View
4
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
OPLEIDING
DUURZAME GEBOUWEN
Prof. M.H. Jijakli
Gembloux Agro-Bio Tech, Université de Liège
mh.jijakli@uliege.be
Stadslandbouw op daken van gebouwen
Technische haalbaarheid en gevalstudies in het BHG
GROENDAKEN: VAN
ONTWERP TOT ONDERHOUD
LENTE 2018
Inhoud
1. Inleiding
2. Technieken
3. Verschillende types (voorbeelden in BHG)
4. Conclusies
Stedelijke en randstedelijke landbouw
Stedelijke en randstedelijke landbouw
Geschikte productiesystemen zijn systemen die profiteren van de nabijheid van hulpbronnen en verbruikers, die bijvoorbeeld verse producten met meerwaarde aanbieden
Ontwikkeling van 3 categorieën in BHG
1. Particuliere stadslandbouw (individueel of
familiaal) – PSL: is gericht op zelfproductie
en neemt een bescheiden oppervlakte in,
evenredig met de door de persoon of het gezin
verbruikte hoeveelheden (vooral in
woongebieden).
2. Gemeenschappelijke stadslandbouw – GSL:
is gericht op collectieve zelfproductie op
individuele of gemeenschappelijke percelen.
Deze vorm treft men aan in alle gebieden van
het GBP maar het meest in woongebieden
(24 %) en in groengebieden (22 %).
3. Economische of marktgeoriënteerde
stadslandbouw (verenigingen of commercieel)
– ESL: heeft doorgaans andere doeleinden
dan zelfproductie, bijvoorbeeld verkoop van de
opbrengst, opleiding, evenementen, creëren
van banen ... Deze vorm biedt dus vaak een
combinatie van functies en beperkt zich niet tot
de productieactiviteit.
Waarom zou de vastgoedsector zich met sla- en preiteelt moeten bezighouden?
Uitdagingen van de toekomst
• 9,6 miljard mensen in 2050
• 75 % zal in de steden leven
• 66 % landbouwoppervlakte minder in 100 jaar
• Vermindering van de natuurlijke hulpbronnen
Hoe de wereld
voeden in 2050?
• Voedselcrisissen en -schandalen
• Belangstelling voor gezonde voeding
• Voedselveerkracht en voedseltraject
• Generatie Z
Hoe zullen steden zich
aanpassen om huidige
en toekomstige
uitdagingen aan te
gaan?
Uitdagingen van vandaag
Sleutelactoren
• De vastgoedsector: eigenaars van stedelijke oppervlakten
• Kantoren: ruimten en werknemers
• Warenhuizen: verdelers van voeding
• Horeca: bewerkers en verdelers van voeding
• Overheid: biedt ruimte en schept het wettelijke kader
Waarom telen in de stad?
Stadslandbouw is deel van de
oplossing
• Helpt het hoofd bieden aan huidige en
toekomstige uitdagingen
• Stedelijke actoren die SL integreren in
hun projecten, zorgen voor meerwaarde
die bijdraagt tot duurzame ontwikkeling
DUURZAME ONTWIKKELING
Voordelen van stadslandbouw
Meerwaarde
• Binnenhalen van opdrachten door zich
van de concurrenten te onderscheiden bij
wedstrijden (voorbeeldgebouwen,...),
• Waardevermeerdering van het gebouw
(certificeringen)
• Voldoen aan de vraag of eisen van de
overheid (groendaken, ...)
ECONOMIE
1. Differentiatie van de
landbouwproductie
2. Stimulering lokale economie
3. Meer werkgelegenheid
4. Voorbereiding op tewerkstelling
5. Betaalbare voeding
6. Rentabiliteit van werknemers
7. Minder personeelsverloop
8. Lagere productiekosten
9. Differentiatie van het gebouw
VOORDELEN VAN STADSLANDBOUW
Inhoud
1. Inleiding
2. Technieken
3. Verschillende types (voorbeelden in BHG)
4. Beheer
Lokalisatie in de stad?
De grote teeltprincipes
– Vollegrondsteelt (conventionele, biologische landbouw, permacultuur, SPIN ...)
– Niet-grondgebonden landbouw
• Met of zonder grondachtig substraat
• In bakken
• Hydroponisch
• Aquaponisch
Technieken voor daken
• Alles is mogelijk bij voldoende draagvermogen en toegankelijkheid
Teelt in bakken
Houten bakken
Voordelen Nadelen
- Goedkoop- Moduleerbaar
- Opletten voor houtrot- Aandacht voor herkomst van het hout
Zakken uit geotextiel
Voordelen Nadelen
- Goedkoop- Licht- Moduleerbaar
- Gaat lang mee: vervangen om de 5 tot 10 jaar
Bakken met watervoorraad
Voordelen Nadelen
- Autonomie qua water - Behoud van vochtigheid in de
zomer- Duurzaamheid
- Aanzienlijk gewicht indien niet goed ontworpen
- Herkomst van kunststof controleren (gerecycleerd?)
Kunststof bakken
Voordelen Nadelen
- Duurzaam - Herkomst van kunststof controleren (gerecycleerd?)
Andere: • Recuperatiematerialen (flessen, tonnen ...)• Potten (kunststof, keramisch)• Metalen, stenen bakken
Teelt in bakken
• Draagvermogen bij teelt in bakken: o Hoofdzakelijk afhankelijk van de hoogte van de grondlaag,
wetende dat 1 m³ verzadigde grond 1800 kg weegt
Kleine serres
Serre van aquaponisch project in Partnerdorp – 10 m² (2 x 5 m)
Aanvullende technieken en ruimten
Serres om de productie te versnellen of om in te zaaien
Compost
Regenwateropvangbakken
Foto vzw wormsCollectieve en privé-compost /opleidingen
Foto dakmoestuin Vroeger op het dak van de koninklijke bibliotheek
Insectenhotel
Hok voor het materieel
Kippenhok
X. Claes
Begane grond
Op dak
Aanvullende technieken en ruimten
Kippenhok in Logis Floréal
Kippenhok in duurzame wijk Sint-Anna
Hydroteelt op daken en in serres
• Teelt van groenten, fruit en siergewassen
• Teelt op basis van water, bijvoorbeeld afkomstig van daken
• Mogelijkheid van kunstmatige warmte en kunstlicht
• Combinatie van hoog rendement en licht gewicht (veel bouwwerken vanaf de jaren 1930 zijn bijv. geschikt om dit type teelt te dragen)
• Recyclage van afvalwater en dus geen behoefte meer aan externe input (nutriënten)
• Behoefte aan irrigatiesysteem (zwakker bij recuperatie van regenwater)
• Draagvermogen: 120 kg/m² voor NFT
Aandachtspunten:- Stevigheid van de systemen- Energiebehoefte- Toezicht nodig
Aquaponics• Combineert visteelt en groenteteelt• Recyclage van afvalstoffen van de twee teelttypes
– De input voor de plantenteelt is afkomstig van de vissen
– Het water van de planten wordt via bacteriën gerecycleerd om te dienen voor de vissen
• Mogelijkheid van kunstmatige warmte en kunstlicht• Flexibele systemen (op daken, in kelders, op de grond)
• Draagvermogen: 1000 kg/m² (vissen)
PAFF BOXPlant and fish farming
Aandachtspunten:- Leerproces nodig- Energiekosten controleren- Regelmatig onderhoud en toezicht
Aandachtspunten i.v.m. de planten
– Voor de plant: • Bezonning
• Water (aanvoer - drainering)
• Keuze van substraat (grondachtig of ander)
• Behoud van bodemvruchtbaarheid (compost)
• Wind (in het bijzonder op daken)
• Energiekosten
• Verontreiniging (grond en lucht)
Aandachtspunten i.v.m. het gebouw
Klassiek plat dak Dakmoestuin
• Plantengroei op dak naar echt groendak– Aanpassingen dakopbouw, afdichting, enz.?– Altijd mogelijk om regenwater te recupereren / hergebruiken?– Gevolgen voor brandveiligheid?
• Aanwezigheid van bakken en andere inrichtingen (serre) op het dak– Bestandheid van de isolatie en de afdichting?– Risico om weg te waaien?
• Voetgangersverkeer op het dak– Veiligheid (valpartijen)? Reling/borstwering?– Weerstand van het dak, de isolatie, de afdichting,...?– Toegankelijkheid van het dak (deuren)?– Nachtverlichting?
• Wetgeving– Stedenbouwkundige vergunning (gids in de maak)
www.goodfood.brussels
• Gids Duurzame Gebouwen (betreffende thema’s worden verder uitgewerkt) -Leefmilieu Brussel
• Bodemverontreiniging (Leefmilieu Brussel):– Bodemfacilitator
– Praktische gids bodemanalyse Gids bodemanalyse Infofiches om te telen in de stadBodemfacilitator
• Technische documenten:– Infofiches - Ecoconstructie – Een groendak– Infofiches - Moestuin - Alternatieven voor moestuinen in volle grond
• Facilitator voor stadslandbouw– FAQ facilitator (weldra beschikbaar)
Bestaande bronnen inzake technieken
Inhoud
1. Inleiding
2. Technieken
3. Verschillende types (voorbeelden in BHG)
4. Conclusies
26
1- Grondgebonden projecten
2- Gemeenschappelijke en sociale projecten
2.A Burgerbewegingen
2.B Collectieve tuinen
2.C Sociale re-integratie
3- Commerciële projecten
3.A Residentieel
3.B Bedrijven
3.C Horeca
3.D Productie
3. Verschillende types
1.200 haIN NEW YORK
VOOR LANDBOUW INZETBARE DAKEN
80 haIN PARIJS
VOOR LANDBOUW INZETBARE DAKEN
IN BRUSSEL
220 haVoor landbouw inzetbare daken
61 daken > 10.000 m² 342 daken > 3.000 m²1.145 daken > 1.000 m² 2.829 daken < 1.000 m²
590 ha platte dakenKantoren, opslagplaatsen, fabrieken, garages, scholen,ziekenhuizen, enz. buiten opbrengsteigendommen= 4.377 platte daken
Inzetbaar voor landbouw: toegankelijk en voldoende draagvermogen
Etienne Aulotte, Studie ResilientWeb
2- Gemeenschappelijke en sociale projecten
2.A Burgerbewegingen
2.B Collectieve tuinen
2.C Sociale re-integratie
Verschillende types
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.A Burgerbewegingen
Incredible edibles in BrusselBrusselEtterbeekElseneSchaarbeekUkkel Watermaal-Bosvoorde
Functies: - Aansluiting met de natuur- Pedagogie- Sociale banden
Aandachtspunten: - Beheer en dynamiek op lange termijn- Vandalisme?
https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1XnvEOxvKow8Gb8MpKIlpCZJBprQ&hl=fr&ll=50.40310189327519%2C4.574784000000022&z=9
Gebruik van tussenruimten van de stad
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.B Collectieve tuinen in Brussel
Gezinstuintjes
Moestuin Navez(Schaarbeek)
Latinis-tuinen (Schaarbeek)
Functies: - Productie- Welzijn
Aandachtspunten: - Onzekerheid over
voortbestaan van deze plaatsen
- Verontreiniging?
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.B Collectieve tuinen in Brussel
Gedeelde tuinenCité Forest Vert
http://citeforestvert.be/
Honderdjarige tuinwijk in het hartje van VorstDuurzaam wijkproject bedacht en uitgevoerd door de bewoners.
Functies: - Sociale banden- Educatie en productie
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.B Collectieve tuinen in Brussel
Gedeelde tuinen op het dak
• Comité van vrijwilligers van de Oude Sint-Anna-wijk, in het kader van de Participatieve duurzame wijken
• Inrichting en aanpassing door de bewoners van de zogenaamde “Jardin des Villageois”
• Dak boven de parking van het sportcentrum
• Serre in aanbouw
Functies: - Sociale banden- Productie
Aandachtspunten: - Veiligheid en normen voor niet-
professionelen- Handhaven van motivatie van vrijwilligers
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.C Openbare infrastructuur in Brussel
ZiekenhuizenZiekenhuis Chirec
• Bijenteelt: stadshoning van hoogwaardige kwaliteit: 100 kg/jaar = 2.000 potten van 50 g
• Stadsboomgaard: ongeveer 100 fruitbomen en -struiken
• ‘Eetbaar’ plantendak: esthetische waarde en sensibilisering
• Moestuin: crèche en ‘Re-Source’- huis
Functies: - Aangenaam kader om te werken en
patiënten te ontvangen- Behouden/versterken van positief imago
van de ziekenhuisgroep
Aandachtspunten: - Tussenkomen in vroege fase van het
projectontwerp- Beperkt budget voor maximaal effect
Ontwerp van het gebouw van de toekomst van Neobuild Opleidingscentrum voor de bouw in Luxemburg
Begeleiding bij de keuze van de productiesystemen voor de serre
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.C Openbare infrastructuur in Luxemburg
Ontwerp van het gebouw van de toekomst van Neobuild Opleidingscentrum voor de bouw in Luxemburg
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.C Openbare infrastructuur in Luxemburg
Ontwerp van het gebouw van de toekomst van Neobuild Opleidingscentrum voor de bouw in Luxemburg
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.C Openbare infrastructuur in Luxemburg
3939
Ontwerp van een onderzoeksserre, scholing en demonstratie op het dak van het gebouw TERRA (500 onderzoekers op 7.500 m²)
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.C Openbare infrastructuur in Gembloux
• Vermindering van CO2-uitstoot
• Energetisch, agronomisch en sociaal-economisch rendement
2. GEMEENSCHAPPELIJK2.D Socio-professionele re-integratie in Brussel
Ferme Nos PilifsLokale missie Sint-GillisVzw ‘Début des haricots’: stadsboerderij - veld naast een huizenblok Groot Eiland: binnenterrein van huizenblok
• Gelegen op productieterreinen • Weinig impact van bebouwing
Groot Eiland
Functies: - Re-integratie- Productie
Aandachtspunten: - Verkrijgen van openbare steun
41
3- Commerciële projecten
3.A Residentieel
3.B Bedrijven
3.C Horeca
3.D Productie
Verschillende types
• Elke woning heeft haar eigen verhaal: • Sociale woningen: gedeelde familiale gemeenschapsmoestuinen • Middenklassewoningen: gezellige ontmoetingsruimte die sociale banden
versterkt• Residenties met standing: productie van ecologische groente-/fruitmanden • …
• Differentiatie van de residentie (commercialisering en verkrijgen van vergunning)
3. Commerciële projecten3.A Residentieel
3. Commerciële projecten3.A Residentieel in Brussel
Functies: - Waterzuivering- Recreatie/ontspanning
Aandachtspunten: - Verandering van eigenaar - Hoe zal de functie van de serre worden
gerealiseerd?
Kleinschalige woonprojectenProject Kessel in Schaarbeek
Woongebouw met geïntegreerde serre voor behandeling van grijs water. Project gerealiseerd met de steun van het Europese programma Interreg(Resilient web - Greenbuild)
44
3. Commerciële projecten3.A Residentieel in Brussel
Voorbeeldgebouw
Inrichting van moestuindaken en van een serre voor woongebouwen die ook sociale woningen bevatten
Functies: - Recreatie/ontspanning- Pedagogie
Aandachtspunten: - Begeleiding van bewoners bij het opzetten van
productiesystemen- Opvolging van het project
Grootschalige woonprojectenTivoli GreenCity in Molenbeek
1. Technieken– Draagvermogen van het dak
– Substraat
– Volle grond of soepele of harde bakken
– Afdichting
– Drainage
– Watervoorziening
– Behoud van bodemvruchtbaarheid (compost?)
– Planten
Uitdagingen voor een project van het type TIVOLI
2. Ecologie
– Herkomst van de materialen
– Herkomst van de substraten
– Organische bemesting
– Recuperatie van regenwater (zelfs van grijs water)
Uitdagingen voor een project van het type TIVOLI
3. Sociaal aspect– Welk publiek?
– Gemengde ruimte (productie - recreatie)
– Zorg die moet worden besteed aan de tuin
– Sociale dynamiek• ‘Toontuin’
• Handvest
• Specialisten
• Forum
• Evenement
Uitdagingen voor een project van het type TIVOLI
4. Economie
– Voor de projectontwikkelaar
• Onderscheidend element om project binnen te halen
• Onderscheidend element voor verkoop
• Lagere kostprijs/minder zorgen
– Voor de koper
• Autonomie op het vlak van voeding
• Beperkte onderhoudskosten
Uitdagingen voor een project van het type TIVOLI
AmsterdamZuidpark
3. Commerciële projecten3.B Bedrijven
3. Commerciële projecten3.B Bedrijven in Brussel en Bergen
Bedrijf in het binnenste centrum VIVAQUA
Aanpassing van bestaand dakImplementatie van moerasteelt en klein fruit
Functies: - Productie- Verdeling aan werknemers- Verbondenheid rond een project
Aandachtspunten: - Technieken - Beheer van de moestuin
•Elk restaurant heeft zijn eigen verhaal:
• Productie van ultraverse ‘vergeten’ groenten• VIP-ruimte in de moestuin of serre
•Zich onderscheiden door producten of ontvangstruimte
3. Commerciële projecten3.C HORECA
GEBOUWPRESTATIES
Project ‘Choux de Bruxelles’
Identificatie van scenario’s die het
mogelijk maken eetbare planten te produceren in een kweekserre van
1.500 m²
3. Commerciële projecten3.C HORECA in Brussel
3. Commerciële projecten3.D Productie in Brussel
Productie op het dakFerme Abbatoir (Bigh/foodmet)
Aquaponics-serre van 2.000 m²Moestuindak van 2.000 m²Door BIGH geschatte productie: - 15 ton tomaten- 35 ton gestreepte zeebaars- Andere groenten (kruiden, ...)- Buitentuin (rood fruit)
Investering van meer dan 4 miljoen NichemarktDirecte distributie (restaurants, cateringbedrijven, kruideniers)
Functies: Productie
Aandachtspunten: - Zorgen voor voldoende draagvermogen (beperkte keuze van gebouwen)- Rentabiliteit van het project als het geïsoleerd blijft
3. Commerciële projecten3.D Productie in Brussel
Productie op het dakPeas & Love
Verticale productiesystemen
- Huur van een oppervlakte van 3 m² voor 30 euro per maand (71 plaatsen)
- Onderhoud door professionele firma- Oogst door huurder
Functies: - Productie- Ontspanning
Aandachtspunten: - Zorgen voor voldoende draagvermogen (beperkte keuze van gebouwen)- Veiligheid van personen
3. Commerciële projecten3.D Productie in Brussel
Productie op het dakDelhaize
Moestuin van 360 m² - 50 % moestuin- 50 % serre (seizoensverlenging)- 5.200 slaplantjes werden geplant (veldsla, postelein,
waterkers, baby leaf en asian mix)
- Warmte gerecupereerd van koelinstallaties om serre te verwarmen
- Beheer door externe firma
Aandachtspunten: - Vrij kleine oppervlakte- Draagvermogen
Functies: - Productie- Educatie
Inhoud
1. Inleiding
2. Technieken
3. Meerwaarden
4. Verschillende types (voorbeelden in BHG)
5. Conclusies
2. Ecologie
– Herkomst van de materialen
– Herkomst van de substraten
– Organische bemesting
– Recuperatie van regenwater (zelfs van grijs water)
– Korte keten
Duurzaamheid van een stedelijk landbouwproject
57
1. Sociaal aspect
– Welk publiek?
– Gemengde ruimte (productie -recreatie)
– Zorg die moet worden besteed aan de tuin
– Sociale dynamiek
• ‘Toontuin’
• Handvest
• Specialisten
• Forum
• Evenement
3. Economie– Voor de projectontwikkelaar
• Onderscheidend element om project binnen te halen
• Onderscheidend element voor verkoop• Lagere kostprijs/minder zorgen
– Voor de koper• Autonomie op het vlak van voeding• Beperkte onderhoudskosten
CONTACT:
Haïssam Jijakli
+32 499 261350
mh.jijakli@uliege.be
www.agriculture-urbaine.be
www.green-surf.com
58
Recommended