View
0
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
450 – BIBLIA DLA KAŻDEGO
OAZA
OAZA
PAWŁOWA MISJA KONCENTRUJESIĘ NA MIASTACH
„W nocy Pan przemówił do Pawła w wi- dzeniu: Przestań się lękać, a przema-
wiaj i nie milcz, bo Ja jestem z tobą i nikt nietargnie się na ciebie, aby cię skrzywdzić, dla-tego że wiele ludu mam w tym mieście” (Dz18,9-10). Chodzi o Korynt, miasto niemal fi-zjologicznie przeciwne przesłaniu ewangelicz-nemu, a jednak to właśnie tutaj Pan – dziękimisji Pawła – zachowuje dla siebie „wieleludu”. Jeśli nawet ten Łukaszowy tekst w sen-sie ścisłym nie uzasadnia preferencji Pawła dlaośrodków miejskich, to przynajmniej nabiera
Obok: Imperiumrzymskie w czasachJezusa i apostołów,kiedy cieszyło siępowszechnympokojem.Komunikacjai handel byłyznacznie ułatwioneza sprawą wielkiejdbałości Rzymiano sieć dróg. Gdy dotego dodamyjeszcze istnieniediasporyżydowskiejw większości miast,można częściowozrozumieć szybkii rozległy rozwójchrześcijaństwa.
znaczenia emblematycznego, skłaniając nas dozbadania tego szczególnego aspektu misjiPawłowej – Ewangelii w mieście.
„Paweł był człowiekiem miasta” – jest tojednoznaczne stwierdzenie na ten temat, wy-rażone przez uznanego specjalistę W. A. Me-eksa, z którym zgadzają się dziś niemal wszy-scy uczeni (G. Barbaglio, J. Becker, R. Fabris,M. Hengel, R. Penna...). Nietrudno w krót-kiej syntezie wykazać, że apostoł, i nie tylkoon, celowo – o ile nie wyłącznie – prowadziłewangelizację w ośrodkach miejskich, czyli
Tag
Ren
Tarragona
MAURETANIA
TINGITIANA
Pad
HISZPANIA
Cordoba
Tingis(Tangier)
MAURETANIA
CESARIENSE
Cezarea
Emerita Augusta Kartagina
Cagliari
Malta
AFRYKA
SARDYNIA
KORSYKA
I TA L I A
Reggio
Syrakuzy
PozzuoliRzym
BALEARY
GALIA
GERMANIA
D
Ś R
MO
RZ
E
OC
EA
N A
TL
AN
TY
CK
I
Viminacium
Dunaj
Virunum
ColoniaAgrippina
Salona
Aquincum(Budapeszt)
DALMACJA
PANNONIA
NORICUM
BELGICA
Lutetia(Paryż)
Loara
AugustaVindelicorum
RAETIADurocortorum
Burdigala(Bordeaux)
Lugdunum(Lyon)
Narbonense
AL
PI
Segusio
Londinium(Londyn)
BRITAN
NIA
NUMIDIABETICA
TA R RA C O N E S E
LUSI
TAN
IA
BIBLIA DLA KAŻDEGO – 451
U dołu: Filozofz Tarsu (I wiek,
Istambuł, MuzeumArcheologiczne).
Jak utrzymujerzymski historykStrabon (ok. 63
przed Chr. – 24 poChr.), mieszkańcy
rodzinnejmiejscowości
św. Pawła„tak pasjonują sięfilozofią, mają tak
encyklopedycznedusze, że ich
miasto przyćmiłoAteny, Aleksandrię
i wszystkie innemiasta”. Tars leżał
na skrzyżowaniudróg łączących
Wschódz Zachodem. Sam
Paweł zostałnazwany
„kosmopolitą”.Krzyżują się w nim
wpływy judaizmuz kulturą
hellenistyczną,natomiast jego
rzymskieobywatelstwo
włącza gow polityczny
i administracyjnykrąg cesarstwa.
tam, gdzie były wielkie skupiska ludności zło-żonej ze stałych mieszkańców i cudzoziemców,z ludzi wolnych i niewolników. Swą siedzibęmiały tam fundamentalne dla starożytnegopolis instytucje polityczno-wojskowe, cywilne,religijne, ekonomiczno-administracyjne, urba-nistyczno-drogowe. Wymieńmy tutajwszystkie te miejsca w kolejności, w ja-kiej występują w Dziejach Apostol-skich: Antiochia Pizydyjska, Iko-nium, Listra, Derbe w regionie Li-kaonii i jej okolice (dziś południo-wo-zachodnia część Turcji), Fi-lippi, Tesalonika, Korynt z wy-padem do Aten, w regionieMacedonii i Achai (dzisiejszaGrecja), Efez i Kolosy w AzjiMniejszej (dziś zachodniaTurcja). Należałoby dołączyć
jeszcze Damaszek oraz Antiochię nad Oron-tesem, drugą po Jerozolimie stolicę chrześci-jaństwa, a na końcu Tars, rodzinne miastoPawła.
Dlaczego taki wybór miast? Przytaczasię różne powody, które się wzajemnie uzu-
pełniają, choć nie wszystkiew jednakowym stopniu.Omawiając je, będziemymogli również uchwycić ty-powe sposoby prowadzeniamisji przez Pawła. Można tuwyróżnić cztery rodzajeprzyczyn.
Przyczyny o charakterzepraktycznym. Są one naj-bardziej zewnętrzne i po-niekąd najłatwiej dają się
Dun
aj
Tygrys
Eufrat
DACJA
MEZOPOTAMIA
ARABIA
IMPERIUM RZYMSKIEW CZASACH JEZUSA
I APOSTOŁÓW
MORZE CZERWONE
Ó D Z I E M N E
mo
rze c
za
rn
e
CYRENAJKA E G I P T
Nil
Cyrena
Aleksandria
Pafos
CYPR
Mira
Tars
PetraJerozolima
Cezarea
Damaszek
Palmira
JUDEA
Antiochia
SYRIA
Cezarea
PONT
KAPADOCJA
BIT
YN
IA
GA
LAC
JA
CYLI
CJAAnkyra
LICJA I PAMFILIA
Nikodemia
Pergamon
Korynt
Ateny
Attalia
Dobre Porty
Efez
Tesalonika
GortyniaKRETA
TRACJAMEZJA
MACEDONIAEPIR
ACHAJA
Sparta
A Z J A
452 – BIBLIA DLA KAŻDEGO
OAZA
U góry: Mapkapierwszejz Pawłowychpodróży misyjnych.Poniżej: Bramaśw. Pawław Damaszku.Według tradycji,to właśnie tędyuciekał on przedŻydami (Dz 9,25).Obok: Fragmentmuru starożytnejsynagogiw AntiochiiSyryjskiej.
PAWEŁ PRZEMIERZAJĄCYRZYMSKIE DROGIPaweł był niestrudzonym wędrowcem.Wymowny na to dowód stanowią za-mieszczone na tych stronicach mapy,przedstawiające trasę czterech podróżyapostolskich. Jeśli wziąć pod uwagę tylkote podróże, o których wspominaśw. Łukasz, to Paweł przebył w ichwyniku ponad 15 tysięcy kilometrów, i toprzeważnie piechotą. Zbudowany przezRzymian system dróg, który początkowosłużył przede wszystkim wojsku (podkoniec II w. za cesarza Dioklecjanaistniało około 370 wielkich dróg o łącznejdługości 78 tys. km), przyczynił się doszybkiej ekspansji chrześcijaństwa. Pawełwybierał miasta jako centra, z którychrozchodziło się orędzie ewangeliczne,niemniej jednak i po drodze miał moż-ność spotykania wielu słuchaczy. Okreswczesnego cesarstwa charakteryzował sięwielką migracją, dokonującą się zarównona lądzie, jak i na morzu. Niektórzyprzemieszczali się w celach handlowych,inni dla wypełnienia jakichś zadań.Nie zawsze jednak drogi były bezpieczne.Sam Paweł wspomina, że w swych„niezliczonych” podróżach musiałstawiać czoło „niebezpieczeństwom narzekach, niebezpieczeństwom od zbójców,niebezpieczeństwom od własnego naro-du, niebezpieczeństwom od pogan” (por.2 Kor 11,26). Rzymskie drogi używanebyły nie tylko do celów wojskowychi handlowych, lecz także jako środekpropagandy. Na kamieniach milowych,służących do oznaczania odległości,z czasem zaczęto umieszczać inskrypcjena cześć cesarza, który wybudował lubuporządkował konkretną drogę.
stwierdzić. Najczęściej przytaczanym powo-dem jest system dróg morskich i lądowych, roz-winięty przez Rzymian na obszarze całego ce-sarstwa. W pierwszym rzędzie miał on umoż-liwić szybsze i bezpieczniejsze dotarcie (por.2 Kor 11,26) do aglomeracji miejskich, któ-rych budowa, jak wiadomo, stanowiła cel po-lityki cesarstwa, charakteryzującej się kontroląi ograniczeniami. Paweł natomiast doskonalewykorzystał tę sieć komunikacyjną dla swojejmisji. Wiadomo na przykład, że ważną rolęodegrała Via Egnatia, przedłużenie słynnejVia Appia w kierunku wschodnich wybrzeżyMorza Śródziemnego, gdyż tą drogą Pawełprzedostał się do Filippi i Tesaloniki (Dz16,11-12; 17,1). Drugą przyczynę stanowi fakt,że w przeciwieństwie do wsi miasto charakte-ryzowało się większą jednością pod względem
MORZE ŚRÓDZIEMNE
LICJA
Pafos
Jerozolima
Salamina
JUDEA
FENICJA
TarsSeleucja
Antiochia
L i k a o n i aDerbe
Antiochia
ListraPerge
Ikonium
AttaliaPAMFILIA
Pizy
dia
CYPR
CYLICJA
S Y R I A
BIBLIA DLA KAŻDEGO – 453
językowym, co było czynnikiem wielce sprzy-jającym przepowiadaniu Pawła oraz innych mi-sjonarzy. Dla apostoła, który tak jak Jezusuczynił ze swych wędrówek podstawową ce-chę misjonarską i który podobnie jak Jezusprzyjął metodę żywego słowa, przepowiada-nie po miastach było jak najbardziej odpo-wiednie, jeśli nie wręcz nieuniknione.
Przyczyny o charakterze pastoralnym. Ro-zumiemy przez to zespół czynników, któreznajdują najlepsze uzasadnienie w fakcie wy-boru miast jako podstawowego punktu odnie-sienia dla działalności misyjnej. Pierwszy z tychczynników wiąże się ze zwyczajem Pawła, byrozpoczynać głoszenie Ewangelii w synagodze,miejscu gromadzenia się „braci” Żydów (por.Dz 17,2; 13,5.14nn; 28,17). Był to budynek,który poza Palestyną, poczynając od okresujudaizmu, powszechnie sytuowano na ogółw najbardziej zaludnionych ośrodkach, zwłasz-cza że Żydzi wybierali zawody bardziej odpo-wiednie dla środowiska i struktur miejskich(rzemiosło i handel – pamiętajmy, że Pawełteż był z zawodu wytwórcą namiotów).
Miasto jest na dodatek niewątpliwie najbar-dziej właściwym kontekstem dla wytłumacze-nia owej lojalności, jaką – przede wszystkimwedług świadectwa Łukaszowego – Paweł orazjego wspólnoty wykazują w stosunku do władzcywilnych, rezydujących zazwyczaj w polis,a nie na wsiach. Postawę tę odczytać możnaz ewidentnie dobrych relacji między aposto-łem a rzymską władzą publiczną w miastach,w których przyszło mu przebywać. Zresztą onsam był również obywatelem rzymskim, dum-nym z tego faktu i korzystającym ze związanych
U góry: Ruinyz czasów rzymskich
w Troadzie: tutajPawłowi ukazał się
Macedończyk,który go błagał
o przyjazdz ewangelicznym
orędziem do Grecji(Dz 16,9-10).
Poniżej: Filippi,resztka budynku
przeznaczonego nawięzienie: tu Paweł
i Sylas zostalizatrzymani,
a potem cudowniewyswobodzeni(Dz 16,19-40).
Obok: Mapadrugiej podróży
św. Pawła.
MORZECZARNE
CYPRRodos
Tars
Jerozolima
Damaszek
JUDEA
Fenicja
KAPA
DO
CJA
GALACJA
CYLI
CJA
LICJA
Pergamon
Korynt
Ateny AttaliaEfez
Tesalonika
TRACJAMEZJA
MACEDONIA
EPIR
ACHAJA
M O R Z E Ś R Ó D Z I E M N E
SYRIADerbe
Ikonium
Listra
Antiochia
Pessinunte
Ankyra
Kenchry
KRETA
Myzja
Lidia Pizydi
a
Fryg
ia
Dorylajon
AZ
JA
Neapolis
Troada
SamotrakaAmfipolis Filippi
ApolloniaBerea
PidnaPAMFILA
BITYN
IA
Likaonia
Antiochia
Pafos
Cezarea
Sebaste
454 – BIBLIA DLA KAŻDEGO
OAZA
Obok: Via Egnatiaw okolicy Kavàla,dawnego Neapolu.Droga przecinałacały PółwysepBałkański. Poniżej:Ateny, pozostałościagory – placupublicznego.
Powyżej:Chrześcijańskisymbol znalezionyw Koryncie. Obok:Korynckaświątynia Apollosaz VI w. przed Chr.Paweł przebywałw tym mieściepółtora roku.
z tym uprawnień (por. Dz 16,37; 22,27n).Z pewnością jednak najbardziej jaskrawymczynnikiem, który skłaniał do wyboru miast,jest siła oddziaływania misyjnego, jakie miej-ska społeczność chrześcijańska właśnie z po-wodu swej kulturowej spójności oraz rozpo-rządzania znacznymi dobrami (tylko ludzieo wyższym standardzie materialnym mogą od-dać dom na spotkania wspólnoty – Dz 18,7n)mogła wywierać wpływ na regiony pozamiej-skie. Tak było z Efezem w stosunku do Kolo-sów i Laodycei albo Koryntem wobec przyle-głych wspólnot (Kenchry). Wielką rolę misyj-ną trzeba też od samego początku przypisaćAntiochii, miastu, które okazało się stałą baządla Pawła.
Następnie trzeba też wspomnieć przyczynyo charakterze biograficznym i historycznym, dlaktórych wybór miast wyłania się jako sponta-niczne powołanie osobowości dogłębnie prze-siąkniętej doświadczeniem miasta oraz tego,co ono sobą obejmuje. W związku z tym przy-tacza się argument dwóch świadectw. Pierw-sze odnosi się do rodzinnego Tarsu, gdzie Pa-weł powraca i może o nim z dumą powiedzieć:„Ja jestem Żydem z Tarsu, obywatelem znacz-nego miasta w Cylicji” (Dz 21,39; por. 9,30).Apostoł mówi szczerą prawdę, jeśli pamięta-my, co na ten temat pisał m. in. Strabon. We-dług niego, wśród mieszkańców Tarsu istniałtak wielki zapał do filozofii i w ogólności dokultury, że jego mieszkańcy „przewyższaliw tym nawet Aleksandrię, Ateny i wszelkieinne miejsce” (Geografia, XIV, 673). „Fakt ten– zauważa M. Hengel – czyni czymś bardziejzrozumiałym przyszłą «misję miejską» aposto-ła, ukierunkowaną na stolice poszczególnychprowincji”. Tam bowiem mógł on lepiej wy-korzystać swoje ugruntowane doświadczeniestudium i życia, nabyte w tak wyrafinowanymśrodowisku miejskim.
Jako drugie świadectwo dołączmy wpływ,jaki na apostoła wywarło inne miasto, o któ-rym już wspominaliśmy, tj. Antiochia Syryjska.O ile Tars reprezentował kontekst miejski jakośrodowisko ogólnie pojętej kultury, to Antio-chia jest miastem rodzącej się „wolności chrze-ścijańskiej”, gdzie Ewangelia uzyskuje świa-towe obywatelstwo, ponieważ uwalnia się odograniczeń „Prawa”. Dla Pawła, który praco-wał tam po nawróceniu przez dwanaście lat(por. Dz 11,19-26; 12,24-13,3), ta wspaniałametropolia, zdolna współzawodniczyć z Alek-sandrią, a zarazem środowisko kosmopolitycz-ne, obfitujące w bodźce natury religijnej i kul-turalnej, jest – zdaniem J. Beckera – w pew-nym sensie stałym źródłem jego misyjnej my-śli teologicznej, gdy chodzi o ekumenicznąotwartość na Żydów i Greków, na niewolni-
BIBLIA DLA KAŻDEGO – 455
ków i wolnych, na mężczyzn i kobiety (por. Ga3,28; Rz 10,12; Kol 3,11). Jest rzeczą natural-ną, że Paweł wykorzystywał to jak najlepieji urzeczywistniał przede wszystkim w religij-nym i kulturalnym pluralizmie miast, do któ-rych docierał.
W końcu w tym złożonym obrazie przyczynna uwagę zasługują motywy lub raczej skutkio charakterze teologicznym, które jeszcze lepiejcharakteryzują postawę Pawła w stosunku domiast. Odwołajmy się tutaj do G. Barbaglio,przedstawiając jego myśl naszymi słowami.
Paweł zamierza dotrzeć do Rzymu. Razjeszcze miasto stanowi jego cel misyjny: „Go-tów jestem głosić Ewangelię również wam”(Rz 1,15). Mówi, że pojedzie tam dopiero pozaniesieniu Chrystusowego orędzia naWschód (por. Rz 15,19). W rzeczywistościPawłowi nie udało się tam nawrócić nawet jed-nej osoby, lecz dla niego przyjście Pana-Zba-wiciela dokonywało się wówczas, gdy w wiel-kich ośrodkach miejskich formowała sięwspólnota chrześcijańska jako żywy znak obec-ności nowej wiary, która nie zna granic. Pięk-nie wyraził to W. Grundmann: „Kiedy Pawełproklamuje w jakimś mieście imię JezusaPana, dając Go poznać przez przepowiadaniei głoszenie Jego orędzia, wówczas bierze tomiasto w posiadanie dla swego Kyriosa, a gdyjest to stolica jakiejś prowincji, bierze w po-siadanie całą prowincję. Proklamując w tymmiejscu Pana Jezusa, oddaje je pod władzętegoż Kyriosa. Nie jest istotne, czy poszczególnimieszkańcy o tym wiedzą i czy to uznają.Ci, którzy to wiedzą i uznają, przez oddanieczci i wyznanie słowami akceptują dokonanąproklamację”.
Tym też można wytłumaczyć specyficzne –a z logicznego punktu wręcz dziwne – zakoń-
U góry: Szlaktrzeciej podróży
misyjnejśw. Pawła.
W środku: Dwóchrzymskich
dostojników –płaskorzeźba przy
Via Marmoreaw Efezie. U dołu:
Teatr w Milecie,słynącym z kulturyi portu rzecznego.Tu Paweł spotkał
się zezwierzchnikami
efeskiej wspólnotyi w długiej mowie
pożegnalnejwlewał w nichzachętę, dając
im różnewskazania
(Dz 20,17-38).W Efezie,
największymz miast Azji
Mniejszej, apostołpozostawał
dwa lata,doświadczając tam
różnych przeżyć(Dz 19).
CYPRRodos
Jerozolima
Damaszek
JUDEA
Fenicja
LICJA
Korynt
Ateny AttaliaEfez
EPIR
ACHAJA
M O R Z E Ś R Ó D Z I E M N E
Kenchry
KRETA
PAMFILA
Tyr
Ptolemaida
SYRIA
Cezarea
Tars
KAPADOCJA
GALACJA
CY
LI C
J ATesalonika
TRACJAMEZJA
MACEDONIA
DerbeListra
Ankyra
Myzja
Lidia
Pizydi
aFryg
ia
Neapolis
Troada
Amfipolis Filippi
ApolloniaBerea
Pidna Antiochia
Pergamon
Patara
IkoniumAntiochiaA
ZJ A
BITYNIA
Likaonia
KosSamos
Chios
MitylenaAssos
TebyMilet
Pafos
Pessinunte
456 – BIBLIA DLA KAŻDEGO
OAZAOAZA
U góry: Rzymskistatek towarowy. Napodobnym statku,wykorzystywanymzasadniczo podprzewóz zboża,Paweł wypłynąłz Myry w AzjiMniejszej. Statekzaczął dryfować napełnym morzuw okolicach Kretyi rozbił się gdzieśpod Maltą (Dz 27).Obok: Amfiteatrw Puteoli. Pawełpozostał w tymmieście przeztydzień, po czymwyruszył do Rzymu(Dz 28,13-14).
czenie Dziejów Apostolskich. Kończą się onebowiem w chwili, kiedy Paweł dociera do Rzy-mu jako więzień. Tak, bo osiągnąwszy stolicęcesarstwa, Ewangelia teoretycznie dotarła dokrańców ziemi, zgodnie z Jezusową obietnicą(Dz 1,8). Nie bez powodu św. Łukasz kończyswe dzieło paradoksalnym stwierdzeniem, żePaweł znajduje się w okowach, a jednak głosiEwangelię „zupełnie swobodnie, bez prze-szkód” (Dz 28,30-31). Możemy wreszcie usły-szeć echo wyboru tego miasta przez Pawła, gdyzastanawia się nad przeznaczeniem chrześci-jan i przypomina mieszkańcom Filippi, że mająoni swą ojczyznę w niebie (por. Flp 3,2;Hbr 11,14-15).
Możemy teraz zapytać, w jaki sposób chrze-ścijaństwo obecne jest w mieście. Już w przed-stawionych wyżej refleksjach pojawiły się licz-ne znamiona tej obecności. Wyróżnia się onaspontanicznie grupowym stylem, który stopnio-wo nabiera charakteru wspólnotowego, znaj-
AMFORY
do transportu p³ynów
KOTWICA
o³owiana poprzeczka
drewniany trzon
³apy
drewniane ramiê
grot-maszt
sztag dziobowy
maszt dziobowy
czworok¹tny
¿agiel dziobowy
kotwica
w³az
wanty
pok³ad
dolny pok³ad,
mieszcz¹cy osprzêt
³adownia z towarem
umocowanie wiose³
sterowniczych
wios³a sterowniczeszalupa
pó³okr¹g³a rufa
taras
poz³acana
„g¹ska”
rufówka
sztag
rufowy
czworok¹tny
¿agiel masztowy
RZYMSKI STATEKTOWAROWY
BIBLIA DLA KAŻDEGO – 457
U góry: Mapaczwartej podróży
św. Pawła. U dołu:Wejście do
więzieniaMamertino
w Rzymie (tu,według tradycji,przetrzymywano
apostołów Piotrai Pawła przed ich
męczeńskąśmiercią).
dując swe miejsce w pluralistycznej mozaice re-ligii, kultur, uwarunkowań społecznych, jakimsą poddane poszczególne osoby. Prowadzi po-średni lub bezpośredni dialog, jak np. w Ate-nach i Koryncie, dialog o podłożu antropolo-giczno-kulturowym, dla którego konieczny jestodpowiedni język. Paweł – zauważa Meeks –daje dowód, że potrafi posługiwać się figuramistylistycznymi retoryki greckiej, które bardziejodwołują się do gimnazjonu, stadionu lub warsz-tatu rzemieślniczego niż do rolniczego lub wie-śniaczego języka Jezusa w Galilei. Jest równieżświadomość jakby mistycznego potwierdzeniadla misji. Ewangelia bowiem osiąga swój cel,gdy docierając do jakiejś grupy ludzkiej dojrze-wa wytrwale (powiedzielibyśmy: inkulturujesię) we wszystkich sytuacjach, nawet tych naj-trudniejszych i najbardziej złożonych, jakie tyl-ko miasto może zaoferować. Wyraźnie wynikato z listu do chrześcijan w Koryncie.
Ponadto w warunkach miejskich znajdujelepszy oddźwięk i realizację wiele innych jesz-cze aspektów misji Pawłowej. Wymieńmy dwa:zawód robotnika zajmującego się rzemiosłem,właściwy warstwie ludowej, to coś typowegow starożytnym mieście. A jednak Paweł widziw nim wartość „teologiczną”, czyli chcianą przezBoga, ponieważ ma on podwójną funkcję: po-zwala zapracować na utrzymanie oraz na to, abywspólnota, a więc i Ewangelia, robiła „dobrewrażenie”. Sam Paweł zna tę prawidłowość tak-że z autopsji (por. Dz 20,33-35) i chce tego dlaKościoła, na przykład dla wiernych w Tesaloni-ce (por. 2 Tes 3,6-11). Meeks dołącza nawet nie
Korynt
EPIR
AFRYKA
M O R Z E Ś R Ó D Z I E M N E
Rzym
Tesalonika
MACEDONIA
Sycylia
I T A L I AForumAppia
Syrakuzy
Trzy Gospody
Reggio
KRETA
Cyrena
CYRENAJKA
Aleksandria
Ateny
Efez
KAPADOCJAAdramyttion
E G I P T
Knidos
Lasaja
Dobre Porty
CYPR
Jerozolima
Damaszek
JUDEA
SYRIA
Cezarea
Tars
Pafos
Karia
Palmyra
Sydon
Petra
Antiochia
LICJA
CY
LI C
J A
A Z J A
Attalia
Mira
Kauda
ACHAJA
Przylądek Salmone
MaltaFeniks
W I E L KASYRTA
Pozzuoli
PAMFILIA
pozbawioną słuszności hipotezę, że „warsztatrzemieślniczy mógł stanowić typowy locus dlamisyjnego przepowiadania Pawła”.
Drugim czynnikiem jest oikos lub domus,czyli rodzina, na której wzorują się powstającewspólnoty Pawłowe. Wspomnieliśmy o tym wy-żej, stwierdzając, że była to typowa strukturadzielnicy miejskiej. Jak wiadomo, Paweł dowar-tościowuje domus z racji potrzeb praktycznych,bo nawrócenie ojca rodziny z łatwością odno-siło swój skutek na pozostałych jej członkach.Niewątpliwie jednak sieć ścisłych związkówprzyjaźni oraz wzajemnej pomocy mogłastanowić również doświadczenie, do któregoodwoływano się w życiu rodziny Bożej, jaką jestwspólnota, zrywając oczywiście hermetycznewięzy paternalizmu (por. Ef 5,21-6,4).
Cesare Bissoli
Recommended