Ouderen als actieve bouwers aan beleid

Ouderen als actieve bouwers aan beleid

Prof. Dr. D. VertéVakgroep Agogische Wetenschappen

Probleemstelling

  Ouderen en politieke participatie- Invloed ouderen op politieke beleid is

gering- Beperkte toegang tot rechtstreekse

participatie- Politieke vernieuwing = verjonging

Maatschappelijke positie vs maatschappelijke participatie

  Maatschappelijke positie– Uitsluiting van deelname (Verté 1996)– Bijsterveld (1991)

– Stereotype benadering van ouderen, gebaseerd op ouderdomsbeelden

» Bv beslissingen worden over de hoofden genomen– Walker (1995)

– Geen bewuste discriminatie, – Wel ten gevolge van het falen van de instellingen om

zich aan te passen aan de socio-demografische realiteit

Het pad effenen voor participatie

  Aankomende ouderen zijn beter opgeleid– Dus meer participatie?

– Bijsterveld 1991– Cf Studies in VS, zal ook hier het politiek

engagement en de MS betrokkenheid dalen

Het pad effenen voor participatie

  Hooghe (2000)– Senioren hechten meer belang aan

solidariteit, burgerzin en gezamenlijke inzet dan jongeren.

– Generatie-effect– Veel blootgesteld aan mogelijkheden

– Dus meer mogelijkheden

Het pad effenen voor participatie

  Empowerment– Is een proces van bewustmaking en

ontwikkeling van capaciteiten dat leidt tot een grotere participatie en tot een grotere deelname aan de besluitvorming en uitvoering van het beleid (Diels 1999)

Voorwaarden politieke inspraak

  Beleidsvoerders– Open bestuur– Knelpunt: men ziet dit vaak als een

uitholling van de eigen bevoegdheden

Onderzoeksmethode  Data uit BAS, Belgian Ageing

Studies – 60+ – Aantal gemeenten > 100– Per gemeente representatieve

steekproef– (geslacht en leeftijd als stratificatie)

– Aantal deelnemers = 59977

Politieke participatie

  Politieke interesse  Politieke participatie  Feitelijke invloed  Seniorenadviesraden

Politieke interesse

geen 43%

wel 57%

Politieke interesse

Leeftijd

61,854,7

49,6

60_69j 70_79j 80+

Interesse in de politiek

Geslacht

64,6

50,7

man vrouw

Interesse in de politiek

Inkomen

45,953,1

65,374,3

80,4 81,777,4

500 - 999 € 1000 - 1499 € 1500 - 1999 € 2000 - 2499 € 2500 - 3999 € 4000 - 4999€ > 5000 €

Interesse in de politiek

Politieke participatie

  Politieke interesse  Lid politieke partij  Feitelijke invloed  Seniorenadviesraden

Lidmaatschap

9,4

90,6

Lid politieke partij

ja

neen

Leeftijd

10,19,2

7,8

60_69j 70_79j 80+

Lid politieke partij

Geslacht

12,1

7,1

man vrouw

Lid politieke partij

Opleiding

5,2 6,08,0

11,2 11,39,8

11,314,0

16,3 16,6

Lid politieke partij

Inkomen

6,78,6

11,2

14,416,0

17,1

11,4

500 - 999 € 1000 - 1499 € 1500 - 1999 € 2000 - 2499 € 2500 - 3999 € 4000 - 4999€ > 5000 €

Lid politieke partij

Politieke participatie

  Politieke interesse  Lid politieke partij  Feitelijke invloed  Seniorenadviesraden

Politieke participatie

  Politieke interesse  Lid politieke partij  Feitelijke invloed  Seniorenadviesraden

Seniorenadviesraden  Resultaten uit (De Witte &

Verté, 2002)– Voorzitters:

– hoge leeftijd, vnl mannen, bezige bijen– Leden:

– Instroom hoger geschoolden– Eerst min 10j lid seniorenvereniging– Gebrekkige doorstroming naar de top– Cohesiegevoel voor “goede zaak”

– Weinig adviesverlening

Overzicht 1. Achtergrond Belgian Ageing Studies 2. Methodologie BAS 3. Enkele resultaten 4. Ouderenbeleid = lokaal verhaal 5. Conclusie

Achtergrond Belgian Ageing

Studies

1. Achtergrond  België = 10e oudste land ter wereld

België Vlaams Gewest

Brussels H. Gewest

Waals Gewest

Totaal 60-plus 22,99% 24,11% 18,44% 22,41%

Totaal 80-plus 4,92%  4,98% 4,58% 4,92% 

1. Achtergrond

België

1990 2010

Mannen 100+ 109 186

Vrouwen 100+ 437 1373

Totaal 100+ 546 1559

1. Achtergrond

1. Achtergrond

1. Achtergrond

1. Achtergrond  Belang van buurt en nabijheid bij ouder

worden  Paradox van buurtparticipatie

– Ouderen spenderen veel tijd in de buurt– Ouderen zijn één van de eerste groepen die genegeerd

worden wanneer het gaat over beslissingen, inspraak en participatie in de ‘constructie’ van de buurt

  Versterken van empowerment– Ouderen erkennen als actoren in sociale verandering– Ouderen betrekken in de praktijk, in het werkveld, in beleid,

in onderzoek– Vooral belangrijk op lokaal niveau

2. Participatiedecreet  Vlaams decreet 2004

– ‘De stimulering van een inclusief Vlaams ouderenbeleid en beleidsparticipatie van ouderen’

– Een beleid dat ouderen en hun positie in de toekomstige Vlaamse samenleving wil vatten

– Inclusief ouderenbeleid: Beleid dat in al zijn aspecten en samenhang aan de algemene en de specifieke behoeften van ouderen beantwoordt en de competenties van ouderen inschakelt

2. Participatiedecreet  Doel

– Toegang van elke oudere tot de economische, sociale en culturele rechten te waarborgen

– Discriminatie en sociale uitsluiting op basis van leeftijd te voorkomen/verminderen

– Deelname van ouderen aan het uitstippelen, uitwerken en evalueren van dit beleid mogelijk te maken en te versterken.

2. Participatiedecreet  Gecoordineerd en

samenhangend beleid– Nemen van maatregelen in de diverse

beleidsdomeinen– Coordinatie tussen beleidsdomeinen – Overleg en de coordinatie tussen de betrokken

actoren– Ondersteuning van de participatie van de

doelgroep (om dit beleid tot stand te brengen, dit beleid vorm te geven, dit beleid te evalueren)

3. Geschiedenis BAS  2002: ontwikkeling van het decreet

– Vlaamse gemeenten S.O.S.  2003: ontwikkeling van de studie

met een aantal partners– Totaalpakket om behoeften van 60+ te

meten– De bekomen data kunnen helpen bij het

opstellen van een ouderenbeleidsplan

3. Geschiedenis BAS

  2004 -2005: – Pilot-studie in 11 West-Vlaamse

gemeenten  2005-2006

– Ook andere provincies stappen in het verhaal

4. Doelstellingen onderzoek1. Behoeften inschatten bij ouderen op

lokaal vlak2. Handvatten aanreiken voor lokaal beleid

– Aanzet geven tot een ouderenbeleidsplan– Evidence based policy

3. Ouderen activeren in functie van de constructie van de lokale samenleving

4. Ondersteuning bieden bij het creëren van Age-friendly steden en gemeenten

5. Partners onderzoek  Onderzoek

– = constante samenwerking tussen:– Oudere vrijwilligers– Lokale stakeholders– Leden van ouderenadviesraden– Lokale overheden– Provinciale overheden– VUB (Agogische Wetenschappen) en

Hogent (Vesalius)

MethodologieBelgian Ageing

Studies

1. Partners  VUB

– Wetenschappelijke begeleiding– Analyse

  Provincie– Coordinatie veldwerk (onderzoeksbegeleiders)– Sociale planning

  Gemeente– Dataverzameling (peers)– Input data in software

  Oudere vrijwilligers

2. Vragenlijst  Verschillende thema’s

– 72 vragen– Huisvesting, buurt, mobiliteit– Sociale netwerken, eenzaamheid– Gezondheid, zorg, vallen– Zingeving, ouderdomsbeeld– Psychologisch welbevinden,

onveiligheidsgevoelens– Cultuurparticipatie, verenigingsleven,

vrijwilligerswerk– Mediagebruik, internet – ….

3. Verwachtingen t.o.v. gemeente

–Steekproeftrekking met vervangadressen –Kopieën van de vragenlijsten–Blanco enveloppen om de ingevulde vragenlijsten terug te bezorgen

–Verzekering voor de enquêteurs–Legitimatiebewijs enquêteurs

3. Verwachtingen t.o.v. gemeente

–Briefwisseling (bv uitnodiging vergadering)

–Lokalen en koffie (vergaderingen)–Intikken data via meegeleverde software–Presentatie van de resultaten aan de participerende enquêteurs en organisaties, eventueel ook aan de gemeenteraad, pers en publiek

4. Peer-research

  Methodiek gaat uit van het principe:

Onderzoek voor en door ouderen

4. Peer-research  Dataverzamelingsmethode: Peer-onderzoek

– Komt voor in onderzoekstradities: – Participatief onderzoek

– Doelgroep zijn niet louter de respondenten, maar zijn mee onderzoeker

– Co-researchers– Actie onderzoek

– Niet zozeer de ontwikkeling van kennis/theorie staat centraal– De verandering van bestaande praktijken is het doel

– Overlappingen zijn steeds mogelijk– Peer onderzoek

– Nadruk op leeftijdsgenoten (of ‘soort’genoten) als co-researchers

– Onderzoek als tool voor empowerment

4. Peer-research  Dataverzamelingsmethode: Peer-research

– Ouderen betrekken in elke stap van het onderzoek– Co-design van de vragenlijst– Dataverzameling– Evaluatie– Vertaling naar beleid

– Oudere vrijwilligers gaan langs bij de oudere respondenten en nodigen hen uit om deel te nemen aan het onderzoek– ‘postbode’– Hulp aanbieden als het nodig is/ indien wenselijk

4. Peer-research  Voordelen

– Creëert gevoel van eigenaarschap– Bottom-up approach:

– Stimuleert politieke participatie en betrokkenheid van de doelgroep

– Verhoogt de visibiliteit van het onderzoek en ouderen– Peers ontwikkelen nieuwe skills, kennis, …

– Training– Praktijkervaring

– Hogere responsgraad– Tussen 65% en 85% in elke gemeente– Kwalitatief beter ingevulde vragenlijsten

4. Peer-research  Valkuilen

– Tijdsintenstief – Peers hebben ook eigen ervaringen,

eigen verhalen, …– Emotionele ondersteuning

– Werken met vrijwilligers– Vrijwillig is niet vrijblijvend

5. Steekproef

  Wie is er bevraagd?- Thuiswonende 60plussers- Proportioneel gestratificeerde steekproef

in elke gemeente - De verhoudingen binnen de bevolking

worden behouden in de steekproef- 3 leeftijdsklassen - Gender

– 60-69 mannen en vrouwen– 70-79 mannen en vrouwen– 80+ mannen en vrouwen

5. Steekproef

  Wie is er bevraagd?- Steekproef wordt getrokken door de

gemeente- 3 steekproeven (2 reserven)

- VUB: wetenschappelijke ‘check’

6. Anno 2012?

  Vlaanderen: 158 gemeenten – > 70.000 oudere respondenten– > 7.000 oudere vrijwilligers

  Brussel  Wallonië  Nederland: 5 gemeenten  Italië: 1 gemeente

7. In de praktijk  Onderzoeksfase

– De enquêteur gaat op eigen tempo de vragenlijsten verspreiden en terug ophalen– Via vastgelegde methodiek

– De enquêteur biedt eventueel hulp bij het invullen van de vragenlijsten

– Na een maand evaluatiefase– Hoe verloopt het onderzoek– Problemen (onderzoek/enquêteur)– Vervangadressen

8. Wat na de BAS?  Resultaten

– Evidence based policy– Benchmarking: Resultaten kunnen gesitueerd

worden t.o.v. Regionale en Vlaamse cijfers– Cijfers per gemeente worden bediscussieerd in

een aantal werkgroepen.– Professionals– Beleidsmakers– Ouderen

– Ontwikkelen van lokale actieplannen (ouderenbeleidsplannen, lokaal sociaal beleidsplan)

8. Wat na de BAS?– Betrekken van ouderen in onderzoek,

beleidsplanning, gemeenschapsvorming– Realiseren van social change in de

lokaliteit– Ouderen betrekken van A tot Z:

empowerment– Proces model van rekruteren, engageren,

motiveren van oudere vrijwilligers– Continue samenwerking tussen de

verschillende partners

8. Wat na de BAS?  Gigantische dataset: mogelijkheid tot verscheidene

analyses– Voor thesissen– Voor doctoraten– Voor wetenschappelijke publicaties

– e.g. “Social Capital and Feelings of Unsafety in Later Life: A Study on the Influence of Social Ties, Place Attachment and Civic Participation on Perceived Safety in Belgium”

– e.g. “Social participation among older adults living in mediumsized cities in Belgium: the role of neighbourhood perceptions”

– Op zoek naar thematische samenwerkingen

8. Wat na de BAS?  Trendonderzoek

– Brugge, Gent, Genk, …– Na 5 à 6 jaar een follow-up onderzoek– Wat is er veranderd? Evolutie in kaart brengen?

  Aanvullend kwalitatief onderzoek– Baserend op kwantitatieve cijfers

– Purposeful selection– Selectie gemeenten– Vb: 2 gemeenten met de hoogste OG en 2 gemeenten met de laagste

– Extra aanvullend diepte-onderzoek naar context

Schaakmat of aan zet

  Ouderenmonitor:

Actuele leefsituatie

Visie op ouderen

  Ouderen schaakmat?– Ouderen als inactief– Op hun persoonlijke rust gesteld– Enkel gericht op hun familie– Geen interesse in politiek en beleid– Ouderen als passieve burgers– Consumenten

Visie op ouderen

  Ouderen aan zet?– Actieve participatie van senioren bij

onderzoek en beleidsontwikkeling– Verhogen van kennis en betrokkenheid van senioren en beleidsvoerders– Lokaal ouderenbeleid planmatig organiseren

Discussie: hoe?  - Beeldvorming  - Actieve versus passieve participatie  - lokaal inzetten  - concreet en thematisch werken  - niet te hoog inzetten  - projectwerking

Discussie: hoe?

  Seniorenraden:  - advies en aansturing acties, geen socio-  culturele activiteiten  - gericht op actieve participatie  - alle actoren betrekken  - van praten naar doen  - lokale netwerken versterken

Discussie: hoe?

  Beleidsvoerders -samenleving:  Volwaardige burgers  - ouderen als partners zien  - bereid zijn samen te werken  - bereid zijn ouderen in te   zetten