View
215
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
CCiieekkaawwaa cchheemmiiaa
PROGRAM NAUCZANIA CHEMII W GIMNAZJUM
Informacja o autorach programu ................................................. 2
Podstawa programowa kształcenia ogólnego
(Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) .............................................................. 3
1. Charakterystyka programu nauczania chemii w gimnazjum .................................................................................. 7
1.1. Idee programu nauczania.......................................................... 7
1.2. Dobór zakresu materiału nauczania .......................................... 9
1.3. Proponowany przydział godzin ............................................ 13
1.4. Nowatorskie ujęcie programu ............................................... 20
2. Przedmiotowe cele edukacyjne ....................................................... 22 2.1. Cele kształcenia ...................................................................... 22
2.2. Cele wychowawcze ................................................................ 23
3. Materiał nauczania i zakładane osiągnięcia ucznia ...................... 24 4. Procedury osiągania celów .............................................................. 40 5. Ocena osiągnięć ucznia .................................................................... 43
Opracowany na podstawie programu nauczania
DKOS-5002-43/04 autorstwa Hanny Gulińskiej,
Jarosława Haładudy, Janiny Smolińskiej
2
INFORMACJA O AUTORACH PROGRAMU
Prof. dr hab. Hanna Gulińska – wieloletni pracownik naukowo-dydaktyczny Zakładu
Dydaktyki Chemii Wydziału Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
kształcący nauczycieli chemii i przyrody, także w zakresie technologii informacyjnej. Autorka
i współautorka wielu książek naukowych oraz publikacji dla ucznia i nauczyciela (m.in. podręcznika
multimedialnego dla gimnazjum Chemia z elementami ekologii).
Mgr Janina Smolińska – nauczyciel chemii na wszystkich szczeblach edukacyjnych, autorka
i współautorka publikacji dla ucznia i nauczyciela. Nagrodzona Medalem Komisji Edukacji
Narodowej, nagrody I stopnia Kuratora Oświaty w Poznaniu. Opiekun wielu finalistów i laureatów
Wojewódzkiego Konkursu Chemicznego.
www.wsip.pl 3
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17)
Załącznik nr 4
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
DLA GIMNAZJÓW l SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH, KTÓRYCH UKOŃCZENIE UMOŻLIWIA PRZYSTĄPIENIE
DO EGZAMINU MATURALNEGO
CHEMIA
III etap edukacyjny
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie infor-
macji. Uczeń pozyskuje i przetwarza informacje z róż-
norodnych źródeł z wykorzystaniem technologii
informacyjno-komunikacyjnych.
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do
rozwiązywania problemów. Uczeń opisuje właściwości substancji i wyjaśnia
przebieg prostych procesów chemicznych; zna
związek właściwości różnorodnych substancji
z ich zastosowaniami i ich wpływ na środowisko
naturalne; wykonuje proste obliczenia dotyczą-
ce praw chemicznych.
III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń bezpiecznie posługuje się prostym sprzę-
tem laboratoryjnym i podstawowymi odczyn-
nikami chemicznymi; projektuje i przeprowadza
proste doświadczenia chemiczne.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
1. Substancje i ich właściwości. Uczeń: 1) opisuje właściwości substancji będących
głównymi składnikami stosowanych na co
dzień produktów, np. soli kamiennej, cukru,
mąki, wody, miedzi, żelaza; wykonuje do-
świadczenia, w których bada właściwości
wybranych substancji;
2) przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość i objętość;
3) obserwuje mieszanie się substancji; opisuje
ziarnistą budowę materii; tłumaczy, na czym
polega zjawisko dyfuzji, rozpuszczania, mie-
szania, zmiany stanu skupienia; planuje do-
świadczenia potwierdzające ziarnistość ma-
terii;
4) wyjaśnia różnice pomiędzy pierwiastkiem
a związkiem chemicznym;
4
5) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale;
odróżnia metale od niemetali na podstawie
ich właściwości;
6) posługuje się symbolami (zna i stosuje do
zapisywania wzorów) pierwiastków: H, O,
N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al,
Pb, Sn, Ag, Hg;
7) opisuje cechy mieszanin jednorodnych i nie-
jednorodnych;
8) opisuje proste metody rozdziału mieszanin
i wskazuje te różnice między właściwościami
fizycznymi składników mieszaniny, które
umożliwiają ich rozdzielenie; sporządza
mieszaniny i rozdziela je na składniki (np.
wody i piasku, wody i soli kamiennej, kre-
dy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza,
wody i oleju jadalnego, wody i atramentu).
2. Wewnętrzna budowa materii. Uczeń: 1) odczytuje z układu okresowego podstawo-
we informacje o pierwiastkach (symbol, naz-
wę, liczbę atomową, masę atomową, rodzaj
pierwiastka – metal lub niemetal);
2) opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro:
protony i neutrony, elektrony); definiuje
elektrony walencyjne;
3) ustala liczbę protonów, elektronów i neu-
tronów w atomie danego pierwiastka, gdy
dana jest liczba atomowa i masowa;
4) wyjaśnia związek pomiędzy podobieństwem
właściwości pierwiastków zapisanych w tej
samej grupie układu okresowego a budową
atomów i liczbą elektronów walencyjnych;
5) definiuje pojęcie izotopu, wymienia dziedzi-
ny życia, w których izotopy znalazły zasto-
sowanie; wyjaśnia różnice w budowie ato-
mów izotopów wodoru;
6) definiuje pojęcie masy atomowej (średnia
mas atomów danego pierwiastka z uwzględ-
nieniem jego składu izotopowego);
PLANOWANIE PRACY PROGRAM NAUCZANIA
www.wsip.pl 5
7) opisuje, czym różni się atom od cząsteczki;
interpretuje zapisy H2, 2H, 2H2, itp.;
8) opisuje rolę elektronów walencyjnych w łą-
czeniu się atomów;
9) na przykładzie cząsteczek H2, CI2, N2, CO2, H2O,
HCI, NH3 opisuje powstawanie wiązań ato-
mowych (kowalencyjnych); zapisuje wzory
sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek;
10) definiuje pojęcie jonów i opisuje jak pow-
stają; zapisuje elektronowo mechanizm po-
wstawania jonów, na przykładzie Na, Mg,
Al, Cl, S; opisuje powstawanie wiązania jo-
nowego;
11) porównuje właściwości związków kowalen-
cyjnych i jonowych (stan skupienia, rozpusz-
czalność w wodzie, temperatury topnienia
i wrzenia);
12) definiuje pojęcie wartościowości jako liczby
wiązań, które tworzy atom, łącząc się z
atomami innych pierwiastków; odczytuje z
układu okresowego wartościowość
maksymalną dla pierwiastków grup 1., 2.,
13., 14., 15., 16. i 17. (względem tlenu i
wodoru);
13) rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku
dwupierwiastkowego (o wiązaniach kowa-
lencyjnych) o znanych wartościowościach
pierwiastków;
14) ustala dla prostych związków dwupierwiast-
kowych, na przykładzie tlenków: nazwę na
podstawie wzoru sumarycznego; wzór su-
maryczny na podstawie nazwy; wzór suma-
ryczny na podstawie wartościowości.
3. Reakcje chemiczne. Uczeń: 1) opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycz-
nego i reakcji chemicznej; podaje przykłady
zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych za-
chodzących w otoczeniu człowieka;
planuje i wykonuje doświadczenia
ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję
chemiczną;
2) opisuje, na czym polega reakcja syntezy,
analizy i wymiany; podaje przykłady róż-
nych typów reakcji i zapisuje odpowiednie
równania; wskazuje substraty i produkty;
dobiera współczynniki w równaniach reakcji
chemicznych; obserwuje doświadczenia ilu-
strujące typy reakcji i formułuje wnioski;
3) definiuje pojęcia: reakcje egzoenergetyczne
(jako reakcje, którym towarzyszy
wydzielanie się energii do otoczenia, np.
procesy spalania) i reakcje
endoenergetyczne (do przebiegu których
energia musi być dostarczona, np. procesy
rozkładu – pieczenie ciasta);
4) oblicza masy cząsteczkowe prostych związ-
ków chemicznych; dokonuje prostych obli-
czeń związanych z zastosowaniem prawa
stałości składu i prawa zachowania masy.
4. Powietrze i inne gazy. Uczeń: 1) wykonuje doświadczenie potwierdzające,
że powietrze jest mieszaniną; opisuje skład
i właściwości powietrza;
2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne
azotu, tlenu, wodoru, tlenku węgla(IV); od-
czytuje z układu okresowego pierwiastków
i innych źródeł wiedzy informacje o azocie,
tlenie i wodorze; planuje i/lub wykonuje do-
świadczenia dotyczące badania właściwości
wymienionych gazów;
3) wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bar-
dzo mało aktywne chemicznie; wymienia
ich zastosowania;
4) pisze równania reakcji otrzymywania: tle-
nu, wodoru i tlenku węgla(IV) (np. rozkład
wody pod wpływem prądu elektrycznego,
spalanie węgla);
5) opisuje, na czym polega powstawanie dziu-
ry ozonowej; proponuje sposoby zapobiega-
nia jej powiększaniu;
6) opisuje obieg tlenu w przyrodzie;
7) opisuje rdzewienie żelaza i proponuje spo-
soby zabezpieczania produktów zawierają-
cych w swoim składzie żelazo przed rdze-
wieniem;
8) wymienia zastosowania tlenków wapnia,
żelaza, glinu;
9) planuje i wykonuje doświadczenie pozwala-
jące wykryć CO2 w powietrzu wydychanym
z płuc;
10) wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczysz-
czeń powietrza; planuje sposób postępo-
wania pozwalający chronić powietrze przed
zanieczyszczeniami.
5. Woda i roztwory wodne. Uczeń: 1) bada zdolność do rozpuszczania się różnych
substancji w wodzie;
2) opisuje budowę cząsteczki wody; wyjaśnia,
dlaczego woda dla jednych substancji jest
rozpuszczalnikiem, a dla innych nie; poda-
je przykłady substancji, które rozpuszczają
się w wodzie, tworząc roztwory właściwe;
podaje przykłady substancji, które nie roz-
puszczają się w wodzie, tworząc koloidy
i zawiesiny;
3) planuje i wykonuje doświadczenia wykazu-
jące wpływ różnych czynników na szybkość
rozpuszczania substancji stałych w wodzie;
4) opisuje różnice pomiędzy roztworem roz-
cieńczonym, stężonym, nasyconym i niena-
syconym;
5) odczytuje rozpuszczalność substancji z wy-
kresu jej rozpuszczalności; oblicza ilość sub-
stancji, którą można rozpuścić w określonej
ilości wody w podanej temperaturze;
6
6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem po-
jęć: stężenie procentowe, masa substancji,
masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gę-
stość; oblicza stężenie procentowe roztwo-
ru nasyconego w danej temperaturze (z wy-
korzystaniem wykresu rozpuszczalności);
7) proponuje sposoby racjonalnego gospoda-
rowania wodą.
6. Kwasy i zasady. Uczeń: 1) definiuje pojęcia: wodorotlenku, kwasu; roz-
różnia pojęcia wodorotlenek i zasada; zapi-
suje wzory sumaryczne najprostszych wo-
dorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH)2, AI(OH)3
i kwasów: HCI, H2SO4, H2SO3, HNO3, H2CO3,
H3PO4, H2S;
2) opisuje budowę wodorotlenków i kwasów;
3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wy-
niku których można otrzymać wodorotle-
nek, kwas beztlenowy i tlenowy (np. NaOH,
Ca(OH)2, AI(OH)3, HCI, H2SO3); zapisuje od-
powiednie równania reakcji;
4) opisuje właściwości i wynikające z nich zasto-
sowania niektórych wodorotlenków i kwasów;
5) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektro-
lityczna zasad i kwasów; zapisuje równania
dysocjacji elektrolitycznej zasad i kwasów;
definiuje kwasy i zasady (zgodnie z teorią
Arrheniusa);
6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fe-
noloftaleiny, wskaźnika uniwersalnego); roz-
różnia doświadczalnie kwasy i zasady za po-
mocą wskaźników;
7) wymienia rodzaje odczynu roztworu i przy-
czyny odczynu kwasowego, zasadowego
i obojętnego;
8) interpretuje wartość pH w ujęciu jakościo-
wym (odczyn kwasowy, zasadowy, obojęt-
ny); wykonuje doświadczenie, które pozwoli
zbadać pH produktów występujących w ży-
ciu codziennym człowieka (żywność, środki
czystości itp.);
9) analizuje proces powstawania kwaśnych
opadów i skutki ich działania; proponuje
sposoby ograniczające ich powstawanie.
7. Sole. Uczeń: 1) wykonuje doświadczenie i wyjaśnia przebieg
reakcji zobojętniania (np. HCI + NaOH);
2) pisze wzory sumaryczne soli: chlorków,
siarczanów(VI), azotanów(V), węglanów,
fosforanów(V), siarczków; tworzy nazwy
soli na podstawie wzorów i odwrotnie;
3) pisze równania reakcji dysocjacji elektroli-
tycznej wybranych soli;
4) pisze równania reakcji otrzymywania soli
(reakcje: kwas + wodorotlenek metalu.
kwas + tlenek metalu, kwas + metal,
wodorotlenek metalu + tlenek niemetalu); 5) wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; pro-
jektuje i wykonuje doświadczenie pozwala-
jące otrzymywać sole w reakcjach strącenio-
wych i pisze odpowiednie równania reakcji
w sposób cząsteczkowy i jonowy; na pod-
stawie tabeli rozpuszczalności soli i wodo-
rotlenków wnioskuje o wyniku reakcji strą-
ceniowej;
6) wymienia zastosowania najważniejszych soli:
węglanów, azotanów(V), siarczanów(VI), fos-
foranów(V) i chlorków.
8. Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń: 1) wymienia naturalne źródła węglowodorów;
2) definiuje pojęcia: węglowodory nasycone
i nienasycone;
3) tworzy wzór ogólny szeregu homologiczne-
go alkanów (na podstawie wzorów trzech
kolejnych alkanów) i układa wzór sumarycz-
ny alkanu o podanej liczbie atomów węgla;
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne
alkanów;
4) obserwuje i opisuje właściwości fizyczne
i chemiczne (reakcje spalania) alkanów na
przykładzie metanu i etanu;
5) wyjaśnia zależność pomiędzy długością łań-
cucha węglowego a stanem skupienia al-
kanu;
6) podaje wzory ogólne szeregów homologicz-
nych alkenów i alkinów; podaje zasady two-
rzenia nazw alkenów i alkinów w oparciu
o nazwy alkanów;
7) opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie
bromu i wodoru) i zastosowania etenu i etynu;
8) projektuje doświadczenie pozwalające od-
różnić węglowodory nasycone od nienasyco-
nych;
9) zapisuje równanie reakcji polimeryzacji ete-
nu; opisuje właściwości i zastosowania poli-
etylenu.
9. Pochodne węglowodorów. Substancje che-
miczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń: 1) tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich
wzory sumaryczne i strukturalne;
2) bada właściwości etanolu; opisuje właści-
wości i zastosowania metanolu i etanolu;
zapisuje równania reakcji spalania metanolu
i etanolu; opisuje negatywne skutki działa-
nia alkoholu etylowego na organizm ludzki;
3) zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny gli-
cerolu; bada i opisuje właściwości glicerolu
i wymienia jego zastosowania;
PLANOWANIE PRACY PROGRAM NAUCZANIA
www.wsip.pl 7
4) podaje przykłady kwasów organicznych
występujących w przyrodzie i wymienia ich
zastosowania; pisze wzory prostych kwa-
sów karboksylowych i podaje ich nazwy zwy-
czajowe i systematyczne;
5) bada i opisuje właściwości kwasu octowego
(reakcja dysocjacji elektrolitycznej, reakcja
z zasadami, metalami i tlenkami metali);
6) wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfi-
kacji; zapisuje równania reakcji pomiędzy
prostymi kwasami karboksylowymi i alko-
holami jednowodorotlenowymi; tworzy
nazwy estrów pochodzących od podanych
nazw kwasów i alkoholi; planuje i wykonuje
doświadczenie pozwalające otrzymać ester
o podanej nazwie;
7) opisuje właściwości estrów w aspekcie ich
zastosowań;
8) podaje nazwy wyższych kwasów karbok-
sylowych nasyconych (palmitynowy, steary-
nowy) i nienasyconych (oleinowy) i zapisuje
ich wzory;
9) opisuje właściwości długołańcuchowych
kwasów karboksylowych; projektuje doświad-
czenie, które pozwoli odróżnić kwas oleino-
wy od palmitynowego lub stearynowego;
10) klasyfikuje tłuszcze pod względem pocho-
dzenia, stanu skupienia i charakteru chemicz-
nego; opisuje właściwości fizyczne tłuszczów;
projektuje doświadczenie pozwalające odróż-
nić tłuszcz nienasycony od nasyconego;
11) opisuje budowę i właściwości fizyczne i che-
miczne pochodnych węglowodorów zawie-
rających azot na przykładzie amin (metylo-
aminy) i aminokwasów (glicyny);
12) wymienia pierwiastki, których atomy wcho-
dzą w skład cząsteczek białek; definiuje biał-
ka jako związki powstające z aminokwasów;
13) bada zachowanie się białka pod wpływem
ogrzewania, stężonego etanolu, kwasów
i zasad, soli metali ciężkich (np. CuSO4) i soli
kuchennej; opisuje różnice w przebiegu de-
naturacji i koagulacji białek; wylicza czyn-
niki, które wywołują te procesy; wykrywa
obecność białka w różnych produktach
spożywczych;
14) wymienia pierwiastki, których atomy wcho-
dzą w skład cząsteczek cukrów; dokonuje
podziału cukrów na proste i złożone;
15) podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy;
bada i opisuje właściwości fizyczne glukozy;
wskazuje na jej zastosowania;
16) podaje wzór sumaryczny sacharozy; bada
i opisuje właściwości fizyczne sacharozy;
wskazuje na jej zastosowania; zapisuje rów-
nanie reakcji sacharozy z wodą (za pomocą
wzorów sumarycznych);
17) opisuje występowanie skrobi i celulozy
w przyrodzie; podaje wzory sumaryczne
tych związków; wymienia różnice w ich
właściwościach; opisuje znaczenie i zasto-
sowania tych cukrów; wykrywa obecność
skrobi w różnych produktach spożywczych.
1. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU NAUCZANIA CHEMII W GIMNAZJUM
Program nauczania Ciekawa chemia został przygotowany zgodnie z obowiązującymi aktualnie
rozporządzeniami Ministerstwa Edukacji Narodowej; zakres tematyczny programu jest
dostosowany do aktualnej Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów – z chemii.
Autorzy, znając propozycję nowych Podstaw programowych kształcenia ogólnego oraz najnowsze
tendencje metodyczne w edukacji nauk przyrodniczych, uwzględnili je, opracowując ostateczną
wersję tego programu nauczania i wszystkich elementów cyklu edukacyjnego Ciekawa chemia.
1.1. Idee programu nauczania
Zadaniem, jakie postawiliśmy sobie, opracowując ten program, było rozbudzenie w uczniach
naturalnej ciekawości otaczającym nas światem substancji i ich przemianami. Przyjęliśmy też, że
podstawowymi zadaniami w kształceniu chemicznym będą umiejętności kluczowe i
przekazywanie informacji, które są użyteczne w codziennym życiu.
• Ciekawość to siła, która pobudza każdego człowieka do szukania i odkrywania czegoś nowego.
Uczniowie, rozpoczynający w wieku 13 lat naukę w gimnazjum – zgodnie ze swoim rozwojem,
dążą do wieloaspektowego poznawania świata, dokonują pierwszych prób łączenia wiedzy o
świecie i wraz z poszukiwaniem systemu wartości stawiają zasadnicze pytania dotyczące celu
życia. Myślenie młodzieży gimnazjalnej nabiera coraz bardziej charakteru abstrakcyjnego,
rozwija się jej pamięć logiczna. Cechami charakterystycznymi dla tego okresu są także:
samodzielne planowanie i ocena własnego zachowania, skuteczniejsze porozumiewanie się w
różnych sytuacjach, branie pod uwagę postaw i poglądów innych ludzi czy przyjmowanie na
siebie coraz większej odpowiedzialności. Intensywność przemian fizycznych, emocjonalnych i
psychicznych okresu dojrzewania powoduje często występowanie zróżnicowanych reakcji
(opór, przekora, agresja, przymilanie się, wycofywanie się, ucieczka, marzenia, wzruszenie,
miłość i wiele innych). Młodzi ludzie, częściej niż się spodziewamy, szukają autorytetów. Jak
dowodzą badania psychologiczne, dorastająca młodzież chce, aby dorośli (rodzice, nauczyciele)
wyznaczali granice ich zachowania. Takie ograniczenia powodują, że dzieci czują się
bezpieczniejsze. Bez nich będą nie tylko niezdyscyplinowane, lecz także niepewne.
• Nauczyciel chemii w gimnazjum może pełnić szczególną rolę wychowawczą. Chemia w
oczach trzynastolatków jest nauką tajemną, czy wręcz magiczną. Rozpoczęcie nauki w
gimnazjum wiąże się ze spotęgowaniem uczucia ciekawości, a na pierwsze spotkanie z
chemią uczniowie czekają z niecierpliwością. Nasze własne obserwacje w tym względzie oraz
www.wsip.pl 9
uwagi innych nauczycieli praktyków zmobilizowały nas do napisania programu bazującego
właśnie na tej ciekawości. Stoi ona u podstaw nauki i filozofii, doprowadziła do rozwoju
cywilizacji i przełomowych wynalazków. Mechanizm ciekawości polega na poznaniu,
odkryciu i odsłonięciu otaczającej nas przyrody i techniki we wszystkich możliwych
wymiarach. Często zaciekawia już samo ich istnienie. Nauczyciel chemii może ten
mechanizm wykorzystać w procesie kształcenia i wychowania. Może uczynić z niego
narzędzie do pojmowania natury zjawisk chemicznych. Nauczyciel – odkrywca ciekawej
chemii z pewnością może stać się wzorcem i godnym naśladowania autorytetem, którego tak
bardzo w okresie dojrzewania młodzież poszukuje.
• Kolejnym celem opracowanego przez nas programu nauczania jest osiąganie kluczowych
umiejętności i przekazywanie informacji użytecznych w codziennym życiu. Lekcje chemii
służą nie tylko poznawaniu pojęć i zdobywaniu rzetelnej wiedzy na poziomie
umożliwiającym kontynuację nauki w szkole średniej, ale też traktowaniu wiadomości
przedmiotowych w sposób zintegrowany, prowadzący do zrozumienia świata, ludzi i
samego siebie. Osiąganie umiejętności przedmiotowych można zrealizować przez
efektywne współdziałanie w zespole, skuteczną komunikację i rozwiązywanie problemów w
sposób twórczy. Proponujemy więc młodzieży uczenie się w grupach i stosowanie technik
aktywizujących.
• Zachęcamy młodzież i nauczyciela do ciągłego doskonalenia się. Proponujemy ćwiczenia
kształcące umiejętność podejmowania decyzji i oceniania efektów swojej pracy.
Zachęcamy uczniów do pełnienia różnych funkcji, prezentowania wyników własnych
obserwacji i doświadczeń oraz publicznych występów. Wspieramy samodzielność przez
trenowanie podstawowych umiejętności. Tworzymy bodźce do dalszych doświadczeń i
twórczych poszukiwań. W Ciekawej chemii kształcimy też aktywne postawy wobec
nietypowych problemów i pozwalamy „smakować” emocje towarzyszące badaniom i
eksperymentom chemicznym.
• Staramy się, aby uczniowie ze szczególną troską dbali o swoje zdrowie i stan środowiska.
Jesteśmy przekonani, że uczestnicy programu Ciekawej chemii będą samodzielnie oceniać
zmiany w środowisku przyrodniczym i ich wpływ na jakość życia. Z pewnością będą
podejmować działania zmierzające do poprawy tego stanu. Przewidujemy, że będą także
analizować przyczyny zakłócenia stanu zdrowia człowieka i skutki własnych decyzji w tym
zakresie. Wierzymy, że będą prowadzić i promować zdrowy styl życia. Poznawanie podstaw
chemii według naszego programu wzbudzi zainteresowanie uczniów, ponieważ będą robić to,
co lubią. Aktywne uczestnictwo w lekcjach i samodzielna praca w domu sprawią, że
10
uczniowie sami odkryją większość praw rządzących światem przyrody. Położenie nacisku na
wychowanie będzie sprzyjało wszechstronnemu rozwojowi psychicznemu i stabilizacji
różnorodnych emocji, charakterystycznych dla tego okresu rozwojowego.
1.2. Dobór zakresu materiału nauczania
Materiał nauczania został podzielony na 11 działów tematycznych. Na każdy dział składa się
zwykle kilka problemów, sformułowanych w formie pytań, które są tytułami kolejno
realizowanych lekcji – rozdziałów podręcznika. Zakres materiału jest zgodny z aktualną
Podstawą programową kształcenia ogólnego dla gimnazjów – chemia. Zaproponowaliśmy też
poszerzenie niektórych tematów lub nawet dodanie nowych. Są to treści, które naszym zdaniem
są obecnie bardzo aktualne w życiu codziennym i szeroko omawiane w mediach oraz takie
zagadnienia, które kierujemy głównie do uczniów szczególnie zainteresowanych chemią i często
biorących udział w różnego typu konkursach chemicznych. Kierowaliśmy się tu naszym
dydaktycznym doświadczeniem i potrzebami codziennego życia. Te dodatkowe treści zostały w
programie nauczania oznaczone literą F, a w podręczniku znaczkiem graficznym:
• Układ treści nawiązuje do polskiej tradycji nauczania chemii, uwzględniając jednocześnie
najnowsze trendy metodyki, pedagogiki i psychologii, i mamy nadzieję, że dzięki temu właśnie
jest oryginalny i innowacyjny. Jest on następujący:
Dział 1. Świat substancji. W pierwszym dziale wyjaśniamy uczniom, dlaczego chemia jest
nauką przyrodniczą i podstawą wielu gałęzi przemysłu oraz jak rozwijała się na przestrzeni
dziejów. Zapoznajemy ich ze szkolnym laboratorium chemicznym, zasadami bezpiecznej pracy,
sprzętem, szkłem i prostymi czynnościami laboratoryjnymi. Proponujemy też badanie
właściwości metali i niemetali oraz szukamy, jakie one mają zastosowania w codziennym życiu.
Wyjaśniamy też korozję metali, badamy czynniki wpływające na ten proces oraz szukamy
sposobów ochrony metali przed korozją. Proponujemy też sporządzanie i rozdzielanie mieszanin
substancji. Dział kończymy przykładami prostych przemian chemicznych oraz wprowadzeniem
definicji reakcji chemicznej.
Dział 2. Budowa atomu a układ okresowy pierwiastków chemicznych. Pierwiastki znane
starożytnym oraz alchemikom stały się dla nas punktem rozważań nad koniecznością
wprowadzania nazw i symboli pierwiastków chemicznych. Następnie prezentujemy
atomistyczno-cząsteczkową teorię budowy materii. Przekazujemy informacje oraz
www.wsip.pl 11
proponujemy ćwiczenia umiejętności opisywania budowy atomów poznanych pierwiastków
(liczba atomowa i masowa, jądro atomu i elektrony, masa atomowa). Dalej zajmujemy się
omówieniem porządkowania pierwiastków, na podstawie ich właściwości, czego dokonał
Dmitrij Mendelejew w XIX w. Wyjaśniamy przy tej okazji budowę układu okresowego oraz
prawo okresowości. Zastanawiamy się, dlaczego masa atomowa pierwiastka ma wartość
ułamkową. Tłumaczymy, czym jest promieniotwórczość, jakie są jej rodzaje i różnorodne
konsekwencje jej występowania. Dyskutujemy nad wadami i zaletami energetyki jądrowej.
Kładziemy nacisk na zastosowania izotopów promieniotwórczych w medycynie i technice. Dział
kończymy ćwiczeniami ułatwiającymi nabycie umiejętności określania związku między budową
pierwiastka a jego położeniem w układzie okresowym.
Dział 3. Łączenie się atomów. Konsekwentnie kontynuujemy realizację treści dotyczących
budowy atomu. Poszerzamy pojęcie pierwiastków i związków chemicznych. Wyjaśniamy
tworzenie wiązań atomowych i jonowych. Notację chemiczną dopiero w tym miejscu
uzupełniamy o wzory chemiczne. Stosunkowo dużo miejsca przeznaczamy na poznanie i
zrozumienie masowych stosunków stechiometrycznych w związkach i reakcjach chemicznych.
Proponujemy obliczanie masy cząsteczkowej, dla zainteresowanych – wprowadzamy pojęcie
mola. Uczymy uczniów zapisywania równań reakcji chemicznych: łączenia (syntezy), rozkładu
(analizy) i wymiany, podając ich przykłady. Tłumaczymy, interpretujemy i wskazujemy na
podstawowe zastosowania dwóch praw chemicznych w życiu codziennym – prawa stałości
składu i prawa zachowania masy. W dziale tym najważniejszą rolę przypisujemy praktycznym
ćwiczeniom umiejętności, przedkładając je nad wiadomości teoretyczne.
Dział 4. Gazy i ich mieszaniny. Po doświadczalnym zbadaniu składu powietrza
charakteryzujemy jego składniki: tlen, azot, gazy szlachetne, tlenek węgla(IV) i wodór. Sporo
miejsca zajmują tu tlenki – związki tlenu z innymi pierwiastkami. Wskazujemy źródła, rodzaje i
skutki zanieczyszczeń powietrza. Projektujemy z uczniami metody ochrony powietrza przed
zanieczyszczeniami oraz zachęcamy do aktywnego uczestnictwa w jego ochronie. Proponujemy
wykonanie podstawowych badań powietrza w najbliższej uczniowi okolicy.
Dział 5. Woda i roztwory wodne. Priorytetowym zadaniem tego działu jest poznanie przez
uczniów zjawiska rozpuszczania różnych substancji w wodzie, sposobów określania składu
12
roztworu oraz form ochrony wód przed zanieczyszczeniami. W tym celu zachęcamy uczniów
do sporządzania roztworów o różnym stężeniu oraz określania składu jakościowego i
ilościowego roztworu. Proponujemy różnorodne obliczenia związane ze stężeniem roztworu,
ćwiczenia w posługiwaniu się wykresem rozpuszczalności substancji i w wyjaśnianiu wpływu
różnych czynników na szybkość rozpuszczania. W szerszym zakresie proponujemy realizację
zagadnień i prace badawcze z ochrony wód (źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń wód,
uzdatnianie wody pitnej oraz działanie oczyszczalni ścieków).
Dział 6. Wodorotlenki a zasady. Dział w dużej mierze oparty na eksperymentach pozwala
uczniom zrozumieć działanie wskaźników, poznać budowę, otrzymywanie, właściwości i
zastosowanie wybranych wodorotlenków (sodu, potasu, wapnia, magnezu). Zapoznajemy
uczniów z podstawowymi zasadami obchodzenia się z substancjami żrącymi. W dziale tym
wyjaśniamy też, dlaczego nie wszystkie wodorotlenki są zasadami oraz dlaczego właśnie te
ostatnie ulegają w wodzie rozpadowi na jony. Z praktycznych umiejętności najwięcej miejsca
przeznaczamy na modelowanie, zapisywanie i odczytywanie równań reakcji opisujących
otrzymywanie wodorotlenków i równań dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) zasad.
Dział 7. Kwasy. Konwencja działu zbieżna z poprzednim – wzory, właściwości, zastosowanie
wybranych kwasów oraz dysocjacja elektrolityczna (jonowa) kwasów. Szczególny nacisk
kładziemy na przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy z kwasami. Wielokrotnie zachęcamy
uczniów do charakterystyki tej grupy związków nieorganicznych przez szukanie analogii i różnic
między kwasami. W stosunkowo szerokim zakresie proponujemy uczniom poszukiwanie i
badanie kwasów w swoim otoczeniu. Zachęcamy do samodzielnego wyjaśnienia skrótu pH
umieszczanego często np. na kosmetykach i określania jego wartości za pomocą samodzielnie
wykonanych papierków wskaźnikowych. Podsumowując dział, omawiamy źródła, mechanizmy i
skutki kwaśnych opadów. Propozycje testów sprawdzających odczyn opadów z pewnością
zmobilizują uczniów do ich przeprowadzenia oraz do podjęcia działań zmierzających do
ograniczenia kwaśnych opadów.
Dział 8. Sole. Ten dział tematyczny przeznaczamy na omówienie zagadnień związanych z budową,
właściwościami, występowaniem w przyrodzie i zastosowaniem najpopularniejszych soli.
Rozpoczynamy od otrzymywania soli w reakcji zobojętniania kwasów. Po wyjaśnieniu budowy soli i
www.wsip.pl 13
ćwiczeniach zapisów ich wzorów (tylko sumarycznych) omawiamy oddziaływania polarnych
cząsteczek wody na kryształy jonowe i definiujemy dysocjację elektrolityczną (jonową) soli jako
rozpad kryształów jonowych pod wpływem wody. Jako potwierdzenie, proponujemy ćwiczenie
sprawdzające, czy roztwory soli przewodzą prąd. Następnie proponujemy ćwiczenia w pisaniu
równań dysocjacji soli oraz zapisywanie równań reakcji zobojętniania za pomocą jonów. Następnie
omawiamy inne sposoby otrzymywania soli – w reakcji tlenków metali i metali z kwasami oraz w
reakcji tlenków niemetali z wodorotlenkami oraz tlenków kwasowych z tlenkami zasadowymi.
Kolejnym etapem realizacji tego działu jest wprowadzenie tabeli rozpuszczalności i ćwiczenie
umiejętności korzystania z niej na wybranych przykładach reakcji jonowych (reakcji wytrącania
osadów i działaniu kwasów na węglany). W ostatnim temacie w tym dziale zastanawiamy się nad
rolą soli w organizmach, podajemy przykłady zastosowań soli w kuchni i łazience oraz w rolnictwie,
ogrodnictwie i budownictwie.
Dział 9. Węglowodory. Ten dział rozpoczynamy omówieniem postaci węgla występujących w
przyrodzie. Następnie poszukujemy przyczyn dużej różnorodności związków organicznych –
uczniowie poznają nową grupę związków – węglowodory. Charakteryzujemy węglowodory
nasycone (alkany) i nienasycone (alkeny, alkiny). Na przykładzie etenu pokazujemy proces
polimeryzacji. Omawiamy zastosowanie polietylenu, wskazując rolę tworzyw sztucznych we
współczesnym świecie. Wskazujemy gaz ziemny i ropę naftową jako naturalne źródła
węglowodorów.
Dział 10. Pochodne węglowodorów. Dział zaczynamy od omówienia budowy i właściwości
alkoholi na przykładach alkoholu metylowego i etylowego. Omawiamy proces fermentacji
alkoholowej. Pokazujemy cząsteczki alkoholi wielowodorotlenowych, ze wskazaniem ich
zastosowań. Następnie przechodzimy do charakterystyki kwasów karboksylowych, także kwasów
tłuszczowych. Omawiamy zastosowanie soli kwasów karboksylowych, otrzymywanie i
właściwości estrów. W ostatnim temacie opisujemy budowę oraz właściwości amin i
aminokwasów.
Dział 11. Substancje o znaczeniu biologicznym. Niemal cały dział utrzymaliśmy w konwencji
biologicznej. Zastanawiamy się m.in.: dlaczego zimą jemy więcej tłuszczów, jakie związki
budują organizm człowieka, dlaczego owoce są słodkie.
14
Układ treści chemicznych zestawiliśmy w sposób tradycyjny, charakteryzując kolejno:
tłuszcze, białka i cukry. Te ostatnie opisujemy szczegółowo (cukry proste, dwucukry i cukry
złożone). Ponieważ wiele miejsca w dziale przeznaczamy na omówienie roli związków
organicznych w życiu, zwłaszcza w dietetyce człowieka – temat Jakie substancje dodatkowe
znajdują się w żywności? potraktowaliśmy jako forum dyskusyjne. Zwróciliśmy w ten sposób
uwagę na barwniki spożywcze, substancje zapachowe, przeciwutleniacze i konserwanty dodawane
do żywności. W dziale tym opisujemy też włókna białkowe i celulozowe. Ponieważ związki
organiczne nie tylko służą żywieniu, ale są także substancjami, które mogą negatywnie
oddziaływać na organizm człowieka i powodować różne uzależnienia, w ostatnim temacie
omawiamy rodzaje takich związków i konsekwencje ich spożywania.
Kompendium wiedzy. W formie kilku przekrojowych zagadnień proponujemy uczniom
powtórzenie całego materiału, czyniąc z niego doskonały trening przed egzaminem
gimnazjalnym. Z ogromną starannością przygotowaliśmy je pod kątem wytycznych komisji
egzaminacyjnych.
1.3. Proponowany przydział godzin
W zależności od przydziału godzin przeznaczonych na edukację chemiczną w poszczególnych
klasach program może być realizowany w kilku wariantach. Nasza propozycja jest podyktowana
wieloletnią praktyką zawodową. W 3-letnim cyklu kształcenia mamy do dyspozycji co najmniej
130 godzin na nauczanie chemii. Na początku nauki przewidujemy 2 godziny lekcyjne na
poznanie i integrację grupy oraz na omówienie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Na
realizację nowych tematów proponujemy 74 godziny lekcyjne. Po zakończeniu każdego z
działów przewidujemy 2–3 lekcje na utrwalenie wiadomości i umiejętności i l lekcję na kontrolę
osiągnięć uczniów – daje to 39 godzin. W ostatniej klasie gimnazjum na powtórzenie poznanych
zagadnień, podczas którego zachęcamy do korzystania z kompendium wiedzy (podręcznik, cz.
3), przeznaczamy 8 godzin lekcyjnych. Część godzin na utrwalenie materiału oraz pozostały
czas zalecamy wykorzystać na wycieczki tematyczne oraz realizację zadań metodą projektów
(ewentualnie też na zajęcia o charakterze wyrównawczym).
Sposoby realizacji zadań szkoły w edukacji chemicznej
Uczeń gimnazjum podczas swojej trzyletniej nauki powinien mieć zapewnione co najmniej 130
godzin na edukację chemiczną. Może być ona realizowana w różny sposób:
• W systemie klasowo-lekcyjnym (propozycje rozkładu materiału podano w tabeli na s. 11).
www.wsip.pl 15
• W systemie nauczania blokowego – pod warunkiem zrealizowania podstawy programowej
każdego z łączonych w blok zajęć. Nauczyciel prowadzący blok musi spełniać wymagania
kwalifikacyjne, niezbędne do nauczania każdego z przedmiotów wchodzących w skład bloku.
Obowiązkiem nauczyciela prowadzącego blok jest ustalanie śródrocznych i rocznych ocen z
każdego przedmiotu wchodzącego w jego skład.
• Ministerstwo Edukacji Narodowej podaje propozycje różnych wariantów pracy w ramach
edukacji chemicznej na swoich stronach internetowych.
Ostatecznie (z zastrzeżeniem zgodności z aktami prawnymi) liczba godzin oraz sposób pracy
zależą od decyzji dyrektora szkoły i nauczyciela. Dyrektor szkoły odpowiada za to, aby sumy
godzin zajęć faktycznie zrealizowanych z poszczególnych przedmiotów w ciągu trzech lat były
nie mniejsze niż wymieniono wyżej oraz aby efekty zapisane w podstawie programowej zostały
osiągnięte.
Dobrze zorganizowane zajęcia prowadzone w systemie nauczania blokowego lub metodą
projektów pomogą zrealizować nie tylko cele przedmiotowe, ale również cele wychowawcze,
zapewniając wszechstronny rozwój uczniów.
Zajęcia w terenie proponujemy przeznaczyć na omówienie zagadnień związanych z ochroną i
badaniem stanu środowiska – badanie czystości powietrza (dział 4.), badanie czystości wód
(dział 5.), oraz badanie kwaśnych opadów (dział 7.).
Zachęcamy do zaplanowania wycieczek do pobliskich zakładów przemysłowych. Mogą być one
zorganizowane wspólnie z nauczycielem biologii, geografii lub fizyki i obejmować tematykę tych
przedmiotów.
16
Liczba godzin planowanych na realizację programu nauczania Ciekawa chemia
Lp. Działy tematyczne Liczba godzin na realizację
tematyki działu
Liczba godzin na utrwalenie
materiału
Liczba godzin na kontrolę
osiągnięć uczniów
1 Świat substancji 7 + 2* 2 1
2 Budowa atomu a układ okresowy pierwiastków chemicznych
7 2 1
3 Łączenie się atomów 6 2 1
4 Gazy i ich mieszaniny 7 2 1
5 Woda i roztwory wodne 6 3** 1
6 Wodorotlenki a zasady 4 2 1
7 Kwasy 7 2 1
8 Sole 9 3*** 1
9 Węglowodory 4 2 1
10 Pochodne węglowodorów 6 2 1
11 Substancje o znaczeniu biologicznym 11 3 1
12 Kompendium wiedzy 5 - 3 Razem .
79 25 14
Wycieczki tematyczne łącznie 18 godzin, np. 3 razy 6 godzin
* Jedna godzina na poznanie zespołu klasowego i integrację grupy oraz omówienie przedmiotowego systemu oceniania oraz jedna godzina na omówienie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
** Przynajmniej jedna godzina na rozwiązywanie zadań (obliczanie stężeń). *** Jedna godzina na ćwiczenie umiejętności pisania równań reakcji chemicznych.
Warianty realizacji programu nauczania Ciekawa chemia Cykl Ciekawa chemia bardzo dobrze przystaje do założeń reformy określonych m.in. w
komentarzu dotyczącym zalecanych warunków i sposobów realizacji podstawy programowej z
chemii opublikowanym przez MEN, w którym czytamy:
„W nauczaniu chemii na III etapie edukacyjnym nauczyciele powinni wygospodarować czas na
eksperymentowanie, metody aktywizujące i realizowanie projektów edukacyjnych oraz wycieczki
dydaktyczne".
Łatwo zauważyć, że Ciekawa chemia jest w tym względzie wyjątkowo elastyczna i daje
nauczycielowi szczególną swobodę w dostosowaniu zakresu realizowanych treści do siatki
godzin zaplanowanej przez dyrektora szkoły.
Podziału materiału według siatki godzin typu: 2+1+1,1+2+1 lub 2+2 łatwo dokonać, biorąc pod
uwagę:
www.wsip.pl 17
- tabelę godzin przeznaczonych na realizację poszczególnych działów,
- godziny na realizację wycieczek tematycznych oraz zadań metodą projektów,
- zamierzoną przez nauczyciela datę rozpoczęcia pracy z kolejną częścią podręcznika.
Dla przykładu – nauczycielom realizującym program nauczania chemii w układzie 2+1+1 lub
2+2 uda się w ciągu roku zrealizować wszystkie działy tematyczne z pierwszej części cyklu i będą
mieli wybór: realizować kolejne treści lub zorganizować zajęcia metodą projektów i wycieczki
tematyczne. Autorzy cyklu zalecają to drugie rozwiązanie jako bardziej skuteczne metodycznie,
gdyż początkowe treści nauczania chemii nie są łatwe do skutecznego przyswojenia przez
uczniów i wymagają wielokrotnego powtarzania. Na nich bowiem opierać się będzie dalszy
sukces ucznia i nauczyciela.
Na początku edukacji chemicznej uczniowie dowiadują się jak zbudowany jest atom, poznają
układ okresowy i nazwy pierwiastków, uczą się zapisywać równania reakcji i modelować ich
przebieg, a następnie umiejętności te wykorzystują w zapisywaniu równań reakcji opisujących
m.in. otrzymywanie różnych gazów i ich właściwości chemiczne. Jest to jedna z najtrudniejszych
na tym etapie nauczania umiejętności, szczególnie w sytuacji, gdy uczniowie pierwszej klasy
gimnazjum stanowią zespół na różnym poziomie wiedzy merytorycznej. Stworzenie uczniom
okazji do wielokrotnego ćwiczenia tych umiejętności zagwarantuje, iż w następnej klasie nie
powinni mieć oni trudności z ich zastosowaniem do zapisywania równań reakcji w kolejnych
działach tematycznych: Wodorotlenki a zasady, Kwasy i Sole. Z kolei sprawność, jaką nabędą w
prowadzeniu prostych obliczeń, np. masy cząsteczkowej związków chemicznych zaprocentuje z
pewnością w rozwiązywaniu zadań, jakie pojawią się w dziale Woda i roztwory wodne.
Zgodnie z nową podstawą programową uczniowie mają we wstępnym etapie nauki chemii
poznać sprzęt i podstawowe odczynniki chemiczne oraz nauczyć się wykonywania prostych
eksperymentów, obserwowania ich przebiegu i wyciągania wniosków na ich podstawie. Mają
także w sposób przemyślany, początkowo pod czujnym okiem nauczyciela, nauczyć się
rozumnego korzystania z technologii informacyjnej, a więc przede wszystkim z płyt dołączonych
do podręcznika, a następnie z edukacyjnych zasobów internetu.
W tym kontekście Autorzy cyklu Ciekawa chemia zalecają wyważone tempo realizacji programu
nauczania.
18
Metoda projektów
Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji Narodowej dotyczące nowej podstawy
programowej zawiera zalecenia realizacji wybranych zagadnień metodą projektów.
Poniżej formułujemy kilka wskazówek dotyczących tej metody.
Stosowanie metody projektów może przynieść znaczące efekty w procesie pobudzania
aktywności uczniów oraz w integracji treści kształcenia z zakresu różnych bloków
tematycznych. Metoda projektów może być wykorzystywana zarówno do pracy indywidualnej,
jaki i grupowej. Od osoby zajmującej się wykonaniem projektu wymaga się umiejętności
zaplanowania własnej pracy, samodyscypliny, motywacji do realizacji postawionego problemu,
umiejętności podziału pracy w zespole, umiejętności rozwiązywania problemów oraz
podejmowania decyzji.
Elementy składające się na metodę projektów:
• analiza zagadnień i założonych celów kształcenia, a także wybór tych, które mogą być
osiągnięte za pomocą metody projektów;
• przygotowanie osób biorących udział w projekcie w kontekście treści oraz wprowadzenie ich w
zagadnienia merytoryczne (Nie należy podawać gotowego tematu projektu, a jedynie wskazać
zagadnienia niezbędne do sformułowania problemu, który powinien być zrealizowany);
• dokonanie podziału osób zajmujących się realizacją projektu na grupy zadaniowe;
• sprecyzowanie problemu, celów i zakresu projektu w formie „opisu projektu” (Dokument ten
powinien zawierać właściwie dobrany temat projektu i jego parametry: np. czas, przestrzeń,
środki, listę badanych obiektów i inne istotne dla wykonania zadań. Należy także przygotować
informację o sposobie oraz kryteriach oceny w trakcie pracy nad projektem).
Dokument „opis projektu” powinien być uzgodniony z uczniami, ponieważ jest on podstawą do
zawarcia „kontraktu" między prowadzącym – nauczycielem a grupą uczniów. Określa on, co
uczniowie powinni zrobić oraz za co i w jaki sposób będą oceniani. „Kontrakt” taki oznacza
zobowiązanie do oceny projektu zgodnie z zawartymi w opisie kryteriami.
www.wsip.pl 19
Plan pracy grupy pomoże uczniom podzielić między siebie zadania oraz wykonać projekt w
zaplanowanym i określonym czasie. Realizacja projektu powinna częściowo odbywać się w
ramach godzin lekcyjnych, częściowo w czasie pozalekcyjnym. Istotną rolę odgrywają
nauczycielskie konsultacje w ramach lekcji, w czasie których nauczyciel dokonuje oceny
postępów pracy grupy oraz pomaga przezwyciężyć pojawiające się trudności.
Sprawozdanie jest namacalnym rezultatem wykonanego projektu. Jest ono jedną z części
projektu, a jego sporządzenie przez uczniów podlega ocenie. Sugerowany plan sprawozdania
zawiera najczęściej następujące elementy:
• jasno sprecyzowany tytuł sprawozdania, uzupełniony o nazwisko autora oraz nazwisko
nauczyciela koordynującego pracę nad projektem;
• spis treści sporządzony po przygotowaniu sprawozdania;
• streszczenie przedstawiające w skondensowanej formie cele, warunki oraz podstawowe
• wnioski płynące z projektu;
• podziękowania zawarte w sprawozdaniu, wskazujące, jakiej pomocy określone osoby
udzieliły uczniom podczas realizacji projektu;
• wstęp informujący czytelnika o przyczynach zainteresowania uczniów tematyką projektu, o
ocenie ważności tych przyczyn i atrakcyjności opracowania dla czytelnika;
• warunki projektu określające temat i cel projektu, czas jego wykonania oraz zakres
przeprowadzonych badań;
• opis procedur badań i uzasadnienie doboru metod badań (korzystanie ze zbiorów biblioteki,
analiza sprawozdań, rejestrów i raportów, śledzenie prasy, wywiad, obserwacja, eksperymenty,
organizowanie spotkań, badania ankietowe itp.);
• rozdział „odkrycia i informacje” stanowiący jedną z najważniejszych, obok „wniosków”, część
sprawozdania z projektu (wskazane jest wykorzystanie rysunków, diagramów i tabel, aby w jak
najpełniejszej i przejrzystej formie przedstawić analizowany problem);
• wnioski płynące z przeprowadzonych badań, sformułowane jasno i zrozumiale oraz
prowadzące do części „zalecenia”;
• jeśli wnioski płynące z projektu dowodzą, że istniejąca sytuacja jest satysfakcjonująca,
zalecenia nie są konieczne;
• bibliografię zawierającą pełną listę materiałów źródłowych wykorzystywanych w pracach
projektowych oraz podczas opracowania sprawozdania.
20
Prezentacja wykonanej pracy na forum klasy oraz dyskusja, w czasie której pozostali uczniowie
mogą zadawać pytania, w celu wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości i niejasności daje innym
uczniom sposobność do zapoznania się z zagadnieniem, którego dotyczy projekt.
Przygotowanie i przedstawienie prezentacji projektu kształtuje w uczniach umiejętność
wypowiadania się, przedstawiania rezultatów wykonanej pracy, jej obrony, dostosowania
formy i tempa prezentacji do potrzeb słuchaczy, a także odpowiadania na pojawiające się
pytania. Cenne jest wykorzystanie w prezentacji pomocy wizualnych. Powinny znaleźć się w niej
informacje liczbowe, tabele, wykresy, zestawienia oraz rysunki. Pomocne jest ustalenie
określonego porządku prezentacji, np.:
• wprowadzenie, w którym prezentujący wyjaśnia cel spotkania i zagadnienia, jakie chciałby
słuchaczom przedstawić;
• uzasadnienie mające przekonać słuchaczy do prezentacji oraz korzyści z niej płynące;
• plan spotkania, który umożliwia słuchaczom spojrzenie na całość zagadnienia oraz skłonienie do
świadomego uczestnictwa w spotkaniu;
• podział treści na części – rozpoczyna je główna teza wystąpienia, następnie przedstawiana jest
szczegółowa analiza problemu;
• zakończenie, obejmujące podsumowanie najważniejszych aspektów prezentacji, powtórzenie
głównych tez, podanie wniosków oraz uzasadnienie wagi i wartości zaprezentowanego
projektu.
Ocena projektu jest kwestią złożoną i skomplikowaną. Podlega jej:
• praca całej grupy i poszczególnych członków;
• projekt jako całość i poszczególne fazy jego realizacji.
Podstawową zasadą jest, aby kryteria i forma oceny były znane uczniom już w momencie
podejmowania pracy nad projektem. Należy je umieścić w opisie projektu. Jednocześnie
kryteria oceny powinny odpowiadać założonym celom kształcenia. Na końcową ocenę
składają się oceny z poszczególnych etapów pracy nad projektem oraz ocena sprawozdania i
prezentacji projektu na forum klasy. Oceny projektu dokonuje nauczyciel prowadzący ów
projekt, ale w proces oceniania mogą być zaangażowani również uczniowie i nauczyciele
innych przedmiotów, jeśli projekt ma charakter interdyscyplinarny. Liczba projektów powinna
www.wsip.pl 21
zostać wnikliwie przemyślana przez nauczyciela. Proces oceniania powinien mieć charakter
motywacyjny i kształcący, a uczniowie powinni znać kryteria oceny i mieć świadomość, że
zostanie oceniony zarówno ich wkład pracy, jak i zdobyta wiedza oraz umiejętności, a także
efekty końcowe, jakimi są rozwiązanie problemów teoretycznych, przygotowanie sprawozdania
oraz prezentacja wykonanego projektu.
1.4. Nowatorskie ujęcie programu
• Rozbudzanie w uczniach naturalnej ciekawości otaczającym nas światem substancji i przemian
chemicznych – motywowanie uczniów do uczenia się chemii.
• Położenie szczególnego nacisku na aspekt wychowawczy.
• Tworzenie warunków do efektywnego współdziałania w zespole (umiejętność pracy w grupach
i uczenie się przez współpracę).
• Tworzenie warunków sprzyjających skutecznemu porozumiewaniu się.
• Kształcenie twórczej, aktywnej postawy wobec problemów chemicznych.
• Tworzenie bodźców do dalszych doświadczeń i poszukiwań.
• Wspieranie samodzielności uczniów.
• Łączenie treści różnych dziedzin nauki (przedmiotów).
• Przygotowanie ucznia do egzaminu gimnazjalnego.
22
2. PRZEDMIOTOWE CELE EDUKACYJNE
2.1. Cele kształcenia
1. Wzbudzanie zainteresowania chemią jako nauką odgrywającą znaczącą rolę we wszystkich
dziedzinach działalności człowieka.
2. Uświadomienie roli chemii w poznawaniu i przeobrażaniu materii.
3. Zapoznanie ze sprzętem laboratoryjnym i metodami bezpiecznej pracy w pracowni
chemicznej.
4. Poznawanie uczniów z metodami badania właściwości i identyfikacji substancji.
5. Zapoznanie uczniów z nazewnictwem substancji.
6. Rozwijanie umiejętności stosowania symboli pierwiastków i zapisywania związków
chemicznych za pomocą wzorów sumarycznych i strukturalnych.
7. Kształtowanie umiejętności zapisywania reakcji chemicznych za pomocą równań reakcji
chemicznych oraz ich interpretacji.
8. Wyjaśnianie podstawowych praw rządzących przemianami substancji i stosowanie ich w
praktyce laboratoryjnej i życiu codziennym.
9. Wyjaśnianie zjawisk zachodzących w przyrodzie na podstawie atomistyczno-cząsteczkowej
budowy materii.
10. Wskazywanie na istnienie związku między budową substancji a jej właściwościami.
11. Omawianie zjawiska promieniotwórczości, jego skutków i możliwości zastosowań.
12. Rozwijanie umiejętności odczytywania danych z tabel, wykresów, schematów oraz z układu
okresowego pierwiastków chemicznych.
13. Wykształcenie umiejętności swobodnego i bezpiecznego przeprowadzania doświadczeń
chemicznych.
14. Omawianie znaczenia, składu chemicznego i metod ochrony przed zanieczyszczeniami wody,
powietrza i gleby.
15. Omawianie zagrożeń przyrody związanych z działalnością człowieka.
16. Zapoznawanie uczniów z budową, nazewnictwem, właściwościami i zastosowaniem
chemicznych związków nieorganicznych: tlenków, wodorotlenków, kwasów i soli.
17. Zachęcanie do oszczędnego gospodarowania zasobami Ziemi.
18. Omawianie budowy i kształcenia umiejętności nazywania i pisania wzorów związków
organicznych.
19. Kształtowanie umiejętności badania właściwości oraz rozpoznawania różnorodnych
www.wsip.pl 23
związków organicznych.
20. Wyjaśnienie wielkiego znaczenia związków organicznych w budowie i funkcjonowaniu
organizmów.
2.2. Cele wychowawcze
1. Rozbudzanie w uczniach naturalnej ciekawości otaczającym nas światem.
2. Wzbudzanie zainteresowania chemią jako nauką zajmującą się badaniem przemian
zachodzących w przyrodzie i w organizmie człowieka.
3. Uświadamianie roli chemii w procesach przetwarzania materii przez człowieka.
4. Kształtowanie aktywnej postawy badawczej uczniów.
5. Kształtowanie nawyku dbałości o bezpieczeństwo własne i innych.
6. Kształtowanie zasad współpracy w grupie, skutecznej komunikacji i odpowiedzialności za
innych.
7. Zachęcanie do odwagi w przedstawianiu własnych poglądów.
8. Kształtowanie postawy tolerancji i poszanowania cudzych poglądów.
9. Kształtowanie samodzielności w poszukiwaniu informacji zawartych w różnych źródłach
wiedzy.
10.Rozwijanie twórczych postaw i umiejętności rozwiązywania problemów.
11. Uświadamianie zagrożeń dla środowiska związanych z działalnością człowieka.
12. Kształtowanie aktywnej postawy proekologicznej i prozdrowotnej.
13. Wdrożenie do samokontroli i oceny własnego zachowania.
24
3. MATERIAŁ NAUCZANIA l ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Staraliśmy się bardzo szczegółowo opisać treści i osiągnięcia uczniów, nie znaczy to, że
chcielibyśmy nadmiernie je rozbudować. Niekiedy chodzi nam tylko o krótkie wyjaśnienie
powszechnie znanego i aktualnego zagadnienia, które szerzej będzie omówione na następnym
etapie edukacji.
Dział 1. ŚWIAT SUBSTANCJI
MATERIAŁ NAUCZANIA
Wstęp Czym się zajmuje chemia? 1.1. Jak pracuje chemik?
Szkolna pracownia chemiczna Podstawowy sprzęt laboratoryjny Bezpieczeństwo w pracowni chemicznej
1.2. Z czego jest zbudowany otaczający nas świat? Substancje stałe, ciekłe i gazowe Badanie właściwości substancji Fizyczne i chemiczne właściwości substancji
1.3. Co można zrobić z metalu? Metale wokół nas Znaczenie metali w rozwoju cywilizacji Badanie właściwości metali Stopy metali Zastosowanie metali i ich stopów 1.4. Dlaczego niektóre metale ulegają niszczeniu?
Czynniki powodujące niszczenie metali Sposoby zapobiegania korozji
1.5. Czy niemetale są użyteczne? Badanie właściwości wybranych niemetali Zastosowanie niemetali
1.6. Czy substancje można mieszać? Otrzymywanie mieszanin substancji Podział mieszanin Rozdzielanie mieszanin niejednorodnych Rozdzielanie mieszanin jednorodnych
1.7. Czy substancje można przetwarzać? Przykłady przemian chemicznych Pojęcie reakcji chemicznej Substraty i produkty reakcji Związek chemiczny jako produkt lub substrat reakcji chemicznej
www.wsip.pl 25
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 1. działu uczeń: • wyjaśnia, czym zajmuje się chemia i w jakich dziedzinach życia ma zastosowanie; • wymienia artykuły codziennego użytku, do których wykonania zastosowano produkty chemiczne; • rozpoznaje i nazywa sprzęt laboratoryjny oraz określa jego przeznaczenie; • zna i stosuje zasady bezpiecznej pracy w szkolnej pracowni chemicznej; • rozpoznaje oznaczenia (piktogramy) substancji żrących, toksycznych, szkodliwych,
wybuchowych i łatwo palnych; • potrafi udzielić pierwszej pomocy w pracowni chemicznej; • bada właściwości substancji i na tej podstawie je identyfikuje; • korzysta z danych zawartych w tabelach (odczytuje gęstość oraz temperaturę wrzenia i
temperaturę topnienia substancji); • oblicza gęstość substancji, znając jej masę i objętość; • bada i opisuje właściwości substancji; • odróżnia metale od innych substancji; • bada przewodzenie ciepła i prądu elektrycznego przez metale; • wyjaśnia rolę metali w rozwoju cywilizacji i gospodarce człowieka; • omawia potrzebę tworzenia stopów; • podaje zastosowanie wybranych metali i ich stopów; • wymienia czynniki atmosferyczne i chemiczne powodujące korozję metali; • podaje sposoby zapobiegania korozji metali; • wymienia przykłady niemetali i podaje ich właściwości; • wyjaśnia różnice we właściwościach metali i niemetali; • wykazuje szkodliwe działanie na rośliny substancji zawierających chlor; • omawia niektóre zastosowania fosforu, siarki, chloru, jodu i fluoru; • odróżnia mieszaninę jednorodną od niejednorodnej; • sporządza mieszaninę jednorodną i mieszaninę niejednorodną; • planuje i przeprowadza rozdzielanie mieszanin jednorodnych i niejednorodnych; • wyjaśnia, na czym polega reakcja chemiczna (przemiana chemiczna); • odróżnia reakcje (przemiany) chemiczne od zjawisk fizycznych; • wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej; • wyjaśnia, czym jest substancja prosta – pierwiastek chemiczny i substancja złożona – związek chemiczny; • formułuje wnioski na podstawie obserwacji; • współpracuje aktywnie w grupie; • przeprowadza samokontrolę, rozwiązując testy zamieszczone w podręczniku lub zalecone
przez nauczyciela.
Dział 2. BUDOWA ATOMU A UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW
CHEMICZNYCH
MATERIAŁ NAUCZANIA
2.1. Od kiedy są znane pierwiastki? Od alchemii do chemii Pierwiastki znane już w starożytności Symbole chemiczne pierwiastków Nazewnictwo pierwiastków
2.2. Z czego są zbudowane substancje?
26
Dowody na ziarnistość materii – dyfuzja Modelowe wyjaśnienie budowy materii Atom jako drobina budująca materię
2.3. Jak jest zbudowany atom? Rozmiary i masy atomów Jądro atomowe i elektrony Liczba atomowa i liczba masowa Rozmieszczenie elektronów w atomie Elektrony walencyjne
2.4. W jaki sposób porządkuje się pierwiastki? Prace Mendelejewa Prawo okresowości Układ okresowy pierwiastków chemicznych Miejsce metali i niemetali w układzie okresowym pierwiastków chemicznych.
2.5. Dlaczego masa atomowa pierwiastka ma wartość ułamkową? Pojęcie izotopu Rodzaje i przykłady izotopów
2.6. Dlaczego boimy się promieniotwórczości? Rodzaje promieniowania jądrowego Zastosowanie izotopów promieniotwórczych Energetyka jądrowa
2.7. Czy budowa atomu pierwiastka ma związek z jego położeniem w układzie okresowym? Numer grupy a liczba elektronów walencyjnych Numer okresu a liczba powłok elektronowych Określanie budowy atomu pierwiastka na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 2. działu uczeń: • definiuje pojęcie: pierwiastek; • tłumaczy, w jaki sposób tworzy się symbole pierwiastków; • tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji; • definiuje pojęcie: atom; • wyjaśnia budowę atomu i rysuje modele atomów wybranych pierwiastków; • odczytuje z układu okresowego liczbę atomową i liczbę masową pierwiastka; • oblicza liczby protonów, elektronów i neutronów znajdujących się w atomach danego
pierwiastka, korzystając z liczby atomowej i masowej; • określa rozmieszczenie elektronów i wskazuje elektrony walencyjne; • zna prawo okresowości; • posługuje się układem okresowym pierwiastków chemicznych w celu odczytania symboli
pierwiastków i ich charakteru chemicznego; • tłumaczy, dlaczego masa atomowa pierwiastka ma wartość ułamkową; • wyjaśnia, co to są izotopy trwałe i promieniotwórcze; • wymienia przykłady izotopów; • rysuje modele atomów wybranych pierwiastków; • projektuje i buduje modele jąder atomowych izotopów; • wyjaśnia, na czym polega rozpad promieniotwórczy; • charakteryzuje przemiany: α,β iγ; • omawia wpływ promieniowania jądrowego na organizmy; • wymienia przykłady zastosowania radioizotopów; • wskazuje zagrożenia wynikające ze stosowania izotopów promieniotwórczych; • wskazuje położenie w układzie okresowym pierwiastka na podstawie budowy jego atomu; • określa na podstawie położenia w układzie okresowym budowę atomu danego pierwiastka i
jego charakter chemiczny.
www.wsip.pl 27
Dział 3. ŁĄCZENIE SIĘ ATOMÓW
MATERIAŁ NAUCZANIA
3.1. W jaki sposób mogą się łączyć atomy? Wiązanie jonowe Kationy i aniony
3.2. W jaki sposób mogą się łączyć atomy niemetali? Wiązanie atomowe (kowalencyjne) Powstawanie cząsteczek Wiązanie atomowe spolaryzowane
3.3. W jaki sposób można opisać budowę cząsteczki? Wartościowość pierwiastka Wzory strukturalne i sumaryczne Ustalanie wzorów tlenków Odczytywanie wartościowości pierwiastka
3.4. Jaką masę ma cząsteczka? Masa cząsteczkowa Obliczanie masy cząsteczkowej Mol i masa molowa F Obliczanie masy molowej F
3.5. Jak zapisać przebieg reakcji chemicznej? Zapis przebiegu reakcji chemicznej Współczynniki stechiometryczne Typy reakcji chemicznych
3.6. Jakie prawa rządzą reakcjami chemicznymi? Prawo zachowania masy Obliczenia uwzględniające prawo zachowania masy Prawo stałości składu Obliczenia uwzględniające prawo stałości składu
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 3. działu uczeń: • wyjaśnia, od czego zależy trwałość konfiguracji elektronowej; • tłumaczy mechanizm tworzenia jonów i wiązania jonowego; • zapisuje w sposób symboliczny aniony i kationy; • wyjaśnia mechanizm tworzenia się wiązania atomowego; • rozróżnia typy wiązań przedstawione w sposób modelowy na rysunku; • wyjaśnia sens pojęcia: wartościowość; • ustala wzory sumaryczne i strukturalne tlenków; • nazywa tlenki zapisane za pomocą wzoru sumarycznego; • określa wartościowość pierwiastka na podstawie wzoru jego tlenku; • oblicza liczby atomów na podstawie zapisów typu: 3 H2O; • podaje sens stosowania atomowej jednostki masy; • odczytuje masy atomowe pierwiastków z układu okresowego; • oblicza masy cząsteczkowe pierwiastków i związków chemicznych; • zna definicję mola i masy molowej; F • zapisuje równania reakcji chemicznych; • przewiduje substraty i produkty reakcji chemicznych; • ustala współczynniki stechiometryczne w równaniach reakcji chemicznych; • określa typ poznanej reakcji chemicznej: łączenia (syntezy), rozkładu (analizy) i wymiany; • interpretuje jakościowo i ilościowo równanie reakcji chemicznej; • podaje i wyjaśnia treść prawa zachowania masy; • oblicza masy substratów i produktów reakcji;
28
• podaje treść i wyjaśnia sens prawa stałości składu; • oblicza stosunek masowy łączących się pierwiastków.
www.wsip.pl 29
Dział 4. GAZY l ICH MIESZANINY
MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Powietrze – substancja czy mieszanina?
Badanie składu powietrza Składniki powietrza
4.2. Dlaczego bez tlenu nie byłoby życia na Ziemi? Znaczenie tlenu dla organizmów Otrzymywanie i właściwości tlenu Obieg tlenu i dwutlenku węgla w przyrodzie
4.3. Co to są tlenki? Otrzymywanie tlenków Reakcje endo- i egzoenergetyczne Właściwości i zastosowania tlenków
4.4. Co wiemy o innych składnikach powietrza? Właściwości azotu i jego znaczenie dla organizmów Obieg azotu w przyrodzie Charakterystyka i zastosowanie gazów szlachetnych
4.5. Dwutlenek węgla – pożyteczny czy szkodliwy? Otrzymywanie tlenku węgla(IV) Badanie właściwości tlenku węgla(IV) Zastosowania dwutlenku węgla
4.6. Który gaz ma najmniejszą gęstość? Otrzymywanie i właściwości wodoru Mieszanina piorunująca Zastosowania wodoru
4.7. Czy powietrze, którym oddychamy, jest czyste? Przyczyny zanieczyszczeń powietrza Skutki zanieczyszczenia powietrza (smog, efekt cieplarniany, dziura ozonowa i inne) Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 4. działu uczeń: • bada doświadczalnie skład powietrza; • wymienia składniki powietrza; • podaje procentowy skład powietrza; • wyjaśnia znaczenie tlenu dla organizmów; • tłumaczy, na czym polega obieg tlenu w przyrodzie; • pisze wzór cząsteczki tlenu i ozonu; • wyjaśnia rolę ozonu w przyrodzie; • opisuje doświadczenie otrzymywania tlenu w warunkach laboratoryjnych; • montuje zestaw do laboratoryjnego otrzymywania tlenu; • omawia właściwości tlenu; • podaje sposób identyfikacji tlenu; • wie, kiedy reakcję łączenia się tlenu z innymi pierwiastkami nazywa się spalaniem; • wymienia przykłady procesów utleniania oraz spalania; • definiuje pojęcie: tlenek; • pisze równania reakcji otrzymywania tlenków; • odróżnia reakcję endoenergetyczną od egzoenergetycznej; • omawia właściwości azotu; • wyjaśnia znaczenie azotu dla organizmów; • opisuje obieg azotu w przyrodzie; • omawia właściwości i zastosowanie gazów szlachetnych;
30
• wyjaśnia znaczenie tlenku węgla(IV) dla organizmów; • opisuje doświadczenie otrzymywania tlenku węgla(IV) w szkolnych warunkach laboratoryjnych; • omawia właściwości tlenku węgla(IV); • podaje sposób identyfikacji tlenku węgla(IV); • opisuje doświadczenie otrzymywania wodoru w warunkach laboratoryjnych; • omawia właściwości wodoru; • wyjaśnia, co to jest mieszanina piorunująca; • podaje przykłady zastosowania wodoru; • opisuje sposób identyfikacji wodoru; • wymienia źródła zanieczyszczeń powietrza; • omawia skutki zanieczyszczenia powietrza; • proponuje działania mające na celu ochronę powietrza przed zanieczyszczeniami.
Dział 5. WODA l ROZTWORY WODNE
MATERIAŁ NAUCZANIA
5.1. Czy można żyć bez wody? Obieg wody w przyrodzie Właściwości wody Woda w organizmach Znaczenie wody w gospodarce człowieka
5.2. Czy wszystkie substancje można rozpuścić w wodzie? Woda jako rozpuszczalnik Zawiesiny i roztwory Budowa cząsteczki wody
5.3. Jakie czynniki wpływają na rozpuszczanie się substancji w wodzie? Szybkość rozpuszczania się ciał stałych Roztwory nasycone i nienasycone Wykresy rozpuszczalności Obliczenia na podstawie wykresów rozpuszczalności Rozpuszczanie się gazów w wodzie
5.4. Jak można określić zawartość substancji rozpuszczonej w roztworze? Roztwory rozcieńczone i stężone Stężenie procentowe roztworu Obliczenia związane ze stężeniem procentowym roztworu
5.5. Jak można zmieniać stężenie procentowe roztworu? Rozcieńczanie roztworu Zatężanie roztworu
5.6. Czy wody rzek, jezior i mórz są czyste? Źródła zanieczyszczeń wód Wpływ zanieczyszczeń wód na środowisko Usuwanie zanieczyszczeń: oczyszczalnie ścieków, stacje uzdatniania wody Zapobieganie zanieczyszczeniom wód
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 5. działu uczeń: • opisuje obieg wody w przyrodzie; • podaje nietypowe właściwości wody (gęstość wody w temp. (0–4 °C, gęstość lodu) i wyjaśnia
ich znaczenie dla przyrody; • wyjaśnia rolę wody w budowaniu i funkcjonowaniu organizmów;
www.wsip.pl 31
• omawia zastosowanie wody w gospodarstwach domowych i przemyśle; • identyfikuje roztwór właściwy, roztwór koloidalny i zawiesinę; • wskazuje różnice we właściwościach roztworów i zawiesin; • wskazuje znane z życia codziennego przykłady roztworów właściwych, roztworów koloidalnych i zawiesin; • podaje budowę cząsteczki wody i wyjaśnia jej wpływ na proces rozpuszczania; • wymienia czynniki przyspieszające rozpuszczanie się ciał stałych w wodzie; • podaje czynniki wpływające na rozpuszczalność gazów w wodzie; • omawia znaczenie rozpuszczania się gazów w wodzie dla organizmów wodnych; • wyjaśnia różnicę między roztworem stężonym i rozcieńczonym; • wyjaśnia różnicę między roztworem nasyconym i nienasyconym; • przygotowuje roztwór nasycony; • korzysta z wykresów rozpuszczalności; • wyjaśnia, czym jest stężenie procentowe roztworu; • wymienia przykłady stosowania stężeń procentowych znane z życia codziennego; • przygotowuje roztwór o określonym stężeniu procentowym;
• oblicza stężenie procentowe roztworu otrzymanego w wyniku rozpuszczenia określonej ilości substancji w określonej ilości rozpuszczalnika;
• oblicza masę substancji rozpuszczonej i masę rozpuszczalnika zawartych w roztworze o
określonym stężeniu procentowym; • oblicza stężenie procentowe dowolnego roztworu otrzymanego w wyniku zatężania
i rozcieńczania;
• oblicza masę substancji i masę wody potrzebnych do zmiany stężenia procentowego roztworu;
• podaje źródła zanieczyszczeń wód;
• omawia zagrożenia dla środowiska spowodowane skażeniem wód;
• omawia sposoby zapobiegania zanieczyszczeniom wód;
• wyjaśnia, jak działa oczyszczalnia ścieków;
• tłumaczy, w jakim celu i w jaki sposób uzdatnia się wodę; • uzasadnia potrzebę oszczędnego gospodarowania wodą i proponuje sposoby jej oszczędzania.
Dział 6. WODOROTLENKI A ZASADY
MATERIAŁ NAUCZANIA 6.1. W jaki sposób woda działa na tlenki metali?
Działanie wody na tlenki wybranych metali Wskaźniki i ich rodzaje Budowa i ogólny wzór wodorotlenków
6.2. Czy metale mogą reagować z wodą? Działanie wody na wybrane metale Podział metali na aktywne i mniej aktywne
6.3. Jakie właściwości i zastosowanie mają wodorotlenki? Właściwości wodorotlenków: sodu, potasu i wapnia Rozpuszczalność wodorotlenków w wodzie Najważniejsze zastosowania wodorotlenków
6.4. Dlaczego zasady powodują zmianę barwy wskaźników? Barwienie się wskaźników w zasadach Przewodzenie prądu elektrycznego przez zasady Dysocjacja elektrolityczna (jonowa) zasad
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 6. działu uczeń: • sprawdza doświadczalnie działanie wody na tlenki metali;
32
• definiuje pojęcie wskaźnika; • wymienia rodzaje wskaźników; • podaje przykłady tlenków metali reagujących z wodą; • wyjaśnia pojęcie wodorotlenku; • pisze równania reakcji tlenków metali z wodą; • sprawdza doświadczalnie działanie wody na metale; • podaje zasady bezpiecznego obchodzenia się z aktywnymi metalami i zachowuje ostrożność
w pracy z nimi; • wymienia metale aktywne i mniej aktywne; • pisze równania reakcji aktywnych metali z wodą; • pisze ogólny wzór wodorotlenku oraz wzory wodorotlenków dowolnych metali; • opisuje właściwości wodorotlenków sodu, potasu, wapnia i magnezu; • stosuje reguły bezpiecznego obchodzenia się ze stężonymi zasadami; • tłumaczy, czym różni się wodorotlenek od zasady; • wymienia przykłady zastosowania wodorotlenków sodu i potasu; • wymienia zastosowanie wodorotlenku wapnia; • podaje, jak barwią się poszczególne wskaźniki w roztworach zasad; • potrafi narysować schemat prostego obwodu elektrycznego i zbudować go; • interpretuje przewodzenie prądu elektrycznego przez zasady; • definiuje pojęcie zasad; • pisze równania dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) zasad.
Dział 7. KWASY MATERIAŁ NAUCZANIA 7.1. Czy woda reaguje z tlenkami niemetali?
Otrzymywanie kwasów tlenowych Nazewnictwo kwasów tlenowych Tlenki kwasowe
7.2. Jak są zbudowane cząsteczki kwasów tlenowych? Ogólny wzór kwasów
Reszta kwasowa i jej wartościowość Wzory i modele kwasów tlenowych
7.3. Czy istnieją kwasy beztlenowe? Budowa cząsteczek i nazewnictwo kwasów beztlenowych Chlorowodór i siarkowodór – trujące gazy
7.4. Jakie właściwości mają kwasy? Badanie właściwości wybranych kwasów
Zasady postępowania ze stężonymi roztworami kwasów Działanie kwasów na metale Przewodzenie prądu elektrycznego przez roztwory kwasów Dysocjacja elektrolityczna (jonowa) kwasów
7.5. pH – co to oznacza? Odczyn roztworu, skala pH Określanie pH substancji
7.6. Jakie zastosowania mają kwasy? Przykłady zastosowań kwasów Kwasy w naszym otoczeniu
7.7. Skąd się biorą kwaśne opady? Powstawanie kwaśnych opadów Skutki kwaśnych opadów dla środowiska
www.wsip.pl 33
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 7. działu uczeń: • podaje przykłady tlenków niemetali reagujących z wodą; • definiuje pojęcie: kwas; • pisze równania reakcji otrzymywania wybranych kwasów tlenowych; • pisze wzory sumaryczne i strukturalne kwasów: siarkowego(VI), siarkowego(IV), azotowego(V), fosforowego(V), węglowego; nazywa kwasy tlenowe; • wskazuje resztę kwasową i określa jej wartościowość; • podaje przykłady kwasów beztlenowych (siarkowodorowego i solnego); • podaje metodę otrzymywania kwasów beztlenowych; • pisze wzory i nazwy poznanych kwasów beztlenowych; • zna trujące działanie chlorowodoru i siarkowodoru i podaje zasady postępowania z tymi substancjami; • wymienia właściwości kwasów; • podaje, jakie barwy przyjmują wskaźniki w roztworach kwasów; • wyjaśnia reguły bezpiecznej pracy z kwasami, zwłaszcza stężonymi; • tłumaczy szkodliwe działanie kwasów na metale; • zachowuje ostrożność w pracy z kwasami; • bada przewodzenie prądu elektrycznego przez roztwory kwasów; • pisze równania dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) kwasów; • wyjaśnia, co oznacza pojęcie: odczyn roztworu; • tłumaczy sens i zastosowanie skali pH; • bada odczyn (lub określa pH) substancji stosowanych w życiu codziennym; • podaje przykłady zastosowania kwasów w przemyśle; • wskazuje zastosowania kwasów w produktach codziennego użytku; • wyjaśnia pochodzenie kwaśnych opadów; • wymienia skutki kwaśnych opadów dla środowiska; • proponuje działania zmierzające do ograniczenia kwaśnych opadów; • bada odczyn opadów w swojej okolicy.
Dział 8. SOLE MATERIAŁ NAUCZANIA 8.1. Czy kwasy można zobojętnić?
Reakcja kwasu z zasadą Definicja i ogólny wzór soli
8.2. Jak są budowane sole i jak się tworzy ich nazwy? Wzory sumaryczne soli Nazewnictwo soli
8.3. Co się dzieje z solami w wodzie? Przewodzenie prądu elektrycznego przez roztwory soli Dysocjacja jonowa soli Cząsteczkowy i jonowy zapis reakcji zobojętniania Elektroliza soli F
8.4. Czy tlenki reagują z kwasami i z zasadami? Przykłady reakcji tlenków zasadowych z kwasami Przykłady reakcji tlenków kwasowych z zasadami Przykłady reakcji tlenków kwasowych z tlenkami metali
8.5. Czy są znane inne metody otrzymywania soli? Działanie kwasów na metale Reakcja metalu z niemetalem
8.6. Czy wszystkie sole są rozpuszczalne w wodzie?
34
Strącanie wybranych soli Tabela rozpuszczalności
8.7. Jak przebiegają reakcje soli z zasadami i z kwasami? Reakcje soli z zasadami Reakcje soli z kwasami Działanie kwasów na węglany
8.8. Jakie funkcje pełnią sole w życiu człowieka? Sole jako budulec organizmów Wpływ nawożenia na rośliny (nawozy mineralne) Przykłady zastosowań soli
8.9. Które sole mają zastosowanie w budownictwie? Skały wapienne Zaprawa wapienna Gips i gips palony
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 8. działu uczeń: • przeprowadza reakcję zobojętniania kwasu zasadą wobec wskaźnika; • definiuje pojęcie: sól; • pisze wzory sumaryczne soli; • prawidłowo nazywa sole i zna nazwy zwyczajowe niektórych z nich; • rozpoznaje wzory soli; • pisze równania dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) soli; • pisze równania reakcji otrzymywania soli w wyniku działania kwasów na metale i tlenki
zasadowe, zasad na tlenki kwasowe, tlenków zasadowych na tlenki kwasowe oraz metali na niemetale;
• pisze cząsteczkowe i jonowo równania reakcji zobojętniania i reakcji soli z kwasami; • planuje doświadczalne otrzymywanie soli z wybranych substratów; przewiduje wynik doświadczenia; • bada właściwości soli (w tym rozpuszczalność); • korzysta z tabeli rozpuszczalności soli; • przeprowadza reakcje wytrącania trudno rozpuszczalnych soli; • zapisuje reakcje wytrącania osadów w sposób cząsteczkowy i jonowy; • tłumaczy, na czym polega reakcja kwasów z węglanami i identyfikuje produkt otrzymany w tej reakcji; • omawia rolę soli w organizmach; • doświadczalnie wykrywa węglany w produktach pochodzenia zwierzęcego (muszlach i kościach); • omawia znaczenie mikroelementów i makroelementów w budowie i funkcjonowaniu organizmów; • podaje przykłady zastosowania soli do wytwarzania produktów codziennego użytku; • wyjaśnia rolę nawozów mineralnych; • podaje skutki nadużywania nawozów mineralnych; • identyfikuje skałę wapienną; • podaje wzory i właściwości wapna palonego i gaszonego; • pisze równanie reakcji otrzymywania wapna palonego i gaszonego; • podaje wzór i omawia właściwości gipsu i gipsu palonego.
Dział 9. WĘGLOWODORY MATERIAŁ NAUCZANIA 9.1. Jaka jest przyczyna dużej różnorodności związków organicznych?
www.wsip.pl 35
Łączenie się atomów węgla w długie łańcuchy Węglowodory nasycone – alkany Nazewnictwo związków organicznych Szereg homologiczny
9.2. Jakie właściwości mają węglowodory nasycone? Właściwości fizyczne węglowodorów nasyconych Właściwości chemiczne węglowodorów nasyconych
9.3. Czy istnieją węglowodory nienasycone? Węglowodory nienasycone – alkeny Właściwości węglowodorów nienasyconych Szereg homologiczny alkenów Polimeryzacja etenu
9.4. Czy między dwoma atomami węgla mogą się tworzyć więcej niż dwa wiązania? Otrzymywanie i właściwości etynu (acetylenu) Szereg homologiczny alkinów Gaz ziemny i ropa naftowa – źródła węglowodorów
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 9. działu uczeń: • wskazuje, w jakiej postaci występuje węgiel w przyrodzie; • wymienia odmiany węgla, porównuje ich właściwości i wskazuje zastosowanie; • tłumaczy, dlaczego węgiel tworzy dużo różnorodnych związków chemicznych; • pisze wzory i zna nazwy dziesięciu kolejnych węglowodorów nasyconych; • wyjaśnia pojęcie: szereg homologiczny i pisze ogólny wzór alkanów; • uzasadnia nazwę: węglowodory nasycone; • bada właściwości alkanów; • pisze równania reakcji spalania alkanów; • pisze ogólne wzory alkenów i alkinów; • wyjaśnia proces polimeryzacji; • wymienia właściwości i zastosowanie polietylenu; • omawia znaczenie tworzyw sztucznych dla gospodarki człowieka; • uzasadnia potrzebę zagospodarowania odpadów tworzyw sztucznych; • pisze wzory sumaryczne i strukturalne poznanych najprostszych węglowodorów nienasyconych; • bada właściwości węglowodorów nienasyconych; • wykazuje różnice we właściwościach węglowodorów nasyconych i nienasyconych; • pisze równania reakcji spalania oraz reakcji przyłączania dla poznanych alkenów i alkinów; • identyfikuje doświadczalnie węglowodory nasycone i nienasycone; • wskazuje źródła występowania węglowodorów w przyrodzie; • omawia pochodzenie i właściwości ropy naftowej i gazu ziemnego; • wyjaśnia rolę ropy naftowej i gazu ziemnego we współczesnym świecie.
Dział 10. POCHODNE WĘGLOWODORÓW
MATERIAŁ NAUCZANIA 10.1. Jaki związek chemiczny tworzy się podczas fermentacji soków owocowych?
Alkohol – produkt fermentacji alkoholowej Budowa cząsteczki alkoholi (grupa funkcyjna) Szereg homologiczny alkoholi Właściwości alkoholi: metylowego i etylowego Alkohole wielowodorotlenowe (wielohydroksylowe)
10.2. W jaki sposób powstaje kwas octowy? Fermentacja octowa
36
Kwas karboksylowy i grupa karboksylowa Szereg homologiczny kwasów karboksylowych Właściwości kwasów: octowego i mrówkowego
10.3. Czy wszystkie kwasy karboksylowe są cieczami? Znane nasycone kwasy tłuszczowe Budowa i właściwości nasyconych kwasów tłuszczowych Przykład nienasyconego kwasu tłuszczowego Właściwości nienasyconych kwasów tłuszczowych
10.4. Jakie zastosowanie mają sole kwasów karboksylowych? Zastosowanie soli kwasów karboksylowych Zastosowanie soli kwasów tłuszczowych
10.5. Co tak ładnie pachnie? Otrzymywanie estrów Budowa cząsteczek estrów i ich nazwy Właściwości estrów Przykłady estrów i ich zastosowanie
10.6. Czy są znane inne pochodne węglowodorów? Budowa i właściwości amin Budowa i właściwości aminokwasów
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 10. działu uczeń: • definiuje alkohol i podaje ogólny wzór alkoholi jednowodorotlenowych; • wyjaśnia pojęcie: grupa funkcyjna; • pisze wzory sumaryczne i strukturalne alkoholi; • omawia właściwości alkoholu metylowego i etylowego; • omawia trujące działanie alkoholu metylowego i szkodliwe działanie alkoholu etylowego na
organizm człowieka; • wyjaśnia proces fermentacji alkoholowej; • pisze równania reakcji spalania alkoholi; • podaje przykłady alkoholi wielowodorotlenowych – glicerolu (gliceryny, propanotriolu) oraz
glikolu etylenowego (etanodiolu); • pisze wzory sumaryczne i strukturalne alkoholi wielowodorotlenowych; • omawia właściwości fizyczne alkoholi wielowodorotlenowych i podaje przykłady ich zastosowania; • wyjaśnia pojęcia: grupa karboksylowa i kwas karboksylowy; • pisze wzory i omawia właściwości kwasu octowego i kwasu mrówkowego; • bada właściwości rozcieńczonego kwasu octowego; • pisze równania reakcji spalania i dysocjacji jonowej wybranych kwasów karboksylowych; • pisze w formie cząsteczkowej równania reakcji kwasów karboksylowych z metalami,
tlenkami metali i z wodorotlenkami; • wyprowadza ogólny wzór kwasów karboksylowych; • podaje przykłady nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych i pisze ich wzory
sumaryczne; • bada właściwości kwasów tłuszczowych; • pisze równania reakcji spalania kwasów tłuszczowych; • omawia warunki reakcji kwasów tłuszczowych z wodorotlenkami i pisze równania tych reakcji; • wymienia zastosowanie soli niższych kwasów karboksylowych; • wymienia zastosowanie soli kwasów tłuszczowych; • zapisuje równanie reakcji otrzymywania mydła; • omawia przyczyny i skutki twardości wody; • definiuje ester; • wskazuje występowanie estrów w przyrodzie; • omawia właściwości fizyczne estrów;
www.wsip.pl 37
• opisuje doświadczenie otrzymywania estrów w warunkach pracowni szkolnej; • pisze wzory i stosuje prawidłowe nazewnictwo estrów; • wymienia przykłady zastosowania wybranych estrów; • opisuje budowę i właściwości pochodnych węglowodorów zawierających azot na
przykładzie amin i aminokwasów.
Dział 11. SUBSTANCJE O ZNACZENIU BIOLOGICZNYM
MATERIAŁ NAUCZANIA 11.1. Dlaczego zimą jemy więcej tłuszczów? Budowa cząsteczki i właściwości chemiczne tłuszczów
Pochodzenie i właściwości fizyczne tłuszczów Rola tłuszczów w odżywianiu
11.2. W jaki sposób przerabia się tłuszcze? Utwardzanie tłuszczów i produkcja margaryny
Próba akroleinowa 11.3. Jakie związki są budulcem naszego organizmu? Występowanie i rola biologiczna białek Skład pierwiastkowy i budowa cząsteczek białek
Normy spożycia białek 11.4. Jakie właściwości mają białka? Badanie właściwości fizycznych i chemicznych białek Denaturacja białka Reakcja charakterystyczna białek Wykrywanie białek w różnych pokarmach 11.5. Dlaczego owoce są słodkie? Glukoza jako produkt fotosyntezy
Właściwości glukozy Glukoza jako surowiec energetyczny
Reakcja charakterystyczna glukozy Wykrywanie glukozy w produktach spożywczych
11.6. Jakim cukrem słodzimy herbatę? Dwucukier sacharoza
Występowanie i otrzymywanie sacharozy Właściwości i znaczenie sacharozy
11.7. Czy wszystkie cukry są słodkie? Cukier zapasowy roślin – skrobia
Występowanie i właściwości skrobi Znaczenie skrobi dla organizmów Reakcja charakterystyczna skrobi Wykrywanie skrobi w produktach spożywczych
11.8. Czy drewno może zawierać celulozę? Występowanie celulozy
Właściwości celulozy Zastosowanie celulozy
11.9. Czym się różnią włókna białkowe od celulozowych? Występowanie, wady i zalety włókien pochodzenia roślinnego
Identyfikacja włókien celulozowych Pozyskiwanie, wady i zalety włókien pochodzenia zwierzęcego
Identyfikacja włókien białkowych 11.10. Jakie substancje dodatkowe znajdują się w żywości? F Barwniki spożywcze Substancje zapachowe
Przeciwutleniacze
38
Środki zagęszczające Konserwacja żywności
11.11. Jak działają niektóre substancje na organizm człowieka? F Leki Nikotyna i alkohol Narkotyki Działanie substancji uzależniających na organizm człowieka
ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji 11. działu uczeń: • wyjaśnia rolę tłuszczów w żywieniu; • omawia pochodzenie tłuszczów i ich właściwości fizyczne; • pisze wzór cząsteczki tłuszczu i omawia jego budowę; • wykazuje doświadczalnie nienasycony charakter oleju roślinnego; • tłumaczy proces utwardzania tłuszczów i zna produkcję margaryny; • wyjaśnia, na czym polega próba akroleinowa; • tłumaczy pojęcie: reakcja charakterystyczna; • omawia rolę białek w budowaniu organizmów; • zna normy spożycia białka; • podaje skład pierwiastkowy białek i potwierdza go doświadczalnie; • omawia właściwości białek; • bada działanie wysokiej temperatury i różnych substancji chemicznych na białka; • wyjaśnia pojęcie: denaturacja białka; • omawia reakcję charakterystyczną białek; • wykrywa białko w różnych produktach spożywczych, stosując reakcję rozpoznawczą (charakterystyczną); • podaje przykłady cukrów prostych i pisze ich wzory sumaryczne; • pisze równanie reakcji otrzymywania glukozy w procesie fotosyntezy; • bada właściwości glukozy; • wykrywa glukozę w owocach i warzywach, stosując reakcję rozpoznawczą (charakterystyczną); • pisze równanie reakcji spalania glukozy i omawia znaczenie tego procesu w życiu organizmów; • pisze wzór sumaryczny sacharozy oraz bada jej właściwości; • wyjaśnia, z jakich surowców roślinnych otrzymuje się sacharozę; • pisze równanie hydrolizy sacharozy i omawia znaczenie tej reakcji dla organizmów; • omawia występowanie i rolę skrobi w organizmach roślinnych; • pisze wzór sumaryczny skrobi oraz bada jej właściwości; • przeprowadza reakcję charakterystyczną (rozpoznawczą) skrobi i wykrywa skrobię w
produktach spożywczych; • omawia rolę celulozy w organizmach roślinnych; • wyjaśnia budowę cząsteczki celulozy i omawia właściwości celulozy; • proponuje doświadczenie pozwalające zbadać właściwości celulozy; • omawia zastosowania celulozy (w tym produkcję papieru); • wyjaśnia potrzebę oszczędnego gospodarowania papierem; • wymienia rośliny będące źródłem pozyskiwania włókien celulozowych; • omawia wady i zalety włókien celulozowych; • wskazuje zastosowanie włókien; identyfikuje włókna celulozowe; • omawia pochodzenie i rodzaje włókien białkowych; • wskazuje wady i zalety włókien białkowych; • identyfikuje włókna białkowe; • podaje przykładowe barwniki stosowane w przemyśle spożywczym; F • podaje przykłady substancji zapachowych stosowanych w produkcji żywności; F • podaje przykłady środków zagęszczających i ich oznaczenia, wymienia produkty spożywcze, w
www.wsip.pl 39
których są stosowane; F • wymienia sposoby konserwowania żywności, podaje przykłady środków konserwujących; F • zna oznaczenia barwników, przeciwutleniaczy, środków zagęszczających i konserwantów; F • analizuje etykiety artykułów spożywczych i wskazuje zawarte w nich barwniki,
przeciwutleniacze, środki zapachowe, zagęszczające, konserwujące; F • zna pojęcie uzależnienia od: alkoholu, narkotyków, leków; F • wymienia sposoby walki z uzależnieniami. F
Dział 12. KOMPENDIUM WIEDZY
MATERIAŁ NAUCZANIA
Utrwalenie wiadomości i umiejętności z zakresu tematycznego materiału nauczania chemii przewidzianego do zrealizowania w gimnazjum.
40
4. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
• Zainteresowanie chemią dzięki ukazaniu jej roli w życiu codziennym i różnych gałęziach przemysłu i innych dziedzinach nauki.
• Omówienie zasad bezpiecznej pracy w szkolnej pracowni chemicznej. • Prezentacja sprzętu laboratoryjnego i omówienie jego przeznaczenia. • Ćwiczenia praktycznego korzystania z podręcznika, zeszytu ćwiczeń, encyklopedii, czasopism
i literatury popularnonaukowej. • Pogadanki i dyskusje na tematy związane z zagadnieniami szeroko omawianymi lub tylko
poruszanymi na lekcjach. • Korzystanie z foliogramów i filmów edukacyjnych. • Ćwiczenia w praktycznym korzystaniu z programów komputerowych i internetu. • Praca metodą projektów. • Analiza plansz, diagramów, wykresów i tabel. • Ćwiczenia w odczytywaniu danych zawartych w układzie okresowym pierwiastków chemicznych. • Ćwiczenia w modelowaniu cząsteczek chemicznych związków nieorganicznych i związków organicznych. • Ćwiczenia w modelowaniu wiązań chemicznych. • Ćwiczenia w stosowaniu prawidłowego nazewnictwa związków nieorganicznych i związków
organicznych. • Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji chemicznych. • Ćwiczenia w odczytywaniu równań reakcji i ich ilościowej interpretacji. • Rozwiązywanie zadań na podstawie podstawowych praw chemicznych. • Przygotowywanie roztworów o określonym stężeniu. • Rozwiązywanie zadań dotyczących stężenia procentowego roztworu, rozcieńczania, zatężania
i mieszania roztworów. • Badania powietrza, wody i gleby w najbliższej okolicy. • Wycieczki do: oczyszczalni ścieków lub stacji uzdatniania wody oraz zakładów przemysłowych
znajdujących się w okolicy zamieszkania uczniów. • Analiza etykiet środków czyszczących, detergentów i artykułów spożywczych w celu ustalenia
ich składu chemicznego. • Wskazywanie uczniom metod rozwiązywania problemów. • Rozwiązywanie przez uczniów problemów z zastosowaniem nabytej wiedzy. • Planowanie i wykonywanie eksperymentów chemicznych. • Projektowanie zestawów aparatury do wykonywania doświadczeń chemicznych. • Wdrożenie do wnikliwej obserwacji i wyciągania wniosków podczas przeprowadzania eksperymentów. • Zachęcanie uczniów do samodzielnej pracy przez wykonywanie doświadczeń domowych i
innych zadań proponowanych w podręczniku i zeszycie ćwiczeń. • Aktywizacja uczniów przez pracę w grupach (wykorzystanie ćwiczeń Uczmy się razem i
Uczmy się aktywnie znajdujących się w podręczniku).
www.wsip.pl 41
Doświadczenia (propozycje)
Dział Tematyka doświadczeń
1
Badanie właściwości substancji stałych, ciekłych i gazowych Badanie właściwości metali Badanie przewodzenia ciepła i prądu elektrycznego przez metale Badanie właściwości niemetali Badanie korozji metali Sporządzanie i rozdzielanie mieszanin Przeprowadzanie prostych rekcji chemicznych
2
Badanie dyfuzji zachodzącej w ciałach o różnym stanie skupienia Określanie szybkości dyfuzji
3 Przeprowadzenie reakcji łączenia (syntezy), rozkładu (analizy) i wymiany Doświadczalne potwierdzenie prawa zachowania masy
4
Badanie składu powietrza Otrzymywanie tlenu i badanie jego właściwości Spalanie wybranych pierwiastków w tlenie Wyznaczanie zawartości azotu w powietrzu Otrzymywanie tlenku węgla(IV) i badanie jego właściwości Otrzymywanie i badanie właściwości wodoru Badanie efektu cieplarnianego Badanie zawartości pyłów w powietrzu Badanie wpływu zanieczyszczeń powietrza na rośliny
5
Określanie właściwości wody w trzech stanach skupienia Badanie zawartości wody w produktach spożywczych i kryształach Badanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie Określanie wpływu różnych czynników na proces rozpuszczania substancji w wodzie Przyrządzanie roztworów nasyconych i nienasyconych Przyrządzanie roztworów o określonym stężeniu procentowym Badanie czystości wód pochodzących z różnych źródeł Działanie substancji ropopochodnych na pióra ptasie Mechaniczne oczyszczanie zanieczyszczonej wody
6
Działanie wody na tlenki metali Działanie wody na metale i identyfikacja produktów reakcji Badanie właściwości wodorotlenków sodu, potasu i wapnia Badanie zmiany zabarwienia wskaźników w obecności zasad Badanie przewodzenia prądu elektrycznego przez zasady
7
Działanie wody na wybrane tlenki niemetali wobec wskaźnika Badanie zachowania się wskaźników wobec roztworów kwasów Badanie właściwości wybranych kwasów Działanie kwasów na metale Badanie przewodzenia prądu elektrycznego przez roztwory kwasów Określanie odczynu różnych produktów z najbliższego otoczenia Badanie oddziaływania kwaśnych opadów na rośliny Badanie odczynu opadów w najbliższej okolicy F
42
8
Przeprowadzanie reakcji kwasu z zasadą wobec wskaźnika Przeprowadzanie reakcji tlenków zasadowych z kwasami oraz tlenków kwasowych z zasadami Działanie kwasów na metale Badanie przewodzenia prądu elektrycznego przez roztwory soli Przeprowadzenie elektrolizy chlorku miedzi(II) F Badanie rozpuszczalności soli Wytrącanie trudno rozpuszczalnych soli Działanie kwasów na węglany Wykrywanie węglanów w kościach zwierzęcych i muszlach Badanie właściwości skał wapiennych Badanie gipsu
9
Prażenie produktów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego Badanie właściwości metanu Otrzymywanie etenu i badanie jego właściwości Otrzymywanie etynu i badanie jego właściwości Identyfikacja węglowodorów nasyconych i nienasyconych
10
Badanie właściwości alkoholu etylowego Badanie właściwości kwasu octowego (rozcieńczonego roztworu) – badanie odczynu, działanie na metal, tlenek metalu i zasadę Badanie właściwości nasyconych kwasów tłuszczowych Badanie właściwości nienasyconego kwasu tłuszczowego Otrzymanie mydła z kwasu tłuszczowego Badanie działania mydła w wodzie destylowanej i w wodzie twardej Otrzymywanie estrów Badanie właściwości estrów Badanie właściwości glicyny
11
Badanie właściwości fizycznych i chemicznych tłuszczów Przeprowadzenie próby akroleinowej Badanie składu pierwiastkowego białek Podgrzewanie białka i działanie na nie różnymi substancjami Przeprowadzenie reakcji charakterystycznych białek Wykrywanie białka w produktach spożywczych Badanie właściwości glukozy Przeprowadzenie reakcji charakterystycznej glukozy Wykrywanie glukozy w produktach spożywczych Badanie właściwości sacharozy Badanie właściwości skrobi Wykrywanie skrobi w produktach spożywczych Przeprowadzenie hydrolizy skrobi Badanie właściwości celulozy Identyfikacja włókien celulozowych Działanie zasady i kwasu azotowego(V) na wełnę Identyfikacja włókien białkowych Badanie działania kwasu cytrynowego jako utleniacza
www.wsip.pl 43
5. OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
Celem nauczania chemii w gimnazjum jest nie tylko rozbudzenie zainteresowania chemią, ale
także wyposażenie uczniów w zasób wiedzy i umiejętności potrzebnych do kontynuacji nauki
tego przedmiotu w szkole ponadgimnazjalnej i przygotowanie do egzaminu gimnazjalnego.
Niezbędna jest zatem systematyczna kontrola i ocena osiągnięć, która nauczycielowi dostarcza
informacji na temat postępów uczniów w nauce oraz pozwala na planowanie dalszej pracy
dydaktycznej. Zapobiega też niepowodzeniom, dając możliwość zastosowania indywidualizacji
nauczania. Kontrola i ocena własnych osiągnięć daje uczniowi okazję do poznania własnych
możliwości, motywując go do dalszej pracy. Ocenę osiągnięć szkolnych należy prowadzić
systematycznie na każdej lekcji, obserwując ucznia podczas zajęć, oceniając jego aktywność,
wiedzę i umiejętności podczas odpowiedzi, wykonywania doświadczeń, omawiania zadania
domowego, rozwiązywania problemów.
Zgodnie z prawem oświatowym obowiązującym od 2009 roku, wraz z wejściem w życie nowej
reformy oświaty przestały obowiązywać standardy egzaminacyjne, m.in. w gimnazjum.
Wiadomości i umiejętności, które uczeń zdobywa na tym etapie edukacyjnym opisane są
zgodnie z ideą europejskich ram kwalifikacji, w języku efektów kształcenia. Cele
kształcenia sformułowane są w języku wymagań ogólnych, a treści nauczania oraz oczekiwane
umiejętności uczniów sformułowane są w języku wymagań szczegółowych. Działalność
edukacyjna szkoły jest określona przez:
a) szkolny zestaw programów nauczania, który uwzględniając wymiar wychowawczy,
obejmuje całą działalność szkoły z punktu widzenia dydaktycznego;
b) program wychowawczy szkoły, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze
wychowawczym;
c) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego
środowiska, obejmujący wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym.
Dokumenty te muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej.
Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela.
Program nauczania cyklu Ciekawa chemia zawiera:
1. opis sposobu realizacji celów kształcenia i zadań edukacyjnych ustalonych w podstawie
programowej kształcenia ogólnego;
44
2. szczegółowe cele kształcenia i wychowania;
3. treści nauczania zgodne z podstawą programową kształcenia ogólnego (Rozporządzenie
MEN z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół);
4. procedury osiągania celów kształcenia i wychowania, z uwzględnieniem możliwości
modyfikacji w zależności od sytuacji dydaktycznej i indywidualizacji pracy z uczniem
zdolnym oraz uczniem mającym trudności w nauce;
5. opis założonych osiągnięć ucznia;
6. propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia.
Program jest poprawny pod względem merytorycznym i dydaktycznym, w szczególności
uwzględnia aktualny stan wiedzy naukowej, w tym metodycznej. Zawarte w nim treści
nauczania są zgodne z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi: zaleceniem
Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia
europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie, Strategii Lizbońskiej).
W założeniach programu nauczania Ciekawa chemia ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia z
chemii polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez
ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z
podstawy programowej i realizowanego programu nauczania, który uwzględnia tę podstawę.
W szczególności ocenia podlegają następujące osiągnięcia edukacyjne:
1. Znajomość i umiejętność korzystania z terminów i pojęć chemicznych do opisu zjawisk i właściwości, w tym:
• odpowiedź ucznia udzielana na lekcji; • dyskusja prowadzona na lekcji; • poprawne stosowanie sprzętu chemicznego; • opisywanie doświadczeń, prowadzenie obserwacji i wyciąganie wniosków; • rozwiązywanie zadań domowych.
2. Umiejętność przeprowadzania obliczeń w różnych sytuacjach praktycznych, w tym:
• rozwiązywanie zadań związanych ze stosowaniem praw chemicznych;
• przygotowywanie roztworów o określonym stężeniu procentowym i odważanie substratów do doświadczeń chemicznych;
• rozwiązywanie zadań związanych ze stężeniem procentowym.
3. Umiejętność odczytywania i korzystania z informacji przedstawionej w formie tekstu, tabeli, wykresu, rysunku, schematu i fotografii i oraz przetwarzania i interpretowania tych informacji, w tym:
• praca z podręcznikiem, literaturą popularnonaukową i programami komputerowymi;
www.wsip.pl 45
• analiza diagramów, wykresów, schematów, tabel i rysunków.
4. Umiejętności stosowania zintegrowanej wiedzy do objaśniania zjawisk przyrodniczych, wskazywania i analizowania współczesnych zagrożeń dla człowieka i środowiska, w tym:
• twórcze dyskusje poruszających problemy zagrożeń i ochrony środowiska; • praca metodą projektów; • analiza wyników badań środowiska przeprowadzonych przez uczniów w najbliższej
okolicy.
5. Umiejętność stosowania zintegrowanej wiedzy do rozwiązywania problemów, w tym:
• twórcze rozwiązywania problemów – dostrzeganie i analiza problemu oraz planowanie metod jego rozwiązania;
• twórcze projektowanie eksperymentów chemicznych wykonywanych na lekcji lub w domu – kojarzenie faktów, przeprowadzanie obserwacji i wyciąganie wniosków;
• rozwiązywanie zadań – wypisywanie danych i szukanych, określanie toku postępowania, przedstawianie wyników i ich interpretacja.
Program nauczania Ciekawa chemia zakłada, że w ramach oceniania wewnątrzszkolnego, które
obowiązuje w danej szkole, nauczyciele chemii sformułują wymagania edukacyjne niezbędne do
uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych, a także opracują
skale i formy oceny przyjęte w danej szkole. Propozycję systemu oceniania na zajęciach chemii
autorzy programu Ciekawa chemia zaprezentowali w Poradniku dla nauczyciela.
Podstawą systemu oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia powinien być dobrze skonstruowany
sprawdzian wiadomości i umiejętności, badający je według wszystkich kategorii celów1 oraz
zawierający zadania różnych typów.
1 Autorzy cyklu Ciekawa chemia stosują taksonomię celów zaproponowaną przez B. Niemierko.
46
Przykład sprawdzianu wiadomości i umiejętności:
DZIAŁ 2: UKŁAD OKRESOWY I BUDOWA ATOMU WERSJA B
…………………………………………… ……… ………
imię i nazwisko klasa ocena
Masz przed sobą sprawdzian składający się z dwóch części. Część pierwsza zawiera 10 zadań.
W każdym zadaniu należy wskazać jedną prawidłową odpowiedź. Część druga składa się z zadań
różnego typu. Ostatnie zadanie (z gwiazdką) jest dodatkowe.
Część pierwsza
1. Nazwy pierwiastków tworzono od:
a) nazw państw lub kontynentów;
b) nazwisk znanych uczonych;
c) imion bogów greckich;
d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.
2. Atom pierwiastka jest to:
a) najmniejsza drobina pierwiastka zachowująca jego właściwości;
b) najmniejsza, kulista i niepodzielna drobina pierwiastka;
c) bardzo mała cząstka pierwiastka, której kulisty kształt można zobaczyć pod
szkolnym mikroskopem;
d) cząstka o bardzo małej masie, naładowana dodatnio.
3. W osiemnastej grupie układu okresowego znajdują się:
a) aktywne metale
b) gazy szlachetne
c) aktywne niemetale
d) niemetale i metale.
4. Poniższy rysunek przedstawia model zjawiska dyfuzji:
a) gazu w gazie;
b) ciała stałego w cieczy;
c) cieczy w cieczy;
d) ciała stałego w ciele stałym.
www.wsip.pl 47
5. Liczba atomowa (Z) pierwiastka informuje nas, ile w jego atomach jest:
a) neutronów;
b) protonów;
c) elektronów walencyjnych;
d) powłok elektronowych.
6. W atomie pierwiastka o liczbie atomowej Z = 30 i liczbie masowej A = 66 liczba
neutronów wynosi:
a) 30; b) 66; c) 36; d) 96.
7. W którym szeregu zapisano parę izotopów tego samego pierwiastka?
a) i ;
b) i ;
c) i ;
d) i ;
8. Promieniowanie beta (β) przenika przez:
a) kartkę papieru; b) folię aluminiową;
c) blachę ołowiową; d) płytę betonową.
9. Pierwiastek o konfiguracji elektronowej [ 2, 8, l ] w układzie okresowym zajmuje
miejsce w: a) pierwszej grupie i drugim okresie; b) drugiej grupie i trzecim okresie;
c) pierwszej grupie i trzecim okresie; d) trzeciej grupie i pierwszym okresie.
10. Pierwiastki należące do drugiego okresu mają: a) 2 powłoki elektronowe;
b) 2 protony w jądrze atomowym;
c) 2 elektrony walencyjne;
d) 2 neutrony w jądrze atomowym.
Część druga
11. Podanym opisom przyporządkuj nazwy pojęć. Odpowiednie numery wpisz do tabeli.
a) proton
b) elektron walencyjny
c) pierwiastek
d) izotopy
1. Atomy tego samego pierwiastka różniące się liczbą neutronów w jądrze.
2. Substancja prosta, nie można jej rozłożyć na prostsze substancje.
3. Cząstka elementarna o ładunku ujemnym, krążąca wokół jądra.
4. Elektron znajdujący się na ostatniej powłoce elektronowej.
5. Cząstka elementarna o ładunku dodatnim znajdująca się w jądrze atomowym.
48
12. Oblicz liczby protonów, elektronów i neutronów znajdujących się w atomach pierwiastka X o liczbie atomowej Z = 5 i liczbie masowej A = 11. Narysuj model atomu pierwiastka X i określ jego położenie w układzie okresowym.
Liczba elektronów .......... Liczba elektronów .......... Liczba neutronów ........... Model atomu pierwiastka X
Położenie pierwiastka X w układzie okresowym: grupa ……; okres ……
13. Poniżej przedstawiono fragment układu okresowego.
l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 1 2 3 4
1 2 3 4 5 6
Na podstawie położenia pierwiastków 1–6 w układzie okresowym określ, który z nich: a) jest najbardziej aktywnym metalem ........ b) jest najbardziej aktywnym niemetalem ....... c) ma 5 elektronów walencyjnych .......
d) ma trzy powłoki elektronowe ........ e) jest gazem szlachetnym .......
14. Oceń prawidłowość poniższych stwierdzeń i wpisz w miejsce kropek literę P, gdy stwierdzenie jest prawdziwe, i literę F, gdy jest ono fałszywe. a) Promieniowanie alfa (α) przenika przez kartkę papieru …. b) Dyfuzja w gazach zachodzi szybciej niż w cieczach …. c) Gazy szlachetne są nieaktywne chemicznie …. d) Jądro atomowe zawiera protony i elektrony ….
15. Poniżej przedstawiono fragment łańcucha przemian promieniotwórczych. Uzupełnij go, wpisując brakujące liczby atomowe i masowe.
16*. Okres półtrwania izotopu 204
T1 wynosi 3 lata. Oblicz, ile tego izotopu pozostanie po 9 latach
w próbce zawierającej początkowo 100 g substancji radioaktywnej.
Dane:
Szukane:
50
Badane osiągnięcia uczniów wg kategorii2 celów nauczania Numer pytania
Zakładane osiągnięcia uczniów Uczeń:
Typ pytania
Kategoria celu
nauczania
1. Zna historię tworzenia nazw pierwiastków WW A
2. Rozumie znaczenie pojęcia atom WW B
3. Zna położenie pierwiastków w układzie okresowym WW A
4. Wybiera właściwą ilustrację zjawiska dyfuzji WW C
5. Wyjaśnia znaczenie liczby atomowej pierwiastka WW A
6. Potrafi wyliczyć liczbę neutronów z podanych liczb: atomowej i masowej
WW C
7. Odróżnia izotopy pierwiastków WW C
8. Zna właściwości różnych rodzajów promieniowania WW A
9. Określa położenie pierwiastka w układzie okresowym na podstawie jego konfiguracji elektronowej
WW C
10. Wnioskuje o budowie atomu pierwiastka na podstawie jego położenia w układzie okresowym
WW C
11. Rozumie znaczenie podstawowych pojęć chemicznych
D B
12. I. Oblicza liczby cząstek elementarnych w atomie na podstawie znajomości liczby atomowej i masowej pierwiastka II. Rysuje model atomu i określa położenie pierwiastka w układzie okresowym na podstawie budowy jego atomu
KO C
13. Wnioskuje o właściwościach pierwiastków na podstawie ich położenia w układzie okresowym
KO C
14. I. Zna budowę jądra atomowego i właściwości promieniowania jądrowego II. Rozumie właściwości gazów szlachetnych i szybkość zachodzenia procesu dyfuzji
PF B
15. Przewiduje i oblicza wartości liczby atomowej i masowej izotopów powstających w wyniku przemian promieniotwórczych alfa
KO D
16 Oblicza zawartość izotopu promieniotwórczego w próbce o znanej masie, po upływie określonego czasu, w oparciu o znajomość czasu półtrwania izotopu.
KO D
2 Kategorie celów nauczania wg B. Niemierki: A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości,
C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych.
www.wsip.pl 51
Propozycja oceniania osiągnięć edukacyjnych ucznia w gimnazjum
Ocenianie bieżące: Osiągnięcia edukacyjne
ucznia Forma oceniania Skala oceny Kryteria oceny
Znajomość i umiejętność korzystania z terminów i pojęć chemicznych do
opisu zjawisk i właściwości
odpowiedź ucznia udzielana na lekcji
0 – 5 punktów 0 pkt - … 1 pkt - … 2 pkt - …
dyskusja prowadzona na lekcji
0 – 3 punktów 0 pkt - … 1 pkt - … 2 pkt - …
poprawne stosowanie sprzętu chemicznego
0 – 3 punktów 0 pkt - … 1 pkt - … 2 pkt - …
opisywanie doświadczeń, prowadzenie obserwacji i
wyciąganie wniosków 0 – 5 punktów
0 pkt - … 1 pkt - … 2 pkt - …
rozwiązywanie zadań domowych
0 – 5 punktów
za każdą prawidłowo wykonaną czynność uczeń otrzymuje 1 pkt
kartkówka – krótka wypowiedź pisemna
0 – 5 punktów 0 pkt - … 1 pkt - … 2 pkt - …
sprawdzian3 0 – 20 punktów wg punktacji podanej przy każdym zadaniu
Umiejętność przeprowadzania obliczeń
w różnych sytuacjach praktycznych
3 Sprawdzian służy ocenie różnych osiągnięć edukacyjnych ucznia.
52
Ustalanie śródrocznych ocen klasyfikacyjnych:
Ustalanie śródrocznych ocen klasyfikacyjnych opiera się na podstawie sumy punktów
uzyskanych przez ucznia do czasu klasyfikacji. Warunkiem klasyfikacji jest uzyskanie co
najmniej trzech ocen z różnych form, w tym co najmniej jednej ze sprawdzianu. Sumę
uzyskanych przez ucznia punktów przeliczą się na skalę procentową w stosunku do
maksymalnej liczby punktów, jaką mógł uczeń uzyskać w okresie podlegającym klasyfikacji.
Tę zaś na stopnie szkolne.
Przy czym należy pamiętać, że ustalenie rocznej oceny klasyfikacyjnej musi być ustalone w
stopniach według skali:
1) stopień celujący — 6; 2) stopień bardzo dobry — 5; 3) stopień dobry — 4; 4) stopień dostateczny — 3; 5) stopień dopuszczający — 2; 6) stopień niedostateczny — 1.
zaś śródrocznej oceny klasyfikacyjnej według form i skali przyjętej w danej szkole, chyba że
prawo wewnątrzszkolne stanowi inaczej.
Propozycja skali procentowej:
Skala procentowa Stopnie szkolne Zapis cyfrowy stopni
96 – 100% celujący 6
86 – 95% bardzo dobry 5
76 – 85% dobry 4
51 – 75% dostateczny 3
31 – 50% dopuszczający 2
0 – 30% niedostateczny 1
www.wsip.pl 53
Przykłady ustalania śródrocznej oceny kwalifikacyjnej:
Forma A Kartkówka
(5 pkt)
Forma B Sprawdzian
(20 pkt)
Forma C Zadanie domowe (5 pkt)
Forma D Przygotowanie
roztworu o podanym stężeniu
(5 pkt)
Suma zdobytych punktów
Maksymalna
liczba punktów do uzyskania
4 20 4 5 33 35
3 12 (nieobecny) 4 19 30
Uczeń A zdobył 33 punkty na 35 możliwych do uzyskania – nauczyciel rozpoznał w
okresie podlegającym klasyfikacji, poziom i postępy w opanowaniu przez tego ucznia
wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy
programowej i realizowanego programu nauczania, który uwzględnia tę podstawę na poziomie
94%.
Uczeń A otrzymuje ocenę: bardzo dobry (5)
Uczeń B zdobył 19 punktów na 30 możliwych do uzyskania – nauczyciel rozpoznał w okresie
podlegającym klasyfikacji, poziom i postępy w opanowaniu przez tego ucznia wiadomości i
umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej i
realizowanego programu nauczania, który uwzględnia tę podstawę na poziomie 63%.
Uczeń B otrzymuje ocenę: dostateczny (3)
Recommended