�n agah. Bilsin s�rh�ddini bu m�ml�k�tin, Varmıdır �sli bu sözün, söhb�tin? ��bdiz� vurunca gündüz qızıl nal, O dünya gün��i atlandı d�rhal. Hazırlıq görünc� ucaldı göy�, Yol aldı saraya "Elçiy�m" dey�. El� ki, saraya çox yaxın g�ldi, Yolun z�hm�tind�n bir az dinc�ldi. Göyl�r� ba� vuran bir saray gördü, Onu yerl�r öpür, göyl�r öpürdü. Xidm�tçi qadınlar onu gördül�r, Qaçıb Nü�ab�y� verdil�r x�b�r: "Rum tacidarının ��n d�rgahından Ölk�miz alıbdır ��nlikd�n ni�an. A�ıllı bir elçi g�lmi�dir biz�, Rum �ahından x�b�r g�tirmi� siz�. A�ıl m�d�nidir ba�dan-aya�a, B�nz�yir tanrıdan yanan çıra�a." Nü�ab� sarayı b�z�di artıq, D�mirli yollara vurdu yara�ıq. Naz�nin qızlara vuruldu b�z�k, Düzüldü sıraya yüz �lvan çiç�k. Mü�kin k�m�ndl�r� düzüldü gövh�r, Da�-qa�a büründü ip�k geyiml�r,

Bir ba�ça tovuzu kimi s�k�r�k Parlayıb, gülüms�r i�ıq çıraqt�k Pad�ahlıq taxtına oturdu xo�hal, �lind� �tirli, göz�l porta�al. �mr etdi, pad�ahlar ayini üzr� �sk�nd�r elçisi g�lsin hüzur�. O uca sarayın ba� v�kill�ri �mrini icradan durmadı geri. Elçi çox sür"�tl� girdi qapıdan, Qondu taxt üstün� o qorxmaz aslan. Belind�n n� qılınc açdı, n� k�m�r, Elçit�k etm�di s�cd� �sk�nd�r. O göz�l sarayda bir hikm�t gördü, Sevimli bir saray, bir c�nn�t gördü. H�r yanda qayna�ır huri v� p�ri, Mü�k il�, �nb�rl� yo�rulmu� yeri. Da�-qa�a batmı�dı g�linl�r, qızlar, Baxanın gözünd� parlar ulduzlar. Elçiy� da�-qa�ın parıltısından Bir alov göründü durdu�u m�kan. Sanki birl��mi�dir m�d�nl� d�rya, Bütün gövh�rl�ri tökmü� buraya. Elçinin tutdu�u u�ursuz i�� Nü�ab� p�rt olub, dü�dü t��vi��: "Bu zir�k ki�iy� indi n� dem�k, Qoyulan ayin� �m�l etm�m�k? H�ddini tanıtmaq g�r�kdir ona: Bu elçi saymayır bizi, baxsana." Nü�ab� baxınca dü��r�k ��kk� O bi�mi� qızılı vurdu m�h�k�. Diqq�tl� baxınca tanıdı bird�n, Taxtında yer verdi, q�lbi oldu ��n. Bildi �sk�nd�rdir, dola�ır ona, Taxtında oturmaq yara�ır ona. Yeddi mavi göyün s�ad�til� Onun t�rifini g�tirdi dil�. Endirdi h�yadan göz qapa�ını, Utandı, t�r yudu al yana�ını. Sezdiyi bu i�i açmadı ona, Açarım var, dey� ba�lı qıflına. �sk�nd�r bir elçi kimi davrandı, Özünü olduqca o s�rb�st sandı. Çox salam yetirdi hey dön�-dön�, T�kmil bir elçilik etdi özün�. Salamlar bitinc� dedi: - Ey s�rdar �öhr�tli, �övk�tli, adil tacidar Deyir: "Ey �öhr�ti dünyanı tutan, �n adlı k�sl�r� meydan oxuyan, N� üçün çevirdin bizd�n yüy�ni? Hüzura g�lm�din, anmadın m�ni?

N� zülüm etdim ki, dü�m�n k�sildin? Ey harın at, bizi acizmi bildin? Bundan da k�skin bir qılınc kimd� var? Kimin oxu bel� qız�ın od saçar Ki, ona sı�ınmaq yararlı ola, S�ninçin m�sl�h�t budur, g�l yola. Uca d�rgahından ç�kinm�, g�l, get, Co�du�um günd� qorx, ondan h�z�r et. Bu göz�l ölk�n� m�n ki yol aldım, Öz dövl�t kölg�mi üstün� saldım. Qapıma neçin ba� vurmadın bir an, Neçin üz çevirdin m�nim yolumdan? Könlümü alırsan meyv�, ��rabla, Aldadırsan no�ul, reyhan, kababla. Etdiyin bu i�l�r q�buldur, ancaq Do�ru fikirl�rd�n g�l olma uzaq. S�ni bu idrakla görm�yim, inan. B�xtiyar görünür hümay qu�undan. Q�bul ba�lanırk�n s�h�r, çox erk�n �ahın d�rgahına s�n d� g�l�rs�n." El� ki, yetirdi özünd�n x�b�r Ba�ını a�a�ı dikdi �sk�nd�r. Nü�ab� cavabçın lal� saya�ı Gül açıb, t�rp�tdi yaqut doda�ı: "Ey c�sur padi�ah, e�q olsun s�n�, Elçilik edirs�n özün özün�. M�n� saf ür�yim söyl�yir bel�, Bu ba�la, �ahan�, uca say�nl� Bir elçi deyils�n, hökmver�ns�n, Gönd�rilmi� deyil, s�n gönd�r�ns�n. Pey�amın qılıncdır, qoparır ba�lar. S�nd�n ba�qa bunu m�n� kim vurar? Ancaq �ah qılıncla oynarsa artıq, Qılıncı göst�r�r ba�ıucalıq. Söz açma �sk�nd�r qılıncından s�n, Özün� çar� tap, �sk�nd�r s�ns�n. M�ni ça�ırark�n toruma dü�dün, Gözünü yax�ı aç, çiys�n, bir dü�ün. Taleyim g�tirmi� s�ni bu taxta, E�q olsun dövl�ti dü�ün�n baxta." �sk�nd�r dedi: "Ey bu taxta layiq, Arama baxtının hökmünd�n artıq. �sk�nd�r d�nizdir, m�n çayam, ancaq Gün��l� kölg�ni olmaz bir tutmaq. Bir k�s� tay tutma m�ni, ey hu�yar, M�n kimi minl�rc� göz�tçisi var. Bu fikri q�lbind�n s�n sil büsbütün, Pad�ahı bundan da çox uca dü�ün. Yoxsa �sk�nd�ri sandın kims�siz, Özün� elçilik ed�n bir aciz?

Uca d�rgahına sı�maz igidl�r Özümü z�hm�tl� elçilik ed�r?" A�ıllı Nü�ab� yen� dürr sacdı, O gül doda�ından qıfılı açdı: "Q�lbimi bu q�d�r aldatmaq n�d�n? Yalan atını g�l minib çapma s�n. �l ç�k bu t�rslikd�n, yet�r inadın. M�rdlikl� �an, �öhr�t qazanmı� adın. Böyükdür p�yamın, adın da, s�n d� Aslanı gizl�m� qurd d�risind�. Elçid� olurmu bel� c�sar�t? Hüzurda göst�rsin bu q�d�r hidd�t? Q�hr il� buyruqdan n� �l ç�kirs�n, N� d� qar�ımızda boyun �yirs�n. Biziml� hökm il� edirs�n r�ftar, Bel� r�ftar yalnız pad�ahda olar. Var bundan ba�qa çox ni�anlar, h�l� Ondan da çox �srar g�l�c�k �l�". Tez verdi bel� bir cavab �sk�nd�r: "Bir tülkü aslandan g�tirm�z x�b�r! Gözünd� olsam da c�sur, q�hr�man, �sk�nd�r deyil�m, elçiy�m ondan. X�b�ri böyükl�r gönd�rmi� bel�, Hökmünü d�yi�m�k yararmı? Söyl�! Sözümd� varsa kin, acıq, kükr�yi�, Bu s�nin v� onun bildiyi bir i�. Ür�kli olmama s�b�b onu bil, Gönd�r�n aslandır, bir tülkü deyil! Bel�dir �ahların r�smi, elçil�r Amanda olurlar, görm�zl�r z�r�r. Dediyim sözl�ri demi� tacidar, Dilin qıfılına göst�rm� açar. Do�ru bir cavab ver m�n� bir k�r�, Yen� d� dönüm öz g�ldiyim yer�." Nü�ab� qızdı o aslan ür�y�: "Gün��i palçıqla suvadın" dey�. Z�rr�c� qorxmadı, g�tirm�di tab, Verdi qılınc kimi k�skin bir cavab: "Yersizdir,- dedi,- bu çalı�ıb durmaq, Gün��� palçıqdan vurursan suvaq." K�niz� �mr etdi: "Ver, baxsın" dey�, Pad�ahlar r�smini öp�n ip�y�. �p�kd� göst�rdi ona bir bucaq, Söyl�di: �lind� tut, diqq�tl� bax. Bu sur�t, bu sima kimindir, kimin? Sarayda hörm�tl� saxlanır neçin? �nad etm�yinin qalırmı yeri? Örtm� öz qa�ınla uca göyl�ri." �sk�nd�r dinl�di onu hörm�tl�, Yazılı ip�yi açdı sür�tl�.

R�smini tanıdı baxınca ��kl�, Gördü almı� dü�m�n ölk�ni �l�. Bu i�d� kin, hidd�t göründü yersiz, Bir cavab verm�kd�n qalaraq aciz, Qorxudan saraldı bir saman kimi, Sı�ındı allaha tutulan kimi. Nü�ab� gördü ki, o qız�ın aslan Pozuldu, alçalıb dü�dü ucadan. Dedi: "Ey u�urlu, böyük tacidar! Z�man� ba�lara çox oyun açar. Dü�ünm�, hörm�tim çoxdur, bunu bil, Bu ev öz evindir, ba�qa yer deyil! P�r�sti� ed�r�m s�n� h�r zaman, Ya orda, ya burda b�nd�y�m, inan! Bu r�smi onunçun göst�rdim ki, s�n M�nim d� ��klimi aydın gör�s�n. Erk�k tin�tliy�m olsam da qadın, H�r i�i b�llidir m�n� dünyanın. M�n d� bir aslanam, dü�üns�n bir az, Aslanın erk�yi, di�isi olmaz. Qara bulud kimi gurlasam kinl�, Qılınc tüstüsünd�n yanar su bel�. Aslanlar buduna basaram m�n da�, N�h�ngl�r ya�ından yaxaram çıraq. M�ni dü�m�nliy� ç�km� sevgid�n, Vur�unun olana t�n� vurma s�n! Kim tikan �k�rs�, tikan d�r�c�k, Kim nicat ver�rs�, nicat gör�c�k. �g�r s�n üstünlük ed�rs�n mana, Q�l�b� çalarsan bir dul qadına. M�n qalib g�ls�m, kin co�du�u zaman Ataram gizl�n�n �ahı ortadan. Tülküyl� qurd kimi biz ets�k sava�, S�n kiçik olarsan, m�n�m böyük ba�. Sınaqlı qocalar söyl�mi� bel�: "Gül��m� �n f�qir, yoxsul bir k�sl�, S�nd�n �ey qoparmaq fikrini izl�r, Ür�kd�n çalı�ar, üstünlük ed�r." Vücudum ��h�rd� ets� d� m�sk�n, Q�lbim qafil deyil �ahlar i�ind�n. Hindistan mülkünd�n Yunana q�d�r Virandan, abaddan tutmu�am x�b�r. Gönd�rdim h�r yer� bilikli adam, A�ıllı, sınaqlı, mahir bir r�ssam. Böyük fatehl�ri öyr�nim dey�, R�smini aldırdım inc� ip�y�. Adlı pad�ahların r�smini ç�k�n H�r r�smi g�tirib m�n� ver�rk�n, Sanıram dünyanı verdil�r mana, Öz inc� r�yiml� baxaram ona.

O r�smi do�urdan tanıyım dey�, Göst�rr�m ba�qa bir gör�n kims�y�. Des�l�r ki, filan tacidardır bu, O zaman t�sviri sanaram do�ru. Sonra da t�p�d�n dırna�a q�d�r H�r r�sm� salaram d�rin bir n�z�r, Ya�lıdan v� g�ncd�n öz q�d�rinc� Bir ölçü götürr�m inc�d�n inc�. Yax�ını, yamanı tanır x�yalım, Bar z�ka tanıyan �üur, kamalım. Bo�una keçm�yir gec�, gündüzüm. Özüml� oynayan deyil�m özüm. Bu himm�t t�r�zim durmadan i�l�r, �ahlarda a�ırı, yüngülü ölç�r. �p�kd� gördüyün sur�tl�r ki, var, T�k s�nin x�yalın könlüm� yatar. Çünki sur�tinl� tanı�am çoxdan, Bu n�q�in dostluqdan göst�rmi� ni�an." Sözünü ür�kl� dedi, ��nl�ndi, Öz büllur taxtından a�a�ı endi. "Taxtımda, - dedi, - s�n otur namidar, Bir taxta yaramaz iki tacidar. Bilirs�n �ahmatın iki �ahı var, H�r q�lb� yeni q�m g�tirir onlar." Taxtından eninc� o p�risur�t Durdu hüzurunda, göst�rdi xidm�t. G�lint�k oturdu qızıl kürsüy�, "Pad�aha kiçik bir b�nd�y�m" dey�. O n�h�ng balıqdan �ahın görk�mi R�ng verdi, r�ng aldı züraf� kimi. Dü�ündü: "Qadın da olsa bu salar, Ür�yi bir erk�k a�lıyla parlar. Bax, bel� i�l�ri gör�n qadına, P�ril�r af�rin söyl�r adına! Qadınlar olmasın g�r�k çox c�sur. Di�i aslanlarda kin k�skin olur. Yüngüldür ç�kid� qadının da�ı, Ki�i ölçüsüyl� durmaz yana�ı. Qadınlar p�rd�yl� örtüls� xo�dur, P�rd�siz musiqi ah�ngi bo�dur. Bax, C�m�id n� göz�l söyl�mi� gerç�k. "Qadın ya p�rd�, ya m�zarda g�r�k!" Qadını, saleh d� olsa, buxovla, O�ru dost olsa da, e���yi ba�la!" Dü�ündü: "N�dir bu acı h�qar�t? Bu yerd� kim ed�r s�n� m�rh�m�t? Fikrini bi�ir d�, q�lbini xo� tut, Yıxıldın, artıq öz canını unut. Göz�ldir, bal qatmı� gül l�bl�rin�, Bel� bir sevimli dilb�r yerin�

Olsaydı amansız, kinli bir dü�man, Artıq �l ç�k�ydim g�r�k ba�ımdan. Bu yerd�n çıxarsam a�ır yükümü, H�r i�d� saxlaram düzgün ölçümü. �a�qınlar yolunu tutmaram bir d�. Örtm�r�m üzümü g�r�ksiz yerd�. Açaram b�ndi bu ba�lı q�lbimd�n, Düyünü düyün� nec� vurum m�n? Qarınca dü��rs� parlaq bir tasa, Bir çar� dü�ün, güc i� görm�z yoxsa. S�br edim, çox ç�tin olsa da bu hal, Bu i�l�r yuxudur, yaxud bir x�yal? E�itdim çox �admı� bir g�nc müq�ssir, Dara ç�kilirk�n boynunda z�ncir. Dostlardan birisi verdi bir sual: "Az qalır ömründ�n, hey, n�dir bu hal?" Dedi: "Son n�f�sdir, ömrüm qalır az, Az ömrü k�d�rl� keçirm�k olmaz." Qurtardı yaradan onu zill�td�n, ��ı�a çıxartdı qatı zülm�td�n. Qıfıla çox zaman tapılmaz açar, Bir açan tapılar, n�hay�t açar." Özün� çox bu cür sözl�r söyl�di. Çar�siz canını t�slim eyl�di. Yalnız çap�ın ets� h�r bir p�hl�van, Dü��r div �lin� p�hl�van, inan. Xan�nd� b�st�siz ��rqi söyl�s�, Söz il� kamança gül�r o s�s�. Bir zaman çox d�rin fikir� getdi, Öz t�bi�tini m�z�mm�t etdi. S�br etdi, bu a�ır d�rd�, k�d�r�, T�sliml� dik ba�ı �yildi yer�. Nü�ab� xidm�t� ba�ladı k�m�r, �mr etdi: durmayıb göz�l p�ril�r �ahlara yara�an bir süfr� açsın, Ortaya h�r çe�id yem�kd�n saçsın. K�nizl�r �am kimi qalxdı aya�a, �ahan� bir süfr� hazırlama�a. H�r çe�id yem�kl�r axdı h�r yandan, Yem�kl�r bi�mi�di qoçdan, to�ludan, Uzun v� yuvarlaq inc� çör�kl�r Saraydan ba�lamı� qapıya q�d�r, Kök�l�r yo�rulmu� ya�la, ��k�rl�, ��k�rli küncüdd� dada bax h�l�. �nb�rl� yo�rulmu� dadlı yem�kl�r C�nn�t yem�yind�n verirdi x�b�r. Da� kimi qalanmı� öküz v� balıq, Ç�kdi yer öküzü bundan a�ırlıq. Süfr�d� quzular co�qun sevincd�n Qu� kimi qol-qanad açmı�dı ��n-��n.

�n dadlı mür�bb�, limonlu ��rb�t, Püst�d�, badamda var ba�qa l�zz�t. Bar h�dsiz palud� - �nb�r qoxuyan, Çox m��zi palud� sa�alar ondan. T�r halva v� badam halvası da�ır, O q�d�r çoxdur ki, qablardan a�ır. Gülabla ç�kilmi� ��rb�t, gül��k�r, Saçdı�ı �ir�nin n�f�si �nb�r. Bunlardan ba�qa o taxtın üstünd� Qızıl büsat qurdu �ahın önünd�. Bir xonça qoyuldu gün��d�n parlaq, �çind� dörd büllur kasa qoyaraq, Biri l�l, o biri qızıldan dolmu�, Biri dürr, birin� yaqut qoyulmu�. El� ki, uzandı �ll�r süfr�y�, A�ızlar açıldı t�am yem�y�, Nü�ab� dedi: "Ey böyük hökmüran, Yeyiniz, �n dadlı bu xuru�lardan." �sk�nd�r söyl�di: "Ey sad� dilb�r, Ölçüsüz söyl�m�, tökm�y�s�n t�r. Düzmüs�n süfr�m� almaz, yaqut, dürr, Da�-qa� yeyil�rmi, bu n� dem�kdir? Da�ı da yey�rmi a�ıllı insan? Bu r�ngi t�bi�t h�zm etm�z, inan! Eyl� bir yem�k ver m�d�miz dolsun, R��b�tl� ona �l uzatmaq olsun." Nü�ab� gül�r�k söyl�di �aha: "Da�ın ki, bo�aza yolu yox daha, Faydasız, yaramaz bel� da� üçün Bu q�d�r vuru�maq, çarpı�maq neçin? �ndi ki, yem�y� yaramaz bu da�, Dünyada onunla ucalarmı ba�? D�y�rsiz bir da� ki, olmayır yem�k, Onunçun bu q�d�r z�hm�t n� g�r�k? Yollardan da�ları almaq lazımk�n, Da�ı da� üstün� qoyursan n�d�n? Bu da�dan doyunca h�r k�s ki, aldı, Yem�di, da� yen� yerind� qaldı. Deyils�ns� da�a p�r�sti� ed�n, Da�ını yüngül et, yerind� qal s�n." O inc� qadının bu söhb�tind�n Yem�kd�n �l ç�kdi o polad b�d�n. Dedi: "Ey xanımlar xanımı qadın, Qüvv�td� erk�kd�n ucadır adın. Do�ru söyl�din ki, bel� gövh�rl� H�r s�rraf ancaq bir da� alar �l�. O zaman d�y�rli olardı sözün, Önc� bu qa�-da�dan qaçaydın özün. Tacımda cavahir parlar, do�rudur, Pad�ahlar tacında cavahir olur.

S�nin xonçandakı bu qa�-da� da�ır, Bu danlaq, bu töhm�t kim� yara�ır? Süfr�y� cavahir saçmaq n� g�r�k? Gövh�rd�n qaçma�ı m�n� öyr�tm�k? S�rrafın gözün� toz atmaqdır bu, �sk�nd�r yaqutu h�r evd� dolu. U�urlu fal il� çıxdı ��h�rd�n. El� bil qaranlıq çökünc� lay-lay Göründü m��riqd�n b�dirl�nmi� ay. P�rvint�k k�nizl�r yanında ged�r, �ncidir ba�ından dırna�a q�d�r. Göz�ll�r dola�ır dörd bir yanında, Yüz zöhr� qa� kimi bir barma�ında. �ahlara yara�an bir d�rgah gördü, Dünyaca bir ordu, barigah gördü, O q�d�r ip�kli bayraq ucaldı, Hava gül, torpaq göy r�ngin� çaldı. Çadırlar gövh�rd�n olmu�du ni�an, D�rgahın yolunu k�smi� h�r yandan. Aradı, öyr�ndi, g�ldi saraya, Gördü bir xeym�dir ucalmı� aya. �pl�ri ip�kd�n möhk�m hörülmü�, Sütunu qızıldır, mismarı gümü�. Atından endi yol tapsın hüzur�, Üz sürtsün dünyanın öpdüyü yer�. Növb�tçi hörm�tl� verinc� izn, Z�rni�an çadıra girdi naz�nin. Gördü ki, dünyanın �ahları g�lmi�, Bir tac kölg�sind� ba�lar �yilmi�. �sk�nd�r önünd� k�m�r-k�m�r� Pad�ahlar oturmu�, göz dikmi� yer�, O parlaq büsatdan dü�dü qorxuya, Gör�nin ür�yi dön�rdi suya. Hamısı divarda sur�t� b�nz�r, Danı�ıb gülm�y� kimd� var hün�r? Hasarı görünc� hasarlı g�lin Titr�di, bu q�bul göründü g�rgin. Yer öpdü Nü�ab�, af�rin aldı, O aslan ür�kl�r buna mat qaldı. K�nizl�r hakimin �mrini alcaq Bir kürsü qoydular gün��d�n parlaq. Yanında oturdu dünya g�lini, Aldı qız-g�linl�r dörd dövr�sini. Bununla b�rab�r diqq�t edinc� Sözl�rin yerlidir, do�rudur m�nc�. E�q olsun bu fikri sa�lam qadına, M�rdliyin yolunu göst�rir mana. Ey uzaq gör�n qız, g�l m�ni dinl�, Qızıl sikk�sini n�sih�tinl� Ataram bir k�r� torpaqlara m�n,

Qızıla torpaqdır t�bii m�d�n." Sonra Nü�ab�nin yaqut doda�ı Yaqutla b�z�di bütün torpa�ı. �mr etdi xonçaya qoyuldu yem�k, Qızıl no�uldandır, �ntiq v� q���ng. H�r yem�kd�n özü dadırdı önc�, Çox heyr�t etdi �ah bunu görünc�. �ah rah�t deyildi bel� xidm�td�n, Aya�a qalxdı tez yem�k bit�rk�n. Ged�rk�n Nü�ab� ba�ladı peyman, �sk�nd�r verm�sin mülkün� ziyan. V�siq� yazma�a �ah verdi f�rman, O c�nn�td�n çıxıb getdi hökmüran. �sk�nd�r ��h�rd�n çıxınca gerç�k, F�l�kd�n kin gördü, tanrıdan köm�k. Dü�mü�dü qurtulmaq üçün qay�ıya, �ükr etdi qurtaran böyük tanrıya. Gündüzd�n gün��i qapınca gec�, Bir çıraq parlatdı bir �am sönünc�. Al gün�� göyünün uca s�qfin� Hal�li ulduzlar düzüldü yen�. Pad�ah da yuxuya tez hazırlandı, Dörd ünsür d� yatdı, qapı ba�landı. Dan yeri sökünc� dinc�ldi artıq, Qaranlıq içind� söküldü a�lıq. ��f�ql�r içind� qalxdı yuxudan. S�h�rt�k bir m�clis qurdu hökmüran. Gün��in �lind� bir narınc vardı, F�l�k narıncının ba�ını yardı. O m�l�k �ndamlı Nü�ab� ��n-��n Halını soru�du, göst�rdi hörm�t, Co�du o g�li�l� m�clisd� i�r�t. Bir az toxtayınca yeni oturan, ��ar�t edildi uca pad�ahdan: Tez süfr� a�ası g�tirsin xör�k, Ortaya düzülsün h�r çe�id yem�k. Önc� g�tirildi �tirli ��rb�t, Sanki yer� s�rdi hovzunu c�nn�t. Gülab kimi axan bu arxı, y�qin Yuxuda n� Xosrov görmü�, n� �irin. O q�d�r xonçalar düzüldü ora, �nb�rd�n ucaldı toz buludlara. �n l�ziz yem�kl�r bol-bol axaraq H�r yanda da� kimi vurmu�du qalaq. �kiqat �l�nmi� ya� qatlamalar �n parlaq aydınlıq kimi parıldar. �l�nmi� a� undan, bi�mi� yuvarlaq, Ay kimi qo�allar x�zd�n d� yum�aq. Qoyuldu xonçaya yüz çe�id yem�k, Yem�kl�r xonçaya verirdi b�z�k.

Yox idi el� bir yem�k dünyada Bir mövqe tutmasın qızıl xonçada. Dadlıdır, yem�kl�r g�linc� xo�a, Dopdolu q�d�hl�r ç�kildi ba�a. Göyün ortasına g�linc� gün��, �çdil�r mey q�lb� salınca at��. Hamının çatılmı� qa�ı açıldı, S�rxo�lar üzün� n��� saçıldı. O p�ri b�d�nli nazlı dilb�rl�r Çal�ını dinl�di ax�ama q�d�r. Zülm�td�n gec� bir ordu ç�k�rk�n, T�bi�t gözünd�n mürgü tök�rk�n Cahandar söyl�di o p�ril�r�: "Bu gec� basmayın ayaq ��h�r�! Buyru�um bel�dir, s�h�r g�r�k m�n Bir m�clis düz�ld�m yerd�n göy�c�n. Firidun v� K�yan r�smiyl� ��n-��n, Dol�un kam alaraq çal�ıdan, meyd�n, Qoy ��rab bir yan�ın salsın könül�, Bi�sin h�r i�imiz bu qan çayil�! Ayrılaq bir zaman dünya i�ind�n, P�rv�rd� m�rcanla b�sl�nsin b�d�n. Mey il� gül kimi parlayaq bel�, Güll�rd�n r�ng alaq bu kür� il�. Saçaq q�tr�l�rd�n torpa�a �nb�r, Çimsin bu ��rabdan güll�r, olsun t�r." P�ril�r hörm�tl� öpdü torpa�ı, ��nl�ndi, ism�td�n yandı yana�ı. M�clisd� Nü�ab�, o nazlı dilb�r, Sanki dan sök�rk�n do�mu� bir ülk�r. �nb�rd�n gec� ��n büsat qurunca Yayıldı o mü�kin saçlar boyunca. O mü�kin saçlardan böyük �sk�nd�r Bir k�m�nd düz�ltdi, saçırdı �nb�r. Ayı, Mü�t�rini k�m�ndl� bird�n Yerl�r� endirdi uca göyl�rd�n. ��nlik gec�siydi o �anlı gec�, P�ril�r dalmı�dı nazlı sevinc�. �sk�nd�r q�lbini çalmaq fikril� �st�rdi at��d�n parlatmaq �öl�. Padi�ah �mr etdi: "Tez od qalansın, Mü�l�rin r�smiyl� gündür, mü�k yansın." Meyd�n bir od yaxdı ki, �öl�sind� �ç�nl�r yandı öz �lb�s�sind�. Çal�ı n���siyl� yeyib içdil�r, Gec�ni ��nlikl� etdil�r s�h�r. Laciv�rd� ��nc�rf vurunca dövran Samur sarı tülkü do�du o zaman. Yenid�n canlandı ��nlik v� h�yat, Quruldu sevimli, �ahan� büsat.

Ç�m�nl�r yenid�n n���y� g�ldi, K�klik v� qırqovul cilv�y� g�ldi. N��m�y� ba�ladı p�riüzlül�r, Gün�� mehreganda daha xo� g�l�r. O gülgun meyd�n ki, yaquta b�nz�r, Gündüzün üzün� s�pdil�r gövh�r. �SK�ND�R�N NÜ�AB� �L� M�CL�SD� OTURMASI Dur, saqi, ��rabdan bir q�d�h g�tir! O qızıl çiç�kd�n bir f�r�h g�tir! Üzümün r�ngini ��rabla bir tut, Yaquta b�nz�tm�, qıl tam bir yaqut! Firidun ��nliyi, C�min novruzu Üzl�rd�n silmi�di k�d�ri, tozu. �sk�nd�r �övk�tli taxta oturdu, Önünd� pad�ahlar boynunu burdu. Oxuyub çalanlar, ��rab v� q�d�h O göz�l m�clis� verirdi f�r�h. Nü�ab� naz il� hey q�d�h alar. Ortada g�linl�r qol-qola oynar. M�clisd� Feyl�qus o�lu �sk�nd�r O p�ri qızlara salmadı n�z�r. Birinci, n�fsini oda salmazdı. �kinci, h�r�md� ov ovlamazdı. Ba�çılar m�clisd� a�ır oturdu, Pad�aha hörm�tçin m�rd kimi durdu. Göy soyuq, gün��in xeym�si ocaq, Yer quru, C�m�idin yastı�ı yum�aq. Gün�� D�lv bürcünd�n çıxdı qıra�a, Girdi Hut bürcün� balıq tutma�a. Pul-puldur da�ların �t�yi, q�lbi Buzlanmı� balı�ın arxası kimi. Qurd gözlü qasır�a k�sir n�f�si, Kürkçünün z�hm�t� artmı� h�v�si. Maralın kök budu buzdan qorxaraq, Aslan sa�rısını etmi�di sı�naq. Buzlamı� ceyranın kabablıq budu Suların ba�rına hey duz vururdu. Buludlar o q�d�r sıx kafur saçmı�, Çinarın qolları a� çiç�k açmı�. B�növ�� qönç�si tumurcuq ik�n Bahar yarpa�ıt�k qar g�lir göyd�n. Olmu� gül a�acı yeld�n hamil�, Qarnını doldurmu� çiç�kl�r il�. A�zını açmadan buzlu n�hrl�r, Otların doda�ı süd �tri ver�r.

Yadlardan gül üz� p�rd� ç�k�li, Bülbülün t�blini yırtmı� dan yeli. Bülbült�k bardaqlar g�lmi� f�r�h�, K�klikt�k a�zından dü�m�z q�hq�h�. �ç�nl�rin üzü meyd�n alıb r�ng Qızarmı�, t�rl�mi� gül yarpa�ıt�k. �sk�nd�r �mr etdi: "��nlik e�qin� M�clisd� bir alov parlasın yen�.* Yenid�n yara�ıq, b�z�k vuruldu, C�nn�t� b�nz�r bir m�clis quruldu. M�clisd� gül kimi bir at�� yanır, Qibt�d�n güll�rin q�lbi da�lanır. Odlu tikan tutmu� �ld� sarı gül, Bu, Z�rdü�t odunun tikanı deyil. O mü�kin kömürd�n axan �öl�l�r Da�lara �ks ed�n gövh�r� b�nz�r. Qara r�ng kömürl�r ki, alovlanır X�zin� üstünd� yatan ilandır. Ya qoca insafsız, r�hmsiz m�cus �mr etmi� h�b��i qar�t etsin rus. Hindistandan g�lmi� bir n�f�r cadu Xırmana vurar bir arpadan odu. Mü� arpa yerin� �kmi� �r��van, B�növ�� dü�ürmü� biçdiyi zaman. H�b�� mü�k aparmı� Mazandarana, Yerin� saf qızıl vermi�dir ona. Ev hindli qadından qana bürünmü�, Abinus qırmızı söyüd� dönmü�. S�qlablı atını çapmı�dır Çin�, B�rtasdan bir samur kükr�mi� yen�. "Bilal"da çıxarmı� göz�l bir s�da, H�b��d� ya�ark�n s�s verir Rumda. Onun ��n s�sin� qara z�ncil�r Q�lbind�n qan tökür, gözünd�n z�h�r. Qara qamı�lıqdan çıxmı� bir aslan, Uzun barmaqları alovlu oxdan. Katibin dalından göy�rmi� q�l�m, Barma�ında mü�kin q�l�ml�r möhk�m. Bir atlaz satandır, oturmu� çox ��n, Geyimi qoca bir qadın külünd�n. Bir çox ip �yirmi� toxunsun palaz, Palazın yerin� tapmı�dır atlaz. Kimyag�rdir bu, kür�si yanar, D�miri ataraq saf qızıl alar. Alovlar qızıldan qurmu� bir iksir, Öz �t�kl�rin� saf qızıl s�pir. Alovu bürüy�n sıx-sıx tüstül�r Neyluf�r gülünün zülfün� b�nz�r. Reyhanla b�z�nmi� saxsı güldandır, Ancaq bu, me��d�n çıxan reyhandır.

Od deyil, C�m�idd�n qalma bostandır, Gün�� xonçasında kök� yapandır. A�-qara cövh�ri parladandır bu, Mü�l�rin yolda�ı - hirbüdün dostu! Yeni bir qönç�dir, yediyi tikan, Cövh�ri q�dimdir, görü�d� cavan. Qı� vaxtı yoxsula ��n n��m� söyl�r, Qon�uya qazandan elçilik el�r. Sazının tell�ri ed�r zümzüm�, Z�rdü�tün Z�ndind�n xo�dur bu n��m�! Z�nd il� Z�rdü�tü yaxan at��i Yaxmı�dır dünyanın böyük gün��i. Al gül yarpa�ıdır s�rv buda�ında, Öt�r k�klik, turac sol v� sa�ında. Qırmızı m�rcandan ucalmı� çinar. Ba�ında "ququ"t�k k�klikl�r a�lar: Örd�y� ba�ında yer vers� çinar, Köksünd�n acı bir sızıltı qopar. Örd�yin vücudu suyun dü�günü, At��� gir�rs� qaralar günü. Bu ba�da co�araq ötü��r qu�lar, H�r qu�da ba�qa s�s, ba�qa ah�ng var. Setarla çalınır sanki h�r n��m�, ��rqid�n yüz k�r� göz�l zümzüm�. Ciy�r duz yedikc� hey qanı damır, Duzun da h�sr�td�n ba�rı qavrılır. Di�l�r� sirr açır ��k�rburalar, Yedikc� insanın h�v�si artar. Qan daman kababın qoxusu �nb�r, Mü�kiyl� b�sl�nmi� a�lar, yem�kl�r. H�r çe�id mür�bb�, tur�u, meyv� var, Limon v� porta�al, narınc il� nar. Çalanın Zöhr�t�k oynayır q�lbi, Kuz�l�r parıldar Mü�t�ri kimi. O gülgün ��rab ki, dilb�rd�n dilb�r, Dünyadan dünyaca qaldırmı� k�d�r. Hamının keyfi saz, s�sl�ri yum�aq, Yalnız saz k�skindir öts� d� �aqraq. Orda bi�mi� idi yolda�lar tamam, Birc� ��rab idi, ortalıqda xam. Yarım s�rxo� idi böyük hökmüdar, Ç�nginin �lind� ç�ng sut�k axar. Ç�ng s�si, mey, reyhan, qızarmı� qu�lar, Dar gözlü s�n�ml�r, sıxı a�u�lar. Kimdir h�yatından bel� kam alan? �sk�nd�r� m�xsus bu ��r�f, bu �an. �sk�nd�r e�qin� mü�t�ri üzl�r Küpl�ri bo�altdı gündüz� q�d�r. El� ki, gündüzün yarısı keçdi.. F�l�k d� kür�nin nisfini biçdi.

�sk�nd�r �mr etdi x�zin�dara: "Xo� g�ldin edilsin bu qonaqlara! Xalvarla g�tirsin qızıl v� b�z�k. D�v�l�r yüküyl� atlaz v� ip�k. Bir alay h�b��i �ux xidm�tçil�r. Boyları s�rv kimi, görü�ü dilb�r. N� mü�k� ç�ki, n� tirm�y� da� var, Baxdıqca insanın gözü qama�ar. D�y�rli üzükl�r, zümrüd, firuz�, Brilyant, da�-qa�lar gülüms�r üz�. Qızıldan parlaq tac - zümrüd naxı�lı,, Gövh�rl� i�l�nmi� naxı�lı, da�lı. �t�yi kafurla dolu bir quma�, Üstünd� parlayır d�y�rli da�-qa�. K�cav� qatırda z�rdi, ziv�rdi, K�cav� ç�k�nl�r qızıl k�m�rdi. Bu q�d�r z�r, ziv�r, dövl�t, yatır var, Verdi Nü�ab�y� x�zin�darlar. Nü�ab� geyindi �ahan� x�l�t, Nec� ki, gün��d�n ay alır zin�t. Yenid�n �mr etdi böyük �sk�nd�r: "H�diyy� alsın h�r p�riüz dilb�r!" Verildi adına gör� h�diyy�, Burda geysin dey�, aparsın dey�. O q�d�r yükl�ndi h�r göz�l p�ri Ç�k� bilm�yirdi z�ri, ziv�ri. T���kkür ed�r�k öpdül�r yeri, Sevincl�r içind� döndül�r geri. Gövh�r toplayınca uca m�d�nd�n, Axıcı x�zn�t�k döndül�r ��n-��n. �SK�ND�R�N �LBÜRZ DA�INA GETM�S� Ey saqi, qırmızı südd�n ver ki, h�r Civ�y� �ks ets�, ona can ver�r. Ver m�n�, dönmü�dür qanım civ�y�, Söz düzüm dırnaqdan keç�n ri�t�y�. Ey ��f�q sökm�d�n oyanan himm�t, Yen� söz saçma�a etmi��m niyy�t. Bu qızıl sözl�rl� bir gövh�r qurum, �laltı ba�ları da�lara vurum. Qızılda varmıdır o güc, parıltı. M�n kimi dindarı etsin �laltı? B�z�kçün yaranmı� bu qızıl, gövh�r B�nd olsun, z�ncirdir, q�m, k�d�r ver�r. Qorxaraq �yrid�n, quldur, o�rudan Varlılar qızılı göm�r h�r zaman.

Yoxsul ki, h�r zaman qızıl dü�ün�r, Bu ist�k ona da x�zin� ver�r. �ndi ki, qızıldan ucadır ist�k. �n yoxsul, �n z�ngin kims�dir, dem�k. Bu dünya olmu�dur yoxsul dünyası, H�m özü m�suddur, h�m �qr�bası. Qorxusuz v� rahat ya�ar h�r zaman, Ç�kinm�z quldurdan, qorxmaz o�rudan. Dü�ünc�, k�d�rdir çox s�rv�t, çox var, Dünyası az olan olur b�xtiyar. Tarix� d�y�rli gövh�r düz�nl�r Gövh�rli x�zn�d�n bel� n�ql el�r: O C�m�id idraklı aldıqca f�r�h Nü�ab� e�qin� qaldırdı q�d�h. Gül il�, mey il� verdi �l-�l�, Neç� gün keçirdi s�rk�rd�l�rl�. �� görm�k fikriyl� bir gün oturdu, Bahardan b�z�kli bir m�clis qurdu. Ç�kdi o m�clis� el� bir hasar Bürcünd� görünm�z oldu ulduzlar. Ba� s�rk�rd�l�ri eyl�di d�v�t, Hörm�tli yer verdi, göst�rdi ��fq�t. ��n m�clis qurdu bu sınanmı� �rl�r, Pad�ahın a�lından aldılar b�h�r. Fikrini açmaqdan durmadı geri, Bütün ist�yini sürdü ir�li: "Könlüm� qonmu�dur bel� bir h�v�s, Sizd�n ba�qasıyla almayım n�f�s. Sizin r�yinizl� ist�r�m ancaq Dünyanı m�n qarı�-qarı� dola�maq. Ruma dönm�k idi fikrim, n� etm�k, Atın cilovunu çevirdi f�l�k. �zm etdim ki, Ruma çevirm�yim üz, Ölk�l�r dola�ım gec� v� gündüz. ��n, uçuq yerl�rd� g�zim h�r yanı. �lim� keçirim bütün dünyanı. "S�ncab" ölk�sinin ba�ında durum, "S�qlab" gümü�ün� sikk�mi vurum. Ölk�l�r, torpaqlar dola�maqla m�n Öyr�nim xalqlardan hansıdır çox ��n. Alım bu ��nlikd�n faydalı b�hr�, Çünki t�sir edir d�mir d�mir�. Birinci yürü�d� ist�yim ancaq O qoca �lbürz� k�sm� yol açmaq. Da�ları, çöll�ri a�ıb keç�r�k, Sonra da d�niz� s�yah�t etm�k. X�z�r d�nizin� durum baxım m�n, Damlalar çil�yim suya q�d�hd�n. Ordumla sahil� çıxınca artıq

Bir h�ft� ovlayım qu� il� balıq. Sonra da baxaram �zmim n�y�dir, Z�man� o zaman bir yol göst�rir. Bu i�l�r olurmu fikrinizl� saz? Dövl�t do�rulardan boyun qaçırmaz." Ba�çılar yer öpdü: "Sizindir �mr, Bizim fikrimizdir �ah tök�n t�dbir. Ba� qoyarıq, hara qoysanız ayaq, �mriniz h�r ba�a bir tacdır parlaq. Suda, ya at��d� yer varsa, yen� Fikrimiz ba� �y�r h�r bir �mrin�. Atsanız yer� �n uca da�lardan, Qorxusuz dü��rik yer� h�r zaman. �ahdan bir yol seçm�k, bizd�ns� ancaq Pad�ahın �mrin� boyun qatlamaq". Bu sözd�n ür�yi olunca rah�t, �sk�nd�r onlara etdi çox hörm�t. Yola çıxmaq üçün gördü hazırlıq, Açdı x�zn�l�rin a�zını artıq, Ordunu gövh�rl� el� doyurdu, Onları c�vahir da�ımaq yordu. Öz k�skin a�lıyla qaba�ı gör�n Qorxaraq ç�kindi yaman gözl�rd�n. X�zin� yükl�ndi, yol aldı, ancaq Yollarda ç�tindi onu da�ımaq. Da�lara qaldırmaq ç�tin olurdu,- X�zin� ç�kirdi göyl�r� ordu. Bel� bir fikir� g�ldi �sg�nd�r, O köhn� top üçün düz�ltsin ç�nb�r. Yerl�ri öyr�nsin o, m�nzil-m�nzil. Quru n� q�d�rdir, d�niz neç� mil. Bilsin yer üzünd� uca, alça�ı, En� v� uzuna ölçsün torpa�ı. �dld�n, zülümd�n tutaraq x�b�r H�r yoldan azana olsun bir r�hb�r. H�r zülmü �dlil� yusun dövrandan. Qurtarsın h�r azad xalqı bu qandan. H�r qorxulu yer� ç�ksin bir hasar, H�r yerd� bir hün�r eyl�sin izhar. "Yollar çox uzaqdır" dey� dü�ündü, Yollarda t�hlük�, qorxu göründü. H�d�r� getm�sin ç�kdiyi z�hm�t, X�zin� olmasın dü�m�n� qism�t. Gördü ki, talandan varlanmı� �sk�r, Varlandıqlarından qorxdu �sk�nd�r. Birinci, çalı�maz varı olanlar, �lind�n var-yoxu getm�kd�n qorxar. �kinci, qar�ıya çıxsa ac, b�lli, Qılıncı endir�r o iki �lli.

Sınaqlı k�sl�rd�n böyük �sk�nd�r Özüyl� almı�dı yüz on üç n�f�r. Hamısı �ahan� m�clisin q�lbi, H�r i�d� a�ıl v� t�dbir sahibi. Sınaqdan B�linas hamıdan ya�lı, Hamıdan bilikli, hamıdan ba�lı. �n ç�tin i�l�r� onu ç�k�rdi, O da �n a�ıllı t�dbir tök�rdi. X�zin� v� yolun ç�tinliyind�n Söz açdı ona h�r uza�ı gör�n. B�linas söyl�di hey dü�ün�r�k: "X�zin� torpa�a gömülsün g�r�k! Ordu da pad�ahı t�qlid el�sin, Bir xarabalıqda malı gizl�sin. Bilinsin x�zin� gizl�n�n m�kan, H�r k�s öz varına qoysun bir ni�an. O uzaq yollardan qayıdan zaman H�r k�s qoydu�undan tapsın bir ni�an. Tanısın qoydu�u ni�anı h�r k�s, Etsin öz malını alma�a h�v�s." Bu fikri �sk�nd�r ir�li sürdü. Ordunun xeyrini bu i�d� gördü. Torpa�a gömdü öz x�zin�sini, Ni�anla b�rkitdi dörd dövr�sini. �mr etdi, basdırsın s�rv�ti olan, Q�lbind�n silinsin qorxu v� duman. Da�larda, da�larda hamı yer-yerd�n Da�-qa�ı göm�r�k döndül�r ��n-��n. H�r kim ki, x�zin� v� s�rv�t qoydu, Üstünd� bir ni�an v� sur�t qoydu. Bel�ydi ruzgarın f�ndi, oyunu, Ba�qa bir x�yala çevirdi onu. Ayrı bir t�r�fd�n Ruma yol aldı, X�zin� o yerd� gömülmü� qaldı. O q�d�r saz idi ordunun halı Ehtiyac görm�di alsın o malı. Açıqda o q�d�r tapdılar dövl�t, Gizl�n�n s�rv�t� olmadı r��b�t. S�f�rd�n Yunana basark�n ayaq, Dünya i�l�rind�n oldular uzaq. Tikdil�r m�b�dçin �n yüks�k bina, Oldu h�r k�s üçün ibad�txana. Deyr� v�qf edildi gömül�n s�rv�t, H�r ki�i verdi ba� rahib� bir x�tt, O x�tl� tanrıya, din� inanan Axtarıb tapsın h�r s�rv�td�n ni�an. O monastırlarda indiy� q�d�r Gömül�n s�rv�td�n qalır s�n�dl�r. Bunu dini bir borc bil�nl�r, �lb�t, M�b�d� ür�kd�n göst�rir xidm�t.

S�n�dd�n birisi verilir ona, Dü�ür o s�rv�ti tapmaq yoluna. X�zin� açanın g�ls� müjd�si. Alar h�r x�zn�d�n ayaq kir�si. M�n� b�xtim ayaq kir�si vermi�, Aya�ım x�zin�-için� girmi�. �SK�ND�R�N D�RB�ND QALASINI ALMASI Dur, saqi, mey g�tir, versin m�n� naz, G�ncliyi qaytarar, insan qocalmaz. �limd�n çıxmı�dır bu iki dövl�t. Edir�m küpd�ki qana q�na�t. Kim ist�r yax�ı ad keçirsin �l� G�r�k bu qapıda olsun bir köl�. Qoysun yax�ılıqda el� t�miz ad, Bununla sonunu el�sin abad. Vücuda geyinsin bel� bir köyn�k, Saxlasın b�ladan onu zireht�k. H�r kim öz sonundan yax�ılıq umar, Göz�l addan ba�qa göz�l admı var? Durma, s�n ey uca ad-san b�y�n�n. Dünyada yax�ı ad almaq ist�s�n, Geyin, yax�ılıqla bir donu parlat, Ba�qa �lb�s�ni yax�ılıqla sat. Görm�yirs�nmi bu mü�kü h�r zaman Qara bir ip�kd� saxlayır satan? Bu yeni x�yala b�z�k vuranlar �n göz�l adlardan daim d�m vurar: Göz�l ad çıxardı böyük �sk�nd�r. Ondan fayda gördü, d�rdi çox b�h�r. Yax�ılarla durdu, oturdu h�r an, Yanına yol tapa bilm�zdi yaman. �ahlardan ziyad� böyük �sk�nd�r M�zluma daha çox salırdı n�z�r. H�r yerd� bir zahid görs�ydi, x�lv�t Çapardı yanına, ed�rdi hörm�t. H�r yerd� ç�tin-bir döyü� ba�lardı, Zahidl�rd�n köm�k, himm�t umardı. �sk�nd�r onunçun üstün g�lirdi, Da�ı firuz�d�n seç� bilirdi. Onunla b�rab�r çarpı�an ordu Bu i�d�n incidi, üzün� durdu Dedil�r ona: "Ey dünya sarsıdan, S�n dövl�t i�in� çalı� h�r zaman. Ordudur qazanan u�urlu z�f�r,

S�n ancaq zahid� salırsan n�z�r. Dünyanın açarı qılıncdır, �lb�t, Bu zahid k�sl�rl� n�dir bu ülf�t? Z�f�r� silahsa zöhd il� himm�t. Bu nöqsanımızı biz� d� öyr�t. Döyü�çün çapark�n bu meydanlara Biz d� zahidl�rd�n ist�y�k çara?" �sk�nd�r dinl�rk�n �sk�r sözünü, Dinm�di, saxladı bundan özünü. Faydalı görünm�z tez cavab verm�k, H�r cavab vaxtında verilsin g�r�k. El� ki, �lbürz� yol aldı ordu, H�r yerd� �ahdan bir nayib oturdu. Bu ç�tin yollarda heç yorulmadan Ovçu aslan kimi keçdi �irvandan Açaraq öz ist�k qol-qanadını Oradan D�rb�nd� sürdü atını. O zaman çox abad deyildi ��h�r. Üstünd� bir qala vardı möt�b�r. Qalada kök salmı� az�ın quldurlar, O yoldan kim keçs� yolunu burar. El� ki, �sk�nd�r çadırı qurdu, Quldurlar çadırı yuxarı vurdu. Qala qapısını ba�ladı dü�man, Qorxmadı qılıncdan, qılınc vurandan. Hüzura g�lm�kd�n ba� qaçırdılar, �ta�t ipini bütün qırdılar. �ah ça�ırsa bel� uca d�rgaha, Heç biri ita�t etm�zdi �aha. Onlara dostluqla uzansa qolu Yen� d� ged�rk�n k�s�rdi yolu. Çar�siz qalınca çox k�d�rl�ndi, �zm etdi ortadan qaldırsın b�ndi. �mr etdi ki, yüz min silahlı �sk�r Hasarlı qalaya do�ru g�lsinl�r. Yıxsınlar mancanaq, sapan, da� il�, Köpür�n qan il� versinl�r sel�. Qırx gün o hasarda çalı�ıb durdu, K�rpic d� qopara bilm�di ordu. O yüks�k qaladan ox qanad salmı�, N� k�m�nd yeti��r ona, n� qayı�. Bel� s�rt görünc� sapın atanlar G�lint�k qaladan çox utandılar. N� hasar araba ona yol tapır, N� d� mancanaqdan qorxusu vardır. Yorulub qalınca bu çalı�maqdan, Bu günb�d üstün� bo� qoz atmaqdan. Sınaqlı �sk�nd�r bir m�clis qurdu, Ba�çılar g�linc� bel� buyurdu: "Bu qala haqqında n�dir fikriniz?

Yorulduq dü�ünüb-da�ınmaqdan biz. Ölk�l�r f�th ed�n dikba� igidl�r �d�bl� ba� �yib dua etdil�r: "B�nd�yik, �mrin� ba�ladıq k�m�r, Dinc�lm�k bilm�dik bu gün� q�d�r. Qırx gündür yuxusuz, yor�un yem�ksiz Buludla, gün��l� çarpı�ırıq biz. Buludun ba�ına, bilirs�n, yol yox, N� qılınc vurular, n� niz�, n� ox. H�r i�� div kimi tapdıq bir çara, Bu divl�r evind� g�ldik zinhara, Bu u�ursuz yoldan g�l dön�k geri, Çeyn�y�k da�ları, dik t�p�l�ri". �sk�nd�r duydu ki, igid ba�çılar Acizdir bu i�d�n, olmu�dur naçar. Sürm�d�n gün�� mil ç�kdi gözün� Batdı bir al gövh�r Nil d�nizin�. Sahild� s�p�r�k x�zin�, gövh�r, Bir m�clis b�z�di bahara b�nz�r. Hamı bu m�clis� g�ldikd�n sonra Söyl�di döyü�k�n uca ba�lara: "Yaxında varmıdır bir zahid dindar, Dünya i�l�rind�n ç�kil�n k�nar?" Bir n�f�r söyl�di: "Uca tacidar, Bu yaxın köhüld� qoca zahid var, Kims�nin üzünü görm�z bu adam, Bir ç�ng� ot il� keçinir müdam." Yerind�n ox kimi qopdu hökmüran, Ayrıldı m�clisd� olan dostlardan. Xas adamlardan da qo�uldu ona, Aradı, iz tapdı köhül yoluna. Gec�, yol dü�m�nin gününd�n qara, F�n�r tuturdular o ��hriyara. At sürdü, köhül� g�linc� yaxın, Aydınlıq köhül� edinc� axın, ��ı�ı görünc� zahid uzaqdan Di�arı sıçradı o qaranlıqdan. Gördü bir m�l�kdir gün��t�k parlar, �qbalı olmu�dur yuxudan bidar. Qoca tez pad�ahın yanına keçdi, �ahlı�ın nuruyla pad�ahı seçdi, Söyl�di: "Görür�m, bir gövh�rsiniz, Z�nnimc� cahangir �sk�nd�rsiniz. �sk�nd�r ��fq�tl� ona �l verdi, Onunla b�rab�r köhül� girdi. Soru�du: "Bu yerd� dostun kim, ey pir? Bu çöld� yem�yin, geyimin n�dir? Bir d� anlat m�n�, dar köhüld� s�n N� bildin cahangir �sk�nd�r�m m�n? Söyl�di: "H�mi�� q�lbin olsun �ad.

H�r zülmün b�ndind�n olasan azad. Ulduzun b�xtind� versin �l-�l�, Taleyin ucalsın s�ad�t il�. Görünc� s�ni m�n tanıdım ondan: Ayı qaranlıqda tanıyar insan. Dünyada sanma t�k s�nin güzgün var. M�nim d� ür�yim güzgüdür, parlar. Yüz ildir parladır onu riyaz�t, Bir sur�t göst�r� bilir, n�hay�t. Ey uca fikirli, sordunuz m�nd�n: Nec� ömr edirs�n dar göhüld� s�n? Olmu�am say�nd� sa�lam bir insan, �vv�lkind�n daha sa�lamam, inan. Q�lbimd� kims�y� yox m�h�bb�t, kin, Azad�, b�xtiyar yox m�nim t�kin. Dünyada bir v�fa görm�dim, gerç�k, V�fasız kims�d�n umulmaz köm�k. H�r i�i fikriml� çox ölçüb biçdim, Özüm� yararlı bu yeri seçdim. Hesabı, kitabı k�sdim dostlardan, Yalnız bir dostum var - böyük yaradan. Doyunca yem�y� etm�dim ad�t, M�d�ni doldurmaq z�hm�tdir, z�hm�t. Yediyim köy otdur, geydiyim h�sir, Da�ları, bax, bunlar kimiya edir. Bu ill�r uzunu tacidarlardan, S�nd�n ba�qasını görm�dim, inan. S�b�b n�, göyl�rd� sönmü�k�n çıraq U�urla köhül� basdınız ayaq? S�n� bu köhüld�, ey böyük insan, Xidm�tçin �skiy�m bir qara quldan." �sk�nd�r dedi: "Ey sınaqlı qoca, Çar�m yox, g�lmi��m, fikrimdir uca Tanrı bir d�miri böldü ikiy�, Bizl�r� tap�ırdı "sahib ol" dey�. Onlardan qılınc v� açar b�z�rk�n Açarı s�n aldın, qılıncı da m�n. Bu d�mir qılıncla i�ıqlı günd� M�n haqqa köm�y�m �dlin önünd�. S�n d�, g�l, gec�yk�n göst�r k�ram�t, �dal�t yolunda bir açar t�rp�t. M�nim bu qılıncım, s�nin açarın Açsın qapısını xalqın, diyarın. Bu dik da� ba�ında var uca hasar, O yerd� yurd salmı� az�ın quldurlar. Gec� d�, gündüz d� çalırlar karvan, S�n� d� q�sd edir bu az�ın dü�man. �st�yim bu i�l�k yolu açmaqdır, �dl il�, bilikl� b�z�k saçmaqdır. S�n öz himm�tinl� göst�r bir hün�r,

Tale d� bu yolda köm�klik ed�r. �yrid�n, o�rudan t�mizl�n�r yol, Yolçunun �rza�ı artar, olar bol." El� ki, anladı o qoca dindar. Qalada hökm edir az�ın quldurlar, Ahından açınca odlu bir sapan, Göyl�rin qapa�ı açıldı haman. Da�a o sapanı el� fırlatdı, O da� öz içind� d�niz� batdı. Pad�aha söyl�di: "Qayıt indi s�n, Uca da� oynayıb qopdu yerind�n." M�clis� dönünc� uca ��hriyar, M�clisd� olanlar qar�ı çıxdılar. �n göz�l bir m�clis qurdu yenid�n, Ortaya mey g�ldi, üzl�r oldu ��n. Xidm�tçi g�ldi ki, qalab�yidir, Hüzura g�lm�y� izn ist�yir. �mr etdi, hüzura aldılar onu, Girinc� yer öpdü, �ydi boynunu. Alqı�lar ya�dırdı uca d�rgaha, Açarı �d�bl� verdi pad�aha. Söyl�di: "Bu gec� qopdu bir b�la, �sg�nd�r gücüyl� da�ıldı qala. �ki bürc hasardan bird�n qoparaq Uçuldu pad�ahın bürcünd�n iraq. Tanrının q�hrind�n qopdu bir sapan, Hasara dü�ünc� da�ıldı h�r yan. S�nins� sapanın çatmaz bu yer�, Gün��i yandırmaz kiçik bir z�rr�, Bilir�m, xarablıq deyil ordudan, Ba�qa bir qapıdan g�lir bu sapan. �ndi ki, göyün d� hökmü s�nd�dir, O qala, o da s�n, s�nindir �mr." Baxdı ba�çılara, dedi �sk�nd�r: "Duaya bundan xo� kim d�lil ist�r? Qırx gündür da�, qılınc yeyir bu hasar, Sınaqlı igidl�r hey çarpı�ırlar. Bu q�d�r qılıncın almaz gücüyl� Qopmadı o da�dan bir k�s�k bel�. Yoxsul bir zahidin ç�kdiyi ahdan Da�ıldı bir hasar, bürc oldu viran. Cizc� bu qalaya kim oldu üstün? Bu dünya zahidsiz olmasın bir gün." Ba�çılar bu i�� çox heyran oldu, Öz dedikl�rind�n pe�iman oldu. Yer öpüb dedil�r: "S�n ey hökmüran, Taxtından, tacından ayrılmayasan. Ölk�d� qolların qüvv�t� dolsun, Ç�kiyin da�ları �b�di olsun. Bel� nükt�l�ri s�ns�n tanıyan,

S�ni öz kölg�si etmi� yaradan. Bu sirri, hikm�ti biz d� anladıq, O yanlı� yollardan ç�kildik artıq." Yenid�n bürüdü qo�un hasarı, Yollardan qaldırdı yol vuranları. Qalanın yerin� �razi verdi, Onları verdiyi mülk� gönd�rdi. Göyl�rl� öpü��n qalanın bir-bir Uçulmu� yerl�ri edildi t�mir, El� ki, da�ıntı, uçuqlar bitdi, Zülmün qalasını �dl evi etdi. O da�da �hali doymu�du cana, �ikay�t etdil�r o hökmürana: "Bu qıpçaq xalqı bir d�h��tdir, d�h��t... �kin �km�y� d� bizd� yox cür �t. Axına ba�lark�n açıq da�lardan �kind�n, biçind�n qoymazlar ni�an. Axından ölk�miz çox ziyan edir, Malımız, canımız m�hv olub gedir. Rahatlıq vers�ydin bu ölk�miz�, Böyük bir m�rh�m�t ed�rdin biz�. Bu açıq v� uçuq yerl�ri bir-bir Da� il� da� kimi eyl�s�n t�mir, Onda çöl xalqının axınlarından Rahatlıq içind� dinc�l�r x�zran." �mr etdi: n� q�d�r açıq, uçuq var, Ç�ksin bu x�zranın xalqı bir hasar. Gec� d�, gündüz d� qara da�larla Olduqca böyük s�d ç�kilsin yola. �� bil�n, sınanmı� da� yonanlardan, Da�larda açı�ı s�dl� ba�layan Bilikli ustalar gönd�rdi ora, Keçidl�r alındı möhk�m hasara. Hasar i�l�rind�n azad olaraq H�r�k�t q�sdil� ucaltdı bayraq. Gurlayan t�bill�r açırdı yara, A�aclar abnust�k olurdu qara. �sk�nd�r xeym�ni çıxardı çöl�, Yollarda m�nzili qatdı m�nzil�. Ata ülk�r kimi verdi h�r�k�t, H�r bürc� çatınca saçdı s�ad�t, Gec�nin saçları mü�kin h�lq�d�n Neyluf�r günb�d� saçark�n s�m�n, Yolun z�hm�tind�n padi�ah, ordu Azacıq dinc�ldi, bir m�clis qurdu. "�fsan� söyl�sin" dey�, �sk�nd�r Ça�ırdı o yerd�n bir neç� n�f�r. Verdi bir çox sual o yer� dair, Bütün v�q�l�ri öyr�ndi bir-bir. Söz sözü ç�k�rk�n h�r yerd�n onlar

Açdılar �aha çox maraqlı �srar: "Burda bir qala var ki, c�nub yeli �ss� d�, o yer� uzanmaz �li. Minadan bir da�dır, saçar mü�k, �nb�r, H�m göz�l, h�m ��ndir bir c�nn�t q�d�r. S�rir adlanır o mübar�k m�zar, Orda Keyxosrovun taxtı. camı var. Keyxosrov mülkünd�n köçüb ged�rk�n, Taxtına, tacına bu yerdir m�sk�n. M�zarı odlu bir köhüldür ancaq, O yer� olmayıb ayaq da basmaq. H�m d� o m�kanda pad�ahlıq ed�n Bir m�likzad� var onun n�slind�n, O �ahın yerin� p�r�sti� ed�r. Taxtını, tacını dü�m�nd�n güd�r." O dünya dola�an uca hökmüran Gül kimi açıldı bu xo� dastandan. Harda mac�ralı bir qala alsa, Yenil�n qüvv�tli, ya aciz olsa, Gir�rdi qalaya Keyxosrov sayaq Apaçıq, ya da ki, gizli olaraq. Qalanı dola�ıb dön�rdi yen�, B�x�i�l�r ver�rdi ke�ikçisin�. H�r �eyi görm�y� mara�ı vardı, H�r i�in üstünd�n odt�k çapardı. El� ki, e�itdi bu keyfiyy�ti, Qalanı görm�y� artdı r��b�ti. Qoca Keyxosrovun köhn� canından Dövl�t m�clisin� versin yeni can. �SK�ND�R�N S�R�R QALASINA GETM�S� V� KEYXOSROVUN Q�BR�N� Z�YAR�T ETM�S� Saqi, dur ��rabla könlümü güldür. Bu i�d� s�brin� bir ölçü götür. Könül çıra�ının tük�nmi� ya�ı, Mey il� parlat bu sönük çıra�ı. Gündüz qar�a r�ngli qara gec�d�n Çıxmı� Z�ngibardan kafur kimi ��n. U�urlu c�nn�tt�k i�ıqlı gündüz ��f�ql�r içind� parladırdı üz. Havada toz, duman yox z�rr� q�d�r. Laciv�rd r�ngin� boyanmı� göyl�r. Gu��y� ç�kilmi� kül�kli x�zan. Baharın dan yeli �sir h�r yandan. ��ıqdır da�, ç�m�n, bütün yer üzü, Parlar al çıraqla dünyanın gözü.

Kainat bir c�nn�t ba�ına b�nz�r, H�r yanda qoxuyar mü�k il� �nb�r. B�xtiyar �sk�nd�r u�urla yen� Taxtından oturdu t�xti-r�van�. Göyl�r� söyk�ndi tacının ba�ı, Ucaldı bayra�ı, açıldı qa�ı. Yer yorulmu� idi at nallarından. Da�ların ba�ına dü�dü h�y�can. Ordunu S�ririn ��hrin� ç�kdi, Keyxosrov taxtını görm�k ist�rdi. S�rirli e�itdi �sk�nd�r g�lir, Keyxosrov taxtını görm�k ist�yir. ��ind�n, a�lından tutmu�du x�b�r, Adildir cahangir böyük �sk�nd�r. K�yanın n�slin� verm�mi� ziyan, Do�ruya köm�kdir, arxadır h�r an. Çoxunun ba�ına qoymu� qızıl tac. B�x�i�l�r vermi�dir, almamı� x�rac. �ahı qar�ıladı iki m�nzild�n, Xalılar dö��di, yollar oldu ��n. D�y�rli b�x�i�l�r saçdı o q�d�r. Sayını olmadı bil�n bir n�f�r. Gül kimi t�rt�z� h�r çe�id d�ri, Götürmü� h�ddind�n çox bu �eyl�ri. Zil qara samur, al tülkü d�risi.. Qaqum, qunduz, va�ak ki, h�r birisi Baharda ilk açan yarpa�a b�nz�r. Üstün� s�pilmi� b�növ��, �nb�r. Ba�ını dik tutan boyları çinar, Döyü�d�n qorxmayan igid qulamlar, Cilovda yeriy�n qullar h�r biri Görü�d� �n t�z�, xidm�td� diri. Hüzura gönd�rdi bel� bir bax�ı�, Ba�qa töhf�l�ri h�ddini a�mı�. Saraya axınca bu var, bu d�niz, Nazirl�r saymaqdan qaldılar aciz. S�rirli hüzura g�ldi, ba� vurdu, Belini ikiqat bük�r�k durdu. �sk�nd�r ��fq�tl� oturtdu onu, Hörm�tl� yüks�ltdi uca boynunu. M�clisd� bitinc� görü� ayini, Soru�du taxt il� cam qiss�sini: "Anlat ki, tilsimli cam, K�yan taxtı Nec�dir, sönmü�dü onun da baxtı?" S�rirli dedi: "Ey dünyanın �ahı, ��r�fli �ahların ey �ah�n�ahı! Keyum�rs ordundan kiçik b�nd�dir, Firidun mülkünün f�rmanind�dir. Ulduzlar yayına ox olsun s�nin, Göy kimi dünyanı tutsun k�m�ndin.

Keyxosrov camıdır h�r �ey� açar, S�nin d� �lind� açan güzgü var. F�rq budur, dünyada qazandı ad-san �sk�nd�r güzgüd�n, Keyxosrov camdan. Taleyi oyanmı� pad�ahlar getdi, Bu taxtı, bu tacı s�n� t�rk etdi. Taxtınla dünyaya saçılsın i�ıq, Ba�ından tac �skik olmasın artıq. Dünya tacidarı �zm etmi�, des�k Köhn�lmi� bu ta�a vursun yeni r�ng. Onunçun atını sürmü� bu yer�, Ucalsın daxmamız uca göyl�r�." �sk�nd�r dedi: "Ey böyük namidar, K�yandan bu taxta, taca yadigar. Çünki m�n Kavusun taxtına keçdim, C�m�idin camından gülgün mey içdim. Bu uca taxt il� cam üçün, gerç�k. Oynamı� yerind�n, çırpınır ür�k. Bilm�k ist�yir�m, uca tacidar Dar köhüld� nec� tutmu�dur q�rar? Keyxosrov sirrini arar �sk�nd�r, S�n otur, o yer� yalnız yol göst�r! Yiy�siz taxtına a�layım bir an, Öpüm gülgün camın dodaqlarından. Bu taxt ki, Xosrovdan qalmı� yadigar, �ahın ölümünd�n açarmı �srar? E�idim o cansız camdan bir salam. Vücudum canlansın, ya�ayım xo�kam. Canımın güzgüsü paslıdır, g�r�k O pasla güzgünün tozunu silm�k. Görm�kl� q�lbim� dü�sün bir t��vi�, Asan olsun m�n� h�r bir ç�tin i�." �sk�nd�r sözünü salmadı yer�, S�rirli ita�t etdi bu �mr�. Tez qalab�yin� gönd�rdi x�b�r: Qar�ıya çıxarsın böyük töhf�l�r. Çeviklik göst�rsin h�r bir xidm�td�, H�m qonaq sevm�kd�, h�m n�zak�td�. Tap�ırıq verdi: taxt ke�ikçil�ri Pad�aha xidm�td�n durmasın geri. Yol versin, Keyxosrov taxtına keçs�, Q�d�hi doldursun gülgün mey içs�. , Keyxosrov taxtına �yl��dirsinl�r, Töksünl�r ba�ına inci v� gövh�r. ��rabla doldurub firuz� camı Versinl�r pad�aha, qalmasın kamı. Versin xo�ladı�ı yem�kd�n ona, Durmayın geri ba� �ym�kd�n ona. El� ki, bitirdi tap�ırıqları,

Dedi: "�ah buyursun qalaya sarı. �zninl� burada qalmalıyam m�n, Sizi qar�ılayım ordan dön�rk�n." Getm�kçin t�rp�ndi böyük �sk�nd�r, B�linas onunla getdi b�rab�r. M�h�k� vurulmu� be�-altı qul da Ona yolda� oldu bu ç�tin yolda. Ma�ara yolunu durmadan biçdi, O q�d�r ucaldı, göyl�ri keçdi. Dırmandı rahatlıq etm�d�n bel� Ç�rx kimi burulan yoxu�, keçidl�. Gördü bir qaladır, alçalar göyl�r, Adını davada ç�km�mi� bir �r. G�linl�r tez ��rb�t hazır etdil�r, Qatdılar dodaqdan ona gül, ��k�r. Açıldı �ahan� göz�l bir süfr�, Yem�kd�n düzüldü adına gör�. Sarayın qızları b�nz�rdi aya, H�r yandan pad�ahı aldı araya. D�bd�b�, �övk�t� daldı �sk�nd�r, Dövl�tin siması q�lbi c�zb ed�r. �ah xör�kd�n yedi, ��rb�td�n içdi, Qalxınca Keyxosrov taxtına keçdi. Taxtın aya�ına g�ldiyi zaman Hörm�tçin tacını aldı ba�ından. El� bil s�sl�ndi h�r qapı, divar: "Yuxudan oyandı yatan tacidar." S�rirli vermi�di bel� bir f�rman: "Keyxosrov taxtına çıxsın hökmüran." O böyük tacidar keçinc� taxta, Bir simür� oturdu sanki budaqda. O qızıl sütunlu taxtı güd�nl�r Söz x�zin�sind�n saçdılar gövh�r: "Pad�ahın çıxması �ahan� t�xt� H�r zaman u�urlu yol açar b�xt�. Yaqutu ölç�n bu gövh�r cam ki, var, Çox saysız s�rv�t� olmu�dur açar. Bu dövl�t bec�r�n cam v� taxt il� Çox taxtı v� camı alarsan �l�." O biri dedi: "Ey uca ��Hriyar! Bir ölk� görm�mi� s�nt�k tacidar. Keyxosrov taxtına s�n ki oturdun, Ba�ını f�l�yin taxtına vurdun." �nc� bir dil açdı ba�qa bir n�f�r: "Keyxosrov, Keyqubad n� vaxta q�d�r, Qolun ki, bu taxtla gücl�ndi artıq, Ed�rs�n Keyxosrov v� Keyqubadlıq." �ah bu taxt önünd� b�xtiyarlıqla Göz�l fal vuruldu namidarlıqla. Padi�ah bu taxta b�z�k, �an verdi,

Öl�n Keyxosrova yeni can verdi. �ah taxtın üstünd� oturdu çox az, Tez taxtı öp�r�k endi keyfi saz. �ah taxta o q�d�r x�zin� saçdı, X�zn�dar gözünü heyr�tl� açdı. �mr etdi: bir qızıl kürsü qoyulsun, Xosrovun camı da yanında olsun. Kürsüy� oturdu adlı tacidar, Keyxosrov camını �l� aldılar, Saqi tap�ırı�ı görünc� bel�, Parlatdı o camı qızıl mey il�. Verdi �sk�nd�r� q�lbind� sevinc: "Keyxosrov e�qin� bu ��rabı iç! B�xtinin ulduzu s�n� yar olsun, Qolların bu camla b�xtiyar olsun!" �ah camı görünc� aya�a qalxdı, Bir k�rr� iç�r�k camı buraxdı. Cama qolba�ından saldı bir gövh�r, Oturdu, önün� qoydu �sk�nd�r. Yiy�siz o taxta k�d�rl� baxdı. Gözünd�n ��rabsız cama ya� axdı. Pad�ahsız, ��rabsız, yetimt�k duran Bo� taxta. bo� cama ç�kdi bir dastan: - Qalmasın qızıl taxt yiy�siz, yalnız, Bu cam da olmasın qızıl ��rabsız. H�r q�d�h i�ı�ı alır ��rabdan, H�r taxta qiym�ti verir hökmüran. Tacidar getdimi, durma, taxtı qır! ��rabı töküls�, camı yer� vur! Padi�ah taxtında olar s�r�fraz, C�nn�tin taxtında naz il� yatmaz. Dünyadan c�nn�t� keç�n bir insan, Bax, bel� bir taxtı sanacaq zindan. Bir qu� gül��nind�n ayrı dü��rk�n Q�f�si "ac"dandır, toru ip�kd�n. Budaqdan ya�ıl tac qoydu�u zaman S�d�fi, ip�yi çıxarır yaddan. Biz tac dü�günüyük neçin bu q�d�r. Ölüm basqınından tutan yox x�b�r? X�zan qılıncını görm�diyind�n Qol-budaq ataraq bahar olur ��n Maral sa�rısını �i�ird�n zaman Bilmir ki, bu yerd�n keç�c�k aslan. Cüyürl�r çöll�rd� oynur, ��nl�nir. O qorxunc aslanlar yatmı�mı, n�dir? Ahunun göb�yi dolmu� mü�k il�, B�birl�rin di�i sınmamı� h�l�. Bel� bir q�fl�tl� keçir günümüz, Bir zaman yan�ından qopar ünümüz. Faydasız olan bu taxt n�y� g�r�k?

Üstünd� ba�qası ömür sür�c�k. Biz ba�qa k�sl�r� yer qızdırırıq, Bu yerd�n utanmaq g�r�kdir artıq. Faydasız bu taxta uyma, saxtadır, Yerimiz taxt deyil, quru taxtadır. Bu qızıl taxt deyil, vers�niz fikir, Aya�a vurulmu� a�ır künd�dir. Bir taxt ki. �b�di yer deyil sana, Onu ölm�mi�k�n parçalasana! Keyxosrov camında qalmamı�sa su, Yerin� mey tökm�, qoy qalsın quru. �SK�ND�R�N KEYXOSROV M�QB�R�S�N� GETM�S� Ey saqi, Keyxosrov camını doldur, Bir cam ki, h�r göz� verir i�ıq, nur. Dur, a�zına q�d�r mey doldur ona, Hörm�tl� ver �srin Keyxosrovuna. Ey uca �övk�tli adil padi�ah, Mü�t�ri simalı, asiman p�nah! Keyxosrov qurdu�u m�clisl�r hanı? Taxtında oturan �sk�nd�r hanı? Onlar öz bürcünü ataraq getdi, �övk�ti, dövl�ti s�n� t�rk etdi. Dünyada �sk�nd�rt�k ets�n r�ftar, S�nindir h�r buyruq, s�ns�n tacidar. Bu dünya adına vurmu�sa sikk�, S�ninl� ��nl�nmi� olsa da ölk�, Könül verm� könül aldadanlara, Dünya üz verm�mi� mehribanlara. Onu kim sevdis�, dostun önün�, Bax, n�l�r çıxarmı� o dön�-dön�. Bir taxtı hiyl�yl� qurdu, bax, sonra N� oyun açdı o, taxt quranlara. O cam ki, bir n�f�r m�sti �ad etdi, Bax, cam sahibin� n� bidad etdi. Bu yeddi ki�v�rd� Keyxosrov s�ns�n, �sk�nd�r mülkün� f�rman ver�ns�n. Bu �ahdan güzgü al, o �ahdan cam al, Düz göst�rdikl�ri yolla get, nam al! H�r i�� bir q�rar ver�rk�n bu gün. Sabaha ondan bir s�m�r var, dü�ün. �ahlara tac ver�n tacidar s�ns�n! Atanın taxtında yadigar s�ns�n! ��n ya�a, getdi o ��n ya�ayanlar, Köçdü tacidarlar, s�ns�n tacidar! Bu ba�da turacın qanadlarıt�k N� çinar qalacaq, n� d� bir çiç�k.

�xistan ömrünü vurdusa ba�a, Bu ya�ıl gül��nd� s�n var ol, ya�a! O m�ni ucaltdı nazla, nem�tl�, Göyl�r� qaldırdı yerd�n hörm�tl�. S�n m�ni ucaltdın ondan da artıq, Ba�ının qapısı üzüm� açıq. Yerl�r� naxı�lar vurduqca dövran Üzün� ��nlikl�r gülsün h�r zaman. Zamanın �laçıq hat�ml�rind�n Yalnız s�n qalmı�san, ya�a daim s�n! N�d�n söyl�yirdim, harada qaldım, Atımı sür�r�k, hara yol aldım! �sk�nd�r o taxtda, o camda, heyhat Görm�di rahatlıq, görm�di s�bat. Göyl�rin �b�di taxtı olmayan H�r bir taxt deyilmi h�yata zindan? B�linas h�kimi d�v�t el�di, Oturdu o cama yaxın, söyl�di: "Camdakı ayin� s�n d� qıl diqq�t, Ondakı �srarı ara, tap �lb�t!" B�linas o cama edinc� n�z�r, Qolayca oxundu bütün r�q�ml�r. O yerd�n ki, haman cam asılmı�dı, Sırayla bir neç� x�tt yazılmı�dı. O x�tt� d�rind�n saldılar n�z�r, Gizli bir hesabı d�rhal seçdil�r. Padi�ah, B�linas öz kamalil� X�tl�rin sayını g�tirdi �l�. Sonralar padi�ah bu torpaqlardan Öz vilay�tin� keçdiyi zaman Camdakı ayini tapdı B�linas, Üstürlab düz�ltdi o ayin� xas. El� ki, �sk�nd�r yol tapdı cama, O yerd� dinc�ldi, yeti�di kama. Dedi B�linasa: "S�nd�ndir köm�k, Bu taxta ba�qası qonmasın g�r�k!" Bir tilsim düzdü o a�ıllı h�kim, O taxtın üstünd� otursa h�r kim, Az keç�r, bu taxt da t�rp�n�r bird�n, Onu bu yaqut taxt atar üstünd�n. E�itdim o cünbü� indi d� vardır, Qızıl taxt üstünd� o b�rq�rardır. Xosrov ayinini t�qlid ed�r�k G�ldi darvazaya �ah Keyxosrovt�k. Camdan, taxtdan g�ldi m�qs�di �l�, Üz qoydu Keyxosrov yatan köhül�. �ahı q�l�b�y� böyük z�hm�tl�, Apardı köhül� yüz �ziyy�tl�. El� ki, köhül� �ah yaxın oldu,

O da�lıq yollarda atlar yoruldu. Getm�k çox ç�tindi, n� yol, n� iz var, H�r yanı bürümü� tikan v� buxar. B�l�dçi söyl�di: "Pad�ahım, dur, Keyxosrov yatdı�ı köhül, bax, budur. Yolları �im��kli ildırım vurmu�, Qayalıq qayalıq üstünd� durmu�. Köhülün sirrini öyr�nm�k üçün, Pad�ahım, bu yolda bir q�d�r dü�ün. Di�-dırnaq tökülür qorxunc yollarda, Keyxosrovt�k özün yatarsan orda. �srar p�rd�sin� olma çox yaxın ��i çox uzanar arayanların. Yüy�ni geriy� çevirin daha!.. Bu köhül içind� yatmı� �jdaha." �sk�nd�r üzünü çevirdi ondan, Köhül� piyada getdi hökmüran. B�linas arxada, önünd� r�Hb�r, Sınanmı� iki qul, bir d� �sk�nd�r. Keçdil�r z�hm�tl�, bitdi qayalıq, Köhül d�hlizin� çatdılar artıq. Köhül x�zin�si g�linc� �l� �sk�nd�r q�lbin� dü�dü v�lv�l�. Gördü da� köksünd� köhn� bir yarıq, Ensiz bir yolu var, dar v� qaranlıq. Köhül sahibind�n tapmaqçın ni�an Köhül� z�hm�tl� girdi hökmüran. Bir q�d�r keçm�di, od qalxdı bird�n, Alı�ıb yanırdı iç�ri gir�n. Soru�du: "B�linas, n�dir bu odlar? Darısqal köhüld� hardandır buxar?" B�linas diqq�tl� baxdı bir zaman, Bilsin ki, neçin od fı�qırır da�dan. Gördü bir parlayan d�rin quyu var, �çind� qayna�ır �lvan i�ıqlar. Kims� o i�ıqdan tutmamı� x�b�r, Arayan tapmamı� ondan bir �s�r. ��ı�a n� q�d�r aradı yol, iz, Bir i�ıq tapmadı, qaldı s�m�rsiz. O igid belin� ba�ladı k�ndir, Bilsin ki, quyuda bu at�� n�dir? Parlayan gün��d�n tapdı bir ni�an, Anladı od nec� çıxır quyudan. Toplu bir alovdu, deyil da�ınıq, Gördü ki, kükürddür bu yanan i�ıq. ��ar�t verinc� çıxdı quyudan, Dualar ed�r�k dedi: "Hökmüran, T�l�sm�k lazımdır, göst�rin t�dbir, Su deyil, quyudan çıxan at��dir. Kükürd m�d�nidir bu, alovlanır,

Kükürdd�n dörd yanı alı�ıb yanır. Bu sirri bilirmi� köhüld� yatan, Özünü kükürdl� m�hv etmi�, inan." Pad�aha, köhül� etdi çox dua, Çıxark�n üz�rlik s�pdi alova. Köhüld�n çıxınca axtardı yolu, Tapmadı, q�lb oldu k�d�rl� dolu. E�itdim, d�nizd�n bulud qalxaraq �idd�tli qar s�pdi, doldu h�r bucaq, Dünyanı sarsıtdı qarlı bir tufan, D�r�l�r, t�p�l�r doldu o qardan. O qarda s�rg�rdan qaldı �sk�nd�r, Qarlı kipriyind�n axdı q�tr�l�r. Qala xalqı x�b�r tutunca bundan Köm�kçin axdılar ora h�r yandan. T�pikl�, kür�kl� yolu açdılar, Çox z�hm�t ç�kdil�r, hiyl� saçdılar, �ah yolu tapmaqçın �trafa baxdı, Köhülün küncünd�n zirv�y� qalxdı. Ya�ıl donlu tovuz humay qu�undan A�, parlaq sümüyü qapdı�ı zaman S�riri taxtına s�ad�t ver�n S�rir qalasından eninc� ��n-��n, Döndü öz çadırı qurulan yer�, Yenid�n yar oldu b�xt �sk�nd�r�. Dinc�ldi d�h��tli z�hm�t ç�km�kd�n. Ma�ara yolunu gedib, g�lm�kd�n. Dü�dü sıxıntıya, dü�dü qorxuya, Özünü ovdurub, daldı yuxuya. Yatdı, vücuduna rahatlıq çökdü, Dan yeri a�ardı, al ��f�q sökdü. Yenid�n ba� vurdu s�h�r göyl�r�, ��f�q mey camını vurunca yer�. Bu saxsı torpa�a laciv�rd f�l�k Sarı reyhanlarla vurunca b�z�k, �mr etdi, �ahan� m�clis b�z�ndi, No�ulla, ��rabla süfr� ��nl�ndi. S�ririn �ahını d�v�t el�di, Hörm�tl� oturtdu, ��fq�t el�di. Onunla q�d�hi aldılar �l�, Hamı s�rxo� oldu o gülgün meyl�. O b�x�i� �ll�ri açıldı yen�, X�zin� axıtdı ev sahibin�. H�mayil, t�xtü tac verdi hökmüran, Taxtı fil sümüyü, tacı qızıldan. �p�kd�n don verdi, üstü z�r, gövh�r, Sanki bir p�rvindir, cavahir ç�k�r. �çin� yarımca porta�al sı�an Porta�al biçimli firuz� fincan. Yarısı tutulmu� qızıla, l�l�,

Nar kimi dolmu� nar dan�l�ril�. Zümrüdd�n n�rd verdi - üstü �l-�lvan, B�z�yi qırmızı, sarı yaqutdan. Büllurdan bir xonça, gün�� kimi ��n, Sanki göy budaqda açmı� yas�m�n. Yor�a at, ba�ında qızıldan yüy�n. Yüy�nin b�z�yi �lvan gövh�rd�n. A�ır yük altında t�rl�mi� yüz lök, Tükl�ri t�r-t�miz, h�m sa�lam, h�m kök- Yük vurmu� o ba�lı �eyl�rd�n h�l�, Cavahir batmanla, qızıl x�rm�nl�. Rütb�y� münasib verdi h�r k�s� H�r çe�id q�ba v� z�rli �lb�s�. Verildi o q�d�r x�l�t v� s�rv�t. S�rirli taxtını parlatdı zin�t. Öpdü �ah �lini o dön�-dön�, Sevincl�r içind� döndü evin�. �sk�nd�r oradan köç t�bli çaldı. Bayraqlar i�ıqlı göy� ucaldı. S�hraya endi o da�lıq yerl�rd�n, D�niz sahilind� eyl�di m�sk�n. O çöld� bir h�ft� ov etdi, artıq Köçm�k m�qs�dil� gördü hazırlıq. �SK�ND�R�N REY V� XORASANA GETM�S� Dur, saqi, o qızıl camı qoyma bo� Ki, C�m�id, Firidun yadigar qoymu�. Ver bu saf a�iq� o saf ��rabdan, M�stlikl� keçsin bu r�yalı dövran. Ey könül, n�dir bu oyunun h�l�? H�r d�f� çıxırsan yeni bir r�ngl�. N�fsinin a�acı yamya�ıl durur, Ba�ını burmadan, ba�ını s�n bur! ��rabı içm�mi�, gözüm, m�st olma! �çs�n d�, dön�r�k bütp�r�st olma! �ndi ki, z�f�ran yem�d�n �adsan, Yem� z�f�ranı, öl�rs�n, inan! Olma �ahlar kimi yem�k dü�günü, Qorx, s�ni yaxalar f�lak�t günü. Bu ev ki, qız�ın od fı�qırır h�r an, T�k laqeyd olanlar qurtulur ondan. B�rklikl� h�r b�rklik bir muma dönmü�, Neft il�, kükürdl� hansı od sönmü�? Keçmi�i n�ql ed�n o qoca s�rv�r Vurur öz n�q�in� bel� bir ziv�r:

Keyxosrov taxtından Xosrov dönünc� Ordunun için� getdi ilk önc�. Bir gün öz taxtında oturdu artıq, Köçm�y� tökürdü t�dbir, hazırlıq. Bir qasid ay kimi girdi iç�ri, Qasid ad�til� öp�r�k yeri Uca ��hriyara açdı çox �srar, Anlatdı n� varsa gizlin, a�ikar. "Üzümü qapına sürtm�k üçün m�n, Bura at çapmı�am �st�xr ��hrind�n. Nayibin var qız�ın salamı siz�, �xlasla �rz edir xidm�tiniz�: - ��rtl�r ki, qoymu�dur nayib tikirk�n, O ��rtl� yerimd� nayib oldum m�n. O günd�n ölk�ni almı�am �l�, �nciy�n olmamı� bir n�f�r bel�. �m�l etdim �ahın dedikl�rin�, ��rtl�ri yetirdim bütün yerin�. �ükr olsun, alçaqdan v� ya ucadan Ölk�y� tük q�d�r d�ym�mi� ziyan. Dönükdür üzü bu nam�rd f�l�yin, Gah ��fq�t göst�rir, gah h�s�dl� kin. Ç�rx ikicanlıdır yax�ı-yamandan, Ulduz gah dost olur, gah qatı dü�man. �kilm�mi� a�ac göy�rmi� Reyd�n, Söyl�yir: Keykavus n�slind�n�m m�n! Yırtıcı bir divdir, d�h��t yaradır, Ölüm� �jdaha kimi can atır. O ceyran otaran çobanlar bel� Çoma�ın yerin� ox almı� �l�. Bel il� i�l�y�n götürmü� kaman, Belçil�r olmu�dur silah da�ıyan. Bu az�ın özünü sanır �hrim�n, H�r yer� çatırsa qoparır �iv�n. Söyl�yir: m�nimdir bu tac, bu ölk�, Namusa r�ng il� vurur bir l�k�. Ba�ında yı�ıntı saysız �sk�r var, D�nizin suyundan toz çıxarırlar. B�xtin� güv�nib, olmu� q�hr�man, Meydanda bir n�f�r yox qar�ı çıxan. Özünü kim tutsa �aha b�rab�r, Ba�ıyla s�rv�ti �lind�n ged�r. Ona yüy�n ç�kir Xorasan xalqı, Döyü�� aparır bu üsyan xalqı! B�lx il� Ni�abur boyu h�r yerd� ��tirak edirl�r bu �uri�l�rd�. Bu fitn� ba�çısı hazırlıq görür, Taxtının durdu�u yer� yürüyür. Kini qız�ın olan bel� fitn�y� Baxma çox yüks�kd�n, alçaqdır, dey�.

Kiçikd�n �n böyük bir fitn� do�ur. H�r qurdun sümüyü aya�a oxdur. Bu fitn� ya�asa uzun bir zaman, Pad�ahlıq i�in� �l atar, inan. Buludt�k ayının almasan üstün, Taxtını qılıncla alacaq bir gün. Bir t�rlan qayı�ı açsa ayaqdan, K�klik qol-qanaddan dü��r o zaman. Qüvv�tli ordum yox ki, dava günü Çıxarım dü�m�nin xain gözünü. Ölk�d� qalmamı� adlı igidl�r, Hamı �ah yanında b�nd�lik ed�r. Odur ki, artdıqca tamahı, öcü, Qolu qüvv�tl�nir. Yox olsun gücü! Yalnız ��hriyarın yel kimi qopan Ordusu götür�r bu tozu yoldan!" Qasid öz sözünd� hün�r yaratdı, M�ktubda olanı sözl� anlatdı. �n gizlin �srardan, yax�ı, yamandan M�ktubda n� varsa, el�di b�yan. O aslan ür�kli, o fil gövd�li Ç�kdi öz-özün� bu xo� m�s�li: "Burda Keyxosrovun taxtı altımda, Orda bir ba�qası m�nim taxtımda. B�nz�r o dastana bu tac, taxt, ordu: "Hindud�n s�rv�ti çalar bir hindu. Bu yerd� dayanmaq yaramaz daha, Gecikm�k dü�m�ni ed�r � �jdaha." Pad�ahın ordusu göymüdür, n�dir? Durmadan h�r zaman h�r�k�t edir. O karvanba�ıdır, dünya bir karvan, Artırdı karvanın yükü h�r yandan. Yük il� dolmu�du h�r yer, h�r gu��, O yerd� qarı�mı� bu i� o i��. Yalnızca ed�rdi h�r i�� çara, Böyük bir arxaydı sı�ınanlara. H�r kimi öz b�xti ets� cahangir, El� bir aya�a yaramaz z�ncir. ��hriyar yerind�n h�r�k�t etdi, Sahill�r boyunca yol alıb getdi. Aydan da yuxarı ucaldı bayraq, Bisütun kimi bir sütun vuraraq. H�m göz�l ov vardı, h�m göz�l ovlaq, Getdi yol uzunu ov ovlayaraq. Salxımlar �yilmi� a�ırlı�ından. Köklükd�n t�rp�n� bilm�yir ceyran. O q�d�r sel axdı çayın gözünd�n, Silindi toz, torpaq dünya üzünd�n. Co�mu�du �im��kli neysan buludu, �ldırım salmı�dı müdhi� gurultu.

Göy�rti kök salmı� qara torpa�a, R�qs üçün ba� �yir yarpaq yarpa�a. K�skin nal�siyl� yırtdı bülbüll�r Gülün köyn�yini göb�y� q�d�r. S�db�rgin üstünd� duran qızıl gül Yaqut nallı ata minmi� el� bil. Tut il� yarpa�ı, bu iki novb�r Halvadan, in�kd�n verirdi s�m�r. Yer sarı, sular göy geyinmi�, dem�k, Yarı göy, yarısı sarı bir ip�k. Çöld� çöl xalqına �eyda bülbüll�r Sazdan da inc�, xo� bir ��rqi söyl�r. H�r arpa bir düyün vurmu� k�m�r�, Biçin salamı var �kinçil�r�. Qarnını böyüdür da�da ceyranlar, Qurdlarsa di�ini etmi�dir mi�ar. Budunu doldurmu� �tli marallar, Çöld� da� öküzü da�lara qalxar. Yenic� do�an �ux ceyranlar bel� Çöll�ri doldurmu� öz balasiyl�. �ah ovla, çal�ıyla, q�d�hl� yekdil Yolları biçirdi hey m�nzil-m�nzil. Ay yeni do�mu�du gülpic ��klind�. Getdikc� xalxalt�k olunca gird�, Halqa p�rgarından çıxdı �sk�nd�r, O yer� indi "Z�r-xalxal" deyirl�r. Buludt�k Gilana atıldı ordan, Sanki bir me��y� girdi bir aslan. Önün� çıxark�n bir at��k�d�, Ondan buz yaratdı at��p�r�st�. El� ki, hirbüdün qırdı belini, Ortadan silindi Z�rdü�t ayini. �zm etdi dü�m�n� yolu k�sm�y�, Gilandan birba�a t�rp�ndi Rey�. H�r at��p�r�st� verdi çox c�za, Qalın tüstül�rl� doldu göy, f�za. E�itdi: g�lmi�dir o qızmı� aslan, Tülküt�k oldu bir de�ikd� pünhan. Qaçaraq Xorasan s�mtin� getdi, Rey pad�ahının gözünd�n itdi. Padi�ah e�itdi: o az�ın dü�man Aslandan qorxaraq qaçmı� meydandan. At saldı, dü�m�nin ardınca getdi, Yolunu ba�ladı, tez basqın etdi. Üstünü alaraq, kin bo�a-bo�a Ba�ını bir anda saldı torpa�a. El� ki, dü�m�ni torpa�a atdı, Qaçqınlar içind� qorxu yaratdı. Dü�m�nin ba�ını saldı�ı yerd� Bir t�p� vardı o ya�ıl çöll�rd�.

Müz�ff�r v� sa�lam dövl�t adına T�p�nin ba�ında saldı bir bina. Qızıldan vurdurdu �ux b�z�kl�ri, Ona p�hl�vic� ad qoydu "H�ri". Binanın i�l�ri bitdikd�n sonra Ordunu yeritdi �ah Ni�abura. Gördü ki, ikilik çıxmı� meydana: ��h�rin yarısı dost idi ona, Yarısı Daraya t�bil vururdu, Dostluqdan açıqca boyun bururdu. Bir bayraq var idi Daradan ni�an, Sanırlar Daradır altında duran. Bu uca bayra�ı "namusdur" dey�, Daranın adından ucaltmı� göy�. N� q�d�r kin il� co�du �sk�nd�r, Daranın e�qind�n �l ç�km�dil�r. Bu kin� tapmı�dı yalnız bir çara: Köm�klik göst�rsin do�ru dostlara. Ordundan sınaqlı, igid k�sl�r d� Bir bayraq dik�ltsin bu kinli yerd�. Pad�ahın m�qs�di bu idi ancaq, Kin il� çarpı�sın bu iki bayraq. Bilirdi, Daranı sevir bu ��h�r, Bu yolda çalı�maq verm�z bir s�m�r. Bu nifaq, dü�m�nlik sür�c�k h��r�. S�mimi bir dostluq girm�z o ��hr�. Torpa�a girmi�s� o qatı dü�man, H�l� kin sönm�mi� kinli torpaqdan. K�kliyi saldırdı qırqovullara, M�rv� t�rp�n�r�k dü�dü yollara. Söndü �mri il� h�r at��k�d�, Yaxdı p�rvan�ni qız�ın at��d�. B�lx� yeti��rk�n, Z�rdü�ti odu Qılınclar z�rbind�n dönüb su oldu. Orada bir bahar vardı q�lb açan, Güll�rin dima�ı acıydı ondan. �çind� q�d�rsiz göz�l, �ux dilb�r, Çiç�kli bahart�k s�n�mxan�l�r. Saysızdı x�zin� bu ��n ocaqda, Z�hm�tsiz qoyulmu� h�r bir bucaqda. Qızıldan nal vurmu� möbidin atı, "Az�rgü��sb" idi o yerin adı. El� ki, �l tapdı ora hökmüran, Mü�l�ri m�st gördü mü�l�r camından. Hurini c�nn�td�n atdı di�arı, Qovdu c�h�nn�m� dost olanları. Köhn� x�zin�y� olunca m�hr�m, Ondan çox sin�y� parladı m�rh�m. Xorasan s�mtin� etdi h�r�k�t, Qaldı h�r ��h�rd� bir neç� müdd�t.

Xorasan beynind�n çıxardı duman, Onlara çox c�za verdi hökmüran. H�r s�mt� axırdı müz�ff�r ordu, Ona g�nc taleyi köm�k olurdu. Kirmanı, Q�zneyni, Quru cahangir Atların naliyl� ölçürdü bir-bir. H�r hansı ��h�r� g�ls� tacidar, Qapısı üzün� d�rhal açılar. Ölk�l�r dola�maq olsa da ç�tin, Yollarda sayı yox x�zin�l�rin. �sk�nd�r h�r yer� bassaydı ayaq, X�zin� yüküyl� a�ırla�araq, Yeri doldurark�n x�zin�, s�rv�t, Torpa�a basdırıb, etdi h�r�k�t. Qızıl ki, insanı ed�c�k qorxaq, Ya at�� udsun, ya bu qara torpaq. Qızılı torpa�a göm�n h�r qafil A�zına d�mird�n vurur bir qıfıl. Madam ki, torpa�ı sovurur kül�k, Ona bir d�mird�n qıfıl n� g�r�k? �SK�ND�R�N H�ND�STANA GETM�S� Saqi, ver �rinmi� o saf qızıldan, Qırmızı kükürdü odur do�uran. M�n� ver, d�rmant�k tutiya edim, Misimi onunla kimiya edim. H�v�sl� sür atı, xo�dur bu çöll�r, Cilovu ç�km� ki, atındır dilb�r. Göz�l bir ad il� çirkin dünyadan Köç�r�k tut c�nn�t ba�ında m�kan. Ba�lanma torpa�a, g�l h�z�r eyl�, Qarunu udmu� öz x�zin�siyl�. Dinclikdir qurtulu�, g�l, olma s�rk��. Da�ıntı olmaqla yı�camdır gün��. Qorxulu, z�hm�tli olduqca yollar Ticar�t �hlinin qazancı artar. Yollar quldurlardan olsa s�lam�t Bazar �snafına olmaz m�nf��t. Qaydadır, h�r yerd� x�zin� vardır, Yolunda qorxunc bir �jdaha yatır. Söz� ya�, bal qatan o dehqan yen� Bel� ya�, bal qatır i�in m��zin�: Padi�ah Q�zneynd�n B�lx� a�ınca, O acı d�nizd�n uzaqla�ınca, O q�d�r s�rv�rl�r ona ba� vurdu. Hindistan s�f�ri qar�ıda durdu.

A�ıllı k�sl�rl� etdi m�sl�h�t: "Bax, ayaqlarımdan öpür bu dövl�t, �ranın torpa�ı ovcum içind�, Atımı çevirm�k ist�r�m Hind�. Önc� Keyd üstün� ordu tök�r�m, Kin il� hiyl�d�n m�n �l ç�k�r�m. Ba�qa k�sl�r kimi ba� �ys� mana, Köm�kd�n ba�qa �ey etm�r�m ona. M�niml� ba�lasa qız�ın sava�ı, Qılıncımla dü��r o ��xsin ba�ı. Bu yandan o yana çevirr�m, bir d� Çökdürr�m onu m�n bildiyim yerd�. Ordumu ç�k�r�m uzaq s�f�r�, Bir qılınc vuraram Fovr� bir k�r�. Qaparam tacını, mal olar yurdu. Çin, X�ta üstün� ç�k�r�m ordu. Oradan ged�r�m T�raza, Çaça, Dünyanı g�z�r�m at çapa-çapa." �gidl�r, s�rdarlar hamı yer-yerd�n Çox m�mnun qaldılar bu xo� x�b�rd�n. Ulduzu ona yar oldu�u günd�, Dövl�ti kamala doldu�u günd�, �sk�nd�r ba�ını göyl�r� vurdu, Parlayan gün��t�k t�rp�ndi ordu. Q�zneynd�n atıldı tez Hindistana, Yollar �övk�tind�n döndü bostana. �st�di ba�larda yaxsın tüstünü, Durmadan alsın tez Keydin üstünü. Buludt�k oynadı talan fikril�, Mülkünü qılıncla keçirsin �l�. Görm�d�n a�ıllı k�sl�r m�sl�h�t Etm�di az�ınlar kimi h�r�k�t. Yelayaq qasidl� o gün �sk�nd�r O Keyd� gönd�rdi bel� bir x�b�r: "Çarpı�maq ist�rs�n, durma, ordu ç�k! Ha, indi yeti�dim qara buludt�k. Ba� �yib �mr� bel ba�lamı� olsan, Qurtuldun, dem�k, bu k�skin qılıncdan. Yuxudan o zaman n�rgiz oyanar, Üstünd� ya�murlu bir bulud oynar. Gün��in dima�ı olduqca az�r, Ba�ları, da�ları çiç�kl� b�z�r. D�h��tl� kükr�s�m inl�r bu dünya, T�rp�ns�m, yerind�n oynar da�, qaya. Alçaqda atarmı ovçu bir �ahin, Altına co�qun sel, ya ki, su keçsin? Bir tükün kinl� ba� qaldırsa orda, Yüz ba�ı bir tükd�n asaram burda. Da�-da�ın qılınct�k olsa da k�skin Qılıncım köhül� çevir�r, ç�kin.

Qızılçın g�lm�dim hind ölk�sin�, M��ribd� azmıdır gövh�r, x�zin�? Göz�ll�r ardınca çapmaq nahaqdır, Xar�zmin gün��i daha parlaqdır. �ld� Hind qılıncı g�ldim "Hind" dey�, S�rxo� fil �tind�n kabab yem�y�. Yem� Hind x�racı m�ni anmadan, Ür�yim hindli bir poladdır, inan! Ba�ını sevirs�n, g�l m�n� ver bac, �sk�nd�r yoxsa n� ba� qoyar, n� tac!" Keyd il� g�linc� qasid üz-üz� Tor kimi sözünü caladı söz�. Ona çox k�s�rli sözl�r söyl�di, H�r sözü tutu�an bir at�� idi. O k�skin sözl�ri Keyd e�idinc�, Qorunmaq fikril� ç�kindi önc�. O gec� görmü�dü qarı�ıq yuxu, Yozmaqdan canına dü�mü�dü qorxu. Bilirdi: �sk�nd�r olmu� cahangir, F�l�kdir h�r i�d� onunla �lbir. Dü�m�nlik neyl�di, bax, o Daraya, N� etdi H�b���, Rey, Buxaraya. M�sl�h�t görm�di üz çevirm�yi. Onun meydanına kinl� girm�yi. Bilm�di, üstün� g�lmi�k�n dü�man, O nec� qurtulsun bu vuru�madan? Qorxudan ba�ladı rica etm�y�,, �ahı çox yad etdi "af�rin" dey�: "Bilir�m: z�kidir, h�m d� çox ayıq, T�k ona yara�ır bu cahandarlıq. Taxtının rütb�si alçaldır ayı, Böyüklük haqqıdır, yox onun tayı. Hörm�td�n ba�qa m�n n� etdim ona? N� üçün ça�ırır m�ni meydana? X�zin� ist�rs�, hamısı qurban, �mr ets�, ataram tacı ba�ımdan. Canıma q�sd ets�, xo�dur, n� deyim, Di�iml� ed�r�m hüzura t�qdim. Yoldan da bir b�nd� gönd�rs� mana. Taxtımı, tacımı tap�ırram ona. Kiçiklik h�ddini �sla keçm�r�m, �sk�nd�r a�adır, m�n bir nök�r�m. O m�n� naz ets� yalvararam m�n, Narazı qalmasın öz b�nd�sind�n. M�niml� döyü�ü o lazım görs�, Atını kin il� üstüm� sürs�, Axaram o co��un Nil aya�ına, Ataram canımı fil aya�ına. Ba�ımı qaçırsam kinli döyü�d�n Qırılar inadı, �zmi bu i�d�n.

M�qs�di mülkümd�n salmaqsa itkin, Minn�tl� razıyam, n� g�r�k bu kin? Kükr�yib qo�unla çıxsa qar�ıya. Qaçaram, dar deyil ba�ıma dünya. �vv�ld�n m�niml� ba�lasa peyman, Söz vers�, sözünd� dursa h�r zaman, Talandan �l ç�ks�, dost olsa mana, Qapımdan kinini atsa bir yana, Ver�r�m dörd �ey ki, be�incisi yox, ��ı�ı, d�y�ri ulduzdan da çox. Birinci, qızımı gönd�rr�m �aha, N� qız, bir gün��dir, aydır d�rgaha. �kinci, yaqutdan bir camdır, qı�-yaz �çdikc� o camdan ��rab azalmaz. Üçüncü, filosof, gizlini gör�n, Göyl�rin sirrini bil�n, göst�r�n. Dördüncü, t�bibdir, h�r d�rdi bilir, Ondan h�r x�st�y� bir ��fa g�lir. H�diyy� ver�r�m ed�rs� q�bul, T���kkür ed�r�k dey�r�m: sa� ol!" Elçi ba� �y�r�k dedi: "Bu �eyl�r H�diyy� ged�rs�, böyük �sk�nd�r Mülkünd� ba�ını göy� ucaldar, Qohum oldu�undan hörm�tin tutar. Adını adlılar içind� ç�k�r, H�r bir ist�yin� r��b�t göst�r�r." Hind �ahı gördü var a�lı, anla�ı, Möhk�mdir, büdr�y�n deyil aya�ı. Söyl�n�n sözl�ri - ��rti tutaraq, Söz� bir q�d�r d� ya�, bal qataraq, Bir qoca hindlini bu i�� gör� Elçiyl� gönd�rdi uca hüzur�. �ahın d�rgahına g�l�r�k onlar Oldular ba�çada gül saçan bahar. Görünc� hindli o s�rap�rd�ni, Ayparası aydan uca xeym�ni, Torpa�a ba� vurub iç�ri girdi, �vv�lc� salamı �aha yetirdi. Rüsumat bitinc� o hindu bird�n Söz açdı q�bul� keç�n �eyl�rd�n. Dörd �eyd�n danı�ıb söyl�di: "Ey �ah! Heç k�sd� tapılmaz bel� bir d�sgah". Bu ist�k co�durdu onun q�lbini, Göz görm�k ist�di e�itdiyini. Töhf�ni tez �l� almaq fikriyl� Bir an da olsa s�br etm�di bel�. �irindil hindliyl� uca hökmüran Söyl�n�n ��rtl�rl� ba�ladı peyman. B�linas v� ba�qa k�sl�rl� yen� Gönd�rdi örtülü, a�ır x�zin�.

Gönd�rdi alması mum ed�n m�ktub, Bütün Hindistanı ram ed�n m�ktub. Yazıldı Keyd� bu bir hökmürandan, Qız�ın �jdahaya müdhi� aslandan. Bu m�ktub h�r katib i�in� yarar, �çind� n� q�d�r göz�llikl�r var. Ür�k qız�ınlı�ı üz verdi �aha, Dostluq ��rtl�rini artırdı daha. Q�l�mi o katib alınca �l�, M�ktubu yo�urdu mü�kü �nb�rl�. B�linas, bir neç� rumlu birlikd�, M�ktubu aldılar hind �ahı Keyd�. B�linas at çapdı bir an durmadan. Hind q�rargahına çatdı�ı zaman Keydin saf q�lbini ��n, parlaq gördü, Hindu hiyl�sind�n çox uzaq gördü. Ba� �ydi, çünki o, bir tacidardır, Hörm�tli taxtı, h�m qur�a�ı vardır. �r�li ged�r�k öpdü nam�ni, Hinduy� tap�ırdı o x�zin�ni. M�ktubu o katib oxudu �zb�r, Qorxudan yerl�r� �yildi göyl�r. �SK�ND�R�N H�NDL� KEYD� M�KTUBU �sk�nd�r m�ktubu yazmı�dı bel�, Da�ı mum edirdi ��f�qq�til�. Ay, gün�� yaradan adından sonra, Dü�ünc� v� a�lın yolu yox ora, Odur hökmüranlıq v� höküm ver�n, Bütün pey��mb�r� v�hy gönd�r�n. Laciv�rd göyl�rin altından sonra Salamlar söyl�r�m namdarlara! M�ktubda yazmı�: "Ey böyük p�hl�van, Taleyin g�nc olsun, gücl�nsin arxan! Fikrim v� irad�m bu idi ancaq, Fil il�, toppuzla möhk�m çarpı�maq. Bir qüvv�t göst�rim titr�sin cavan, Da�lar parçalansın bu toppuzumdan. Bu Hind� el� bir od vurum, ondan Qalmasın bir n�f�r boyun ucaldan. Uca fil ba�ına k�m�nd atım m�n, Qandan bixi-ruy�n çıxarım nild�n. Hindin torpa�ını qana b�l�yim, Suların ba�ına torpaq �l�yim. Sülh üçün t�la�ı görünc� s�nd�, Bu i�d�n cilovu ç�km�dim m�n d�. Can ver�n bu dadlı sözl�rinl� m�n

Qul oldum s�n� bir tacidar ik�n, Möhk�m bir kiri�l� ba�landı könlüm, Öz cadu dilind� vurdun bir düyüm. El� bir i� et ki, bu köz�l peyman N�slimiz içind� qalsın h�r zaman. Dörd adlı gövh�ri gönd�rs�n m�n�, M�n d�xi bel� söz verir�m s�n�: Bir ordu k�sils� bu yeddi ki�v�r. Mülkün� bir tükc� yeti�m�z z�r�r. H�r yax�ı, yamanda köm�k ver�r�m, Bu dedikl�rimd� duraram möhk�m." Qasid bu m�ktubu oxudu Keyd�, Yetirdi salamı, ba� vurdu bir d�. Bu sevimli sözl�r bir füsun saçdı, Üzün� sehirli qapılar açdı. Hiyl�g�r cadunun etdiyi �fsun Etdi cadug�ri özün� m�ftun. "Bilir�m ki, Hindd� çoxdur cadug�r, Bilm�zdim var Hind� cadu ed�nl�r." Bir q�d�r danı�dı durdu�u yerd�, Veril�n töhf�ni tap�ırdı Keyd�. Yerind�n oynadı Keydin ür�yi, Qaynadı pad�aha qar�ı bir sevgi. Söyl�di: "Af�rin s�n�, hökmüran, Bu dünya pad�ahsız qalmasın bir an!" Bilikli elçiy� göst�rdi hörm�t, Aldı hazırlı�a bir h�ft� möhl�t. El� ki, bir h�ft� keçdi v�d�d�n, Hazırlıq i�l�ri ba�a g�lirk�n, Pad�ahın �mrin� ed�r�k s�cd�, �eyl�ri hörm�tl� verdi qasid�. Qo�du dörd peyk�r� h�r çe�id ziv�r, Gönd�rdi d�y�rli, sevimli �eyl�r. Cavahir, l�l, inci, yaqut, x�zin�, Fill�rin üstünd� a�ır g�ncin�. Saysız Hind poladı, ba�lanmı� yükl�r, Xalvarla tökülmü� ud il� �nb�r. Yürüy�n da� kimi sarsılmaz qırx fil, Göb�yin� çatmaz co�qun, d�rin Nil. Üç a� fil gönd�rdi qızıl taxtına, Bir qaranlıq çökdü dü�m�n baxtına. B�linasa b�x�i� verdi hökmüran, H�m bi�kin mü�kd�n, h�m d� xam uddan. P�riduxt uddan bir taxta oturdu, Göyl�rin be�iyi ona ba� vurdu. Qo�du çox x�zin� p�risur�t�, H�r biri mal olmu� min bir z�hm�t�. Götürdü B�linas o z�r-ziv�ri, Bir ki�v�r x�racı onun h�r biri. Tap�ırdı �övk�tli �sk�nd�rin�,

Dövl�ti haqq bel� ucaltdı yen�. Görünc� d�y�rli o x�zin�ni, Tanrının verdiyi dörd h�diyy�ni, O q�d�r ��nl�tdi bu �sk�nd�ri, Unutdu Rumdakı x�zin�l�ri. �ah o dörd peyk�r� bir sınaq saldı, Görünc� do�rudur, çox m�mnun qaldı. El� ki, parlaq cam su il� doldu, Onun ��rb�tind�n xalq m�mnun oldu. Filosofla söhb�t etdiyi zaman Hikm�tl�r öyr�ndi köhn� dünyadan. R�f oldu, o t�bib salınca n�f�s B�d�nd�n x�st�lik, ür�kd�n h�v�s. Örtülü s�rv�t� növb�t g�linc�, Hindd� Çin çinisi göründü inc�. Göz�llik ölçüsü tutan k�sl�rin Tutdu�u ölçüd�n daha naz�nin. Gördü toz görm�mi� t�z� bir çiç�k, Bahardır, d�ym�mi� soyuq bir kül�k. Büt kimi b�z�nmi� inc� bir dilb�r, Hindu bütü kimi p�riy� b�nz�r. Ba� yumru, qa� geni�, a�ız dar - göyç�k, Ya�ıl bir budaqda üzü al çiç�k, ��k�rd�n çox dadlı t�z� bir qönç�, Çiç�kd�n h�m l�tif, h�m daha inc�. Saçları tor kimi, h�r t�r�f çin-çin, Çin-çin tell�rin� quldur bütün Çin. Qara mü�k b�sl�y�n ceyrandı Çind�, Q�r�nfil yemi�di do�ark�n Hindd�. Saç deyil, mü�kd�n hörülmü� z�ncir, Gün��d�n sallanmı� bulud kimidir. O mü�kin buluddan al gül saçaraq, "Sünbül�" bürcünd�n asmı�dı ba�aq. Sevimli, bu�dayı r�ngi, �ux, dilb�r, Qara, mü�kin xalı bir arpa q�d�r. Ba� vermi� arpadır mü�kin bu�dadan, Deyil bu�da dey�. boz arpa satan. Türk simalı idi o hindli af�t, �aha Hind elind�n vermi�di c�nn�t. Yox, hindu deyildi o türk dilb�ri, Hindut�k çalırdı bu könüll�ri. O Rumi üzüyl�, hindu diliyl� Etmi� Rum �ahını özün� köl�. Bir ��k�rx�nd�, bir dümdüz ney��k�r, Sevimli, �n inc� qönç� bir dilb�r. Olduqca göz�l, h�m nazlı bir p�ri. H�m sudur, h�m oddur parlaq gövh�ri. Onundu bu g�lin, bu dilb�r qönç� Qar�ıya çıxdı �ah onu görünc�. �shaqın r�smind� böyük hökmüran

Ki, a�lın gözün� ondadır d�rman, �qd etdi, ba�ladı qızın toyuna, Sonra qolun saldı onun boynuna. Töhf�l�r sazladı hindu �ahına, Bir büsat ba�ladı ba�lıq adına. Verdi top-top ip�k, xalvarla gövh�r, Quma�dan bir çadır, qızıl taxt-ziv�r, Zümrüd cam, �qiqd�n göz�l bir sini, Yaquta q�rq etmi� h�r birisini. Yaqutdan, l�ld�n düzülmü� bir tac, Polad nallı atlar - görm�mi� qırmanc. Qula�ı halqalı qullar v� dilb�r, Z�rxara geyinmi� rumlu k�nizl�r. �nsanın a�lına g�l�nd�n artıq Gönd�rdi Keyd üçün qatarla sandıq. Cahandar �sk�nd�r kamına yetdi, Ayüzlü g�linin toyunu etdi. �nc�lik o qızda olmu�dur tamam, �ndamı bir parça soyulmu� badam. L�tif palud�y� barmaq vurunca Barma�ı bula�dı ona boyunca. Yonulmamı� bir dürr, açmamı� bir gül, Humay da o gül� vur�un bir bülbül. Yontuldu bu inci, açıldı qönç�, P�rd�li söz� bax, n� q�d�r inc�. �sk�nd�r ist�kl� olunca d�msaz Dövl�t i�l�rind�n dinc�ldi bir az. �st�xr� sınanmı� qasid gönd�rdi, Dövl�t i�l�rind�n m�lumat verdi. Yazdırdı q�lbin� yatan sözl�rd�n, O mü�kin ölk�d� �anlı z�f�rd�n: "Hindistan s�f�rim olmu�dur bel�, Nec� ki, dost ist�r, ba� tutdu el�. Keyd� kin etm�y� verm�dim q�rar, Dost oldu, dost kimi el�dim r�ftar. "Q�nvuc"a gedir�m "Fur" üst� �lan, Bu yolda köm�kdir ulu yaradan. Görüm orda n�l�r qar�ıma çıxar, B�lk� d� i� bit�r, m�n dey�n olar. Yunan d�nizind�n, Çin d�nizind�n Tutaraq, h�r yerd� nayibim s�ns�n. Durma, yay dünyaya s�ad�t s�si, H�r k�s� ver bizd�n ��nlik müjd�si. �sk�rl�r, qocalar, pirl�r, cavanlar - N� q�d�r ölk�md� var ya�ayanlar, Hamını sevindir, bizd�n ver x�b�r, Xeyir ver, bilik ver, �dal�t göst�r". Bel� m�ktub yazdı bütün ki�v�r�, Qasidl� gönd�rdi bütün ell�r�. S�f�r t�darükü gördü g�lin�,

Hörm�tl� gönd�rdi Yunan elin�. Ona qo�un verdi inanmı�lardan, Yanına qo�du �ah böyük bir karvan. O zin�tli taxtın yanınca yen� Gönd�rdi Yunana a�ır x�zin�. Torpa�a gömüldü yerind� qalan, O yer� qoydu bir b�l�dçi, ni�an. A�ıllı v�zir� bir m�ktub yazdı, �dal�t i�ind�n heç ayrılmazdı. Bildirdi ona h�r yax�ı, yamandan, Dostlara üz ver�n b�xtiyar andan. �sk�nd�r azacıq dinc�lib durdu, Furun torpa�ında xeym�ni qurdu. �ahların r�smini tutdu h�v�sl�, Hindistan mülkünü doldurdu s�sl�. Ba�ladı b�x�i�l�r verm�y� h�r gün, Dünyaya bununla olmu�du üstün. Bad�l�r qaldırdı Keyin adına, �ndi bad� qalxır onun yadına. �SK�ND�R�N H�ND�STANDAN Ç�N� GETM�S� Saqi, ver m�n� o qırmızı sudan Ki, ondan qocalar g�ncl��ir h�r an. Ver, ondan parlasın g�nclik ulduzu, Bu sarı güll�ri edim qırmızı. Ox, yen� üz verdi ��nlik, s�ad�t, Çal�ıçı çal�ıya göst�rdi r��b�t. Yazılan �erd�n x�b�r tutdu yar, �airin ölm�y�n ümidl�ri var. Ey tarix söyl�y�n, dima�ı parlat! Bu inc� �erimi, durma, aydınlat! Söyl�, döyü�l�rd� böyük �sk�nd�r Furların ba�ına g�tirdi n�l�r? M�qs�d� uy�un n�ql ed�n �hli-hal, P�rd�d�n göst�rir bel� bir x�yal: Keyd il� girinc� sülh� hökmüdar, Gah gülgün mey iç�r, gah ed�r �ikar. Furu talan üçün gönd�rdi ordu, B�xtiyar ömrün� son z�rb� vurdu. Qılıncı ç�kinc� qından tacidar, Dü�m�nin k�ll�si oldu tar-mar. Mülkünü büsbütün eyl�di tarac, Qoydu qılıncından ba�ına bir tac. Dü�m�ni dü�ünc� q�d�ml�rin� Ölk�ni tap�ırdı ba�qa birin�. Oradan t�rp�ndi, ucaldı bayraq,

Atlara etm�di sazi� bu torpaq. Üç �ey üç ölk�d� f�lak�t alır, H�r üçü m�hv olur, ömrü azalır: �randa fil, Çind� pi�ik, Hindd� at M�hv olur, açmayır �sla qol-qanad. �sk�nd�r gördü ki, o abü hava Yelayaq atlara etm�yir v�fa. Tibet� t�rp�ndi tez Hindistandan, Oradan tez Çin� keçdi hökmüran. Tibetin da�ına çatınca ordu S�b�bsiz sür�kli q�hq�h� vurdu. "Bel� q�hq�h�y�, - sordu, - s�b�b n�? Burda insan ancaq a�lar özün�." Dedil�r: "Z�f�ran r�ngli bu torpaq �nsanı s�b�bsiz güldürür ancaq." Pad�aha maraqlı göründü bu i�, Neçin bu q�hq�h�, neçin bu r�vi�? D�nizi, qurunu, ç�tin çöll�ri Keç�rk�n hey m�nzil-m�nzil ir�li, Yolu ov qanından qupquru gördü, Çöll�ri mü�k il� dopdolu gördü. Ceyranı görünc� çöld� naf�dar, �mr etdi göz�l bir ceyran vurdular. H�r yerd�n sel kimi ordu axardı, Çöll�rd�n xalvarla naf� yı�ardı. Çin s�hralarından keçdi bir zaman, Abadlı�a çatdı böyük hökmüran. Bir çayır göründü c�nn�td�n d� ��n, Ba�ını behi�t� dayamı� gül��n. H�r t�r�f yamya�ıl, göz�l gülzardı, H�r dörd-be� addımda çe�m� axardı. Xo� iqlim, xo� hava, sıx, geni� orman, Yamya�ıl, meyv�li a�acdı h�r yan. Saf çaylar, çe�m�l�r axır h�r yerd�, Gümü�t�k parıldar mavi peyk�r d�. �eh dü�mü�, �n l�tif, �n t�z� otlar Bir düzüm incidir sanki parıldar. Çe�m�nin ba�ında ceyran izi var, Yamya�ıl ç�m�nl�r mü�k il� dolar. Maral dırna�ını ç�m�n� çalmı�, Ya�ıllıq üstün� mü�kin x�t salmı�. Tapılmaz boz bir yer, h�r t�r�f otlaq, Varsa da boz t�p� - da�lıqdır ancaq. �sk�nd�r görünc� o göz�l yeri, Hindistan �övqünd�n ç�kildi geri. Atları, �mr etdi uca tacidar, O sulu otla�a bo� buraxdılar. Bir h�ft� ��n h�yat sürdü vüqarla, O yerd� dinc�ldi p�hl�vanlarla. O biri h�ft�d� göz�l gün seçdi,

El� ki, u�urlu gün �l� keçdi, Köç t�bli çaldırdı uca tacidar, O yerd�n sür�tl� Çin� çapdılar. T�bilçi dolduqca acı�a, q�hr�, T�bild�n qopurdu ba�ırtı, n�r�. Çinin al güzgüsü ��f�q saçark�n, Ordunu Çin s�mt� ç�kdi hökmüran. O polad v� zireh geyimli ordu - H�r biri yelqanad ata oturdu. Hava saf, göz�ldir, yollar tikansız, Varsa da tikanlar, ballı, ziyansız, Da�ların, çöll�rin dadlı otundan ��k�rli süd �m�r h�r körp� ceyran. Ovlaqdan keç�rk�n �anlı �sk�nd�r Tozundan çöll�r� yayıldı �nb�r. �ahın dam�asını da�ıyan ceyran Göb�k salmı� mü�kin a�ırlı�ından. Oxundan torpa�a üz qoyan ceyran Gözünd� tiry�kt�k görünür cahan. Kükr�y�n aslandı ulu cahandar, Sıçrayan qaplandı altında �ikar. O q�d�r ov etdi rumlu �sk�nd�r, Ceyrandan, maraldan bo�aldı çöll�r. Atlar dırna�ından ip�k çöl, ç�m�n "Ceyrangöz" olmu�du ceyran gözünd�n. Qabır�a de��n ox ç�kirdi n�r�, Ceyran da, mü�k d� dü�ürdü yer�. Ba�dan dırna�ad�k h�r maral, ceyran M�d�n� dönmü�dü qızıl oxlardan. Pad�ahın kamanı pusquda durur, H�r oxa bir maral, bir ceyran vurur. Oxların etdiyi inc� n�qqa�lıq, Çöll�rin r�ngini silmi�di artıq. Ovlaqda ona ov oldu �yl�nc�, Vaxtını keçirdi bir gün, bir gec�. Dünyanın g�lini, dilb�r göz�li, Hasara dü�ünc� göyl�r göz�li, E�qind�n gec� bir hindu qadınt�k, Sehr etdi f�zaya, saçdı min b�z�k. Öz köhl�n atından �sk�nd�r endi, Ordu da onunla b�rab�r endi. Rahatlıq etm�y� q�rar verdil�r, Qu� da t�rp�nm�di s�h�r� q�d�r. Sübhün göz�li z�r xalxalı il� Göyün xeym�sin� saçark�n �öl�, Dünya hindu kimi tüstü yayardı, Y��ma v� Xüll�xt�k cahan a�ardı. Gurultu qopunca �ahın t�blind�n, Y��maya, Xüll�x� yayıldı �iv�n. Dünyanı dola�maq fikri da�ıyan

�sk�nd�r qo�una verdi bir f�rman: Qo�unu bu yerd� dü��rg� salsın, Bir ayı ba�a-ba� dincini alsın. Tövl�d�n, axurdan doldu h�r t�r�f, Ya�ıl ç�m�nl�rd� biçildi �l�f. Xaqana dedil�r: bezdi çöl, orman Zirehli atların polad nalından. �randan kükr�yib axan bu selin �lind�n qurtular n� xaqan, n� Çin. Bu bir seldir, tutar bütün dünyanı, Kölg�d� buraxar keçmi� tufanı. Ya�muru x�rab� ed�r h�r yeri, D�nizd� m�hv ed�r zor n�h�ngl�ri. Qara �jdahadır, kükr�mi� Rumdan, Ölk�l�r görm�mi� bir bel� aslan. H�b��in üzün� o dam�a vurdu, Z�nci qara geydi, bir mat�m qurdu, Daranı büsbütün etmi�dir tarac, Hindin �ahlarından qapmı� qızıl tac. Furların talanı bitinc�, dem�k, M�qs�di F��furu y��ma eyl�m�k. Yerind�n qoparsa bu co�qun d�niz, Da�lar da kökünd�n uçar t�rt�miz. Qorxudan tez m�clis ça�ırdı xaqan, Qorxmaqla haqlıydı el� aslandan. Qan il� yazdı h�r hüduda bir x�tt: "Ölk�miz qan il� yo�ruldu, d�H��t!" Bir m�clis b�z�di, g�ldi qasidl�r, Gönd�rdi X�tadan Xüt�n� q�d�r F�r�an�, P�ncabı qoruyan, güd�n Hüdudun sınanmı� igidl�rind�n. X�rxiz il� Çaçdan, böyük Ka��ardan Ça�ırdı hesabsız igid p�hl�van. H�r yerd�n toplanıb g�linc� ordu, Xaqanın ür�yi sakitc� vurdu. Yürüy�n bir da�ın üstün� mindi, Bir polad da� kimi yerd�n t�rp�ndi. �aha iki m�nzil qalırk�n ordu Tövl�l�r ba�ladı, çadırı qurdu. Tez-tez o pad�ahdan tuturdu x�b�r, Ona n� yol il� yetirsin z�f�r, Gizlic� arayıb tapdı x�fiyy�, Dü�m�nin halını öyr�nsin dey�, N�hay�t, x�fiyy� g�tirdi x�b�r: "�anlı tacidardır rumlu �sk�nd�r. S�xada, k�r�md� qazanmı� ad-san, Göz�l bir m�sl�kdir, deyildir insan. �üurlu a�ıllı v� açıq gözlü, Z�hm�td� sakitdir, x�lv�td� sözlü. H�r zaman m�tindir, ya�ar vüqarla,

Kims�nin qanına susamaz �sla. �dl ondan bir fayda gör�r, ��r - ziyan, Xalq m�mnun, tanrı da razıdır ondan. Hamıya yax�ılıq ist�r, kin bilm�z, Kims�nin d�rdin� sevinm�z, gülm�z. Görm�dim ona bir üstün p�hl�van, Yoxdur p�nc�sind�n onun qurtulan. Oxu m�g�r Arı� oxlu�undandır Ki, da�larda d�rin yara ondandır. �im��kdir, qılıncı alsa �lin�, �l� mey aldıqda, saçar x�zin�. A�ıl ölçüsüyl� h�r �eyi ölç�r, , Hikm�t qayçısıyla h�r i�i biç�r. Saf, do�ru olmayan söz� inanmaz, M�tindir, verdiyi sözünü danmaz. H�r i�in üstün� dü�s�, yaradır. M�clisd�, �ikarda o bamba�qadır. Yalnız ov zamanı yox onda s�bir, Döyü�d�, vuru�da çox s�birlidir. V�h��ti dünyadan �qlil� qovmu�, Özü d� pad�ahlar n�slind�n do�mu�. �gidl�r �ahıdır, qızınca meydan, S�rxo�k�n ayıqdır çox ayıqlardan. O i�� gir�r ki, x�yalt�k g�lir, M�clisd� h�n�yi çox �tirlidir. Sözü az, özü çox s�birli, yum�aq, Do�ruluqda do�ru, düzlükd� qovaq. Mins� kin atına, q�hri guruldar, Yendiyi dü�m�n� m�rh�m�ti var. Dal�alı tufandır sözd� doda�ı, Alimd�n d�rs alır m�sl�h�t ça�ı. Qocalar fikriyl� giri�ir i��, O ancaq g�ncl�ri alır döyü��. Allaha sı�ınır o h�r bir zaman, Yaman gün gör�rmi tanrı tanıyan? S�rvt�k y�h�r� qalxdı�ı zaman Atından fill�rin ba�rı olar qan. Qar�ıya çıxarsa qocaman bir fil, Sanki fil q�tr�dir, o da�qın bir Nil. Azacıq haranlıq ets� at ona, Qamçıyla batırar onu al qana. Qıvrılmı� ilant�k sa�, sola qaçar, �öl�t�k arxaya, ön� od saçar. Dünyanı sarsıdan pad�ahlar bütün �gidl�r gücüyl� oldular üstün. Orduda t�k odur zor qılınc vuran, H�m ordu qırandır, h�m ordu quran. Dü�m�nd�n n� qorxu, n� ürküsü var, T�k �lsiz, ayaqsız k�sl�rd�n qorxar. Xeym�d� büsatı çox geni� dil�r,

O yalnız �yl�nc� zamanı gül�r. �st�m�z ba� �ysin ona bir n�f�r, Ba� �y�n kims�y� çox hörm�t ed�r. B�x�i�i x�zin� - budur h�yatı, Tövl�yl� ba�ı�lar qatırı, atı. �l açan k�sl�r� kim gövh�r ver�r, Bu, gövh�r yerin� bir ki�v�r ver�r. Q�lbin� g�tirs� n� kimi dil�k, Tezlikl� göy�rdir onu bu f�l�k." Xaqan bu i�l�rd�n tutunca x�b�r, Haq ver�n �övk�td�n eyl�di h�z�r. �ah il� sülh üçün q�lbi yum�aldı, Uzaqdan-uza�a m�h�bb�t saldı. Döyü�m�k fikrind�n da�ındı artıq. Yol axtarırdı ki, etsin barı�ıq. Dünyanın �ahına verdil�r x�b�r, Çin, X�ta türkl�ri h�rb� g�ldil�r. Bir m�s�l ç�kdi �ah ki: "N���si var, Aya�ıyla g�ls� tora xam �ikar." M�niml� çarpı�maq ist�rs� �g�r, Nam�rdlik deyil bu, çox m�rdlik ed�r. Arizu yolları qısaldı siz�, Uzun yol h�m d� çox azaldı biz�. Onlara çin il� çataram qa�ı, Çin üçün qan a�lar Çinin da�-da�ı. A�arırk�n f�za, laciv�rd göyd�n Gün�� �sk�nd�r� salam verirk�n, Oturtdu katibi bir Ütaridt�k, Mü�t�riy� vursun Zöhr�d�n b�z�k. Bir m�ktub ist�di olduqca parlaq, Kamil bir ay kimi aydın, yuvarlaq: Yazark�n ikiy� ayırdı sözü, Ümid bir gözüydü, qorxu bir gözü. �SK�ND�R�N XAQANA M�KTUBU Q�l�mi alınca o q�l�mvuran, �lk sözü ba�ladı ulu tanrıdan. Anıldı bu yeri, göyü yaradan: Bir varlıq var olmaz onu anmadan. Ondandır h�r ümid, rahatlıq, köm�k, Arayan h�r q�lb� ondandır dil�k. �n ç�tin günl�rd� odur �l tutan, T�k odur qoruyan at��d�n, sudan. X�zin� göst�rir b�x�i� zamanı, Z�hm�td�n qurtarır onun ehsanı. Bu dünya �z�ld�n olmazdı çox ��n, �mriyl� oldu bir b�z�kli gül��n. Hökmün� uyanlar �n ��r�flidir,

E�q olsun, kim ona af�rin deyir. Nam�nin ba�ını o bitirirk�n Bir dastan b�z�di �ahın dilind�n: "Bu m�ktub yenilm�z �sk�nd�r �ahdan �sk�nd�r dostuna ki, odur xaqan. Göyl�r tanrısının �mriyl� müdam Xaqana bizd�n çox hörm�t v� salam. Çox göz�l anlayır o himm�tli zat, Sizin bu ölk�y� sür�rk�n biz at, �randan h�rb üçün g�lm�dim, ancaq Çinin xaqanına g�lmi��m qonaq. P�r�sti� yoluyla etsin ita�t, Göst�rsin qona�a lazımi hörm�t. Sizin bu ��h�rd� uca gün�� var, Atını M��riqd�n M��rib� çapar. O gün��, bax, m�n�m, g�lib çatmı�am, Ordunu M��ribd�n ��rq� atmı�am. Tutdum a�, qaranı qılınc gücüyl�, �st�y�n kims�y� payladım bel�. H�b�� ölk�sind�n atıldım Çin�, At çapdım M��ribd�n M��riq z�min�. ��ıqlı gün��in batdı�ı yerd�n Gün�� qayna�ına at sürmü��m m�n. Qara mü�k a�acı �kmi��m Hindd�, Fikrim a� yas�m�n tikm�kdir Çind�. Sürdüyüm dövrandan var is� qorxun, �mrimin x�ttind�n qaçırma boyun, Hökmümd�n azacıq boyun qaçırsan. B�rk qulaqburması ver�r bu dövran. Aslanı o yer� g�tirm�, saqın, �ikara acıqla eyl�sin axın. Qaytar, qoyma girsin bostana aslan, Fill�rin yadına salma Hindistan. Ba�ına açar bir böyük f�lak�t, S�rxo�luq adına qurar bir i�r�t. Gördünmü, qılıncım çarpı�ma günü Etdi qan d�nizi z�nci çölünü? Söndürdüm Darada olan qüruru, N� q�d�r kiçiltdim, bax, co�qun Furu. Ba�qa pad�ahları taxtından saldım, Ba�ından bir anda tacını aldım. Firidun h�rbim� g�lirs� bu gün, �sirim olacaq, deyildir mümkün. Atım h�r ölk�y� çapdı�ı zaman, Bo�altdım o evi az�ın dü�mandan. M�n� bir azacıq yax�ılıq ed�n. Dünyada yamanlıq görm�mi� m�nd�n. H�r k�s� söz verdim, ba�ladım ilqar, Sözümd�n dönm�dim, iqrarım - iqrar. H�r �hd�, peymana söz verdi dilim,

�hdimd�n dönm�y� varmadı �lim. M�qs�dim, Y��maya, Çin� çapmaqdan Y��ma, Çin göz�li deyildir, inan. Özümün qiym�tli incil�rim var, Çinli qulamlarım, bir çox p�rim var. �randan Çin� at sürm�k bir k�r� M�nimçin göyl�rd�n dü�m�kdir yer�. Çin türkü, beynind� n� varsa, burax, Bu k�skin kül�kd� yandırma çıraq. X�zin� v� b�x�i� verm�k yerin� Neçin bu aslanla ba�ladın kin�? Neçin yol a�zına toplanmı� ordun? Yolumda �sk�nd�r s�ddini qurdun? Biziml� döyü�� etdins� niyy�t, Buxuru at��� tökmü�s�n �lb�t. B�xtimi pi�vaza g�ldins�, n�d�n Önümd� ba� �yib üzr ist�mirs�n? X�b�r ver, hesabdan qalmayım geri, S�b�td� ilandır, ya sümükl�ri? Ordu s�br etm�kd�n doymu�dur cana, M�nim bu s�brimd�n g�lmi� h�ycana. Çinin ceyranını görmü� �irl�rim, Az görmü� bel� kök ceyran �sk�rim. Z�ncirini qırmı� qızmı� aslanlar, Susamı�dır qana qoç p�hl�vanlar. Oxların dimdiyi oxlu�u d�lir, Döyü�m�k e�qiyl� h�ycana g�lir. Niz�nin yoldadır gözü, ey dü�man, Gürzüm yüz batmandır, s�ninki batman. �lin� yay alsa ni�ançı türkl�r Atdı�ı h�r oxla bir ordu yen�r. Ox atanlara da padi�ah olsan, Kamanı tutanlar alacaq ni�an. Tüstüm� dü��rs� h�r bir dudman, Çin nax�ı olsa da olacaq duman. Alçaq bir insanam, sülh etm�s�n s�n. Su içm�k q�d�r d� s�br eyl�s�m m�n. Niz�md� m�hv ed�r bu �jdahanı, Nec� od tufanı yey�r samanı. P�hl�van köksün� oxum yan alır, Aslanlar böyrünü hey ni�an alır. D�nizin dibi d� çarpı�sa, b�z�n Qılınc toz qaldırar göy� d�nizd�n. Qar�ıma da� çıxsa dayanmaz bir an, Bir da� dik�ld�r�m d�mir oxlardan. Fil p�nc� atarsa ayaqlaram m�n, Filgövd� pad�aham - fill�ri yen�n. Ceyranı belind�n, ovu budundan Çeyn�m�k �ir üçün olduqca asan. D�nizl�r laçını çıxsa �ikara,

Qu�lardan yem ver�r o, balıqlara, Siz �lsiz, ayaqsız bir balıqsınız. A�zında �jdaha n�h�ng�m yalnız. �tl�r ki, çox yaman sümük çeyn�yir, O x�nc�r di�iyl� çör�k d� yeyir. Qüvv�tim h�r yer� dir�mi� ayaq, O yerd� z�f�rdir m�n� bir dayaq. Kinl� qar�ılaram kin yolu gets�n, M�h�bb�t ed�r�m, m�h�bb�t ets�n. C�vahir, ya n�h�ng ist�s�n �g�r, D�nizim h�m n�h�ng, h�m gövh�r ver�r. Görm�din, qılıncım ba�lark�n döyü�. N�h�ngdir, üstün� gövh�r tökülmü�? M�n�m o x�zin� �jdaha peyk�r, Camımda z�h�r var, h�m d� paz�h�r. M�nd� gövh�r d� var, �jdaha da var, De, görüm, hankısı i�in� yarar? �p�y� tutaram, hüzura g�ls�n, K�m�nd� salaram, inad eyl�s�n. S�ninl� h�m yum�aq t�rp�ndim, h�m s�rt, H�r iki sınaqla sınadım, �lb�t. Qapıma sülh il� q�d�m qoysan s�n, Gün��t�k ç�kilib ged�r�m Çind�n. Yoxsa ki, dü��r�m bu kin izin�, Çini tökdür�r�m Çin d�nizin�. M�ktubu oxuyub salma t�xir�, Barı�ıq, ya döyü�: göst�r bir k�r�. Sel tök�n buludlar cu�a g�lirk�n, Ayıq ol, d�h��tl� kükr�y�n seld�n." Ça�ırdı dil bil�n kamil bir insan, Ömründ� kims�d�n qorxu duymayan. Yazılan m�ktubu tap�ırdı ona, �sk�nd�r möhrüyl� verdi xaqana. El� ki, m�ktubu oxudu xaqan Az qaldı yıxılsın uca taxtından. M�ktubdan q�lbin� dü�dü h�y�can, O h�m zir�k idi, h�m zir�k anan. Bu iki x�yala sarıldı ancaq: Sülh il� yana�maq, yoxsa çarpı�maq? Fikr� �zab ver�r ikilik h�r an, Yata�a ba� qoyar çar� axtaran. XAQANIN �SK�ND�R� CAVABI Ey saqi, gülabt�k ��rabı bir an Üstüm� s�n m�nim, qalxım yuxudan Bu gülgün gülabdan ciy�r su alır. H�r bir ba�a�rısı ondan azalır.

Ke�ikçi, qapını, durma, tez ba�la! Sonra get, s�n d� öz d�rdin� a�la! Q�lbimi sıxıntı, q�md�n et uzaq, M�ni öz dü�ünc�, d�rdim� burax! Kims�yl� danı�maq h�v�sim yoxdur, Özüml� etm�li söhb�tim çoxdur. Uzaq bir ölk�d�n mü�t�ri kims� Gövh�r m�d�nini görm�y� g�ls�, Baxarsa Nizami x�zin�sin�, Dü�s� söz b�zminin ��n n���sin�, Söyl�: "Ev sahibi evind� yoxdur, Olsa da, yadlara qar�ı soyuqdur." Yox, x�ta söyl�dim, dü�ün, ey r�qib, Q�rib� dü�m�nlik olmazmı q�rib? Qapımı ba�lama, get, açıq burax, U�urlu sayılmaz qapı ba�lamaq. Madam ki, söz m�n� d�niz ad vermi�, Qapımı d�nizt�k açın siz geni�. Qapını aç, sula, durma bu yerd�, Ay kimi çadır qur x�rab�l�rd�. Qoy g�lsin arayan k�sl�r, n�hay�t, Bu söz sultanını etsin ziyar�t. Üzüm� sabah bir p�rd� ç�kirk�n Gil�d�n Gilana t�l�s�r�m m�n. Mü�t�ril�r g�lir m�n� h�r yandan, M�ni görm�k üçün tapmazlar imkan. R�ssam fırçasından t�k bir m�nz�r� Ç�kilmi� gör�rl�r b�yaz d�ft�r�. Sözümd�n, bax, nec� k�nara çıxdım, Hardaydım, gör, g�lib bir hara çıxdım? Bu parlaq x�zn�nin ba� sur�tg�ri Saçdı s�rv�tind�n bu gövh�rl�ri: �frasiyab mülkünün varisi erk�n Ba�ını gün��t�k ucaltdı Çind�n. Tutmu�du x�b�r ki, Rumdan bir müdhi�, Kükr�y�n �jdaha ölk�y� g�lmi�. M�ktubu oxuyub dalmı�dı xaqan, D�h��tl�r içind� qalmı�dı xaqan. T�miz bir dü�ünc�, sa�lam fikirl� ��in hikm�tini keçirdi �l�. �vv�lc� ist�di sülh üçün xaqan Bir m�ktub gönd�rsin ona durmadan. �mr etdi: otursun o çinli katib, Ka�ıza, q�l�m� versin bir t�rtib. �ahlara yara�an bir q�l�m çalsın, H�r söz� rütb�ni n�z�r� alsın. Q�l�min nafind�n tökdü katibl�r Çinli a� ip�y� mü�k il� �nb�r. �ux, bi�mi� sözl�r ki, q�lb alır h�r an, �nsanın beynind� yer tutub qalan,

Ümidl�r b�sl�y�n, qurtulu� ver�n, Sülh il� çırpınan, hidd�t göst�r�n, Çarpı�maq yolunu ba�layan �fsun, Da�ları yum�aldan sehirli oyun. Tikici ox kimi dili ba�layan, H�m kin�, h�m sülh� bir qapı açan. Nam�y� oldu ba� zin�t, ba� naxı� Bir ad ki, bu adlar ondan yaranmı�. Hamıya köm�kdir köm�k görm�d�n, Özünd�n diridir dirilik ver�n. Dünyanı yaradan o ulu qüdr�t Güc ver�r z�if�, göst�r�r ��fq�t. Göyd�ki i�ı�a bayraq tik�ndir, O qara divl�r� q�l�m ç�k�ndir. Dolanan p�rgara h�r�k�t ver�n, M�rk�zi nöqt�y� sükun�t ver�n, H�r bir �ey onunla etm�d� zühur. H�r �ey ki, verilir, ver�ni odur. H�r susan, söyl�y�n, ayıq, s�rxo�dan Sirrin� yol tapmaz onun bir insan. �nsanlar acizdir b�nd� olaraq, �qtidar, böyüklük onundur ancaq. Böyüklük o ulu tanrı ki, ondan Vücuda g�lmi�dir z�min, asiman. Söz açdı, pad�ahdan çox üzr ist�di, Tanrıdan ona yüz af�rin dedi: "Dünyada ya�ayan tacidarlardan Açarı t�k s�n� vermi� yaradan. D�nizd�n d�niz� atıldın: s�nin �rana, Turana uzandı �lin. M��ribd� döyü�d�n-azad olaraq, M��riqin x�ttin� qaldırdın bayraq. Dünyanı büsbütün keçirdin �l�, Ür�yin döyü�d�n doymamı� h�l�. Yolda �jdaha var, cilovu g�l ç�k, �fsan� uzundur, gec�l�r göd�k. �ran, Rum pad�ahı �sk�nd�r s�ns�n, M�n d� bu ölk�d� f�rman yerid�n. M�n kimi qulların varsa bir yı�ın, M�n ba�qa bir �ey�m, olma çox qız�ın. S�n d�, m�n d� torpaq, yerl�r d� torpaq, �nsan torpaq q�d�r olmalı yum�aq. A�alıq torpa�a girinc�dir ��n. Torpaqda seçilm�z kims� kims�d�n. Q�tr�ni d�niz� atsalar �g�r, Ba�qa q�tr�l�rd�n kim onu seç�r? Bu da�lıq yer� ki, �ah kölg� saldı, Ölk�min nem�ti artıq çoxaldı. Veril�n nem�tin, haqqa inanan �ükrünü artırsın g�r�k h�r zaman.

Allah m�nim üçün artırdı nem�t, T���kkür edir�m tanrıya �lb�t. N� q�d�r canım var �ükr ed�r�m hey, Dünyada varmıdır bundan göz�l �ey? E�itdim bir nec� bil�n kims�d�n, Ordunu h�r yer� ç�km�k ist�rk�n, Harda ki, bazar var, nem�tl� dolu, Gönd�r�rs�n ora bir neç� rumlu. �rzaqdan n� varsa, olub mü�t�ri Alsınlar qar�ıya çıxan �eyl�ri. Yandırıb quyuya tökürs�n nem�t, Haqq ver�n nem�t� etmirs�n hörm�t. ��h�rd� bitinc� bütün z�xir�, Çapırsan �jdaha kimi o yer�. Aclıqla ölk�y� sahib durursan, Mum �riy�n kimi qızarmı� oddan. Onunçun t�rp�ndim m�n öz yerimd�n. Qıtlı�ı qaldırmı� öz ��h�rimd�n. Bu yerd� hiyl� v� füsun i� görm�z, Çin siz� z�xir� v� �rzaq verm�z. Döyü�d�n yax�ıdır barı�ıq, ��fq�t, Biri d�rd g�tirir, biri s�ad�t. Çinli tarlasını etm� tar-mar, S�nin d� tarlanı bir gün sel basar. Qüvv�tli olsan da, q�lbi yum�aq ol, �ahlıqdan yax�ıdır tanrı qoyan yol. Yaramaz heç zaman a�ıllı insan Özünd�n güclüy� oxusun meydan. Dünyaya yarayan böyük a�ılsan, Hökmün� ba�lıdır h�r yax�ı, yaman. Bir ��xsin olmasa ��xs� imdadı Say vaxtı heç saya alınmaz adı. S�n� m�xsusdur bu pad�ahlıq, dövl�t, S�n�dir tanrıdan f�rman v� �övk�t. H�r bir �ey t�m�ld�n möhk�m qurulur, T�m�lsiz binalar çox tez d� uçur. Gümü�ü z�r etm�k, �qiqi billur, Meyv�ni zorakı yetirm�k olur. Satıcı almanı evd� yetirir, Odur ki, yey�rk�n dadı itirir. �dl üçün yaratmı� s�ni yaradan, Zülüm ba� ver�rmi adil pad�ahdan? Dünyada zalıma el�m� köm�k Ki, bir gün bu i�d�n sorulur, bi��kk, Pozsa öz r�yini r�yi xo� insan Öz abad mülkünü etm�zmi viran? T�bii halından bu dönük dövran �stiy�, soyu�a uydu�u zaman, O isti, soyuqda arama s�hh�t, D�yi�mi� ondakı sa�lam t�bi�t.

�lin h�r f�slinin var �lam�ti, G�r�kdir göst�rsin o t�bi�ti. H�r bahar göst�rsin baharlı�ını. H�r bir yay göst�rsin öz varlı�ını. H�r �ey öz �lind�n döndüyü zaman Dön�nl�r� qar�ı dön�r bu dövran. �sk�nd�r insafla ad almı� �rdir, Yoxsa h�r bir igid bir �sk�nd�rdir. Sanma ki, aciz�m qız�ın döyü�d�, Da�dan toz qoparram bir t�rp�ni�d�. Fill�rin belin� taxt qoysam �g�r, Hindistan mülkünd�n x�racım g�l�r. Alaram altıma qızmı� aslanı, Belin� qoyaram hürgüc palanı. S�ninl�, dövl�tl�, �övk�tl�, �lb�t, Kin alı�dırma�a etm�dim niyy�t. Bu yer� onunçun açdınsa qanad, Qar�ında b�nd�t�k �yilmi� qat-qat. Ba�ımı qanında sürtüm torpa�a, T�k m�n yox, ba� �y�r Çind� h�r a�a. Zehnin� n� g�ls�, ona ged�r�m, Böyük bir minn�tl� q�bul ed�r�m. Bu i�d� yox m�n� �skiklik, töhm�t, Qonaqsan, qona�a vacibdir hörm�t." Q�lb açan cavabı qasid� verdi, M�ktubu durmadan �aha yetirdi. Oxudu o qızmı� aslan m�ktubu, Maralın ovuna münt�zir durdu. Çin �ahı qorxurdu gec� basqından, O gec� sübh�d�k yatmadı xaqan. Günl�rin birind� parladı dünya, Gün�� nur saçark�n torpa�a, suya, Xaqan öz a�lının yoluyla getdi, Sınanmı� k�sl�rl� m�sl�h�t etdi. Bir v�ziri vardı a�ıllı, bil�n, Dünya nur alırdı t�dbirl�rind�n. Ortaya h�r hesab atsaydı xaqan V�zir h�ll ed�rdi onu h�r zaman. Ondan öz fikrini sordu bu i�d�, Fikri sa�lam idi h�r bir gedi�d�. "Bu kinin önünd� n� sayaq durum? Çarxın qula�ını m�n nec� burum? Madam ki, qa�ını çatmı�dır bu Çin, N� atsın ilk z�rim - m�h�bb�t, ya kin? Çarpı�sam, dü�m�nim güclüdür, �z�r, Ba�ını Keyxosrov tacları b�z�r. Onunla keçinm�k ist�r�m gerç�k, Xalq m�ni aciz bir xaqan bil�c�k. Bilmir�m bu �ahın n�dir ist�yi? Ölk�y� g�lm�kd�n n�dir dil�yi?

Xaqana söyl�di a�ıllı v�zir: "Ç�tindir göst�rm�k s�n� bir t�dbir. �zmin çox k�skindir, qorxuram, y�qin, �mrin d� �zmint�k olacaq k�skin. Barına, orduna m��rur olaraq, Yenilm�k görünür s�n� çox uzaq. Bel� bir ��hriyar g�lmi� qapına, Dostluq qapısını ba�lama ona. F�th etmi�, h�r yer� basark�n ayaq, Bu i�� olarmı heç soyuq baxmaq? Oyunmu sanırsan bunu, tacidar? Bu i�d� yararlı inc� nökt� var. Bu i�l�r tanrının i�idir, bi��kk, Dü�m�klik - tanrını sınamaq dem�k. Gün��i qılıncla sarsıtmaq olmaz, Qocaman �lbürzü da�ıtmaq olmaz. Q�bul et, yoxsa bu qocaman f�l�k Dövl�t sahibin� ziyan ver�c�k. N� b�xti atma�a yarar, ey xaqan, N� d� b�xtiyara k�silm�k dü�man. Xo�b�xt� taxılma, olsan da m�tin, Onunla çarpı�maq ç�tindir, ç�tin. B�xtiyar �zm ets�, ba�ma�ı cütl�, �n k�skin ne�t�r� vurulmaz �ill�. Onunla birc� ay get keçin bir az, Bu yerd� yad olan çox uzun qalmaz. �i��y� önc� s�n vurma da�, k�s�k, Qırılsa ç�tindir onu düz�ltm�k. Yaralar sa�alıb taparsa s�hh�t, Yaranın yeri tük çıxarmaz, �lb�t. Çalı� ki, bu qara �jdaha b�d�n Hörm�tl� sovu�sun bizim ölk�d�n. O gün da� atıldı Sinin tasına, G�ldi bu �jdaha Çin qapısına. Dü�ünm�, laciv�rd boyalı paltar H�r ��xs� göyl�rd�n g�lir, ey salar! Ah�ngsiz s�s il� inl�yir cahan, Qüsur p�rd�d�dir, suçsuzdur çalan. P�rd�y� ist�s�n xo� ah�ng verm�k H�mah�ng p�rd�y� get el� köm�k." Dü�m�nlik etm�kd� Çin t�r�fdarı, Görm�di f�l�kd�n köm�k asarı. Dü�ündü bu i�� uy�un bir çara, �ta�t etm�yi aldı q�rara. �zm etdi sülh il� yola g�lm�y�, D�rgaha üz qoysun "elçiy�m" dey�. N�z�rd�n keçirsin o cahandarı, Ba�ını dik tutan o ba�çıları. �ahlıq �övk�tini gör�r�k bir bir, Sonra da bu i�� töksün bir t�dbir.

Gün�� qayıqçısı o gün s�h�rk�n, Qayı�ı salırk�n suya sahild�n, Xüt�n ��hriyarı, Çin tacidarı T�dbirl� geyindi elçi paltarı. A�ina olmadan kims� bu sirr�. Çapdı �sk�nd�rin dü�düyü yer�. �ahın d�rgahına g�ldiyi zaman Bu i�d�n tez x�b�r tutdu hökmüran: Hüzura bir elçi gönd�rmi� xaqan, Görü�d� mübar�k, sözd� p�hl�van. Padi�ah �mr etdi: "G�lsin hüzur�, Buyursun elçil�r oturan yer�." Möht���m elçi tez girdi d�rgaha, P�r�sti� yoluyla ba� �ydi �aha. �mr etdi, otursun a�a�ı yandan, Xaqanın �mrini eyl�sin b�yan. Pad�ahın �mriyl� elçi oturdu, Oturdan kims�y� bir d� ba� vurdu. Bir zaman oturdu qırpmayaraq göz, Yax�ıdan, yamandan açmadı bir söz. Gördüyü büsata qalaraq m�hbut, Etdi o dövr�d� nöqt�t�k sükut. Elçiy� i�ar� etdi �sk�nd�r: "Xaqandan g�tirdin, söyl�, n� x�b�r?" Bulud arxasında gizl�n�n o ay Qılınct�k dil açdı, dür saçdı lay-lay: "�ran, Rum �ahının bu g�lm�sind�n S�ad�t taparaq, ölk� oldu ��n. Bu yerl�r, ölk�l�r, Çind�n Maçin� Böyük tacidarın keçsin �mrin�. Dünyada ya�asın uca d�rgahı, Olsun tacü taxtın böyük p�nahı. Gizli sözl�rim var s�n�, tacidar, Qorxuram bu yerd� etm�y� izhar. Bel� �mr etmi�dir m�ni gönd�r�n: "X�lv�t et, olmasın e�id�n, gör�n. Qalmasın xaslardan g�r�k bir n�f�r, Bir s�n ol o yerd�, bir d� �sk�nd�r. Açıqda, gizlind� qalsa bir kims�, Sirrimi açma s�n, dü�m�sin s�s�." �sk�nd�r ç�kindi yersiz ist�kd�n, Ehtiyat eyl�di x�lv�t etm�kd�n. �mr etdi durmadan böyük tacidar: O s�rv� vursunlar qızıldan cidar. Qızıl bir k�m�rl� ç�kib qolunu, Bir z�ncir altına aldılar onu. Ç�kildi büsbütün saraydakılar, Qapıya yön�ldi xaslar, h�r kim var. �sk�nd�r t�k qaldı, ç�kindi ancaq, Yanına bir almas qılınc qoyaraq.

Söyl�di: "Kims� yox, bir m�n�m, bir s�n. Durma, aç düyünü qapalı sözd�n." Pad�ahın �mril� �srarlı ki�i Düyünü qıraraq, anlatdı i�i. �srarın üzünd�n p�rd�ni açdı, Duaya ba�ladı, inci, dür saçdı: "Nec� ki, ya�ıla bürünüb h�r ba�. H�r qızıl gül olur yanar bir çıraq. Gül kimi parlasın üzün h�r zaman, T�k s�nd�n ya�ıllıq alsın bu cahan. Qazılsın dünyanın möhrü adına. Çatasan dövl�t�, öz muradına. Z�nnimc� tanıyır m�ni ��hriyar, Daha yalvarma�a n� ehtiyac var? Sirrimd�n �g�r o tutmamı� x�b�r. Bilir�m, �sk�nd�r do�ruluq sev�r. S�n� öz yanımdan elçi g�ldim m�n, �sirin olmu�am, �sir etm�d�n. M�n�m Çin xaqanı, qo�un s�rv�ri. S�nin xidm�tind� öpür�m yeri." Pozuldu bu c�sur i�d�n tacidar. Xo�una g�lm�di bel� bir r�ftar. Acıqlı ba�ırdı ona hökmüran: "Seçilir quma�ın üzü astardan. T�rlandan seçir�m aciz s�rç�ni, Ba�rından tanıram mü�kü, naf�ni. Ancaq saxlayıram h�ya v� hicab, Örtülü k�sl�rd�n açmaram niqab. Anlat ki, n� m�cbur eyl�mi� s�ni, Gizlind� qalmadın, yırtdın p�rd�ni? �ndi Rum �ahından heç qorxmayaraq, Poladı mum kimi sandınmı yum�aq? Sarsılmaz qolumdan qorxmadınmı s�n? M�nim t�r�zim� torpaq tökürs�n! G�nc maral n� q�d�r olsa da c�sur, Cilovu aslandan ç�km�si xo�dur. Bir cavab olaraq söyl�di xaqan: Yüz min af�rin� ey layiq olan, Bilir�m amansız deyil padi�ah, D�rgaha onunçun g�tirdim p�nah. Ba�ımı hansı dü�m�nim k�s�r? Di�ini uzaqdan göst�rs� qaban Kin il� döyü��r o qara aslan. Di�ini çıxarıb, �ys� boynunu, Aslan da toxunmaz, ba�ı�lar onu. M�nd�n ki, görm�mi� sultan nam�rdlik, O igid aslandan uzaqmı m�rdlik? Qar�ına qılıncla g�ldiyim zaman Qorxardım s�nd�ki k�skin qılıncdan. M�n ki göst�rm�dim s�n� x�yan�t,

Daha üz ver�rmi m�n� h�qar�t? Ölk�m� at saldın, göst�rdin ��fq�t, S�n� kin b�sl�m�k olur cinay�t. Q�lbimd� qalmadı kin, q�r�z �sla, D�rgaha g�lmi��m bel� inamla, M�n ��fq�t göst�rs�m, ba�lamasam kin, Kim k�s�r ba�ını ��fq�t ed�nin? Tutaq ki, günahım h�dd�n artıqdır, Q�riblik bir böyük üzürxahlıqdır. �sk�nd�r insaflı, m�rh�m�tlidir, Suçsuza h�r zaman ��fq�t göst�rir. Kim ona sı�ınsa, qanından keç�r. Kim aman ist�s�, görm�z bir z�r�r. M�n ki bu d�rgaha önc� yön�ldim, S�nd�ki �dal�t izil� g�ldim. Adildir cahangir, böyük �sk�nd�r, Ona h�r bir zaman haqq yardım ed�r." Ya�lı bir dil il� nökt�l�r saçdı, Pad�ahın q�lbind�n düyünü açdı. �sk�nd�r söyl�di: "Xo� g�ldin, �ad ol, Bel� dü�künlükd�n artıq azad ol! Ancaq bu g�li�d�n n� imi� fikrin, Bu nec� sirrdir, aydın göst�rin?" Sı�ınan dedi: "Ey dünyaya sı�naq. Bu sirri yararmı s�nd�n saxlamaq? Bu uca d�rgaha onunçun g�ldim, Fikrini, yolunu bilib öyr�ndim. G�lm�kd�n m�qs�d n�? Anladım bunu, N�dir bu g�li�in �vv�li, sonu? �l tutsa m�n� bu dönük ruzigar, Pad�ahı kin il� edim b�xtiyar. Bu dil�k �limd�n g�lm�s� ancaq, D�stimd�n çıxan ox dü��rs� uzaq, M�qs�dim hörm�tl� öpm�kd�n yeri. �sk�nd�r kinind�n ç�kilsin geri. M�n �sirg�m�dim canımı �aha, Qılınca �l atmaq n� g�r�k daha. C�vahir �lin� g�lirs� asan, N� çıxar z�hm�tl� da�ı yonmaqdan? Madam ki, sülh il� göy�r�r dil�k, Döyü�� at çapmaq daha n� g�r�k? Çin, Turan taxtını m�nd�n ist�s�n, Boynumu ç�km�r�m bu ita�td�n. Dostlu�u ataraq k�sils�n dü�man, Atamın yurdunu ba�ı�lamasan, Adının möhrünü ed�r�m q�bul, Olaram m�n satın alınmamı� qul N� olur, pad�ahın geni� mülkünd� Çoxalsın get-ged� dost olan b�nd�. Vuru�a q�sd etm�, kinind�n ç�kil,

Bütün Çin donunun bir çini deyil. D�y�rli qulların çin-çin saçından Bir çin d� m�n� ver, s�nindir f�rman. Ayın saf üzün� yara�maz bu çin, Qa�ının ta�ından ç�kilsin bu kin." �sk�nd�r söyl�di: "Ey fikri göz�l. Verdiyin sor�uya el�yim �m�l: Dü�m�nin ba�ını öpsün toz, torpaq, Olsun yad kims�l�r dünyadan uzaq. �mrin� ba� �y�n h�r bir ki�v�rd� Nayibl�r tikilsin m�nd�n h�r yerd�. �ndi ki, m�n s�n� qılınc ç�km�d�n Ba�ını �y�r�k t�slim oldun s�n, Taxtınla ba�ını uca eyl�r�m, Tacını ba�ında saxlarsan möhk�m. N� mülkün, n� tacın g�r�k. Ol �min, Qoymaram ki, olsun i�l�rin ç�tin. Yalnız bir ��rtim var, bütün mülkünd�n M�n� yeddi illik x�rac ver�s�n. Yeddi il vergisi verils� m�n�, O ba�qa vergil�r halaldır s�n�." Dinl�y�n a�lına aydınlıq saçdı, A�zını inc� bir cavabla açdı: "Tacidar n� haqla ist�yir h�l� Yeddi illik x�rac bu az ömürl�. Ömrümü ed�rs�n t�min yeddi il. Yeddi il x�rc verm�k çox ç�tin deyil." Bu sözü b�y�ndi uca hökmüran, Qızınca beyni bu inc� cavabdan, Söyl�di: "Altı il n� vers� diyar, Ayaq müzdü verdim s�n�, ey hu�yar. Görür�m �üurun, a�lın inc�dir, Q�buldur m�n� t�k bir illik g�lir." Türkl�rin xaqanı dünya �ahından Da�qın bir sevincl� oldu kamiran. D�rgahın tozunu kirpik ucuyl� Süpür�-süpür� söyl�di bel�: "Bilir�m: m�tindir verdiyi peyman, Gücünü artırsın ulu yaradan! Madam ki, tacidar söz verir buna, �z �liyl� bir x�tt g�r�kdir mana. Bir illik x�racı verdiyim zaman M�ni öz yerimd� qoysun hökmüran. O x�ttin qolumda olsun bir qolbaq, O x�tti ba�ımçın saxlayım ancaq. Ba�ımla m�n d� söz verir�m, inan, Bu dostluq yolundan çıxmaram bir an." Söz getdi arada, ba�landı peyman: Qaçsın h�r ikisi v�fasızlıqdan. Dü�m�nlik silinsin, dostluq var olsun,

Bu dünya durduqca b�rq�rar olsun. N�hay�t, bir f�rman verdi hökmüdar: Xaqanın qolundan açılsın ba�lar. O qızıl z�ncird�n ucalsın ba�ı, Tacının c�vahir olsun da�-qa�ı. �sk�nd�rl� bitdi bu �hdü peyman, Öz ordugahına qayıtdı xaqan. Gec�nin sultanı açınca ç�tir, Qaranlıq mü�k kimi saçırdı �tir. Ulduzlar o q�d�r qızıl s�pirdi. Yer öküzü qızıl altına girdi. �ah meyl� t�skinlik verdi dima�a, Axıtdı ��rabı yaqut doda�a. Ax�amdan sübh�c�n oturdu yen�, �çdi C�m camını C�min e�qin�. Yuxunun yoluna s�pmi�di tikan, Z�hm�ti, k�d�ri unutmu� bir an. N� dü�m�n i�ind�n k�d�r ç�k�rdi, N� ke�ikçi s�si, n� döyü� d�rdi. Sübh�c�n �ahan� q�d�h sonaraq. Gec�ni keyf il� keçirdi oyaq. T�bii yaqutu yontunca zaman, Yaqutlu tac il� cüft oldu cahan. Qapıdan girdi tez ke�ikçi �sk�r: "Neçin q�fl�t etmi� uca �sk�nd�r? Budur, Çin xaqanı qo�unla g�lir, Aya�ı altında yer, göy titr�yir. Qayna�an ordusu dünya doldurur, Göyl�r� s�s salmı� t�bil v� �eypur. O q�d�r fil var ki, incinir yollar, Gün���, aya ba� qaldırmı� qubar. O q�d�r qo�un var, çıxmı� hesabdan, Heç bir k�s görm�mi� o q�d�r insan. Ordusu da�ıyır h�r çe�id yaraq, Poladdan d�nizdir, h�r dal�ası da�. Xaqan da oturmu� qocaman fil�, Arada iki mil vardır fasil�." Bu heyr�tli i�d�n tutunca x�b�r, Pad�ahlıq taxtından endi �sk�nd�r. Yol ölç�n bir köhl�n ata oturdu, H�rb üçün sazladı münt�z�m ordu. Xaqanla döyü�� tez hazırlandı. Onun peymanını bir hiyl� sandı. �mr etdi, t�bill�r gurlasın kinl�, Düz qa�lar çatılsın düyünlü çinl�. Uca bir da� kimi ordu ç�k�r�k. Vurdu ox, yay, qılınc, qalxandan b�z�k. K��fiyyat qoluna verdi çox yaraq, D�nizd�n buluda ucaltdı bir da� Bu i�d�n xaqana verildi x�b�r.

Onunla döyü�� çıxmı� �sk�nd�r. Ordunun q�lbind� at sürdü xaqan. S�s il� ba�ırdı: "Kimdir hökmüran? Söyl�yin atını bu s�mt� ç�ksin, Üzünü üzümd�n gizl�yir neçin?" O çinli s�sind�n �sk�nd�r durdu, Donunu çinl�yib belin� vurdu. Fil yıxan atını s�yirtdi hamam. At saldı önd�ki fil� durmadan. Dil açdı. türkl�r� eyl�di qar�ı�: "Fitn�siz anadan bir türk do�mamı�. Çinlid�n gözl�m� çin qa�dan ba�qa, Verdiyi peymana çevirir arxa. N� do�ru söyl�mi� keç�n qocalar: "Çinlid�n umulmaz v�fa, etibar." Hamı dargözlüy� b�sl�mi� r��b�t, Ba�qanın gözünd� görürl�r vüs�t. �vv�lc� sülh üçün niy� söz verdin? Sonra dü�m�nlikd� n� fayda gördün? Peymanım, q�lbim bir, tutmu�am bir yol, Sözüm az, do�ruluq, s�daq�t bol-bol. Dem�k ki, sizl�rd� m�h�bb�t kindir, Çind�ki türkl�rin q�lbi çin-çindir. Bu çinli türkl�rd� olsaydı v�fa Donunun çinind� ya�ardı dünya. Q�lbimi ba�ladın öz peymanına, Ey dönük, indi s�s vurursan mana. Poladdan bir da�a döns� vücudun, Y�cucdan, M�cucdan olsa da ordun, �sk�nd�r, �sk�nd�r s�ddit�k, inan, T�rp�nm�z o polad �z�n Y�cucdan. Turacın �c�li çatdı�ı zaman �ahin ovla�ına qonar havadan. Ç�yirtk� al qanad açınca, �lb�t, Al qanla ver�c�k s�rç�y� bir x�tt. Tacını alaram dikba�lıq ets�n, Suçundan keç�r�m dostlu�u güds�n. Tin�tim yaralar, h�m d� sa�aldar, Arıt�k h�m balım, h�m d� iyn�m var." Dedi Çin xaqanı: "M�n, ey ��hriyar, Sözümd�n dönm�dim, möhk�mdir ilqar. S�n� dost demi��m, dostam h�r zaman, Sözümd� do�ruyam, möhk�mdir peyman. Hökmün� ba� �ydim, artıq dönm�r�m, Verdiyim �hdimd� sabitq�d�m�m. Yanına onunçun g�lmi��m, inan, Manqalın �tr alsın m�nim udumdan. Bil�s�n m�nd� d� var qüvv�t, hün�r, Ulduzlar göyün� ç�k�r�m �sk�r. O q�d�r hün�rsiz deyil�m ki, m�n

Yenm�d�n qayıdam h�r bir döyü�d�n, Görürs�n, da� kimi var m�tin ordum, Co�qun bir d�nizd�n bel� yox qorxum. Yalnız arxa duran tale var s�nd�, Yer s�n� köl�dir, göy s�n� b�nd�. Kin, inad göst�r�n bir b�xtiyara, Ç�kir öz ba�ını a�acda dara. S�nin arxandadır bu göy, bu dövran, Dövranla döyü�m�k olurmu asan?" Endi fil belind�n, durdu fil kimi, Ça�ladı Firona do�ru Nil kimi. �sk�nd�r gördü ki, üzr il� xaqan Ona üz çevirmi�, g�lir h�rasan. Önün� at ç�kdi, misli yox Çind�, Ba�dan quyru�acan qızıl içind�. Endi bu at il� onu kamiran, Yanında yer tutdu böyük p�hl�van. Bu atdan ba�qa çox �ey verdi ona, Bir illik x�racı keçdi xaqana. Dost olandan sonra �ah il� xaqan Dü�m�nlik k�sildi xan�danlardan. O yerd� birl��di h�r iki ordu, H�r iki pad�ahın q�lbi bir vurdu. Silahı, acı�ı tökdül�r yer�, Töhf�l�rl� onlar keçdi alver�. Çinin süp�hdarı Çin diyarından Azuq� gönd�rdi �aha h�r zaman. Sarayın xalqına bu yeyintil�r Kifay�t edirdi ax�am v� s�h�r. Çal�ı m�clisind� q�d�h vurardı, Birlikd� oturar, birg� durardı. M�clisd�n ovla�a çapark�n onlar, �kisi bir yerd� ed�rdi �ikar. Heç biri t�klikd� içm�zdi bad�, H�r biri h�r i�d� ya�ar azad�. RUM V� Ç�N N�QQA�LARININ YARI�I Saqi, can b�sl�y�n bir mey ver mana, Bir mey ki, can kimi g�r�kdir cana. Solmu� çiç�yim� t�rav�t versin, Soyumu� qanıma h�rar�t versin. Çiç�kli bahart�k bir gül��n günd�. Ruzgardan seçilmi� göz�l, ��n günd� �aha Çin xaqanı g�lmi�di qonaq, �ki parlaq gün�� bir oturaraq, Z�ncid�n, Yunandan, Çind�n, �randan

Qonaqlar s�f ç�kmi� h�r iki yandan. M�clisin üz-gözü mey il� ��ndi, Dünyanın çöhr�si tozsuz gül��ndi. �çki ��nliyind� gövh�rd�n dal�a. Cöyl�y�n dodaqdan axır qula�a. �� bil�n k�sl�rd�n açıldı söhb�t: Dünyada bilikc� kim tapmı� �öhr�t? D�y�rli �ey çıxar hansı torpaqdan? S�n�tc� dünyada kim almı� ad-san? Birisi söyl�di: "Cadu v� hiyl� Hindlid�n ba� verir, baxsan diqq�tl�." O biri söyl�di: "B�xti yatanlar H�r sayaq cadunu Babild�n alar." Ba�qası söyl�di: "Verir �n �aqraq Xan�nd� Xorasan, çal�ıçı �raq." Birisi söyl�di: "Yüks�kdir, �lb�t, �r�bin dilind� olan f�sah�t." Birisi dedi: "Rum n�qqa�ı, �lb�t, Dünyada qazanmı� böyük bir �öhr�t." O biri söyl�di: "Görm�din, n�dir, Çin nax�ı dill�rd� bir �fsan�dir." Deyi�m� co�durdu Rum il� Çini, Yenm�y� ba�ladı biri-birini. H�r biri fikrini isbat ed�r�k Naxı� p�rgarından göst�rdi örn�k. Deyi�m� sonunda verildi q�rar, �ki qa� ta�ıt�k bir ta� qursunlar! Bu ta�a h�r iki qa� arasından Bir örtü ç�kilsin mü�yy�n zaman. Rumlu bir gu��d� s�n �t� dursun, Çinli bir bucaqda naxı�lar vursun. Mü�yy�n saatlar g�lm�mi� ba�a Baxmasın heç biri dig�r naxı�a, Yalnız bu i� sona vardı�ı zaman Qalxsın bu asılı p�rd� ortadan. Görsünl�r bu iki inc� naxı�dan Hansıdır �n t�z�, inc�lik saçan! Ustalar oturdu bir n�qqa� kimi, �ki ta� altında iki qa� kimi. Axıra yetinc� mü�yy�n zaman Örtüyü ç�kdil�r iki naxı�dan. H�r iki "�rj�ng"in birdi peyk�ri, Vurdu�u naxı�ı, r�ngin, ziv�ri. Onlara baxınca heyr�tl� qaldı, H�r iki sur�td�n bir ibr�t aldı. N� sayaq ç�kmi�l�r iki peyk�ri, Sur�tc� birind�n seçilm�z biri, Oturdu �ah iki ta� arasına, Heyr�tl� bir ona baxdı, bir buna. Seçm�di onları biri-birind�n,

Tutmadı bir x�b�r gizli sirind�n. N� q�d�r diqq�tl� eyl�di n�z�r, ��in iç-üzünd�n tutmadı x�b�r. Arada inc� bir f�rq vardı: biri Sur�ti göst�rir, alır o biri. B�linas baxdıqda iki sur�t� �srarlı s�n�td�n dü�dü heyr�t�. Çalı�dı, ortaya çıxsın h�qiq�t, Naxı�dan keçirdi �l� bir hikm�t. �mr etdi, durmadan �srar öyr�n�n Ortaya bir p�rd� ç�ksin yenid�n. El� ki, ortadan asıldı p�rd� Biri zövq� daldı, o biri d�rd�. Rumlunun lövh�si parladı yen�, Pas dü�dü çinlinin saf güzgüsün�. Naxı�sız qalınca çinlinin ta�ı, Pad�ahın gül kimi açdı yana�ı, P�rd�ni aradan bir d� ç�kdil�r, Göründü h�r iki ta�da bir peyk�r. Bildi ki, o parlaq naxı�lı ta�a H�r naxı� �ks edir ba�dan aya�a. Yan-yana i�l�rk�n iki s�n�tkar Arada p�rd�d�n ç�kmi�di hasar. Rumlu bir lövh�ni ç�kirmi� göz�l, Çinli d� lövh�y� verirmi� siq�l. Parlark�n çinlinin vurdu�u naxı� Rumlunun ��klind�n �ksi alırmı�. Yarı�ın sonunda q�rar verdil�r: H�r iki s�n�tkar göst�rmi� hün�r. Rumluya çatmaz bu, naxı� tökm�kd�, Çinli d� üstündür siq�l ç�km�kd�. E�itdim, olmaqçın Çin� pey��mb�r, Reyd�n Çin� getdi Mani sur�tg�r. El� ki, bu x�b�r yayıldı Çin�, Axdılar o g�l�n yolun s�mtin�. Yolunda axar su hovzuna b�nz�r, ��ıqlı büllurdan hovuz ç�kdil�r. R�ssamın fırçası vurdu yara�ıq, Üstünd�n dal�alar oynadı sıx-sıx. H�r�k�t verirdi sanki ruzigar, Sahili öpürdü co��un dal�alar. Hovuz �trafına naxı�lar vuran Ç�kdi çay yanında bit�n otlardai. Mani çox uzaq bir eld�n g�lirk�n Yolçunu susuzluq salmı�dı �ld�n. O hovzu görünc� s�birsiz qaçdı, Bo�, quru kuz�nin a�zını açdı. Doldurmaq fikril� vurdu da� hövz�, �lind� qırıldı o saxsı kuz�!

Bildi ki, çinlil�r bu yolda a�kar Hovuzla ona bir quyu qazmı�lar. Çıxardı naxı�lar açan bir q�l�m, Aldadan hovuza vurdu bir r�q�m. Ba� �y�n q�l�ml� �l i�l�d�r�k Ç�kdi hovuz üst� ölü bir köp�k. C�md�y� h�r yandan dara�mı� qurdlar, Görünc� susuzun ür�yi çatlar. Hovuza susuzlar ed�rk�n axın, Ölü it görünc� getm�sin yaxın. Sür�tl� yayıldı Çin� bu x�b�r, "Uzaqla�" nax�ını vurdu sur�tg�r. Gördül�r mahirdir, onda sehr var, Maniy�, "�rj�ng"� sı�ındı onlar. Bax, yen� s�yirtdim ikinci k�r�, Ç�kdim söz ba�ını baxın n� yer�! Neç� gün bir yerd� �sk�nd�r, xaqan Zövq aldı q�d�hd�n, meyd�n, çal�ıdan. Get-ged� m�h�bb�t artırdı, gerç�k, Onu da, bunu da öyürdü f�l�k. Bir gün �ah söyl�di ona: "Ruzigar Bir �ng�l açmasa, s�f�r fikrim var. �rad�m dönm�kdir yen� yurduma, M�n Çind�n t�rp�nm�k ist�r�m Ruma." Ona hörm�t il� söyl�di xaqan: "S�nindir bu dünya, s�nindir dövran! H�r yer� üz qoysan bu taleyinl�, Ayaq basdı�ın yer h�r k�s� qibl�. Atını h�r yer� çapsa hökmüran Borcumuz qulluqdur ona h�r zaman." Çox heyr�t etdi �ah bu ayıqlı�a. Ondakı v�faya v� sayıqlı�a, �sk�nd�r m�clisi xaqana h�r an ��ıqlı göründü gün��d�n, aydan. Ür�kl� xidm�t� ba�ladı xaqan. �ahın xidm�tind� durdu h�r zaman. �ah üçün d�y�rli b�x�i� g�tirdi, Bununla ba�ını aya yetirdi. Hörm�tl� tutduqca onu hökmüran. Dostlu�u daha da artırdı xaqan. H�r k�s� padi�ah böyüklük vers�, Dikba� olmamalı el� bir kims�. H�r zaman kiçiklik yoluyla getsin. Özünd�n ucaya alçaqlıq etsin, Neysandan n� ��r�f almı�sa s�d�f, Çin� d� �ah verdi el� bir ��r�f. Ba�dadda v� Rumda n�fis görün�n, H�r çe�id qiym�tli o geyiml�rd�n, Verdi Çin �ahına el� bir d�sgah. Onu görm�mi�di heç bir padi�ah.

�ahan� b�x�i�l�r doyurdu Çini, Çinlinin alnından açıldı çini. Qalmadı o böyük Çind� bir n�f�r Geym�sin x�z, atlaz, z�rif geyiml�r. Etdi �sk�nd�rin gördüyü bu i� O dargözlül�rin qa�ını geni�. �ahın kip qa�ıt�k dostluq b�rki�di, �sk�nd�r ba�ına hamı and içdi. XAQANIN �SK�ND�R� QONAQ ETM�S� G�l m�ni azad et, saqi, "yox dem�! Q�d�hd�n göz ya�ı tök �t�yim�. Bir mey ver ki, olsun saf �ir� kimi. Yusun h�r çirkabdan bu �t�yimi. Çapqınlıq etm�, ey Çin üzlü göz�l. Bir saat qa�ına çin g�tirm�, g�l! Qeydim� qal m�nim, q�lbimi �ad et, Qüss�d�n bir günlük m�ni azad et! Xaqanın g�liri keçs� d� �l�. Sel kimi axıtma, ya�ı�t�k x�rcl�. Malından bir az ye, bir az ver, ancaq Ba�qalar üçün d� azacıq burax. Yem� var-yoxunu, çox ya�ayarsan, Yoxsulluq yamandır qocalan zaman. X�rcl�, ye, b�rk tutma köhn� dünyanı, X�sislik, ac qalmaq m�hv ed�r canı. Da�ıtma �lind� var is� s�rv�t. Bihud� yem�kd�n ç�k�rs�n z�hm�t. X�rcl�rk�n ölçüd�n g�l götürm� �l. N� artıq n� �skik - ortadır göz�l, Sapım yo�un olsa inc� iyn�d�n. Çox iyn� gözünü kor ed�c�ks�n. Yazdı�ım tarixin n�qqa�ı yen� Bu nax�ı vurmu�dur Çin ip�yin�: H�r yerd� s�s çıxdı: böyük �sk�nd�r Çin �t�kl�rin� s�pdi dürr, gövh�r. Bu idi xaqanın fikri, h�v�si, Versin �sk�nd�r� ayaq kir�si. Açsın bir �ahan� ziyaf�t ona, Z�r töksün atının ayaqlarına. Özünün adına, sanına gör�. �ahın� h�diyy� ç�ksin hüzur�. �ahın b�xti kimi olduqca parlaq, Bir göz�l gün seçdi, qurdu t�mtaraq. Bir m�clis b�z�di c�nn�td�n d� ��n. �ir�ni axıtdı aslan di�ind�n.

Meyv�d�n, meyd�n, h�m balıqdan, qu�dan El� bir qonaqlıq düz�ltdi xaqan, Dünyada n� q�d�r göz�l nem�t var, Basmı�dı ba�rına qızıl xonçalar. Çin xuru�larından ba�qa, al-�lvan. Mislini c�nn�td� görm�mi� ba�ban. L�zz�tli halvalar hazır olmu�du, �çi q�nd, badamla doldurulmu�du. El� qablar vardı, g�zib arayan Dünyada birini tapmazdı ondan. O q�d�r cavahir g�lmi� ortaya Ki, s�rraf bir il� almazdı saya. H���m�tli �ahın ziyaf�tin� S�rf oldu böyük bir dolu x�zin�. Türk �ahı xaslarla yola çıxaraq, Getdi �sk�nd�ri ça�ırsın qonaq, Torpa�ı öpdül�r ayin� gör�, D�ydi yer öpm�kd�n ba�ı göyl�r�. Söyl�di: "Bu uca b�xtin, ey s�rv�r! Taxtımın ba�ına yol tapsa �g�r, Tacıyla taxtını �ziz ed�rdi, M�ni bu ��r�fl� çox böyüd�rdi." S�mimi d�v�ti �ah q�bul etdi, Xaqana ��r�fli hörm�tçün getdi. Ordu, �ah birlikd� haman d�v�t� Ba� �yib atlandı o ziyaf�t�. X�zin� a�zından açıldı yerl�r, "Yol açın!" s�sind�n titr�di göyl�r. �sk�nd�r çatınca süfr� boyuna, El� bil çatdı Xızr h�yat suyuna. Qızıl bir taxt gördü, gün��di, gerç�k. Onda dürr çe�m�si d�niz suyut�k. Qızıl taxt üstünd� oturdu ��n-��n �lind� bir turunc kafur, �nb�rd�n. Sa� �ld� dünyanı yoxlayan f��fur, Xidm�t� ba� �ymi�, hüzurda durur. �ah onu ça�ırdı, hörm�tdir dey�, Oturtdu �ah kimi qızıl kürsüy�, Ba�qa tacidarlar hörm�t� gör� �sk�nd�r yanında diz çökdü yer�. Xaqan �mr eyl�di: "Yem�kl�r g�lsin, Qızıl xonçalarda xör�kl�r g�lsin!" H�r yandan töküldü �ahan� yarpaq, Meyn� yarpa�ıt�k tökdü h�r budaq. F�rxar� b�nz�y�n ist�k evind�n Tez hazır olurdu h�r ist�nil�n. El� bil c�nn�tdir, arayan kims� Xonçada tapırdı h�r n� ist�s�. ��tahla yedil�r o xuru�lardan, Hücumla ��raba açdılar meydan,

Qırmızı ��rablar verdi qol-qanad, Qırmızı r�ngl�rd�n qurdular büsat. Çalma�a oturdu, bütün dünyadan Seçilmi� �n m��hur oxuyan, çalan. �n inc� oxucu s�sl�r ucalır, Ozanlar r�smiyl� oxuyur, çalır. Çalanlar ba�ladı sü�di n��m�si, Göyl�r� ucaldı sazların s�si. Vardı p�hl�vic� o q�d�r çalan N��m�y� yenilik verirdi h�r an. R�qs ed�n k��mirli göz�ll�r durur, Oynark�n yel kimi mayallaq vurur. El� çal�ıçılar g�lmi� Yunandan, A�lını itirir e�id�n insan. Rum v� Çin xidm�t� bel ba�layaraq, B�z�di Rumdan v� Çind�n bir bayraq. X�zin� a�zını açınca xaqan, Qarun x�zn�sind� yer oldu pünhan. �vv�lc� saçdı çox cavahir, gövh�r, Da�-qa�a tutulmu� göz�l geyiml�r. Büllurdan büsatı gün��d�n parlaq, �nc�likd� sudan t�miz v� yum�aq. Çin ip�kl�rind�n bir neç� xalvar, Mü�k il�, �nb�rl� dolu bir ambar. Kafurlu t�b�qd�n �tr almı� h�r yan, Quru ud artıqdı t�z� kafurdan, Çaçi kamanlarla çini ip�kl�r, Bir neç� qılınc da ona b�rab�r. Bir ilxı yor�a at, görk�mli, oynaq, Yel kimi yeriy�n, gövd�si parlaq, Göyl�rd� durnanı, sarı ovlayan Laçınla qızıl qu�, böyük bir karvan. Qırx fil öz taxtıyla, uca, qüvv�tli, Sümükl�ri möhk�m, vücudu �tli. Bir d�st� qara qul - c�bh�l�r yen�n, Ayüzlü k�nizl�r - ölü dirild�n. Ç�kdi bu �eyl�ri �ah hüzurin�, Bunlardan ba�qa çox �ey verdi yen�. yenid�n ba�qa bir x�zin� açdı, Ondan da d�y�rli b�x�i�l�r saçdı. Verdi o, quyru�u qara bir köhl�n. S�h�r kül�yind�n iti yeriy�n. yürüy�n. �ahan� bir t�xti-r�van. Üstünd� t�rp�nm�z �sla oturan, Qaçmaqda ceyrandan iti, h�m oynaq, At��d�n qız�ındı, sudan da yum�aq, Çölün qu�larından çox yüngül uçan, D�nizd� balıqdan iti oynayan, Qaçark�n qorxunc div sanırdı gör�n, El� bil do�ulmu� divl�r n�slind�n,

Qalmaz t�rp�ni�d� göyl�rd�n geri, Olmaz dan yeri d� bu meydan �ri. Meydanda el� bir cövlanı vardı, X�yalı o yarı yolda qoyardı. "F�r�si" "Rüx" il� ayaqdan salır, "F�r�s"l� "Fili" d� c�bh�d�n alır. Bir qorxu saçardı onun sür�ti, Yeri�i �n inc� x�yaldan iti. Qorxmazdı s�m�nd�r kimi at��d�n, S�m�nd�r demir�m, �sk�nd�r ç�k�n. Bir ovçu qu� verdi fitn�yl� dolu, Röyalı gec�d�n daha qorxulu. Ç�rx kimi dolanır açark�n ��hbal, G�zi�i c�nubdu, çıxı�ı �imal. Polad yay keçirmi� tunc dırnaqlara, �zmind�n qartallar geyinmi� qara. Boynunda çox qan var, h�r qu�a- ya�ı, O qartal ovlayan yaylı cayna�ı Görünc� simür�ün ba�rı sızıldar. Çöll�rd� k�rg�dan ed�rdi �ikar, Acıqlı, qaniç�n, qorxu bilm�y�n. Haqq onu yaratmı� zülümd�n, kind�n, To�ruldur qu�ların �ahı bu To�an, O da To�rul kimi ölk�y� sultan. Qaragöz bir k�niz �nb�r qoxulu, Gülüzlü, doda�ı ��k�rl� dolu. C�nn�td� b�z�nmi� bir s�n�mdir bu, Ed�r o fitn�ni könül arizu. Yürüy�n bir aydır o s�rv a�acı, Mü�kin bir k�m�nddir cüt qara saçı. Su kimi l�tifdir o ç�n�, buxaq, At��d� suyu kim görmü� ba�-ayaq? Üzü b�növ��y� qızıl gül atır, Gül üzd� b�növ�� ke�ikçi yatır. Uca s�rv möhtacdır onun boyuna. ��k�r bir b�nd�dir, bal dostdur ona. Mü�k onun zülfün� ba�lamı� k�m�r, Zülfü d� gün��� köl�lik ed�r. Bir ��k�rpar�dir, �irin söhb�tdir, Doda�ı ��k�rçin bir f�lak�tdir. Arxası sincabdır, b�d�ni büllur. �nc� barmaqları x�z quyru�udur. A�, l�tif ç�n�si gümü�d�n ni�an, Ona bir tu� asmı� gül buxa�ından. Ç�n�y�, buxa�a vermi� yara�ıq, Gün��d�n top qapmı�, aydansa i�ıq. Q�mz�d�n ox ç�kmi�, qa�ından kaman, Bu ox, bu kamanla ovlamı� yüz can. Bo�azı o q�d�r a�, l�tifdir ki, �ç�rk�n görünür ��rabın r�ngi.

Dünyada sa� olsun el� bir day�, Bir göz�l b�sl�mi� t�n edir aya. Dar gözü kims�y� salmaz bir n�z�r, A�zı dar gözünd�n daha dar, dilb�r. El� bil a�ız yox, yaranmı� yoxdan, Ona "Taysız göz�l" demi� ad qoyan. D�y�rli töhf�l�r t�qdim el�y�n F�xr il� öym�y� ba�ladı ��n-��n: "Budur at, ovçu qu� v� göz�l k�niz, �zizdir, bunları s�n d� tut �ziz. N� kims� bel� at minmi�dir h�l�, N� bel� bir qu�u keçirmi� �l�. Dem�y� n� hac�t, bir zaman g�l�r, H�r biri göst�r�r böyük bir hün�r. Gülüzlü k�nizdir bel� bir göz�l, Göz�llikd� yoxdur özün� b�d�l. Anadang�lm�dir onda üç xisl�t, Onun dördüncüsü tapılmaz, �lb�t, Birinci, göz�ldir, b�rab�ri yox, Can alır, c�nn�td� bel� p�ri yox. �kinci, güclüdür, h�m d� döyü�k�n! Qaçmaz döyü� günü m�rd ki�il�rd�n. Üçüncü, yox s�sd� ona bir b�d�l, ��n, �aqraq n��m�si Zöhr�d�n göz�l. Göz�l s�s dalınca p�std�n, ucadan, N��m�sind�n yatar h�m qu�, h�m ilan". �sk�nd�r b�y�ndi, haqq verdi ona, Xo� s�si, gül üzü g�ldi xo�una. Qadında m�rdliy� verm�di qiym�t, Bu i�d� azacıq dü�ündü, �lb�t. Tikanlar b�rk olur, çiç�kl�r inc�, Qadında igidlik az olur m�nc�. Vücudu geyins� k�skin poladı, M�rdlikd� payı yox, qadındır adı. Çaxmaq da�ı olsa suda balıqlar, D�nizd� n�h�ng� olacaq �ikar. Yararmı ka�ızdan qayrılsın qalxan, Atılsın d�niz�, suya sonradan. Pad�ahı bu fikir etm�di t�min, Qadını m�rdlikd� görm�di m�tin. Özün� qul etdi q�bul etm�kl�, Sonradan adını unutdu bel�. Göz�l b�x�i�l�ri alaraq ondan Yata�a ç�kildi �sk�nd�r xaqan. M��riqin tovuzu o s�h�r erk�n Ba�ını ucaltdı firuz� göyd�n, Yenid�n q�d�hi padi�ah aldı, Yenid�n d�rgaha çal�ı s�s saldı. �ki gün i�r�tl� baxdı keyfin�, Yeri�� ba�ladı yel atı yen�.

Qayıtmaq üçün �ah verinc� q�rar, Dolanı�ı k�skin, iti ruzigar, Xaqanın verdiyi türküzlü k�niz Pad�ahın yanında olmadı �ziz. N�d�ns� xo�una g�lm�di bu qız, Kölg�t�k p�rd�d� buraxdı yalqız. Parladı gün��t�k o toxtamı� ay, Gözünd�n gül üz� axıtdı bir çay. K�nizl�r evind� �am kimi söndü, Bir quyu içind� kölg�y� döndü. Çövkana p�r�sti� ed�n bu dövran �l� top keçirdi gec� oynundan. �ahlardan top qapan böyük hökmüran Cilovu çövkana buraxdı bir an. Qalxdı da�lar yaran g�miy� bird�n. Fil atın üstün� mindi filb�d�n. Ucaltdı bayra�ı boyun ç�k�nl�r, Qiyam�t ba�ladı, göründü m�h��r. Ordunun olurdu eni bir a�ac, Ceyranla dolmu�du bütün çöl, yamac. Çind�n C�nd� q�d�r hey ba�dan-ba�a Yer-göy bürünmü�dü ip�k quma�a. Ordunun sayına çatdı hökmüran, Var idi be� yüz min adlı p�hl�van. Qabaqda, arxada tovuzr�ng türkl�r, Sa�, solda poladqol aslanlar ged�r. Ordunun q�lbind� durmu� hökmüdar. Sahild� da� kimi d�mir külahlar. O d�mir külahlı �rl�rd�n ba�qa Qırx fil� söyk�nmi� h�m ön, h�m arxa. Qar�ıda ucalmı� �ahın sanca�ı, Min igid �lind� tutmu� bayra�ı. Xas qullar belind� qızıldan k�m�r, �rinmi� saf qızıl çubu�a b�nz�r. Göz�l, g�nc igidl�r co�urdu selt�k, H�r yandan ç�kirdi minl�rc� yed�k. Yolun z�hm�tini qat-qat azaldan N�diml�r bürümü� onu h�r yandan. �övk�tl� t�rp�ndi Rum ��hriyarı, Yanınca gedirdi Çin hökmüdarı. El� ki, yolları ölçdü bir q�d�r, Xaqana i�ar� etdi �sk�nd�r. Durmayıb mülkün� qayıtsın yen�, Cilovu çevirsin türk ölk�sin�. �ah il� görü�dü, ayrıldı xaqan, Üzünü islatdı kirpik suyundan. O dünya dola�an atını sürdü, Qo�unla Ceyhuna do�ru yürüdü. El� ki, yeti�di o d�rin çaya, Dinc�lm�k �mrini verdi orduya.

O yerd� sevimli bir ç�m�n gördü, Enm�kçin münasib bir m�sk�n gördü. K�ndirl�r ç�kildi, çadır quruldu, M�rk�zin sütunu qüvv�t� doldu. Gövh�rl� i�l�nmi� o çadırlardan Ceyhunun sahili oldu gülüstan. Mav�raünn�hri görünc� guya, Bir ��h�r demir�m, gördü bir dünya. N� q�d�r var-dövl�t almı�dı Çind�n Qaldı�ı yerl�rd� da�ıtdı ��n-��n. ��nl�ndi o yerd� viran� yerl�r, Yenid�n saldırdı bir neç� ��h�r. S�m�rq�nd ki, dünya sevinir ona, Deyirl�r, �sk�nd�r etmi�dir bina. Rumda, Xorasanda yayıldı x�b�r: Getdiyi yerl�rd�n döndü �sk�nd�r. Padi�ah z�f�rl� g�lmi�dir dey�, Xalq çıxdı yollarda ��nlik etm�y�. Toy-bayram ba�landı, ucaldı bayraq, H�r yerd�, h�r evd� ��nlik quraraq Varlılar s�pdil�r varı, dövl�ti, Gönd�rdi pad�aha ayaq z�hm�ti. �SK�ND�R�N RUS QO�UNUNUN HÜCUMUNDAN X�B�R TUTMASI Saqi, dur bu gec� m�n� ver ��rab, Bu ba�a�rısına vacibdir gülab. Bir mey ver, suyu da el�sin hu�yar. Verm�sin ba�lara a�ırlıq, xumar. Xo� g�lir dünyanı ölç�n �rl�r� Calasın s�f�ri ba�qa s�f�r�. Görsün h�r ölk�d� yeni bir ad�t, Olsun h�r m�nzild� azacıq rah�t. H�r yeni geyim� bir n�z�r salsın, Gördüyü �eyl�rd�n bir sınaq alsın. Azacıq dü�üns�n, bir nükt� vardır: H�r k�s öz ��hrind� bir ��hriyardır. Öz ��hrind� olsan �n alçaq insan Yax�ıdır qürb�td� sultan olmaqdan. �sk�nd�r h�r yerd� q�l�b� çaldı, Lakin v�t�n e�qi q�lbini aldı. Hökmünd� olsa da saysız vilay�t, �z do�ma yurduna ç�k�rdi h�sr�t. O gec� q�t etdi, s�h�r qalxaraq Atına kül�kd�n taxsın bir ayaq. Q�lbind� söndürsün v�t�n odunu,

Xorasan havası ��nl�tsin onu. �c�m torpa�ına at salsın yen�, Oradan yol açsın �st�xr mülkün�. Dünyanın r�ngi d� uysun baxtına, �öhr�tl�r qazansın uca taxtına. Keçsin Nu�af�rin mülkünd�n bir d�, Yax�ını, yamanı görsün o yerd�. Yeni don geydirsin köhn� i�l�r�, Önünd� bir dünya diz çöksün yer�. H�r k�s� yenid�n versin var, dövl�t, Töhf�l�r paylasın, göst�rsin ��fq�t. B�x�i�l�r ayırsın ist�y�nl�r�, Yenid�n ya�ayı� versin h�r yer�. Ged�rk�n bunları dü�ünür d�rin, Ba�qa cür dü�ünm�z hökmüran, y�qin. Abxaz hökmüdarı olan D�valı Ucalmı�, pad�aha yaxın olalı. �sk�nd�r hökmün� ba�lark�n k�m�r Dünyaları ölç�r, ölk�l�r g�z�r, Pad�ahın yanına g�linc�, bird�n T�bilt�k inl�yib qopardı �iv�n: "Pad�ahın, rusların zülmü çox d�rin, Abxaz g�rd�yind�n qaçırır g�lin. O göz�l ölk�d�n g�lmi� bir tanı�, Deyir: o var-yoxdan çöp d� qalmamı�. Alan, �rk rusları ed�r�k axın Ya�murt�k ölk�y� etmi�dir basqın. D�rb�nd�, �trafa fitn�l�r saçmı�, G�miy� dolu�ub, d�niz� qaçmı�. Q�d�rsiz basqınlar etmi�dir yen�, Yenid�n yol vermi� o köhn� kin�. Q�fl�t�n talamı� h�r yerd� n� var, Bir d� yol tapmasın o �um ayaqlar. Deyirl�r, q�d�rd�n çox öl�n varmı�, H�m qırıb da�ıtmı�, h�m d� aparmı�. Heç bir �ey qalmamı� dolu anbarda, X�zin� bo�almı�, yoxdur dinar da. X�zin� geyimd�n bo�almı�, gerç�k, Sandıqdan dür çalmı�, taxtımdan ip�k. Gördüyün o B�rd� olmu�dur viran, O z�ngin ��h�rd�n qalmamı� ni�an. Göz�l Nü�ab�ni almı�lar �sir, ��r�t q�d�hini qırmı�lar bir-bir. Sarayda görmü�dün o q�d�r g�lin, Onlardan qalmamı� heç bir naz�nin. Vurmu� bir-birin� k�ndi, ��h�ri, At��d� yandırmı� ��n ölk�l�ri. O qız�ın döyü�d� m�hv olsaydım m�n Asud� olardım bu dirilikd�n. S�nin xidm�tind� oldum b�xtiyar,

Orada �sirdir g�linl�r, qızlar. Dü�m�nd�n intiqam almazsa pad�ah, �mdada yeti�sin o böyük allah. Çox keçm�z ki, ruslar gir�r h�r yana, Da� ç�k�r Rum il� Erm�nistana. El� ki, keçir�r �l� x�zin�, Durmayıb t�l�sik qaçarlar yen�. ��h�rl�r alaraq, talar h�r yanı, B�lk� d� tutarlar bütün dünyanı. Onlarda aslanla qurd ür�yi var, Qana m�rd, süfr�y� aciz olurlar. M�rh�m�t umulmaz dü�m�nd�n bir an, Yalnız sur�tind�n görün�r insan! E���yin c�vahir olsa da yükü, Yen� d� e���kdir, parıldar tükü. Madam ki, yol tapmı� bunlar x�zn�y�, Ziyanlıq ver�c�k bir çox ölk�y�. Zülüml� açacaq yeni qol-qanad, Karvanlar soyacaq, sön�c�k h�yat. Ölk�y� d�rind�n ziyan vuracaq, Ruma, Xorasana �l uzadacaq." Acıqlandı pad�ah bunu dinl�rk�n, Onun övladına olan sit�md�n. Nü�ab� üçün d� q�ml�ndi h�dsiz. Çünki o ölk�ni tuturdu �ziz. Acıqlı ba�ını dikdi köksün�, Ba�ını k�d�rl� qaldırdı yen�. Dedi: "Ey D�valı, verir�m f�rman, Q�lbimd� çırpındı canında olan. V���ni anlatdın, s�n dur bir yana, Bu i�i büsbütün g�l tap�ır mana. Gör�rs�n n� s�hman verr�m i�l�r�, K�m�ndim n� q�d�r ba� tök�r yer�. Alaram a�ılı, hu�u ba�lardan. Aslanlar qanına sallam h�y�can. Aslanla oynamaq deyildir asan, �tl�ri salaram kinli qürurdan. Qoymaram B�rtasdan, ruslardan ni�an. Ba�ları qurtarmaz ayaq altından. Ruslar, Misr olsa da, tök�r�m Nil�, �üuru azınca �zdirr�m fil�. Taxtımı qaldırram da�ından yüks�k. Da�ları d�h��td�n �risin g�r�k. N� �jd�r qoyaram bu köhüll�rd�, N� d� ot ki, d�rman olsun bir d�rd� Ruslardan bu öcü almayıb gets�m. Feyl�qusun o�lu deyil�m, it�m. B�rtasın qurdunu tora salmasam, B�rtas tülküsünd�n daha alça�am. Dövranın g�rdi�i ver�rs� imkan,

Alaram öcümü kinli dü�mandan. Qaytarar n� ki �ey aparmı� bizd�n, Dü��r aya�ıma o qar�t ed�n. Nü�ab� qurtarar z�ncir altından, M�n ��k�r alaram qamı�dan, inan! O gümü�, da�larda gizl�ns� bel�, Xamırdan tük kimi ç�k�r�m çöl�. T�dbirl� açılar bu ç�tin i�l�r, A�acda zamanla açar çiç�kl�r H�r i�d� t�dbird�n �l götürm�m�k. Zamandan-zamana dolanır f�l�k, Bu yola varımdır �rzaq, hazırlıq. Murada çatınca döz�r�m, artıq. Qocaman da�lardan d�niz� q�d�r Üsullu-üsullu i� axıb ged�r. Fikrim at sürm�kdi �c�m mülkün�, O yerd� �yl�nm�k ist�dim yen�. �ndi ki, üz vermi� bel� bir dastan. Taxtımdan ayrılmaq yax�ıdır bundan. Qo�unum �zm etdi t�rp�nsin, ancaq Bu yolda y�h�rim taxtım olacaq. Dü�m�nd�n intiqam almayınca m�n Qaçaram yatmaqdan, istirah�td�n." D�valı o halı gördüyü zaman Azaldı q�lbind� kinli h�y�can. Doda�ı doldurdu yeri �nb�rl�, Üz sürtdü, torpa�ı suvardı z�rl�. �SK�ND�R�N QIPÇAQ ÇÖLÜN� ÇATMASI Dur, saqi, q�d�hi al �l�, doldur! Kims�y� içm�kd�n ba�qa yol yoxdur. Gün�� parçasıdır, bad� deyil bu, Gövh�rind� vardır h�m at��, h�m su. �ki p�rvan�dir ba�lanmı� bura, Birinin üzü a�, birinin qara. Kims�nin �amına deyil p�rvan�. Dinl�m�z kims�ni, baxmaz f�rman�. Çıraqdan i�ıq ver, ev i�ıqlansın, H�r iki p�rvan� at��d� yansın. Bu ya�ıl baxçaya ver�n yara�ıq Çıraqdan parladır bel� bir i�ıq. Feyl�qusun o�lu böyük �sk�nd�r Rusun talanından alınca x�b�r, Gec�ni yatmadı, �zm etdi kin�, H�r sayaq dü�ündü, da�ındı yen�.

Neyl�sin, bu i�� nec� don biçsin, Üstünd�n atlayıb qolayca keçsin. Dan yeri yaqutdan ��f�q saçanda, ��bdizin belind�n t�ngi açanda, �sk�nd�r yen� d� ata min�r�k Yel kimi t�rp�ndi, oldu bir �im��k. , Ceyhun sahiliyl� atını saldı, Oradan Xar�zm� do�ru yol aldı. Arxada ordusu d�nizt�k axır, Çöll�rin hesabı barma�ındadır. Xar�zmin çölünü ölç�r�k biçdi, Ceyhuna g�l�r�k, Amild�n keçdi. Al�mi qurtarmaq fikriyl� rusdan Suda v� quruda durmadı bir an. Yem�yib, yatmayıb, hey sürürdü at, S�qlab çöll�rin� açınca qanad, Qıpçaqla qayna�an boz çöll�r gördü, Baldırı a�appaq göz�ll�r gördü. Üzü od, yana�ı su kimi oynaq, Gün��d�n v� aydan daha �ux, parlaq. Hamı kiçik gözlü, könül ovlayan, Bir p�ri s�brini �lind�n alan. N� örtü, n� ya�maq bilirdi onlar, N� d� qarda�ından, �rind�n qorxar. Darlıqda keçin�n subay �sk�rl�r, Görünc� örtüsüz bir d�st� dilb�r, Dözm�yib, qaynadı g�ncliyin qanı, Dinl�m�z oldular �mri, f�rmanı. Pad�ahın qorxusu çökdü �sk�r�, �l ata bilm�di o göz�ll�r�. �sk�nd�r görünc� o af�tl�ri, Xo�una g�lm�di bu ad�tl�ri. A� b�d�nl�r gördü, gümü� vücudlu, Ordu bütün susuz, onlar s�rin su. Ordunun halına yandı, n� dem�k, H�r qadın qadındır, erk�k d� erk�k! Bu i�� s�rf etdi öz hün�rini, Ça�ırdı qıpça�ın böyükl�rini. �sk�nd�r onlara etdi çox hörm�t, Ucaldı ba�ları, göst�rdi ��fq�t, Örtülü dedi çöl qıpçaqlarına: "Üzünü gizl�m�k xo�dur qadına. Qadın ki, yadlara açar üzünü, N� �ri dü�ün�r, n� d� özünü. B�rklikd� ansa da da�ı, poladı, Yen� d� qadının qadındır adı. O az�ın çöl xalqı, o köç�ril�r Pad�ahı dinl�yib durdu bir q�d�r. Bu �mr� �ym�di boyun heç biri, �n do�ru sandılar bu ayinl�ri.

"B�nd�yik biz, dey�, t�slim oldular, �ta�t ed�rik s�n�, tacidar! Üz örtm�k do�ru yol deyildir, ancaq, �ta�t etm�z bu ayin� qıpçaq. Üz örtm�k ayini qoy olsun s�nin, Biz� d� göz örtm�k olmu�dur ayin. Baxmamaq g�r�kdir nam�hr�m üz�, N� suçu var üzün, c�za ver göz�. Bu sözl�r g�lirs� pad�aha a�ır, N� üçün b�s üz�, arxaya baxır. Bu hasar deyilmi qıza, g�lin�? Heç biri girm�mi� yad g�rd�yin�. Bizim qız-g�lin� yet�r bu örük, Yadlar g�rd�yind�n tutmamı�dır yük. Örtü salmaqdansa xalqın üzün�, Özün bir örtü ç�k baxan gözün�. Gözün� p�rd�ni asan bir n�f�r, �übh�siz, n� gün��, n� d� ay gör�r. Bu i�d� cahandar �mr edir biz�, �st�s�n h�r qıpçaq can ver�r siz�. Ed�rik h�r �mrin olsa, ita�t, Öz ayinimizd�n dönm�rik, �lb�t." Qıpça�ın dilini uzun görünc�, Susaraq, aldı bir acı dü�ünc�. Pad�aha apaydın oldu h�qiq�t, Bu xalqa bir fayda verm�z n�sih�t. Tutarlı bir t�dbir göst�rsin, dey�, Söyl�di bu sirri o f�rzan�y�: "Bu k�m�nd saçlılar göz�ldir, dilb�r. Hayıf ki, yadlardan üz örtm�yirl�r. P�rvan� at��d� yandı�ı q�d�r, Yadlara b�ladır bu qara gözl�r. N� yolla qıpça�ı b�s yum�aldım m�n. Gizl�sin üzünü nam�hr�ml�rd�n?!" B�linas dil açdı ona hörm�tl�: "�ta�t ed�r�m böyük minn�tl�, M�n el� bir tilsim qurum bu yerd�, Dastanlara dü�üb qalsın dill�rd�. Tilsimi h�r qadın gördüyü zaman. Üz-gözünü örtüb keç�r yanından. Bu ��rtl�: padi�ah qalsın m�niml�, �st�diyim �eyi g�tirs�n �l�." G�r�kli �eyl�ri yax�ı-yamandan, Güc il�, qızılla tapdı hökmüran. B�linas güv�ndi b�xtiyarlı�a, T�dbirl� ba�ladı s�n�tkarlı�a. Qara da�dan qurdu göz�l naz�nin, Dik�ltdi bir yeni ayinli g�lin. A� m�rm�r çadrası heyk�l da�ında, S�m�n yarpa�ıydı bidmi�k ba�ında.

H�r qadın keçirk�n gördüyü zaman Utanıb üzünü gizl�di ondan. Üzünü, gözünü örtdü h�r göyç�k, Utanıb üzün� ç�kdi bürünc�k. O gün ki, çar�ablı heyk�l quruldu. Qıpça�a üz örtm�k bir ad�t oldu. S�n�tkar ki�id�n sordu �sk�nd�r: "N� üçün bu xalqa da� etdi �s�r, Etm�di verdiyim �mr� ita�t, Bu cansız Heyk�ld�n aldılar ibr�t?" B�xtiyar bilici dedi: "Hökmüran, Qıpça�ın ür�yi qatıdır da�dan! Bu gümü�b�d�nl�r da�ür�klidir Da�ür�klil�ri onunçun sevir. H�r biri el� ki, da�a yan alır Qatı ür�kl�ri ondan yum�alır. Üz-gözü b�rk da�dan yaranmı� dilb�r Utanıb, üzünü yadlardan ört�r. Biz� d� g�r�kdir bel� bir örtük, �rl�r� hörm�tdir, yadlara örük. Bir d� ki, göyl�r� aid bir sirr var. Etm�r�m o gizlin sirri a�ikar." O tilsim kök saldı durdu�u yerd�, Üzl�r� oldu bir ism�tli p�rd�. Tilsimli o heyk�l yen� ucalır, Uçmamı�, o çöld� indi d� qalır. Çevr�si oxlardan dönmü� ormana, Çay boyunca bit�n ota, tikana. �t�kd� qartallar salan oxlardan Daha çox görünür qartal v� t�rlan. O yerd�n keç�rk�n daim qıpçaqlar, Pir deyib, ba�ını s�cd�y� qoyar. H�r atlı, piyada o yoldan gedir, Heyk�l� pir dey�, p�r�sti� edir. Atını sür�rk�n da�a, pir dey�, Edir oxlu�undan bir ox h�diyy�. Çobanlar sürüyl� keç�rk�n ordan Ver�r o heyk�l� bir qoyun qurban. Qartallar ucadan ed�rk�n p�rvaz Qoyundan o yerd� bir tük d� qoymaz. Qorxaraq, o polad p�nc� qartaldan Heyk�lin s�mtin� g�lm�z bir insan. Bax, bilici nec� bir heyk�l qurdu, O s�n�m gah açdı, gah düyün vurdu. �SK�ND�R�N RUS ÖLK�S�N� ÇATMASI V� MÜHAR�B�S�

Saqi, dur, örtülü bakir�ni s�n M�n� ver, qorxursa �r� getm�kd�n. �limi yuyum h�r kird�n, murdardan, T�miz olmalıdır bikr� �l vuran! Yenid�n bu bülbül girmi�dir ba�a, Bu p�ri yan almı� i�ıq - çıra�a. Fikrim� can verir bu p�ricamal, P�riy� dönd�rmi� m�ni bir x�yal. Bu qara �hrim�n m�d�nind�n m�n Bir gövh�r alım ki, çıraqdan röv��n. Minl�rc� e�q olsun, z�kalı �rl�r Zülm�td�n çıxarır i�ıqlı gövh�r. Keçmi�i göz�lc� bilib tanıyan Tarixd�n n�ql edir bel� bir dastan: Rum s�n�tkarına �ah verdi f�rman, T�dbirl�r tök�r�k mum alsın da�dan. O t�l�b edil�n u�urlu heyk�l Firuz� nax�ıt�k b�z�ndi göz�l. Heyk�l� vurmu�du el� bir b�z�k, Türkl�rin n�q�in� ba�ladı ip�k. Heyk�li dik�ltdi mahir s�n�tkar, Önünd�n �övk�tl� keçdi hökmüdar. Keçirk�n saçırdı, c�vahir, dövl�t, Dinc�lm�k fikriyl� ç�kirdi z�hm�t. H�ft�d� bir neç� m�nzil gedirdi, M�nzild� h�ft�d�n çox dinc�lirdi. Dü�m�n� olunca yaxın, co�du kin, �jd�rl�r p�nc�ni etdil�r k�skin. Qar�ıda göründü geni� bir sahil, Gec�yk�n o yerd� etdil�r m�nzil. O ya�ıl ç�m�nd� ordu, tacidar Yolun z�hm�tind�n rahat oldular. Ulduzt�k b�z�di ba� ordugahı, Göyl�r� ucaltdı onda d�rgahı. H�r t�r�f bayraqla döndü tovusa, Ordunun a�zını çevirdi rusa. Bu qorxulu x�b�r çatdı ruslara: �sk�rl� yeti�di o rumlu Dara, O q�d�r �sk�r heç g�lm�z x�yal�, Da�lar da dayanmaz ets� bir h�ml�, Zor igidl�ri var qılınc oynadan, �nsanı qıvrılmı� ilant�k sancan. Qızmı� bir aslandır k�m�nd quranlar, Fill�rin ba�ını yer� buranlar. Çinli qulları var, h�rb� girinc� Bir teld�n ox atar yüzl�r, minl�rc�. �sk�nd�r deyil t�k acıqlı aslan, B�ladır dünya o qan qusduran.

Ardınca da� kimi bir ordu g�lir, Yer, göy titr�y�r�k tozlar yüks�lir. �ki yüz fili var üstü poladdan, Torpa�ın canına salır h�y�can. Çöll�ri tutmayır igidl�r, fill�r, Ordusu ordular yaran bir �jd�r. E�itdi rusların s�rdarı Qıntal Ki, dövran do�urmu� ba�qa bir �hval, Yeddi rus soyundan t�rp�tdi ordu, H�r qövm� uyan bir yara�ıq vurdu. B�rtasdan, Alandan, X�zrandan h�dsiz Sanasan sel kimi axdı da�, d�niz. �sudan Qıpça�ın çölün� q�d�r H�r yeri doldurdu ox, geyim, x�nc�r. Hesaba g�lm�y�n q�d�r �sk�r var, Sayından acizdi böyük hesabdar. Qar�ıda olanı saydı bir bil�n, Ziyad� göründü doqquz yüz mind�n. Rusa iki a�ac qaldı�ı zaman, Atlardan en�r�k tutdular m�kan. Rus Qıntal söyl�di: "M�rdl�ri yen�n Döyü�d� qorxarmı qızdan, g�lind�n? Heç z�hm�t görm�mi� bel� bir �sk�r, X�zin� karvanı, üstü z�r, ziv�r. Bel� bir namuslu nazlı utancaq Ruslarla döyü�d� tutarmı ayaq? Cilovu, y�h�ri qızıldır, gövh�r, Saf büllur t�b�ql�r, yaqut q�d�hl�r. ��l�ri içm�kdir, kefdir h�r zaman, Bir k�r� keçm�mi� h�rbin yanından. Gec�l�r alır xo� qoxudan f�r�h, Gündüzl�r içkiyl� qaldırır q�d�h. Biz ruslar ciy�ri yey�rik bol-bol. Qızlara yara�ır bu ��rab, no�ul. Rumlular, çinlil�r döyü�� girm�z, Geyin�r qırmızı diba, sarı x�z. Haqq bizi nem�tl� etmi� s�r�fraz, Haqq ver�n b�x�i�in önü alınmaz. Yuxuda görs�ydim bu q�nim�ti Axardı a�zımın dadlı ��rb�ti. Bir deyil, h�dsizdir taclar, b�z�kl�r, D�nizd� tapmarıq bu q�d�r gövh�r. Bu z�ngin dövl�ti keçirs�k �l� Bütün ölk�l�r� dü��r v�lv�l�. Pad�ahlıq ed�r�k dünyanı alaq, �srl�r boyunca tacidar olaq." Atını oynatdı da�ın ba�ına, Bir neç� n�f�r d� qo�uldu ona. �liyl� uza�ı göst�rdi: "Baxın, Huril�r dünyaya etmi�dir axın!

D�rgahı büsbütün gövh�r, x�zin�, �ncil�r saçılmı� silah yerin�. Y�h�rl�r büsbütün yaqutla dolu, �ncidir, gövh�rdir atların çulu. Ulduzlu külahlar ucalmı� göy�, Uzun don az qalır aya�a d�y�. Tirm�l�r, ip�kl�r, f�r�l�r, xalçalar, N� �ld� niz�, v� oxluqda ox var. Xalxalı qızıldan taxmı� aya�a, Zülfünün ucunu burmu� qula�a. Hamısı �ahan� zin�tl� dolu, Yox ged�n aya�ı, yox güclü qolu. Bu �lsiz, ayaqsız n�f�rl�r neyl�r? �sk�nd�r bunlarla ordumu yen�r? Onlara bir iyn� batırsan, bi��kk, A�ızlar açılar bir p�nc�r�t�k, Tarixl�, t�qviml� h�rb� gedirl�r, H�sabda bir ayı t�xir edirl�r. Bu ordu �n qız�ın döyü�d� bir az �zilmi� k�s�kd�n toz da qoparmaz. Birlikd� hücuma keçs�k üz-üz�, Bu ordu dayanmaz bir h�ml�miz�." Z�hm�tl� keçin�n sad�lövh ruslar Hiyl�y� aldanıb dedil�r: "S�rdar! N� q�d�r ki, can var - �mrind� varıq, Bu �hd�, peymana ba�, can qoyarıq. H�r i�d�, hün�rd� olarıq n�h�ng, Qoymarıq qalsın bu gül��nd�n bir r�ng. Bir basqın ed�rik az�ın dü�mana Niz�miz da�ları boyar al qana. Niz�d�n qılınca �l atan zaman Ba�ını keçir�r k�m�nd� dü�man." Rus ordu q�lbini bir ocaq gördü, Gücünd�n da�ları yupyum�aq gördü. Döndü ordugaha dil�yi z�f�r, Qılıncdan pas sildi, q�lbind�n k�d�r. O biri t�r�fd�n �ah da oturdu, Ba�çı igidl�rl� bir m�clis qurdu. Pad�ahı igidl�r almı� ortaya, B�nz�rdi dörd yanı ulduzlu aya. Q�d�r xan X�tadan, Qur xan Xüt�nd�n, D�bis M�dayind�n, V�lid Y�m�nd�n, D�valı Abxazdan, Hindi d� Reyd�n, Qubad �st�xrd�n, N�s�bi Keyd�n, Gilanlı Z�riv�nd Mazandarandan, Xav�r ölk�sind�n Niyal p�hl�van, Sip�nd Xorasandan, Fum da �raqdan, B�ri�ad �rm�nd�n, bu ittifaqdan, Rumdan, �fr�nc�d�n, Misird�n, �amdan Hesaba g�lm�y�n bir çox p�hl�van.

Padi�ah onları qurtardı q�md�n, Ümidl�r verm�kl� etdi q�lbi ��n. Dedi: "Dü�m�nimiz dava görm�mi�, Aslanla döyü�� etm�mi� v�rdi�. Quldurluq, o�urluq, bir d� yol vurmaq, Dü�m�nin m�rdliyi, bax, budur ancaq! Qılıncı görm�mi� h�r iki �ld�, Bıça�ı, niz�ni köküsd�, beld�. Bunlarda tapılmaz k�skin bir yaraq, Yaraqsız döyü�d� neyl�r bir qoçaq? Qar�ıya çıxsa bu çılpaq n�f�rl�r Biç�rik ba�ından göb�y� q�d�r. Meydanda ba�lasam qılınc oyunu Ba�laram �lbürzün uca qolunu. M�n�m �l g�zdir�n o uzaqlara, Can almaq ist�rk�n can verdi Dara. K�m�ndi hiyl�yl� atdı Keyd mana, Saldım o k�m�ndi öz aya�ına. Furun qo�unuyla döyü�� girdim, M�rdliyimd�n ona kafur yedirdim. Yayım ki, qa�ına bir düyün aldı, Xaqanın yayında giri� bo�aldı. Ruslarla döyü�d�n indi qorxmaram, Onlar bir sel is�, m�n d� bir da�am. X�z�r da�ından Çin suyuna q�d�r Türkl�rl� doludur bütün bu yerl�r. Bilir�m Rumları sevm�yir bir türk, Rumlara kinl�ri rusdan da böyük. Türkl�rin oxuyla yen� bu zaman Qabar �skik olmaz rus aya�ından. Z�h�r ki, vücuda salır z�lz�l�, Sa�alır yen� d� ba�qa z�h�rl�. E�itdim: bir tülkü yırtıcı qurddan Köp�k s�sl�riyl� tapmı�dır aman. Durmayıb iki qurd kin il� co�du, O qoca tülkünün dalınca qo�du. Çox zorba itl�ri vardı bu yurdun, Qanına susardı tülkünün, qurdun. Qorxudan tülkücük qopardı f��an, �tl�rin b�ndini açdı a�zından. �t s�si bürüdü k�ndin üstünü, Canavar sandılar qoca tülkünü. �tl�rin s�sind�n hürk�rk�n qurdlar, Qurtuldu o tülkü, olmadı �ikar. Sınaqlı dü�m�n d� h�r i�d� bel� Qurtulur dü�m�nd�n dü�m�n �lil�. M�nim ki, d�bd�b�m ucalır göy�, Varmı ehtiyacım ba�qa köm�y�? H�r ba�lı qapını açardır açan, Çar� tapılmazsa, danı� qılıncdan."

Ba�çılar ba�ırdı ba� endir�r�k: "Yolunda qanımız tökülsün g�r�k! H�r zaman hün�rl� i�� yaradıq, �ndi biz olarıq ondan da artıq. H�m hün�r göst�rm�k, h�m d� mal üçün Çalı�maq bir borcdur istiqbal üçün!" Orduya verdi çox padi�ah ür�k, Ür�ksiz bir n�f�r olmasın g�r�k! Dü�ündü, da�ındı ax�ama q�d�r, Cam il� qılıncdan neyl�sin s�h�r?! Üzünü gizl�rk�n gündüz gec�d�n, Ke�ikçi növb�td�, casus yatırk�n, Hesaba g�lm�y�n növb�tçi �sk�r Keçidli yollarda ke�ik ç�kdil�r. Ke�iksiz qalmadı qaranlıq gec�, Ke�ikd� qaldılar ��f�q sökünc�. �SK�ND�R�N RUSLARLA VURU�MASI Ey saqi, durma, g�l, sevindir m�ni! �eng�rfl� yo�urmu� odlu civ�ni Ver m�n�, b�z�yim uca eyvanı, ��l�dim �rinmi� o saf boyanı. Ey sınaqlı dehqan, dünya görmü� pir, Ür�y� yatımlı sözl�ri g�tir! �ah Çind�n Rus üst� g�l�nd�n sonra Onu ç�rxin atı götürdü hara? Ç�rx ona n� oyun ba�ladı t�krar? N� hiyl� i�l�tdi ona ruzigar? Tarixin s�rrafı, o gövh�r satan Sözl�ri gövh�rl� asdı qulaqdan. �sk�nd�r el� ki, co��un rus gördü, Dünyanı qanadsız bir tovus gördü. Böyrünü verm�di gec� yata�a, Durdu b�xt arark�n ulduz sayma�a. Öz ip�k f�r�ini yı�ınca yerl�r, Te�t il�, qılıncla oynadı s�h�r, O te�td� parlayan qılınc gün��in Ba�ını k�s�r�k, gördü öz i�in. Qara örtüsünd�n qaldırınca ba� �im��kli qılınca büründü da�, da�. �ki ordu deyil, iki d�niz qan, Q�d�rc� çox idi d�niz suyundan. Çapdılar o meydan boyu "qan" dey�, Qılınclar, bayraqlar ucaldı göy�. �ki meydan boyu polad ayaqlar, Sıx yerd� da� kimi tutdular q�rar. Sançıya �mr etdi böyük �sk�nd�r.

Qo�una san verdi, düzüldü s�fl�r. O polad geyimd�n, almas qılıncdan ��ıqlı gün��� ucaltdı duman. H�r qövmün ba�ında özünd�n s�rdar. Ç�kdil�r meydanda da� kimi hasar. D�vali v� �ran p�hl�vanları Sa� qolda yerl��di, co�du qanları. Q�d�r xan f��furlu igidl�r il� C�bh�nin solunu götürdü �l�. Cinahda ox atan xas qulamlardı, Dönü� yollarına qanad salardı. O polad geyimli fil �n ortada, Kükr�y�n igidl�r durmu� arxada. Filgövd� padi�ah minbir ümidl� Minmi�di da� kimi qızmı� a� fil�. Qar�ıda b�nizi qırmızı ruslar M�cusun at��i kimi parıldar. Sa� qolu b�z�mi� X�zran d�st�si, Soldan da ucalır B�rtasın s�si. Alani arxadan, �suvi qoldan, �zm etmi� ba�, boyun qoparsın h�r an. C�bh�nin q�lbind� rus kin� dolmu�, Köksünd�n �sk�nd�r e�qini yolmu�. H�r iki t�r�fd� s�f ç�kdi �sk�r, Laciv�rd göy kimi ucalmı� yerl�r. Rusların t�blind�n do�ru h�y�can, X�st� bir hindlit�k qopardı f��an. Göyl�ri sarsıdan t�bil v� boru Yerl�rin qarnına salırdı buru. Zorba türk borusu etdikc� �idd�t Türkl�rin qoluna g�lirdi qüvv�t. Co�duqca yer yaran at ki�n�m�si Balı�a çatırdı yerin nal�si. H�ft�u� �mudların t�pikl�rind�n F�l�yin öküzü qopardı �iv�n. D�ldikc� qılınc h�r gümü� peyk�ri Gümü�d�n çıxarır qan dan�l�ri. D�mird�n keçdikc� üçp�rli oxlar Sanki ç�m�nlikd�n ötürdü qu�lar. Niz�d�n qamı�lıq olmu� yer üzü, Da� çökür çuxura yedikc� gürzü. Tükl�rin ucuyla niz� ucalır, Dü�m�n öz qanıyla d�st�maz alır. Qurd gönünd�n olan müdhi� t�bild�n Qızı�ır döyü�l�r, co�ur döyü�k�n. Da�larda niz� qan çe�m�si açar, Bir orman göy�rdir yay il� oxlar. Oxların meyv�si al güld�n ni�an, Güll�rin qan damar h�r tikanından. Qalxanı �rid�n polad n�h�ngl�r

Ba�ını uzatmı�, s�rk��lik ed�r. Da�lara de�ikl�r açırdı buxar, Yerl�rin canında bir titr�yi� var. Rus döyü�m�sind�n d�h��t çökürdü; Aslanlar altında atlar ürkürdü. �flatun, F�latus xalqıt�k nadan O yerd� �skikdi bir aciz rusdan. Rumlular f�l�y� ucaltdı bayraq, Qılıncdan suya bir at�� olaraq, Havanın bo�azı sanki tıxandı, Dünyanın n�f�si artıq dayandı. N� yerd� yer tapır yeriy�n ayaq, N� uçan havada tapırdı bucaq. Ruslardan bir n�f�r açdı meydanı, Bir tülkü papaqlı B�rtas aslanı Kül�y� minmi�di yeriy�n da�t�k. Da� kül�k belind� durarmı� dem�k! Döyü�m�k ist�di, suladı meydan, Özünü öy�r�k, oxudu dastan: "Xam d�ri geyin�n h�r bir B�rtası, M�nim varlı�ımla qızar arxası. P�l�ngl�r yırtaram da�lar qa�ında, N�h�ngl�r yey�r�m sular ba�ında. Aslant�k alı�dım sa�rı yırtma�a. Tülküt�k baxmaram ya�lı quyru�a." P�nc�d� k�skin�m, qüvv�td� m�tin, Maral böyrü yırtmaq deyildir ç�tin. �çdiyim, tökdüyüm daima al qan, Geyimim xam d�ri olmu� h�r zaman. Niz�m daldan d�ys� çıxar göb�kd�n, Sınamaq ist�s�n, bu meydan, bu s�n! Bir ordu kükr�s� Çin il� Rumdan At��in alovu ucalar mumdan. M�n� qandan ba�qa töhf� g�tir�n, Yox olsun el� bir yolçu, döyü�k�n. Kim m�n� qa� çatsa qürur ed�r�k, Ziv�r yox, al k�f�n geyinsin g�r�k!" Onun qar�ısına �ah ordusundan Çıxdı bir niz�li igid p�hl�van. Meydanda kin il� açdılar p�nc�, Çarpı�ma uzandı hey döyü�dükc�. Acıqlı B�rtasın son qılıncından Torpa�a s�rildi rumlu p�hl�van. �kinci rumlu da ölüm, kin gördü, B�rtasın b�xtini çox m�tin gördü. Hindi adlı igid �ahzad� vardı. Hindli qılıncıyla çox ba� vurardı. Qızmı� aslan kimi qopardı f�ryad, Cumdu qurd üstün� �lind� polad. Qol kimi sınandı, oldu çox h�ml�

Kims�nin taleyi gülm�di h�l�. Acı�a dolunca �ahzad� Hindi, Qılıncı dü�m�nin çiynind�n endi. Ba�ını biçdi o k�sici almas, Atın dırna�ında çırpındı B�rtas. Ruslardan ba�qa bir qılınc oynadan Boynunu ucaltdı �lind� qalxan. Öyün�-öyün� girdi meydana, Susamı�dı sanki dü�m�n qanına. Hindi qılıncını endirdi ona, Ehtiyac qalmadı rus qalxanına. Çıxdı bir ba�qa rus qılınc vurma�a, Göz-göz� g�linc� dü�dü torpa�a. Çox igid öldürdü, oldu gün yarı, Tazit�k qovurdu o, ceyranları. Rusların n�f�si tıxandı ondan, Olmadı daha bir qar�ıya çıxan. Vücudu al qana batmı�dı daha, Yüy�ni çevirdi tez ordugaha. Görünc� �sk�nd�r göst�rdi hörm�t, Verdi �n d�y�rli, yararlı x�l�t. H�r iki t�r�fd�n en�r�k ordu Keçidli yollarda ke�ikçi durdu. Dan yeri sök�rk�n saqi qalxdı ��n, ��rabdan torpa�a yaqut s�p�rk�n, Od saçan d�nizt�k h�r iki �sk�r Pusquda yen� d� kaman ç�kdil�r. O qanlı meydana çaparaq t�krar Aslan yıxmaq üçün ova çıxdılar. Gurlayan �eypurlar çaldıqca çalır, Ba�lardan a�ıl, hu�, üzd�n r�ng alır. Qurd gönlü t�bill�r etdikc� f�ryad, Ür�k yox, yum�alır �n qatı polad. S�s-küyd�n titr�di yerin damarı, Göy atdı nalını, gün�� mismarı, Dikba� bir eylaqlı susadı qana, Atını od kimi sürdü meydana. Vücudu gizl�nmi� polad içind�, Ür�yi dünyadan b�rk idi kind�. Döyü�m�k ist�di qızmı� filb�d�n, G�l�n qurtulmadı d�mir gürzünd�n. Qorxdu d�h��tind�n h�r bir namidar, O aslan p�nc�d�n ba� qaçırdılar. Bir saat sonra bir acıqlı aslan Meydana at çapdı öz ordusundan. Buxara atında qızmı� fil kimi, Atıldı ir�li da�qın Nil kimi. �gid eylaqlıya ba�ırdı g�l�n: "��ıqlı, al gün�� çıxdı p�rd�d�n,

�lind� saqit�k cam olan m�n�m! Eylaqlı qanından ��rab iç�n�m." Atı m�hmizl�di bitinc� sözü, Yuxarı qaldırdı o, polad gürzü. Qızmı� fil vurdu�u k�skin mizraqdan Fil vücudun ba�ı g�ldi ayaqdan. Eylaqlı toppuzdan oldu s�rs�ri, Onun qan tufanı m�st etdi yeri. Onlardan bir atlı çıxdı meydana. Da� kimi yana�dı o da� yarana. Aldı�ı z�rb�d�n oldu yerl� bir, �lind� çox igid can verdi bir-bir. Bel� ba� qoparmaq n�tic�sind� Bir qürur göründü h�r �iv�sind�. Bir çox polad geyim, almaz qılınclar Qar�ıya çıxınca oldular �ikar. S�h�rd�n ikindi ça�ına q�d�r Olmadı qar�ıya çıxan bir n�f�r. Burdu qula�ından q�zanın q�d�r, Yenid�n qanlarla qaynadı ciy�r. Ruslardan at çapdı bir gövd�si fil, Üzü qıpqırmızı, gözl�ri bir Nil. Rumlardan p�hl�van ist�yib durdu, Çox m�rdlik göst�rdi, m�rd ba�lar vurdu. Qanını axıtdı kim� yan aldı, Bir neç� b�d�nd�n �irin can aldı. Sınaqlı igidin bu bas-k�sind�n Olmadı rumlardan meydana g�l�n. Ruma �l tapınca rus aldı meydan, Fill�ri süst gördü öz çoma�ından. Oynatdı qılıncı, co�durdu kini, Öldürdü bir neç� rumlu, çinlini, Niz�yl� boynunu bir az uzatdı, Qürurla meydanda niz� oynatdı. Rum q�rargahının yaxın böyründ�n Atını çapdı bir adlı döyü�k�n. At deyil, bir �ahin oynatdı q���ng, Yox, qılınc deyildi, asmı�dı n�h�ng. �ynind� ip�kd�n bir çuqalı var, Ba�ını bir polad d�bilq� ox�ar. S�rxo� ifrit kimi soxuldu h�rb�, �lind� dörd ba�lı bir k�skin z�rb�. Niz�ni qaldırdı rusa baxaraq, Dedi: "�st�mirs�n torpaqda yatmaq, Bil, mazandaranlı Z�riv�nd m�n�m! Döyü�d� divl�rl� m�n �yl�n�n�m. Ondakı heyb�td�n rus bir �ey qandı, S�frası qarı�dı, ba�ı fırlandı. Meydanı daraldı - anladı o k�s, Bu ba�qa h�rifdir, ona b�nz�m�z.

Atı oynatmadı, ç�kildi geri, Bildi ki, m�rdlikd� yox b�rab�ri- Cilovu çevirdi tez ordugaha, Yel kimi sovu�du, durmadı daha. Aslana çevirdi arxa, arxadan Z�rb�ni endirdi ona p�hl�van. Qaçanın belini z�rb�si yardı, Köksünd�n dördba�lı niz� çıxardı. Uçan at yel kimi keçdi meydanı, Ruslara yetirdi o �zgin canı. Tanı�, yad qaçaraq tutdular x�b�r, S�lib� dönmü� bir ölü gördül�r. Bildil�r döyü�k�n, qızmı� �jdaha �gidl�r belin� xaç vurdu daha. Ç�kildi arxada, önd� yüy�nl�r, Çıxmadı B�rtasdan, rusdan bir n�f�r. Qo�unun n�hay�t s�bri tük�ndi, Bir rus p�hl�vanı da�t�k t�rp�ndi. Qıntala qohumdu, adı da Kupal, Fil canlı p�hl�van yana�dı, d�rhal Girdi bir-birin� iki çarpı�an, Qılınclar oynadı h�r iki yandan. Z�riv�nd n�hay�t bir qılınc çaldı, Kupal p�hl�vanın canını aldı. Bel� bir hün�rl� dikba� ruslardan Yetmi� n�f�rini qırdı p�hl�van. Acıqlı aslandan qıvrıldı Qıntal, Ordunu döyü�d� görünc� topal, P�hl�van atlandı zireh gey�r�k Buda�ı qılıncdan olan s�rvt�k. Atıldı �jdaha y�h�r qa�ına, Yüy�ni buraxdı meydan ba�ına. Z�riv�nd görünc� bu �jdahanı Kükr�y�n buludt�k oynadı qanı. �ki iti qılınc çıxdı qınından, Göy kimi istid�n qızı�dı meydan. P�rgar p�rl�rit�k m�rk�zi ölç�n, Biri gec, birisi sür�tl� keç�n, Çatıb bir-birin�, girdil�r h�rb�, Yaralar açaraq, vurdular z�rb�. Qazana bilm�di heç biri z�f�r, Çarpı�ma uzandı gec�y� q�d�r. N�hay�t, bir qılınc endirdi Qıntal, O g�lin b�z�kli igidi d�rhal Torpa�a dü�ürdü qızıl y�h�rd�n, Aslan p�nc�sind� öldü filb�d�n. Öldür�n girinc� dü�m�n qanına, Sevinc�k döndü öz ordugahına. Bu i�d�n sıxıldı böyük tacidar, Torpa�a s�rildi gilanlı salar.

�mr etdi igidi etsinl�r rah�t, Adına münasib edilsin xidm�t. O sultan �övk�tli ��f�q sök�rk�n, Da�a dal�a vurdu Çin d�nizind�n. "Qan" dey�, susadı h�r iki �sk�r, Bisitun da�ıt�k bayraq ç�kdil�r. D�nizd�n kükr�di bir bulud peyk�r, H�r me�� içind�n çıxdı bir �jd�r, N�h�ngl�r n�r�si ucaldı da�a, H�r yandan axırdı qan dal�a-dal�a. Filgövd� bir rumlu toppuz �lind�, Qılıncı �lind�, oxluq belind�, Döyü�� ça�ırdı versin imtahan, Çıxdı sarı kaftan geymi� p�hl�van. Toppuzu ba�ından vurunca bird�n Rusda n� ba� qaldı, n� qol, n� b�d�n. Ba�qası kükr�di, onu da yardı, Qar�ıya çıxandan beyin qopardı. Qılıncda, q�d�hd�, �öhr�tli, �anlı, F�rinc� adında, özü alanlı, Toppuzu çiynind� atı oynatdı, �nsanın ba�ından hu�unu atdı. Bu qapdı toppuzu dolaraq kin�, O da tez gürzünü atdı çiynin�. Toppuzlar oynadı göyd� yan-yana, �idd�tl� sarıldı dü�man dü�mana. Alanlı döyü�� girdiyi zaman, Bildi ki, acizdir talesiz dü�man. Toppuzu ba�ından el� endirdi, Ba�, beyin da�ıldı, qarnına girdi. Dü�m�nin ba�ını salınca yer�, Qürurla boynunu ç�kdi göyl�r�. Acıqlı bir aslan Erm�nistandan - Vurub öldürm�kd� c�sur p�hl�van. Adı ��rv�, özü döyü�d� kamil, N� aslan tay idi ona, n� d� fil. H�r �ld� bir qılınc - n�h�ngd�n ni�an, Çox n�h�ng ba�ını qoparmı� aslan. Alanlı üstün� at s�yird�r�k Parlayan qılıncdan oynatdı �im��k. F�rinc� görünc� adlı igidi, Qalxanı qanadt�k çiynin� tikdi. ��rv� bir qılıncla saldı n�f�sd�n, Çırpındı, can qu�u uçdu q�f�sd�n. Eysudan bir m��rur susadı qana, Atını od kimi çapdı meydana. M�rdlikl� çalı�dı, göst�rdi hün�r, ��rv�y� aslanlıq n� fayda ver�r? Dü�m�nin heyb�ti qorxutdu onu,

Bir a�ır z�rb�y� verdi boynunu. C�r�m adlı bir da� L�zgi da�ından, �lind�n zinhara g�lmi� bu cahan. �gidin poladdan külahı vardı, Üzünd�n, gözünd�n döyü� ya�ardı. �ynind� d�mird�n bir geyimi var, Saf gümü�t�k yanar, civ�t�k parlar. ��rv�y� yana�dı o qızmı� aslan, Gözünü açma�a verm�di aman. Bir qılınc endirdi aslan ��rv�y�, �gidin tozunu sovurdu göy�, Dü�m�ni torpaqda görünc� bel�, Beynini da�ıtdı at t�piyiyl�. Boynunu ç�k�n çox adlı p�hl�van Oturdu buza o soyuqqanlıdan. D�valı görünc� el� bir g�rd�n, G�rd�n yox, meydanda g�rd�nl�r yey�n. �lant�k qıvrıldı, ist�di yaraq Dü�m�ni yıxma�a hazır olaraq. Ba�ına d�bilq� qoyaraq o �ir, Özü Çin poladı, üzü xas d�mir, Z�h�rli qılıncı boynuna saldı, Saç kimi hörülmü� k�m�ndi aldı Atını sardı bir d�mir örtüy�, Da� kimi atıldı tez üz�ngiy�. Dü�m�nin üstün� çapdı gül�r�k, M�kt�bd�n evin� dön�n çocuqt�k. C�r�m gör�n kimi o p�hl�vanı, Qorxdu bu döyü�d�n, titr�di canı. Ç�tindi o yerd�n geri qayıtmaq, Çar�siz ölüm� boyun qoyaraq, D�valı s�mtin� çapdı sür�tl�, Aslanla döyü�d� ba�ladı hiyl�. D�valı dü�m�nin qıvrılmasından Özün� örk�nt�k sarıldı yaman. Ortada çox sözl�r keçdi, müxt�s�r, Xeyirçün bir söz d� söyl�m�dil�r. D�valı co�unca kinin selind�n Qılıncı endirdi dü�m�n belind�n. �ı�ıdı, z�hm�tsiz ortadan keçdi, O a�ır qayanı ikiy� biçdi. Bir s�rxo� fil kimi qarda�ı vardı, Qanını almaqçın meydana vardı. Aldı D�valıdan sa�almaz yara, Ç�kildi qarda�ı yatan çadıra. Güldü b�xt o polad arxalı da�a, Çox ordu qıranı s�rdi torpa�a. Codr� adlı bir rus oxudu meydan, Süd�m�r ceyrandı ona h�r aslan, Qocaman gövd�li, güclü, döyü�k�n,

Meydanda t�klikd� bir ordu yen�n. Boynundan asmı� çox igid qanını, Çox boyun ç�k�nin almı� canını, Qur�aqda düyünü çox möhk�m vurdu, At sürüb D�valı önünd� durdu. Qılınclar oynadı kin il� dolu, Ba�landı aya�ın qaçacaq yolu. Sınanmı� igidl�r çox döyü�dül�r, Burulan qılınclar etm�di �s�r. Rus k�skin qılıncı qaldırdı sa�a, Burdu bird�n-bir� o polad da�a. Yardı d�bilq�ni, keçdi gözün�, Vücudu q�rq oldu qan d�nizin�. Aldı�ı yaradan çox süst göründü, Cilovu qaparaq geriy� döndü. Ba�ını ba�ladı, bo�aldı y�h�r, O ba� sınmasından sındı �sk�nd�r. H�kim� �mr etdi çatsın haraya, Sa�aldan bir d�rman qoysun yaraya. Çox ��fq�t göst�rsin köm�y� ged�n, D�valı sa�alsın o x�st�likd�n. Gec� öz ba�ına örtük ç�k�nd� Ay ba�ından dü�dü mü�kin k�m�nd�. H�r iki t�r�fd� durdu qaravul, Orduya milç�k d� tapmadı bir yol. El� ki, ucaltdı gün�� boynunu. Zülm�td�n yudu bu ç�rxin donunu, Bir daha s�sl�ndi qızmı� aslanlar, Çölü ceyranlara etdil�r m�zar. �trafa s�s saldı z�ng, boru, c�r�s, Qan co�ur k�r�nay aldıqca n�f�s. F�ryada g�ldikc� �eypur il� kus, Açılır qırmızı güld�n S�nd�rus. Yenid�n meydana çıxdı o Codr�, Özünd� görm�di süstlük bir z�rr�. Qara aslan kimi atını t�krar Meydanda oynatdı Hindi namidar. Codr�y� üstünlük göst�rdi h�r an, D�y�rsiz yaralar verm�di ziyan, N�hay�t, qa�ına bir düyün aldı, Codr�nin ba�ını y�h�r� saldı. Kam aldı vurmaqla dü�m�n boynunu, Atının nalına tap�ırdı onu. Meydanda dola�dı o igid aslan, Bir çox p�hl�vandan bo�aldı meydan. Vardı bir p�hl�van, adı da Tartus, M�rdlikl� tanırdı onu h�r bir rus. Sanki qıvrılırdı qırmızı ilan, Qar�ıya kim çıxsa alar ondan can. Hindiy� kükr�di k�skin yel kimi,

Da�lardan tökül�n co�qun sel kimi. Dü�m�nl� o qanlı toqqu�malarda M�rdlikl� heç biri qalmadı darda. N�hay�t, rus bird�n keçdi h�ml�y�, Hindinin tozunu sovurdu göy�. Qanını canından ç�kdi birba�a, Axıtdı mey, camı çaldı bir da�a. Atdı d�bilq�ni, ba�ırdı: "M�n�m Qorxunc bir �jdaha, aslan yen�n�m! Kim m�n� qa� çatsa qürur ed�r�k, Geyim yox, k�f�n� bürünsün g�r�k. M�n� Tartus adı vermi�dir anam. Rusların Rüst�mi sayılır bu nam. Ordunu ayaqdan salmasam, inan, Dönm�r�m geri bu qanlı meydandan." Hindinin ölümü �aha d�y�r�k, Qıvrıldı özün� g�lin zülfüt�k. Atını meydana çapmaqdı fikri, Yen� d� �zmind�n tez döndü geri. M�nalı n�z�rl� süzdü sa�-solu. Kim açar ordudan intiqam qolu? Meydana at saldı igid bir n�f�r, Çinli qılıncından çaxdı �im��kl�r. Co��un aslan kimi bir uca atlı, Hün�rli, ür�kli, ��r�fli, adlı, D�mir� batmı�dı ba�dan-aya�a, T�k a�zı görünür n�f�s alma�a. Dola�ır meydanı ba� ucaldaraq, Oynayan qılıncı �im��kt�k parlaq. Ondakı c�ldliyi dü�m�n gör�li Qa�ının üstünd� qurudu �li. Ruslardan meydana s�yirtdi bir at, Qılınc oynatma�a açdı qol-qanad. O k�skin qılıncla el� b�rk vurdu, Dü�m�nin k�ll�si �t�kd� durdu. Ondan ür�kli bir atlı p�hl�van Erk�k aslan kimi oxudu meydan, Onun da ba�ını yedi bir yara, Bir b�la k�sildi bir çox ba�lara. Qırx n�f�r o qaya arxalı rusdan Asanca öldürdü döyü�çü aslan. H�r s�mt� dönürdü atı ah�st�, Rusdan yüzü öl�r, yüzü d� x�st�. H�r yana edirdi h�ml� bir k�r�, Ruslardan bir ordu s�rirdi yer�. Gördül�r niz�si susamı� qana, Qorxudan çıxmadı kims� meydana. Z�f�rli bir h�ml� ed�r�k axdı, Yüy�ni yelcilov ata buraxdı. Da� kimi h�r s�mt� dü�ürdü gözü,

Yüzü yara alır, ölürdü yüzü, �sk�nd�r heyr�tl� öydü igidi: "Bu qola, qılınca e�q olsun!" dedi. Hün�rl� döyü�ür, dü�m�yir dara, Alov ya�dırırdı o tikanlara. Mü�k, �nb�r s�pinc� yer� qaranlıq O igid meydandan qayıtdı artıq. Gün��i örtünc� da�ların qa�ı, Yuxuya ged�rk�n gündüzün ba�ı, Qara �jdahat�k qaranlıq gec� Ba�ını balıqdan aya ç�kinc�. Zülm�tl�r yolçunun yolunu tutdu, O qara �jdaha ayı da uddu. Atlı �l ç�km�di çalıb çapmaqdan, Rahatlıqçın döndü geri p�hl�van. Qaranlıq içind� oldu tez n�han, Olmadı onu bir gör�n, tanıyan. �sk�nd�r o atlı, qoçaq igidi Bir aslan ür�kli aslan z�nn etdi. Deyirdi: "Do�rudan bu �r o�lu �r Döyü�d� m�rdlikl� göst�rdi hün�r. Görs�ydim üzünü, igidliyin� Ver�rdim yüz ba�ı ba�lı x�zin�. Bir b�la k�sildi bu dü�m�n xalqa, M�n� öz qolumt�k oldu bir arxa. Co��un bir aslandı, deyildi insan, O igid aslana e�q olsun h�r an!" Firuz� r�ngli ta� ert�si günü Da�-da�dan ucaltdı yaqut güzgünü. Alanlı bir atlı döndü aslana, Qara �jdahat�k girdi meydana. �lind� yetmi� zor igidin gürzü, Kökünd�n ayırır qoca �lbürzü. M�rd kimi dola�ıb ba�lar yarırdı, F�l�yin q�lbind�n toz qoparırdı. �ran, Rum v� Çinin igidl�rind�n Çox ki�i öldürdü o n�r döyü�k�n. Yen� o rus qıran adlı p�hl�van, At çapdı meydana o qızmı� aslan. Yayına xam gönd�n bir giri� vurdu, Ox aldı �lin�, yayını qurdu. Yay tutan qolunun gücüyl� oxdan Alanlı p�hl�van t�slim etdi can. Sanki bir m�kikdir hind qamı�ından, �çind�n ox d�yib keçmi� bir zaman. Bir pi�ik gözlü rus alnında qırı�, Acı�ı aslant�k qa�ına yı�mı�. Döyü�d� tanı�dı ona h�r yaraq, Zireh� yüz yerd�n vurmu�du yamaq.

Durdu h�m qılınc, h�m at oynatma�a. Polada batmı�dı ba�dan-aya�a. Meydanda döyü�ü sanırdı asan, Atını yükl�di h�r bir silahdan. Ür�yi da�dan da möhk�mdi, �lb�t, Bilm�di döyü�d� var nec� d�h��t. Silaha t�klikd� alı�mı�dı bu, Dü�m�n qılıncından duymamı� qorxu. �jdaha ür�kli salınca n�f�s, Aciz bir ov gördü, çıxarmadı s�s. Gördü ki, üstünd� çox yara�ı var, Özünd�n, atından xo�dur çul, paltar. Ba�ını qılıncla oynatdı yerd�, Çulundan üzün� ç�kdi bir p�rd�. Ba�qa rus kin il� at oynatdıqca, Torpa�a s�rildi qılınc atdıqca. Ba�qa rus yana�dı k�skin polada, Onlara d�y�nd�n d�ydi buna da. Yayından �ı�ıyan h�r k�skin oxdan Yan verdi yer� bir igid p�hl�van. O atlı q�hr�man düz on ox atdı, On igid q�hr�man torpaqda yatdı. Yen� d� görünm�z oldu gözl�r�, Qayıtdı igidl�r oturan yer�. Neç� gün o igid h�rb� yana�dı, Örtülü çıxaraq, açıq sava�dı. Qalmadı kims�d� c�sar�t, hün�r, Döyü�d� onunla dursun b�rab�r. Can, qılınc qorxusu çatdı bir yer�, Az qaldı da�ılsın onlar çöll�r�. Namusa dalaraq etdil�r s�bir, Hiyl�y� uyaraq tökdül�r t�dbir. Bir gün bu qoca ç�rx dövran ed�rk�n, Bir gövh�r çıxardı qır d�nizind�n. Meydan b�z�n�r�k s�fl�r düz�ldi, H�r yandan bir igid n�r�si g�ldi. Gurladı çanlar rus ordugahından, Qalxdı qı�qırıqlar göy� h�r yandan. M�rk�zd� ruslar da ordu ç�k�r�k S�fl�ri b�z�di göz�l g�lint�k. Atıldı bir köhn� kürklü döyü�k�n, Sanki bir n�h�ngdir çıxdı d�nizd�n. Piyada, bir parça da�dı gövd�si, Be� yüz atlıdan da çoxdu h�rb�si. Qocaman, qüvv�tli p�nc�si vardı, Almazı sıxsaydı tez yum�aldardı. Div kimi qan iyi duymu�, qaniç�n, Fırlanmı� c�h�nn�m d�hlizl�rind�n. Aya�ında onun boyuna uyar H�m qalın, h�m uzun bir z�nciri var.

Sanasan kükr�mi� v�h�i bir aslan, K�skin s�s-küy il� dolmu�du meydan. O güclü aya�ı h�r yer� vurur, Z�rbind�n açılır d�rin bir çuxur. D�mird�n �yriba� toppuzu vardı, Da�ların ba�ını da�a dayardı. H�r yana cumdu bu d�mir toppuzla, Çox igid öldürdü, s�rdi sa�-sola. O qalın b�d�nin kobudlu�undan Canı kir ba�lamı�, qartmaqdır h�r yan. Döyü�m�k q�sdiyl� girs� meydana N� qılınc, n� toppuz kar ed�r ona. Bel� bir �jdaha atıldı bird�n. Firi�t� öldür�n, o insan yey�n. Sanki bir qarınca tutur görünc�, Qoparır ba�ını o aslanp�nc�. Ba�qa bir i�i yox ba�lark�n sava�. B�d�nd�n gah ayaq qoparır, gah ba�. Tutunca qar�ıya çıxan ya�ını Qırır gah belini, gah aya�ını. Qocaman gövd�li c�sur bir atlı, Döyü�d� sınanmı� bir yel qanadlı At sürdü, meydanda ucaltsın boyun, O qız�ın at��l� oynasın oyun. Görünc� bu n�h�ng onu uzaqdan. Tutmaqla yırtma�ı ç�km�di bir an. Meydana ba�qa bir p�hl�van çıxdı, Bir anda onu da atından yıxdı. Böyl�c� �l atar-atmaz çoma�a Bir neç� igidi s�rdi torpa�a. Çox ür�k yardı o yırtıcı aslan, �n c�sur m�rdl�rin ba�rı oldu qan. H�r a�ıl sahibi ed�rdi heyr�t: N� insan, n� divdi o zorba xilq�t! Gündüz� s�s vurdu qaranlıq gec� Al gün�� ba�ını yer� dikinc�. �sk�nd�r bu i�� çox heyr�t etdi, M�clisd� qapalı m�sl�h�t etdi: "B�ladır bu insan öldür�n qoçaq, Onunla döyü�� acizdir bu xalq. Silahsız bu adam qar�ı g�lirk�n, Silahlı igidl�r qaçır önünd�n. N�silc�, �übh�siz, bu insan deyil, Olsa da, bu abad torpaqdan deyil, Virana yerd�ndir, v�h�i xilq�ti, �nsana b�nz�yir yalnız sur�ti." Orduda tapıldı onu tanıyan, Ba� �ydi, t�mkinl� dedi: "Hökmüran! Madam ki, �mr edir adil padi�ah, �ahı o v�h�id�n eyl�yim agah.

Bir da� var, zülm�t� yaxındır qolu, Tük kimi inc�dir gedil�n yolu. O yerd� ya�ar bu xilq�td� insan, T�rkibi torpaqdan, gücü poladdan. Onların �slini do�ru bil�n yox, �slind�n, irqind�n x�b�r ver�n yox. Hamısı göygözdür, qırmızıyanaq, Aslandan da qorxmaz bu acıqlı xalq. Çox dayanıqlıdır, güclüdür onlar, Meydanda biri bir ordu da�ıdar. Erk�yi, di�isi dolsa hidd�t�, Dünyanı çevirir bir qiyam�t�. Silahda, döyü�d� sınaqları var, Sava�dan ba�qa �ey tanımaz bunlar. Görm�mi� onlardan öl�n, bir n�f�r, Arabir görünür yalnız diril�r. Bunların s�rv�ti qoyundur ancaq, H�r zaman qoyunla keçinir bu xalq. Yunladır bunların ticar�tl�ri, Yoxdur bundan ba�qa bir s�rv�tl�ri. Kims�d� tapılmaz x�zin�, s�rv�t, Bunların var-yoxu samurdur, �lb�t. �n inc�, d�y�rli, qara samurlar Ancaq bu ölk�d�n, bu yerd�n çıxar. H�r qadın, erk�yin alnında geni� K�rg�dan kimi bir buynuz göy�rmi�. Bunların buynuzu olmasa, inan, Sur�tc� seçilm�z bu çirkin rusdan. Ba�, sima, t�bi�t, biçimsiz peyk�r, Baxdıqca �n çirkin xoruza b�nz�r. Kim yatmaq ist�rs� - g�nc olsun, qoca. Qonar �ahin kimi uca a�aca. Buynuzu b�nd ed�r qalın buda�a, Div kimi t�rp�nm�z, ba�lar yatma�a. Yaxından buda�a baxdı�ın zaman Asılmı� �jdaha gör�rs�n ordan. Yor�un da olsalar yatmazlar �sla, Çünki yatmaq ziyan ver�r a�ıla. O yer� arabir g�lirk�n ruslar A�acdan asılmı� o div� baxar. Bu yı�naq özünü o divd�n gizl�r, Ona yana�ma�ın yolunu izl�r. Onu bir k�ndirl� salarlar b�nd�, Boynunu ç�k�rl�r d�mir k�m�nd�. Möhk�m ba�layınca z�nciri, ba�ı, Onu �lli n�f�r ç�k�r a�a�ı. �sir oldu�undan tutunca x�b�r, Dön�r ildırıma, n�rild�r, kükr�r. Dartınıb qırarsa z�nciri, ba�ı, �lind�n qurtulmaz onun bir ya�ı.

Bir ziyan verm�s� möhk�m ba�ına, G�tir�rl�r onu rus torpa�ına. Açılmaz o qalın z�ncir boynundan, G�zdirib çox qazanc alırlar ondan. Onu g�zdir�rl�r k�ndl�rd� ev-ev, Onlara çox s�rv�t qazanır bu dev. Ruslarla bir dava dü�düyü zaman Bu canlı fil il� qızı�ar meydan. Z�ncir� ç�kil�r güclü �jdaha, Boynundan z�nciri açmazlar daha. Bel� od meydana çıxsa, qorxudan Üzl�rd� r�ng qalmaz, b�d�nl�rd� can. �sk�nd�r o b�la haqqında daldı, Bu dastan beynin� bir at�� saldı. Dedi: "Bu i� m�ni qorxudan deyil, Ox çubuqları bir ormandan deyil. Bu uca taleyim m�n� olsa yar,. O divin ba�ı da niz�md� oynar." ��f�q gün do�andan çıxarınca ba� Qaranlıq M��ribd� gizl�ndi yava�. ��rq �ahı orduya verdi yara�ıq, Ancaq div haqqında fikri qarı�ıq. Sa� qolda dayandı rumlu, b�rb�ri, Tutmu� Y�cuc kimi s�dd-�sk�nd�ri. Dar gözlü çinlil�r solu almı�dı, Onların gücünd�n yer daralmı�dı. Ordunun q�lbind� igid �sk�nd�r, Atı da altında bir da�a b�nz�r. O yanda rus il� B�rtas v� Alan Harın atlar kimi co�urdu h�r an. T�bill�r z�ngl�rl� olmu� h�mah�ng, Borular gurlayır m�h��r surut�k. Da� yaran na�ara etdikc� f�ryad, Simur� Qaf da�ında salırdı qanad. Co�duqca �eypurun, neyin nal�si Tanrıya ucaldı sı�ıntı s�si. Çarpı�an ordular deyirdi: - Gör�k Kim� öz taleyi olacaq köm�k? Yen� d� divüzlü, o qızmı� aslan Fil kimi kükr�di, oxudu meydan. Bir neç� igidi öldürdü yen�, Bir kims� çıxmadı onun önün�. Yen� o zirehli, igid döyü�k�n �ah q�rargahının bir t�r�find�n Qılınc oynadaraq h�rb� yana�dı, Gün��in çe�m�si ondan qama�dı. �sk�nd�r tanıdı o m�rd igidi: "Keç�n gün vuru�an aslandır" dedi. �gidin haqqında dü�dü t��vi��, O, �jdaha il� çıxmı� döyü��.

Dedi: "Çox heyf olsun, bel� q�hr�man Bir divin �lind� dü�sün ayaqdan." O igid adlı, o k�skin cilovlu, O odlara girmi� q�lbi alovlu Göy yerin ba�ına dolandı�ıt�k Divin �trafında dolandı f�l�k. Birinci t�dbird� o m�tin qaya K�skin ox ya�dırdı q�lbiqaraya. Gördü div oxlardan duymayır qorxu, Oxatan oxundan acı�a doldu. Bir almaz biçimli polad k�rpici Çarpdı o n�h�ng�, çatdıqca gücü. K�rpici d�v�y� çarpsaydı, inan, Çalatı çıxardı o biri yandan. Canını sıxdı div öz kür�yil�, K�rpici �zdi o b�rk c�md�yil�. Bir polad k�rpic d� atdı yenid�n. Onu da r�dd etdi o qalın b�d�n. Üçüncü k�rpic d� qırıldı bel�, Alınmaz çayların önü k�rpicl�. Bildi ki, d�mird�n yo�rulmu� insan Qorxmayır k�rpicd�n, qorxmayır oxdan. Alovlu n�h�ngi ç�kdi qınından, �jdaha üstün� cumdu p�hl�van. Çiynind�n vurunca sarsıtdı onu, Z�nn etdi zalımın yeti�di sonu Çıxdı tez altından yen� �hrim�n. Davaya sarıldı iki döyü�k�n. Açıldı, k�sdi div b�xtin yolunu, Haçaba� d�mirl� b�rk tutdu onu, Y�h�rd�n qaldırdı o qızmı� aslan, D�bilq� torpa�a dü�dü ba�ından. Niqabın altından do�du bir bahar, Lal� yarpa�ından inc�, gülruxsar. O göz�l ba�ını k�sm�k ist�rk�n, Görüb gül üzünü utandı dü�m�n. Gördü �t�yin� dü�mü� hörükl�r, Saçını boynuna sardı o dilb�r. Hind o�rusu kimi çaldı x�zin�, Rumdan çalıb verdi rusun �lin�. O div �l tapınca p�ri dilb�r�, Rusun divl�rind�n qopdu bir n�r�. Çünki rast g�lmi�di göz�l ceyrana. Yen� d� ba�ladı ceyran ovuna. Sıxıldı k�d�rli i�d�n �sk�nd�r, �lant�k qıvrıldı q�lbind� k�d�r. �ah dedi: "O qara fili filiban Co�dursun, kin il� qızı�sın meydan!" Filban n�r� vurdu o qara fil�, Sürdü div üstün�, dönd�rdi Nil�.

O filayaqlıya vurdu çox z�rb�, O odlu qarur� giri�di h�rb�, N� da�a qarur� edirdi �s�r, N� niz� d�niz� verirdi x�t�r. Görünc� o s�rxo� fili �jdaha, �lini uzatdı fil� bir daha, Bilirdi: döyü�d� sınanmı� fill�r Ancaq xortumundan tutsan yenil�r. Xortumu el� b�rk tutdu div insan, Fil� bu ��n dünya k�sildi zindan. Xortumu kökünd�n qoparıb atdı, Uca fil da� kimi palçı�a batdı. Bu qorxunc oyundan qorxdu �sk�nd�r, Qorxdu ki, bu i�d�n m�hv olsun �sk�r. Dedi f�rzan�y� gözünd� hidd�t: "M�nd�n üz çevirdi bu b�xt, bu dövl�t! B�xtim üz dönd�rmi�, bax bu gedi��, Bils�ydim girm�zdim qorxulu i��. Ucalar göyl�rin u�ursuz �li, Nazdan m�hrum ed�r bir çox göz�li. �ah g�tir-götürü sür�r az zaman, H�r ild� bir k�r� qızı�ar aslan. Dinclik yox, çapmaqdan yoruldu atım, Bel�c� keç�c�k bütün h�yatım... V�ziri t�dbirl� verdi çox ür�k, Dedi: "Ey ��hriyar, s�br etm�k g�r�k! Z�f�rl� olarsan yen� b�xtiyar, S�nin h�m t�dbirin, h�m qılıncın var. Çar�miz ba�lansa qara da�lara, O da�dan qılıncla taparıq çara. El� ki, taleyin qucaqlar s�ni, Salarsan b�nd� yüz bel� fitn�ni. S�nin bir tükünün, �anlı hökmüran, D�y�ri artıqdır bütün ordudan. Bel�dir ulduzlar göst�r�n �srar: El� ki, dü�m�nl� �ah h�rb� ba�lar, B�xtinin gücüyl� bu güclü insan �idd�tl� torpa�a ver�c�kdir yan. Do�rudur, bu qaya gövd�li ya�ı Vücudca qabadır, b�rkdir aya�ı, Gövd�si tunc kimi olsa da qatı, Sarsıtmaq olur bu canlı poladı. Ona kar etm�y�n qılıncı unut! D�mirl� da�ılmaz göyd�ki bulud. Hün�rl� ba�ını g�tir k�m�nd�, Sal k�m�nd altında z�ncirl� b�nd�. Ona ox v� qılınc etm�yirs� kar, Çünki b�rk arxası, qalın gönü var. O divi z�ncirl� ed�rs�n �sir, Yoxsa bu qılınc, ox etm�z bir t�sir."

Bu böyük müjd�d�n uca padi�ah �ükr etdi, tanrıya apardı p�nah. Tanrıdan görünc� s�ad�t, köm�k, Atıldı atına, oldu bir �im��k. Onu Çin xaqanı vermi�di Çind�, Do�mu� böyük Çinin göy tövl�sind�. Bir k�m�nd ist�di, atının ba�ı Çevrildi o qaraür�y� qar�ı. Saldırdı o qorxunc div� �sk�nd�r, Nec� ki, da�lara bir bulud çök�r. O n�h�ng yerind�n qımıldanmadı, Qolunu ba�ladı �sk�nd�r adı. Dü�m�ni ba�layan k�m�ndi bird�n, Ç�rxi-ç�nb�rit�k atdı filb�d�n. Boynundan salınca b�nd� ya�ını, Yer öpdü pad�ahın m�rd aya�ını, Boynundan k�m�nd� keçinc� dü�m�n, Div tutan �sk�nd�r verm�di aman. K�m�ndl� a�a�ı ç�kdi boynunu, Ordugaha do�ru sürüdü onu. O div ceyran kimi yerd� süründü, Tazı qar�ısında ceyrana döndü. El� ki, qüvv�tli o v�h�i maral Dü�m�kd�n, qalxmaqdan �zildi, d�rhal Pad�ahın ordusu qopardı n�r�, Yüks�ldi s�sl�ri uca göyl�r�. T�bill�r gurladı, o co��un s�s�, Uyaraq, yer-göy d� ba�ladı r�qs�: El� ki, �sk�nd�r b�xtin gücüyl� Divqılıq insanı g�tirdi �l�, Oturtdu dü�m�nl�r oturan yer�, Qo�du zindanında yatan divl�r�, O igid pad�ahın bu qüvv�tind�n Ürk�r�k, qorxuya dü�mü�dü dü�m�n. Rus �ahı Qıntal bir yum�aq mum oldu, Rum �ahı �sk�nd�r n���y� doldu. Yenid�n ba�landı m�clis çal�ısı, Açıldı dünyaya ��nlik qapısı. Dinl�rk�n çal�ını o m�clis boyu. Q�d�hd� qaldırdı gül r�ngli suyu. Andıqca talein s�ad�tind�n O gülgün ��rabı içirdi ��n-��n. Gec� göy qıfılı x�zn�y� vurdu, Mü�kü kafur ç�k�n t�r�zi qurdu. O mü�kin bad�ni içir hökmüran, Mütrüb o p�rd�d�n çalardı h�r an. �çirdi �rinmi� l�li q�d�hl�, Dinl�rdi o yeni l�li f�r�hl�. �çdikc� ür�kd�n silindi k�d�r, �st�y�n kims�y� saçardı gövh�r.

M�clisd� h�r yandan qiss� dinl�rk�n Bir çox �ey soru�du h�r bir qiss�d�n. Yenid�n söz açdı ulu hökmüran Atı yel qanadlı qılınc vurandan: "Bilmir�m, onu bu div gövd�li �ir Öldürdü, yoxsa ki, götürdü �sir.- Qalırsa, b�ndini tez qırmaq g�r�k, Niz�nin gücüyl� qurtarmaq g�r�k! Getmi�s�, getmi�i olmaz unutmaq, Onu bir q�d�hl� g�l xatırlayaq!" �çkid�n beynind� qan alovlandı, O zindan xalqına ür�yi yandı. �mr etdi o dilsiz �siri yen� Alsınlar pad�ahın ��n m�clisin�. Pad�ahın �mriyl� o ba�lı n�h�ng M�clisd� dik�ldi uca bir da�t�k. �sk�nd�r gücüyl� vücudu �zgin M�clisd� göründü sol�un v� q�mgin. O dilsiz a�rıdan yaman inl�di, �z dilsiz tövrüyl� ��fa dil�di. O v�h�i divgövd� inl�yinc� zar Dilsiz� acıdı uca tacidar. Yerind�n �mr etdi o divl�r yen�n Z�nciri açdılar divin �lind�n. Buraxdı ba�ına onu hökmüran, Bu azad etm�kd�n görm�di ziyan. �z böyüklüyüyl� onu oturtdu, Yedirtdi, içirtdi, hörm�tli tutdu. Bir neç� q�d�hl� onu yar etdi, Meyl� öz q�lbini a�ikar etdi. K�ll�si qızınca s�rxo� ça�ında, Kölg�t�k süründü taxt aya�ında. Kims�y� isinm�z v�h�i q�lbil� Ona dost olanı tanıdı bel�. T�l�sik di�arı çıxdı m�clisd�n, Güclünün olmadı tozunu gör�n. �sk�nd�r heyr�tl� dü�dü t��vi��, H�r k�sd�n bir fikir sordu bu i��. ��rabdan olunca bunun könlü xo�, N� üçün m�clisd�n çıxdı bu s�rxo�?! Dövl�t böyükl�ri qaldılar heyran, H�r biri bir fikir eyl�di b�yan. Birisi dedi: "Bu v�h�idir h�l�, Z�nciri açınca üz qoydu çöl�." O biri dedi: "Mey edinc� �s�r, Buradan çıxınca evin� ged�r." �sk�nd�r m�clisd� gizlin, ya açıq Söyl�n�n sözl�r� dinm�di artıq. Dü�ündü, f�l�y� �y�r�k boyun, Gec� p�rd�sind�n do�ar n� oyun?

O q�d�r keçm�di, o fil gövd�li Girdi �ll�rind� bir g�lin beli. �ahın qar�ısında qoydu ��fq�tl�. Diz çökdü, torpa�ı öpdü hörm�tl�. G�tirdi bel� bir göz�l �ikarı. Yen� d� m�clisd�n çıxdı di�arı. Bu i�d�n heyr�t� dü�dü hökmüran, Gördü yar belin� sarılmı� ilan. Pad�ahdan utandı o nazlı m�l�k, Ç�kdi �t�yini üz� duvaqt�k. Görünc� o parlaq ayı padi�ah, �mr etdi: yadlardan bo�alsın d�rgah. �sk�nd�r çadırı x�lv�t ed�rk�n, �liyl� niqabı ç�kdi üzünd�n. Gördü bir af�tdir x�yaldan uzaq, Bir nur qayna�ıdır gün��d�n parlaq. Bir p�ri�ndamdır olduqca inc�, P�rit�k �lin� keçmi� bu gec�. C�h�nn�m görmü� bir �ndamı gümü�, Malikd�n qaçaraq c�nn�t� dü�mü�. S�rvt�k ya�ıldır ba�ı h�r zaman. Qızılgül r�ngini borc almı� ondan. Atdıqca o q�mz� oxunu t�krar, Bir neç� ruhları edirdi �ikar. Doda�ı bazara salır fitn�l�r, Üstün� tökülmü� xalvarla ��k�r. Açılmı� s�m�ndir onun quca�ı, Güll�r� örn�kdi dilb�r yana�ı. �sk�nd�r el� bir ayı gördükd�, Önünd� canlandı sanki bütk�d�. O azad qam�tli k�niz önünd� Özünü gördü �n aciz bir b�nd�. K�niz ki, a�alar qul olur ona, Bax, nec� ür�kl�r dü��r toruna! Bildi Çin hasarlı bu göz�l �ikar Xaqandan verilmi� ona yadigar. Meydanda m�rdlikl�r görmü�dü ondan, �gidl�r demi�di: Bu qızdır aslan! Acındı �lind�n çıxan g�lin�, Sonra bu n� sayaq dü�mü� �lin�? - Halını aç, - dedi, - ey ��k�rpara! Dediyin dastanla könlümü ara!.. O göz�l, p�r�sti� ed�n, sevimli, Pad�aha ba� �ydi, açıldı dili. Duaya ba�ladı: "Ucalsın baxtın, Bar olsun dünyada bu tacın, taxtın! Dünyaları açan cahangir s�ns�n, Haqq s�ni yaratmı� �dl il� dind�n. �övk�tin gündüzd�n daha a�ikar, Dövl�td�n ür�yin daha xo�r�ftar.

S�nd�ndir qurtulu� ümid günün�, Gün��in i�ı�ı s�nd�ndir yen�. Ordular da�ıdan hökmüdarlar var, Biri qılınc vuran, biri tacidar. Gün��s�n, t�k do�mu� s�ni ruzigar. H�m k�skin qılıncın, h�m d� tacın var. M�clisd� dünyanın hökmüranısan, Döyü�d� zamanın p�hl�vanısan! M�n kimi torpaqda varmı o qüdr�t, H�yatın suyil� olsun h�msöhb�t? Kimd� var c�sar�t dinsin hüzurda, Zöhr� d� h�yadan �riy�r burda. U�ursuz q�ziyy�m ��rh� yaramaz, Madam ki, deyirs�n, söyl�yim bir az: M�n haman k�niz�m, ey �ahım, inan, Bakir� qızlardan seçmi�dir xaqan, D�rgaha ver�rk�n dedi: - Ey s�rv�r, Bu sandıqda vardır gizlin incil�r! O sözü çox a�ır göründü s�n�, Acıqlı n�z�rl� baxdı �ah m�n�. P�rd�nin ardında oturtdu s�ssiz, Anmadı bir d�f�, unutdu t�miz. Olduqca sıxıldım, pad�ahdan uzaq, Davaya c�lb etdi m�ni sıxılmaq. Pad�ahın b�xtiyl� o ilk döyü�d� Hün�rl�r göst�rdim t�k bir dönü�d�. �kinci gün yen� qopardım n�r�, Bir b�la k�sildim dü�m�n �sg�r�. Taleyim olmadı üçüncü gün yar, Döyü�d� dü�m�n� oldum giriftar. N� dü�m�n? Kin il� kükr�y�n n�h�ng! Sur�td� tanrının q�hrind�n örn�k. O zalım �jdaha keçdi qanımdan, Orduya götürdü o qorxunc insan. �nsafsız ruslara tap�ırdı m�ni, Söyl�di: "Gizl�din bu x�zin�ni." Yen� d� durmadan meydana qaçdı, Fill�ri yıxma�a k�skin qol açdı. El� ki, taleyin s�ni ucaltdı, O divi fil kimi torpa�a atdı. Taleyin ç�kinc� s�ni z�f�r�, O gücd�n ucaldı ba�ım göyl�r�. Gördüm ki, div ç�kir qıvrımlı b�ndin, B�lanı özün� ç�kir k�m�ndin. Sa� qılınca yen� o müdhi� �jd�r, Qıvrıldım, q�lbimi sıxdı bir k�d�r. Lakin k�m�ndin� bu div dü��rk�n Gül kimi açıldım, qurtuldum q�md�n. Rusların d�rdl�ndi ��n könüll�ri, Xeyrit�k saraldı qızıl güll�ri.

O gec� v�h�il�r ba�lark�n i��, H�r yoldan keç�ni saldı t��vi��. K�ndirl� ba�landı �lim, aya�ım, Qaranlıq yer oldu m�nim ota�ım. Ah�ngi, söhb�ti xo�a g�lm�y�n, M�n� bir orduydu qarovul ç�k�n. Gec�d�n bir q�d�r keçdiyi zaman Qarı�ıq bir s�s-küy qopdu bayırdan. �ç�ri bir bulud girdi qapqara, Göyd�n da� ya�dırdı qarovullara. R�qibl�r o gec� ç�kirk�n ke�ik Qorxudan h�r biri aradı de�ik... Hey ba�dı, qoparıb çırpırdı da�a, Yainki vurardı ba�qa bir ba�a. B�d�nd�n o q�d�r qoparmı�dı ba�. Ba�lardan qurmu�du uca bir da�, da�. Yerimd�n qu� kimi qaldırdı haman, Açdı z�ncirl�ri �l-aya�ımdan. Taxtının yanında qoyuldum yer�. Ba�ımı qaldırdı yerd�n göyl�r�. Zindanda dustaqdım bir x�zin�t�k, Bu günd�n g�r�kdir ��n h�yat sürm�k. B�z�kl� göz�ldir qadın aya�ı, Qadına yara�maz zindan ota�ı. Bax, bel� dü�ünür co��un ür�yim, Yuxumda görünür bu ��n dil�yim." P�ri qız halını �aha söyl�rk�n Padi�ah gül kimi açıldı bird�n. Bir öpü� aldı o gül doda�ından. Qul kimi söyl�di ona hökmüran: "Ey tozsuz, ��n çiç�k, ey göz�l dilb�r! Tanrı sevgisin� bürünmü� peyk�r! E�qin� �zm etdim s�ni gör�li, Ey m�clis b�z�yi, meydan göz�li! Meydanda s�ni bir can alan gördüm, Ür�kli, güclü bir p�hl�van gördüm. S�sin d� göz�ldir s�nin özünt�k, Bu iki hün�rd� t�k yarandın, t�k! Qalx, m�n�m h�rifin, çal, ey canlı saz. Könlümü sazınla ��nl�ndir bir az!" Sazını zövq il� çaldı o p�ri, Mizrabla oynatdı inc� tell�ri. �n yeni bir mahnı ba�ladı ��n-��n. Oxudu p�hl�van n��m�l�rind�n: "Pad�ahım, s�rv�rim, tacım, �övk�tim! Ey a�ıl m�d�ni, a�ıl dövl�tim! G�nc ba�ın olsun h�r töhm�td�n uzaq, Saf q�lbin görünsün çe�m�d�n parlaq. Taleyin g�nc olsun, fikrin b�xtiyar, Dünyanı f�th ed�n güclü tacidar!

Vücudun dincliy� �zm etsin s�nin, Pak olsun çirkabdan, kird�n �t�yin! H�r yer� üz tutsan yax�ı-yamandan, Arxan a�lın olsun, köm�k yaradan! El� ol, ulduzun kamınca dönsün, Adına ba� �ysin dünya büsbütün!" Sonra öz sirrini açma�a durdu, Sazında ona bir i�ar� vurdu: "�n göz�l bir a�ac girdi bir ba�a, Çöhr�si döndü bir i�ıq - çıra�a. Bostanda açmamı� qönç� bir çiç�k, Ç�m�nd� yuxulu n�rgizt�k q���ng. Q�d�hl� al meydir, kims� içm�mi�, T�z� bir incidir, �l� keçm�mi�. Umardı �ikardan dön�r tacidar, O qönç� çiç�yi ed�r b�xtiyar. A� bahar qırmızı, t�z� gül d�r�r, Gah bidmü�k, gah qızıl bir lal� gör�r. Girm�y� �ah fürs�t tapmadı ba�a, Bir n�z�r salmadı i�ıq - çıra�a. Ah, neçin bel� gül, bel� ��n bahar Gülm�sin, soldursun onu x�zanlar? Qorxuram, bu x�zan girs� bu ba�a, Bel� bir baharı s�rsin torpa�a!" Yar s�si duyunca o poladb�d�n Bir a�iq nal�si qopdu q�lbind�n. Çal�ısı, xo� s�si ed�rk�n �s�r, Onun gül üzünd�n verirdi x�b�r: "Qızıl üz, inc� söz, n� dilb�rdir bu? Haramın olmasın bel� arizu!" Nükt�ni duyunca �anlı döyü�k�n Oldu o ist�kd�n dil�k ist�y�n. Dü�m�ni yenm�yi aldı n�z�r�, �st�kd�n �l ç�kdi, sı�ındı s�br�. Mey t�l�b etm�yi münasib gördü. M�nzil� bununla azıq götürdü. Q�d�hi mey il� doldurdu yen�, �çdi o gülüzlü qızın e�qin�. Bir cam da xo� içim yaqutla sil�, "�ç" dey�, verdi o doda�ı gül�. Q�d�hi doda�a götürdü m�l�k. Öp�r�k qaytardı, aldı öp�r�k. Bir �li q�d�hd� dilb�r gör�li, Zülfüyl� oynardı o biri �li. Gah öpü� vurardı cam doda�ına, Gah di�l�k o gülün xam doda�ına. N���li m�clis ki, k�d�rd�n bo�dur, Acı mey v� �irin no�ulla xo�dur. Aldılar bad�ni gülgün doda�a, Girdil�r n�hay�t isti yata�a.

"O dil�k evind�n uzaq ol, uzaq!" Dey�r�k, öpü�� uydular ancaq! �SK�ND�R�N RUSLARI M��LUB ETM�S� Saqi, ver o mü�kin ��rabdan bir an, Qandan r�ng vermi�dir o mey� dehqan. M�n� ver, �lim� dü��nd� çünki M�n� d� r�ng verir ��rabın r�ngi. S�h�rin ordusu �l�m ç�kinc�, Gec�nin h�rfin� q�l�m ç�kinc�, Dünyanı parladan gün�� nurundan Sövda quca�ında ayıldı cahan. Ba�ırdı dan qu�u k�skin öt�r�k, S�rs�m nur, d�li div, �eytan gör�nt�k. �ah qalxdı yuxudan azacıq küskün, Könlünün q�mini sildi büsbütün. �bad�t evind� dü�dü s�cd�y�, �ükr etdi, yalvardı: "Ey tanrı!" dey�. Uca p�nahından dil�k ist�di, Ondan gah qüdr�t, gah köm�k ist�di. Üzünü torpa�a sürtdü bir q�d�r, Zirehi çirm�di, ba�ladı k�m�r. Taxtı fil üstünd� oldu b�rq�rar, Parladı f�rs�xl�r boyu qılınclar. Keç�n günl�r kimi yen� �sk�nd�r Ordunu b�z�di, düzüldü �sk�r. O geni� çöll�rd� böyük tacidar Ordudan da� kimi ç�kdi bir hasar. B�rkitdi hasarın sa�-sol qolunu, Poladla tozun da k�sdi yolunu. Qürurla ruslar da o biri yandan Ordunu sazladı, b�z�ndi meydan. Rusların canları kinl� gurlayır, �ntiqam odundan beyin qaynayır. Niz�nin, qılıncın �im��kl�rind�n, Ba�dan a�ıl çıxır, �ll�rd�n yüy�n. Da�ların beynini süpürmü� yaylar, Ordular üstünd� oxlar vıyıldar. Ba�, boyun qoparan polad toppuzdan Beyinl�r tökülür qanlı a�ızdan. Fil yıxan mızraqlar dolunca kin� Donunu ç�rx atdı Nilin küpün�. O çibin qanadlı inc� qılınclar Qartal qanadını qüvv�td�n salar. Çevrilmi� tas kimi iti süngül�r Qotazın üstün� bir tas qan tök�r.

Atların dırna�ı �qiqdi qandan, Y�h�raltılar da qandan al-�lvan. Niz�l�r qalxana ulduzlar düz�r, Qalxandan qalxana dü��r kölg�l�r. D�mir, k�rpic qırmı� o q�d�r insan, Yer üzü k�silmi� bir m�zarıstan. Ba� üz�n, le�, c�md�k yey�n qılınclar Çöll�ri qan il� etmi� lal�zar. Niz�l�r dö�l�ri tikmi� iyn�t�k, Oxlardan öyr�nmi� qayçı i�l�tm�k. H�r qılınc �jdaha kimi ba�ını Qınından çıxarıb, çatır qa�ını. Yollarda o q�d�r tökülmü�dü can, M�h��r bazarına dönmü�dü meydan. Ruslar h�r t�r�fd� göst�rir hidd�t, Rumların ba�ına açır qiyam�t. Soxulmu� rum il� rus bir birin�, B�nz�r a�, qırmızı donlu g�lin�. �sk�nd�r meydanda qızmı� aslandı, O �li silahlı bir p�hl�vandı. Meydanda ba�ırır nec� bir aslan, Zirehli fil nec� oxuyur meydan. �ah haman fil il� aslana b�nz�r, Filin d�, �irin d� yolunu k�s�r. H�r qılınc tutana vurunca n�r�, Ba�ını qılıncla salırdı yer�. �bbasi ç�trit�k ört�r�k qara, B�rtasın tasını vurdu da�lara. Üz�ngi v� qılınc gücüyl� h�r an Saysız ba� qopardı sa�dan v� soldan N� özü t�rp�nir yerd�n, n� �sg�r. Vuru�ur taleyi gül�n� q�d�r. B�linas parlayan üstürlab il� Çalı�ır xo� tale keçirsin �l�. Olunca u�urlu iqbal a�ikar, �ah qılıncı oldu dünyaya açar. Dedi: "Dur, taleyin s�n�dir köm�k, Bu qanlı meydanda s�nindi dil�k!" Nil kimi axdı �ah öz sol-sa�ına, Ba�ları fırlatdı fil aya�ına. A�zını açaraq odlu �jdaha, Ruslara �ah basqın etdi bir daha. Pad�aha üz verdi s�ad�t, z�f�r, �zdil�r Qıntalı, üstün g�ldil�r. Bu son �anlı z�f�r g�linc� �l� Dü�m�ni oynatdı bir h�ml� il�. Qaçma�a ba�ladı basılan ya�ı, Dünya �sk�nd�r� verdi �ahlı�ı. Filb�d�n �l atdı uzun k�m�nd�, Qıntalın ba�ını keçirdi b�nd�.

Ruslardan kin il� tökdül�r çox qan, Çox oldu tutulan, öl�n, asılan. Çox can, ba� itir�n qırmızı ruslar Qırmızı r�ngini itirdi naçar. Ruslardan, B�rtasın aslanlarından �sir dü�dü yüz min qılınc oynadan. Qalanlar yem oldu ac qılınclara, Fitn�y� ölümd�n ba�qa yox çara. Soyulmu�, talanmı� azca bir miqdar Salamat qurtarıb geri qaçdılar. O q�d�r q�nim�t aldı �sk�nd�r, Olmadı sayını bil�n bir n�f�r. H�dsiz qızıl, gümü�, x�z, inci, gövh�r, Tövl�l�r dolusu canlı d�v�l�r. �sk�nd�r dü�m�n� çalınca z�f�r, ��l�ri oldu �ux lövh�d�n dilb�r. Endi öz atından "z�f�rdir" dey�, Bildi ki, qovu�mu� bütün dil�y�. Üz sürtdü torpa�a, dedi: Ey r�hb�r! M�n qara torpa�am, s�nd�ndir z�f�r!" Dedi: "Haqq vermi� bu böyük z�f�ri", Yoxsula payladı x�zin�l�ri. Dünya bo�alınca kinli dü�mandan, Dinc�lm�k fikrin� dü�dü hökmüran. NÜ�AB�N�N X�LAS ED�LM�S� Qalx, saqi, saf gövh�r saçan camından M�nim t�rkibim� gövh�r saç bir an! Onunla islansın quru can tası, Gövh�rl� silinsin gövh�rin pası. El� ki, Feyl�qus o�lu �sk�nd�r Dinc�ldi, üzün� gülünc� z�f�r, O yerd� aradı eyl� bir m�kan, Oturan k�sl�r� verm�sin ziyan. A�acı tubadan olsun sevimli, Süs�nd�n s�rt olsun otunun dili. Axan saf çe�m�l�r versin s�s-s�s�, �çimi mey kimi, mey halal is�. �t�yi yamya�ıl, ox ormanlı�ı, H�r yandan bürümü� budaq buda�ı. Bu suda, havada p�rv�ri� ed�n H�r a�ac uzundu �lli �r��d�n. Bel� yer keçinc� �l�, tacidar Tutdu bu mübar�k bucaqda q�rar. Qurdu Rum büsatı ��n �m�ll�rl�, ��nliy� ba�ladı �ux göz�ll�rl�. M�clisd� �ahlarla doldu dörd yanı,

N���yl� qaynadı m�clisin canı. �mr etdi: "Q�nim�t saxlayan �rl�r Qar�tin sayından versinl�r x�b�r! Rus, B�rtas v� ba�qa xalqdan alınan Silsil� da� kimi x�zin�, saman. Katibl�r hesaba etsinl�r diqq�t, Öyr�nsin n� q�d�r vardır q�nim�t". Q�nim�t ç�k�nl�r durmadı daha, Q�d�rsiz q�nim�t ç�kdi d�rgaha. Açıldı h�r ba�ı ba�lı x�zin�, Baxdıqca f�r�hd�n çırpındı sin�. Yükl�rd� o q�d�r da�, gövh�r vardı, Sayı yox, sayanlar hey yanılardı. Saf m�d�n qızılı, civ� gümü�ü, M�htabı i�ıqdan salır görü�ü. Batmanla z�b�rc�d, xalvarla gövh�r, Qızıl qalxan, n�h�ng donlu zirehl�r. Xüsusi toxunmu� mitqal v� k�tan, Silsil� da� kimi qalanmı� h�r yan. Z�r il� i�l�nmi� q�d�rsiz paltar, Ulduzt�k parlayan saysız qalxanlar. Qılınc, tüklü d�ri da� kimi durur, Saya g�lm�yirdi zil qara samur. Saf qaqum o q�d�r yükl�nmi�, görc�k, N� saymaq mümkündür, n� d� söyl�m�k. Al tülkü d�risi, sincablar parlaq, H�l� nal görm�mi� bir ilxı daylaq. Saf va�aq d�rid�n m�clis olur ��n, Gündüz� xal dü�mü� qara gec�d�n. Bunlardan ba�qa çox x�zin�, saman, Ür�k sıxılırdı onu saymaqdan. Padi�ah baxınca o d�ril�r� Bir c�nn�t baharı g�ldi n�z�r�. Onları tanıdı bir-bir hökmüdar, H�r m�tah n� kimi i�� yarayar. Gördü parça-parça sincabla samur, El�c� üst-üst� tökülmü� durur. �n ba�da asılmı� bir köhn� d�ri. O q�d�r köhn�dir getmi� tükl�ri. N�z�rd�n keçirdi o d�ril�ri, Bilm�di n�dir o asılmı� d�ri. Sordu ki: "Bu köhn� d�ril�r n�dir? N� kimi b�z�y� bunlar �l verir?" Çox inc� bir cavab verdi rus ona: "Gördüyün m�tahlar borcludur buna! D�riy� xor baxma, "köhn�dir" dey�, D�y�rli s�rv�tdir bizim ölk�y�. Zahird� çirkins� bu köhn� d�ri, Bizc� h�r d�rid�n çoxdur d�y�ri. H�r bir d�ri yı�an çıxsa bazara,

Bazarda bu tüksüz d�ridir para. Sabit deyils� d� bu sim il� z�r, Çünki dövran onu tez-tez d�yi��r. Bizim sikk�mizdir bu köhn� d�ri. Tük q�d�r �ksilm�z bunun d�y�ri". Bu i�� çox heyr�t etdi tacidar, Bu �mr�, bax, nec� boyun qoydular. V�zir� söyl�di: "H�r bir dövl�tin Qolunu siyas�t etmi�dir m�tin. Bax, n�l�r yaradır xalq siyas�ti. D�riy� verir bir qızıl qiym�ti. Bu yerd� gördüyüm bütün �eyl�rd�n Yalnız m�n bu i�� dey�r�m �hs�n. Bu xalqda olmasa bel� bir gövh�r. Bu yerd� bir ��xs� kim boyun �y�r? H�r kim etm�mi�s� bir hün�r izhar, Yalnız bu hün�rl� rus �ahlıq qurar." Vurulunca ba�a q�nim�t günü Yerin� yetirdi haqqın �ükrünü. Tanrının �ükrünü edinc� tamam, M�clisi b�z�di, �l� aldı cam. Xo� n��m�, dadlı mey edinc� �s�r O bahar buludu ya�dırdı gövh�r. Ordunun çalı�an böyükl�rin� Xalvarla da�ıtdı ip�k, x�zin�. Qızıl paylamaqdan da�dı var, dövl�t, Hamıya yenid�n payladı x�l�t. Orduda qalmadı k�cav� ç�k�n M�fr��i olmasın xaradan, z�rd�n. �st�di o dili ba�lı ki�ini, Z�nciri açılmı� çöllü v�h�ini. O da�, da� dolanan çöllü yeti�di, �ahın qar�ısında s�cd�y� dü�dü. Heyr�tl� süzdü �ah ba�dan-aya�a, Ba�ını oynatdı o m�tin da�a. Verdi çox h�diyy� o canavara, D�y�rli çox da�-qa�, gümü�, z�r, xara. R�dd etdi ki, bel� s�rv�t, x�zin�, Ey �ahim, n� g�r�k bu çöl �hlin�? Bir qoyun ba�ını atdı odunt�k, Göst�rdi ki, m�n� bu qoyun g�r�k! Padi�ah �mr etdi: yem�li olan, Çöll�rd� b�sl�nmi� kök qoyunlardan Bir sürü verdil�r, aldı o ki�i, Pad�aha t���kkür ed�r�k v�h�i O böyük sürünü önün� saldı, Sevincl�r içind� ev� yol aldı. Q�lbaçan, qu�ların oyna�ı olan Bu yeri b�y�ndi böyük hökmüran. Dünyada alırdı çal�ı, meyl� kam,

Ç�rx ona ba� �yib verirdi salam. ��rabdan o s�rxo� oldu�u zaman Üzü r�ng alırdı gül r�ngli sudan. Rusların �ahını ça�ırtdı bir d�, Oturtdu onu �n layiqli yerd�. Z�nciri açdırdı o uca �övk�t, Verdi saf qızıldan toxunmu� x�l�t, Ür�kd�n bir b�nd� oldu pad�aha, Öz keçmi� kinini unutdu daha. Zindandan buraxdı bütün �siri. X�l�tl� ucaltdı, açdı z�nciri. Ruslara �mr etdi: "G�lsin Nü�ab�!" Onsuz �l vurmadı gülgün ��rab�. Pad�ahın �mrin� t�l�sdi ruslar, Gün��in yanında ay tutdu q�rar. G�ldil�r zülümd�n solmu� göz�ll�r, B�y�nmi� oldu�u bir d�st� dilb�r. Nü�ab� b�z�ndi �ux geyiml�rl�, Döndü ilk baharda açılan gül�. �sk�nd�r talandan saçdı x�zin�, T�z�d�n bir g�lin b�z�di yen�. Kamınca mey içdi bir neç� gec�, B�xtiyarlıq günü sona yetinc�, Verdi D�valıya qızın �lini, Nigahla ba�ladı ona g�lini. Bu mübar�k ayin yetinc� ba�a Verdi çox x�zin�, tutdu da�-qa�a. �övk�tl� gönd�rdi yen� B�rd�y�, O göz�l ölk�ni ucaltsın dey�. Ölk�ni t�mir� s�rv�t, mal verdi, Yol x�rci bir yana, çox c�lal verdi. El� ki, i�l�r� verdi intizam, Etdi igidl�r� böyük ehtiram. Verdi rus �ahına yenid�n tu�, tac, Ancaq �mr eyl�di: gönd�rsin x�rac. Öz do�ma yurduna dönünc� ruslar, Qıntal öz taxtında oldu b�xtiyar. Bir daha çıxmadı onun �mrind�n, H�r zaman yad etdi ��rab iç�rk�n, O ya�ıl ç�m�nd� h�r gün tacidar Gah ��nlik qurur, gah edirdi �ikar. Uca s�rv altında çal�ı s�siyl�, Q�d�h qaldırırdı ney nal�sil�. Könlü �ad olduqca çox ��nl�nirdi, O co��un ür�yi f�r�hl�nirdi. Pad�ahlıq, ��n tale, ömür, qönç� gül, Neçin �ad olmasın bel� bir könül?! �SK�ND�R�N Ç�NL� K�N�ZL�

��NL�K ETM�S� Saqi, ol x�yallı ��rab il� dur, K�hr�ba r�ngli bu saxsını doldur! Bu qara torpaqdan süzül�n gövh�r ��nl�tsin q�lbimi, qalmasın k�d�r! Gündüzd�n daha �ux, parlaq bir gec�! Gün��d�n aydındı, i�ıq v� inc�! Bu ya�ıl künb�din ��nlikl�rind�n ��n, zümrüd körp�l�r do�urur ç�m�n. �srarlı ulduzlar dönmü� çıra�a, A� gümü�d�n r�q�m yazmı� torpa�a. Bu qorxunc h�rfl�ri bil�n, oxuyan, Tutarmı bu sonsuz köhüld� m�kan? Dünyada çalı�maq bo� �eydir, ancaq Ruzini s�y il� olmaz artırmaq. K�d�r� d�ym�z bu dünya, ��n keçin! Kim dey�r bu saray tikildi q�mçin? ��nlikçin yaranmı� dünya, bunu bil! O zill�t, f�lak�t oca�ı deyil! Bu z�hm�tli yerd� çox tutma q�rar, Bu dibsiz quyudan yükünü çıxar. Ver ��nlik meyini, can qurban ona! �ç�k, h�m d� ver�k ba�qalarına, Gün keçdi, sabah da g�lm�mi� �l�, Yalnız bu gec�ni ��n keçir h�l�. Bu gec� keyf il� ömür sür�rik, Sabahın i�ini sabah gör�rik. H�l� q�m ç�kilm�z x�z�l g�lm�mi�, M�zara girilm�z �c�l g�lm�mi�. Yalnız ��nlik g�r�k, nu� ed�rk�n mey, ��rab m�clisind� yox ba�qa bir �ey! Özünü zill�td� tutmaq n� g�r�k! �l boyu q�m, k�d�r udmaq n� g�r�k! Girm� bu dünyanın k�c qapısından, Heçlikd�n bir fayda gör�rmi insan? Fil ayaq altına bizi almadan Dur köç�k bu yurddan, yeriyir karvan! G�l yey�k var-yoxu özg� yem�d�n! Zövq alaq ba�qası qar�t etm�d�n. El� bir qazanclı maya al �l�, Köçürk�n keçmi�l�r almı� özüyl�. Qorx s�n bu bac alan, yol vuranlardan, Yolda var-yoxunu ed�rl�r talan. Yoxsula ver n�yin varsa, çox, ya az, Yoxsul daxmasını kims� aramaz. Görmürs�n, bac ver�n bu dövl�tlil�r Yoxsul d�hlizind�n qaparaq ver�r. E�q olsun �n do�ru dü�ün�n m�rd�,

Varına yer verdi x�rab�l�rd�! Bir günlük tarixi vardır bu ç�rxin, Yüz illik x�zn�ni gizl�tm�k neçin? G�l, otur üz-üz�, ed�k �adlıq biz. Ed�k bir gec�lik Keyqubadlıq biz! G�l, otur, ömürd�n bu gün kam alaq. Dün�ni, sabahı xatırlamayaq! Ç�kin�k faydası olmayan �eyd�n, Bu i�d�n heç m�mnun deyil dü�ünc�n. �lind� n� q�d�r var is� imkan, Çalı� ki, ��n keçsin h�r n�f�s, h�r an. Q�lbimiz h�r zaman ��n olmalıdır, Kin, tamah b�d�n� at�� nalıdır. Ömr� s�rmay�dir aldı�ın n�f�s, K�d�r� tap�ırmaq �b�sdir. �b�s! ��nlikl� s�sl�nsin çıxan n�f�sl�r! ��n n�f�s almasan, s�rmay�n ged�r. Barı ver, könlünü ��nl�ndir ancaq, Ucuzdur bir heç� bir könül almaq. S�rv�tçin kar olma, dönm� s�rt da�a! S�rv�tin olmasın, ancaq s�n ya�a! B�rk tutma dünyanı, ets�n bir n�z�r, B�rk tutmaq ölüm� ç�tinlik ver�r. Bu dünya malına uyma çox, zinhar, H�r sad� keçin�n asud� ya�ar. Sevimli bir saat, u�urlu gec�, Onda ��n keçirm�k olur könülc�. �sk�nd�r dövrünün yaqutlarından Bel� n�ql el�yir tarixi yazan: Tacidar o gec� q�lbind� f�r�h Gül dodaq e�qin� doldurdu q�d�h. O camı qaldırdı gül doda�ına, Cam da bir qul kimi ba� �ydi ona. Oturmu� bir cavan s�rv a�acıt�k, Gah lal� tökür, gah �r��van çiç�k. Mü�kin gül üstün� yazılmı� bir x�tt. Gül� gül suyuyla ç�rx vermi� zin�t. H�m dü�m�n f�thind�n könül çox ��ndi. H�m d� dostlarıyla evi gül��ndi. Ça�ırtdı gül üzlü o dilaramı, O m�l�k simalı nazik �ndamı. Bir saz, bir oxuyub çalandı h�md�m. Çadırda qalmadı daha nam�hr�m. Min bir ist�k il� ist�nmi� dil�k, Ba�ına, üzün� vurmu� yüz b�z�k. Al nar dan�sind�n doda�ı dilb�r, Dili al nabatdan daha �irin, t�r. Gözl�ri gül, a�zı o q�d�r dardı, Biri saz, o biri könül çalardı.

Araqçın altından o mü�kin tell�r K�m�nddir asılmı� �t�y� q�d�r. M�clis� yara�ıq ver�n, oxuyan, �ahın �lind�dir çalan h�r zaman. �sk�nd�r �mriyl� aldı sazını, Gövh�r x�zn�sinin açdı a�zını: "Bu gec� dünyamız yenidir, ��ndir, H�r ��nlik �sk�nd�r dövl�tind�ndir. Xo� olur gül, çiç�k ça�ı ruzigar, H�r t�r�f gülüms�r gül�rk�n bahar. Qalxdıqca al gün�� od kimi yanır, ��ıqlı dünyadan nur dal�alanır. Toxuyur, �s�rk�n s�h�r kül�yi, Yer rumi, göy is� �ü�t�r ip�yi. Al qızıl güll�rl� ��nl�ninc� ba� Yanar h�r qönç�d�n ba�da yüz çıraq. �ah qoymu� dünyaya z�f�rl� t�m�l, Güzgü pas altında görünm�z göz�l. Keyxosrov �ld� cam tutdu�u zaman Taxtınız qalmasın bo� bel� camdan! �sk�nd�r C�m�idd�n olmu�sa yüks�k, Gül üzüm gün��� üstündür gerç�k. �ah qızıl ç�km�li Firidunsa, m�n "Gav� bayra�ıyam", onu f�th ed�n. Taclı Keyqubadsa uca �sk�nd�r, M�nim tacım is� mü�küdür, �nb�r! Firuz� taclısan, Keykavus is�n, M�nd�n taxt t�l�b et fil sümüyünd�n. �ah Süleyman kimi div salsa b�nd�. Çox M�cnun çöll�r� salmı�am m�n d�. �sk�nd�r ki, bütün dünyanı tutdu, Könlüms� o dünya tutanı tutdu. �ahın dünya tutan uca k�m�ndi Ay, Gün�� boynuna salırsa b�ndi, Zülfümd�n bir k�m�nd e��r�m ona, Qorxmadan ataram �ahın boynuna, Pad�ahın aytutan bir k�m�ndi var, M�nim d� k�m�ndim �ahları tutar. K�skin ox atırsa uca hökmüdar, M�nd� d� ox atan min naz, q�mz� var. Qılıncla gülgün qan tökürs� salar, M�nim gül üzümd�n al qan damcılar, Qılınc oynatma�a �ah vers� q�rar, M�nim d� qılıncdan k�skin dilim var. �ah toppuz qaldırsa qulaq ucuna, �ki zülfüm d� bir toppuzdur mana. Atından t�k bir tu� asmı� hökmüran, M�n on tu� asmı�am a� buxa�ımdan, �ahda bir qutu var, içi l�ldir, M�nim d� qutumda var l�l il� dürr.

�sk�nd�r yaqutu m�d�ndir ancaq, Al, canlı yaqutdur m�nd�ki dodaq. �flak� mün�ccim olmu� �sk�nd�r, M�nim ke�iyimi ulduzlar ç�k�r. O ba�ı üstünd� ucaltmı� sancaq, Qapımda yüks�lmi� yüz el� bayraq. Al�m� �ah is� o s�rv�rlikl�, Göz�ll�r �ahıyam canp�rv�rlikl�. Üzümd�n örtümü atdı�ım zaman Yalnız bir telim� d�ym�z bu cahan. Ay üzd� yer vers�m mü�kin tell�r�, Ayı bir teliml� ç�k�r�m yer�. Bu �qiq dodaqdan ��k�r tök�rk�n, R�hiq mey ç�k�r�m inc� püst�d�n. R�hiqim suyu da r�qs� g�tir�r, �qiqim yuxuya bir n��� ver�r. Göyd�n tu� ist�s�n, buxa�ımdan al! ��k�rd�n duz umsan, doda�ımdan al! Doda�ım ��k�rdir, gülü�ü ��k�r, Bu gülgün yaqutun öpü�ü ��k�r. Öpü�ün qapısı bununla bel�, Ba�lanmı� S�m�rq�nd çubuqlariyl�. Tutaq ki, kimiya da�ı z�r edir, N�f�sim torpa�ı mü�k, �nb�r edir. Süheyl ed�n kimi gönl�r� �s�r, N�f�sim n�sim� o �tri ver�r. Bir gözl� ed�r�m könüll�ri qan. O biri gözüml� alaram yüz can. Bu yandan ovlaram g�ls�m üz-üz�, O yandan ataram da�qın d�niz�. Q�mz�ml� aldadıb salaram d�rd�, Tayım yox, mahir�m bel� i�l�rd�. Üzümü rahibl�r görs�, nur dey�, Dindar hirbüd kimi dü��r s�cd�y�. Zahidin ür�yi qara da� is�, Sazımın s�siyl� g�tirr�m r�qs� Bu gümü� �ndamla gümü� saçaraq X�zin� qıflını açmaram ancaq. Baxçamın qapısı deyil a�ikar, Ancaq ba�ban bilir hardadır açar. T�r-taz� yeti�mi� xurmalarım var, T�k quru tikanı gör�r ba�qalar. El� bir gülabam, k�d�r ver�r�m, M�nd�n duz umana ciy�r ver�r�m. Gec� türk üzümü görmü�mü, n�dir? Xalımt�k m�n� bir hindli b�nd�dir. Yeni ay bir hilal kimi do�araq, Vüsalım fikriyl� bo�altmı� otaq. Tell�rim, ba�lasa r�qs�, yox çara, K�kliyin aya�ı dü��c�k tora.

Üzüm zülf altından olsa a�ikar, Ç�m�nd� güll�rin a�zı sulanar. Birç�yim qıvrılsa bu ç�m�n boyu, K�m�nd� salaram o parlaq suyu. L�tif b�d�nimi ets�m a�ikar, A� badam içinin budları sınar. A� gümü� bil�yim görün�n zaman Yas�m�n t�r tök�r utandı�ından. Doda�ım ��k�r� dadımlıq ver�r, Qulaqda halqalı bir quldur gövh�r! A�zım ki, ç�ki�di Mü�t�ri il�, Üzüyü qazanan keçirdi �l�. M�niml� bir cınaq ç�ks� gül, çiç�k, "Apardım" sözünü unutsun g�r�k. Gözümd�n Babil� bir �fsun çatdı, Ondan, bax, n� q�d�r cadu yaratdı! Çin� birc� telim getdi �rm��an, Mü�k oldu ahunun göb�yind� qan. Zülfü qula�ımda ed�rs�m ç�nb�r, Üst-üst� tökülür bay�ın könüll�r. Bu s�rxo� gözl�rin naz, q�mz�sil� Yüz �ld�n getmi�i g�tirr�m �l�. Çox qaçqın könüll�r ovladım h�r an. Onlara quyudur, bax, bu z�n�xdan. A�iq� bir tell� ver�r�m tu� tac. �triml� Xüll�xd�n alaram x�rac. Möhrümü vuraram Çin xaqanına, Be� növb�t salaram Rumu talana. Bu mü�kin xalımla çinli ba�rıyam, Falca Rum q�lbinin ��n çıra�ıyam. Yuxulu ça�ımda ver�r�m m�z�, Qanını tök�r�m ed�rk�n q�mz�. Doda�ım r�ng verir h�r gülgün l�l�, Üzümün x�yalı oynar gün��l�. Mü� m�n� "s�n�mdir" dey� yalmanır, C�nn�tin bir s�n�mxan�si sanır. M�nim nar dö�l�rim görün�n zaman Narların ür�yi soyudu ba�dan. Dö�l�rim dik�lmi� t�z� narınct�k, Hansı bir b�xtiyar onu d�r�c�k? U�urlu a�acam, iki narım var, Bir gül�m, p�rd�d� göz�l barım var. Tufanla qopsa da dünya t�m�ld�n, B�xtiyar �ah olsun, bir mey, bir d� m�n! Bir dastan i�l�tm�k ist�r�m ona, Almaq öz sazımt�k öz quca�ıma. Bir öpü� vurum gah m�st gözl�rin�, Gah qara zülfümü verim �lin�. Bu ��rtl� canımda eyl�sin m�kan, Ba�ımı ç�km�yim ayaqlarından.

O gün�� e�qind�n s�rxo� olaraq, M�h��rd� yuxudan ayılım ancaq. O hansı çe�m�dir ömrü uzadan? O hansı kölg�dir g�nclik oyadan? V�slimdir ��n, uzun bir h�yat ver�n, M�n g�nclik ver�r�m q�mz� ed�rk�n. �sk�nd�r dirilik suyuçun gedir, M�n vark�n zülm�t� o neçin gedir? Axtarmaq ist�s�n zülm�t yolunu, Qara zülfüm s�n� göst�rir onu. Yaqut r�ngli sudan ist�s�n içm�k, Dirilik suyunu �l� keçirm�k. Parlaq bir yaqutdur bu gül dodaqlar, H�yat suyu kimi yüz çe�m�si var. �ahım, ram ol m�n�, çox s�rk�� olma! Bu h�yat suyuna, g�l, at�� olma! P�riy�m, ip�kl�r içind� gizlin, Qapını ba�lama sevirs� q�lbin! Üzün� açıqdır qapım h�r zaman! M�ni sındırsan da, sınmasın peyman! Ür�kd�n da� asmaq bitm�zmi daha? Göz�l� xor baxmaq yetm�zmi daha?! Olma da� ür�kli, sevir�m s�ni! Köl�n bil, göz�l bil, qulun bil m�ni! M�n f�l�k olmaqla s�nin yarınam, Çind�n�m, s�nin m�n, bil, q�mxarınam. Deyil�m kölg�d� yeti��n bir gül. Gün��i kölg�d� saxlamaq mü�kül! M�n kimi meyv�ni qapatma ev�, Dad verm�z kölg�d� yeti��n meyv�. M�n�m �n �tirli, sevimli reyhan, Reyhan olmalıdır evd� h�r zaman. Burax bu k�kliyi ovlasın t�rlan! G�l, ç�kin ov güd�n bu qartallardan! A�acın xurması yeti�mi� ik�n Ba�qası yey�c�k onu, d�rm�s�n. M�n kimi kim s�nin d�rdini ç�k�r? D�rdini ç�k�r�k s�p�r�m ��k�r. Ür�kl�r qan oldu qan içm�yimd�n, Boynumda n� q�d�r qan qalmı�, bils�n? Çox ��k�r doda�a oxudum meydan, Doda�ım �irindir ��k�rburadan. H�m s�sim, h�m özüm �z�ld�n göz�l, O göz�l, bu göz�l, göz�ld�n göz�l. Saqisi m�n olsam, mey olmaz haram, Canım i�r�t saçar bir mütrüb olsam. Çal�ımla h�r k�si s�rxo� ed�r�m, Sonra h�r s�rxo�u öldür�r q�mz�m. Uzaqdan ed�r�m �ux dilb�rlikl�r, Qucaqda ed�r�m canp�rv�rlikl�r.

Qar�ımdan gözl�r� sevinc salanam. Quca�a ç�kdikc� könül çalanam. M�n olam, saz ola, bir d� köhn� mey, A�iqin taq�ti qalırmı? Hey, hey!.. S�n kimi ��hriyar olsa m�n� yar, Bu könül ��nlikd�n ba�qa n� arar? Dövrandan kim almı� m�nim kimi kam? "Dünyada tapılmaz" olmu� m�n� nam!.." El� ki, sazına vurdu son mizrab, T�snifi bitirdi doda�ı �nnab. �ahın m�h�bb�ti o sözd�n co�du, Sanki t�rlan f�r� üstün� qo�du. O bahar turacı naz il�, ��n-��n. Turunct�k soyuldu qızıl be�ikd�n. Könül getdi �ld�n, s�rap�rd� bo�, Sevimli m��uq� sevdadan s�rxo�, X�lv�t bir gec�d� el� bir m�l�k, Mümkünmüdür ona könül verm�m�k?! G�nc, göz�l maralı yıxdı n�r aslan, Qar�t m�clisind� ba�ladı talan. Sı�ındı o laçın sona ovuna, Gün��s� getdi ay qonaqlı�ına. ��k�rt�k �mirdi hey doda�ını, Sorurdu ��k�rli ney doda�ını. Ba�rına basdı o gül köküslünü, X�zin� a�zından açdı möhrünü. Bakir� ��rabı lal�zar gördü, Qapalı ba�çada alma, nar gördü. �qiq möhr üstünü basmamı�dı pas, Saf üzük qa�ını de�m�mi� almas. Bir qönç� güldür, yox üstünd� tikan, Görm�mi� ba�bandan ba�qa bir insan. O qız�ın at��in artıqlı�ından Damardan fı�qırmaq ist�yirdi qan. ��k�rli dil il� söhb�t açdılar, Ya�, bala dön�r�k qucaqla�dılar. Sarıldı iki s�rv, iki gülpeyk�r, Qatdılar badama, ya�a q�nd, ��k�r, �yildi "�lif-lam" kimi cift ayaq. �ki h�rf kimi bir cinsd�n olaraq. El� ki, almaz o gövh�ri d�ldi, H�m almaz yatdı, h�m gövh�r dinc�ldi. H�yat çe�m�sind� m�sud �sk�nd�r ��nlikl� keçirdi b�xtiyar günl�r. ��r�tl� keçirdi bir neç� gec�, Çıxmadı o yerd�n, daldı sevinc�. �SK�ND�R�N D�R�L�K SUYU AXTARMASI

Saqi, g�l, q�d�hi doldur mey il�, Al �l� n��m�yl�, çal�ı, ney il�! Bir mey ki, iç�nl�r fikrinc�, dem�k, X�st�y� ��fadır, d�rdliy� köm�k. Ucalırk�n s�h�r xoruzun s�si, Qarovul z�nginin susdu nal�si. T�bilçi t�blinin s�si ucaldı, Qu�ların n��m�si �trafı aldı. �bad�t ed�nl�r qalxdı yuxudan, P�r�sti� etm�y� düzüldü h�r yan. O s�h�r yuxudan qalxdı tacidar, �bad�t etm�y� ver�r�k q�rar, Ona ��fq�t ed�n haqqı etdi yad. Etdi bu hikm�tl� dünyanı abad. N�hay�t verinc� ibad�tin�, ��rab m�clisini b�z�di yen�. Mey il�, çal�ıyla gah olurdu �ad, V�falı dostları gah edirdi yad. Gülabdan saf olan gül r�ngli ��rab H�r ba�dan d�rd alır, h�r beyind�n tab. Onunla bir m�clis qurdu ��nd�n ��n, Uzaqdı dü�m�nd�n, qanlı döyü�d�n El� ki açıldı, uzandı söhb�t, Danı�dı h�r� bir göz�l r�vay�t. Biri söhb�t açdı Xorasan, Qurdan, Ordakı qızıldan, qüvv�td�n, zordan, Birisi danı�dı Rey, �sfahandan, Firidun dövl�ti çıxan m�kandan. Çind�n, Xar�zmd�n söz açdı biri: "Var göz�l ip�yi, mü�kü, �nb�ri". Birisi söyl�di: "Göz�ldir Qeysur, Bu yerd�n çıxar h�r s�nd�l v� kafur". "Hindistan göz�ldir, - dedi, - bir n�f�r, Odunu ud olur, palçı�ı �nb�r". M�clisd� var idi bir n�f�r qoca Danı�maq növb�ti ona çatınca Maraqla ba�ladı qoca sözünü, Ba� �yib, torpa�a qoydu üzünü: "Dünyada zülmata çatmaz bir diyar, O göz�l torpaqda suyu var. Ömrünü artırmaz x�zin�, c�lal, Torpaqda çox yatır x�zin�, xam mal. Ya�amaq ist�s�n dünya uzunu, Get, keçir �lin� h�yat suyunu!" Bu sözd�n utandı m�clis, qaldı mat, Qaranlıq bir yerd� olurmu h�yat? �ah dedi: "Yoxsa var ba�qa bir hikm�t? H�yat çe�m�sind� olan bu zülm�t.

Yazılmı� h�rfl�r qarasıdır bu, M�n�vi h�yata can verir suyu. Kim görmü� yoxsa bu h�yat suyunu, Zülm�td� ölümd�n qurtarsın onu!" O qoca dedi: "Ey uca tacidar! Bu sudan uzaqdır dediyin �srar. Var �imal qütbünd� qaranlıq bucaq, A�, gümü� çe�m�si h�r sudan parlaq. Bu qaranlıq yer� deyirl�r zülmat, O zülm�t içind� var abi-h�yat". O suyu kim içs� olur q�lbi ��n, Qurtulur ölümd�n v� x�st�likd�n. Sözümd� azacıq olsa �übh�niz, Soru�un sınaqlı qocalardan siz!" �sk�nd�r bu söz� heyr�t etdikc�, Aramaq mara�ı artdı getdikc�. Sordu ki: "Bu zülmat harda?" Göst�r�n Göst�rdi pad�aha: "Bax, bu sa� �ld�n Qaranlıq ölk�y� qısa yol gedir. G�ldiyin bu yolun onda biridir." E�idinc� bunu �ah dedi: "Ancaq Zülm�td� mümkündür i�ı�ı tapmaq." Zülmata çevirdi �ah öz yolunu, Ged�rk�n n�z�r� aldı ordunu. Sür�tl� bir neç� m�nzil at sürdü. �sg�rin bir çoxu x�st�dir, gördü. Ardınca axırdı bir dünya ordu. Xaslar da yanında alay vururdu. Ordu bazarını gör�n bir insan Seçm�zdi m�h��rin bazarlarından. O yerd� qu� südü arayan bel�, Ordu bazarında g�tirdi �l�. H�r quraq bir yer� çatdı �sk�nd�r. Ya�ı�dan ya�ıla büründü çöll�r. Xızır iz salmı�dı sanki bu yola, Yainki gedirdi �ahla qol-qola. Ordu çoxlu�undan �ah getdi fikr�, Bel� yol getm�kd� sı�ındı s�br�. O çöld� vardı bir böyük ma�ara, Pad�ahın ordusu çatınca ora. Ordunun yanında n� q�d�r yük var, Ma�ara yanında yer� qoydular. O geni� çöll�rd� saldılar m�sk�n, ��nlikd�n viran� çöll�r oldu ��n. Çölb�yi o yer� ad verdi: Bün�ar, Get-ged� o ��h�r adlandı Bul�ar. Bu gün o ölk�d� r�yas�t sür�n Yerl��ib qalandır �ah s�f�rind�n. �sk�nd�r görünc� o saysız ordu Yol v� iz bilm�yir, bir t�dbir qurdu.

Ordudan ayrıldı bir neç� �yyar, �stid�n, soyuqdan, çıxmı� oxçular, Ür�kli, sümüyü b�rk, d�liqanlı, S�birli, qüvv�tli, g�nc, polad canlı. �mr etdi qocaya v� x�st�l�r�: �sk�rl� çıxmasın a�ır s�f�r�! Qocalar, x�st�l�r bu qorxunc yerd�, Dola�ıq yollarda dü�m�sin d�rd�. O yola - qocasız etdil�r s�f�r, Qocalar oturdu, yol aldı g�ncl�r. Bir n�f�r o yerin ayıqlarından Hüzura ist�di ulu hökmüran. Yox idi ordunun sayı, miqdarı, H�r m�nzil ba�ında qoydu onları. �or, �irin h�r azıq çarpsa n�z�r�, Yükl�tdi qüvv�tli, g�nc d�v�l�r�. Qo�unla at çapdı qaranlıq suya, Bir naib tikdi o qalan orduya. Onlara n�sih�t el�di bir az: "Bu yerd� q�fl�tl� göz yummaq olmaz!* Atını �imala do�ru çaparaq, Gün�� g�rdi�ind�n �ah dü�dü uzaq. F�l�yin qütbünd�n do�unca i�ıq, Azacıq keçm�d�n sönürdü artıq. Üfüq� ba� qoydu x�tti-üstüva, Qütb is� k�nardan keçdi ortaya. Bir yer� çatdılar parlaq gün��d�n Yalnız bir x�yaldı gözl� görün�n. Sürdül�r kölg�lik deyil�n yer�, Saçdılar bayra�ı kölg�likl�r�. Havadan i�ı�ı yer qapmı� artıq, H�r yer� hakimdi d�rin qaranlıq. Bu yandan �trafı qaranlıq tutmu�. O yandan yol-izi bir d�niz udmu�. A�lıyla bu yolu tutaraq r�hb�r, X�tti-üstüvay� qar�ı getdil�r. Get-ged� p�rgardan olduqca uzaq, Gün��d�n, i�ıqdan dü�dül�r iraq. Ged�rk�n bir yer� çatdılar o gün, Gözl�rd�n aydınlıq itdi büsbütün. H�r yandan yolları bürüdü zülm�t, Bu dünya qaralsa ver�rmi l�zz�t? �sk�nd�r �a�ırdı, aradı t�dbir: "Bu yolda do�ru iz göst�r�n kimdir?" Bil�nl�r söyl�di ki: "Bu qaranlıq P�rd�dir, iç-üzü görünm�z artıq. Mümkündür ir�li getm�k yol il�, Dön�rk�n ç�tindir g�tirm�k �l�". Çox çar� aradı h�r t�dbir ver�n, Olmadı buna bir t�dbir göst�r�n.

Gec�ydi o yerd�, qaranlıq diyar, Mü�kü ud yerin� etdi ixtiyar. Kinind�n olmu� göy d�li, z�ncirli, Z�ncinin yerin� keçdi k��mirli. Getdikc� yol oldu tükd�n d� inc�, Zülm�td�n qurulmu� qaranlıq gec�. H�r ki�i qayıtdı öz m�nzilin�, Bu i�� bir t�dbir dü�ündü yen�. Bir igid g�nc vardı, a�ılca ulu, Saf, i�ıq ür�yi ��fq�tl� dolu. Atası qocaydı, doxsan ya�ı var, B�d�n a�rısından sızlayıb a�lar. O gün-ki, padi�ah vermi�di �mr: "Çıxmasın bu yola x�st� il� pir!" G�nc o�lu vur�undu x�st� ataya, Nec� ki, bir x�st� göyn�r almaya, Qocanı özüyl� aldı b�rab�r, Nec� ki, ba�qalar yaqutu gizl�r, Azıq sandı�ında gizl�tdi onu, Onunla dola�dı zülm�t yolunu. Taleyin qo�undan küsdüyü gec� O g�nci aldı bir d�rin dü�ünc�. Gec�yk�n sandı�ı açdı o cavan, Etdi atasına o sirri b�yan: "Padi�ah s�f�rd�n oldu pe�iman, Ç�tinlik ç�km�kd�n qırılmı� peyman. Q�lbin� bir qorxu salmı� qaranlıq, Bir t�dbir dü�ün� bilm�yir artıq. B�l�dçi olmadan gedir ir�li, Bilm�yir n� sayaq dön�c�k geri". O�luna baxaraq dedi ixtiyar: "Bu qara p�rd�d� gizli bir sirr var. Padi�ah getm�y� ba�lark�n ora, Zülm�td�n dönm�y� vardır bir çara: Pad�aha g�r�kdir ilk d�f� do�an, Vücudu sapsa�lam bo�az bir madyan. Anadan olunca o körp� daylaq Ba�ını bir yerd� k�ssinl�r, ancaq Örtm�yib qoysunlar yerd� c�md�yi, Anası görünc�, yansın ür�yi, �çind� qopsun bir h�y�can, hidd�t, Durmasın padi�ah, etsin h�r�k�t. O yoldan geriy� döndüyü zaman Ordunun önünd� ged�c�k madyan Çaparaq sevimli dayla�a sarı, O yoldan bel�c� çıxar di�arı. O yolda b�l�dçi olmadan bel�, Di�arı çıxarlar bu t�dbir il�." Qocanın sözün� o g�nc uyaraq, K�l�fin ba�ını tapdı bu sayaq.

Göyl�rin o mü�kin ip�yi s�h�r Olunca ud r�ngli dibay� b�nz�r. �sk�nd�r m�clisl� yen� oturdu, Getm�y� h�r biri bir t�dbir qurdu. O m�clis n� q�d�r göst�rdi t�dbir, Bu �srar haqqında söyl�di fikir, Xo�una g�lm�di ulu pad�ahın, T�dbirl�r kims�y� deyildi aydın. Öz z�if fikriyl� o g�nc yana�dı, B�l�dçi haqqında �aha söz açdı. Atası söyl�y�n sözl�ri bir-bir Pad�aha anlatdı ki, budur t�dbir! Xo� g�ldi bu sözl�r, yatdı könlün�, Beynind� yer etdi o dön�-dön�. Dedi: "Ey m�rd o�ul, bel� fikri s�n N� sayaq oldu ki, qurdun özünd�n? Bu bilgi özünd�n g�lm�mi� �l�, S�n kimd�n öyr�ndin, g�l, do�ru söyl�. Bar, s�rv�t ver�r�m do�ru söyl�s�n, Zill�t� dü��rs�n düz dem�m�kd�n". G�nc dedi: "Pad�ahım, m�n� ver aman, Bo�alsın k�cav� bu yüklü atdan, O gün ki, �mr etdi ulu hökmüdar, Çıxmasın yola bir x�st�, ixtiyar, Bir qoca atam var, bu qoca insan Çox qulaqburması görmü� dövrandan. Ür�yim çox yandı qoca atama, �mr� ita�ti unutdum tamam. Özüml� gizlinc� g�tirdim onu, Pis g�tirdims�, pis olmadı sonu. Dün�n yol haqqında olan sözl�ri Atama açmaqdan durmadım geri. Onun t�limini dinl�dim bir an, Söyl�n�n t�dbiri öyr�ndim ondan." Çox inc� bir nükt� söyl�di, dey�, �ah onun sözünd�n ucaldı göy�: "Bil�nl�r pad�ahı olsa da yen�, Bu g�ncl�r möhtacdır qoca fikrin�. G�nc budaqlarıyla oynarsa qabaq, Ba�ını ucaldar bir köhn� budaq. Bilikd� birinci olsa cavanlar, Qocalar fikrin� ehtiyacı var". Dünya pad�ahı söhb�td� ik�n Qapıdan div gövd� o v�h�i bird�n �ç�ri girinc� yana�dı m��rur, Pad�aha göst�rdi bir ��l� samur. H�r biri parlaq bir qunduzdan artıq, Bir-birind�n alır b�z�k, yara�ıq. Malına xiridar çıxdı hökmüran, Yen� bird�n-bir� yox oldu ordan.

Qaranlıq içind� yox oldu v�h�i, Pad�ahı heyr�t� saldı bu i�i. ��ıqlıq göst�rdi, fikri e�itdi, Zülm�t� getm�y� pad�ah �mr etdi. �mr etdi: "Yelayaq bir bo�az madyan Alsınlar, o heyvan do�du�u zaman, Ki�inin sözün� tamam uyaraq, Alınsın, k�silsin o körp� daylaq". Padi�ahın f�rmanı h�yata keçdi, O i�ıq çe�m�y� do�ru yol seçdi. �SK�ND�R�N ZÜLM�T� GETM�S� Saqi, bu zülmata b�nz�r torpa�ı Ara�dır, ver m�n� h�yat bula�ı! O parlaq su il� m�n� sal-n�z�r, Bu h�yatdan daha canlı h�yat ver! Bu bahar f�slind� yeni v� köhn� Tarixd�n ba�laram göz�l t�ran�. R�vay�t eyl�mi� sınaqlı dehqan: Yazın ilk gec�si ulu hökmüran Zülmata getm�y� �zm etdi artıq, Fikri t�skin ed�r h�r bir qaranlıq. Gün��i qıfıla vurunca göyl�r, Qaranlıq içind� do�ar min gövh�r. Bu h�yat suyunda kim ets� m�sk�n, G�r�kdir bir p�rd� ç�ksin önünd�n. Çim�nl�r bu duru, saf çe�m�l�rd� G�r�kdir üzün� ç�ksin bir p�rd�. �sk�nd�r zülmata ed�rk�n s�f�r, Söyl�di: "Artıqdır bu mühüm �eyl�r!" Cilovu buraxdı "zülmat" dey�r�k, �jd�r quyru�unda gizl�ndi ayt�k. Söyl�di o zaman böyük �sk�nd�r, Ona r�hb�r olsun Xızır pey��mb�r. Atı Xızra verdi böyük tacidar, Bilirdi onda bir aslan q�lbi var. Verdi ki, bu yolda s�yirtsin onu, Onunla tapsın bu h�yat suyunu, Çuxurlar parladan bir gövh�r verdi, Çe�m�l�r arayan bir r�hb�r verdi. Dedi ki: "Bu yolun h�r t�r�fin� H�qiqi bir r�hb�r özüns�n yen�! Cilovu h�r yana ist�rs�n burax, Aç a�ıl gözünü, ayıq ol ancaq! O çe�m� n� yerd� olsa a�ikar, Aldatmaz s�ni bu gövh�r, parıldar. U�urla iç haman u�urlu sudan,

M�n� d� göst�r ki, yey�s�n ehsan*. Göy g�rdi�li Xızır haman f�rmanla Ah�ngi pozmadan üz qoydu yola. Ordudan ayrıldı, ir�li getdi, H�r yana himm�tl� bir n�z�r etdi. Su üçün dolandı bütün buca�ı, Çatmadı suya o susuz doda�ı. �lind� parladı parlayan gövh�r, Tapıldı n�hay�t aranan gövh�r. Gümü� r�ngli çe�m� axırdı ��n-��n Süzül�n gümü�t�k da� göb�yind�n. Bu çe�m� t�rifd�n uzaqdı, uzaq. Bir nur çe�m�siydi bu qaynar bulaq. Bir ulduz n� sayaq olursa s�h�r, O parlaq çe�m� d� olur o t�h�r. H�l� b�dr olmadan nura dolsa ay, El�ydi bir az da böyük olsa ay. Qaynayır, durmayır öz m�nzilind�, Sanki bir civ�dir iflic �lind�. O q�d�r parlaqdır bu l�tif cövh�r, Dünyada yox ona b�nz�y�n gövh�r. Yox ba�qa gövh�rd� bu nur, bu gün��, Ona h�m su dem�k olur, h�m at��. Xızr h�yat suyunu tapınca artıq. H�r iki gözün� doldu bir i�ıq. A�a�ı en�r�k d�rhal soyundu, Doyunca h�m çimdi, h�m d� yuyundu. Doyunca içdi o h�yat suyundan, �b�di h�yata çatdı arayan. Atına içirdi, çimdirdi onu, Tökdü a� q�d�h� h�yat suyunu. Atının yanında oturdu bir an, Göz götürm�z oldu o aydın sudan. �st�di g�linc� yoldan �sk�nd�r, Desin: "H�yat suyu budur, qıl n�z�r!" Bir daha çe�m�y� göz g�zdir�rk�n. Dirilik çe�m�si yox oldu gözd�n. D�rhal bu i� oldu Xızr üçün m�lum. �sk�nd�r o sudan qalacaq m�hrum. Qorxmadı, utandı o �sk�nd�rd�n, Xızr da su kimi itdi gözl�rd�n. Söyl�n�n sözl�ri rumlu ravil�r Ba�qa bir ��kild� r�vay�t ed�r: Bu yolda �lyasla Xızır yolda�dı. Çe�m�y� ged�rk�n dostlar yana�dı. Görü�dü h�r iki sevimli r�hb�r, Çe�m�y� çatınca atdan endil�r. O bulaq ba�ında açdılar süfr�, Bulaq ba�ı verir dad yem�kl�r�. Süfr�d� çör�kd�n �tir qalxardı,

Duzlanmı� qupquru bir balıq vardı. Birisi �yildi su içsin dey�, �lind�n o balıq dü�dü çe�m�y�. Cumdu o firuz� r�ngli bula�a, �l atmaq ist�di üz�n balı�a. Tutunca gördü ki, diridir balıq, U�urlu bir fala sevindi artıq. Bildi ki, can ver�n bu parlaq bulaq Aranan dirilik suyudur ancaq. H�yat çe�m�sind�n içdi doyduqca. Bir h�yat qazandı dünya durduqca. Dostuna tez x�b�r verdi bu zaman. �çdi bu �b�di h�yat suyundan. T��ccüb etm� o gümü� bula�a, Yenid�n can verdi ölü bula�a. T��ccüb bundadır: bir ölü balıq Dirilik suyuna yol açdı artıq. Bu quru balıqdan, h�yat suyundan �r�bl�r n�ql edir ba�qa bir dastan: Ba�qa bir yerd�ymi� h�yat çe�m�si, Yol azmı� m�cusun, Rumun d�st�si. Tutaq ki, zülmatda h�yat suyu var, Yol açan içm�zs� kimdir günahkar? Xızr, �lyas kam aldı h�yat suyundan, Ancaq verm�dil�r özg�y� ni�an. Biri kam alaraq döndü s�hraya, Biri d� iç�r�k cumdu d�ryaya. D�nl�ri bir sudan içib boy atdı, Ancaq onu iki d�yirman dartdı. Çe�m�ni keçirm�k fikriyl� �l� �sk�nd�r at çapdı min z�hm�t il�. Dirilik ver�n bir çe�m� dil�rk�n, Çe�m�d�n göy�rdi sulu bir ç�m�n. Çe�m�ni arark�n qırx gün at saldı, Onu tapmayaraq kölg�d� qaldı. At��mi dü�mü�dü �ah ür�yin�, Uymu�du çe�m�nin xo� ah�ngin�. Çe�m�d�n kölg� yox, gümü� nur çıxar, Ancaq çox az olur kölg�siz sular. Çe�m�y� lazımsa onun kölg�si, Neçin kölg�sizdir gün�� çe�m�si? �çm�li olursa çe�m� gün��d�n, Kölg�d� qalmı�dır o çe�m� n�d�n? Çe�m�d� kölg�lik yax�ıdır tozdan, Bunda s�rinlik var, onda h�y�can. �ah o kölg�likd� tapmadı çara, Gündüzü olmu�dur kölg�d�n qara. �b�di h�yata ümid b�sl�rk�n, �ndi can qay�ısı ç�kir h�r yet�n. Pad�ahın ümidi söndüyü zaman

Qayıtmaq ist�di g�ldiyi yoldan. Dü�ündü, n� t�dbir el�sin barı, Qaranlıq kölg�d�n çıxsın di�arı. O yolda qar�ıya çıxdı bir m�l�k, Pad�ahın �lin� o �l ç�k�r�k, Dedi: "Bu dünyanı keçirdin �l�, Bel� çiy xülyadan doymadın h�l�?" Ovcuna buraxdı pul q�d�r bir da�, Dedi: "Tut bu da�ı canından da ba�! Bu da�lıq dünyada çalı�, tök t�dbir, Bu a�ırlıqda da� �lin� keçir! Q�lbind� minl�rl� olsa da dil�k, Bu da�ın tayıyla doyarsan, bi��kk.." O da�ı �sk�nd�r aldı m�l�kd�n, Gözünd� yox oldu ona da� ver�n. O zülm�t içind� çapdı �sk�nd�r, Gözünd� bir zülm�t, könüld� k�d�r. Bir hatif s�sl�ndi ona qeybd�n: "Qism�ti h�r k�s� yazıdır ver�n! �sk�nd�r zülm�t� do�ru at çapar, Xızr is� çe�m�ni i�ıqda tapar. Arark�n tapmadı çe�m� �sk�nd�r, Xızra qism�t oldu, gördü çox s�m�r. Yüzü halva üçün yandırar ocaq, Halva �irin eyl�r bir a�zı ancaq." Ba�qa bir s�s g�ldi ki: "Ey �hli-Rum! Bu göz�l ölk�d� var parlayan qum. Pe�iman olacaq onu götür�n, Dizin� vuracaq heç götürm�y�n." Keçirk�n parlayan qumdan h�r n�f�r Götürdü b�xtin� gör� bir q�d�r. O yerd� �ah gördü çox hikm�t, çox raz Ki, ondan birini söyl�m�k olmaz! �srafild�n, Surdan bir b�hs açaraq, Dem�dim, m�qs�dd�n dü�m�yim uzaq, Açmı� bu m�d�ni ba�qa bir �air, Yenid�n bir �sas qurmaq ç�tindir. �li çatmayınca h�yat suyuna, Qayıtdı �ah i�ıq çe�m� yoluna. �sk�nd�r orduya verinc� f�rman, ��ı�a döndül�r zülm�t yolundan. O yeni cı�ırla g�ldiyi yoldan B�l�dçi olmu�dur o d�rdli madyan. Qırx gün yol getdikd�n sonra qaranlıq Getdikc� ç�kildi, göründü i�ıq. Al gün�� buluddan çıxdı�ı zaman Qan-t�r� batmı�dı o susuzluqdan. Qism�tsiz bir �ey� göst�rdi h�v�s, Qism�tin deyils� çalı�ma �b�s! Ruzi arxasınca qaçmaq n� g�r�k!

S�n otur, ruzinin özü g�l�c�k. Biri toxum s�p�r, o biri biç�r, B�xtiyar odur ki, bu sözü dinl�r. H�r �eyi özünçün �km�k n� yarar? Dünyada hesabsız ruzi yey�n var! Keç�nl�r z�hm�tl� �kdiyi ba�dan G�l�nl�r meyv�ni d�rmi� h�r zaman. Keç�nl�r bir çox �ey �kmi�dir biz� Biz d� �km�liyik g�nc n�slimiz�. Dünya bir tarladır, diqq�tl� baxsaq, Hamı bir-birin� cütçüdür ancaq. �SK�ND�R�N ZÜLM�TD�N ÇIXMASI Saqi, ver ür�y� yatımlı meyd�n! Ver ki, meyxo� g�lir ömür g�nc ik�n! O meyl� a�zımı isladım bir an, B�xtimi daha g�nc el�yim ondan. Oyanıq taleyi olunca r�hb�r, Zülm�td�n di�arı çıxdı �sk�nd�r. Çox göz�l r�hb�rlik eyl�di madyan, Bir az da azmadı getdiyi yoldan. �lk günd� keçdiyi zülm�t x�ttin� P�rgart�k yenid�n qayıtdı yen�. Pad�aha taleyi el�di köm�k, ��ıqlı dünyaya çıxdı sevinc�k. Cilovu parlatdı ordu s�mtin�, Ancaq çatmamı�dı öz dil�yin�. Bu i�d�n ür�yi sınmadı ancaq, Ruzini qism�tl� mümkündür tapmaq. Heyvan tapmadısa, k�d�r yox bunda, Heyvant�k ölm�di heyvan yolunda. Darılma s�n� üz verdikd� k�d�r, Ondan da böyük bir d�rdd�n qıl h�z�r! H�r gün bu çöll�rd� g�zm�k çıl-çılpaq Yax�ıdır, ya d�niz dibin� batmaq? Do�rudur, a�rıdan h�r ba� incin�r, �ncim�z qılınc, gürz yarası q�d�r. Dünyada h�r i�d�n ç�tin bir i� var, Ür�yi möhk�m� olur z�f�r yar. Qumluqdan aldı�ı �eyl�ri ordu Töhf�dir dey�r�k qar�ıya qoydu. Da�ların hamısı qırmızı yaqut, Gözl�r� nur verir, ür�kl�r� qut. Da�dan az götür�n dü�mü�dü d�rd�, Heç götürm�y�nl�r ahda, k�d�rd�. Pe�iman olmu�du az götür�nl�r, Odlara yanırdı götürm�y�nl�r.

�ah oldu iki gün s�f�rd�n aram, Yuxudan, yem�kd�n aldı intiqam. Bir zaman pad�ahın �yildi ba�ı, Yad etdi m�l�yin verdiyi da�ı. T�r�zi ist�di da�ı ç�km�y�, A�ır da� qoydular "ölçüdür" dey�. Batmanlardan keçdi o bir misqal da�, N� q�d�r da� qoydu misqal çıxdı ba�. Yüz ki�i bir qapan ç�kdi o düz�, Girdi da� bir göz�, da�lar bir göz�. Da� a�ır g�lirdi yüz parça da�a, Ç�k�nl�r darıldı bu a�ırlı�a. Deyirl�r uzaqdan demi� Xızr: "Ancaq Bu da�ın v�znidir bir ovuc torpaq." Bir göz� bir ovuc torpaq tökdül�r, Ç�kinin gözl�ri oldu b�rab�r. Bu inc� nükt�d�n bildi tacidar: Torpaqdır, onu bu torpaq doyurar. Bir gün �ah xaslarla taparaq fürs�t, Bir m�clis b�z�di - sanasan c�nn�t. Z�rk�m�r qulamlar taxtın ucunda, Qızıl bir a�act�k gümü� sütunda. Dünyanın �ahları bir s�f ç�k�r�k Qar�ıda diz çökmü� hamı kölg�t�k. Dünya i�l�rind�n açıldı söhb�t, Söyl�n�n h�r �iv� q�lb üçün rah�t. H�r biri zülm�tli çe�m�ni andı, Söz sözü ç�k�r�k, söhb�t uzandı. Qaranlıq altında su varsa, n�d�n. N� üçün tapmayır arayan, g�z�n? Zülm�td� yox is� bel� bir cadu, N� üçün dill�rd� �zb�rl�nmi� bu? Bu yolda deyildi çox inc� sözl�r, ��ıqlandı ba�lar, nurlandı gözl�r. Haman m�ml�k�tin qocalarından Söyl�di: "Bu sirri bilsin hökmüran. Cahangir �sk�nd�r dünya dola�dı. Göy kimi durmadan ölk�l�r a�dı, Ümidl� aradı h�yat suyunu Ki, qorxunc ölümd�n qurtarsın onu. Bir ��h�r vardır, bu ölk�d� çox ��n, O abad ��h�rd� tapılmaz öl�n. O ��hri uca bir da� salmı� b�nd�, ��hr �hli o da�da dü�mü� k�m�nd�. O da�dan s�s g�lir hey zaman-zaman, Heyr�t� dü�ür h�r e�id�n, duyan. Oradan birini adıyla s�sl�r: Ey filan, yuxarı s�mt� et s�f�r! O s�si, f�rmanı e�id�n adam Yerind� bir an da tutmayır aram.

Sür�tl� da�lara dırmanır d�rhal. Ged�nd�n n� sorsan olur dilsiz, lal. Da�ların ardında yox olur gözd�n, Yoxdur bu hikm�ti açan, öyr�n�n. M�qs�din qurtulmaq is� ölümd�n, Ölümsüz ��h�rd� eyl�yin m�sk�n!" Bilici söyl�y�n sözd�n �sk�nd�r Sarsıldı, üzünü sardı bir k�d�r. Bu i�çin ür�yi vurdu riqq�tl�; Fikri q�t etm�kçin uçdu sür�tl�. �mr etdi, ordudan bir neç� ki�i O ��hr� ged�r�k, öyr�nsin i�i. Qalsınlar söyl�n�n yerd� bir q�d�r, Bu i�d�n versinl�r do�ru bir x�b�r. Onlara tap�ırdı: "Da�dakı s�s� Yerind�n qalxmasın sizd�n bir kims�! Lap adla, ni�anla ça�ırsa nec� Siz bu s�s-s�danı almayın vec�. Cavabı uzatmaq yoluyla barı, Açılsın p�rd�nin gizlin �srarı". N�sih�t alanlar ba� �ydi �mr�, Gizlin bir yol il� girdil�r ��hr�. ��h�rd� u�urla atı çapdılar, �n göz�l bir yerd� m�nzil tapdılar. ��h�rin haqqında bildil�r x�b�r, Düz çıxdı qocanın dediyi sözl�r. ��h�rd� birinin adına da�dan Apaçıq s�s g�lir hey zaman-zaman. Adını e�id�r-e�itm�z h�r k�s O da�a çıxma�a göst�rir h�v�s. O q�d�r s�birsiz gedir yolunu, Qılıncla qaytarmaq olmayır onu. G�l�nl�r göst�rdi yüz t�dbir, hün�r, P�rd�nin sirrini öyr�nm�dil�r. Seyr etdi dolanan f�l�k bir zaman, Bir neç� m�nzili dola�dı dövran. �ah adamlarıyla ç�rx kin� dü�dü, Birini aparmaq fikrin� dü�dü. Qeybd�n g�l�n s�s, �srar arayan Ki�id�n birini ça�ırdı da�dan. Adını e�id�n durmadı bir an, S�s g�l�n t�r�f� qaçdı durmadan. Ged�ni dostları tutdu yer-yerd�n, Dedil�r: "T�l�sm�, dayan, ey ged�n! Bir yolçu sövdalı olmasın g�r�k, P�rd�nin sirrini b�lk� öyr�n�k". Ged�n� o sözl�r etm�yir �s�r, Ba�ırır, dartınır, qurtulmaq ist�r. Bir söz d� dem�yir yarasın i��, Ç�rx kimi çalı�ır çıxsın g�rdi��.

Güc il� qurtuldu ged�n sevinc�k, Onlardan uza�dı uçan çibint�k. Dostları bu i�d�n etdi çox heyr�t, Ged�nd�n h�r biri aldı bir ibr�t. Bizd�n �n a�ıllı, h�m i� bacaran, Bax, nec� ayrıldı bir sirr açmadan! Az zaman keçinc� bu hadis�d�n Al gün�� parladı, güldü çöl, ç�m�n. O biri yolda�a yeti�di növb�t, O da bu da�larda yox oldu x�lv�t. Get-ged� azaldı �srar arayan, Olmadı o h�rfi bil�n bir insan. Qorxudan �idd�tl� çırpındı ür�k, Göyl�r d� kims�y� etm�di köm�k. �srardan heç biri tutmadı x�b�r, K�d�rl� pad�aha t�r�f döndül�r. �ikay�tl�ndil�r: "Bir çoxu bizd�n Da�lara dırmandı, olmadı dön�n. N� da�a çıxark�n bir az durardı, N� geri dönm�y� bir ümid vardı. Bilm�dik p�rd�d� n�yin s�sidir, Hansı bir çalanın ��n p�rd�sidir. P�rd�nin yolunu bilm�dik, artıq Çar�siz ��h�rd�n geri qayıtdıq. Bizd�n d� apardı bir neç� insan, Daha s�s g�lm�di bir d� o da�dan. Olunca onların yolu da�, g�dik, Biz d� çöl yolunu tutaraq g�ldik. Bu ç�rxin i�l�ri bel�dir, bel�, Biri dü�mü� da�a, o biri çöl�". Söyl�n�n �srarı e�itdi bir-bir, Bildi. bu yol "ged�r-g�lm�z�" gedir. Döns�ydi o da�a ged�nin biri, O zaman göz�ldi bu da� s�f�ri. �sk�nd�r bu i�d�n eyl�di heyr�t: "Öyr�n�n yox, n�dir bu gizli hikm�t?" Bildi ki, dırmanan o da�a. da�a Dünyada ömrünü vurmu�dur ba�a. Bir m�s�l ç�kdi ki: "Öl�r h�r do�an, �c�l p�nc�sind�n kim qurtarmı� can?" Bir ov ki, bacarmaz ovçular il�, M�zara ged�r o öz aya�iyl�. Yediyi bir oxdan h�r ovçu t�rlan Dü��r yer üzün� öz qanadından. �SK�ND�R�N RUMA QAYITMASI Ey saqi, dayanma, q�d�hi g�tir!

Q�d�hsiz ��nl�nm�k mümkün deyildir. Ver, bir qurtum içim, g�tir kuz�ni, �c�l p�nc�sind�n, g�l, qurtar m�ni. Bir kirpik vurunca bu acı dövran, H�r yerd� tör�dir yüz yax�ı-yaman. Birinin ba�ını ba�layır yer�, Birini qaldırır uca göyl�r�. Birini günb�dd�n salır quyuya, Birini balıqdan ucaldır aya. H�r anda ba�layır canbaz oyunu, Bu dünya bir heçdir, h�m heçdir sonu. Dikba�lıq yaramaz, uyu�maq g�r�k, Dikba� at h�r zaman qırmanc yey�c�k. Dikba�lıq ed�rs� �n göz�l bir at Misir e���yind�n �skikdir qat-qat. Bu dünya dünyaca görmü�dür adam, Ürk�r�k kims�y� olmamı�dır ram. El� kims�nindir bel� ruzigar, Anlayan k�sl�rin i�ini anlar. R�vay�t ed�nl�r bel� anladır: Ma�ara yanında qurunca çadır, T�mir� x�zin� tökdü tacidar, Saldı�ı o ��h�r adlandı: Bul�ar. Bul�ardan keç�r�k ruslar elin�, Dönd�rdi o mülkü ��n bir g�lin�. Oradan qayıtdı Rum d�nizin�, Yelk�nl�rl� çıxdı öz ölk�sin�. Bir x�b�r tutunca Rum ba�çıları Axı�dı müz�ff�r bayra�a sarı. H�r k�s öz �ahını qalib görünc�, �ükürl�r ed�r�k daldı sevinc�. �ahın g�lm�siyl� Yunan ölk�si Ay kimi nur saçdı, güldü çöhr�si. �sk�nd�r g�tir�n zülm�tda�ından Yaqut r�ngi aldı c�vahir satan. Aldı o s�rv�td�n ��h�rl�r zin�t, Yerl�r x�zin�d�n tutdu b�r�k�t. Axdı h�r q�srd�n c�nn�t sevinci, Yerl�r� tökdül�r qızıl, l�l, inci. X�zin� a�zından qırıldı qıfıl, Zill�t qapısına vuruldu qıfıl. Ay kimi g�ldi öz bürcün� o �ah, Ba�ında gün��t�k çinli bir külah. �ah Rumdan ged�rk�n b�nz�rdi yer�, Dön�rk�n sı�madı uca göyl�r�. Bulud ki, göyl�r� su il� ged�r, Dön�rk�n d�niz� saf inci s�p�r. �ah yunan taxtına oturdu ��n-��n,

Dinc�ldi yolların z�hm�tl�rind�n. �ah yeddi ölk�nin fikrind�n doydu, H�r bir m�ml�k�td� bir nayib qoydu. �ahlıqlar ba� �ydi h�r f�rmanına, S�daq�t göst�rdi h�r peymanına. �ahın g�lm�siyl� ucaldı onlar, H�r k�s öz mülkün� döndü b�xtiyar. H�r biri t�klikd� �ahlıq ed�rdi, Ba�ını dik tutub, asıb-k�s�rdi. Boynunu �ym�di kims� kims�y�, H�r biri ba�ını ucaltdı göy�. �sk�nd�r adına q�d�h qaldırır, �ç�rk�n h�r biri t�k onu anır. �ah Yunan taxtına oturdu yen�, B�xtin açarını aldı �lin�. Dünyaya elml�r, bilikl�r saçdı, Tanrı hikm�tind�n qapılar açdı. Getdi haqq �mriyl� pey��mb�rliy�, Hörm�tl� ba� �ydi "f�rmandır" dey�. Yenid�n ba�ladı �ah hazırlı�a, Dünyanı dola�dı ba�dan-aya�a. �ki d�f� s�f�r etdi �sk�nd�r, Birind� çöl g�zdi, birind� ��h�r. Birind� dola�dı abad yerl�ri, Yen� Ruma döndü Rumun s�rv�ri. Birind� yolsuz h�r çölü, h�r da�ı Keçdi ay, gün��t�k onun bayra�ı. Birinci m�clisi bitirdim artıq, �kinci m�clis� vurdum yara�ıq. Bu "��r�fnam�"nin m�clisind� m�n Saçmı�am �n inc�, bakir sözl�rd�n. Ona ba�ladı�ım inc� incil�r, H�r dastan ba�ında saçdı�ım gövh�r, Bir yerd� bir tel� düzüls� bunlar, O tel �n parlayan inciyl� dolar. H�r dastan ba�ında m�nalı sözl�r, Hikm�t� dair bir ba�lıca d�ft�r. Tarix� �n tanı� o saqil�ri, Aldım i� ba�ına h�r bir r�hb�ri. Oturan göz oldu bu bilikl�r�, X�zn�d� ke�ikçi oldu gövh�r�. Bel� inc� n�q�i kim qura bil�r? Bu göz�l r�ngl�ri kim vura bil�r? Sazına ba�ladım el� inc� tel, Olmu� h�r n��m�si Zöhr�d�n göz�l. H�r yerd� bir yanlı� gördüm, sil�r�k Toxudum ona �n do�ru bir b�z�k. Do�ruluq yolunu tutmayan sözl�r Aya ucalsa da qiym�td�n dü��r.

H�r yerd� o qoca, o s�n�t �ri Yanlı� söyl�mi�di do�ru sözl�ri, Yanlı�a yenid�n vurdum bir b�z�k O qoca �aird�n üzr ist�y�r�k. Çatınca sona bu binanın nisfi, Verildi m�n� bu dünyanın nisfi. O biri nisfini, zaman olsa yar, T�biml� b�z�r�m el� bil gülzar. Oxucu yuxudan qalxar bu s�s�, Balı�ı d�nizd� g�tir�r r�qs�. Z�man� azacıq ver�rs� aman, �üurum söz verir m�n�, var güman. Bu Rumi qılıqlı, naxı�lı ba�da Al güll�r göy�rdim sarı torpaqda. �n parlaq firuz� v� incil�rd�n X�zin� doldurum, �a�ırsın gör�n. H�r ba�dan bir çiç�k alaraq b�hr�, H�r güld�n bir gülab axıdım n�hr�. Pad�ahın taleyi ed�rs� köm�k, Sözl�rim düzül�r inc� incit�k. NÜSR�T�DD�N ATAB�Y�N S�TAY���N� DA�R Saqi, ay i�ıqlı camı ver mana! Pad�ahın taxtını öpm�k adına, Taxtımı ucaldım uca P�rvin�, Q�d�hi bo�aldım �ah ��r�fin�. Ölk�l�r f�th ed�n, dünya p�nahlı, Firidun k�m�rli, xaqan külahlı, Sultan Nüsr�t�ddin �dal�tind�n Bu dünya xatırlar ��rab iç�rk�n. Bir göydür ki, ulduz ona nur verir, D�nizdir ki, tacı öz gövh�ridir. Dünyanı yumu� bu üçüncü d�niz, N�sara dinind�n etmi� t�rt�miz. Uca, dik ba�ını Mü�t�ri öp�r, Onun bir n�z�ri min i�ıq s�p�r. T�slis v� t�rbi� c�vahir saçan, N�sara dinind�n etmi� t�rt�miz. Mübar�k b�xtind�n dünya kam almı�, O köhn� �ahlardan yadigar qalmı�. Ulduz ba� ç�ks� d� uca göyl�r�, "B�nd�n�m" dey�r�k ba� qoyar yer�. Dünyanı pad�ahlıq gücüyl� h�r an Doldurmu� bilikl�, silmi� qubardan. M�clisin ba�ında parlaq gün��dir, Döyü�d� �jdaha yaxan at��dir.

O q�d�r durudur q�lbinin gözü, Onunla nurlanır gün��in üzü. Qılıncı qana q�sd etdiyi zaman Su, at�� çıxarır qara da�lardan. Yayından buraxsa ni�an oxunu, Yerl�r� ba�lar o, göyün boyunu. Fir�ngl� F�l�stin, Rum ke�i�l�ri Verdiyi buyruqdan durmazlar geri. Gördüm ki, güv�nmi� i�ıqlı baxta, Oturmu� �ahan� mübar�k taxta. �limd� yox el� böyük h�diyy�, �ahım, o �ahan� taxta s�pm�y�! �sk�nd�r getdiyi çe�m�d�n d� saf Bir gövh�r düzdüm ki, ondan da ��ffaf. Bitinc� gövh�ri aldım hüzur�, Gövh�ri h�diyy� verdim gövh�r�. Verdim bu gövh�rin üzüyünü m�n Yeni �sk�nd�r� o �sk�nd�rd�n. Ya�asın padi�ah uca baxtıyla! Var olsun h�mi�� tacü taxtıyla! Ba�çanda öt�n bu-�eyda bülbülün S�siyl� ��nl�nsin mübar�k ömrün. El� tacidarsan, göyl�rin tacı Tacının ucunu öpm�k möhtacı. Bu taxta t�k s�ni b�y�ndi dövl�t, Dünyada b�xtiyar bir s�ns�n, �lb�t. Dünyada olmamı� mümkün kims�y� Gönd�rsin pad�aha layiq h�diyy�. Böyük bir d�ryaya saxsı kuz�d�n Bir damcı su damsa, olurmu gör�n? Qara da�dan sızan damcılar, �lb�t, D�niz� yeti�m�z, bu bir h�qiq�t! Nizami ki, quldur, b�nd�dir sana, Yazdı bu nam�ni s�nin adına. Qarı�qa, Süleyman taxtıdır, dey�, Bir çibin qanadı verdi h�diyy�. Tovuzun qanadı olsa da r�ngin, Baxsana s�sin� - pi�ikd�n çirkin. Bax, kiçik bir bülbül c�h-c�h ed�rk�n Qu�ları a�a�ı endir�r göyd�n. M�n haman bülbül�m, uçdum c�nn�td�n, S�nin gül ba�çanda eyl�dim m�sk�n, Dövründ� oxuyum el� t�ran�. �ll�rc� yayılsın adın cahan�. Onunçun adına yazdım bir dastan, Q�l�mim qızıla batsın naxı�dan. Q�sdim fil tiyn�tli z�r almaq deyil, M�hmudun filin� b�nz�m�z bu fil. Kims� ist�m�d�n s�rv�t ver�rs�n, Q�d�rsiz x�zin�, x�l�t ver�rs�n.

Yazmaqdan olsaydı q�sdim gövh�r, dürr, Dürr, gövh�r yonmaqla keç�rdi ömür. Bu i�� e�qim var �z�ld�n, ba�dan, Qızılda gözüm yox, e�qimdir cahan. Söz dem�k sirrini m�n� verdi haqq, S�n� d� dü�ünc�, qüvv�t v� anlaq. X�yala n� g�ls� artıqsan ondan, M�ml�k�t alan ol, dünyanı tutan! Bu uca f�l�kd�n hey zaman-zaman Ba�qa bir z�f�rl� s�ad�t qazan! Dünya g�nc ömrün� dadımlıq olsun, Qism�tin dünyadan qoy artıq olsun!*/

Qaynaq : com.azelim.www

�laq� : info.ibrahim @gmail.com Msn :

moc.liamtoh@yrabbaj_brahimE Yahoo : Turk.lo0ve Skype : Ibrahim.jabbari

Di��r s�hif�l�r :

moc.mileza.murof.www moc.mileza.sms.www

moc.mileza.llecmignez.www moc.mileza.ebutuoy.www

Recommended