View
4
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Oddział
Warszawski Polskiego Towarzystwa Statystycznego
1Warszawa, luty 2013 r.
http://www.stat.gov.pl/pts
mgr Władysław Wiesław ŁagodzińskiWiceprezes Rady Głównej PTS
Przewodniczący Rady Oddziału Warszawskiego PTS w.lagodzinski@stat.gov.pl http://www.stat.gov.pl/pts
tel. 22 449 40 44 lub 22 464 20 03
Oddział
Warszawski Polskiego Towarzystwa Statystycznego
2
Autorzy opracowania:
mgr Barbara Czerwińska-Jędrusiak
Główny specjalista w MOBR US w Warszawie
b.czerwinska@stat.gov.pl
Wybrane informacje o odbudowie zabytków m.st. Warszawy po II wojnie światowej –
akty prawne, dokumenty, zdjęcia, statystyki, archiwalia,
wybrane źródła informacji według stanu dokumentacji w lutym 2013 r.
3
SPIS TREŚCI
Ludność
i lokale zamieszkane w 1939 r. –
opracowanie SKSS 4Dekrety z 1945 r. związane z odbudową 6Zniszczenia m.st. Warszawy w 1945 r. 11Odbudowa m.st. Warszawy –
informacje z encyklopedii 12Historia odbudowy –
informacje z Internetu 26Odbudowa Zamku Królewskiego 28Warszawa w liczbach 1947 30Dzielnica Śródmieście wczoraj, dziś
i jutro 37Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) 42Różne drogi odbudowy 46Rekonstrukcja budowli po 1945 r. 48Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 50Bibliografia 51
http://www.stat.gov.pl/pts w.lagodzinski@stat.gov.pl
4
Opracowanie SKSS
SKSS -
Stołeczny Komitet Samopomocy Społecznej
–
organizacja społeczna powołana 2 IX 1939 r. uchwałą
Rady Miejskiej
w celu
niesienia pomocy najbiedniejszej ludności Warszawy. Przyczyniła się w znacznym stopniu do ulżenia losowi ludności Warszawy
poszkodowanej przez wojnę. W okresie oblężenia stolicy i pierwszych miesięcy okupacji sprawowała opiekę
nad bezdomnymi i uciekinierami
z terenów włączonych do Rzeszy i ZSRR, organizowała pomoc w różnych formach, zwłaszcza w zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą, dożywiania, zaopatrywania w odzież; pod koniec września 1939 r. w schroniskach SKSS przebywało ok. 60 tys. osób, opieką
objęto ogółem ok. 200 tys. mieszkańców Warszawy; 23 III 1941 r. rozwiązana została przez niemieckie władze okupacyjne, a jej działalność
przejęła Rada Opiekuńcza Miejska,
będąca warsz. agendą
–
Rady Głównej Opiekuńczej.
Ź
r ó
d ł
o: Encyklopedia Warszawy. Red. nacz. Barbara Petrozolin-Skowrońska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994, s. 814.
5
6
Obowiązek świadczeń
na rzecz odbudowy stolicy
7
Obowiązek dla osób w wieku od 16 do 60 lat
Koszt wyżywienia i zakwaterowania ponosi Skarb Państwa
8
Grunty własnością
gminy m.st. Warszawa
9
Prawo zabudowy
10
Rozbiórka i naprawa budynków
11
Zniszczenia m.st. Warszawy w 1945 r.
Ź
r ó
d ł
o: Warszawa 1945–1974. Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa 1975.
12
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Warszawa 1945–1974. Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa 1975.
13
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Warszawa 1945–1974. Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa 1975.
Rozminowanie i odgruzowanie miasta
14
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Warszawa 1945–1974. Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa 1975.
15
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Warszawa 1945–1974. Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa 1975.
16
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Encyklopedia Warszawy. Red. nacz. Barbara Petrozolin-Skowrońska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994, s. 563.
17
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Encyklopedia Warszawy. Red. nacz. Barbara Petrozolin-Skowrońska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994, s. 563.
Etapy rozwojowe:
1945–1946
1947–1949
1950–1955
1956–1970
Od 1971 r.
Od 1980 r.
18
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Encyklopedia Warszawy. Red. nacz. Barbara Petrozolin-Skowrońska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994, s. 564.
19
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Encyklopedia Warszawy. Red. nacz. Barbara Petrozolin-Skowrońska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994, s. 564.
20
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Plan Generalny Warszawy. Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy Rada Główna Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. Warszawa 1965.
21
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Plan Generalny Warszawy. Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy Rada Główna Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. Warszawa 1965.
22
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Plan Generalny Warszawy. Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy Rada Główna Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. Warszawa 1965.
23
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Plan Generalny Warszawy. Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy Rada Główna Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. Warszawa 1965.
1960–1965
24
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Plan Generalny Warszawy. Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy Rada Główna Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. Warszawa 1965.
25
Odbudowa m.st. Warszawy
Ź
r ó
d ł
o: Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. PWN. Warszawa 1963.
26Ź
r ó
d ł
o: http://hotelwarszawa.travel.pl/odbudowa/
Wyburzenie kilku kwartałów ulic oraz budowa Pałacu im. Józefa Stalina stała się
symbolem sowietyzacji
W 1945 utworzono Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy. Z uwagi na poważne zniszczenia wojenne, dyskutowano
początkowo czasowe, a później ostateczne przeniesienie stolicy państwa do Krakowa, Łodzi lub Poznania. Pomysł
ten jednak upadł, z uwagi na względy kulturalne, historyczne oraz lokalizację
geograficzną
miasta. 14 lutego 1945 powołane zostało Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) pod kierownictwem Romana Piotrowskiego, z faktycznie dominującą
rolą
Józefa Sigalina. BOS było wówczas zdominowane przez architektów będących pod wpływem przedwojennej awangardy, o poglądach radykalnych lub nawet bliskich komunizmowi –
co miało wpływ na kształt projektów odbudowy Warszawy, a także pospieszną
rozbiórkę
zabytków które niejednokrotnie można było uratować. Według wydanego drukiem w 1947 raportu architekta Sigalina, którego cały nakład (10 000 egzemplarzy) w 1948 został
zniszczony z polecenia władz, możliwe było odbudowanie stolicy zgodnie z tradycją
architektoniczną
przedwojennej Warszawy.
BOS, na którego decyzje miała wówczas istotny wpływ polityka partii komunistycznej, wybrał
wariant przeciwny, oparty na doktrynie tzw. realizmu socjalistycznego, cechujący się
brakiem zrozumienia dla architektury z przełomu XIX i XX wieku, planowaniem przestrzennym (z naciskiem na skrajny funkcjonalizm), kierując się
regułą
radykalnego rozluźnienia dotychczasowego charakteru zabudowy miejskiej (które określono jako „kapitalistyczne”), co oznaczało radykalną
zmianę
przedwojennego układu urbanistycznego Warszawy. Zamierzenia te ułatwiały cechy nowego ustroju, które przewidywały dominującą
rolę
państwa oraz faktyczną
politykę
wywłaszczeniową
(dzięki wprowadzeniu dekretu o komunalizacji gruntów warszawskich, tzw. Dekretu Bieruta z 26 października 1945: „O własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy”). Dzięki sprzeciwowi wielu osobistości życia publicznego, m.in. Jana Zachwatowicza, udało się
jednak zachować
wiele najważniejszych zabytków, nie dopuszczając do całkowitej dewastacji historycznie i kulturowo istotnych obiektów.
Do 1952, pod kierunkiem ok. 1400 specjalistów wszystkich dziedzin zgromadzonych w BOS (m.in. architekci, urbaniści, socjolodzy, ekonomiści, prawnicy itd.), w 1953 odbudowano Stare Miasto, a następnie Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat, a także części ulic Miodowej, Długiej, Senatorskiej oraz placów Teatralnego i Bankowego –
jednak niekonsekwentnie, częściowo i w luźny sposób nawiązując do przedwojennej zabudowy, czasami nawet w dość
poważnym stopniu zmieniając ich przedwojenny charakter. Mimo tego Stare Miasto, w 1980 wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, stanowi jedyny w świecie (w tej skali) przykład planowej odbudowy ze zniszczeń. Bezcennymi źródłami były zachowane liczne panoramy miasta i pejzaże (m.in. Canaletta).
Historia odbudowy
27
W latach 1947–1949, zrealizowano największą
inwestycję
urbanistyczną, Trasę
W-Z (z tunelem przebitym pod
ul. Miodową
i Krakowskim Przedmieściem). Przykładem obowiązującej wówczas doktryny socrealizmu w architekturze, stała się
wybudowana w latach 1950–1952, Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM) oraz osiedle Muranów (1948–1952). W podobnym stylu utrzymany był
Pałac Kultury i Nauki, wybudowany w latach 1951–1953 (ukończony w 1955), który z czasem stał
się
jednym z symboli ery stalinizmu. W latach 1954–1955 został
również
wybudowany Stadion Dziesięciolecia. Centrum miasta uległo istotnym przeobrażeniom w latach 1960–1969, gdy wybudowano tzw. Ścianę
Wschodnią. Ostatnim znaczącym etapem odbudowy Warszawy, była jak dotąd odbudowa Zamku Królewskiego. W tym celu w 1971, dzięki inicjatywie i zabiegom Stanisława Lorentza, powołano Obywatelski Komitet Odbudowy Zamku
Królewskiego w Warszawie.
Odbudowa obiektu została ukończona w 1974, jednak prace wykończeniowe i wyposażanie wnętrz, trwały z przerwami do roku 1988.
Dzisiejsza Warszawa jest jednak zupełnie innym miastem niż
miasto przedwojenne. Tylko niektóre dzielnice zachowały swój przedwojenny charakter, a obecny kształt urbanistyczny miasta jest całkowicie odmienny od zabudowy sprzed zniszczeń. Szlaki komunikacyjne biegną
w innych kierunkach, a wiele głównych przedwojennych ulic jest dziś
ulicami peryferyjnymi. Zmieniło się
również
przeznaczenie różnych fragmentów miasta. Nawet architektura tych budynków, które odrestaurowano, lub odbudowano, jest odmienna od wcześniejszej. Fasady zabytkowych budynków są
z reguły oszczędniejsze, stylizowane na inne epoki, same budynki mają
często inną
liczbę
pięter, lub są
odbudowane częściowo, a kwartałom budynków brakuje zaplecza (brak oficyn, inne szlaki komunikacyjne w otoczeniu, inne doświetlenie czy zagęszczenie sąsiednich budowli).
Miasto bezpowrotnie utraciło swój dawny charakter, zaletą
współczesnej Warszawy jest za to jeden z najlepszych układów komunikacyjnych wśród wielkich współczesnych miast europejskich –
nie biorąc pod uwagę
złego stanu dróg i szczegółowych rozwiązań
samych skrzyżowań. Obecny, korzystny układ głównych ulic w Śródmieściu miasta uzyskano metodą
masowych wyburzeń
ocalałych budynków. Ponadto w latach bezpośrednio po wojnie wyburzono wiele ocalałych lub nadających się
do remontu budynków.
Ź
r ó
d ł
o: http://hotelwarszawa.travel.pl/odbudowa/
Historia odbudowy
1972
Odbudowa Zamku Królewskiego
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) –
biuro powołane 14 lutego 1945 na mocy dekretu Krajowej Rady Narodowej w celu odbudowy zniszczonej w czasie II wojny światowej Warszawy. Działało na podstawie ustawy o odbudowie m.st. Warszawy.
Kierownikiem biura był
Roman Piotrowski (oraz Józef Sigalin), a wykorzystano także szereg propozycji urbanistycznych
zawartych w przedwojennym projekcie generalnym rozwoju Warszawy,
który w 1936 r. otrzymał
złoty medal na wystawie światowej w Paryżu. Biuro zajmowało się
także zabezpieczaniem istniejącej zabudowy miasta, w tym trzykrotną
szczegółową
inwentaryzacją
stanu zabudowy. Biuro Odbudowy Stolicy zostało zlikwidowane w 1951 roku, na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 6 września 1950 r. Ze względu na ogrom zniszczeń
w Warszawie skrót BOS rozszyfrowywano także ironicznie jako Boże, odbuduj stolicę.
W latach 1947–1949 zrealizowano Trasę
W-Z z tunelem przebitym pod ul. Miodową
i Krakowskim Przedmieściem. Do 1952 r. odbudowano Stare Miasto, Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat, a także części ulic Miodowej, Długiej i Senatorskiej oraz placów Teatralnego i Bankowego –
jednak niekonsekwentnie, częściowo i w luźny sposób nawiązując do przedwojennej zabudowy, czasami nawet w dość
poważnym stopniu zmieniając ich przedwojenny charakter.
Szczególnie kontrowersyjne wydają
się
dziś
działania Wydziału Urbanistyki BOS –
wiele kamienic, które przetrwały wojnę, zostało z nakazu BOS-u
zniszczonych (choć
często wymiany wymagały tylko spalone dachy i stropy) –
w ten sposób zniszczona została zabudowa m.in. ulic Chłodnej, Elektoralnej, Ogrodowej, Białej, Leszna. Znane są
też
przykłady ideologicznego
niszczenia elewacji budynków (żeliwne balkoniki) i skuwania zabytkowych tynków pod pretekstem katastrofy technicznej.
W ramach BOS funkcjonował
też
Wydział
Architektury Zabytkowej, któremu należy zawdzięczać
odbudowę
Starego i Nowego Miasta, Traktu Królewskiego i Łazienek. Przy odbudowie miasta kierowano się
także zachowanymi panoramami miasta i pejzażami (m.in.: Canaletta). Pracownikami WAZ byli m.in. Jan Zachwatowicz i Piotr Biegański.
Odbudowę
wspierał
cały kraj –
do końca 1948 roku na Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy wpłynęło 3,4 mld
zł. W ramach BOS powołano do życia tygodnik "Skarpa Warszawska", przekształcony później w "Stolicę".
Akta Biura Odbudowy Stolicy przechowywane są
w Archiwum Państwowym m.st. Warszawy i stanowią
jeden z najcenniejszych zbiorów materiałów archiwalnych tam przechowywanych. Obecnie trwa ich digitalizacja. Zbiór składa się
z 14.679 teczek zawierających mapy, plany, projekty, zapiski inwentaryzacyjne i zdjęcia z lat 1945–1953. Jest unikatowym zapisem skali zniszczeń
miasta podczas II wojny światowej i jego odbudowy, nie mającej precedensu w całej powojennej Europie. Zniszczone zabytki odtwarzano wbrew ówczesnej doktrynie konserwatorskiej, nie zalecającej rekonstrukcji obiektów historycznych. W 2011 akta BOS wraz z 44 archiwaliami z innych krajów wpisano na listę
Pamięć
Świata prowadzoną
przez UNESCO.
Ź
r ó
d ł
o: http://pl.wikipedia.org/wiki/Biuro_Odbudowy_Stolicy
Biuro Odbudowy Stolicy (BOS)
43Ź
r ó
d ł
o: http://www.warszawa.ap.gov.pl/archiwumbos.html
Biuro Odbudowy Stolicy (BOS)
44
http://www.warszawa.ap.gov.pl/archiwumbos.html
Ź
r ó
d ł
o: http://www.warszawa.ap.gov.pl/archiwumbos.html
45Ź
r ó
d ł
o: http://www.warszawa.ap.gov.pl/archiwumbos.html
Biuro Odbudowy Stolicy (BOS)
46
Ź
r ó
d ł
o: http://zabytki.um.warszawa.pl/content/rozne-drogi-odbudowy
Różne drogi odbudowy
47
Doświadczenia i spostrzeżenia w odnawianiu miast Polski i Frankonii po 1945 roku
Różne drogi odbudowy
Vielerlei
Wiederaufbau
Erfahrungen
und
Wahrnehmungen
in
Städten
Polens
und
Frankens
nach
1945
Serdecznie zapraszamy na otwarcie wystawy "Różne drogi odbudowy -
Vielerlei
Wiederaufbau", które dobędzie się
w środę
10 kwietnia 2013 roku o godzinie 12:00 w hallu Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego (al. Krakowska 71-79, I piętro). Wystawa będzie czynna w dniach od 11 kwietnia do 9 maja 2013 roku.
Organizatorami ekspozycji są
Polska Misja Historyczna przy Uniwersytecie Juliusza Maksymiliana w Würzburgu, Archiwum Miasta Würzburga, Wydział
Filozoficzny I Uniwersytetu Juliusza Maksymiliana w Würzburgu
oraz Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego.
Tematem wystawy jest odbudowa po II wojnie światowej wybranych miast w Polsce i Frankonii –
Warszawy, Gdańska i Wrocławia oraz Würzburga, Aschaffenburga
i Schweinfurtu. Materiały ilustracyjne oraz opisy dotyczące miast w Polsce zostały przygotowane przez trzy zespoły. Warszawę
przedstawiły Panie mgr Paulina Świątek z Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków i mgr Małgorzata Popiołek (Uniwersytet Techniczny w Berlinie). Reprezentujący Muzeum Historyczne Miasta Gdańska Panowie dr Piotr Paluchowski
oraz dr Janusz Trupinda
zestawili materiały o Gdańsku. W tej części wystawy znalazły się
ilustracje ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu –
dzięki zaangażowaniu pracowników Biblioteki Pana mgr. Jana Kotłowskiego oraz Pani dr Marty Czyżak. Temat odbudowy Wrocławia został
opracowany przez Pana mgr. Grzegorza Grajewskiego z Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa we Wrocławiu we współpracy z Panem dr. hab. Wojciechem Mrozowiczem
z Uniwersytetu Wrocławskiego. Kwerendę
archiwalną
dla miast Frankonii, mianowicie dla Würzburga, Aschaffenburga
i Schweinfurtu, przeprowadziła na zlecenie Archiwum Miejskiego w Würzburgu
Pani Antonia Bieber, która zebrała ilustracje oraz przygotowała do nich opisy. Wystawa jest tematyczną
kontynuacją
konferencji pod tytułem "Różne drogi odbudowy. Doświadczenia i spostrzeżenia w odnawianiu zniszczonych miast", która odbyła się
we wrześniu 2011 roku w Würzburgu.
Ź
r ó
d ł
o: http://historicus.umk.pl/pmh/strona/index.php?page=wystawa-vielerlei-wiederaufbau---
rozne-drogi-odbudowy&hl=pl_PL
Różne drogi odbudowy
48Ź
r ó
d ł
o: http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i8/i6/i4/r1864/PetrusK_RekonstrukcjaAdaptacja.pdf
49
Ź
r ó
d ł
o: http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i8/i6/i4/r
1864/PetrusK_RekonstrukcjaAdaptacja.pdf
Stare Miasto
50
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami
Bibliografia
51
Ludność
i lokale zamieszkane m. Warszawy w dniu 20 XI 1939 r.
Stołeczny Komitet Samopomocy Społecznej. Warszawa 1940.
Warszawa. Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa, 1974.
Encyklopedia Warszawy.
Red. nacz. Barbara Petrozolin-Skowrońska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
Warszawa w liczbach 1947. Wydział
Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, 1947.
Warszawa w liczbach 1948. Wydział
Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, grudzień
1948.
Warszawa w liczbach 1945–1965. Miejski Urząd Statystyczny w m.st.
Warszawy. Warszawa, 1965.
Zestawienie roczne za 1945 r. Dodatek do Miesięcznika Statystycznego.
Wydział
Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, kwiecień
1946
Statystyczne Zestawienie Roczne m.st. Warszawy za 1946 r.
Wydział
Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, czerwiec 1947,
Statystyczne Zestawienie Roczne m.st. Warszawy za 1948 r.
Wydział
Statystyczny Zarządu Miejskiego w m.st. Warszawie. Warszawa, czerwiec 1949
Bibliografia
52
Warszawa 1945–1974.
Miejski Urząd Statystyczny m.st. Warszawy. Warszawa
1975.
Dzielnica Śródmieście wczoraj, dziś
i jutro. Materiały z sesji z okazji 20-lecia samorządności w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. Zamek Królewski, Warszawa 25 maja 2010 r.
Dekret Rady Ministrów z dnia 12 marca 1945 r. o powszechnym obowiązku
świadczeń
osobistych na rzecz odbudowy m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 8, poz. 39).
Zamek Królewski w Warszawie. Red. Aleksander Gieysztor. PWN. Warszawa 1974.
Dekret Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu
gruntów na obszarze m. st. Warszawy (dz.U. 1945, Nr 50, poz. 279).
Dekret Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 r. o prawie zabudowy (Dz.U.
1945 Nr 50, poz. 280).
Dekret Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 r. o rozbiórce i naprawie
budynków zniszczonych i uszkodzonych wskutek wojny (Dz.U. 1945 Nr 50, poz. 281).
Plan Generalny Warszawy.
Prezydium Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy Rada Główna Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. Warszawa 1965.
Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy.
PWN. Warszawa 1963.
Bibliografia
53
http://pl.wikipedia.org/wiki/Biuro_Odbudowy_Stolicy
http://www.warszawa.ap.gov.pl/archiwumbos.html
http://zabytki.um.warszawa.pl/content/rozne-drogi-odbudowy
http://historicus.umk.pl/pmh/strona/index.php?page=wystawa-vielerlei- wiederaufbau---rozne-drogi-odbudowy&hl=pl_PL
http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i8/i6/i4/r1864/PetrusK_Rekonstrukcja Adaptacja.pdf
http://www.tonz.org.pl/warszawa/news.php?readmore=32
http://hotelwarszawa.travel.pl/odbudowa/
Strony internetowe:
Recommended