Ochrona gruntów rolnych - Klub Przyrodnikó · tworzonej gleby na 100–400 lat. Z tego ......

D

Ochrona gruntów rolnych

Gleba jest wytworem złożonego proce-su, zwanego procesem glebotwórczym, naktóry składają się oddziaływania klimatu,skały macierzystej, położenia w rzeźbie te-renu i przede wszystkim organizmów ro-ślinnych i zwierzęcych. Proces ten jest po-wolny i przebiega z szybkością 1 cm wy-tworzonej gleby na 100–400 lat. Z tegowzględu glebę uważa się za zasób w prakty-ce nieodnawialny i powinna ona podlegaćszczególnej ochronie. Gleby, obok przebie-gającego bardzo powoli ale stale procesutworzenia, podlegają równocześnie proce-som degradacji, które niekiedy mogą prze-biegać bardzo szybko. Wyróżnia się procesydegradacji fizycznej, chemicznej i biolo-gicznej gleb. Procesy te są ze sobą ściślepołączone i mogą być wywoływane tymisamymi przyczynami. Degradacja gleb po-woduje również określone skutki środowi-skowe, wykraczające poza samo środowi-sko glebowe (patrz rysunek).

Degradacja fizyczna polega na stracieokreślonej masy gleby w wyniku procesówerozji wodnej i wietrznej oraz na pogorsze-niu właściwości powietrzno-wodnych gleby(zaskorupianie, zbitość, rozpływanie się gle-by). Szczególnie groźna, bo nieodwracalnajest strata masa gleby, częściowo tylko wy-równywana procesem jej tworzenia. Uważasię, że strata masy gleby w ilości 1 tony z hana rok, w wyniku procesów erozyjnych,może w przeciągu 50–100 lat doprowadzićdo całkowitej jej degradacji. Degradacjachemiczna polega na stratach składnikówpokarmowych roślin, nagromadzaniu sięsubstancji szkodliwych oraz na zakwaszaniu

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D 1. Wstęp

49

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

50

i zasalaniu gleby. Procesy te prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby, czyli jej zdolno-ści do wydawania dużych i o dobrej jakości plonów roślin. W warunkach glebowo-klimatycznychPolski szczególnie nasilony i groźny jest proces zakwaszania gleb, natomiast proces ich za-salania nie odgrywa większej roli. Degradacja biologiczna obejmuje procesy zmniejszaniasię zawartości substancji organicznej (węgla organicznego) oraz niekorzystne zmiany w składziemikroflory i mikrofauny glebowej. W składzie mikroflory i mikrofauny zaczynają przewa-żać mikroorganizmy szkodliwe dla roślin nad mikroorganizmami pożytecznymi (np. bakte-riami wiążącymi azot z powietrza).

Procesy degradacji gleb i ich wpływ na środowisko

Wszystkie opisane procesy degradacji prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby, toznaczy jej zdolności do wydawania dużych i o pożądanych cechach jakościowych plonówroślin. Zmniejsza się również wówczas środowiskowa rola gleby, polegająca na magazyno-waniu wody i składników mineralnych oraz na zapobieganiu ujemnym skutkom nagroma-dzania substancji szkodliwych dla roślin, zwierząt i ludzi. Ochrona gleby jest szczególnymobowiązkiem rolnika, dla którego stanowi ona warsztat pracy i podstawę utrzymania.

Degradacja fizyczna

ErozjaZagęszczenie glebyRozpływanie gleby

Degradacjachemiczna

W ymywanieskładników

Metale ciężkieZakwaszenie

Degradacjabiologiczna

Spadek zawartościsubst. organicznej

Składmikroorganizmów

Procesy degradacji glebw obrębie gospodarstwa

W pływna

atmosferę

W pływna

wodę

Wpł

ywna

bior

óżno

rodn

ość

2. Ochrona gleb przed erozjąi degradacją fizyczną

1. Szkodliwość erozji wodnej polega naniszczeniu wierzchniej, a często i głęb-szych warstw gleby oraz na przemiesz-czaniu cząstek glebowych i składnikówmineralnych, zawartych w glebie, do wódpowierzchniowych. Szczególne zagroże-nie dla jakości wód stanowią składnikibiogenne – azot i fosfor. Ochrona glebprzed erozją wodną stanowi zatem rów-nocześnie ochronę wód.

2. Stopień zagrożenia gleb przez erozję wod-ną zależy od następujących czynników:intensywności opadów, rodzaju utworuglebowego, położenia pola w rzeźbie te-renu, rodzaju okrywy roślinnej i sposo-bu uprawy gleby.

51

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D Erozja wodna

Stopieńpodatności glebna erozję wodną

Rodzajutworu glebowego

Bardzo podatnegleby pyłowe,szczególnie lessy

Silnie podatnepiaski luźnei rędziny kredowe

Średnio podatne żwiry i piaski gliniaste

Słabo podatnegliny lekkiei gliny średnie

Odpornegliny ciężkie, iłyi gleby szkieletowe

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

52

3. Na gruntach podatnych na erozję należyprowadzić określony sposób gospodaro-wania i stosować specjalne zabiegi prze-ciwerozyjne:

4. Występujące na gruntach ornych wą-wozy powinny być zagospodarowane,aby zapobiec procesom dalszego ichrozwoju. Zagospodarowanie wąwozówwiąże się na ogół z kosztownymi zabie-gami inżynierskimi (zasypywanie, utwar-dzanie dna, kanalizowanie itp.) i wy-kracza poza możliwości jednego gospo-darstwa.

Pole porozcinane po ulewie letniej

grunty na stokach o nachyleniu po-wyżej 20% (120) powinny być trwa-le zadarnione lub zalesione,

na gruntach o nachyleniu 10-20%(60-120) można prowadzić gospo-darkę polową, ale przy regularnymstosowaniu zabiegów przeciwero-zyjnych,

grunty położone na stokach o na-chyleniu do 10% (do 60), zwłaszczana długich skłonach, są słabiej za-grożone przez erozję wodną, alewskazany jest tutaj specjalny spo-sób uprawy roli,

drogi spływu wód opadowych na-leży zadarnić, a ruń trawiastą kosićprzynajmniej dwukrotnie w okre-sie wegetacji.

Zbocze wyżynne starasowane w wyniku długo-trwałej poprzeczno - stokowej uprawy płużnej

Stok lessowy z wzdłużstokowymi pasami pól,rozcięty wąwozem drogowym

5. Erozję można w znacznym stopniu ogra-niczyć stosując płodozmiany przeciwe-rozyjne, w których skład powinny wcho-dzić rośliny motylkowe i ich mieszankiz trawami oraz rośliny ozime tzw. „zielone

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

53

pola”. W grupie roślin ozimych szczegól-nie polecane są rzepak, żyto i pszenżyto,które tworzą zwartą okrywę już w okresiejesiennym.

6. Po wcześnie zebranym przedplonie, poktórym następuje roślina jara, należyprzewidzieć uprawę poplonów ścierni-skowych lub ozimych, które będą osła-niały glebę. Rośliny poplonowe najle-piej pozostawić nie przyorane na okreszimy, w formie mulczu.

7. Nie obsiane powierzchnie gleb ornychzaleca się przykrywać na okres jesien-no-zimowy wszystkimi dostępnymi w go-spodarstwie materiałami jak słoma, łęty,liście. Materiały te spełniają równieżfunkcje mulczu i chronią glebę przedniszczeniem przez krople deszczu, za-trzymują śnieg i ograniczają zmywy wio-senne gleby.

8. Na gruntach ornych, położonych na sto-kach, wszystkie zabiegi uprawowe po-winny być dokonywane w kierunku po-przecznym do nachylenia stoku. Orkęnajlepiej wykonać pługiem obracalnymlub uchylnym odkładając skiby w góręstoku.

Pług zawieszany obracalny

9. Przy uprawie gleby położonej na zbo-czach korzystne jest zastąpienie uprawypłużnej przez uprawę bezorkową. Douprawy gleby stosuje się wówczas kul-tywator z szerokimi łapami (gruber), a douprawy przedsiewnej bierne zestawyuprawowe, składające się z brony lubkultywatora i wału strunowego lub pier-ścieniowego.

10. Na glebach zagrożonych erozją w stop-niu silnym, jako dodatkowy zabieg prze-ciwerozyjny, poleca się głęboszowanie.Zabieg ten polega na dokonywaniu głę-bokich nacięć w glebie i spulchnianiupodglebia, co zwiększa pojemność wodnągleby i ułatwia wsiąkanie wody do głęb-szych jej warstw. Głęboszowanie wy-konuje się specjalnym narzędziem -głęboszem, wymagającym dużej siłyuciągu. Zabieg ten jest kosztowny, alejego wykonanie wystarcza w odstę-pach 3–4 letnich.

Erozja wietrzna

11. Szkodliwość erozji wietrznej polega nazwiewaniu wierzchniej warstwy gleby,mechanicznym niszczeniu roślin i od-słanianiu ich systemu korzeniowegooraz zanieczyszczaniu cząstkami glebywód i powietrza. Cząstki gleby niosą zesobą składniki mineralne i organiczne,a także pozostałości środków ochronyroślin. Ochrona gleb przed erozją wietrznąstanowi zatem równocześnie ochronępowietrza i wód.

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

54

12. Stopień zagrożenia gleb przez erozjęwietrzną zależy od następujących czyn-ników: ukształtowania powierzchni gle-by, rodzaju utworu glebowego, wilgot-ności gleby, kierunku i szybkości wia-tru oraz od obecności i rodzaju okrywyroślinnej. Najbardziej podatne na erozjęwietrzną są gleby pyłowe i piaskowe.

13. Do najskuteczniejszych zabiegów prze-ciw erozji wietrznej zalicza się:

zakładanie i pielęgnowanie śródpo-lnych pasów zadrzewień i zakrza-czeń,

stałe utrzymywanie gleby pod okry-wą roślinną (rośliny wieloletnie,„zielone pola”),

przykrywanie na okres wczesnej wio-sny materiałami mulczującymi po-wierzchnie gleb przeznaczone podrośliny późnego siewu lub sadzenia(ziemniak, kukurydza).

Sieć zadrzewień śródpolnych

14. Występujące na terenie gospodarstwawydmy powinny być zalesiane lub za-krzaczane, aby zapobiec powiększaniuich obszaru.

15. Na glebach i terenach szczególnie za-grożonych przez erozję wietrzną zalecasię stosować uprawę bezorkową (bezodwracania gleby), a tam gdzie pozwa-la na to wyposażenie techniczne gospo-darstwa – również siewy bezpośrednie.Należy natomiast unikać stosowania na-rzędzi aktywnych, np. glebogryzarki.

16. Większość zabiegów agrotechnicznych,chroniących glebę przed erozją wodną,zapobiega również erozji wietrznej.

Stosunki powietrzno-wodne gleb nagruntach ornych

17. Na stosunki powietrzno-wodne glebywpływa jej skład granulometryczny orazstruktura. Struktura gleby jest wynikiemjej naturalnych właściwości oraz sposobuużytkowania przez rolnika.

Struktura profilu glebowego

zła dobra

30 cm

90 cmpodeszwa płużna

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

55

18. Gleba posiadająca dobrą strukturę za-pewnia roślinom i organizmom glebo-wym właściwe stosunki powietrzno-wodne i wykazuje z reguły optymalnystan zwięzłości. Gleba taka jest równieżodporna na procesy, powodujące zasko-rupianie roli.

19. Dobra struktura gleby wytwarza się w wy-niku świadomych postępowań rolnika po-legających na:

właściwym doborze i kolejności ro-ślin w zmianowaniu,

prawidłowym wykonywaniu zabie-gów uprawowych, zapewniającychdobre spulchnienie roli i wyrówna-nie jej powierzchni,

utrzymaniu optymalnego odczynu gle-by i zawartości w niej substancji or-ganicznej,

zapewnieniu sprawnego działania syste-mu melioracyjnego, odwadniającegoi nawadniającego glebę.

20. Na gruntach ornych, nie narażonych naerozję, podstawowym zabiegiem upra-wowym jest orka, wykonywana na głę-bokość warstwy ornej (20–25 cm). Za-lecanym narzędziem jest pług obracal-ny lub wahadłowy, umożliwiający od-kładanie skiby w jednym kierunku i eli-minujący powstawanie bruzd i nierów-ności na polu.

21. Orka powinna być wykonywana przyoptymalnym uwilgotnieniu gleby i w ko-lejnych latach na nieco inną głębokość.Wykonywanie orki gleby nadmiernieuwilgotnionej i stale na tę samą głębo-kość prowadzi do wytworzenia pode-

szwy płużnej, utrudniającej przesiąk wo-dy i przenikanie powietrza oraz rozrostkorzeni roślin w głębszych warstwachgleby.

Pług wahadłowy

22. Pogłębianie orki powinno być dokony-wane stopniowo (do 1 cm rocznie) i tyl-ko na glebach, których warstwa ornawykazuje optymalny odczyn i właściwązawartość substancji organicznej. Po-głębiania orki nie zaleca się na glebachbardzo lekkich i lekkich, o małej z re-guły zawartości substancji organicznej.

23. W przypadku wytworzenia podeszwypłużnej, lub na glebach o wadliwej bu-dowie profilu (zawierających warstwynie przepuszczalne) zaleca się stosowa-nie głęboszy. Głęboszowanie takich glebnależy powtarzać w odstępach kilkulet-nich.

24. Celem innych, poza orką, zabiegów upra-wowych jest utrzymanie właściwego sta-nu roli (wierzchniej warstwy gleby),

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

56

zapewnienie szybkich wschodów iprawidłowego wzrostu roślin oraz nisz-czenie chwastów. Podstawowym narzę-dziem do uprawy pożniwnej jest kulty-wator o sztywnych łapach (gruber) po-łączony z wałem strunowym lub pier-ścieniowym.

25. Zabiegów uprawowych powinno sięwykonywać tak dużo jak to jest ko-nieczne, a zarazem tak mało jak jest tomożliwe.

Uprawa ochronna gleby gruberem

26. Na glebach o dużej zawartości cząstekpyłowych podstawowym problememjest powstawanie zaskorupiania roli,praktycznie po każdym większym opa-dzie deszczu. Zaskorupienie roli jestszczególnie groźne dla wschodzącychi młodych roślin w fazie kiełka lub li-ścieni. Dlatego termin uprawowego za-biegu przedsiewnego i siewu należy do-stosować do przewidywanego przebie-gu pogody. Lepiej jest siew nieco opóź-

nić, niż dokonywać go w nadmierniewilgotną glebę lub przed przewidywa-nym deszczem.

Stosunki powietrzno-wodne glebużytków zielonych

27. Regulacja stosunków powietrzno-wodnychma bardzo duże znaczenie na trwałychużytkach zielonych, gdyż zależy od nichrozwój pożądanych gatunków roślinno-ści łąkowej (traw, roślin motylkowychi ziół).

28. Do regulacji tych stosunków na użyt-kach zielonych służy w pierwszym rzę-dzie właściwy system melioracji odwad-niająco-nawadniających. Rolnicy, będącyużytkownikami gruntów zmeliorowanych,mają obowiązek konserwacji i pielęgnacjisieci rowów na tych terenach.

Zarastający rów melioracyjny

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

57

29. Konserwacja i eksploatacja urządzeń me-lioracyjnych, jak również odwadnianiei nawadnianie obiektu, powinno być wy-konywane przez spółkę wodną, zgodniez instrukcją techniczno-rolniczej eksplo-atacji obiektu. Termin rozpoczęcia odwad-niania lub nawadniania ustala się w zależ-ności od głębokości zwierciadła wodygruntowej w studzience obserwacyjnejoraz poziomu wody w rowach. Rolnicy,będący użytkownikami terenów zmelio-rowanych, mają obowiązek świadczeń narzecz spółki wodnej w formie robociznylub składek pieniężnych.

30. Większość systemów melioracyjnychz otwartymi rowami melioracyjnymi oka-zała się w praktyce skuteczna tylko w dzia-łaniach odwadniających. Eksploatacja tychsystemów powinna polegać na regulacjiodpływu wód i możliwie długim utrzy-mywaniu zapasów wody w profilu gle-bowym na górnym dopuszczalnym po-ziomie.

31. Utrzymywanie optymalnego uwilgotnie-nia gleb użytków zielonych zapobiega mi-neralizacji substancji organicznej, zwiększaplony zielonej masy i siana oraz ograni-cza przesiąk i odpływ składników mi-neralnych do wód gruntowych i wód po-wierzchniowych.

32. Koszenie łąk i wypas bydła musi sięodbywać przy takiej wilgotności gleby,żeby koła ciągników i racice zwierzątnie pozostawiały śladów na powierzch-ni użytku zielonego i nie powodowałyuszkodzeń runi łąkowej oraz nie zmie-niały w niekorzystnym kierunku sto-sunków powietrzno-wodnych w glebie.

Studzienka obserwacyjna

1. rura PC2. oczep żelbetowy3. siatka zbrojenia4. korek drewniany5. część perforowana rury (wymiary podano w cm)

świadek (wys. - 2m)

biało-czerwony

przekrój A-A

widok z góry

numer

(czerwony)

58

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D 3. Ochrona gleb przed degradacją

chemiczną

33. Jako gleby zdegradowane trzeba w prak-tyce traktować gleby silnie zakwaszonei o bardzo niskiej zawartości przyswaja-nych składników pokarmowych. Glebytakie wymagają kosztownych zabiegówrekultywacyjnych.

34. Nie należy nigdy dopuszczać do silnegozakwaszenia gleb lub bardzo znacznegoich wyczerpania z rezerw przyswajal-nych form składników pokarmowych.Gleby takie wykazują małą produkcyj-ność i z trudem ulegają wzbogaceniuw składniki, nawet po zastosowaniu du-żych dawek nawozów.

35. Typowa degradacja chemiczna gleb mamiejsce w przypadku ich zanieczysz-czenia szkodliwymi substancjami che-micznymi. Do substancji tych należą me-tale ciężkie, węglowodory wielopierście-niowe i pozostałości doglebowo stoso-wanych chemicznych środków ochronyroślin. Zanieczyszczenie gleb może na-stąpić w wyniku oddziaływania prze-mysłu i ruchu samochodowego oraz przyniewłaściwym stosowaniu osadów ście-kowych do nawożenia gleb.

36. Wyróżnia się sześć klas stanu czystościgleb, pod względem zawartości metaliciężkich:

0 – zawartość naturalna

I – zawartość podwyższona

II do V – gleby zanieczyszczone

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

59

37. Na glebach o naturalnej (klasa 0) i pod-wyższonej (klasa I) zawartości metaliciężkich można uprawiać bez ograniczeńwszystkie rośliny przeznaczone do spo-życia przez ludzi lub na paszę dla zwie-rząt gospodarskich. Gleby takie zajmująw Polsce ponad 98% powierzchni użyt-ków rolnych.

38. Na glebach wykazujących podwyższo-ną zawartość metali ciężkich (oznaczonychjako I), nie wolno stosować osadów ście-kowych.

39. Gleby zanieczyszczone (klasa II do V)wymagają specjalnego traktowania,zgodnie z zaleceniami Stacji Chemicz-no Rolniczej. Gleby takie występują wPolsce tylko w rejonach silnie uprzemy-słowionych i zajmują niespełna 2% po-wierzchni użytków rolnych.

40. Stosując chemiczne środki ochrony ro-ślin należy unikać wolno rozkładającychsię, o małej selektywności oraz takich,które muszą być stosowane w dużychdawkach.

41. Aby ograniczyć ujemny wpływ herbi-cydów na glebę, w roślinach uprawia-nych w szerokie rzędy stosować je w spo-sób pasowy, co zmniejsza ilość środkawprowadzanego do gleby.

Gleby użytków rolnych powinny wyka-zywać wartość pH w graniach 5,0 do 7,0.Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje nie-bezpieczeństwo degradacji gleby, a war-tość powyżej 7,0 świadczy o jej alkali-zacji, która może wykazywać ujemneskutki dla gleby i roślin.

43. Odczyn wywiera wpływ bezpośredni i po-średni na wzrost, rozwój i plonowanieroślin. Wpływ pośredni polega na zmia-nie przyswajalności składników pokar-mowych, zmianie toksyczności skład-ników szkodliwych, a także na zmia-nach składu i aktywności mikroorgani-zmów glebowych.

Odczyn gleb

42. Odczyn, którego miarę stanowi wartośćpH, jest podstawowym i najłatwiej mie-rzalnym wskaźnikiem żyzności gleby.

Zależność między warunkami glebowymi a kwa-sowością gleby (schemat)

3 4 5 6 7 8 pH

Odczynkwaśny optymalny zasadowy

humifikacja

aktywnośćbiologiczna

przy

swaj

alność

toks

yczn

ość

Al.

H

N i S

P i B

Ca i Mg

K

Cu i Zn

Fe i Mn

Mo

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

60

44. Badania odczynu gleby należy zlecaćw regularnych odstępach czasu, nie rza-dziej jednak niż co 4–6 lat Stacji Che-miczno Rolniczej. Wyniki badań prze-kazywane są rolnikowi w postaci ma-pek odczynu i potrzeb wapnowania gleb.

45. Optymalny odczyn gleby jest różny dlaposzczególnych gatunków roślin. Rośli-ny uprawiane na glebach lekkich plonu-ją zadawalająco przy odczynie lekkokwaśnym, a nawet kwaśnym. Roślinyuprawiane na glebach lepszych wyma-gają odczynu przynajmniej lekko kwa-śnego, a nawet obojętnego.

46. Dawki nawozów wapniowych ustala sięna podstawie potrzeb wapnowania orazkategorii agronomicznej gleby (glebybardzo lekkie, lekkie, średnie i ciężkie).Przy takich samych potrzebach wapno-wania większe dawki nawozów zaleca-ne są na gleby cięższe, niż na glebylżejsze.

47. Kwaśnemu odczynowi gleby towarzy-szą zwykle niedobory magnezu. Jeżelibrak magnezu potwierdzony jest anali-zą gleby należy zastosować nawozywapniowo-magnezowe.

48. Gleby użytków zielonych, wykazującekwaśny odczyn, powinny być wapno-wane na równi z glebami gruntów or-nych. Nie wymagają wapnowania glebyorganiczne (torfy i mursze) o pH powy-żej 5,0.

49. Nie należy stosować nawozów wapnio-wych na gleby nie użytkowane rolniczo(odłogi, użytki ekologiczne), zwłaszczapołożone w strefach ochronnych i stre-fach wrażliwych wód.

50. Do odkwaszania gleb i wzbogacania ichw magnez można stosować tylko nawo-zy wapniowe i wapniowo-magnezowedopuszczone do obrotu i stosowaniaw rolnictwie. Nawozy takie są bez-pieczne dla środowiska glebowego i upra-wianych roślin.

51. Należy żądać atestu od sprzedawcy nakażdą dostarczoną partię nawozu wap-niowego i wapniowo-magnezowego.W ateście podana jest między innymizawartość składników użytecznych, wap-nia i magnezu, która służy do ustalaniadawki nawozów na hektar.

52. Nawozy wapniowe powinny być roz-siewane, najlepiej po żniwach i wymie-szane z glebą za pomocą pługa, kulty-watora lub narzędzi aktywnych. Do-puszcza się stosowanie nawozów wap-niowych na przedwiośniu, na glebę po-wierzchniowo zamarzniętą, nie podto-

Odczyn gleby Potrzeby wapnowania

Bardzo kwaśny,pH do 4,5

konieczne

Kwaśny,pH 4,6–5,5

potrzebne

Lekko kwaśny,pH 5,6–6,8

wskazane / ograniczone(gleby lekkie)

Obojętny,pH 6,8–7,2

ograniczone / zbędne(gleby lekkie)

Zasadowy,pH od 7,2

zbędne

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

61

pioną. Na trwałych użytkach zielonychwapnowanie należy przeprowadzaćw okresie jesieni.

53. Nawozy wapniowe nie mogą się zna-leźć w bezpośrednim kontakcie z nawo-zami naturalnymi. W wyniku reakcji che-micznych zachodzą wówczas straty amo-niaku, który zanieczyszcza atmosferę, a podostaniu się na powierzchnię gleby, po-woduje jej zakwaszenie.

54. Do rozsiewu nawozów wapniowych na-leży stosować specjalne, dobrze wyre-gulowane rozsiewacze. Zapewnia to rów-nomierne rozmieszczenie nawozów nacałej powierzchni pola. Użycie do tychcelów rozrzutników obornika nie jestwskazane. Nierównomierny rozsiew na-wozów wapniowych może powodowaćlokalnie nadmierny wzrost pH glebyz ujemnymi tego skutkami.

Rozsiewacz nawozów wapniowych

Zawartość przyswajalnych formskładników pokarmowych

55. Dla uzyskania dużych i o dobrej jakościplonów roślin konieczne jest optymalneich zaopatrzenie w podstawowe skład-niki pokarmowe, azot, fosfor, potas i ma-gnez oraz w mikroelementy, bor, cynk,mangan, miedź, molibden. Należy jed-nocześnie unikać nadmiaru tych skład-ników w glebie, gdyż może wówczaswystąpić ich wymywanie, powodującezanieczyszczenie wód gruntowych i na-stępnie wód powierzchniowych.

56. Rolnik powinien zlecać Stacji ChemicznoRolniczej badania:

zawartości przyswajalnych form fos-foru, potasu i magnezu w glebie, w od-stępach 4-6 letnich,

zawartości azotu mineralnego, co-rocznie w okresie wczesnej wiosny(z uwagi na koszty praktykuje totylko niewielu rolników),

badanie gleb na zawartość mikro-elementów, ale tylko w przypadkupodejrzeń występowania ich nad-miarów lub niedoborów.

Zawartość składnikówpokarmowych

Barwa na mapiezasobności

Bardzo niska brązowa

Niska czerwona

Średnia żółta

Wysoka niebieska

Bardzo wysoka zielona

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

62

57. Za optymalną, ze względów produkcyj-nych, ekonomicznych i ekologicznych,uznaje się średnią zawartość składni-ków w glebie oznaczaną przez StacjęChemiczno Rolniczą barwą żółtą namapie zasobności i odczynu gleb. Natakich glebach należy stosować dawkinawozów (naturalnych i mineralnych),odpowiadające potrzebom pokarmo-wym roślin.

58. Na glebach o bardzo niskiej i niskiejzawartości składników, oznaczanych przezStację barwą brunatną i czerwoną, ko-nieczne jest stosowanie naddatków fos-foru, potasu i magnezu ponad potrzebypokarmowe roślin, w celu doprowadze-nia gleby do stanu zawartości średniej.

59. Na glebach o wysokiej i bardzo wyso-kiej zawartości fosforu, potasu i magne-zu, ich dawki w nawozach mogą byćmniejsze od potrzeb pokarmowych ro-ślin. Nadmierne dawki fosforu, zwłasz-cza na glebach narażonych na erozjęwodną, mogą prowadzić do zmywówskładnika do wód powierzchniowych,a nadmierne dawki potasu powodująniepożądane nagromadzanie składnikaw plonie wegetatywnych (zielona ma-sa) i zapasowych (bulwy, korzenie) czę-ściach roślin.

60. Podstawowym źródłem magnezu są na-wozy wapniowo-magnezowe i regulacjizasobności gleby w magnez należy do-konywać łącznie z regulacją odczynugleby. Zagadnienie to, w warunkach na-szego kraju, ma bardzo duże znaczeniewobec małych zasobów magnezu w gle-bach (zwłaszcza w glebach kwaśnych).

61. Dawki nawozów azotowych powinnyodpowiadać potrzebom pokarmowymroślin, z uwzględnieniem ilości azotudziałającego, pochodzącego z nawozównaturalnych, opadu atmosferycznegoi wiązanego biologicznie. Nadmiernedawki azotu prowadzą do strat składni-ka w formie gazowej (do atmosfery)i w formie azotanów (do wód grunto-wych i powierzchniowych), co stanowistratę finansową i stwarza zagrożenieekologiczne.

62. Potrzeby pokarmowe roślin odpowiada-ją, w przybliżeniu, ilości składnika za-wartej w plonie końcowym. Można jewyliczyć, mnożąc wielkość oczekiwa-nego plonu roślin przez pobranie skład-nika na jednostkę plonu (załącznik 5).

63. Do wyliczeń uproszczonych można prze-liczyć plony roślin na jednostki zbożo-we (załącznik 6) i pomnożyć przez śred-nie pobranie składników na jednostkęzbożową plonu. Pobranie to wynosi oko-ło: 2,4 kg azotu (N), 1,1 kg fosforu(P2O5) i 2,6 kg potasu (K2O) na jed-nostkę zbożową plonu.

64. Żywienie roślin musi być zrównoważo-ne, to znaczy każdy składnik powinienbyć dostarczony w optymalnej ilości,a wszystkie składniki muszą do siebiepozostawać w optymalnym stosunku.Niedobór lub nadmiar jednego, czy kil-ku składników powoduje ograniczeniewielkości i jakości plonu roślin, orazniekorzystnie oddziałuje na środowiskoprzyrodnicze.

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

63

Plon pszenicyt/ha

Dawniej

3,0

8,0

czynnik w minimum

czynnik w nadmiarze(względnym)

Dziś

CO

2w

oda

CO

2w

oda

N P K Mg S

mik

roel

emen

ty

N P K

MgS m

ikro

elem

enty

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

64

4. Ochrona gleb przed degradacjąbiologiczną

Glebowa substancja organiczna

65. Substancja organiczna wpływa korzyst-nie na cechy biologiczne, chemiczne i fi-zyczne gleby. W miarę wzrostu ilości sub-stancji organicznej poprawia się strukturai łatwość uprawy gleby, zwiększa jej po-jemność wodna i zawartość składnikówpokarmowych oraz polepsza odpornośćgleby na erozję i degradację fizyczną i che-miczną.

66. Naturalna zawartość substancji organicz-nej zależy od składu granulometrycznegogleby. Gleby zwięźlejsze zawierają wię-cej substancji organicznej niż gleby lek-kie i wykazują z reguły większą miąż-szość poziomu orno-próchnicznego.

67. Aktualna zawartość substancji organicz-nej jest wynikiem równowagi procesówprowadzących do jej nagromadzania(reprodukcji) i rozkładu (degradacji). Oby-dwa rodzaje procesów mają charaktermikrobiologiczny, ale rolnik ma na nieduży wpływ poprzez sposób gospoda-rowania.

68. Nagromadzaniu substancji organicznejsprzyja stosowanie obornika i nawozóworganicznych, a także przyorywanie sło-my (z dodatkiem azotu). Tak zwanaochronna uprawa gleby i regularne wapno-wanie sprzyjają natomiast utrwalaniu za-wartości substancji organicznej. Ochronna

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

65

uprawa polega na stosowaniu zasady „tak dużo zabiegów uprawowych jak tojest konieczne, tak mało jak jest tomożliwe”.

69. Rozkład substancji organicznej jest pro-cesem naturalnym i można tylko ogra-niczyć jego szybkość i rozkład w cza-sie. Zbyt szybkie tempo tego procesuw krótkim okresie czasu prowadzi douwalniania dużych ilości mineralnychzwiązków azotu i fosforu, które mogąsię przedostawać do wód gruntowychi powierzchniowych, powodując ich za-nieczyszczenie, a nawet skażenie.

Aktywność biologiczna gleby

70. Żyzne gleby odznaczają się wysoką ak-tywnością biologiczną. Glebę taką za-mieszkują bardzo różnorodne i liczneorganizmy (bakterie, grzyby, drobnezwierzęta), spełniające właściwą dlakażdego gatunku rolę w utrzymaniu ży-zności gleby.

71. Do zwierząt widocznych gołym okiemnależą dżdżownice, których obecnośćświadczy o żyzności, jak również o bra-ku szkodliwych zanieczyszczeń gleby,na które są one bardzo wrażliwe. Obec-ność dżdżownic, wyczuwalna elastycz-ność gleby pod stopą i charakterystycz-ny, przyjemny jej zapach są znanymirolnikom cechami żyznej gleby.

72. Stosowanie dobrze rozłożonego oborni-ka i kompostów, przyorywanie znacz-

nych ilości resztek pożniwnych i upra-wa roślin wieloletnich zwiększają li-czebność dżdżownic i aktywność biolo-giczną gleby. Do czynników oddziału-jących ujemnie należą natomiast stoso-wanie nadmiernych dawek nawozówmineralnych i gnojowicy, w którychazot występuje w formie amonowej.

73. Liczebność dżdżownic wzrasta w gle-bach płytko uprawianych i przy ograni-czonej uprawie mechanicznej. Orka,przy wszystkich jej zaletach, niszczyjednak system kanalików glebowych podżdżownicach, powodując pogorszenie na-turalnych stosunków powietrzno-wodnychgleby.

Kanalik glebowy po dżdżownicy oraz pozosta-wiony kopczyk gleby o strukturze gruzełkowatej

74. Żyzna gleba odznacza się przewagąorganizmów pożytecznych dla roślinuprawnych nad organizmami szkodliwy-mi. Właściwy stosunek obydwu grup or-ganizmów można regulować przez wła-ściwe zmianowanie.

Ochrona gruntów rolnych

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D

66

75. W zmianowaniu należy unikać zbyt czę-stej uprawy po sobie roślin powodującychtzw. zmęczenie gleby (koniczyna, burak,łubin). Do zmianowań wysyconych zbo-żami powinno się wprowadzać roślinysanitarne (owies, rzepak, rośliny strącz-kowe), zapobiegające nagromadzaniuorganizmów szkodliwych.