View
0
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
MARIA ANA PEIXE DIAS
INÊS TEIXEIRA DO ROSÁRIO
BERNARDO P. CARVALHO
NAAR BUITENONTDEK
DE NATUUR
MARIA ANA PEIXE DIAS
INÊS TEIXEIRA DO ROSÁRIO
BERNARDO P. CARVALHO
NAAR BUITENONTDEK
DE NATUUR
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 3 13-04-17 20:27
9 DE NATUUR EN WIJ… EEN LANG VERHAAL 17 NATUUR, WAAR BEN JE DAN? 19 WAAROM WE DIT BOEK WILDEN MAKEN 22 WAARNAAR-TOE? 30 BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN 32 IK GA NAAR BUITEN EN IK NEEM MEE… 34 DE HINTS DIE DIEREN ACHTER-LATEN: VOLG HET SPOOR! 58 AL-LEMAAL BEESTJES: WAT ZOEMT DAAR IN MIJN OOR? 88 AMFI-BIEËN: EEN KIKKER OF EEN PAD?
110 BOMEN: LEKKER IN DE SCHADUW 144 VOGELS: DAAR-
9 DE NATUUR EN WIJ… EEN LANG VERHAAL VERHAAL 17 NATUUR, WAAR BEN JE DAN? 19 WAAROM WE DIT BOEK WILDEN MAKEN 22 WAARNAAR-TOE? 30 BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN 32 IK GA NAAR BUITEN EN IK NEEM MEE… 34 DE HINTS DIE DIEREN ACHTER-LATEN: VOLG HET SPOOR! 58 AL-LEMAAL BEESTJES: WAT ZOEMT DAAR IN MIJN OOR? 88 AMFI-BIEËN: EEN KIKKER OF EEN PAD?
110 BOMEN: LEKKER IN DE SCHADUW 144 VOGELS: DAAR-
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 6 13-04-17 20:27
9 DE NATUUR EN WIJ… EEN LANG VERHAAL 17 NATUUR, WAAR BEN JE DAN? 19 WAAROM WE DIT BOEK WILDEN MAKEN 22 WAARNAAR-TOE? 30 BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN 32 IK GA NAAR BUITEN EN IK NEEM MEE… 34 DE HINTS DIE DIEREN ACHTER-LATEN: VOLG HET SPOOR! 58 AL-LEMAAL BEESTJES: WAT ZOEMT DAAR IN MIJN OOR? 88 AMFI-BIEËN: EEN KIKKER OF EEN PAD?
110 BOMEN: LEKKER IN DE SCHADUW 144 VOGELS: DAAR-
9 DE NATUUR EN WIJ… EEN LANG VERHAAL VERHAAL 17 NATUUR, WAAR BEN JE DAN? 19 WAAROM WE DIT BOEK WILDEN MAKEN 22 WAARNAAR-TOE? 30 BELANGRIJK OM TE ONTHOUDEN 32 IK GA NAAR BUITEN EN IK NEEM MEE… 34 DE HINTS DIE DIEREN ACHTER-LATEN: VOLG HET SPOOR! 58 AL-LEMAAL BEESTJES: WAT ZOEMT DAAR IN MIJN OOR? 88 AMFI-BIEËN: EEN KIKKER OF EEN PAD?
110 BOMEN: LEKKER IN DE SCHADUW 144 VOGELS: DAAR-
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 6 13-04-17 20:27
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 8 13-04-17 20:27
9
ONTDEK DE NATUUR
De natuur en wij… een lang verhaal
Stel je eens voor hoe de mensen leefden in de prehistorie, nog voor er dorpen of steden waren. Alles om hen heen was natuur! In die tijd waren er geen verharde wegen, geen huizen of elektriciteit. Wel waren er vlaktes zover je maar kon kijken, lustig stromende rivieren, hoge bergen en rot-sen, ontelbaar veel dieren (zacht zoemend of wild grommend) en bomen, bomen en nog eens bomen… Duizenden jaren lang waren we een met de natuur. Eigenlijk was er geen onderscheid tussen de planten, de dieren, de rivieren en ons. We waren zo hecht verbonden met de natuur omdat we van haar afhankelijk waren om te overleven. We hadden vruchten en zaden nodig die aan bomen en plan-ten groeiden, vis uit de rivier en de zee en allerlei kleine en grote dieren om op te jagen. De natuur was mysterieus. We begonnen haar ritme te snappen, maar al-les leek zich magisch te voltrekken. (Als je bedenkt hoeveel mysteries we vandaag de dag nog moeten ontrafelen, kun je wel nagaan hoeveel het er toen waren.) De natuur was ook machtig. Niets kon een razende rivier in toom hou-den, niemand kon een storm voorspellen en er waren geen hulpmiddelen om te zorgen voor grotere oogsten. De natuur was dus onze vriend, maar ook onze vijand. Stel je eens voor dat je tussen allemaal dieren zou leven die jou wilden opeten. Denk aan de strenge winters die je moest overleven, de droogte, overstromingen of plagen die de planten konden verwoesten die je nodig had om te eten. Daarom baden we ooit tot de bergen, de bomen en de rivieren. De natuur was als een levend wezen, een god met wie je kunt praten en die je alles kunt vragen, of een geschenk kunt geven in ruil voor een grote gunst.
9
ONTDEK DE NATUUR
De natuur en wij… een lang verhaal
Stel je eens voor hoe de mensen leefden in de prehistorie, nog voor er dorpen of steden waren. Alles om hen heen was natuur! In die tijd waren er geen verharde wegen, geen huizen of elektriciteit. Wel waren er vlaktes zover je maar kon kijken, lustig stromende rivieren, hoge bergen en rot-sen, ontelbaar veel dieren (zacht zoemend of wild grommend) en bomen, bomen en nog eens bomen…
Duizenden jaren lang waren we een met de natuur. Eigenlijk was er geen onderscheid tussen de planten, de dieren, de rivieren en ons. We waren zo hecht verbonden met de natuur omdat we van haar afhankelijk waren om te overleven. We hadden vruchten en zaden nodig die aan bomen en plan-ten groeiden, vis uit de rivier en de zee en allerlei kleine en grote dieren om op te jagen.
De natuur was mysterieus. We begonnen haar ritme te snappen, maar al-les leek zich magisch te voltrekken. (Als je bedenkt hoeveel mysteries we vandaag de dag nog moeten ontrafelen, kun je wel nagaan hoeveel het er toen waren.) De natuur was ook machtig. Niets kon een razende rivier in toom hou-den, niemand kon een storm voorspellen en er waren geen hulpmiddelen om te zorgen voor grotere oogsten. De natuur was dus onze vriend, maar ook onze vijand. Stel je eens voor dat je tussen allemaal dieren zou leven die jou wilden opeten. Denk aan de strenge winters die je moest overleven, de droogte, overstromingen of plagen die de planten konden verwoesten die je nodig had om te eten. Daarom baden we ooit tot de bergen, de bomen en de rivieren. De natuur was als een levend wezen, een god met wie je kunt praten en die je alles kunt vragen, of een geschenk kunt geven in ruil voor een grote gunst.
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 9 13-04-17 20:27
32
NAAR BUiTENNAAR BUiTEN
Ik ga naar buiten en ik neem mee…
Je hebt natuurlijk geen zin om honger te krijgen of om koud of nat te worden als je eropuit trekt. Check dus vóór je gaat of je alles hebt:
Een zaklamp, voor als je in het donker (nog) buiten bent.
Een hoed en zonnebrand (vergeet niet om vaak te smeren; in het open veld kan de zon net zo fel branden als aan het strand).
Een gps of kompas (oefen ermee voordat je op pad gaat).
Laarzen of waterdichte schoenen als je naar
waterige of modderige plekken gaat.
Een verrekijker om vogels of andere dieren te spotten.
32
NAAR BUNAAR BUNAAR BUiiiTENTENTEN
Ik ga naar buiten en ik neem mee…Ik ga naar buiten en ik neem mee…
Je hebt natuurlijk geen zin om honger te krijgen Je hebt natuurlijk geen zin om honger te krijgen of om koud of nat te worden als je eropuit trekt. of om koud of nat te worden als je eropuit trekt. Check dus vóór je gaat of je alles hebt:
Een zaklamp, voor als je in het donker (nog) buiten bent.
Een hoed en zonnebrand Een hoed en zonnebrand (vergeet niet om vaak te smeren; in het open veld kan de zon net zo fel branden als aan het strand).
Een gps of kompas (oefen ermee voordat je op pad gaat).
Laarzen of waterdichte Laarzen of waterdichte schoenen als je naar schoenen als je naar
waterige of modderige waterige of modderige plekken gaat.
Een verrekijker om Een verrekijker om vogels of andere dieren te spotten.dieren te spotten.
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 32 13-04-17 20:27
ONTDEK DE NATUUR
33
Stevige (wandel)schoenen
(al ingelopen, uiteraard).
Een jas (zelfs als het lekker lijkt als je weggaat, kan het later op de dag koud of nat zijn).
Een schriftje en een potlood om op te schrijven of na te tekenen wat je tegenkomt.
Een natuurgids waarin je onderweg handige informatie op kunt zoeken. Bijvoorbeeld over dier- of plantensoorten, sterrenbeelden, stenen, schelpen… wat er maar het beste bij je avontuur past. Je kunt natuurlijk ook altijd dit boek meenemen!
Een veldfl es of thermosfl es en een lunchpakket.
ONTDEK DE NATUUR
33
Stevige (wandel)Stevige (wandel)schoenen schoenen
(al ingelopen, (al ingelopen, uiteraard).uiteraard).
Een jas (zelfs als het lekker lijkt als je weggaat, kan het later op de dag koud of nat zijn).
Een schriftje en een potlood om op te schrijven of na te tekenen wat je tegenkomt. tegenkomt.
Een natuurgids waarin je onderweg handige informatie op kunt zoeken. Bijvoorbeeld over dier- of informatie op kunt zoeken. Bijvoorbeeld over dier- of plantensoorten, sterrenbeelden, stenen, schelpen… plantensoorten, sterrenbeelden, stenen, schelpen… wat er maar het beste bij je avontuur past. Je kunt wat er maar het beste bij je avontuur past. Je kunt natuurlijk ook altijd dit boek meenemen!
Een veldfl es of Een veldfl es of thermosfl es en een thermosfl es en een thermosfl es en een thermosfl es en een thermosfl es en een thermosfl es en een lunchpakket.lunchpakket.
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 33 13-04-17 20:27
46
Acht potenVoorbeelden:
spinnen, krabben.
Lopen, rennen, kruipen
Heb je weleens gezien wat voor perfecte kopieën van je voetzool je achter-laat als je op blote voeten door het natte zand loopt? En wat voor afdruk maakt je fiets als je over het strand rijdt? In plaats van losse voetafdrukken heb je dan een lang spoor, alsof je een stok over het zand hebt getrokken. Met dieren is het net zo: de sporen die ze op de grond achterlaten, ver-raden om welke soort het gaat, of het een volwassen beest of een jong was – en zelfs of het dier aan het rennen of aan het lopen was.
Met beide poten op de grondDieren hebben andere poten en bewegen op een andere manier. Maar net als wij kunnen ze rennen, springen, sluipen of simpelweg lopen. Het aantal poten per dier kan meteen een belangrijke aanwijzing zijn:
Vier poten:Voorbeelden:
katten, vossen.
Zes poten:Voorbeelden: kevers, torren.
Twee poten:Voorbeelden:
kippen, meeuwen.
Veel potenVoorbeeld: duizendpoten.
NAAR BUiTEN
46
Acht potenAcht potenVoorbeelden: Voorbeelden:
spinnen, krabben.spinnen, krabben.spinnen, krabben.
Lopen, rennen, kruipen
Heb je weleens gezien wat voor perfecte kopieën van je voetzool je achter-laat als je op blote voeten door het natte zand loopt? En wat voor afdruk maakt je fiets als je over het strand rijdt? In plaats van losse voetafdrukken heb je dan een lang spoor, alsof je een stok over het zand hebt getrokken. Met dieren is het net zo: de sporen die ze op de grond achterlaten, ver-raden om welke soort het gaat, of het een volwassen beest of een jong was – en zelfs of het dier aan het rennen of aan het lopen was.
Met beide poten op de grondDieren hebben andere poten en bewegen op een andere manier. Maar net als wij kunnen ze rennen, springen, sluipen of simpelweg lopen. Het aantal poten per dier kan meteen een belangrijke aanwijzing zijn:
Vier poten:Voorbeelden:
katten, vossen.
Zes poten:Voorbeelden: Voorbeelden: kevers, torren.kevers, torren.
Twee poten:Voorbeelden:
kippen, meeuwen.
Veel potenVoorbeeld: duizendpoten.Voorbeeld: duizendpoten.
NAAR BUiTEN
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 46 13-04-17 20:28
47
In het voetspoor van...
hond
kat
arend
vos
kip
eekhoorn
paard
varken
rat
hamster
koe
eend
uil
duif
SPOREN
47
In het voetspoor van...
hondhond
katkatkat
arendarend
vosvosvos
kip
eekhoorneekhoorneekhoorn
paardpaard
varkenvarken
rat
hamsterhamster
koe
eendeend
uiluil
duif
SPOREN
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 47 13-04-17 20:28
72
NAAR BUiTEN
Waar zitten de ogen?Slakken hebben twee paar tentakels op hun kop. Op de langere tentakels zitten de ogen, de kortere zijn om te ruiken. Ze zijn retractiel, wat bete-kent dat de slak ze kan intrekken. En als een tentakel ooit afbreekt, groeit deze gewoon weer terug.
LiefdespijlenGeloof het of niet, maar Cupido bestaat… en hij is een slak! Als sommige slakken willen paren, schieten ze van dichtbij een soort pijltje naar hun partner. Hierin zitten stofjes die de kans op bevruchting bij de aangescho-ten slak vergroten. Het pijltje wordt gypsobelum of liefdespijl genoemd.
Net als wormen zijn slakken hermafrodiet. Na de paring leggen ze alle-bei eitjes: ze graven een gaatje in de grond en leggen hun eitjes daarin, meestal een paar dozijn. Als huisjesslakken worden geboren, hebben ze hun schelpje al op hun rug!
● Pootjes tellen
Zie je een beestje, tel dan altijd zijn pootjes. Een kever, zoals deze hiernaast, heeft er aan elke kant drie. Als je een beestje met zes pootjes vindt, weet je dat het een insect is. Lieveheers-beestjes, sprinkhanen, mieren en kakkerlak-ken: ze hebben allemaal zes poten. Maar ook al hebben ze er evenveel, toch kunnen die stappers heel verschillend zijn (kijk maar naar de voorbeelden op de pagina hiernaast).
72
NAAR BUiTEN
Waar zitten de ogen?Slakken hebben twee paar tentakels op hun kop. Op de langere tentakels zitten de ogen, de kortere zijn om te ruiken. Ze zijn retractiel, wat bete-kent dat de slak ze kan intrekken. En als een tentakel ooit afbreekt, groeit deze gewoon weer terug.
LiefdespijlenGeloof het of niet, maar Cupido bestaat… en hij is een slak! Als sommige slakken willen paren, schieten ze van dichtbij een soort pijltje naar hun partner. Hierin zitten stofjes die de kans op bevruchting bij de aangescho-ten slak vergroten. Het pijltje wordt gypsobelum of liefdespijl genoemd.
Net als wormen zijn slakken hermafrodiet. Na de paring leggen ze alle-bei eitjes: ze graven een gaatje in de grond en leggen hun eitjes daarin, meestal een paar dozijn. Als huisjesslakken worden geboren, hebben ze hun schelpje al op hun rug!
● Pootjes tellen
Zie je een beestje, tel dan altijd zijn pootjes. Zie je een beestje, tel dan altijd zijn pootjes. Een kever, zoals deze hiernaast, heeft er aan elke kant drie. Als je een beestje met zes pootjes vindt, Als je een beestje met zes pootjes vindt, weet je dat het een insect is. Lieveheers-beestjes, sprinkhanen, mieren en kakkerlak-beestjes, sprinkhanen, mieren en kakkerlak-ken: ze hebben allemaal zes poten. Maar ook al hebben ze er evenveel, toch kunnen ook al hebben ze er evenveel, toch kunnen die stappers heel verschillend zijn (kijk maar naar de voorbeelden op de pagina hiernaast).
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 72 13-04-17 20:28
Verschillende soorten poten
Om te grijpenVoorbeeld: bidsprinkhaan.
Om te gravenVoorbeeld: veenmol.
Om te lopen of rennenVoorbeeld: mier, bij, lieveheersbeestje.
Om te springen Voorbeeld: sprinkhaan en krekel.
Om te zwemmenVoorbeeld: waterkever.
Verschillende soorten poten
Om te grijpenVoorbeeld: bidsprinkhaan.Voorbeeld: bidsprinkhaan.
Om te gravenVoorbeeld: veenmol.
Om te lopen of rennenVoorbeeld: mier, bij, lieveheersbeestje.
Om te springen Om te springen Voorbeeld: sprinkhaan Voorbeeld: sprinkhaan en krekel.en krekel.
Om te zwemmenOm te zwemmenOm te zwemmenOm te zwemmenVoorbeeld: waterkever.Voorbeeld: waterkever.
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 73 13-04-17 20:28
Waarom zijn er gekleurde amfibieën?
Sommige amfibieën zijn heel fel gekleurd. Daar-mee waarschuwen ze roofdieren op zoek naar een lekker hapje: ‘Let op, ik smaak totaal niet lekker, ik ben zelfs een soort van giftig!’ Zoals de vuursalamander, die pikzwart is met knalgele (of rode) vlekken. In zijn oorklieren (ook wel paratoïden genoemd, de verhogingen achter zijn ogen) maakt hij giftige stofjes aan. Waardoor de slang die toch op het idee kwam om de salamander op te eten hem meteen weer uitbraakt – want hij werd ineens toch misselijk! Sommige stofjes die amfibieën aanmaken zijn niet giftig maar kunnen wel je huid of ogen irri-teren. Daarom moet je altijd je handen wassen nadat je een amfibie hebt aangeraakt.
vuursalamander
Waar komen die giftige stofjes vandaan?
Die komen bijna altijd van de insecten die de amfi bieën hebben gegeten.
96
NAAR BUiTEN
Waarom zijn er gekleurde Waarom zijn er gekleurde amfibieën?
Sommige amfibieën zijn heel fel gekleurd. Daar-Sommige amfibieën zijn heel fel gekleurd. Daar-mee waarschuwen ze roofdieren op zoek naar mee waarschuwen ze roofdieren op zoek naar een lekker hapje: ‘Let op, ik smaak totaal niet lekker, ik ben zelfs een soort van giftig!’ Zoals de vuursalamander, die pikzwart is met knalgele (of rode) vlekken. In zijn oorklieren (ook wel paratoïden genoemd, de verhogingen achter zijn ogen) maakt hij giftige stofjes aan. Waardoor de slang die toch op het idee kwam om de salamander op te eten hem meteen weer uitbraakt – want hij werd ineens toch misselijk! Sommige stofjes die amfibieën aanmaken zijn niet giftig maar kunnen wel je huid of ogen irri-teren. Daarom moet je altijd je handen wassen nadat je een amfibie hebt aangeraakt.
vuursalamander
Waar komen die giftige stofjes vandaan?
Die komen bijna altijd van de insecten die de amfi bieën hebben gegeten.
96
NAAR BUNAAR BUiTEN
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 96 13-04-17 20:29
Bizarre amfi bieën
De kleinste amfi bie is een piepklein kikkertje dat in de bossen van Papoea-Nieuw-Guinea leeft en dat maar 7,7 millimeter lang is (Paedophryne amauensis). Het is ook het kleinste gewervelde dier ter wereld.
Het mannetje van de heikikker, die ook in Nederland voorkomt, wordt tijdens de paartijd blauw. Soms bescheiden lichtblauw, maar soms echt zo blauw als een smurf!
De grootste amfi bie ter wereld is de Chinese
reuzensalamander die wel 2 meter lang kan
worden!
Glaskikkers zijn deels doorzichtig. In hun buik kun je zo hun ingewanden
zien zitten! Ze leven goed verscholen in de oerwouden van Midden- en
Zuid-Amerika.
De Zuid-Amerikaanse reuzenpad werd in Australië geïntroduceerd om een keverplaag te bestrijden. Dat mislukte: de pad werd zelf
een enorme plaag.
Een van de allersterkste gifsoorten komt van een kikker uit de Amazone. De lokale bevolking gebruikt het gif bij het jagen. Ze hoeven alleen
maar hun pijlpunten over de rug van de kikker te strijken. Succes verzekerd!
97
AMFiBiEËN
Bizarre amfi bieën
De kleinste amfi bie is een piepklein kikkertje dat in de bossen van Papoea-Nieuw-Guinea leeft en dat maar 7,7 millimeter lang is (Paedophryne amauensis). Het is ). Het is Paedophryne amauensis). Het is Paedophryne amauensisook het kleinste gewervelde dier ter wereld.
Het mannetje van de heikikker, die ook in Nederland voorkomt, wordt tijdens de paartijd blauw. Soms bescheiden lichtblauw, maar soms echt zo blauw als een smurf!
De grootste amfi bie ter De grootste amfi bie ter wereld is de Chinese wereld is de Chinese
reuzensalamander die reuzensalamander die wel 2 meter lang kan wel 2 meter lang kan
worden!
Glaskikkers zijn deels doorzichtig. In Glaskikkers zijn deels doorzichtig. In hun buik kun je zo hun ingewanden
zien zitten! Ze leven goed verscholen in de oerwouden van Midden- en
Zuid-Amerika.
De Zuid-Amerikaanse reuzenpad werd in De Zuid-Amerikaanse reuzenpad werd in Australië geïntroduceerd om een keverplaag Australië geïntroduceerd om een keverplaag te bestrijden. Dat mislukte: de pad werd zelf te bestrijden. Dat mislukte: de pad werd zelf
een enorme plaag.
Een van de allersterkste gifsoorten komt van een kikker uit de Amazone. De lokale bevolking gebruikt het gif bij het jagen. Ze hoeven alleen
maar hun pijlpunten over de rug van de kikker te strijken. Succes verzekerd!
97
AMFiBiEËN
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 97 13-04-17 20:29
NAAR BUiTEN
116
Stam: het houtige middendeel van de boom biedt stevigheid.
Wortels: houden de boom stevig
in de grond en werken als
‘rietjes’ waardoor de boom water
en voeding uit de bodem zuigt.
Takken: hieraan zitten de bladeren, bloemen en vruchten.
Kruin: het bovenste
gedeelte van de boom bestaat uit de takken.
NAAR BUiTEN
116
Stam: het houtige : het houtige middendeel van middendeel van de boom biedt stevigheid.
Wortels: houden de boom stevig
in de grond en werken als
‘rietjes’ waardoor de boom water
en voeding uit de bodem zuigt.
Takken: hieraan zitten de bladeren, bloemen en vruchten.vruchten.
Kruin: het bovenste
gedeelte van de boom bestaat uit de takken.
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 116 13-04-17 20:29
BOMEN
117
Wat is een boom?
Een boom leeft en behoort tot het plantenrijk.
Een boom heeft wortels, een stam en een kruin. Het verschil met andere planten is dat hij héél groot kan worden.
Maar hoe kan een boom zo hoog worden zonder om te vallen?Een boom heeft wortels die zich in de grond vastzetten. Ook heeft hij een heel stevige, hou-ten stam die het gewicht van alle takken en bla-deren kan dragen. Had hij die stam niet, dan zou hij zich net als andere planten laag over de grond verspreiden.
Wat is het verschil tussen een boom en een struik?Een boom heeft een verhoute hoofdstengel (de stam) die pas op enige hoogte van de grond ver-takt in een kruin met takken, terwijl een struik meestal verschillende stengels heeft die uit de grond komen.
Over hoogtes gesproken: wist je dat de hoogste boom ter wereld een Noord-Amerikaanse naaldboom is van ruim 115 meter? Dat is net zo hoog als een gebouw met 38 verdiepingen! Ook de oudst bekende boom ter wereld is trouwens een naaldboom: hij staat in Californië en is maar liefst 5066 jaar oud!
BOMEN
117
Wat is een boom?
Een boom leeft en behoort tot het plantenrijk.
Een boom heeft wortels, een stam en een kruin. Het verschil met andere planten is dat hij héél groot kan worden.
Maar hoe kan een boom zo hoog worden zonder om te vallen?Een boom heeft wortels die zich in de grond vastzetten. Ook heeft hij een heel stevige, hou-ten stam die het gewicht van alle takken en bla-deren kan dragen. Had hij die stam niet, dan zou hij zich net als andere planten laag over de grond verspreiden.
Wat is het verschil tussen een boom en een struik?Een boom heeft een verhoute hoofdstengel (de stam) die pas op enige hoogte van de grond ver-takt in een kruin met takken, terwijl een struik meestal verschillende stengels heeft die uit de grond komen.
Over hoogtes gesproken: wist je dat de hoogste boom ter wereld een Noord-Amerikaanse naaldboom is van ruim 115 meter? Dat is net zo hoog als een gebouw met 38 verdiepingen! Ook de oudst bekende boom ter wereld is trouwens een naaldboom: hij staat in Californië en is maar liefst 5066 jaar oud!
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 117 13-04-17 20:29
Zomereik Quercus robur
Gewone esdoornAcer pseudoplatanus
Gladde iep Ulmus minor
Amerikaanse vogelkers
Prunus serotina HulstIlex aquifolium
Amerikaanse eik Quercus rubra
Grove den Pinus sylvestris
Zomereik Quercus robur
Gewone esdoornAcer pseudoplatanus
Gladde iep Gladde iep Ulmus minor Ulmus minor
Amerikaanse Amerikaanse vogelkersvogelkers
Prunus serotina Prunus serotina HulstIlex aquifolium
Amerikaanse eik Amerikaanse eik Quercus rubraQuercus rubra
Grove den Pinus sylvestris
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 130 13-04-17 20:30
Japanse notenboomGinkgo biloba
BeukFagus sylvatica
Wilde lijsterbesSorbus aucuparia
Zwarte populier Populus nigra
Venijnboom Taxus baccata
Schietwilg Salix alba
Witte paardenkastanje Aesculus hippocastanum
Japanse notenboomGinkgo biloba
BeukFagus sylvatica
Wilde lijsterbesSorbus aucuparia
Zwarte populier Populus nigra
Venijnboom Taxus baccata
Schietwilg Salix alba
Witte paardenkastanje Aesculus hippocastanum
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 131 13-04-17 20:30
VOGELS
155
Wat is de snelste vogel?De slechtvalk is het snelst. Als hij jaagt kan hij tijdens een duikvlucht ruim 300 kilometer per uur gaan! De slechtvalk is niet alleen de snelste vogel, maar ook het snelste dier dat er is.
En welke vogel vliegt het hoogst?De soort die doorgaans het hoogst vliegt is de Indische gans. Deze ganzen leven in Azië en tijdens hun jaarlijkse trek vliegen ze helemaal over de Himalaya (de hoogste bergen ter wereld). Onderzoekers hebben weleens een kleine gps op hun rug geplaatst en zagen dat ze op 7 kilometer hoogte vlogen!
Maar…De vogel die voor zover bekend het allerhoogst heeft gevlogen was een Rüppells gier (een roofvogel) die op 11 kilometer hoogte met een vliegtuig in botsing kwam. De vogel kon het helaas niet navertellen, maar het vliegtuig kon, hoewel beschadigd, veilig landen.
Wie slaat het vaakst met zijn vleugels?De amethistboself (een kolibrie). Alle soorten kolibries fl adderen gigasnel, maar deze soort kan wel tachtig keer per seconde met zijn vleugels slaan. En dat allemaal om stil voor een bloem te kunnen hangen terwijl hij nectar drinkt.
En wie vliegt het verst bij de vogeltrek?Zoals je weet, legt de rosse grutto de langste afstand af zonder tussenstop, maar de vogel met de langste
migratieroute is ongetwijfeld de noordse stern, die elk jaar in de herfst van de Noordelijke |Jszee naar
de Zuidelijke Oceaan vliegt. Na vijf jaar heeft deze kampioen dezelfde
afstand afgelegd als van de aarde naar de maan! En de noordse stern kan nog een
record op zijn naam schrijven: het is het dier dat veruit de meeste
zonuren pakt. Hij vliegt als het ware steeds de zomer
achterna.
VOGELS
155
Wat is de snelste vogel?De slechtvalk is het snelst. Als hij jaagt kan hij tijdens een De slechtvalk is het snelst. Als hij jaagt kan hij tijdens een duikvlucht ruim 300 kilometer per uur gaan! De slechtvalk duikvlucht ruim 300 kilometer per uur gaan! De slechtvalk is niet alleen de snelste vogel, maar ook het snelste dier dat er is.
En welke vogel vliegt het hoogst?De soort die doorgaans het hoogst vliegt is de Indische gans. Deze ganzen leven in Azië en tijdens hun jaarlijkse trek vliegen ze helemaal over de Himalaya (de hoogste bergen ter wereld). Onderzoekers hebben weleens een kleine gps op hun rug geplaatst en zagen dat ze op 7 kilometer hoogte vlogen!
Maar…De vogel die voor zover bekend het allerhoogst heeft gevlogen was een Rüppells gier (een roofvogel) die op 11 kilometer hoogte met een vliegtuig in botsing kwam. De 11 kilometer hoogte met een vliegtuig in botsing kwam. De vogel kon het helaas niet navertellen, maar het vliegtuig kon, hoewel beschadigd, veilig landen.
Wie slaat het vaakst met zijn vleugels?De amethistboself (een kolibrie). Alle soorten kolibries fl adderen gigasnel, maar deze soort kan wel tachtig keer per seconde met zijn vleugels slaan. En dat allemaal om stil voor een bloem te kunnen hangen bloem te kunnen hangen terwijl hij nectar drinkt.
En wie vliegt het verst bij de vogeltrek?Zoals je weet, legt de rosse grutto de langste afstand af zonder tussenstop, maar de vogel met de langste
migratieroute is ongetwijfeld de noordse stern, die elk migratieroute is ongetwijfeld de noordse stern, die elk jaar in de herfst van de Noordelijke jaar in de herfst van de Noordelijke |Jszee naar
de Zuidelijke Oceaan vliegt. Na vijf jaar de Zuidelijke Oceaan vliegt. Na vijf jaar heeft deze kampioen dezelfde heeft deze kampioen dezelfde
afstand afgelegd als van de afstand afgelegd als van de aarde naar de maan! En de aarde naar de maan! En de noordse stern kan nog een noordse stern kan nog een
record op zijn naam schrijven: het record op zijn naam schrijven: het is het dier dat veruit de meeste is het dier dat veruit de meeste
zonuren pakt. Hij vliegt als zonuren pakt. Hij vliegt als het ware steeds de zomer het ware steeds de zomer
achterna.
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 155 13-04-17 20:30
NAAR BUiTEN
156
Als kippen vogels zijn, waarom vliegen ze dan niet?
Kippen kunnen nog wel met hun vleugels slaan en een klein beetje vlie-gen, en hun in het wild levende familieleden uit Zuidoost-Azië kunnen zelfs echt vliegen. Maar er zijn ook vogels die niet eens een beetje kunnen klapwieken. Omdat hun voorouders niet meer hoefden te vliegen, zijn ze deze eigenschap kwijtgeraakt. De bekendste voorbeelden zijn struisvogels en pinguïns.
Waar leven pinguïns?Pinguïns komen alleen voor in de kou-de wateren van de zuidelijkste oceanen. In andere streken vind je, hoewel geen familie van de pinguïn, wel soortgelijke vogels, zoals de zeekoet en de alk. Zij kunnen nog wél vliegen, maar net als de pinguïn vooral heel goed dui-ken. En: net als pinguïns lijken ze een zwart pak met een wit overhemd aan te hebben. Maar waarom?
Dat zit zo: als ze met hun buik naar bene-den zwemmen, kunnen vissen die onder hen zwemmen de vogels niet goed zien. Dat komt doordat de witte buik wegvalt tegen het zeeop-pervlak, waar het licht vandaan komt. Ook van bovenaf gezien zijn ze moeilijk te herkennen, omdat de zwarte rug juist kan worden verward met de donkere zeebodem. Op die manier blijven ze onopgemerkt door zowel hun prooi (tijdens het jagen) als door hun vijanden (die in alk of zeekoet een lek-ker hapje zien). zeekoet
NAAR BUiTEN
156
Als kippen vogels zijn, waarom vliegen ze dan niet?
Kippen kunnen nog wel met hun vleugels slaan en een klein beetje vlie-gen, en hun in het wild levende familieleden uit Zuidoost-Azië kunnen zelfs echt vliegen. Maar er zijn ook vogels die niet eens een beetje kunnen klapwieken. Omdat hun voorouders niet meer hoefden te vliegen, zijn ze deze eigenschap kwijtgeraakt. De bekendste voorbeelden zijn struisvogels en pinguïns.
Waar leven pinguïns?Pinguïns komen alleen voor in de kou-Pinguïns komen alleen voor in de kou-de wateren van de zuidelijkste oceanen. de wateren van de zuidelijkste oceanen. In andere streken vind je, hoewel geen familie In andere streken vind je, hoewel geen familie van de pinguïn, wel soortgelijke vogels, zoals de van de pinguïn, wel soortgelijke vogels, zoals de zeekoet en de alk. Zij kunnen nog wél vliegen, zeekoet en de alk. Zij kunnen nog wél vliegen, maar net als de pinguïn vooral heel goed dui-maar net als de pinguïn vooral heel goed dui-ken. En: net als pinguïns lijken ze een zwart ken. En: net als pinguïns lijken ze een zwart pak met een wit overhemd aan te hebben. pak met een wit overhemd aan te hebben. Maar waarom?
Dat zit zo: als ze met hun buik naar bene-Dat zit zo: als ze met hun buik naar bene-den zwemmen, kunnen vissen die onder hen den zwemmen, kunnen vissen die onder hen zwemmen de vogels niet goed zien. Dat komt zwemmen de vogels niet goed zien. Dat komt doordat de witte buik wegvalt tegen het zeeop-doordat de witte buik wegvalt tegen het zeeop-pervlak, waar het licht vandaan komt. Ook van pervlak, waar het licht vandaan komt. Ook van bovenaf gezien zijn ze moeilijk te herkennen, bovenaf gezien zijn ze moeilijk te herkennen, omdat de zwarte rug juist kan worden verward omdat de zwarte rug juist kan worden verward met de donkere zeebodem. Op die manier met de donkere zeebodem. Op die manier blijven ze onopgemerkt door zowel hun blijven ze onopgemerkt door zowel hun prooi (tijdens het jagen) als door hun prooi (tijdens het jagen) als door hun vijanden (die in alk of zeekoet een lek-vijanden (die in alk of zeekoet een lek-ker hapje zien). zeekoet
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 156 13-04-17 20:30
CitroenvlinderGonepteryx rhamni
Tijgerblauwtje Lampides boeticus
HeidevlinderHipparchia semele
Kleine vuur vlinder Lycaena phlaeas
KoninginnenpagePapilio machaon
IcarusblauwtjePolyommatus icarus
Oranje luzernevlinder Colias croceus
CitroenvlinderCitroenvlinderGonepteryx rhamni Gonepteryx rhamni
Tijgerblauwtje Lampides boeticus
HeidevlinderHipparchia semele
Kleine vuur vlinder Kleine vuur vlinder Lycaena phlaeas
KoninginnenpageKoninginnenpagePapilio machaonPapilio machaon
IcarusblauwtjeIcarusblauwtjePolyommatus icarus Polyommatus icarus
Oranje luzernevlinder Colias croceus
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 178 13-04-17 20:31
Groot koolwitje Pieris brassicae
Bont zandoogje Pararge aegeria
OranjetipjeAnthocharis cardamines
AtalantaVanessa atalanta
Kleine vosAglais urticae
Bruin zandoogjeManiola jurtina
Keizersmantel Argynnis paphia
Groot koolwitje Pieris brassicae
Bont zandoogje Bont zandoogje Pararge aegeria
OranjetipjeOranjetipjeAnthocharis cardamines Anthocharis cardamines
AtalantaVanessa atalanta
Kleine vosKleine vosAglais urticae
Bruin zandoogjeBruin zandoogjeManiola jurtina Maniola jurtina
Keizersmantel Argynnis paphia
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 179 13-04-17 20:31
NAAR BUiTEN
226
Waar vind je ze?
Rozen, anjers, tulpen, lelies en chrysanten zijn kleur-rijke, opvallende bloemen die iedereen wel kent. Maar niet alle bloemen zijn zo nadrukkelijk aanwezig. Er zijn ook heel bescheiden soorten die je alleen met een vergrootglas kunt zien. Andere groeien zomaar ergens zonder dat iemand ze heeft geplant, die vind je in wei-landen, in de berm of tussen de tegels van de stoep. In parken en tuinen bloeien vaak bloe-men die daar oorspronkelijk helemaal niet thuishoren, maar die overal ter we-reld worden geplant omdat ze zo mooi zijn: rozen, viooltjes, hortensia’s of dah-lia’s.
Ook in een moestuin kun je bloemen vin-den: van pompoenen, courgettes, meloe-nen en komkommers bijvoorbeeld. Maar ook uien, wortels en kruiden zoals rozema-rijn staan ’s zomers in bloei.
Op de meest onverwachte plekken kunnen bloe-men opduiken. Tussen de klinkers in een oude dorpsstraat kun je kleine plantjes zien groeien die we vaak onkruid noemen, maar die ook bloemetjes heb-ben.
dahlia
NAAR BUiTEN
226
Waar vind je ze?
Rozen, anjers, tulpen, lelies en chrysanten zijn kleur-Rozen, anjers, tulpen, lelies en chrysanten zijn kleur-rijke, opvallende bloemen die iedereen wel kent. rijke, opvallende bloemen die iedereen wel kent. Maar niet alle bloemen zijn zo nadrukkelijk Maar niet alle bloemen zijn zo nadrukkelijk aanwezig. Er zijn ook heel bescheiden soorten aanwezig. Er zijn ook heel bescheiden soorten die je alleen met een vergrootglas kunt zien. die je alleen met een vergrootglas kunt zien. Andere groeien zomaar ergens zonder dat Andere groeien zomaar ergens zonder dat iemand ze heeft geplant, die vind je in wei-iemand ze heeft geplant, die vind je in wei-landen, in de berm of tussen de tegels van landen, in de berm of tussen de tegels van de stoep.
In parken en tuinen bloeien vaak bloe-In parken en tuinen bloeien vaak bloe-men die daar oorspronkelijk helemaal men die daar oorspronkelijk helemaal niet thuishoren, maar die overal ter we-niet thuishoren, maar die overal ter we-reld worden geplant omdat ze zo mooi reld worden geplant omdat ze zo mooi zijn: rozen, viooltjes, hortensia’s of dah-zijn: rozen, viooltjes, hortensia’s of dah-lia’s.
Ook in een moestuin kun je bloemen vin-Ook in een moestuin kun je bloemen vin-den: van pompoenen, courgettes, meloe-den: van pompoenen, courgettes, meloe-nen en komkommers bijvoorbeeld. Maar nen en komkommers bijvoorbeeld. Maar ook uien, wortels en kruiden zoals rozema-ook uien, wortels en kruiden zoals rozema-rijn staan ’s zomers in bloei.
Op de meest onverwachte plekkenonverwachte plekken kunnen bloe- kunnen bloe-men opduiken. Tussen de klinkers in een oude men opduiken. Tussen de klinkers in een oude dorpsstraat kun je kleine plantjes zien groeien die we dorpsstraat kun je kleine plantjes zien groeien die we vaak onkruid noemen, maar die ook bloemetjes heb-vaak onkruid noemen, maar die ook bloemetjes heb-ben.
dahlia
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 226 13-04-17 20:32
BLOEMEN
227
Milieuvriendelijke stoep?
Je zou denken dat er tussen stoeptegels weinig ruimte zit, maar als je al het zand zou
verzamelen dat ertussen zit, zou je een enorme berg krijgen. Veel planten en beestjes leven hier.
En deze spleten zijn ook heel belangrijk omdat ze water doorlaten dat anders niet terug de
grond in zou zakken, maar rechtstreeks in het riool zou eindigen.
Ook op muren en daken zijn bloemetjes te vinden, zoals muurpeper, vroegeling en muurleeuwenbek.
Op paden of in bermen bloeien in lente en zo-mer volop klaver, madeliefjes, herderstasjes,
vergeet-me-nietjes, fluitenkruid, raapzaad en paardenbloemen.
Als er wat meer aarde is, kun je bij-voorbeeld dovenetels, pinksterbloe-
men, hondsdraf, boterbloemen, ereprijs, zuring, distels, smeerwortel,
muskuskaasjeskruid of klaprozen vinden.
In velden of bossen staan ook strui-ken met bloemen, zoals meidoorn,
sleedoorn, kamperfoelie, vlierbes en hondsroos.
BLOEMEN
227
Milieuvriendelijke stoep?
Je zou denken dat er tussen stoeptegels weinig ruimte zit, maar als je al het zand zou weinig ruimte zit, maar als je al het zand zou
verzamelen dat ertussen zit, zou je een enorme verzamelen dat ertussen zit, zou je een enorme berg krijgen. Veel planten en beestjes leven hier. berg krijgen. Veel planten en beestjes leven hier.
En deze spleten zijn ook heel belangrijk omdat En deze spleten zijn ook heel belangrijk omdat ze water doorlaten dat anders niet terug de ze water doorlaten dat anders niet terug de
grond in zou zakken, maar rechtstreeks in het grond in zou zakken, maar rechtstreeks in het riool zou eindigen.
Ook op Ook op muren en daken zijn bloemetjes te vinden, zoals muurpeper, vroegeling en muurleeuwenbek.
Op paden of in bermenpaden of in bermen bloeien in lente en zo-mer volop klaver, madeliefjes, herderstasjes,
vergeet-me-nietjes, fluitenkruid, raapzaad en paardenbloemen.
Als er wat meer aarde is, kun je bij-voorbeeld dovenetels, pinksterbloe-
men, hondsdraf, boterbloemen, ereprijs, zuring, distels, smeerwortel,
muskuskaasjeskruid of klaprozen vinden.
In velden of bossen staan ook strui-ken met bloemen, zoals meidoorn, met bloemen, zoals meidoorn,
sleedoorn, kamperfoelie, vlierbes en hondsroos.
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 227 13-04-17 20:32
WinterviooltjeViola wittrockiana
PompoenCucurbita pepo
Muurleeuwenbek Cymbalaria muralis
KomkommerCucumis sativus
Ui Allium cepa
Passiebloem Passi� ora edulis
Watermeloen Citrullus lanatus
Franse lavendel Lavandula stoechas
Chinese roos Hibiscus rosa-sinensis
WinterviooltjeWinterviooltjeViola wittrockiana
PompoenPompoenCucurbita pepo Cucurbita pepo
Muurleeuwenbek Muurleeuwenbek Cymbalaria muralisCymbalaria muralis
KomkommerKomkommerCucumis sativus Cucumis sativus
Ui Ui Allium cepa Allium cepa
Passiebloem Passiebloem Passi� ora edulis
Watermeloen Watermeloen Citrullus lanatus Citrullus lanatus
Franse lavendel Franse lavendel Franse lavendel Lavandula stoechas Lavandula stoechas Lavandula stoechas
Chinese roos Hibiscus rosa-sinensis
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 228 13-04-17 20:32
Peen Daucus carota
Gekroesde melkdistel Sonchus asper
Suikermeloen Cucumis melo
Wit zonneroosje Helianthemum apenninum
PaardenbloemTaraxacum o� cinale
Struikhei Calluna vulgaris
Rood guichelheil Anagallis arvensis
Witte klaver Trifolium repens
Rozemarijn Rosmarinus o� cinalis
Peen Daucus carota
Gekroesde melkdistel Gekroesde melkdistel Sonchus asper Sonchus asper
Suikermeloen Suikermeloen Cucumis melo
Wit zonneroosje Wit zonneroosje Wit zonneroosje Helianthemum Helianthemum apenninum apenninum
PaardenbloemTaraxacum o� cinaleTaraxacum o� cinale
Struikhei Struikhei Calluna vulgaris Calluna vulgaris
Rood guichelheil Rood guichelheil Rood guichelheil Anagallis arvensis Anagallis arvensis Anagallis arvensis
Witte klaver Witte klaver Trifolium repens Trifolium repens
Rozemarijn Rozemarijn Rosmarinus Rosmarinus o� cinalis
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 229 13-04-17 20:33
NAAR BUiTEN
268
Aardkloot of steenklomp?
Je kunt je de aarde voorstellen als een ei, waarbij de aardkorst de schil is. Deze schil is bedekt met water, ijs, zand, vegetatie, dieren- en plantenresten, enzovoort. Ga je in de aardkorst graven, dan kom je vroeger of later bij het gesteente dat de hele planeet bedekt.
Is aardbol – of met een oud woord: aardkloot – eigenlijk wel een goede naam voor onze planeet? Sommigen zeggen dat we in plaats van ‘de aar-de’ beter ‘het water’ kunnen zeggen, gezien de enorme oceanen op aarde. Maar ‘de steen’ zou ook niet gek zijn. Het grootste deel van de aarde bestaat namelijk uit gesteente. En dat bestaat weer uit mineralen. Elke steensoort heeft een ei-gen samenstelling, die zorgt voor zijn specifieke eigenschappen. Aan het aardoppervlak heeft gesteente door-gaans een vaste (solide) vorm. Maar in de aard-kern bubbelt gesmolten gesteente...
Wat is gesteente?Alle stenen die je in de natuur vindt (aan het strand, in rivieren of in de bergen) zijn opge-bouwd uit één of meer mineralen in een bepaal-de, vaste structuur. Beton of baksteen zijn geen natuurlijke stenen, maar door de mens gemaakt materialen. Voorbeelden van gesteente zijn graniet, mer-gel, basalt, marmer, leisteen en zandsteen.
NAAR BUiTEN
268
Aardkloot of steenklomp?
Je kunt je de aarde voorstellen als een ei, waarbij de aardkorst de schil is. Deze schil is bedekt met water, ijs, zand, vegetatie, dieren- en plantenresten, enzovoort. Ga je in de aardkorst graven, dan kom je vroeger of later bij het gesteente dat de hele planeet bedekt.
Is aardbol – of met een oud woord: aardkloot – eigenlijk wel een goede naam voor onze planeet? Sommigen zeggen dat we in plaats van ‘de aar-de’ beter ‘het water’ kunnen zeggen, gezien de enorme oceanen op aarde. Maar ‘de steen’ zou ook niet gek zijn. Het grootste deel van de aarde bestaat namelijk uit gesteente. En dat bestaat weer uit mineralen. Elke steensoort heeft een ei-gen samenstelling, die zorgt voor zijn specifieke eigenschappen. Aan het aardoppervlak heeft gesteente door-gaans een vaste (solide) vorm. Maar in de aard-kern bubbelt gesmolten gesteente...
Wat is gesteente?Alle stenen die je in de natuur vindt (aan het strand, in rivieren of in de bergen) zijn opge-bouwd uit één of meer mineralen in een bepaal-de, vaste structuur. Beton of baksteen zijn geen natuurlijke stenen, maar door de mens gemaakt materialen. Voorbeelden van gesteente zijn graniet, mer-gel, basalt, marmer, leisteen en zandsteen.
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 268 13-04-17 20:33
aardkorst
aardkern
mantel
aardkorst
aardkern
mantel
Fontaine - NaarBuiten_NL.indb 269 13-04-17 20:33
Recommended