Piyasa Uygulamalarında Gün Öncesi Piyasası IV. OSB ENERJİ ZİRVESİ

VAN, 30 EKİM 2010

Piyasa Uygulamalarında

Gün Öncesi Piyasası

IV. OSB ENERJİ ZİRVESİ

NEZİR AY

ELEKTRİK PİYASASI MALİ UZLAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI

Mevcut Elektrik Piyasasının İşleyişi

Hedeflenen Piyasa Yapısı ve Gün Öncesi Piyasası

Piyasa İlişkin İstatistiksel Göstergeler

Gündem

Gün Öncesi Piyasası

Dengeleme Güç Piyasası

Saatlik Uzlaştırma

Nihai Dönem

Dengeleme Mekanizması

Aylık 3 Zamanlı Uzlaştırma

Geçiş Dönemi Gün Öncesi Planlama

Dengeleme Güç Piyasası

Saatlik Uzlaştırma

Mevcut Durum

1 Aralık 2009 2011

DUY ile birlikte;

– bir Dengeleme Sistemi tesis edilmiş,

– dengeleme talimatlarının mali sonuçlarının uzlaştırılmasına ilişkin kurallar belirlenmiş,

– dengesizliklerin uzlaştırılmasına yönelik kurallarda önemli değişiklikler tanımlanmıştır.

Nihai DUY iki aşamalı bir yapı öngörmektedir.

Nihai DUY ile Düzenlenen Yapı (1/2)

1 Temmuz 2006

Nihai DUY ile:

Gün Öncesi ve Gün İçi piyasası ayrıştırılmaktadır. Buna göre, Gün öncesi teklifleri (ilk aşamadan Gün Öncesi Planlama, ikinci aşamada Gün Öncesi Piyasası) ve gün içi teklifleri (Dengeleme Güç Piyasası) ayrı ayrı verilmektedir.

Uzlaştırma saatlik bazda yapılmaktadır.

Ticari faaliyetin çok büyük bir kısmı Gün Öncesinde gerçekleşmekte, Gün içerisinde ise sistem emniyeti ön plana çıkamaktadır

Denge sorumluluğu kavramı getirilmiştir. Denge sorumluluğu içinde, katılımcılara “dengeden sorumlu grup” oluşturma imkanı sunulmuştur.

Nihai DUY ile Düzenlenen Yapı (2/2)

Gün Öncesi Planlama

Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma

• Katılımcılar tarafından tekliflerin sunulması (11:30)

• Sİ tarafından yük tahmini yapılması (11:30)

• Sİ tarafından kısıtların sisteme girilmesi (11:30)

• Pİ tarafından sistemin çalıştırılarak marjinal fiyatların ve alış / satış miktarlarının belirlenmesi

(13:00)

• İtiraz süreci (13:30)

• Gün öncesi programının sonuçlandırılması (14:00)

Mekanizma

Gün Öncesi Planlama

Dengeleme Güç Piyasası

Gün Öncesi Planlama Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma

• Sİ’ne kesinleşmiş gün öncesi üretim / tüketim programlarının sunulması (16:00)

• Sİ’ne yük alma, yük atma tekliflerinin sunulması (16:00)

• Sİ tarafından hatalı bildirimlerin kontrol edilmesi ve düzeltilmesinin sağlanması (17:00)

• Tekliflerin sistem ihtiyaçları doğrultusunda Sİ tarafından değerlendirilerek kullanılması

(17:00......)

Mekanizma

Gün Öncesi Fiyatı ve Sistem Marjinal Fiyatı Arasındaki İlişki

TL/MWh

MW

Gün Öncesi

Fiyatı

Miktar

SGÖF

SMF

MW

TL/MWh

Gün Öncesi DengelemedeFiyat Belirleme

Dengeleme Güç PiyasasıFiyat Belirleme

Saatlik Uzlaştırma

Gün Öncesi Planlama Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma

• Piyasa faaliyetleri sonucunda oluşan alacak / borç hesaplamalarını yapmak ve faturalama için gerekli bilgileri sağlamak,

• Dengeleme maliyetlerini, maliyetlere neden olan piyasa katılımcılarına yansıtmak suretiyle sıfır bakiye düzeltme kaleminin miktarını azaltmak,

• Günlük avans ödemeleri ile beraber tahsilat süresini azaltarak piyasa katılımcılarından alınması gereken teminat tutarını azaltmak.

Amaç

• Sayaç değerlerinin PMUM’a ulaştırılması (ayın ilk 4 günü)• Ön uzlaştırma bildirimlerinin hazırlanması (ayın 6 ncı günü)• Nihai uzlaştırma bildirimlerinin hazırlanması (ayın 11 inci günü)• Faturalama süreci (ayın 15 inci günü ....)

Mekanizma

Mevcut Elektrik Piyasasının İşleyişi

Hedeflenen Piyasa Yapısı ve Gün Öncesi Piyasası

Piyasa İlişkin İstatistiksel Göstergeler

Gündem

Hedeflenen Piyasa Yapısı

Bir gün öncesine kadar Bir gün öncesi Gerçek zaman

Spot Fiyat

SMF

MW

Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Piyasasıİkili Anlaşmalar Piyasası

Vadeli İşlemler (Türev) PiyasasıMW

TL/MWh

ArzTalep

Spot Fiyat

Elektrik Enerjisi Ticareti Sistem İşletimi

Gün Öncesi Piyasası

Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasası Saatlik Uzlaştırma

• Piyasa katılımcılarına, ikili anlaşmalarına ek olarak bir sonraki gün için enerji alış ve satışı yapma fırsatı tanıyarak, üretim ve/veya tüketim ihtiyaçları ile sözleşmeye bağlanmış yükümlülüklerini gün öncesinde dengeleme olanağını sağlama,

• Elektrik enerjisi referans fiyatını belirleme,• Sistem İşletmecisine gün öncesinden dengelenmiş bir sistem sağlama,• Teklif bölgeleri oluşturularak, Sistem İşletmecisine gün öncesinden kısıt yönetimi yapabilme

imkanı sağlama.

Amaç

• Sİ tarafından teklif bölgelerinin belirlenmesi • Sİ tarafından teklif bölgeleri arasındaki emreamade kapasitelerin duyurulması (09:30)• Katılımcılar tarafından tekliflerin sunulması (11:30)• Pİ tarafından tekliflerin değerlendirilmesi (12:00)• Pİ tarafından gün öncesi fiyatının hesaplanması ve alış/satış miktarlarının katılımcılara

duyurulması (13:00)• Katılımcıların itirazlarının kabulü (13:30)• Fiyat ve alış/satış talimatlarının verilmesi (14:00)

Mekanizma

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri

Saatler

Fiyat (TL/MWh)

0 55 60 60,01 80 90 105 120 150 5000

00.00 – 01.00 150 150 100 50 0 0 -40 -250 -350 -350

07.00 – 08.00 300 300 225 150 0 0 -100 -100 -200 -200

Gün öncesi piyasasına saatlik alış, satış teklifi sunmak üzere kullanılacak olan asgari ve azami fiyat limitleri Piyasa İşletmecisi tarafından belirlenen teknik limitlerdir.

Fiyatların yükselen sıra ile dizilmesi gerekir. Pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade etmektedir. İki fiyat/miktar arasındaki boş alanlar doğrusal enterpolasyon ile Piyasa İşletmecisi tarafından

doldurulur. Gün öncesi piyasasında katılımcılar, gün öncesi planlamada olduğu gibi blok alış/satış ve esnek satış

teklifi verebilirler.

Gün Öncesi Piyasası Teklifleri

Yük (MW)Ekonomik

Elektrik Fiyatı (TL/MWh)

Açıklama

Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız

Ayarlanabilir Yük 20 36 TL/MWhFiyat 36 TL/MWh’yi geçerse fabrikanın bir

bölümünde üretim yapılması ekonomik değildir.

Ayarlanabilir Yük 20 56 TL/MWhIsıtma: Fiyat 56 TL/MWh olduğunda alternatif

yakıtla ısınabilir.

TOPLAM 80

İkili Anlaşmalar 20 1 yıllık alış anlaşması mevcuttur.

Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 500

Katılımcı A, MW 60 60 60 60 40 40 40 40 20 20 20 20

Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (1/4)

Katılımcı A (Toptan Satış Şirketi)

Yük (MW)Ekonomik

Elektrik Fiyatı (TL/MWh)

Açıklama

Baz Yük 80 Fiyattan bağımsız

Ayarlanabilir Yük 0 ---

TOPLAM 80

İkili Anlaşmalar 60 1 yıllık alış anlaşması mevcuttur.

Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 500

Katılımcı B, MW 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20

Katılımcı B (Toptan Satış Şirketi)

Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (2/4)

Yük (MW)Marjinal Maliyet

(TL/MWh)Açıklama

Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız

Santral 1 20 20 TL/MWhFiyat 20 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

Santral 2 20 30 TL/MWhFiyat 30 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

Santral 3 40 40 TL/MWhFiyat 40 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

Santral 4 20 45 TL/MWhFiyat 45 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

Santral 5 60 55 TL/MWhFiyat 55 TL/MWh ve üzerinde olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

TOPLAM 120

Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 500

Katılımcı C, MW 40 20 0 0 -40 -60 -60 -120 -120 -120 -120 -120

Katılımcı C (Otoprodüktör Grubu) – Bara Müşterisi

Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (3/4)

Toplam ÜretimKapasitesi

160 MW

Kapasite (MW)

Marjinal Maliyet (TL/MWh)

Açıklama

Santral 1 50 30 TL/MWhFiyat 30 TL/MWh’den yüksek olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

Santral 2 30 40 TL/MWhFiyat 40 TL/MWh’den yüksek olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

Santral 3 20 45 TL/MWhFiyat 45 TL/MWh’den yüksek olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

Santral 4 100 50 TL/MWhFiyat 50 TL/MWh’den yüksek olduğunda üretim

yapması ekonomiktir.

TOPLAM 200

İkili Anlaşma Miktarı 100 Müşterisi ile 6 aylık satış anlaşması imzalamıştır.

Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 500

Katılımcı D, MW 100 100 50 50 20 0 -100 -100 -100 -100 -100 -100

Katılımcı D (Üretim Şirketi)

Gün Öncesi Piyasasında Teklif Verme (4/4)

Fiyat, TL/MWh 0 20 30 35 40 45 50 55 60 65 200 500

Katılımcı A, MW 60 60 60 60 40 40 40 40 20 20 20 20

Katılımcı B, MW 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20

Katılımcı C, MW 40 20 0 0 -40 -60 -60 -120 -120 -120 -120 -120

Katılımcı D, MW 100 100 50 50 20 0 -100 -100 -100 -100 -100 -100

MW40 80 120 160 200 240

20

40

60

80

100

TL/MWh

45 TL/MWh

60 MW

Talep Arz

Toplam, Alış (MW) 220 200 130 130 80 60 60 60 40 40 40 40

Toplam, Satış (MW) 0 0 0 0 -40 -60 -160 -220 -220 -220 -220 -220

Gün Öncesi Piyasasında Fiyat Oluşumu

OSB’lerin Piyasaya İlişkin Faaliyetleri

OSB’ler dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiliklerdir ve bu kapsamda sayaç okuma, okunan sayaç değerlerinin PMUM’a bildirilmesi gibi yükümlülükleri bulunmaktadır.

Diğer yandan, OSB’ler veya OSB içerisinde yer alan tüzel kişilikler Serbest Tüketici Yönetmeliğinde yer alan koşulları karşılamak suretiyle, Serbest Tüketici olarak (ikili anlaşma yaparak) kendi tedarikçilerini belirleme hakkına sahiplerdir.

Bu kapsamda serbest tüketicilere ilişkin UEVCB ve sayaçlar, serbest tüketicinin tedarikçisi olan piyasa katılımcısı tarafından PMUM’a kayıt ettirilir.

Gün öncesi planlama/piyasası ve dengeleme güç piyasasına ilişkin faaliyetler ilgili piyasa katılımcısı tarafından PYS üzerinden yürütülür.

Mevcut Elektrik Piyasasının İşleyişi

Hedeflenen Piyasa Yapısı ve Gün Öncesi Piyasası

Piyasa İlişkin İstatistiksel Göstergeler

Gündem

Aralık 2009 - Ağustos 2010 arası dönemde:

• PMUM’daki toplam nakit akışı (alacak ve borçlar) : 10.657.981.121 TL

• Aylık ortalama nakit akışı : 592.110.062 TL

• Aylık ortalama uzlaştırmaya esas veriş/çekiş miktarı yaklaşık 15.600.000 MWh olup, bunun yaklaşık 4.056.000 MWh’ı piyasada işlem görmektedir.

• Serbest tüketiciler tarafından sistemden enerji çekiş miktarı 1.360.604 MWh.

• Şu anda toplam piyasa hacminin yaklaşık %26’sı dengeleme piyasası, %74’ü ise ikili anlaşmalardan oluşmaktadır.

Finansal Göstergeler

Piyasa Hacimleri

• Saatlik uzlaştırma ile birlikte nakit akışının

büyük bir kısmı (~%62) gün öncesi

işlemlerinden kaynaklanmaya başlamıştır.

• Nakit akışının kalan 38%’i ise dengeleme

güç piyasası ve dengesizliklerden

oluşmaktadır.

• EDM: Enerji Dengesizlik Miktarı• ÖEDM: Öngörülen Enerji Dengesizlik Miktarı• DGP: Dengeleme Güç Piyasası• GÖP: Gün Öncesi Planlama

Bu durum dengesizliklerin büyük bir kısmının gün öncesinde giderildiğini

göstermektedir.

Sistem Fiyat Gelişimi

Ekonomik krizi takip eden Aralık 2009 sonrasında, sistem gün öncesi fiyatları ortalama

2009 fiyatlarının altına düşmüştür. Fakat, Temmuz ve Ağustos aylarında mevsimsellik

sebebiyle artan elektrik tüketimi fiyatların da artmasına sebep olmuştur.

Sıfır Bakiye Düzeltme Tutarının Gelişimi

-50

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Ağu.06

Eki.06

Ara.06

Şub.07

Nis.07

Haz.07

Ağu.07

Eki.07

Ara.07

Şub.08

Nis.08

Haz.08

Ağu.08

Eki.08

Ara.08

Şub.09

Nis.09

Haz.09

Ağu.09

Eki.09

Ara.09

Şub.10

Nis.10

Haz.10

Ağu.10

Milyon TL

Aralık 2009 sonrasında SBDT’nin düşme sebepleri arasında;

Yeni uygulama ile gerçek zamanda yaşanan dengesizlik maliyetlerinin dengesizliğe düşen katılımcı tarafından karşılanması (SMF’nin ilgili saatin sonunda teklifi kabul edilen en son santralin teklif fiyatından belirlenmesi) ,

1 kodlu talimat miktarındaki azalma yer almaktadır.

Serbest Tüketicilerin Gelişimi

Eylül 2010 itibariyle serbest tüketici sayısı 4.529’a yükselmiştir. Bu artışın temel sebepleri arasında Otomatik Fiyatlandırma Mekanizması sebebiyle artan perakende satış fiyatları ve

2009 senesi sonunda yaşanan tüketim azalışı sebebiyle düşen piyasa fiyatları yer almaktadır.

0500

100015002000250030003500400045005000

01.1

2.20

09

01.0

1.20

10

01.0

2.20

10

01.0

3.20

10

01.0

4.20

10

01.0

5.20

10

01.0

6.20

10

01.0

7.20

10

01.0

8.20

10

01.0

9.20

10

Serbest Tüketici Sayısının Gelişimi

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

01.1

2.20

09

01.0

1.20

10

01.0

2.20

10

01.0

3.20

10

01.0

4.20

10

01.0

5.20

10

01.0

6.20

10

01.0

7.20

10

01.0

8.20

10

01.0

9.20

10

Serbest Tüketici Sayaç Sayısının Gelişimi