OTOMOTİV MALZEMELERİ BEŞİR DEMİRÖZÜ G090504045 KONU: DÖKME DEMİRLER YRD. DOÇ. DR. MESUT...

OTOMOTİV MALZEMELERİ

BEŞİR DEMİRÖZÜG090504045 KONU: DÖKME DEMİRLER

YRD. DOÇ. DR. MESUT DURAT

DÖKME DEMİR

Yüksek fırından elde edilen sıvı ham demirin; kalıplara dökülerek katılaşmasından elde edilen yarı-mamule “PiK” pikin ergitme fırınlarında tekrar ergitilerek, belli bir modele göre önceden hazırlanmış bir kalıp içerisine dökülmesi ve kalıp boşluğunun şeklini alarak katılaşmasıyla meydana gelen malzemeye "DÖKME DEMİR" denilir.

2/40

Demir Dökümün Tarihçesi

Demir dökümü ilk olarak Çin (M.Ö. 1700 ler) sırasında silah imalatı ile başlamış, yüzyıllar boyunca babadan oğula geçen bir sanat ve sır seklinde tutulmuştur. Fakat demir dökümün asıl üretim ve tüketimine (M.Ö. 800) yıllarında Hindistan da başlandığını buda tapınaklarında görülen kirişlerden hükmetmek de kabildir.

3/40

Demir Dökümün Tarihçesi

Demirin ergitilerek üretiminin tarihi merkezlerinden biri de Karadeniz sahilleridir. Bu sanatın Avrupa 'ya intikalinin buradan olduğu kanısı yaygındır. Sıvı sıcak demirin beyaz görünüşü dolayısıyla bu işlemin bütünü yavrularını emziren domuza benzetilisinden elde edilen demire Pig Demir (İngilizce de Pig, domuz anlamına gelmektedir) denilmiştir.

4/40

Demir Dökümün Tarihçesi

Ancak 17. yüzyılın baslarında, Almanya, Belçika ve Hollanda da demiri ergitmek suretiyle üretilmeye başlamış ve çok geçmeden İngiltere de maden kömürü kullanmak suretiyle üretimi İlk defa yüksek fırında gerçekleştirilmiştir. Fakat bununla beraber dökücülük 20. yüzyılın başlarına kadar dökümhanelerde yine bir sanat ve sır olarak tutulmuş ve bu endüstri dalının ilerlemesine engel olan faktörlerden biri olarak kalmıştır.

5/40

6

DÖKME DEMİR

Dökme demirler, karbon oranlarının (genel olarak) 2-4,5 arasında olduğu Demir – Karbon alaşımlardır. Ergime sıcaklığı yaklaşık 12500 °C dir. Çeliklerde olduğu gibi Silisyum, Mangan, Fosfor, Kükürt gibi diğer elementleri de içlerinde bulunur.

7/40

DÖKME DEMİRLERİN YAPISAL OLARAK İNCELENMESİ

8/40

Dökme demirlerde C nun yanı sıra Si da bulunduğundan ve soğuma hızının yavaş olması nedeniyle katılaşma sırasında C elementel yani grafit halinde katılaşır. İçerisindeki C ’nin sementit halinde olması nedeniyle çok serttir, dövülerek biçimlendirilemez.

9/40

Dökme demirler birçok farklı özellik içeren bir demir alaşım ailesidir ve isimlerinden de anlaşılacağı gibi, katı halde çalışılmayıp istenilen şekle dökülerek getirilirler.%2den ve genellikle %1 den de daha az C içeren çeliklerin aksine %2~%4 arası C ve %1~%3 arası Si içerirler. Belirli özellikleri kontrol etmek ve çeşitlendirmek için başka metalik ve ametalik alaşım elemanları da ilave edilir.

10/40

Dökme demirler katılaştığı zaman,son katılaşan zerreler ötektiklik seviyesindedir.

 Eğer başka katkı elemanı yoksa dökme demirde en az %1.7 C bulunur. Dokuda %1.7 den az C varsa bu malzeme dökme demir değildir ve dokuda ötektiklik yoktur. Dökme demirdeki yabancı maddeler ve katkı elemanları bulunduğu zaman C miktarı daha düşük olabilir. eğer dökme demirde %2 Si bulunuyorsa C miktarı %1.7 den %1.1 e düşmektedir.

11/40

DÖKME DEMİRLERDE MİKROYAPI

GRAFİT: Heksagonal kafesli yapısı vardır. Stabil sistemdir.

(Heksagonal: Üç yatay ve eşit boyda (a1, a2 ve a3 ) ve bunlara dik bir farklı boyda (c) eksenden oluşan bu sistemde yatay eksenler arasında 120o , bunlarla c ekseni arasında 90o lik açılar bulunur. 7 simetri düzlemi, 7 simetri ekseni ve bir simetri merkezi vardır.)

12/40

FERRİT: Genelde α-karışık kristalli (α-KK) demire denir. Ferrit kristalleri kubik hacim merkezlidir. Ferritte karbon karışımı çok azdır, maksimum %0,2 C vardır. Ferrit demiri düşük ısı sahasında gevrekleşir.

SEMENTİT: Demir karpitin (Fe3C) metalografik adıdır. Sementitte %6,69 karbon bulunur. Sementitin ayrılması primer veya sekonder olabilir. Sertliği ortalama 1'100 HV dir

13/40

* PERLİT: Aynı zamanda ötektoit diyede adlandırılır. Aralarında sementit lamelleri bulunan ferrit demiridir. Saf perlit 723 °C nin altında tam % 0,8 karbonlu demirdir. Perlitte ötektoit olarak ötektikumun bütün karakteristik özelliklerine haizdir. Perlit sıvı demirden oluşmayıp γ-karışık kristalinin dağılmasından oluşur

14/40

15/40

16/40

DÖKME DEMİRLER ÖZELLİKLERİ KİMYASAL BİLEŞİMİ

17/40

DÖKME DEMİR ÇEŞİTLERİ

1) BEYAZ DÖKME DEMİR  

Beyaz dökme demir, alaşım katılaştığında, bileşimindeki karbon, sementit (demirkarbür Fe3C) halinde olan dökme demirdir. Kırılmış yüzeyi beyaz kristal görünüşlüdür ve çok serttir.

18/40

Beyaz Dökme Demirdeki Elementler ve Oranları

19/40

Beyaz dökme demirlerin mikroyapı fotografı, beyaz bölgeler sementit Fe3C, siyah bölgeler perlittir.

20/40

Beyaz dökme demir kendi arasında ikiye ayrılır:

1- Sert döküm

2- Temper döküm

21/40

1- Sert Döküm (SD)

Sert döküm karbonun yumuşak grafit olarak ayrılmadığı aksine, sert demir sementit olarak meydana geldiği bir döküm türüdür. Sert döküm yüke ve basınca dayanıklıdır, fakat aynı zamanda gevrektir. Ayrıca düşük bir çekme dayanımına sahiptir.

22/40

Yapıda sementitin varlığı, miktarı ve şekli, dökme demirin sert ve özellikle aşınma mukavemetinin yüksek olmasını sağlar. Bu özellik değerleri, başta Mn ve P olmak üzere Ni, Cr, Mo, Cu gibi alaşım elementleri yardımıyla daha da artırılabilir (C ve Si oranları düşüktür: %C 3; %Si 1,4).

23/40

2- Temper Döküm (GT)

Temper dökümden yapılmış olan iş parçaları, dökümden sonra uzun süren bir ısıl işlemden geçirilir. Temper dökme demir, iki ayrı metotla elde edilmektedir. Birincisi, Avrupa metodudur. Buna ‘Beyaz Temper Dökme Demir’ denir (BTD).

24/40

İkincisi, Amerikan metodudur. Adı ‘ Siyah Temper Dökme Demir.(STD) Her iki temper dökme demirin kimyasal bileşimleri pek farklı değildir. Fakat uygulanan temperleme işlemlerinin farklı olması, yapılarının ayrı ayrı oluşmasına sebep olur.

25/40

Beyaz Temper Döküm (GTW) Üretimi

Ham döküm parçaları, birkaç gün oksijen verici maddeler içinde tavlanmak suretiyle karbonu emilir. Karbonu giderilmiş yüzey tabakasının parçalı görünüşü açık metalik renktedir ve çeliğe benzer niteliklere sahiptir. Ancak iş parçalarının, yüzeyden yaklaşık 5mm' lik bir derinliğe kadar karbonu giderilebilir. Daha kalın kesitlerde, iş parçalarının iç kısmındaki demirkarbid, temper kömürler halinde parçalara ayrılır.

26/40

Siyah Temper Döküm (GTS) Üretimi

Ham döküm parçaları birkaç gün havasız ortamda tavlanır. Bu esnada sementit ferrit ve pul seklinde temper dökümler halinde parçalara ayrılır. Siyah taneli kırık yapı bütün kesit üzerinde et (cidar) kalınlığından bağımsız olarak eşit durumdadır.

27/40

28/40

2) GRİ DÖKME DEMİR

Katılaştıktan sonra bileşimindeki karbonun büyük bir kısmı serbest grafit yaprakları (lamel-pul) hâlinde bulunan bir dökme demir çeşididir. Kırıldığı zaman yüzeyi isli gri görünüşlüdür. Grafitten dolayı rengi esmer olan bu dökme demire lamel grafitli dökme demir veya GRİ DÖKME DEMİR denir.

29/40

Gri dökme demirin bileşiminde ana yapısı demirden başka karbon, silisyum, manganez, fosfor ve kükürt bulunur. Bileşiminde bulunan bu elementler genel olarak HAM DEMİR (pik)den gelmektedir. Kükürt, gri dökme demirin içinde bulunması arzu edilmeyen bir elementtir. Fosforun ise pek az miktarı faydalıdır.

30/40

Gri dökme demirlerin mikroyapı fotoğrafları, a)Ferrit yapılı, b) Perlit yapılıdır

31/40

3) KÜRESEL DÖKME DEMiR

Küresel dökme demir kimyasal kompozisyonu gri dökme demirinkinin aynısı olmasına rağmen mukavemet ve süneklikte çeliklere benzerler, fakat üretim şekli farklıdır.

Gri dökme demirlerde grafit yapraklarının şekli çatlak oluşturma özelliğinden dolayı gri dökme demirin mukavemetini , tokluğunu ve sünekliğini düşüren ana etkendir.

32/40

Gri dökme demirlerdeki silisyum, küresel dökme demir üretebilmek için olabilecek en düşük seviyelerde olmalıdır; çünkü, Si yapraklarını büyütür. Kaynak yaparken Mg ergiyen bölgeden kaybedilirse, kaynak sınırı boyunca grafitin sekli değişir. Kaynak sürecinde ısı girdisini ve ergiyik halde kalınan süreyi en aza indirmek grafitin bozulmasını en aza indirir.

33/40

Küresel dökme demir bazen nodular demir olarak da adlandırılır ve çeşitli metalurjik durumlarda bulunabilir. Bir ferrit yapılı küresel dökme demir yüksek süneklik sağlarken, diğer ferrit yapılı küresel dökme demir yüksek mukavemet sağlayabilir. Perlit yapılı olan yüksek mukavemete sahiptir ve östenitik yapılı olan ise korozyona, yüksek sıcaklıklara ve ısısal şoklara en yüksek dayanım sağlar.

Küresel Dökme demirlerin mikroyapı fotografları, a) Ferrit Yapılı, b) Perlit yapılı

34/40

Alaşım Elemanları

Alaşımlandırmanın etkisi, başlıca mikroyapı, matris, grafitleşme şekli ve mekanik özellikler bakımından düşünülebilir.

Alaşım elemanlarının mikro yapı üzerindeki etkileri; bunların karbür oluşturma meyillerine, ferrit içinde eriyip erimediklerine, grafit ölçü ve dağılımını ne oranda değiştirdiklerine bağlıdır.

35/40

Krom (Cr ), Mangan (Mn), Molibden (Mo) gibi karbür oluşturucu elemanlar, daha çok tamamen Perlitik yapı elde etmek için kullanılırlar. Bu elemanların alaşımdaki % oranları arttıkça, Sementitik (Birleşik) Karbonu daha yüksek, daha sert ve mukavemetli perlit oluşur. Aynı elemanlar, katılaşmada grafitleşmeyide etkiler; fazla oranda kullanıldıklarında gri dökme demir yerine, beyaz dökme demir yapısına sebep olabilir.

36/40

Silisyum (Si), Nikel (Ni), Bakır (Cu) ise; mikroyapıda ferrit içinde erirler ve ferrit in sertlik ve mukavemetini artırırlar. Aynı zamanda grafitleşmeyide etkilerler.

Krom (Cr) : %0.15- 0.75 gibi düşük miktarlarda gri dökme demire ilave edildiğinde, tamamen perlitik bir mikroyapı elde edilir. Artan mukavemet ve sertliğin yanında, Cr ilavesi gri dökme demire oksidasyon direnci de kazandırır.

37/40

Molibden (Mo) : Sertleştirmede etkilidir. Düşük miktardaki Mo gri dökme demirin çekme dayanımını arttırmış olur.

Silisyum (Si) : Dökme demirler için alaşım elemanı olarak kullanıldığında % 6-8 silis katılan dökme demirler, normal dökme demirlere göre, tufalleşmeye karşı arttırılmış bir direnç göstermektedir.

38/40

Nikel (Ni) : Orta derecede bir grafitleştiricidir, ferrit içinde erir ve bu fazın sertleşmesine sebep olur. Yalnız başına kullanıldığında gri dökme demir yapısını elde etmek için gerekli silisyum miktarını azaltıcı rol oynar ve bu suretle grafit ve perlitik yapının da ince taneli oluşumunu sağlar.

39/40

Bakır (Cr) : Bakır da nikel gibi orta derecede grafitleştirici bir elementtir ve ferrit fazında erir, aşınma korozyon direncini arttırmak için %3.0 oranına kadar kullanılır.

40/40

KAYNAKLAR KAYIRAN Erdoğan, Malzeme Teori ve Pratik, Eylül 1999 FINDIK Fehim , Malzeme Seçimi ve Uygulamaları, 2008 STAUDY Wilfried , Motorculukta Metal Tekniği, M.E.B. 1995 home.uludag.edu.tr/users/mumintutar/edm/12.pdf MEGEP, METALURJİ TEMPER DÖKME DEMİR, 2006 MELİKE MİHRAN CAVCAR, DÖKME DEMİRLER VE DÖKME

DEMİRLERİN KAYNAĞI, 1996 MEGEP, METALURJİ GRİ DÖKME DEMİR, 2011 Özdemir Özer, Otomotiv Sektöründe Kullanılan Küresel Grafitli

Dökme Demir üretimine Etki Eden Parametrelerin Teorik incelenmesi Ultrasonik Ses Hızı Yöntemiyle Tahribatsız Kontrolü Ve Mekanik özelliklerinin Karşılaştırılması, YÜKSEK LİSANS TEZİ, Mayıs 2007

DÖKME DEMİRLER

Emre YONTAR G090504048

Yrd. Doç. Dr. Mesut DURAT

Gri Dökme Demirlerin Sınıflandırılması

Gri dökme demirlerin Türk Standartlar Enstitüsü’ne (TSE) göre sınıflandırır. DDL işareti (Dökme Demir Lamelli) anlamına gelmektedir. DDL işaretini takip eden sayılar ise minimum çekme mukavemetini gösterir. Örneğin DDL=10 çekme mukavemeti 10 kg/mm2 olan lamel grafitli gri dökme demir demektir. 43/

34

44

Alman (DIN) normundaki gri dökme demirlerin sınıflandırılışı aynen TSE’deki gibi, yalnız işaret DDL değil GG (Gusseisen mit Lamellengraphit=Grauguss) şeklindedir.

  Amerikan ASTM standardında gri ve lamel

grafitli dökme demirler sınıflara ayrılmışlardır. (Class 20, 30, 40 v.b.) Sınıf numaraları p.s.i (lb/inç2) olarak minimum çekme mukavemetini vermektedir. Örn; Class 20 (σ) = çekme mukavemeti 20.000 p.s.i, Class 60 (σ = 60.000 p.s.i) gibi.

45/34

Dünya Döküm Üretimi

Türk döküm sektörünün gerek Avrupa’da, gerekse dünyada önemli bir yeri vardır. Türkiye, 2011 yılında toplam 1,433 milyon, 2010 yılında ise 1,292 ton döküm üretimi gerçekleştirmiştir. Türk Döküm Sektörü 2010 yılı üretim rakamları itibarı ile Almanya, Fransa ve İtalya’yı takiben Avrupa’da 4. sıraya yerleşmiştir.

46/34

Sektör, 2010 yılı dünya sıralamasında ise 13. sıradadır ve dünya üretiminin %1,4’ü Türkiye’de üretilmektedir.

Ülkemiz imalat sanayindeki diğer sektörlerin dünya ve Avrupa sıralamaları göz önüne alındığında, döküm sektörünün bu açıdan önemli bir konumda olduğu görülmektedir. 47/

34

48/34

Türk döküm sanayi için en büyük sıkıntı sektörün otomotiv ağırlıklı büyümesidir. 2011 yılında üretimin % 65’ı otomotiv ve ilişkili sanayi için yapılmıştır. Bu durum kriz zamanlarında sektörde derin etkiler yaratmaktadır.

49/34

50/34

Döküm Sanayinde Üretim Kapasitesi ve Miktarı

Türkiye’deki değişik yapıdaki döküm işletmeleri, 2011 yılında ortalama 78% kapasite ile çalışmışlardır. Kapasite kullanımı, demir döküm sanayinde %80, çelik dökümde %65, demir dışında ise %80 olarak gerçekleşmiştir.

51/34

Döküm Sanayinde Üretim Kapasitesi ve Miktarı

Dünyada otomotiv ve benzeri endüstrilerde artık direkt olarak döküm alınmamakta, komponent ve sistem satın alınmaktadır. Bu nedenle bir zamanlar birinci kademe teslimatçı olan döküm imalatçıları, ikinci veya üçüncü kademe teslimatçı haline gelmişlerdir.

52/34

53/34

DÖKME DEMİRLERİN OTOMOTİV SANAYİNDEKİ YERİ

1948 yılında dünyada kullanımı başlanan küresel grafitli dökme demirler , bundan yaklaşık 20 yıl sonra ülkemizde üretilmiştir. 1970’den itibaren üretimi artan küresel grafitli dökme demirler, mühendislik açısından çeliğin birçok avantajını ve dökme demirlerin ekonomik talaşlı işlenebilme özelliğini biraraya getirmektedir.

Bu üstün özellikleri sayesinde , kır dökme demir, temper dökme demir ve çelik döküm yerine kullanılır. Yüksek mukavemet ve iyi aşınma direnci istenilen birçok yerde geniş kullanım alanına sahiptir.

54/34

Örneğin otomobil krank milleri , küresel grafitli dökme demirden üretildiğinde daha iyi sonuç vermektedir. Burada küresel grafitli dökme demir ile üretilmesinin sebebi üstün işlenebilirlik özelliği ve elastisite modülünün yüksek olmasıdır.

Ayrıca çeliğe göre kıyaslandığında daha yüksek aşınma direnci görülmüştür.

55/34

Küresel grafitli dökme demirlerin korozyon direnci, farklı korozif ortamlarda kır dökme demirin özelliklerine benzerdir. Yüksek sıcaklıklarda ise oksidasyon direnci bakımından , kır dökme demire göre üstünlük sağlar. Küresel grafitli dökme demirler, termal şok direnci gerektiren santrifüj pompa gövdelerinde ve valflerde de kullanılır. Çünkü 870°C ye kadar çatlamadan çalışabilirler.

56/34

Küresel grafitli dökme demirlerin kullanım alanını genişleten bir başka sebep ise , çeliğe uygulanan ısıl işlemlere benzer işlemlerle istenilen mekanik özelliklere sahip olabilmesidir. Ayrıca titreşim sönümleme açısından bakılırsa küresel grafitli dökme demirler , çelik döküme göre 2,5 kat daha iyidir. Lamel grafitli dökme demir ise küresel grafitli dökme demirlere göre 1,5 kat daha iyidir.

57/34

KÜRESEL GRAFİTLİ DÖKME DEMİR ÇEŞİTLERİ

58/34

59/34

Otomotiv ve Kamyon

Krank mili, ekzantrik mili, tekerlek mili, kumanda mili çatalı, zaman dişlileri, ayna ve pinyon dişlisi, diferansiyel kutusu direksiyon yatağı, direksiyon kolu, krank kolu, irtibat kolu, kontrol kolları kavrama kolları, dingil, süspansiyon kolları, zincir baklaları, tahrik flanşları kamyon tekerlek göbeği, yay askı dayanağı, amortisör, fren parçaları, dizel piston başı vb. yerlerde kullanılır.

60/34

61

DÖKME DEMİRİN OTOMOTİV PARÇALARINDAKİ KULLANIM YERLERİ

Diferansiyel: Gri dökme demir

Silindir başları: Gri dökme demir

Fren kasnağı: Alaşımlı gri dökme demir

62

KAM MİLİKam mili: Küresel grafitli dökme

demirden imal edilir. Sertleştirme ve düzeltme

gerekmez. Kam milleri genellikle farklı

malzemelerden elde edilirler;

KAM MİLİ

GGG %3,5…4 kadar C içeren bir döküm malzemesidir. Karbonun büyük kısmı küre şeklinde grafit olarak ayrışır. Malzeme olarak GGG-50 uygundur. 50 ise asgari çekme dayanımı 500N/mm2

63/34

KAM MİLİ FARKLI ÜRETİM TÜRLERİ

Siyah temper döküm Ham temper döküm Kokil (sert) döküm

64/34

Supap kılavuzları: Gri dökme demirden iyi aşınma direnci, iyi kayma özellikleri, talaş alma kolaylığı, ekonomikliği

İticiler ve itici çubukları: Gri dökme demir veya Ni-Cr-Mo alaşımlı gri dökme demirden

Salıncak düzeni kolu: Gri dökme demir

65/34

Su pompa gövdesi: Gri dökme demir Hidrolik olarak sızdırmaz özellikte, kompleks bir dökümdür. Çok hassas ölçülerde ve düşük maliyette üretilmiş durumdadır.

Eksoz manifoldu: Gri dökme demir. Manifoldlar, genellikle dökme demir, alüminyum alaşımları veya çelik borulardan bükülerek imal edilir.

66/34

Silindir bloğu: yaprak grafitli dökme demir Yaprak grafitli dökme demir(gri) , %2,5…3,5

karbon ihtiva eden bir demir karbon alaşımıdır. Yüksek karbon miktarı yavaş soğuma esnasında temel dokunun içinde grafit yaprakçıkları şeklinde ayrışır. Silindir bloğu malzemesi olarak GG-25 uygundur.

Diğer malzemeler ise ağırlığı düşürebilmek için, alüminyum alaşımlar kullanılır.Örn : AlSi17Cu4Mg 67/

34

Segmanlar : Lamel grafitli dökme demir

Segman malzemesi olarak lamel grafitli dökme demirin seçilmesinin nedenleri;     

68/34

Silindir gömlekleri: Lamel grafitli dökme demir

69/34

Fren ana silindiri basınçlı döküm metoduyla gri dökme demirden . iyi işlenebilirlik için full tavlanmış durumdadır.

Süspansiyon için döner başlık siyah temper dökme demir

70/34

Krank mili: İki şekilde yapılabilir dövme ve dökme olarak.

Dövme krank mili düşük alaşımlı ıslah çeliği 42CrMo4 den yapılırlar (42 C oranı )

71/34

Dökme krank mili küresel grafitli dökme demirden GGG-60 dan oluşur. Küresel grafitli dökme demirde karbon küresel grafitler şeklinde ayrışmıştır. Küresel grafitli dökme demir elde etmek için eriyiğe az miktarda magnezyum eklemek gerekir.

72/34

73

Silindir kapağı Özel (alaşımlı) dökümden üretilir. Bir çok

malzemenin bir araya gelmesi ile meydana gelir.

Örn: AlSi12CuNiMg-- %12 si oranı --

sıcaklıkta sertleştirme

74/34

Alternatör Ön Kapağı: Gri dökme demir

Karter: Karter çoğunlukla preslenerek şekillendirilmiş çelik saçdan yapılır. Bunun dışında alüminyum alaşım ve dökme demirden dökülerek yapılan karterler de vardır.

75/34

Külbütör manivelası

Külbütör manivelaları (piyanolar), dökme demir alaşımlarından veya saç malzemelere presle şekil verilerek yapılır. Dökme demirden yapılan külbütör manivelaları külbütör miline bakır burçlarla yataklandırılır. Külbütör manivelası supap başına temas ederek çalıştığı için supap başı ile manivela arasında belirli bir çalışma boşluğu verilmelidir. Bu çalışma boşluğunun da ayarlanabilmesi için manivela üzerine bir ayar mekanizması konulmuştur.

76/35

77

KAYNAKLAR

1. KAYIRAN Erdoğan, Malzeme Teori ve Pratik, Eylül 19992. FINDIK Fehim, Malzeme Seçimi ve Uygulamaları, 20083. STAUDY Wilfried , Motorculukta Metal Tekniği, M.E.B. 19954. home.uludag.edu.tr/users/mumintutar/edm/12.pdf5. MEGEP, METALURJİ TEMPER DÖKME DEMİR, 20066. MELİKE MİHRAN CAVCAR, DÖKME DEMİRLER VE DÖKME

DEMİRLERİN KAYNAĞI, 19967. MEGEP, METALURJİ GRİ DÖKME DEMİR, 20118. ÖZDEMİR Özer, Otomotiv Sektöründe Kullanılan Küresel

Grafitli Dökme Demir üretimine Etki Eden Parametrelerin Teorik incelenmesi Ultrasonik Ses Hızı Yöntemiyle Tahribatsız Kontrolü Ve Mekanik özelliklerinin Karşılaştırılması, YÜKSEK LİSANS TEZİ, Mayıs 2007

9. TÜRKİYE Döküm Sanayicileri Derneği, "2012 Yılına Girerken Mevcut Durum“, 2012

DÖKME DEMİRLERYrd. Doç. Dr. Mesut DURATOtomotiv Malzemeleri

Erdinç KELEŞSakarya ÜniversitesiTeknik Eğitim FakültesiOtomotiv Öğretmenliği Bölümüb090504012

78/13

İÇİNDEKİLER

Dökme Demir Nedir Dökme Demir Özellikleri Dökme Demir Çeşitleri Gri dökme demir Temper dökme demir Beyaz dökme demir 79/13

%2’ den daha fazla karbon, %1 ile %3 arasında silisyum ve bunların yanında fosfor ve kükürt içeren demir alaşımlarına dökme demir denir.

Dökme Demir Nedir?

80/13

Dökme demirlerde daima serbest karbon veya demir-karbür bulunur, bileşenlerden birinin yada her ikisinin birden bulunması bu alaşımların istendiği gibi sıcak işlenebilirlik özelliklerini yitirmesine yol açar.

Dökme Demir Özellikleri

81/13

Elde edeceğimiz dökme demirin kullanım yerinde istenen mukavemet, sertlik ve korozyon dayanımı gibi özelliklerini iyileştirmeliyiz.

Dökme Demir Özellikleri

82/13

Dökme demirlerin mekanik özellikleri mikroyapı tipine bağlı olduğu gibi mikroyapıyı oluşturan fazların şekil ve dağılımına da bağlıdır.

Mikroyapı oluşturan ve mekanik özellikler üzerinde önemli bir etkisi olan fazlardan biri serbest karbondur (grafit).

Dökme Demir Özellikleri

83/13

Dökümlerdeki ana faz ve karbonun bulunduğu biçim, kimyasal kompozisyona, soğuma hızına ve gördüğü ısıl işleme göre değişir.

Dökme Demir Çeşitleri

84/13

Dökme Demir Çeşitleri

85/13

Serbest karbonların grafit yaprakları şeklinde oluştuğu demir-karbon-silisyum alaşımlarına gri dökme demir denir.

Gri dökme demir, kalıba dökülen ergimiş demirin yavaş soğumasıyla elde edilir.

Gri Dökme Demir

86/12

Temper dökme demir uygun kompozisyona sahip beyaz dökme demirlerin ısıl işleme tabi tutulmasıyla elde edilir.

Temper Dökme Demir

87/13

Beyaz dökme demir, kalıp içine dökülen demirin hızlı soğuma sonucunda karbonun yapının içinde kalması halinde oluşur.

Beyaz Dökme Demir

88/13

1) http://home.uludag.edu.tr/users/mumintutar/otomlz/15.pdf

2) http://www.odevburada.com/odev-indir/dokme-demir-cesitleri_id22377_%C3%B6devi_tezi.html

3) http://www.haddemetal.com/tr/Download/Dokmedemirler.pdf

4) http://makine2.kocaeli.edu.tr/malzeme/eritme.pdf

5) http://www.teknikport.com/2012/02/celik/

KAYNAKLAR

89/13

DÖKME DEMİRİN OTOMOBİL ENDÜSTRİSİNDEKİ KULLANIM

YERLERİ

HAZIRLIYANGÜNERİ TUNALIB090504007

Yrd. Doç. Dr. MESUT DURAT 90/

15

DÖKME DEMİRİN OTOMOBİL ENDÜSTRİSİNDEKİ KULLANIM YERLERİ

A) Lamel grafitli dökme demir parçalar Lamel grafitli dökme demir gereçleri B) Küresel grafitli dökme demir parçalar

Küresel grafitli dökme demirleri kullanım alanları

C) Temper grafitli dökme demir gereçleri ve kullanıldığı yerler

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

91/15

İÇİNDEKİLER

A) Lamel grafitli (gri) dökme demir parçalar Motor

bloğu                                                Fren diski                                                   Kampana   Yağ pompalama çubuğu                                                                 TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ 92/15

DÖKME DEMİRİN OTOMOBİL ENDÜSTRİSİNDEKİ KULLANIM YERLERİ

Su pompası pervanesi                               Denge parçası                                            Krank kepi                                                   Manifoldlar  Vantilatör kasnağı                                      Su pompası gövdesi                                  Volan    TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

93/15

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

94/15

Lamel grafitli (gri) dökme demir gereçleriDIN 1691

İşaretiÇekme

dayanımıKg/mm²

Brinell sertliğiHB 30

Kg/mm²

Kullanıldığı yerler

GG - 10      - 160 Az zorlanan, kalite şartnamesi olmayan parçalar, gövde, temel tablası, iskelet vb.

GG - 15     30 170 Zorlanan ve sürtünerek aşınan parçalar, gövde, kızak, buhar silindiri, pistonu ve segmanı, vb.

GG - 20(DDL 20)

    36 200

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ95/15

GG - 25(DDL 25)

    42 220 Isıya dayanıklı ve sürtünerek aşınan parçalar, piston, silindir, segman, v.b.

GG - 30     48 240

GG - 35     54 260 Çok fazla zorlanan parçalar ve özel haller için

GG - 40     60 280

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ96/15

B) Küresel grafitli dökme demir parçalar

Motor taşıyıcıŞanzıman taşıyıcıDiferansiyel gövdesi Tekerlek Poryası Kam miliYardımcı şaft kayıcısı

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ97/15

Distribütör dişlisiKompresör taşıyıcıEgzost manifolduÖn aks taşıyıcısı

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ98/15

Küresel grafitli dökme demirleri kullanım alanları

İşareti Kullanıldığı yerler

DDK - 40 Üstün mekanik özelliklerinden dolayı geniş kullanım alanları vardır. Çeşitli diskler, yatak gövdeleri, pistonlar, uçak malzemeleri, makine aksamları, basınca dayanıklı parçalarda, valfler, pompa gövdeleri, bağlantı rotları, vb. parçaların yapımında kullanılır.

DDK - 50

DDK - 60

DDK - 70

DDK - 80

DDK - 35,3

DDK - 40,3

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ 99/15

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

100/15

C) Temper grafitli dökme demir gereçleri DIN 1692

İşaretiÇekme

dayanımıKg/mm²

Brinell sertliğiHB 30

Kg/mm²

Kullanıldığı yerler

BEYAZ GTW - 35

   35   220 İşlenmeye müsaittir, sertleştirilebilir, ıslah edilebilir. Pedal, dişli kutusu, fren tanburu, kalın cidarlı parçalar, vb.

GTW - 45

   45   200

GTW - 65

   65   270 İnşaat madeni aksamı, makine gövdeleri, vb.

TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ

101/15

SİYAH GTS - 35  

   35   150 İyi işlenebilir. Makine parçaları, vb.

GTS - 45

   45  160-200 Yüksek dayanımlı perlitik temper döküm.

GTS - 65

   65 210-250 Mutfak aletleri, fren balataları, vb.

GTS - 70

   70 240-270 Islah edilmiş olarak kullanılır.

TEKNİK EĞİTİM EĞİTİM FAKÜLTESİ 102/15

ÖZDAMAR İbrahim, YELKEN Bilal,“BENZİN MOTORLARI”, MEB. 1998

http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/motorlu_araclar/moduller/otomotiv_motor_mekanigi4.pdf

http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/modul_pdf/521MMI271.pdf

http://www.turkcadcam.net/rapor/malzeme-secimi/index4.html

Google görsellerTEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ 103/15

KAYNAKLAR