PLANLI KALKINMA DÖNEM‰N‰N D‰NAM‰KLER‰ VE … · yaklaßłmla ele alłnmaktadłr. Daha...

PLANLI KALKINMA DÖNEM�N�ND�NAM�KLER� VE

TÜRK�YE KADASTROSUNUN YÖNET�M�

Doç. Dr. Erol KÖKTÜRK

G�R�Þ

Ülkemiz, 1963 y�l�ndan bu yana, Beß Y�ll�k Kalk�nma Planlar�na dayal� bir�planl� kalk�nma dönemi� yaßamaktad�r. Ülkemiz gerçekten bu planlara da-yal� olarak m� gelißmektedir? Planlarda konulan hedefler ne kadar gerçekçi-dir? Plan hedefleri ne oranda gerçekleßmektedir? Gelißme yönetilebilmektemidir? Sorular ço¤alt�labilir. Her biri tek tek tart�ß�labilir...

Harita-Kadastro Sektörü de, bir Özel �htisas Komisyonunun çal�ßmalar�yla,beß y�ll�k kalk�nma planlar�n�n kapsam�nda yer almaktad�r. Dolay�s�yla �ka-dastro� da, planl� kalk�nma döneminde ele al�nan önemli konulardan birisidir.

Planl� kalk�nma döneminin baßlamas�ndan bugüne kadar, ülkemizde yaßam�nbirçok alan�nda önemli gelißmeler olmußtur. Bu gelißmelerin bir yan�n� oluß-turan mekansal veriler alan�nda ortaya ç�kan gelißmeler, kadastroyu da yak�n-dan ilgilendirmißtir. Bu süreç içinde kadastronun gelißimi üzerine baz� çal�ß-malar yap�lm�ßt�r. Ancak görülmektedir ki, ülkemiz kadastrosu, baßta içerikolmak üzere tüzel altl�klar, kurumsal yap�lanma, hizmette verimlilik gibi fak-törler aç�s�ndan de¤erlendirildi¤inde, olmas� gereken gelißme noktas�nda de-¤ildir.

Ülkemiz kadastrosunun bütüncül yaklaß�mla (holistik yaklaß�m, sistem yak-laß�m�) ele al�nmas�, ülke koßullar�n�n do¤ru analiz edilmesi, beklentilerin ye-niden tan�mlanmas�, önceliklerin nesnel olarak belirlenmesi, uluslararas� ge-lißmelerin ülke koßullar�yla harmanlanmas� gerekmektedir.

Çal�ßmada önce genel kadastro sistemi, sistemin özellikleri, kadastronun ta-rihsel gelißimi, kadastro alan�nda ortaya ç�kan kavramlaßmalar bütüncül bir

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

4444

yaklaß�mla ele al�nmaktad�r. Daha sonra planl� kalk�nma döneminin dinamik-leri aç�s�ndan Türkiye Kadastrosu de¤erlendirilmektedir.

BÜTÜNCÜL (HOL�ST�K) YAKLAÞIM

Günümüzde ça¤daß bilimin en önemli özelli¤i, do¤an�n ve toplumun yasaldüzenliliklere ba¤�ml� bir devinim ve gelißim süreci, nesnel yasalarca koßul-lanan ve yönetilen bir süreç olarak kavranmas�d�r. Her zaman ßu ya da bu bi-çimde nesneler aras�ndaki ilißkileri ve ba¤�nt�lar� bulmaya yönelmiß olan bi-lim, bunlar�n tek tek ö¤eler olarak de¤il de, bir bütünü olußturan ve aralar�n-da bir ba¤�nt� ve ba¤�ml�l�k bulunan bütünleyici parçalar olarak ele al�nmala-r� ve çözümlenmeleri do¤rultusunda gelißerek bugünkü anlam�na ve kapsa-m�na kavußmußtur. Temeli toplumsal pratik olan bilimin, süreçlerin gelißimi-ne yol gösterme gücü her geçen gün daha da artmaktad�r.

Bilimin toplumlar�n gelißimindeki etkisi katlanarak artmaktad�r. Bu etki, ge-lißen toplumsal süreçler do¤rultusunda yeni düzenlemeleri, örgütlenmeleri vearaßt�rmalar� gerektirmektedir. Bilimin her yeniden düzenleme ve araßt�rmatasar�m�nda do¤urdu¤u en önemli sonuçlardan birisi, sorunlar�n hem kendiiçlerinde hem de d�ß�ndaki di¤er toplumsal ißlevlerle olan ilißkileri içinde eleal�nmalar� gere¤idir. �Her ßeyin birbirleriyle ilintili olußu� temel yasas� ba¤-lam�nda, ö¤eler ilgili olduklar� sistemler bütünü içinde ele al�nmak zorunda-d�rlar.

Bilimin günümüzde sorunlara temel yaklaß�m biçimi olan bu yöntem, �sistemyaklaß�m�� ya da �bütüncül (holistik) yaklaß�m� olarak nitelenmektedir. Atis-toteles (�.Ö. 394-322), �Bütün parçalar�n toplam�ndan daha fazlad�r,� derken,bütünün, bir di¤er deyißle sistemin, etkinlik yönünden a¤�rl�¤�n� ortaya koy-maktad�r. Sistem, ö¤elerin basit bir toplam� de¤il, birleßimidir. Yani ö¤elerin,yaln�zca yan yana bulunmalar� de¤il, hem birbirleriyle, hem sistemle, hem desistemin fiziksel çevresiyle etkileßimleri içinde var olmalar� sonucu bir bü-tünlük ve örgütlülük olußturmalar�d�r.

Bir sorunun çözümlenmesinde ilk ve en önemli aßama, hedefin aç�k-seçik be-lirlenmesidir. Bu belirlemede, birlikte devinen parçalar�n kesißmesiyle olu-ßan kümenin bütünü olan sistem, bu küme içinde var olan ö¤elerin birbirle-riyle ba¤lant�lar� ve ilißkileri sonucu var olabilir (K�lan 1979: 4). Böylesi birilinti de, do¤al olarak, sistemi olußturan ö¤elerden birinde ortaya ç�kacak de-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

4545

¤ißimin di¤erlerini de etkilemesini ve de¤ißtirmesini, buradan da sistemin de-¤ißimini do¤uracakt�r. Daha do¤rusu do¤urmal�d�r. Bu durumda, bir sistemolarak ele al�nacak bir ißlev ya da süreçte en önemli sorun, sistemin iç den-gesini bozan ö¤elerin araßt�r�lmas� ve var olan eksiklerin, yanl�ßlar�n gideri-lerek sistemin bütünlü¤ünün sa¤lanmas�d�r.

Üstlendi¤i toplumsal görevleri yerine getirebilmek için sonuçlar ve ürünlerüretmek zorunda olan her bir sistemin en önemli iki olußumu,

1. Gerçek fiziksel üretim ve da¤�l�m sistemi,2. Bilgi sistemidir.

Bu olußumlardan bilgi sistemi, sistemin ißleyißi için temel olußu ve saptananverileri kullan�labilir bilgiler durumuna dönüßtürüßü nedeniyle önem kazan�r.Bilgi sistemleri, R. L. Ackoff�a göre, �yönetim ißlevinin yerine getirilmesiiçin gerekli bilgi deste¤ini sa¤layan sistemler�dir. Örgütsel sistemler içindebilgi sisteminin etkinli¤inin artmas� ve bilgi sistemini gelißtirme teknikleriniiçeren bilißim dal�n�n güçlenmesi, bütünleßik bilgi sistemlerinin olußturulma-s�n� sa¤lamaktad�r (K�lan 1979: 17). Bilgi sistemi, genel sisteme veri deste¤isa¤layan ve veriler için kaynak ißlevi üstlenen, böylece sistemin yeniden dü-zenlenmesinde önemli katk� sa¤layan bir ö¤e olmaktad�r.

Toplum yaßam�nda belli görevlerin ve süreçlerin daha do¤ru bilgi ve sonuç-lar üretmesinin ve bunun da bunlara ba¤l� olarak yürütülen çal�ßmalar�n ba-ßar�s�n�n önkoßulu olmas�n�n önemi kendini duyumsatmaktad�r. Bu da birzincirin halkalar� gibi birbirine ba¤lanan üretim süreçlerinde, her halkan�n,üstlendi¤i veri/bilgi ak�ß�n� sa¤layacak bütünlükte, örgütlülükte, düzende vekapsamda olmas�n� zorunlu k�lar. Böylece karar vermenin ve yönetmenin da-yana¤� olan bilgiler gelißtirilebilir ve yeni kararlar�n güvenilir baz�n� olußtu-rabilirler.

KADASTRO S�STEM� ÜZER�NE

Günümüzde �mekansal veriler� ve �kadastro� olgusu da böylesi yaklaß�mla-r�n yo¤un olarak uyguland�¤� bir aland�r. Topra¤a ilißkin tüm yat�r�mlarda ba-ßar� için önkoßulun do¤ru bilgilere dayanma gere¤i olußu, kadastronun öne-mini sürekli art�rmaktad�r. Gelißiminin her aßamas�nda, kadastronun, �gelißi-mini tamamlad�¤� ve ça¤daß bir yap�ya kavußtu¤u, devinim bak�m�ndan bel-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

4646

li bir s�n�ra ulaßt�¤�,� zaman zaman söylenmißtir (Lobner 1974). Günümüzdeyukar�da sözü edilen yaklaß�mlarla gözlenip irdelendi¤inde, kadastronun, de-vingen yap�s�n� olußturan ö¤elerin niteliklerinin ve bir bütün olarak ilintili ol-du¤u di¤er sistemlerin ve süreçlerin etkisiyle, her zaman, gelißen koßullarauygun düßecek bir yap�da olmas� gere¤i ortaya ç�kar. Ancak böylesi bir yap�,üstlendi¤i görevleri yerine getirebilmesini ve bilimsel-teknolojik ve toplum-sal gelißimin gerisinde kalmamas�n� sa¤layabilir.

Kadastronun toplumsal yaßamdaki sorumluluklar�n� yerine getirebilmesindesahip olmas� gereken bütünlük, içerik ve yap� önemlidir. Kadastronun en uy-gun içeri¤e ve buna ba¤l� olarak biçime kavußturulmas�n�n zorunlulu¤u vesistem olarak özellikleri, Nebol (1976)�un yaklaß�m�ndan da yararlanarak eleal�nd�¤�nda, yeni tasar�m�n temel erekleri ßunlar olabilir:

1. Taß�nmazlara ilißkin verilerin saptanmas�nda ve bunlar�n çeßitli amaçlarlakullan�labilir bilgilere dönüßtürülmesinde ßimdiden duyulan gereksinme-lere en yüksek düzeyde yan�t verilmesi,

2. Kararlar�n sonuçlar� genellikle kal�c� ve al�nm�ß olan bir karar�n de¤ißtiril-mesi güç oldu¤undan, kadastro konusunda her yeni tasar�m ve düzenlemeaßamas�nda, al�nm�ß olan kararlar�n ileride de¤ißtirilmesine ya da do¤anaksakl�klar� giderici kararlar�n al�nmas�na ilißkin gereksinmelerin en azaindirilmesi,

3. Kadastro sisteminin zaman içinde de¤ißebilen gereksinmelerine zaman�nhemen her noktas�nda yan�t verilmesi, bu nedenle sistemin yürütülmesin-den sorumlu örgütün yap�s�n�n da bu yaklaß�mla düzenlenmesi.

Nesnel olarak bak�ld�¤�nda, bir �kadastro sistemi�nin ßu özellikleri taß�ma-s� gerekir:

1. Kadastro, aç�k bir sistemdir. Fiziksel çevresiyle karß�l�kl� ilißkileri ve et-kileßimleri vard�r.

2. Kadastro sistemi, devingen bir sistemdir. Devingenlik kavram�, zamaniçinde bir de¤ißimi içerir. De¤ißim, sistemin belirli bir durumdan di¤er birduruma geçiß (dönüßüm) süreci olarak tan�mlanabilir. Sistemin bir �du-rum�u ise, zaman�n belli bir an�nda sistemin ö¤elerinin, aralar�nda belirliilißkilerle birlikte, belirli de¤erlerde olmas�d�r. De¤ißim, eßdeyißle bir du-rumdan di¤er bir duruma geçme süreci, sistemin ö¤elerinin, de¤erlerinin

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

4747

ve/veya bu ö¤eler aras�ndaki ilißkilerin baßkalaßmas� ile olanakl�d�r. De-vingenlik, sistemdeki bu baßkalaßman�n sürekli olmas�d�r. Kadastro siste-mini olußturan ö¤eler de toplumsal de¤ißimlere ba¤�ml�l�klar� nedeniylesürekli de¤ißime u¤rad�klar�ndan, bu de¤ißimlerin kadastro aç�s�ndan göz-lenmesi, izlenmesi ve ö¤eler aras�nda gelißen koßullara uygun yeni ilißki-lerin kurulmas� kaç�n�lmazd�r.

3. Buna ba¤l� olarak, kadastro sistemi kararl� bir sistemdir. Sistemin bir du-rumdan di¤er bir duruma geçmesi, kesin tan�mlarla, ißlemlerle ve kural-larla belirlenebilir. Kadastro sisteminin hangi koßullarda hangi yap�da ola-ca¤� kestirilebilir.

4. Kadastro sistemleri toplumlar�n gelißimi taraf�ndan koßulland�klar�ndan,sistemin von Bertalanffy�nin tan�mlad�¤� �tekdüze durum� gibi de¤ißmezbir duruma ulaßmas� olanaks�zd�r. Bu, kadastro sisteminin baßlang�c�ndangünümüze kadarki gelißimi taraf�ndan da aç�kça ortaya konmaktad�r.

5. Kadastro sistemi, saptanmas� gereken nesnelerin çoklu¤u nedeniyle, bü-yük bir ölçeksel yap�ya sahiptir ve pek s�k de¤ißtirilemezler. Bu durum,de¤ißmenin söz konusu oldu¤u dönemlerde çok yönlü tasar�mlar�n yap�l-mas�n� zorunlu k�lar. Bu çok yönlülü¤e karß�n tasar�m, saptanan amacauygun olarak, olabildi¤ince yal�n olmal�d�r.

Günümüzde tüm ülkelerde, gelißimin hangi aßamas�nda olursa olsun, kadast-ro sisteminin bu özellikleri gözetilerek yeniden çözümlenmesi ve tasar�mlan-mas�, onun gerçek ißlevine kavußmas� bak�m�ndan gerekli olmaktad�r. Ancakböylesi bir yaklaß�mla, gelißimi boyunca geçirdi¤i de¤ißmelerin ve bunlarauygun olarak kazand�¤� anlamlar�n net olarak ortaya ç�kar�lmas�, bugün ka-dastronun ulaßt�¤� anlamdan gelece¤e uzan�lmas�, di¤er deyißle �kadastro-nun içinde nesnel olan yönün� belirlenmesi olanakl� olur.

KADASTRONUN DEV�NGENL�Ú� VE ÇAÚDAÞ ÇOK AMAÇLI KADASTRO

�Uluslararas� tipte bir kadastronun kurulup kurulamayaca¤�?� sorusu, R.Danger taraf�ndan 1934 y�l�nda Londra�daki 5. Uluslararas� Haritac�larKongresine sundu¤u raporunda olumlu yan�tlanmam�ßt�. O bunu, �Gereksin-meler farkl�d�r. Genel olarak tek tek halklar�n anlay�ßlar�, ekinleri (kültürleri)ve özellikle tekni¤in durumu uyum göstermemektedir. Bununla birlikte herülkedeki mesleklerin yönetimi ve düzeni kendi özel biçimlerine sahiptir,� di-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

4848

ye gerekçelendirmißti. Danger taraf�ndan ileri sürülen ve o zamanlar herkes-çe kabul edilen bu nedenler günümüzde de geçerlili¤ini korumaktad�r. Tümülkelerde ekonomik-politik birliktelik ile topra¤a yaklaß�mda ayn� bak�ßlarolußmad�¤� sürece geçerlili¤ini sürdürecektir (Kurandt 1963).

Kadastro, çal�ßmalar�n�n sonuçlar�nda, kendisine do¤a taraf�ndan verilmißolan tüm yaßam alan�na ilißkin olarak topra¤� kullanan insan�n ilißkilerini enaç�k biçimde yans�tmaktad�r. Kadastro, günümüzdeki anlam� bak�m�ndan, 2yüzy�la yaklaßan tarihsel gelißim süreci içinde çok say�da de¤ißiklik ve yap�-sal dönüßüm geçirmek zorunda kalm�ßt�r (Wirths 1957). Toplumsal gelißme-lerin yaratt�¤� bu de¤ißimler ve dönüßümler, kadastronun gelißmesinin genelyönünü ve nesnel hedefini de belirlemißlerdir.

Tarihsel gelißim gözlendi¤inde, kadastronun toplumsal gelißmeye ba¤�ml� biriçerik kazand�¤�, toplumun gereksinmelerini karß�lamak için uyguland�¤�,toplumun yap�s� ve gereksinmeleri de¤ißtikçe kadastronun kapsam�n�n veiçeri¤inin de de¤ißti¤i, bu içeri¤e ba¤l� olarak kadastronun hedeflerinin ve te-mel ilkelerinin de de¤ißime u¤rad�¤� gözlenmektedir (Özen 1971: 39).

Kadastronun devingenli¤i, toplumsal yap�ya ba¤�ml�d�r. Toplumlar�n gelißi-mi ve toplumsal de¤ißmenin temelinde ise, üretim ve iyelik (mülkiyet) ilißki-lerinin (altyap�) de¤ißimi bulunur (Kongar 1981: 22). Gerçekten ekonomi vebu ekonomiyi yönlendirecek kurumlar ile bunlar�n kurallar�n�n ve kararlar�-n�n bir bütünü olan toplumsal yap�da, kurumlar�n ve kurallar�n, sürdürülmekistenen ekonominin özelliklerine göre olußturulmas� do¤ald�r. Böylesi birtoplumsal yap�da, özellikle altyap�da olußacak dönüßümlerin kurallara ve ku-rumlara yans�mas�, bunlar�n bir parças� olan kadastroda da baz� de¤ißimler vedönüßümler do¤uracakt�r, do¤urmal�d�r. Buradan, kadastronun devingenli¤i-nin toplumsal devinim taraf�ndan belirlendi¤i do¤al sonucuna var�labilir.

Kadastronun devingenli¤i, kadastronun nesnesinin de¤ißimi demek de¤ildir.Kadastronun nesnesi, kuruldu¤undan bugüne de¤in de¤ißmeyen ve bundansonra da ayn� kalacak olan �taß�nmazlar�d�r. Taß�nmazlardan en önemlisiolan toprak ile insanlar aras�ndaki ilißkinin düzenleniß biçimi, toplumsal de-¤ißmelerin en zor ve karmaß�k yanlar�ndan birini olußturur. Toplumlar�n ge-lißmelerinde temel hedef, do¤ay�, topra¤� ve tüm çevreyi en insanc�l amaçlariçin düzenlemek ve kullanmakt�r. Bu amaç, topra¤�n do¤al kaynaklar�n kul-lan�m�nda ve planlanmas�nda, insanlarla bu nesneler aras�ndaki etkileßime

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

4949

veri haz�rlayacak ve bu etkileßimin biçimlerini belirleyecek olan kadastronunönemini ortaya koymaktad�r. Toprak ile insanlar aras�ndaki ilißkilerde sürek-li ve adaletli bir dengenin kurulmas�nda ve bunun gelißtirilerek toprak ve çev-re sorunlar�n�n çözümlenmesi ere¤ine var�lmas�nda kadastronun üstlendi¤isorumluluk ve ißlevler giderek önem ve a¤�rl�k kazanmaktad�r. Çünkü mekankullan�m�na ve çevreye ilißkin sorunlar, günümüzde düßündürücü boyutlaravarm�ßt�r.

Kadastrolar, baßlang�çlar�ndan beri, eksikliklerinden yak�n�lan sistemler ol-mußlard�r. Bu eksiklikler ise, zamanlar�n�n koßullar�na ve gereksinmelerinegöre farkl� boyutlarda görünmüßlerdir. Kadastro belirli toplumlarda belirli tü-zel formüllerle tan�mlanm�ß ve kabul edilmiß gereksinmeleri karß�layan biraraç oldu¤undan (Özen 1971: 8), topra¤a ilißkin di¤er toplumsal ißlevlerleolan ba¤lar�n� gelißtirdikçe, dura¤an yap�s�n� y�karak devingenlik kazanm�ß-t�r. Kendisinden beklenen görevler ve çözümlerine veri haz�rlay�p altl�k ola-ca¤� sorunlar önemini belirlemißlerdir.

Kadastrolar�n gelißmelerinde en önemli noktalardan biri de, tek boyutluluk-tan çok boyutlulu¤a do¤ru gelißirlerken, nitelik ve kapsam bak�m�ndan yeniö¤eler kazanmalar�d�r. Böylece sistemin bütünlü¤ü de sa¤lanm�ßt�r. Yani ye-ni ö¤elerden hiçbiri eski ö¤eyi boßlamam�ß ya da onun yerini almam�ß, tersi-ne, sistem içindeki kendi ißlevini üstlenmißtir.

Her ne kadar �sa�dan önceki y�llarda da (M�s�r ve Mezopotamya uygarl�kla-r�nda) kadastroya benzer kay�tlar�n ve belgelerin varl�¤� kan�tlanm�ßsa da, bu-günkü anlamdaki kadastrolar 19. yüzy�l�n baßlar�nda, Bat� Avrupa ülkelerindeuygulanmaya baßlanm�ßt�r. 1789 Frans�z Devrimiyle birlikte, Ulusal KurucuMeclis 1790�da yeni bir kadastro kurulmas�n�n gereklili¤i kan�s�na varm�ßt�r.Gerek Fransa�da gerekse di¤er Bat� Avrupa ülkelerinde sanayileßme öncesi ta-r�mda güçlü yönlendirmelerin oldu¤u bu dönemde, her ülke için toprak vergi-si en önemli gelir kayna¤�yd�. Zaman�n en önemli üretim arac� olan tar�msaltopraklar üzerindeki iyeli¤in güçlü bir devlet maliyesi için vergilendirilmesi,topraktan sa¤lanan art�-ürünün denetim alt�na al�nmas� gerekiyordu.

1801�de toprak sahiplerince verilen bilgiler üzerine temellendirilen bir ka-dastro kurulmas� karar� al�nd�. Fakat uygulama, bütün parsellerin düzenli birölçüsü yap�lmadan ve bütün mülk sahipli¤inin haritalar biçiminde gösteril-mesi gerçekleßtirilmeden yararl� bir kadastronun var olamayaca¤�n� gösterdi.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5050

Bunun üzerine 1808�de I. Napolyon, �her toprak parças�n�n ölçülmesini veharitalanmas�n�,� istedi. Böylece �daha do¤ru bir vergilendirme amac�n�ngerçekleßmesi için kadastronun ölçü yoluyla derlenmesinin kesinlikle gerek-li oldu¤u,� saptanarak, bugünkü anlamda kadastro uygulamas� da baßlam�ßoldu (Hampel 1979). Bu ilk kadastroda ve di¤er ülkelerin bundan sonra ge-len ilk kadastrolar�nda temel amaç, vergilerin kaydedilmesi de¤il, toprak ver-gilerinin toplanmas� için bir temel olußturmakt�. O dönemin tek boyutlu ka-dastrolar�, bu nedenle, �vergi kadastrosu (mali kadastro)� olarak nitelen-mißlerdir.

19. yüzy�l�n ikinci yar�s�, toplumlar�n gelißim sürecinde önemli bir dönemimußtular. Bilimin ve tekni¤in toplumsal yaßamda oynad�klar� rolün artmas�y-la sanayileßme bu dönemde yeni boyutlar kazanm�ßt�r. Bunun sonucunda top-lumsal gelißmede odak noktas� k�rsal alandan kentsel alana kaym�ßt�r. Artanve k�rsal alanda aç�¤a ç�kan nüfus sanayi tesislerinin kuruldu¤u kentlere ak�-n� do¤ururken, kentsel toprak rantlar� da birden yükselmißtir. Bunlar�n etki-siyle tar�msal topraklar�n vergilendirilmesi temel amac�n� taß�yan kadastro-nun ißlevinde a¤�rl�k noktas� de¤ißmißtir. Bunda, gelir vergisi ve dolayl� ver-gilerin toprak vergisinin önüne geçmesinin etkisi büyüktür. Ticari ilißkileringelißmesiyle, toplumda hemen tüm de¤erlerin mallaßt�r�lmas� (metalaßma)sürecinin baßlad�¤� bu dönemde, toprak dolaß�m� ile kentsel ve tar�msal top-raklar karß�l�k gösterilerek para dolaß�m� önem kazanm�ßt�r. Yani bu gelißme-ler sonucu taß�nmazlara bir ekonomik de¤ißim de¤eri verilince, konusu taß�n-mazlar olan kadastro yeni ilißkileri düzenleme ißlevini de üstlenmißtir. Bu ne-denle de bu dönemdeki kadastrodan �ekonomik kadastro� olarak söz edil-mektedir (Kurandt 1963, Ziegler 1977: 7).

Toplumlar�n gelißmesinde üretim ve iyelik ilißkilerinin bu yeni döneminde,temeldeki ilißkilere koßut olarak taß�nmaz iyeli¤i daha çok önem kazanm�ß-t�r. Frans�z Devriminin de etkisiyle, bilimdeki ve teknikteki gelißmelerleolußan yeni toplumsal koßullarda egemen olan liberal ilißkiler, insanlar ara-s�ndaki üretim ilißkileri, ürünlerin üleßimi ile toplumsal ißbölümünde ve ta-ß�nmaz iyeli¤inde de¤ißimler yarat�nca, kadastroda da bir içerik de¤ißiminizorlam�ßt�r. Bu zorlama sonucu, �iyelik hakk�n�n devlet taraf�ndan güvencealt�na al�nmas�� kadastronun temel ißlevi olarak gündeme gelmißtir. Özellik-le 20. yüzy�l�n baß�nda, yeni dönemde, �insanlararas� ilißkileri düzenleyennormlar� olan tüzel kurallarda, yeni toplumun art�k de¤ißen gereksinmeleri-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5151

ni karß�layacak de¤ißmeler olußunca, önem kazanan topra¤�n, iyelik hakk�yönünden de¤erlendirilmesini, s�n�rlar�n�n belirlenerek bunlar�n ölçülmesi-ni, plana ba¤lanmas�n� ve al�nan sonuçlar�n kütüklere yaz�lmas�n� amaçla-yan �iyelik kadastrosu� dönemi baßlam�ßt�r (Özen 1971: 65). Bu döneminbaßlamas�yla, özellikle özel iyeli¤in söz konusu oldu¤u ülkelerde, kadastro-nun iyelik hakk�n�n güvencelenmesi ißlevini üstlenmesi, yani geçirdi¤i içe-rik de¤ißimi, kadastronun teknolojisine, yani biçimine de do¤rudan yans�-m�ßt�r. Bu dönemde vergilemeye yönelik grafik kadastrodan say�sal ka-dastroya geçilmißtir.

Özel iyeli¤in söz konusu oldu¤u ülkelerde, iyeli¤i güvenceleme temel ißlevi-ni üstlenen ve bu arada di¤er ö¤elerinin ißlevlerini de yerine getiren kadastro-nun niteli¤inde, �taß�nmaz iyeli¤inin toplum yarar�na ayk�r� olarak kullan�la-mayaca¤�,� ilkesi yeni yorumlara yol açm�ßt�r. Bu yorumlar, toplumlar�n geli-ßimlerinde var�lan bu aßamada, taß�nmazlar�n kullan�m�n�n iki yönünü olußtu-ran, özellikle h�zl� kentleßme-kentsel gelißme ve tar�msal yap�y� yenileßtirmeolgular�n�n etkisiyle daha önemli boyutlara ulaßm�ßt�r (Özen 1971: 4).

Böylece kadastrodaki ça¤daß gelißmeler, toplum gereksinmelerindeki nicelikve nitelik de¤ißmeleriyle uyumlu olarak, kadastroya yeni sosyo-ekonomik veteknik yorumlar kazand�rm�ß ve kadastro �çok amaçl� kadastro�ya dönüß-müßtür. Çok amaçl� kadastronun ißlevi, �özel iyeli¤in toplum yarar� amac�y-la denetlenmesi ve toplum gereksinmelerini karß�lamak amac�yla kamu et-kinli¤inin yo¤unlaßt�r�lmas��d�r (Özen 1980: 18, 1981).

Sonuç olarak ßunlar söylenebilir:

�Kadastronun, gelece¤i pozitif anlamda biçimlendirmeye yard�m eden biraraca nas�l dönüßebilece¤i�, �eskili¤e karß� nas�l korunaca¤�� ve �ona sürek-li bir kullan�m de¤eri verilebilece¤i�, di¤er bir deyißle �devingen anlamdanas�l etkilenebilece¤i�, aç�kça, içeri¤inin (etki gücünün) ve etki alan�n�n ge-lißtirilmesiyle olanakl� olabilir (Kurandt 1954). Bu ise, kadastroya toplumsalgelißmenin yans�mas� oran�na ba¤l�d�r. Toplumsal de¤ißimin sonuçlar�n�n ka-dastroyu etkilemesi, baßka bir nitelemeyle kadastronun gelißen toplumsal iß-levlerle olan ba¤lar�n� gelißtirerek toplumun genel gelißim düzeyine uyumlubir yap�ya kavußmas�, onun dura¤anl�¤�n� k�rarak devingen bir yap�ya bürün-mesinin koßulu olmaktad�r.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5252

Kadastro, yaklaß�k yüz elli yüzy�ll�k gelißimi boyunca, genel olarak,

❑ Vergi Kadastrosu (Mali Kadastro)

❑ Ekonomik Kadastro

❑ �yelik (Mülkiyet, S�n�r) Kadastrosu

❑ Çok Amaçl� Kadastro

aßamalar� yönünde ilerlemißtir. Günümüzde ise, taß�nmazlara ilißkin tüm ve-rilerin saptanmas� ve bunlar�n veri tabanlar�nda ißlenip depolanarak arazi bil-gi sistemlerinin olußturulmas�na yönlendirilmesi ißlevini üstlenen �kadastrobilgi sistemi�ne dönüßmek zorundad�r (Hudecek 1978, Manderbach 1979).

Çok amaçl� kadastro, asl�nda, devletin �sosyal� yönünün, yani niteli¤inin gi-derek güçlendi¤i günümüzde, topra¤a ilißkin tüm ißlevlerin toplum yarar�nauygun olarak yerine getirilmesinde toprakla en yak�n ilintili toplumsal ißlevolußu nedeniyle, giderek daha önemli bir konum kazanmakta, tüzenin, eko-nominin, kamu yönetiminin ve özellikle planlaman�n, istatisti¤in ve bilimselaraßt�rmalar�n gereksinmelerine yan�t vermekle yükümlü bir temel hizmetolußu nedeniyle de, devletin toprakla ilgili tüm ißlevleri için bir güvence oluß-turmaktad�r (Kurandt 1954, Erkan 1983).

Ça¤daßl�¤�n�n niteli¤ini, çok amaçl�l�¤�n�n ißlevselli¤ini belirledi¤i �ça¤daßçok amaçl� kadastro�; yaln�zca kißilerin de¤il kamunun taß�nmazlar�n� dagüvence ve denetim alt�na alan, kamu ve toplum yarar�na bir mülkiyet anla-y�ß�ndan kaynaklanan, ülkenin do¤al kaynaklar�n�n korunmas�n� ve uygunkullan�m�n� amaçlayan, ülke-bölge ve kent ölçe¤inde planl� kalk�nmaya ge-rekli verileri kullan�ma ve ißlemeye haz�r bulunduran, merkezi yönetimin veyerel yönetimlerin gereksindikleri bilgileri kapsayan, teknolojik gelißmelerijeodezi uygulamalar�na uyarlayan, ayr�nt�l� mekansal bilgi sistemlerinin ku-rulmas�na temel olan, verilerin güncel tutulmas�n� ve sürekli ak�m�n� sa¤la-yan, devingen (dinamik) ve sistemli bir süreç olarak alg�lanmal�d�r (Özen1981).

Kadastro, gelißiminin bugünkü aßamas�nda, topra¤�n ve do¤al çevrenin ko-runmas�, kullan�lmas� ve gelißtirilmesi, böylece gelecek kußaklara yaßanabi-lir ve düzenli bir çevrenin devredilmesi için gereken verileri sa¤lamak, ißle-mek, depolamak ve sunmak gibi önemli ve nesnel bir görev-sorumluluk üst-lenmektedir.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5353

TEKNOLOJ�K GEL�ÞMELER VE KADASTRODA YÖNEL�MLER

Gelißmiß ve gelißmekte olan ülkelerde, yeryüzünün biçiminin belirlenmesi,kullan�m� ve de¤ißtirilmesi için iyi ve çabuk erißilebilir bilgi gereksinmesison y�llarda artmaktad�r. Taß�nmazlara ilißkin bilgilerin saptanmas� sürecin-de son y�llarda ortaya ç�kan gelißmeler ve at�lan ad�mlar, birçok yeni kavra-m� da yan� s�ra getirmißtir. Kullan�lan kavramlardan baz�lar� ßunlard�r: Oto-matik kadastro kütüklemesi, bilgisayar destekli kadastro, bütünleßik kadast-ro, taß�nmaz veri taban�, bilgisayar destekli bütünleßik bilgi sistemi, taß�nmazbilgi sistemi, makansal bilgi sistemi, arazi bilgi sistemi, jeodezik bilgi siste-mi, co¤rafi bilgi sistemi, parsel bazl� bilgi sistemi, kent bilgi sistemi vd� Yi-ne de verilerin saptanmas�ndan co¤rafi bilgi sistemlerinin olußmas�na do¤ruilerleyen sürece ilißkin ßu kavramlar daha fazla kabul görmüßtür:

❑ Çok amaçl� kadastro

❑ Arazi bilgi sistemi

❑ Co¤rafi bilgi sistemi (mekansal bilgi sistemi)

❑ Kent bilgi sistemi

Bu kavramlar�n hepsi kadastroyla ilintili olmakla birlikte, içeriklerindekifarkl�l�klar� da unutmamak gerekir. Kavramlaßman�n sürmesi ve gelißmelergöre yeni kavramlar�n ortay ç�kmas� beklenmelidir.

Son y�llarda mekana ilißkin verilerin yönetilmesi konusu da önem kazanm�ß-t�r. Bu anlamda da devingen (dinamik) ve dura¤an (statik) yönetim biçimle-rinden söz edilebilirse de, son yak�n geçmißte bir kavram tüm kavramlara ça-t� olußturmußa benzemektedir: Arazi Yönetimi (Land Management)�Kavram�n kapsam�n�, ißlevlerini ortaya koymak, kadastroyla ilintilerini kur-mak günümüzde önem kazanmaktad�r.

TÜRK�YE�DE KADASTRONUN N�TEL�KSEL DEÚ�Þ�M�N�N ZORUNLULUÚU

Ülkemizde genel sistemin bir alt sistemini olußturan harita-kadastro sektörü,temelde �kadastro� ve �ülke ölçmeleri� görevlerine ayr�labilir. Yapay bir ay-r�m olan bu yaklaß�ma karß�n, kadastro haritalar�n� ve sicillerini yürütmekleyükümlü olan kadastro hizmeti ile ülke ölçmelerini amaçlayan hizmetler altsistemin iki ö¤esi olarak, ancak bütünlükleri içinde ele al�nmal�d�r.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5454

Bu ö¤elerden kadastronun Cumhuriyet Dönemi boyunca olan gelißimine iliß-kin birçok de¤erlendirme yap�lm�ßt�r: Ak�n 1982, Çorbal� 1982, DPT Özel�htisas Komisyonu Raporlar�, Erkan 1976-1979, Gürkan 1983, HAKAR(1986), HKMO 1962, 1984, 1987-2003, 2003, Köktürk (Erol) 1986, Kök-türk (Erdal) 1996, 2003 a-b, Özen 1971-1980, Özdil 1983, TKGM 1984.Bu de¤erlendirmelerden ç�kacak ortak nokta için ßu söylenebilir: Ülkemizkadastrosunun uluslararas� kuramsal ve uygulamadaki bilgi birikiminin çokgerisinde bir yap�yla uygulanmas�nda �srar edilmektedir.

Cumhuriyetin ilk y�llar�nda yürürlü¤e giren 1925 tarihli ve 658 say�l� Kadast-ro Kanunu, o günün koßullar�nda di¤er ülkelerdeki birikimleri gözeterekolußturulmuß (Türkkan 1936: 4) ve bugün bile ulaß�lmas� ereklenen bir içe-rikle ele al�nm�ßt�r. Ancak çok k�sa bir süre sonra yürürlü¤e giren 1926 tarih-li Türk Medeni Kanunu (Yurttaßlar Yasas�)�nun getirdi¤i iyelik anlay�ß�n�netkisiyle, amaç �iyelik hakk�n�n güvencelenmesi�nde dü¤ümlenmiß ve bugü-ne de¤in de bu dü¤üm çözülememißtir. Gelißim ve amaç 1934 tarihli Kadast-ro ve Tapu Tahriri Kanunu ile yasal bir altl�¤a, 1936 tarihli Tapu ve Kadast-ro Umum Müdürlü¤ü Teßkilat ve Vazifeleri Hakk�nda Kanun ile örgütsel birdayana¤a kavußturulmußtur.

Bundan sonraki gelißme sürecinde, kadastro olgusu, çok uzun y�llar nitelikaç�s�ndan de¤erlendirilmemißtir. Nitelik, bir nesnenin yap�s�yla ve çevresiyleilißkileri aç�s�ndan belirleyici özellik taß�r. Ülkemiz kadastrosunun niteli¤i iseyaln�zca bir boyutun belirleyicili¤i noktas�nda dondurulmußtur. Bunun sonu-cunda, �var olan yap�s�yla uygulanmas� durumunda, kadastronun ne kadaryararl� olaca¤�?� tart�ßmas� gündeme gelmiß ve yak�nmalar yo¤unlaßm�ßt�r.

Var olan tüzel altl�k çerçevesinde üretimin yap�lmas�, hizmet sunulmas� vekalitenin yükseltilmesi için al�nan önlemlerin, her keresinde istenen sonucuvermemesinin temel nedenlerinden en önemlisi, ilgili fiziksel çevrenin zama-na göre de¤ißkenli¤inden kaynaklanan kadastronun devingenli¤i ve süreklili-¤i ilkesinin, s�n�rlar� içinde kal�nan model çevrenin ilk tasar�m� s�ras�nda ye-terince alg�lanamam�ß olmas� ve ona ilißkin etkinliklerin d�ßsal kar�ßmalar ol-maks�z�n kendi kendini yenileme özelli¤iyle donat�lmam�ß olmas�d�r (Gür-kan 1983: 21).

Kußkusuz 1934 tarihli bir yasan�n, kabul edilen niteli¤iyle, kentleßme ve k�r-sal kalk�nma olgusunu bugünün koßullar�n�n gerektirdi¤i biçimde kavramas�

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5555

oldukça zordu. Ancak olguyu 1925 tarihli yasan�n getirdi¤i esnek ve gelißme-ye aç�k bir yap�da ele al�ß�n 1934�te de sürdürülmesi, devingenli¤i engelleyi-ci kararlar�n süreç içinde aß�lmas�n� ve de¤ißimin günümüzde çekti¤i zorluk-lar�n bu boyutlarda karß�m�za ç�kmamas�n� sa¤layabilirdi. Bu gerçekleßmedi-¤i gibi, süreç boyunca �kadastroda temel amac�n, onun bir an önce bitirilme-si oldu¤u� düßüncesinin egemenlik kazand�¤� ve özellikle 1950�den sonrak�rsal (tapulama) / kentsel (kadastro) ayr�m�yla birlikte �kadastro kaç y�ldabiter?� biçiminde ßanss�z bir tart�ßman�n baßlad�¤� görülmektedir. Bu y�llar-da kadastronun �bitirilmesi� söyleminin, Mümtaz TARHAN taraf�ndan Tapuve Kadastro Genel Müdürlü¤ü�nde yeni kadro yerlerinin yarat�lmas�yla iliß-kisi içinde kullan�ld�¤� belirtilmektedir. Ancak sonraki y�llarda bu ilißki dekoparak �bitirme� söylemi sürdürülmüßtür. Uzun y�llar, kadastro olgusunubütün boyutlar�yla kavramayan tasar�mlar�n büyük bölümünün bu tart�ßmaçevresinde yo¤unlaßt�¤�, ancak tart�ßmalar�n giderek �ciddiyetini� yitirdi¤igörülmektedir.

BEÞ YILLIK KALKINMA PLANLARINDA KADASTRO

Gelißim sürecinde, 1950�lerden sonra k�rsal kalk�nma sorunlar�na çözüm ara-y�ßlar�n�n yo¤unlaßmas� ve kentsel alanlardaki kapsaml� planlama zorunlulu-¤unun do¤ußu, 1960 y�l�ndan sonra planl� kalk�nma döneminin tasar�mlar�y-la ve yaklaß�mlar�yla bütünleßmißtir. Özellikle anayasal önerme do¤rultusun-da �toplum yarar��na yönelik iyelik anlay�ß�n�n yaratt�¤� yeni ve ça¤daß yo-rumlar, kadastronu toprak-insan ilißkilerinin düzenlenmesi ißlevini en genißanlamda yerine getirmesi zorunlulu¤unun kavranmas�n� sa¤lam�ßt�r. Ancakbu kavraman�n, genellikle akademik çevrelerde kald�¤� görülmektedir.

�kinci Beß Y�ll�k Kalk�nma Plan� (1968-1972)�nda �Türkiye�de toprak iye-li¤i durumunun saptanamam�ß olmas��n�n çeßitli sektörlerde yaratt�¤� darbo-¤azlara de¤inilirken, �iyelik kadastro� niteli¤i dolayl� olarak kabul edilmißtir.Yurt kadastrosunun 20 y�lda bitirilmesi hedeflenmißtir.

Üçüncü Beß Y�ll�k Kalk�nma Plan� (1973-1977)�nda Türkiye Kadastrosu-nun �tüzel kadastro� oldu¤u belirtilmiß ve ilk kez bunun, geniß anlamda fi-ziksel planlamalarla ilintisine de¤inilerek, kadastronun (model çevrenin), fi-ziksel çevreyle bütünlü¤ü içinde ele al�nmas� yolu aç�lm�ß ve �çok yönlü ka-dastro çal�ßmalar�na baßlanmas�� dile getirilmißtir. �Halen yurdumuzda uy-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5656

gulanan hukuki kadastronun günün koßullar� karß�s�nda yetersiz kald�¤�� be-lirtilerek ilk tesis kadastrosunun, 1973 y�l�ndan baßlayarak 15 y�l içinde biti-rilmesinden söz edilmißtir.

Dördüncü Beß Y�ll�k Kalk�nma Plan� (1979-1983)�nda, kadastro ile ilintilihizmetler genel düzeyde ele al�nm�ß ve �çok amaçl� baz haritalar�n� k�sa süre-de sa¤lanmas� amaçlanm�ßt�r. �Teknik uygulamalara dönük olarak üretilen yada gelißtirilen ve özellikle imar planlar� için kadastro haritalar�n�n baz� al�nma-s�ndan�, �arazi kullan�m planlamas� ve taß�nmaz mallar�n de¤erlendirilmesineyurt çap�nda geniß ölçüde baßlanamam�ß olmas�n�n� neden oldu¤u sorunlarade¤inilerek, taß�nmaz mallar�n de¤erlendirilmesinden söz edilmißtir.

Beßinci Beß Y�ll�k Kalk�nma Plan� (1985-1989)�nda ise, kadastronun nite-li¤ine ilißkin bir yaklaß�m getirilmemiß, harita-tapu-kadastro sektörünün dar-bo¤az� olarak, makine-teçhizat, taß�t ve eleman eksikli¤inden söz edilmiß, bualanda baßlat�lan yasal çal�ßmalar�n sonuçland�r�lmas�na çal�ß�laca¤� belirtil-mißtir.

Alt�nc� Beß Y�ll�k Kalk�nma Plan� (1990 � 1994)�nda, �1987 y�l�ndan itiba-ren, özel kesim teknik imkanlar�ndan da yararlan�larak sürdürülen ilk tesiskadastro yap�m çal�ßmalar�n�n on y�ll�k dönemde tamamlanmas��, �Güncel-leßtirme çal�ßmalar�n�n planl� bir ßekilde sürdürülerek, kadastro haritalar�n�naktif durumda tutulmas��, �Çal�ßmalar�n modern araç ve gereçlerle güçlendi-rilmesi� hedeflenmißtir.

Yedinci Beß Y�ll�k Kalk�nma Plan� (1996-2000)�nda, �Günün koßullar� gere-¤i istenen duyarl�l�kta olmayan eski kadastro bilgilerinin bir plan çerçevesindeyenilenmesine olanak sa¤lamak üzere 2859 say�l� Tapulama ve Kadastro Paf-talar�n�n Yenilenmesi Hakk�nda Kanun�da gerekli düzenlemelerin yap�lmas��,�Topra¤a dayal� bilgilerin, daha geniß ve sa¤l�kl� bir ßekilde toplan�p yararlan-maya sunulabilmesi için Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü bünyesinde Ta-pu ve Kadastro Bilgi Sistemi kurulmas��, �Devletin hüküm ve tasarrufu alt�n-da bulunan, tespit d�ß� olup özel mülkiyete aç�labilir nitelikteki alanlar�n yüzöl-çümlerinin hesaplanmas� ve s�n�rlar�n�n belirlenmesi amac�yla 3402 say�l� Ka-dastro Kanunu�nda gerekli de¤ißiklik yap�lmas�� amaçlanm�ßt�r.

Sekizinci Beß Y�ll�k kalk�nma Plan� (2001-2005), �Çiftçi Kay�t Sisteminin,Tapu-Kadastro Sisteminin, Co¤rafi Bilgi Sisteminin ve Çiftlik Muhasebe Ve-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5757

ri A¤�n�n gelißtirilmesinden� söz etmektedir. Bu planda Harita-Tapu-Kadast-ro Sektörü daha fazla poz içinde ele al�nm�ßt�r. 1/5.000 ölçekli standart to-pografik harita yap�m�nda kullan�c� gereksinmelerinin sa¤lanmas� için say�-sal sisteme geçilememiß olmas��, �Kadastro yap�m�nda önemli darbo¤azlarve yetersizlikler görüldü¤ü, ilk y�llarda yap�lan kadastro paftalar�n�n, bugün-kü gereksinmeleri karß�lamaktan nitelik olarak uzak bulundu¤u�, �Kadastroyap�m�nda sistemli bir ßekilde otomasyona geçilebilmesi için Tapu ve Ka-dastro Bilgi Sistemi (TAKB�S) Projesinin baßlat�lmas� çal�ßmalar�n�n sürdü-¤ü�, �Kullan�m alan� giderek artan ve s�n�rs�z uygulamalar� olan Co¤rafi Bil-gi Sistemi (CBS)teknolojisi alan�nda yap�lan tüm çal�ßmalar�n birbirindenba¤�ms�z bir organizasyon yap�s� içerisinde sürdürülmekte oldu¤u� saptana-rak; �Güncelli¤ini koruyan, hazineye ait gayrimenkullerin belirlenmesi, gay-rimenkullere dayal� vergi, resim ve harç gelirlerinin tespiti ve tahsili, beledi-yelerce olußturulmaya çal�ß�lan arazi ve kent bilgi sistemleri ile gayrimenku-le dayal� bilgilerin yarg� hizmetlerinde kullan�lmak üzere adli birimlere za-man�nda ve güvenilir bir ßekilde iletilmesi, arazi toplulaßt�rmas� gibi önemlikonularda yürütülmek istenen politikalar�n gerçekleßtirilmesi, bu hizmetleriyürütmekle görevli kamu kurulußlar�nda harita, tapu ve kadastro bilgi siste-minin olußturulmas� ile mümkün olacakt�r� denilmektedir. �Tesis kadastrosu-nun tamamlanmas� ve kadastro paftalar�n�n say�sallaßt�r�lmas�� amaçlanmak-tad�r.Ayr�ca �Co¤rafi Bilgi Sistemlerinin ülke çap�nda olußturulmas� ve yay-g�nlaßt�r�lmas� amac� ile, kamu kurulußlar�na ba¤l� tüm merkez, bölge ve taß-ra teßkilatlar�n�n, üniversitelerin ve özel kesimin koordineli bir ißbölümü çer-çevesinde çal�ßmas�n�n sa¤lanmas�, mevcut veriler ve kullan�c� gereksinme-lerinin do¤ru bir ßekilde belirlenerek bu bilgilerin Ulusal Co¤rafi Bilgi Siste-miyle entegrasyonunun gerçekleßtirilmesi�, �Ülke temel jeodezik a¤lar�n�niyileßtirilmesi ve yaßat�lmas� amac�yla üç veya beß y�ll�k sürelerle revizyonölçümlerinin gerçekleßtirilmesi, jeodezik veri taban� kurulmas�, deprem ris-kinin yüksek oldu¤u bölgelerde, gerilim parametrelerinin belirlenmesi vetektonik mekanizman�n daha belirgin olarak ortaya ç�kar�lmas� amac�ylaUzaktan Alg�lama (UA) çal�ßmalar�n�n gerçekleßtirilmesi ve bu bölgelerde,mevcut haritalar�n üretilmesi aßamas�nda yararlan�lan yatay kontrol (nirengi)a¤� noktalar�nda uzaktan alg�lama çal�ßmalar� kapsam�nda yinelemeli ölçü vehesaplamalar�n yap�lmas�� hedeflenmektedir.

Görüldü¤ü gibi Beß Y�ll�k Kalk�nma Planlar�nda fiziksel çevre boyutunun gi-derek artan bir önemle söylemler içine al�nmas�na karß�n, bu ö¤enin kadast-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5858

roda niteliksel bir de¤ißimin zorlay�c�s� ve temel nedeni olarak kavrand�¤� isegörülememektedir. Tersine kadastro, var olan niteli¤iyle fiziksel çevresiningereksinmelerini karß�lamaya yöneltilmiß, bu da, do¤al olarak, c�l�z bir ilißki-nin do¤mas�na neden olmußtur.

Oysa günümüze topra¤a bak�ßta, onun çok yönlü ve toplumsal ç�karlar do¤-rultusunda kullan�lmas� gere¤i sürekli a¤�rl�k kazanmaktad�r. Bunu sa¤lama-ya yönelik fiziksel planlama tasar�mlar�n�n dayanaca¤� veriler kümesinin gü-venilir ve tam olmas� zorunlulu¤u kadastroda niteliksel de¤ißimin temel ne-denidir. Buna karß�n, kadastronun, ülkemizde en çok önem verilen yan� olan,onun var olan içeri¤iyle bir an önce bitirilmesi amac�n�n da gerçekleßmedi¤igörülmektedir. Baßlang�çtan 01.01.2001 tarihine kadar çok de¤ißik yöntem-lerle, farkl� do¤rulukta ve standartlarda ve öngörülen hedefin %85�inde ka-dastro çal�ßmalar� tamamlanm�ßt�r. Ancak çok say�da ilçede kadastro çal�ß-malar� devam etmekte olup, 11.711 köye de hizmet götürülememißti (HKMO2003). Rakamlar, birincil hedefe bile tam anlam�yla ve gere¤i gibi erißileme-di¤ini göstermektedir.

Ülkemizde kadastronun kabul edilen niteli¤iyle uygulanmas�nda direnilmesive tüzel ve örgütsel düzenlemelerin bu kapsam çerçevesinde tasar�mlanmas�durumunda, k�s�r döngünün sürüp gidece¤i ve Türkiye�de y�llar sonra kadast-ronun yine bir sorun olarak gündemleri dolduraca¤� bir gerçektir (Gürkan1983: 21). Bu nedenle de, ülkemizde kadastronun �özel iyelik� gibi toplum-sal aç�dan henüz çok duyarl� dengeler üzerine kurulu olmas�n�n yaratt�¤�, de-¤ißimi engelleyici olußumlar yerine, ça¤daß yorumlara ve birikimlere dayal�devingen sistemler kurulmas� zorunlu olmaktad�r.

PLANLI KALKINMA DÖNEM�N�N D�NAM�KLER�

Planl� kalk�nma döneminin 1960-2000 aral�¤�na bak�ld�¤�nda, teknolojik,toplumsal ve ekonomik anlamda çok ciddi gelißmelerin oldu¤u görülmekte-dir. Ayr�ca bu aral�k, siyasal yaßam aç�s�ndan da hareketli bir dönem olarakortaya ç�kmaktad�r. Bir anlamda demokratik bir toplum olman�n çabalar� dasanc�lar� da bu aral�kta yo¤unlaßm�ßt�r.

Sözü edilen bu 40 y�ll�k dönemde, kadastroyu da ilgilendiren belli baßl� dina-mikler 11 baßl�k alt�nda ele al�nabilir:

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

5959

Kentleßme

Ülkemizde kentleßmenin 1950 y�l�nda önemli bir k�r�lmaya u¤rad�¤�, kentle-re göçün bu y�ldan baßlayarak günümüze kadar sürdü¤ü görülmektedir. 1960y�l�n�n baßlar�nda kentleßme oran� % 31.9 iken, 2000 y�l�nda bu oran % 64.9olmußtur. 40 y�lda art�ß oran� % 103.4�tür. Kentleßme özellikle büyük kent-lerde arazi kullan�m�, taß�nmaz sahiplili¤i süreçleri ve taß�nmaz dolaß�m�alanlar�nda önemli devingenlikler yaratm�ßt�r.

Bu 40 y�ll�k aral�kta kentleßmemizi karakterize eden temel olgunun imara ay-k�r� yap�laßma, plans�z gelißme ve gecekondulaßma oldu¤u belirtilmektedir(Keleß 2002). Bu gelißmeler, kadastro sisteminin gelißmeleri gözeten, yön-lendiren bir yap�da olmas� gere¤ini do¤urmußtur.

Fiziksel Çevrenin Planlanmas�

Mekansal kararlar�n daha do¤ru verilebilmesi için, planlamalar�n karar des-tek sistemlerinin do¤ru ve güvenilir veriler temeline dayanmas� gerekir. Ka-dastro bu anlamda bir önemli alt sistem olarak, planlama sistemini besleye-cek yeterlilikte olmal�d�r. Ancak ülkemizde planl� bir mekansal gelißme heptart�ß�lm�ß, ancak planlama sistemi �varsa� kadastro bilgilerini kullanma s�¤-l�¤�ndan kurtulamad�¤� gibi, kadastroda bir içeriksel de¤ißimin de zorlay�c�s�olamam�ßt�r.

Türkiye kadastrosu, kadastronun fiziksel çevresini olußturan hizmetler vebunlar�n gereksindikleri veriler �ß�¤�nda, �çok amaçl� koordinat kadastro�olamam�ßt�r. Bu, kadastronun var olan niteli¤inin olumsuzlanmas� ve özellik-le en geniß anlamda fiziksel planlamalar�n veri gereksinmeleri ile bunlar�nuygulanmas� ereklerine yöneltilmesi demektir.

K�rsal Alandaki Düzenlemeler

Türkiye�de Cumhuriyet Döneminin en önemli konular�ndan birisi �k�rsalalanda yap�lmas� gereken düzenlemeler� olmußtur. Bu konuda 1945 y�l�ndaÇiftçiyi Toprakland�rma Yasas� önemli bir ad�m olußturmußtur. Düzenlemetart�ßmalar� iki eksende yürümüßtür: Toprak reformu, tar�m reformu� Özel-likle 1970�lerde baßlayan toprak reformu uygulamas�, bu ba¤lamda yap�lanöncelikli kadastro, sonraki y�llarda baßta Konya, Gediz ovalar�nda, HarranOvas�nda, Gediz Ovas��nda ve daha birçok yerde gerçekleßtirilen arazi toplu-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6060

laßt�rmas� uygulamalar�, kadastro çal�ßmalar� aç�s�ndan önemli çal�ßmalard�r.Ancak, bu uygulamalar da kadastroda bir içeriksel dönüßümün zorlay�c�s�olabilmiß de¤illerdir. Mülkiyetin toplum yarar�na düzenlenmesi, veri deposuolarak kadastronun sundu¤u çerçeve, verilerin kalitesi, kurumsal de¤ißim gi-bi konularda bir de¤ißtirici katalizör ißlevinin olußmad�¤� görülmektedir.

Topra¤a Bak�ß

Kadastro, en yal�n tan�m�yla, �insan-toprak ilißkilerini modelleyen bilgi sis-temidir.� �nsan-toprak ilißkilerini ise, bir ülkedeki mülkiyet anlay�ß� belirle-mektedir. Ülkemizde neredeyse kutsanan mülkiyet hakk�na ilißkin olarak,1961 Anayasas� ile aç�lan pencere yeni yorumlar� da yan� s�ra getirmißtir.1961 Anayasas�n�n 36., 1982 Anayasas�n�n 35. maddesi: �Herkes, mülkiyetve miras haklar�na sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yarar� amac�yla, kanun-la s�n�rlanabilir. Mülkiyet hakk�n�n kullan�lmas� toplum yarar�na ayk�r� ola-maz� demektedir. Bugüne kadar kadastro ve mekan kullan�m�na yans�t�lama-yan bu mülkiyet anlay�ß�n� da, planl� kalk�nma döneminin önemli bir dinami-¤i olarak görmek gerekir.

Teknolojik Gelißmeler

Teknoloji alan�ndaki de¤ißimleri, verilerin saptanmas�ndan, de¤erlendirilme-sine ve sunulmas�na kadar yay�lan geniß bir yelpazede düßünmek gerekmek-tedir. Verilerin saptanmas� alan�nda elektronik kay�t edici takeometreler (to-tal station), fotogrametri, GPS alanlar�nda ortaya ç�kan ola¤anüstü gelißme-ler söz konusudur. Bu gelißmelerin 1980�lerden sonra çok büyük s�çramalar-la ortaya ç�kt�¤� görülmektedir.

Verilerin de¤erlendirilmesinde bilgisayar teknolojisinden yararlan�lmas�, bil-gisayar kullan�m�n�n yayg�nlaßmas�, teknolojinin ucuzlarken boyutlar�n�n kü-çülmesi ve kapasitelerin artmas�, yaz�l�m alan�ndaki at�l�mlar, sonuçlar�n�nsunulmas� konusunda ortaya ç�kan ürünler kadastroda da yans�malar�n� bul-mußtur. Ancak bu konularda ülke geneline yay�lm�ß, bir master plana dayal�bütüncül uygulama altyap�s�n�n kurulamad�¤� görülmektedir.

Tart�ß�lmas� gereken temel girißim ve kavram, TAKB�S�tir. Bilgisayar des-tekli uygulamalar bir süre kurum içi dinamiklerle sürdürüldü. Daha sonra2000�li y�llar�n baß�nda iß ihale yoluyla özel sektöre verildi. O zamandan buyana da tart�ßmalar sürmektedir. Kurumun, bu konuyu, tart�ßmalar� ve be-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6161

lirsizlikleri ortadan kald�racak biçimde sektöre açmas�nda yarar görülmek-tedir.

Son y�llarda bilgisayar teknolojisinin iletißim teknolojisiyle bütünleßme, sis-temlere GPRS ve benzeri teknolojilerin eklemlendi¤i görülmektedir. Dolay�-s�yla verilerin araziden eßanl� olarak elektronik ortama aktar�lmas� olanakla-r� do¤mußtur. Kadastrosu bitirilemeyen yerlerin, kadastrosunun yap�lmas�n-da GPS teknolojisinin h�zland�r�c� ißlevinden henüz yararlan�lamamaktad�r

Kentlerin Yönetimi ve Kent Bilgi Sistemleri

1987 y�l�nda �stanbul Büyükßehir Belediyesinin baßlatt�¤� �Kent Bilgi Siste-mi� kurma girißimleri, kadastronun kurumsal yaßam�nda da yans�malar�n�bulmußtur. Kadastro ve tapu sicil verilerinin bu amaçlarla kullan�m� günde-me gelmiß. Günümüze kadar bunlar�n verilmesinde protokollere dayal� birilißki zemini yarat�lm�ßt�r. Ancak tart�ßmalar�n daha önemli yan�, kadastro ve-rilerinin sistem içinde kullan�lmas� konusudur. Baßta büyük kentlerdeki bele-diyelerde olmak üzere, orta ve büyük ölçekli birçok belediyede kent bilgi sis-temlerine yönelim güçlenerek sürmektedir.

Bu süreç �aç�kl�k� kural�, grafik veriler konusu, kadastro verilerinin bilgi sis-temlerine uyarlanmas� ve koordinat dönüßümleri, kadastro verilerinin kalitesi,içerik vb birçok konunun tart�ßma gündemine gelmesine neden olmaktad�r.

Belediyelerin merkezi hükümet kurumlar�na göre daha devingen olan yap�lara,Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü gibi kurumlar� de¤ißime zorlamaktad�r.

Devletin Yeniden Yap�lanmas�

Planl� kalk�nma döneminde devletin yeniden yap�land�r�lmas� konusu birçokönemli projede ele al�nm�ßt�r: MEHTAP, KAYA vb. Son olarak bu konu Ka-mu Reformu Projesi olarak yeniden gündemdedir. Bu tart�ßmalar�n içinde,Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü�nün yap�lanmas� konusu de¤ißik biçim-lerde gündeme gelmiß, ancak köklü bir yap�lanma bugüne kadar gerçekleße-memißtir. Bu dinamik, alternatif yap�lanma modellerinin günün gerektirdi¤iölçütlere dayal� olarak gerçekleßtirilmesi sonucunu do¤uramam�ßt�r. Bu öl-çütler, hizmette verimlilik, h�z, güvenilirlik, sürekli yenilenme olarak belirti-lebilir. Ancak incelenen dönemde kurumun eski yap�s�nda �srar etti¤i görül-mektedir.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6262

Kadastroda de¤ißimin, mutlaka bunlar� yönetecek bir örgütlenme ile tamam-lanmas� gerekir. Ancak 9.10.1984 tarihli ve 3045 say�l� yeni Teßkilat Kanu-nu�na göre Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü�nün birinci görevi, �taß�nmazmallarla ilgili akitlerle her türlü tescil ißlemlerinin yap�lmas�, tapu sicillerinindüzenlenmesi�dir. Bunun, hedeflerden yaln�zca birisi olmas� gerekirken, sü-rekli temel hedef olarak ortaya konulmas� üzerinde düßünmek gerekir.

Üstyap� Kurumu Olarak Hukuk Alan�ndaki Gelißmeler

Kurum kendi hukuksal altyap�s�n� yenilemede, kurallar�n� günün gerekleriy-le uyumlaßt�rmada olmas� gereken performans� gösterememißtir. Kat Mülki-yeti Yasas� (1965), Tescile Konu Harita ve Planlar Yönetmeli¤i (1973), Teß-kilat Yasas� (1984), Kadastro Yasas� (1987), Büyük Ölçekli Haritalar Yap�mYönetmeli¤i (1988), Harita ve Harita Bilgilerini Kullan�m Yönetmeli¤i(1994) önemli ad�mlar gibi görünse de, kadastroda içeriksel de¤ißimi sa¤la-yan yasalar olamam�ßlard�r. Öyle ki, kurum kendi yasas�nda ve yönetmelik-lerdeki gerekleri bile yerine getirmemißtir. 3402 say�l� yasan�n 1. maddesin-de, �Bu Kanunun amac�, memleketin kadastral topografik haritas�na dayal�olarak taß�nmaz mallar�n s�n�rlar�n� arazi ve harita üzerinde belirterek huku-ki durumlar�n� tespit etmek ve bu suretle Türk Medeni Kanununun öngördü-¤ü tapu sicilini kurmakt�r,� denilmektedir. Ama kurum üç boyutlu kadastroharitas� üretimine geçm,ß de¤ildir. Öte yandan 2001 y�l�nda de¤ißtirilen TürkMedeni Kanunu de¤ißirken, kurumun deneyimlerini ve birikimlerini yasayayans�tamad�¤� görülmektedir. Bu arada say�lan di¤er dinamiklerde (kentleß-me, imar plan� ve �slah imar plan� uygulamalar�, k�rsal alan, taß�nmaz de¤er-leme vb) ortaya ç�kan yeni istemler, kurumun hukuksal altyap�s�nda yans�-malar�n� bulamam�ßt�r. Uygulamada ortaya ç�kan sorunlar�n ise, genelgelerleçözümlenmesi yolu ye¤lenmißtir.

Ancak, kadastronun sistem yap�s�na kavußmas�n� sa¤layacak olan çevre et-kenlerinin ve kuramsal bilgilerin kadastronun niteli¤i konusunda bir dönü-ßüm sa¤layamad�klar�, kuramsal düzeydeki birikimlerle ve yaklaß�mlarla ger-çekleßmeler aras�ndaki aç�kl�¤�n sürekli büyüdü¤ü, kadastro konusunda kararverenlerin de tek boyutlulukta güçlü bir direnç verdikleri belirtilmißtir. Bu-nun en belirgin kan�t�, kadastro ve tapulama yasalar�n�n birleßtirildi¤i 1987tarihli ve 3402 say�l� Kadastro Kanunu�nun amaç maddesindeki yaklaß�md�r.1. Maddede, �Bu Kanunun amac�, memleketin kadastral topografik haritas�-

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6363

na dayal� olarak taß�nmaz mallar�n s�n�rlar�n� arazi ve harita üzerinde belirte-rek hukuki durumlar�n� tespit etmek ve bu suretle Türk Medeni Kanunununöngördü¤ü tapu sicilini kurmakt�r,� denilmektedir.

Bu yasaya, bilim kurulußlar� ile konuya ilißkin uzmanlar�n görüßlerinin yan-s�mad�¤�, 53 y�ll�k birikimin içeriksel bir de¤ißimi do¤uramad�¤� görülmek-tedir. Kadastroda hem yatay, hem de düßey bütünleßme sa¤lanamam�ßt�r.

Öte yandan, teknoloji boyutuyla birlikte de¤erlendirildi¤inde, �Türkiye Ka-dastrosunun verilerinin bilgi sistemlerine haz�rlanmas�� yönünde bir hukuk-sal altyap�n�n bugün bile kurulamam�ß olmas�, mekansal içerikli bilgi sistem-lerine h�zl� bir yönelißin oldu¤u günümüz koßullar�nda çok önemli bir eksik-lik olarak ortaya ç�kmaktad�r.

Uluslararas� Alandaki Gelißmeler

1960 sonras� dönem, toplumlar�n yaßam�nda, mesleklerin yaßam�nda önemlibir dönem olarak ortaya ç�kmaktad�r. Bu dönemde uluslararas� alanda yap�-lan tart�ßmalar, gerçekleßen yönelimler ve yeni olußumlar �ulusallaßt�r�lama-m�ßt�r�. Uluslararas� gelißmeler ulusal koßullarla harmanlanamam�ßt�r.

Kadastro Konusundaki Bilimsel Çal�ßmalar

1949 y�l�nda Y�ld�z Teknik Okulu�nda mühendislik düzeyinde e¤itimin baß-lat�lmas�nda temel etken olan Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü�nün u¤raßalan�yla ilgili olarak, özellikle son 30 y�lda birçok çal�ßma yap�lm�ßt�r. Üni-versitelerde kadastro üzerine doktora tezleri, doçentlik tezleri, yüksek lisanstezleri yap�lm�ßt�r. Ancak bu bilimsel çal�ßmalarda, bildirilerde ve makaleler-de yap�lan de¤erlendirmelerin ve önermelerin çal�ßmalarda kald�¤� görül-mektedir. U¤raß alan� olarak kamu ölçmelerini ve kadastroyu seçen birçokaraßt�rmac�n�n, bilim insan�n�n birikimleri birbirine eklenememektedir.

Planl� Kalk�nma Döneminde Sektör Raporlar�

Bu dönemin baßlar�nda Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas��n�n �TürkiyeKadastrosu Hakk�nda Rapor (1962)�u ile baßlayan raporlar dönemi sonrakiy�llarda da sürmüßtür. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas� taraf�ndan2004 y�l�nda yay�nlanan �KADASTRO 2023: TÜRK�YE KADASTRO-SUNA �L�ÞK�N ÇERÇEVE RAPOR�un di¤erleriyle ayn� yazg�y� paylaß-mamas�, kurum çal�ßmalar�nda de¤erlendirilmesi beklenmelidir.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6464

Yine bu dönemde, beß y�ll�k planlara altl�k olarak haz�rlanan �Harita-Tapu-Kadastro Özel �htisas Komisyonu Raporlar�� da önemle vurgulanmal�d�r.Ancak bu raporlar da, araßt�rmac�lara kaynak olman�n ötesinde, dönüßtürücüanlamda de¤er bulamam�ßlard�r.

Kritik Eßikler

Say�lan dinamikler aç�s�ndan bak�ld�¤�nda, kurum tarihinde önemli eßiklerolarak ßunlar say�labilir:

❑ Fotogrametrinin Kullan�lmaya Baßlanmas� (1950)❑ Planl� Kalk�nma Döneminin Baßlamas� (1963)❑ Tescile Konu Harita ve Planlar Yönetmeli¤i (1973)❑ �mar Aff� Yasas� (1984)❑ HAKAR Projesi (1986)❑ Bilgi Sistemleri Süreci (1990)❑ Do¤u Marmara Depremleri (1999)

Bunlardan özellikle HAKAR Projesi ile baßlat�lan tart�ßmalar�n, olußum ça-balar�n�n kurum taraf�ndan yeterince de¤erlendirilemedi¤i bir gerçektir. Þa-ß�rt�c� biçimde, Harita-Kadastro Sektörü de, HAKAR Projesi�nin sektör aç�-s�ndan taß�d�¤� önemi kavrayamam�ßt�r. Projenin kurum tarihindeki en önem-li bakanlardan birisi olan Mustafa T�naz T�T�Z�in görevden ayr�lmas� sonra-s� rafa kald�r�lmas�, bir Bakan�n görev dönemiyle s�n�rl� görülmesi, konununteknokratça ele al�nmamas�, deyim yerindeyse �trenin kaç�r�lmas�� sonucunudo¤urmußtur. HAKAR Projesi�nin rafa kald�r�lmas�, kurumun yaßam�nda çokönemli k�r�lma noktalar�ndan birisidir.

TÜRK�YE KADASTROSUNUN BÜTÜNCÜL YAKLAÞIMLADEÚERLEND�R�LMES�

Önceki bölümdeki yaklaß�mlar ve de¤erlendirmeler �ß�¤�nda, kadastronun ge-lißim sürecinin bugünkü aßamas�nda ßu saptamalar� yapmak olanakl�d�r:

❑ Kadastro sisteminin temel özelliklerinden birisi, �aç�k bir sistem� olmas�-d�r. Bunun do¤al sonucu olan, �fiziksel çevresiyle en temel ißlev alanla-r�nda sa¤lam ilißkiler kurmas�� gere¤inin ülkemiz kadastrosu taraf�ndanyerine getirilemedi¤i görülmektedir. Bu, Türkiye Kadastrosunun sistemözelli¤i kazanamam�ß, �kapal�� bir yap�da kalmas�na neden olmußtur.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6565

❑ Ülkemizde kadastro devingen bir yap�ya kavußamam�ßt�r. Toplumsal de-¤ißime koßut olarak ortaya ç�kan gereksinmeler ve bunlara ba¤l� olarakkadastronun bir sistem yap�s�na kavußmas�n� sa¤layacak yeni ö¤eler, yeniilißkilerle bütünleßerek, var olan yap�s�yla, koßullara uygun bir baßkalaß�-m�n süreklili¤ini olanakl� k�lacak bir etkileßim kuramam�ßlard�r. Ülkemizkadastrosunda, ça¤daß gelißmelerin ve topra¤a ilißkin verilerin saptanma-s� sürecinde ulaß�lan ve teknolojik gelißmelerin etkisiyle ortaya ç�kan ye-ni boyutlar�n yans� bulmad�¤� görülmektedir.

❑ Kadastro sisteminin bir di¤er temel özelli¤i olan kararl�l�¤�, yani kadast-ronun hangi koßullarda hangi kapsam ve nitelikte olaca¤�, yaln�zca bilimçevrelerince ve baz� uzmanlarca dile getirilmißtir. Böylesi bir öngörü, ka-dastro sisteminin tasar�mlanmas�nda en önemli veri iken, ülkemizde bunuda gözetilmedi¤i ortaya ç�kmaktad�r.

❑ Kadastro sisteminin devingen yap�s�, toplumsal de¤ißimlere olan ba¤�ml�-l�¤�, onun �tekdüze bir duruma� ulaßmamas�n�n en önemli nedenidir. An-cak ülkemizde bu nedenin etkilerini gözeten bir model çevrenin olußturu-lamamas�, kadastronun günümüze kadar de¤ißmeden kalan bir içerikle uy-gulanmas� sonucunu do¤urmußtur.

❑ Kadastro sistemleri gibi sistemler, geniß ölçeksel kapsamlar� nedeniyle,pek s�k de¤ißtirilemezler. Bundan dolay�, yap�lacak tasar�mlar�n çok yön-lü olarak düßünülmesi ve uzun dönemli uygulamalar� sa¤layacak biçimdeyap�lmas� gerekir. Ülkemizde ise, kadastronun köktenci olarak düzenlen-mesini sa¤layacak tasar�mlar�n uzun y�llar yap�lmad�¤�, son dönemlerdeyap�lanlar�n ise k�sa dönemli, dura¤an ve pragmatik olduklar� görülmek-tedir.

SONUÇ

Ülkemizde var olan sistemin ça¤daß anlamda yeniden yap�land�r�lmas� ve iyiißleyen bir kadastro sisteminin kurulmas� gerekmektedir. Bunlar yap�l�rkenvar olan verilerin mekansal veri sistemlerinin temelini olußturacak biçime dö-nüßtürülmesi, bunlara hukuksal geçerlilik kazand�r�lmas� en öncelikli hedef-ler aras�nda yer almal�d�r. Yeni yap�lanmalar�n, sistemde bugün var olan, ki-mi yetersiz, kimi yanl�ß verileri yok saymas� söz konusu olamaz. �çinde bu-lundu¤umuz sistemde ve hukuksal çerçevede bunlar� göz ard� ederek bir ya-p� kurulamaz.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6666

Yeni aray�ßlar sürecinde, kurumun �KADASTRO 2023� raporundaki yakla-ß�m� sektörle tart�ßmas�nda yarar vard�r. Yap�lanmay�, iyi niyetli birkaç kißi-nin çabalar�na, ya da siyasilerin niyetlerine b�rakmak do¤ru de¤ildir. Dahakat�l�mc� süreçlerin örgütlenmesi gerekmektedir. Tapu ve Kadastro GenelMüdürlü¤ü, genel müdürlerinin görev dönemleriyle s�n�rl� politikalarla yöne-tilmemelidir. Kal�c� olan�n olußturulmas� ve sürdürülmesi gerekmektedir.

Kal�c� yan ön plana ç�kar�lamad�¤� sürece, buna uygun dönüßümler sa¤lana-mad�¤� sürece, Türkiye Kadastrosu, var olan yap�s�yla, yeni yüzy�l�n beklen-tileri karß�s�nda yetersizli¤ini sürdürecektir. Kurum, yap�s�nda ve hizmet an-lay�ß�nda �srar ederse, kan kayb� sürecektir. Son dönemlerde kadastronun fi-ziksel çevresinde olußan gelißmelerin ise, kadastronun yap�s�n� düzeltmesinibeklemeye tahammülü kalmam�ßt�r. Bu nedenle gelißmelere uyum sa¤layanbir hukuksal, örgütsel altyap�ya, ça¤daß standartlara dayal� bir ißleyiße, mes-lek eti¤inin belirleyici oldu¤u bir hizmet anlay�ß�na gerek vard�r.

Bu noktada hiç unutulmamas� gereken gerçek ise ßudur: Kadastro bir toplum-sal olgudur. Toplumsal olgular�, hemen bir yasa ç�kararak baßka bir temeleoturtmak olanakl� ve kolay de¤ildir. Kadastronun karß�laßt�¤� sorunlar içinhemen yasal metinler haz�rlamak da o sorunlar� ortadan kald�rmaya yetmeye-bilir. Kurumun tarihinde bunun örnekleri çoktur (2859 say�l� Yenileme Ya-sas�, çeßitli yönergeler vb). Öncelikle içinde bulunulan toplumsal gerçekli¤in,onun gelißme düzeyinin, yönünün, bunlar�n olußturdu¤u beklentilerin bilim-sel olarak analizi gerekir. Bu nedenle Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü, buçizgide tasarlanmas� için çabalanan HAKAR Projesi sürecini bir dönüßümprojesi olarak alg�layamad�¤� için büyük bir f�rsat�n kaç�r�lmas�na neden ol-mußtur.

Kadastro, arazi yönetimi kavram�yla da ilißkilendirilerek, içeri¤ini gelißtire-rek, mekana ilißkin düzenleme ve yat�r�m kararlar�n�n vazgeçilmez ve hukuk-sal olarak geçerli verilerini sunmaya baßlad�¤� zaman etkisi de büyüyecek birolgudur�

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6767

KAYNAKLAR

Ak�n, Yüksel, Türkiye�de Kadastro Hizmetlerinin Tarihsel Gelißimi ve Bugünkü Durumu,Türkiye�de Harita-Kadastro Sektörü ve Sorunlar� Bilimsel Toplant�s�, KDMMA Harita ve Ka-dastro Bölümü, Konya, 21-23 Nisan 1982.

Çorbal�, Halim, Türkiye�de Harita-Kadastro Sektörü ve Sorunlar� Bilimsel Toplant�s�,KDMMA Harita ve Kadastro Bölümü, Konya, 21-23 Nisan 1982.

DPT, Beß Y�ll�k Kalk�nma Planlar� (1963-2000)

DPT, Beß Y�ll�k Kalk�nma Planlar�, Harita-Tap� Kadastro Özel �htisas Komisyonu Raporlar�

Erkan, Hüseyin, Türkiye Kadastrosunda Yenileme Sorunlar�, Yeterlik Çal�ßmas�, Konya,1976, 89 s.

Erkan, Hüseyin, Türkiye Kadastrosu (Kuru1uß-Gelißme-Sorunlar), Doçentlik Tezi,KDMMA Harita ve Kadastro Bölümü, Konya, 1979, 173 s.

Erkan, Hüseyin, Mühendis Düzeyinde Kadastro Ö¤retimi Üzerine, Kadastroda Ö¤retim,Araßt�rma ve Uygulama �lißkileri Semineri, Y�ld�z Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühen-disli¤i Bölümü, �stanbul, 8-10 Haziran 1983, 15 s.

Gürkan, Onur, Türkiye�de Kadastro Faaliyetlerinin Tasar�m� Üzerine, Kadastroda Ö¤retim,Araßt�rma ve Uygulama �lißkileri Semineri, Y�ld�z Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühen-disli¤i Bölümü, �stanbul, 8-10 Haziran 1983, 23 s.

Hakar, Harita-Kadastro Reform (HAKAR) Projesi, TÜB�TAK-Yap� Araßt�rma Enstitüsü, ,1986.

Hampel, G., From Tax-Oriented to Multipurpose Cadastres, Çeviren: M. Altun, CadastralSurveying, Mapping and Land Information, Carl Duisberg Gesellschaft (cdg), Köln, 1979, s: 39-59.

HKMO, Türkiye Kadastrosu Hakk�nda Rapor, TMMOB Harita ve Kadastro MühendisleriOdas� Yay�n�, 1962,

HKMO, Türkiye�de Harita-Kadastro Sektörü Sorunlar� ve Çözüm Önerileri Hakk�ndaRapor, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas�, �stanbul, 20-22 Ocak 1984.

HKMO, Harita Kurultaylar�, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas�, 9 Harita Ku-rultay� (1987-2003).

HKMO, Kadastro 2023: Gelece¤in Kadastrosu (Türkiye Kadastrosuna �lißkin Çerçeve Ra-por), TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas�, Aral�k 2003, ISBN: 975-395-749-1, 34 s.

Hudecek, F., Ein allgemeines Katasterinformationssystem-AKIS, Eich- und Vermessungs-magazin (evm), 1978, Nummer 27, s: 10-13.

KELEÞ, Rußen, Kentleßme Politikas�, �mge Kitabevi Yay�nlar�, 7. Bask�, Nisan 2002, ISBN975-533-053-4, 765 s.

K�lan, N.K., Sistem Analizi Ders Notlar�, TODA�E Sevk ve �dare Yüksek Okulu, Ço¤altma,Ankara, 1979, 91 s.

Kongar, E., Toplumsal De¤ißme Kuramlar� ve Türkiye Gerçe¤i, Remzi Kitabevi, �stanbul,1981, 431 s.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6868

Köktürk, Erol, Kadastronun Mali-Ekonomik Boyutu Olarak Kentsel Topraklar�n Karß�l�k-lar�, Doktora Tezi, Y�ld�z Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, �stanbul, 1986, XI+206 s, Ya-y�mlanmad�.

Köktürk, Erdal, Türkiye Kadastrosu ve Bilgi Sistemine Haz�rlanmas� Koßullar� Üzerine Bir�nceleme, Doktora Tezi, Y�ld�z Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, �stanbul 1996, XIII+173 s,Yay�nlanmad�.

Köktürk, Erdal, Türkiye Kadastrosunun Tarihsel Gelißimi, 9. Harita Bilimsel ve Teknik Kurul-tay�, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas�, Ankara, 31 Mart-4 Nisan 2003, s: 627-667.

Köktürk, Erdal, Türkiye Kadastrosunun Tarihsel Görevi, HKM: Jeodezi-Jeoinformasyon-Arazi Yönetimi Dergisi, TMMOB, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odas� Yay�n Organ�, Tem-muz 2003, Say�: 2003/89, ISSN: 1300-3534, s: 29-41.

Kurandt, F., Vom statischen zum dynamischen Kataster, Zeitschrift für Vermessungswesen(ZfV), 1954, Heft: 10, s: 305-315.

Kurandt F., Allgemeiner Bericht über den heutigen Zustand des Katasters, Zeitschrift fürVermessungswesen (ZfV), 1963, Nummer: 9, s: 381-387.

Lobner, E., Probleme des modernen Liegenschaftskatasters, Zeitschrift für Vermessungswe-sen (ZfV), 1974, Nummer: 6, s: 238-244.

Manderbach, G., Jetziger Stand und künftige Möglichkeiten beim Aufbau eines Landinfor-mationssystems in der BRD, 1979.

Nebol, E., Kent Sistemleri �çin Bir Planlama Yöntemi, TÜB�TAK Marmara Araßt�rma Ensti-tüsü Matbaas�, Yöneylem Araßt�rmas� Bildiriler 75, Gebze, 1976, s: 97-105.

Özdil, T., Kentsel Alan Planlamas�nda Kadastro ile �lißkiler ve Hava Foto¤raflar�n�n Kul-lan�m�, Doktora Tezi, KÜ Mühendislik Mimarl�k Fakültesi Yay�n�, Genel Yay�n No: 10, Fakül-te Yay�nlar� Tezler No: 3, Trabzon, 1983, IX+118 s.

Özen, H., Kadastro Bilgisi, KTÜ Yer Bilimleri Fakültesi, Trabzon, 1971, 134 s.

Özen, H., Türkiye Koßullar�nda Koordinat Kadastrosu, Doktora Tezi, KTÜ �nßaat ve Mimar-l�k Fakültesi Yay�n�, Genel Yay�n No: 118, Fakülte Yay�n No: 31, Trabzon, 1980, XV+129 s.

Özen, H., Kadastroda Ça¤daß Gelißmeler ve Kent Planlamas�, �mar Planlar�n�n Uygulan-mas�nda Karß�laß�lan Güçlükler: Harita-Kadastro-�mar Plan� �lißkileri Semineri, �DMMA Haritave Kadastro Fakültesi, �stanbul, 1981, 11 s.

TKGM, Bilgisayar Destekli Harita-Tapu-Kadastro Çal�ßmalar� ve �mar Plan� Uy-gulamalar�na �lißkin Rapor, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü¤ü, Ankara, 19-20 Nisan 1984.

Türkkan, H.Z., Fransa, Almanya, �sviçre Kadastrolar� ve Arazi K�ymetleri ile �ratlar� Hak-k�nda �ncelemeler, Damga Matbaas�, 1936, 181 s.+Ekler.

Wirths, H., Gegenwartsfragen des Liegenschaftskatasters, Zeitschrift für Vermessungswesen(ZfV), 1957, Nummer: 4, s: 116-141.

Ziegler, Th., Einführung in das Liegenschaftskataster, Ausbildungsvortrag Nr. 14, Heraus-gegeben vom Bayerischen Landesvermessungsamt, München, 1977, 91 s+Anlagen.

T A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A MT A Þ I N M A Z M Ü L K � Y E T � N � N E V � N D E Y A Þ A M

6969