View
247
Download
3
Category
Preview:
Citation preview
วตถประสงคของกระบวนวชา Nuclear Physics I (207403)
อ. อดมรตน ทพวรรณ ตดตอ : ตกนวตรอน
1. เพอใหนกศกษาไดรถงแนวความคดพนฐานและทฤษฎตางๆทางดานฟสกส
นวเคลยร
2. ลกษณะและชนดการสลายตวทางรงส กฏการสลายตวทางรงส และระบบสมดลทาง
รงส
3. โครงสรางและสมบตตางๆของนวเคลยสและอนภาคพนฐานตางๆ
4. อนตรกรยาของรงสกบสสาร
5. การวดรงสและหลกการทางานของหววดรงสแบบตางๆ
6. การประยกตใชรงส ตลอดจนผลกระทบและการปองกนอนตรายจากรงส
http://www.fnrf.science.cmu.ac.th/~udomrat/
หวขอตางๆของกระบวนวชา Nuclear Physics I (207403)
1. Radioactivity Decay
2. Nuclear Properties
3. Alpha Decay
4. Beta Decay
5. Gamma Decay
6. Neutron Physics
7. The interaction of radiation with matter
8. Radiation protection
วตถประสงคของหวขอ Radioactivity Decay
1. ใหนศ. ทราบถงลกษณะการสลายตวของสารกมมนตรงส สามารถคานวณหาความ
แรงรงส จานวนนวเคลยสทสลายตวและทเหลออย
2. กฏการสลายตวทางรงส และระบบสมดลทางรงส
3. ชนดของการสลายตวทางรงส
4. การประยกตใชทเกยวของกบการสลายตวทางรงส
เราอยทามกลางทะเลแหงรงส Cosmic
Inhaled Radon
หน แร Radioactive Elements
โรงไฟฟา รางกาย
Introduction
Inflationary Big Bang
ปรมาณรงสทมนษยไดรบอยเปนประจา
Annual Dose from Background Radiation
Total US average dose equivalent = 360 mrem/year
Total exposure Man-made sources
Radon
Internal 11%
Cosmic 8% Terrestrial 6%
Man-Made 18%
55.0%
Medical X-Rays
Nuclear Medicine 4%
Consumer Products 3%
Other 1%
11
About 70 mrem/yr Medical procedures 0.53 mSv Consumer products 0.10 mSv One coast to coast airplane flight 0.02 mSv Watching color TV 0.01 mSv Sleeping with another person 0.01 mSv Weapons test fallout less than 0.01 mSv Nuclear industry less than 0.01 mSv
Normal annual exposure from man-made radiation
Normal annual exposure from natural radiation About 300 mrem/yr
Radon gas 2 mSv Human body 0.40 mSv Rocks, soil 0.28 mSv Cosmic rays 0.27 mSv
Potassium-40Lead 210Carbon 14Others
ไอโซโทปรงสชนดตางๆทอยในรางกายมนษย
Cosmic ray neutrons
-High energy protons -Heavy charged particle
Proton + Oxygen, Nitrogen Neutron
Single Event Effect (SEE)
• Definition : radiation-induced errors in microelectronic circuits caused when charged particles lose energy by ionizing the medium through which they pass, leaving behind a wake of electron-hole pairs.
& NEUTRON
Types of Single Event Effects
- Single event upset (soft error) : a bit flip - Single event latchup (soft or hard error) - Single event burnout (hard failure) : device failure or
burnout
http://www.eas.asu.edu/~holbert/eee460/see.html
http://www.aero.org/home.html
1. Radioactivity Decay
• คศ. 1895 W. Röntgent คนพบ X-rays
• คศ. 1896 A.H. Becquerel พบวา แรทมสวนผสมของยเรเนยมแผรงสทมผลคลาย
กบรงส X ของ Röntgent โดยทาใหฟลมเปลยนเปนสดา แตทตางออกไปคอ เมออย
ในสนามไฟฟาหรอสนามแมเหลกจะเบนออกจากแนวเดม นอกจากนยงสามารถ
ชารจใหวตถมประจไฟฟาเกดขนไดอกดวย
Röntgent Becquerel
• ในสนามแมเหลกรงสจะแยกออกเปน 3 แนวดวยกน แนวหนงจะเบนตามลกษณะ
ของอนภาคประจบวก สวนอกแนวหนงเบนคลายกบประจลบ และแนวสดทายจะ
ไมเบนจากแนวการเคลอนทเดม (ซงจากการศกษาในภายหลง เรยกรงสทงสาม
แนววา รงสอลฟา รงสบตา และรงสแกมมา
• ตอมากทราบวารงสอลฟาเปนนวเคลยสของธาตฮเลยม ดงนนในบางกรณจง
เรยกวาอนภาคแอลฟา
• สวนรงสบตากคออเลกตรอน (หรอโปซตรอน) ดงนนในบางกรณจงเรยกวา
อนภาคบตา
• และรงสแกมมากคอคลนแมเหลกไฟฟาทมพลงงานสง
• การคนพบของ Becquerel ถอกนวาเปนจดเรมตนของวชา Nuclear Physics การ
แผรงสเหลานยงมอยในสารชนดอนนอกจากเกลอยเรเนยม ปรากฏการณแผรงสน
เรยกวา กมมนตรงส (Radioactivity) และธาตทแผรงสเรยกวาธาตกมมนตรงส
(radioactive element)
• ตอมา M. Curie ไดคนพบธาตในธรรมชาตทแผรงสไดนอกจาก Uranium เพมอก
2 ชนด คอ Polonium (Po) และ Radium (Ra) ในปคศ. 1898 และในชวง 2-3 ปถด
มากมการคนพบธาตกมมนตรงสอนๆอกมากมาย
1.1. The Law of Radioactive Decay
• Rutherford ไดทาการศกษาเรองการสลายตวของธาตกมมนตรงส โดยการเปาอากาศผานกอน Thorium oxide แลวเกบอากาศนไวในกลองปด โดยพาเอา Thoron ซงเปนกาซกมมนตรงสผสมเขาไปดวย
• Rutherford พบวาคา conductivity ของกลองนลดลงเรอยๆ เมอเวลาไดผานไป โดยลดลงเปนครงหนง เมอเวลาผานไปประมาณ 1 นาท
• โดยเมอศกษาอยางละเอยด 3 ปตอมา พบวา อตราการสลายตว (decay or
disintegration rate) ของสารกมมนตรงส (ชนดหรอไอโซโทปเดยว) มลกษณะการ
สลายตวลดลงเปนแบบ exponential law และใชเวลาอกหลายปจงพบวาการ
สลายตวเปนสมบตเฉพาะของอะตอมแตละตว ไมไดเปนของทงหมด ซงเปนไป
ตามหลกทางสถต คอ
Charging and Discharging
a Capacitor in a RC Circuit
http://lectureonline.cl.msu.edu/~mmp/applist/decay/decay.htm
• ถามอะตอมกมมนตรงสอยจานวนหนง เราไมสามารถทานายไดวา อะตอมตวใดจะ
สลายตวเมอใด ซงนาไปสกฏการสลายตวเปนแบบ exponential law นนเอง
• นอกจากนกมมนตรงสเกดจากการสลายตวของอะตอม ทาใหเกดธาตใหมทม
สมบตแตกตางจากอะตอมเดม การสลายตวนเปนกระบวนการทเกดขนเอง ไม
ขนกบการเปลยนแปลงทางกายภาพใดๆ อาท (ปรมาณ) ความดน หรออณหภม
เปนตน
• กฏการสลายตวมรายละเอยดดงตอไปน โดยสมมตให
• N = จานวนนวเคลยสของธาตกมมนตรงสชนดหนงทมอยในปจจบน ณ. เวลา t
• dN = จานวนของนวเคลยสทสลายตวไป ในชวงเวลา dt หรอเมอเวลาผานไป จาก
t ถง t+dt
• จากพฤตกรรมการสลายตวแบบ exponential ทพบ แสดงวา
• “อตราการสลายตว (หรอ activity ≡ disintegration per unit time) ของธาต
กมมนตรงสใดๆ จะเปนปฏภาคโดยตรงกบจานวนนวเคลยสของธาตน ทมอย
ขณะนน”
• หรอเขยนเปนสมการไดวา
• เมอ λ คอ ความนาจะเปนของการสลายตวในหนงหนวยเวลา
NdtdNN
dtdN λ−=⇒∝− 1.1.1
• หรอเรยกวาคาคงทของการสลายตว (disintegration or decay constant ) เปนคา
เฉพาะของนวเคลยสแตละชนด
• The exponential law of radioactive decay หาไดจากการ integrate สมการ
(1.1.1) ตงแตเรมจนถงเวลา t
• ซงในทสดกจะไดวา
• เมอ N0 คอ จานวนนวเคลยสของธาตกมมนตรงสทมอย ณ. เวลา t=0
• N(t) คอ จานวนนวเคลยสของธาตกมมนตรงสทมอย ณ. เวลา t
∫∫=
−=t
t
N
N
dtN
dN
00
λ 1.1.3
dtNdN 1 •−=λ 1.1.2
teNtN λ−= 0)( 1.1.4
• โดยปกตเราตองการทราบจานวน (หรอปรมาณ) นวเคลยสของกมมนตรงสทมอย
ในสารมากกวาจานวนนวเคลยสทสลายตว ดงนนจงวดปรมาณเปนกมมนตภาพ
(activity) โดยให
• จะเหนไดวากมมนตภาพของสารนนขนอยกบจานวนนวเคลยสทมอยจรง (N) ของ
สารกมมนตรงสในขณะเวลานน กบคาคงทของการสลายตว (λ ) ของสารนน
NeNdtdN t λλ λ activity 0 === − 1.1.5
• ปรมาณทสาคญอกอยางหนงสาหรบเรองน คอ คาครงชวต (half-life) มสญลกษณ
t1/2 หรอ T1/2 หมายถง ชวงเวลาทกมมนตภาพลดลงเหลอครงหนง (time necessary
of half of the nuclei decay) นนคอ N = N0/2
• เมอแทนคาในสมการ (1.1.4) จะไดวา
• การสลายตวของธาตกมมนตภาพรงสเปน completely random process คอไม
สามารถระบไดวานวเคลยสใดจะสลายตวเมอใด แตจากหลกทางสถตสามารถหา
ระยะเวลาเฉลยชวชวต (mean life, τ ) ของสารกมมนตรงสได โดยมนยามวา
• τ = the average time that a nucleus is likely to survive before it decays
• อายของนวเคลยสกมมนตรงสตวหนงๆ กอนทจะสลายตวไป
λλ
λ
λ
693.02ln
21
2
21
00
21
21
==
=∴
=
−
−
t
e
eNN
t
t
1.1.6
• คาเฉลยชวชวตτ ของสารกมมนตรงสคานวณไดจากผลรวมของเวลา (ชวต) ของ
ทกนวเคลยสตอจานวนนวเคลยสทงหมด
• ใหนวเคลยส dN1 มชวชวต t1
• ใหนวเคลยส dN2 มชวชวต t2
• ใหนวเคลยส dN3 มชวชวต t3
• ดงนนคาเฉลยชวชวต
• และหาปรพนธได
• เมอแทนคา dN = -λNdt จากสมการ1.1.2 ลงไปจะได
++++++
=321
332211 dNdNdN
NtNtNtτ 1.1.7
0
0
0
0
0
0
0
N
tdN
dN
tdNN
N
N
∫
∫
∫==τ 1.1.8
• ซงจากสมการ (1.1.6) จะเหนไดวา τ > t1/2 ดวยแฟคเตอร ln 2 กลาวคอ
• และเมอแทนคา t = τ = λ/2 ในสมการ (1.1.2) จะพบวา τ กคอชวงเวลาททาให
จานวนนวเคลยสกมมนตรงสลดลงเหลอ e-1 = 0.368 ของจานวนนวเคลยสตงตน
λ
λλ
λ
λ
τ
1
00
0
0
=
=−
= ∫∫ ∞
−∞
−
dtteN
dtetNt
t
1.1.8
2121 44.1 2ln
tt==τ 1.1.9
• ตวอยางการสลายตวของ ใหบตาลบ แลวกลายเปน ซงมคาครง
ชวต 4.5 ชวโมง ตามรปท 2.3 แสดงความสมพนธระหวางกมมนตภาพเชงสมพทธ
(relative activity)กบระยะเวลาของการสลายตว (จานวนชองเปนคาครงชวต)
• จากรปจะเหนวากราฟมลกษณะเปน exponential curve โดยสงเกตไดวามการ
ลดลงเปนครงหนงเมอเวลาผานไปทกๆคาครงชวตของการสลายตว และเมอ
อนทเกรตตามสมการ 1.1.8 กจะไดระยะเวลาเฉลยชวชวต (mean life, τ ) ของ
ได
Ru10544 Rh105
45
Ru10544
จานวน
กมมนตภาพ NeNdtdN t λλ λ activity 0 === − 1.1.5
• ถาเขยนกราฟใหอยในลกษณะกงลอการทม (semi logarithm) กจะไดกราฟ
เสนตรงตามรปท 2.4
• ตามรปทงสองจะเหนวาคาของอตราการวด (counting rate) คออตาการสลายตว
ของกมมนตภาพ เทากบจานวนหนวยหรออนภาค(ทสลายตว)ตอนาท
• Note : เองเปนธาตกมมนตรงส ซงสลายตวให โดยมคาครงชวต
เทากบ 35 ชวโมง รายละเอยดจะกลาวในบทถดไป
−
dtdN
Rh10545 Pd105
46
• Activity ของสารกมมนตรงส มหนวยเปน Curie (Ci) โดย
• 1 Ci = 3.7×1010 disintegrations/s *
• ตวอยางเชน
• Co-60 ทใชในการรกษามะเรงตามโรงพยาบาล มความแรงเรมตน 8,000 Ci ซงจะใชงานไปไดประมาณ 3 half-life คอ ≈ 15 ป ความแรงกจะลดลงเหลอ ≈ 1,000 Ci หลงจากนนกจะตองเปลยนเปนตวใหม
• แตถาใน SI unit จะใช Becquerel (Bq) โดย
• 1 Bq = 1 disintegrations/s ⇒ 1 Ci = 3.7×1010 Bq
• * Note : ตวเลข 3.7×1010 คอ Approximation activity ของ radium ทมปรมาณ
• 1 กรม
Potassium-40Lead 210Carbon 14Others
ไอโซโทปรงสชนดตางๆทอยในรางกายมนษย
ไอโซโทปรงสทอยในแกนกลางของโลก
• ในกรณทนวเคลยสตงตนสลายตวไดหลายแบบ (Multimodal decays) เชนสมมต
วาเปน 2 modes คอ mode a และ mode b
• เมอ (dN/dt)a and (dN/dt)b คอ the rate of decay into mode a and mode b
ตามลาดบ และเรยก λa and λb วา partial decay constant
• ∴ Total decay rate คอ
• เมอ λTotal = λa + λb = เรยกวา Total decay constant
NdtdN
NdtdN
bb
aa
)(
)(
=
=∴
λ
λ1.1.10
Totalba
baTotal
NNdtdN
dtdN
dtdN
λλλ )(
=+=
−
−=
−
1.1.11
Multimodal decays
∑i
iλ
• ตวอยางเชน
• จากรปจะเหนไดวา 212Bi เกด bimodal or dual decay หรอ branching คอ มรงส 2
ชนดแกงแยงกนเกด โดยมสดสวนทเปนศพทเฉพาะทเรยกวา Branching ratio ซง
ในกรณน Branching ratio ของการสลายตวใหรงสบตามคามากกวาของการ
สลายตวใหรงสอลฟา ซงจะกลาวรายละเอยดเกยวกบ Branching ratio ในภายหลง
1.2. The Law of Successive Disintegration
• การสลายตวของสารกมมนตรงสทวไปจะมลกษณะสบเนอง เชนการสลายตวของ
นวเคลยสเรมตน (เรยกวานวเคลยสพอ) กลายเปนนวเคลยสลก ขณะเดยวกนถา
นวเคลยสลกไมใชนวเคลยสเสถยร กจะสลายตวตอไปอกเปน นวเคลยสหลาน ซง
เปนลกษณะของการสลายตวสบเนอง (Succeeding Decay)
• หรอถานวเคลยสหลานไมใชนวเคลยสเสถยร กจะสลายตวตอไปอกเปน นวเคลยส
เหลน จนกวานวเคลยสสดทายจะเปนนวเคลยสเสถยร ดงรป 6.10
→→→→ Pb Po Rn Ra 21482
21884
22286
22688 1.2
• การสลายตวสบเนองทจะคานวณในทน เพอความงายจะพจารณาเฉพาะนวเคลยส
พอและลกเทานน โดยสมมตใหนวเคลยสหลานเปนนวเคลยสเสถยร ดงรป
• จานวนของ parent nucleus ทสลายตวไปในชวงเวลา t → t+dt จะเปนไปตาม
สมการ
• โดยท
• N10 คอ จานวนของ parent nucleus เมอเรมตนการสลายตวทเวลา t
1 2 3
parent daughter Grand
daughter
dtNdN 111 λ−= 1.2.1
dteNtN 1101 )( λ−=
• ในชวงเวลาเดยวกน จานวนของ daughter nucleus ทเกดจากการสลายตว parent
nucleus แลวกสลายตวให grand daughter nucleus เปนไปตามสมการ
• ดงนนจานวนของ grand daughter nucleus ทเกดขนชวงเวลา t → t+dt
• จากสมการ (1.2.3) สามารถหาอตราการเกดของ daughter nucleus ได คอ
• จากนนยายขาง
• แลวคณตลอดดวย
dtNdtNdN 22112 λλ −= 1.2.2
dtNdN 223 λ= 1.2.3
221012 1 NeN
dtdN t- λλ λ −= 1.2.4
110122
2 t-eNNdt
dN λλλ =+ 1.2.5
)(10122
2 1222 t-tt eNNedt
dNe λλλλ λλ =+ 1.2.6
te 2λ
• ซงทางซายมอของสมการไดจากอนพนธของ
• เมอหาปรพนธแลวได
• เมอ C เปนคาคงทจากการ integrate ซงหาคาไดจากการใช initial condition ทวา
จานวนของ daughter nucleus N2 = N20 = 0 ทเวลาเรมตน t = 0 ทาใหไดวา
• เมอแทนคา C ในสมการ (1.2.9) จะได
)( )(101
2 122
t-t
eNdt
eNd λλλ
λ= 1.2.7
CeNeN t-t )(10
12
12
122 +−
= λλλ
λλλ 1.2.8
1012
1 NCλλ
λ−
= 1.2.9
) ( 2110
12
12
tt- eeN(t)N λλ
λλλ −−−
= 1.2.10
• และในทานองเดยวกน ทเวลาเรมตน t = 0 จานวนของ grand daughter nucleus
N30 = 0 สามารถหาคา N3 ไดวา
−
−−
+= − t-t eeN(t)N 12
12
2
12
1103 1 λλ
λλλ
λλλ 1.2.11
http://161.200.86.32/reen/
• ตวอยาง การสลายตวของ Ruthenium, (N1) เกดเปน Rhodium, (N2)
• และสลายตวตอเปน Palladium, (N3) ซงเปนนวเคลยสเสถยร โดยเขยน
เปนสมการไดดงน
• จานวนของนวเคลยส N1ทสลายตวเปน N2 จากนน N2 กสลายตวตอไปเปน N3
แสดงดงรปท 2.4
Ru10544 Rh105
45
Pd10546
Rh10545Ru105
44 Pd10546
−β
. 5.4 2/1 hrst =
−β
. 35 2/1 hrst =
1.2.12
• สาหรบการสลายตวของนวเคลยสหลายชนดแบบสบเนอง มรปสมการอนพนธ
ทวไปดงน
• เมอ N1 , N2 , N3 ,… , Nn-1 , Nn เปนจานวนของนวเคลยสของไอโซโทปทเกดขนใน
เวลา t และมคา λ1 , λ2 , λ3 ,… , λn-1 , λn เปนคาคงตวของการสลายตว ตามลาดบ
nnnnn NN
dtdN
NNdt
dN
NNdt
dN
Ndt
dN
λλ
λλ
λλ
λ
11
33223
22112
111
−=
−=
−=
=
−−
1.2.13
1.3 Radioactive Equilibrium
• การสลายตวสบเนองของสารกมมนตรงส มผลทาใหจานวน parent and daughter
nucleus เกดการสมดล 2 แบบ คอ
• 1. การสมดลชวคร (transient equilibrium)
• 2. การสมดลถาวร หรอ การสมดลตลอดเวลา (permanent or secular equili-
brium)
Transient
Secular
• 1. การสมดลชวคร (transient equilibrium) เกดขนเมอคาคงตวของการสลายตว
ของนวเคลยสพอและนวเคลยสลกมคาเกอบเทากน (λ1 ≈ λ2 ) หรอกลาวอกนย
หนงวาคาชวชวตของนวเคลยสพอและนวเคลยสลกมคาใกลเคยงกน (τ1 ≈ τ 2 ) ใน
กรณเชนนเมอจานวนของนวเคลยสลกเพมขนจนถงคาสงสดแลว กจะเรมลดลง
ดวยอตราตามคาครงชวตทยาว
• จากสมการ (1.2.11) จะไดอนพนธของสมการวา
• ซงจานวนของนวเคลยสลกมคาสงสด เมอ ขณะทเวลา t = tm
) ( 2110
12
12
tt- eeN(t)N λλ
λλλ −−−
= 1.2.11
) ( 212110
12
12 tt- eeNdt
dN λλ λλλλ
λ −+−−
= 1.3.1
0 2 =dt
dN
1
2
12
1max
211012
1
ln
) ( 0 21
λλ
λλλ
λλλλ
λ λλ
−=
+−−
= −∴
t
eeN mm tt-
1.3.2
• หลงจากทจานวนของนวเคลยสลกเพมขนจนถงคาสงสดแลว อตราการสลายตวก
จะขนอยกบคาของ λ1 และ λ2 วาใครมคามากกวากน โดยมเงอนไขดงน
• (i) ถา λ1 < λ2 ซงทาใหคา ในสมการ (1.2.11) มคาเขาใกลศนยเรวกวา
ทาใหสามารถตดคา ทงไปได (เมอเทยบกบคา ) ดงนนสมการ (1.2.11)
จงกลายเปน
• หรอ
• ตามสมการ (1.3.4) จะเหนวาอตราสวน มคาคงท ซงเปนการสมดลชวคร
te 2λ− te 1λ−
te 2λ− te 1λ−
112
1
11012
12
)( 1
N
eNN t-
λλλ
λλλ
λ λ
−=
−=
1.3.3
12
1
1
2 λλ
λ−
=NN
1.3.4
1
2
NN
• นอกจากนยงสามารถคดในรปของกมมนตภาพไดวา
• ซงกแสดงใหเหนวา กมมนตภาพของนวเคลยสลกตอกมมนตภาพของนวเคลยส
พออยในสภาพสมดลชวคร
12
1
11
22
1
2 λλ
λλλ
−==
NN
dtdNdtdN
1.3.5
• (ii) ถา λ1 > λ2 (ไมไดเกดสมดลใดๆ) เปนกรณทนวเคลยสพอสลายตวเรวมาก
จนกระทงจานวนของนวเคลยสเพมขนจนถงคาสงสด หลงจากนนจงสลายตวดวย
คาครงชวต λ2 ของตวเองตามลาพง เนองจากถงวาจานวนนวเคลยสพอมนอยมาก
จนไมตองคานงถง
ทาใหสามารถตดคา ทงไปได (เมอเวลา t นานมาก) ดงนนสมการ (1.2.11) จง
กลายเปน
te 1λ−
)( 210
21
12
t-eNN λ
λλλ−
≅ 1.3.6
) ( 2110
12
12
tt- eeN(t)N λλ
λλλ −−−
= 1.2.11
• 2. การสมดลถาวร หรอ การสมดลตลอดเวลา (permanent or secular equili-
brium) เกดขนเมอคาคงตวของการสลายตวของนวเคลยสลกมากกวานวเคลยสพอ
(λ2 >> λ1 ) หรออกนยหนงคอ นวเคลยสพอมคาชวชวตยาวมากเทยบกบของ
นวเคลยสลก (τ1 >> τ2)
• จากสมการ (1.2.11) เมอ λ2 >> λ1 ทาให λ2 - λ1 ≈ λ2 และคาของ ดงนนจะ
ไดวา
1 1 ≈− te λ
)1( 210
2
12
t-eNN λ
λλ
−= 1.3.7
) ( 2110
12
12
tt- eeN(t)N λλ
λλλ −−−
= 1.2.11
• ถาชวงระยะเวลานาน กลาวคอ มผลทาใหคา มคานอยมาก เมอเทยบ
กบ 1 จงตดทงได ดงนนจะเหลอเปน
• แสดงวาปรมาณของนวเคลยสลก N2 ทมอยมคาคงท ซงหมายความวาจานวน
นวเคลยสลกอยในสภาวะสมดลถาวร หรอ การสมดลตลอดเวลา เทยบกบจานวน
นวเคลยสพอ
• เนองจากคาครงชวตของนวเคลยสพอมคามาก ดงนนปรมาณของนวเคลยสพอจง
เกอบคงท กลาวคอ N1 = N10 ทาใหสมการ (1.3.7) ไดเปน
2
1λ
>>t te 2λ−
102
12 NN
λλ
= 1.3.8
12
12 NN
λλ
= 1.3.9
• ซงไดเปนเงอนไขสาหรบการสมดลถาวร หรอ การสมดลตลอดเวลา วา
• หรอ
• สดสวนของปรมาณของนวเคลยสพอตอนวเคลยสลกทระยะเวลาหนง จะแปรผน
ตรงกบสดสวนของคาชวชวตของนวเคลยสทงสอง ตามสมการ (1.3.10)
• จากสมการ (1.2.13) เกดสภาวะทสมดล เมอ ดงนนจะไดวา
• เมอรวมทงคาของ ซงเปนไปไดกตอเมอคาของ λ1 มคานอย
มากๆ จงทาให
2
1
1
2
2
1
2211
ττ
λλ
λλ
==
=
NN
NN 1.3.9
1.3.10
0 2 =dt
dN
2211 NN λλ =
111 0 N-
dtdN λ==
0 11 ≅Nλ
1.3.11
1.3.12
• กรณของการสลายตวสบเนองทเกดจากนวเคลยสพอทมอายยาวมากกวานวเคลยส
ลกหลาน ทาใหเกดสภาวะสมดล ตามสมการ (1.2.13) ดงน
• หรอ
n
n
nn
NNNNNNNN
ττττ
λλλλ
3
3
2
2
1
1
222211
===
===
1.3.13
1.3.14
• ตวอยางการสลายตวสบเนองทอยในสภาวะสมดลถาวร คอ การสลายตวของ
Radium, มครงชวต 1620 ปสลายตวใหนวเคลยสลกเปน gas Radon,
ทมครงชวต 3.82 วน ดงนนในชวงระยะเวลาทนานมาก t (เมอเทยบกบครงชวต
ของเรดอน) จะเหนไดวาปรมาณของการเกดกาซเรดอนจะคงทตามรปท 2.5 โดย
การสลายตวของเรดยมคอยๆลดลง ซงทาใหการเกดกาซเรดอนคอยๆเพมขน แตใน
ขณะเดยวกนกาซเรดอนกมการสลายตวไปดวย ดงนนเมอถงจดๆหนงปรมาณของ
กาซเรดอนกจะอยในสภาวะสมดลถาวร
Ra22688 Rn222
86
1.4 Types of Decays
• สารกมมนตรงสจะสลายตวใหอนภาคอลฟา อนภาคบตา และรงสแกมมา การ
สลายตวของสารกมมนตรงสเหลานเรยกวา การแผรงส (Radiation)
• ในกระบวนการสลายตวใหอนภาคอลฟา และอนภาคบตานน เกดจากนวเคลยสท
ไมเสถยร เพอปรบตวใหเปนใหเปนนวเคลยสทเสถยร (ในทสด) โดยการปลดปลอย
อนภาคออกมา (ยกเวน EC) เปนผลทาใหเลขมวล (เลขอะตอม)เปลยนไป
• สาหรบกระบวนการสลายตวใหรงสแกมมานนเกดจากการปรบระดบพลงงานของ
นวเคลยส จากสถานะกระตนไปสสถานะพน โดยการเปลงรงสแกมมาออกมา ทงน
ไมมการเปลยนแปลงภายในนวเคลยสแตอยางใด มกจะเกดตามหลงกระบวนการ
สลายตวใหอนภาคอลฟา และอนภาคบตา
• นอกจากนยงมอกกระบวนการหนงทนวเคลยสหนกทไมเสถยรเกดการสลายตว ท
เรยกวา กระบวนการแบงแยกตว (fission) ซงมทงแบบทเกดขนเองตามธรรมชาต
(spontaneous fission) และเกดจากการกระตน (induced fission) ทาใหไดผลผลต
ฟชชน (fission products) ทเปนนวเคลยสขนาดกลาง อนภาคเบาตางๆ และรงส
แกมมาตามมาดวย
• กระบวนการแผรงสตางๆมรายละเอยดดงน
• 1. การสลายตวอลฟา (Alpha decay) เปนกระบวนการทนวเคลยสสลายตวให
อนภาคอลฟา ซงเปนนวเคลยสของฮเลยม (เปนอนภาคทเสถยรทสด) ในการ
สลายตวนเปนผลใหพลงงานจลนจากการสลายตวมคามากทสด
• การสลายตวมลกษณะดงน
• โดยท X เปนธาตเรมตน เมอสลายตวใหอนภาคอลฟา แลวกลายเปนธาต Y
• ตวอยางเชน
• คาครงชวตของเรเดยมเทากบ 1620 ป และอนภาคอลฟามพลงงานจลนเทากบ 4.8
MeV สวนกาซเรดอนกสลายตวตอใหอนภาคอลฟา (อนตราย)
He Y X 42
4-A2-Z
AZ +→
He Rn Ra 42
22286
22688 +→
1.4.1
1.4.2
• Note : การเขยนรปขางบนน มมาตราฐานสากลกาหนดไววา สาหรบการสลายตวใหอนภาคอลฟา ตองเขยนทะแยงไปทางซายมอหางออกไป 2 ชอง เพราะการสลายตวนทาให atomic number (Z) ลดลงไป 2 หนวย สวนการสลายตวใหอนภาคบตา (e-) ตองเขยนทะแยงไปทางขวามอหางออกไป 1 ชอง เพราะการสลายตวนทาให atomic number (Z) เพมขน 1 หนวย
α-decay
Emission of an α-particle or 4He nucleus (2 neutrons, 2 protons) #
prot
ons
# nucleons
234
235
236
237
238
238 U
234 Th
92
91
90
144 145 146
# pr
oton
s
# neutrons
# nucleons
234
235
236
237
238
α-decay The parent decreases its mass number by 4, atomic number by 2. Example: 238U -> 234Th + 4He Mass-energy budget: 238U 238.0508 amu 234Th –234.0436 4He –4.00260 mass defect 0.0046 amu = 6.86x10-13 J/decay = 1.74x1012 J/kg 238U = 7.3 kilotons/kg
This is the preferred decay mode of nuclei heavier than 209Bi with a proton/neutron ratio along the valley of stability
N=Z
N=Z
• 2. การสลายตวบตา (Beta decay) เปนกระบวนการเปลยนแปลงภายในนวเคลยส
โดยการเปลยน
• นวตรอน → โปรตอน กรณทมจานวนนวตรอนเกน
• โปรตอน → นวตรอน กรณทมจานวนโปรตอนเกน
• ซงเปนไปตามหลกสดสวนจานวนนวตรอนและโปรตอน
• กระบวนการสลายตวใหบตาม 3 แบบดงน
• a) n → p + e- (เรยกวา การสลายตวบตาลบ β - )
• b) p → n + e+ (เรยกวา การสลายตวบตาลบ β +
)
• c) p + e- → n (เรยกวา การจบอเลกตรอน EC )
β-decay
Emission of an electron (and an antineutrino) during conversion of a neutron into a proton
The mass number does not change, the atomic number increases by 1. Example: 87Rb -> 87Sr + e– + ν Mass-energy budget: 87Rb 86.909186 amu 87Sr –86.908882 mass defect 0.0003 amu = 4.5x10-14 J/decay = 3.0x1011 J/kg 87Rb = 1.3 kilotons/kg
This is the preferred decay mode of nuclei with excess neutrons compared to the valley of stability
# pr
oton
s
# nucleons
86
87
88
87 Rb
87 Sr38
37
49 50
# pr
oton
s
# neutrons
# nucleons
86
87
88
β-decay
β+-decay and electron capture
Emission of a positron (and a neutrino) or capture of an inner-shell electron during conversion of a proton into a neutron
The mass number does not change, the atomic number decreases by 1. Examples: 40K -> 40Ar + e+ + ν 50V+ e– -> 50Ti + ν + γ In positron emission, most energy is liberated by remote matter-antimatter annihilation. In electron capture, a gamma ray carries off the excess energy.
These are the preferred decay modes of nuclei with excess protons compared to the valley of stability
# p
roto
ns
# nucleons
39
40
41
40 Ar
40 K19
18
21 22
# p
roto
ns
# neutrons
# nucleons
39
40
41
Electron Capture
• ตวอยางกระบวนการสลายตวใหบตา
• a)
• b)
• c)
ν++→ +-e Y X 1-N
A1ZN
AZ
νβ ++→ - Xe I 771315478
13153
1.4.3
1.4.4
ν++→ ++− e Y X 1N
A1ZN
AZ
νβ ++→ + Mg Al 13251212
2513
1.4.5
1.4.6
ν+→+ +− 1NA
1ZNAZ Y -e X
ν+→+ 30542429
5425 Cr -e Mg
1.4.7
1.4.8
• การสลายตวของนวตรอนเปนโปรตอนและปลดปลอยอเลกตรอนจากนวเคลยส
อเลกตรอนนมสมบตเหมอนกบอเลกตรอนของอะตอมทกประการ
• สวนการสลายตวของโปรตอนเปนนวตรอนและอเลกตรอนบวก (หรอทเรยกวา
บตาบวก) ซงกคอ โปซตรอน ทเปนปฏอนภาคคกบอเลกตรอน มสมบตทกประการ
เหมอนกน ยกเวนมประจเปนบวกเทานน
• สาหรบกระบวนการจบอเลกตรอนนน เกดจากอเลกตรอนทอยในชนในใกลกบ
นวเคลยส ซงมโอกาสทจะโคจรเขาไปในนวเคลยสได (ฟงกชนคลน) แลวรวมกบ
โปรตอนกลายเปนนวตรอน
• การสลายตวและจบตวของอนภาคทงสามกระบวนการน มอนภาคอกตวหนง
เกดขนพรอมกบกระบวนการนเสมอ เรยกวานวตรโน (neutrino) มสญลกษณเปน
ν นวตรโนนเปนอนภาคทไมมประจ แตมมวลนอยมาก รายละเอยดจะกลาวในบท
ท 4
• 3. การแผรงสแกมมา (Gamma decay) เปนรงสทแผออกมาจากนวเคลยส จงม
ลกษณะเหมอนกบรงสเอกซ แตมความยาวคลนชวงสนกวามาก เกดจากการ
ปรบตวของนวเคลยสทอยในสถานะกระตนกลบมาสสถานะพน โดยการเปลง
พลงงานซงอยในรปของคลนแมเหลกไฟฟาออกมา พลงงานของรงสแกมมา (หรอ
บางทเรยกวา โฟตอน) ทถกปลดปลอยออกมาน จะมคาเทากบผลตางของระดบชน
พลงงานของทงสองสถานะ โดยถอวานวเคลยส (ในขณะทเปลงรงสแกมมานน) ม
พลงงานถอยหลง (recoil energy) นอยมาก
Ei (Excited state)
M0c2 Ef (Ground state)
Eγ
Gamma ray M0
*c2
Tota
l ene
rgy
γp vMPR
0=
Energy diagram of gamma decay of a nucleus
Momentum diagram of gamma decay of a nucleus
• คาครงชวตของการแผรงสแกมมามคาสนมาก โดยปกตจะมคาสนกวา 10-9 วนาท
แตมบางกรณทพบวาการสลายตวใหรงสแกมมามคาครงชวตนานมากเปนชวโมงๆ
หรอเปนวนๆ ซงเรยกวาการเปลยนระดบพลงงานแบบไอโซเมอรก (isomeric
transitions) สวนสถานะหรอระดบพลงงาน long-lived excited นเรยกวา สถานะ
ไอโซเมอรก (isomeric or isomer states or metastable states)
• นอกจากนยงมกระบวนการหนงทแขงขนหรอแยงชงกนกบการสลายตวใหรงส
แกมมา เรยกวาการเปลยนภายใน (internal conversion) ซงเหตจากนวเคลยสใน
สถานะกระตนโอนถายพลงงานใหกบอเลกตรอนของอะตอมทโคจรเขาใกล
นวเคลยส เปนผลใหไดอเลกตรอนอสระออกมา (แตกตางจากกระบวนการสลายตว
ใหรงสบตา)
• 4. การแบงแยกตว (fission) ซงมทงแบบทเกดจากการกระตนและเกดขนเองทาง
ธรรมชาต โดยแบบหลงนเกดจากนวเคลยสของธาตหนก ทมจานวนนวตรอนเกน
(excess of neutrons) เกดการแบงแยกเปนนวเคลยสทเบากวาสองอน (หรอ
มากกวา) โดยมมวลใกลเคยงกน เรยกวาผลของฟชชน (fission product) แตไม
สามารถระบไดแนนอนวาเปนนวเคลยสทงสองจะเปนนวเคลยสใด ซงตางกบการ
สลายตวใหอลฟาหรอบตา โดยมการกระจายตวทางสถตครอบคลมทงนวเคลยส
หนกปานกลาง
• ผลของฟชชนทไดเปนนวเคลยสทไมเสถยร จงสลายตวตอใหอนภาคอลฟา,บตา
หรอแกมมา จนกระทงกลายเปนนวเคลยสทเสถยร
1.5 Branching ratios and Partial Half-lives
• โดยสวนใหญนวเคลยสกมมนตรงสสามารถแผรงสไดหลายกระบวนการ ดงนนจง
มสดสวนแขนง (Branching ratio) ของการแผรงสของแตละกระบวนการ เพราะ
ในแตละกระบวนการเหลานเกดการแขงขนหรอแยงชงกนแผรงส ทาใหความเขม
ของการแผรงสของแตละกระบวนการแตกตางกน (หรอแมแตในกระบวนการ
เดยวกน แตรงสคนละพลงงาน)
• ตวอยางเชน สลายตวใหอนภาคอลฟาเพยงกระบวนการเดยว แตม 2 พลงงาน
คอ 4.8 MeV มสดสวน 94% และ 4.6 MeV มสดสวน 6% ดงรป 1.5.1
Ra22688
• กรณการสลายตวทเกดขนไดหลายกระบวนการ ตวอยางเชน ซงสลายตวให
อนภาคอลฟาพลงงาน 5.5 MeV มสดสวน 0.006%, บตาลบ (β -) สดสวน 83%
และการจบอเลกตรอน (ε ) มสดสวน 17% ดงรป 1.5.1
Ac22689
• และ ซงสลายตวใหอนภาคบตาลบ (β -) สดสวน 2%, บตาบวก (β +) และการ
จบอเลกตรอน (ε ) มสดสวน 82% ดงรป 1.5.2
• สาหรบ metastable state, ซงสลายตวใหอนภาคบตาลบ (β -) สดสวน 2.5%
และ isomeric transition มสดสวน 97.5% ดงรป 1.5.2 อกทงในกระบวนการ
isomeric transition เองนน ยงมแขนงการสลายตวใหรงสแกมมา (γ ) ดวยสดสวน
27% และการเปลยนภายใน (internal conversion) ดวยสดสวน 73%
Cs13255
Nb95m41
• บอยครงมกจะบงบอกคาสดสวนแขนง (Branching ratio) ของการแผรงสของแต
ละกระบวนการ ดวยคาครงชวตยอย (partial half-lives) หรอ คาคงทของการ
สลายตวยอย (partial decay constant) แทน
• ตวอยางเชน มคาครงชวตรวม (total half-lives) เปน 29 ชวโมง สามารถ
คานวนคาคงทของการสลายตวรวม (total decay constant) ไดดงน
• ตามรป 1.5.1 พบวา สลายตวใหอนภาคอลฟา บตา และการจบอเลกตรอน
โดยมสดสวนดงน คอ 6×10-5 : 0.83 : 0.17
16- sec 106.6 606029
0.693 −×=××
=totalλ 1.5.1
Ac22689
Ac22689
• ดงนนสามารถคานวนคาคงทของการสลายตวยอยของแตละกระบวนการไดดงน
• และคานวณคาครงชวตยอยไดดงน
16-6-
16-6-
1-10-6-5-5
sec 101.1 106.60.17 0.17
sec 105.5 106.60.83 0.83
sec 100.4 106.6100.6 100.6
−
−
−
×=××==
×=××==
×=×××=×=
total
total
total
λλ
λλ
λλ
ε
β
α
1.5.2
h 170 101.1
0.693 0.693
h 35 105.5
0.693 0.693
y 55 100.4
0.693 0.693
6-,21
6-,21
10-,21
=×
==
=×
==
=×
==
εε
ββ
αα
λ
λ
λ
t
t
t
1.5.3
1.6 Determination of Half-Life
• ธาตกมมนตรงสทสลายตวใหอนภาคอลฟา อนภาคบตา และรงสแกมมา มคาครง
ชวตของการสลายตวทแตกตางกน
• การหาคาครงชวตในแตละแบบ (mode) ของการสลายตวหลายแบบ (multimodal
decays) ทาใหสามารถคานวณหาคาคงตวของการสลายตวรวม (total decay
constant) ไดดงทกลาวมาแลวในขางตน
• วธทจะวดหาคาครงชวตของธาตกมมนตรงสทมอายยาวเปนปกไมเหมาะสมทจะ
นามาใชวดธาตกมมนตรงสทมอายสนเปนวนาท หรอไมโครวนาท ดงนนจงแยก
วธการหาคาครงชวตตามชวงเวลาดงตอไปน
1. การหาคาครงชวตของธาตกมมนตรงสอายสน
• โดย อายสน ในทนหมายถง ครงชวตมคาอยระหวางนาทถงเดอน วธการคอทาการ
วดจานวนนวเคลยสทสลายตวตอเวลา
• การวดปรมาณรงสนนตองใชหววดทวดจานวนของนวเคลยสทสลายตวตอเวลา
หรอปรมาณบางอยางทเปนปฏภาคโดยตรงกบจานวนนวเคลยสทสลายตว เมอทา
การวดในชวงเวลาทเหมาะสมแลว กสามารถคานวณหาคาครงชวตได
• ตวอยางเชน อเลกโทรสโกปวดปรมาณของไอออนทเกดจากการแตกตวของกาซ
เปนไอออน เมอมอนภาคอลฟา อนภาคบตา หรอรงสแกมมาเคลอนทผาน โดยการ
แตกตวเปนไอออนนเปนปฏภาคโดยตรงกบจานวนอนภาคทแผออกมาตอหนวย
เวลา ดงสมการ (1.1.1)
• และ tNN
NdtdN
λ
λ
−=
−=
0ln ln
1.1.1
• เมอนาความเขมของไอออนไปพลอตในกราฟกงลอการทม กบเวลา t กจะ
ไดเปนเสนตรง และสามารถหาคาครงชวตไดจากความชนของกราฟ
2. การหาคาครงชวตของสารกมมนตรงสทมคาครงชวตยาวมาก (เปนป)
• สารกมมนตรงสทมคาครงชวตยาวมาก ทาใหการวดกมมนตภาพในชวงเวลาททา
การวดไดมปรมาณนอยมากหรอกลาวอกอยางไดวา count rate มคานอยมาก (ถก
รบกวนจาก background ไดงาย)
• แตถาทราบจานวนหรอปรมาณของสารไดละเอยดเพยงพอ ตวอยางเชน สาร
กมมนตรงสมนาหนกอะตอม M และมนาหนก W สามารถคานวณหาจานวน
นวเคลยสของสารนนไดเทากบ โดยท NA คอ เลขอโวกาโดร
• และจานวนนวเคลยสทสลายตวตอเวลา ททาการวดไดจากการทดลอง
dt
dN log
MNW A×
dtdN
• ซงคามวลของอะตอมหามาไดจากเครอง Mass spectrometer รวมทงคา
Abundance ดวย
• โดยผทบกเบกเครองมอนอยางจรงจง คอนกฟสกสชาวองกฤษทชอ F.W. Aston
โดยมผลงานออกตพมพเผยแพรในป 1919 และไดรบรางวลโนเบลในป ค.ศ. 1922
Accerelator-Mass Spectroscopy (AMS)
@ ETH Zurich
• ดงนนจากสมการ (1.1.1) สามารถเขยนใหมไดวา
• การวดกมมนตภาพ สาหรบอนภาคอลฟามความแมนยามากพอสมควร โดย
มความผดพลาดเพยง 0.1 % แตถาเปนการสลายตวใหอนภาคบตานน การวด
คอนขางทาไดยากทาใหผดพลาดไดถง 1 %
3. การหาคาครงชวตทมคาสนมาก
• ตามหลกความไมแนนอนของไฮเซนเบรก จะไดความสมพนธระหวางความไม
แนนอนทางพลงงานของระบบ และคาเฉลยชวชวต(ความไมแนนอนทางเวลา) คอ
dtdN
dtdN
N
MANW ×
=
=
1
1 λ
1.6.1
dtdN
≅∆⋅×=≅∆∆
τ)(106.6 ; ))(( -22
EsMeVtE
1.6.2
• สถานะของนวเคลยสทมพลงงานถกตองแนนอน (คอ ∆E = 0 ) เมอคาเฉลยชวชวต
เปนอนนต (สถานะเสถยร) ถานวเคลยสอยทสถานะอเสถยรหรอสถานะกระตน
สลายตวไปสสถานะเสถยรหรอมคาเฉลยชวชวตยาว พลงงานทเปลงออกมาจะการ
กระจายตวเนองจากความไมแนนอนของระดบพลงงานในสถานะอเสถยร ดงรป
• ความไมแนนอนทางพลงงานของสถานะนวเคลยสนโดยทวไปเรยกวาความกวาง
ของสถานะ (natural line width or level width, Γ )
Ei (Excited state)
Ef (Ground state)
Eγ
Γ
eV
Γ
Γ
106.6
16
τ
τ
τ
−×≅
≅
≅
1.6.3
• ตวอยางเชน 16O ทอยในสถานะกระตนพลงงาน 9.58 MeV และมความกวางของ
สถานะ 650 keV ดงนนจากสมการ 1.6.2 คาชวชวตของสถานะน คอ
• ซงเมอคดเปนคาครงชวตตามสมการ 1.1.9
• จะเหนไดวาคาครงชวตนไมสามารถวดไดโดยตรง เพราะระยะเวลาสนมากจนไมม
เครองมอใดวดได
sec 101 1000650106.6
sec 106.6
21
16
16
−
−
−
×≅××
≅
×≅
Γτ
1.6.4
sec 100.7 44.1
101
44.1
16
16
21
−
−
×=
×=
=τt
1.6.5
4. การรวมกนของสารกมมนตรงสทมคาครงชวตตางกน (mixture of Activities)
• สารกมมนตรงสทมคาครงชวตตางกนปะปนกนอย โดยแตละสารจะสลายตวตาม
ลกษณะเฉพาะของตวเอง กลาวคอ ตามความเขมและคาครงชวตของแตละสาร
กมมนตรงส
• ตวอยางเชน มสารกมมนตรงสปนกนอยหลายชนดรวมกน ซงสลายตวใหรงส
ประเภทเดยวกน เมอทาการวดดวยหววดรงสชนดเดยวกน จะไดการสลายตวเปน
ผลรวมของ exponential ของทงหมด ซงพลอตในกราฟกงลอการทม จะเหนวา
จากการสลายตวของแตละสารกมมนตรงส เสนกราฟทไดเปนผลรวมของเสนตรง
2 เสนดงแสดงในรป 6.2 และ 3 เสนดงแสดงในรป 2.6
• การหาคาครงชวตมความคดทวไป คอ หาคากมมนตภาพและครงชวตของตวทม
ครงชวตทยาวทสดกอน แลวนาไปหกลบจากคารวม เพอหาคากมมนตภาพและ
ครงชวตของตวทมครงชวตทสนกวารองลงมา และทาซาดวยวธเดมอกครง ซงม
รายละเอยดดงน
• 1. จากการพลอตกราฟระหวางคากมมนตภาพกบเวลา (วงกลมทบ) จะพบวา
ในชวงปลายของเสนกราฟจะมลกษณะเปนเสนตรง เพราะสารกมมนตรงสทมคา
ครงชวตสนไดสลายตวไปหมดแลว ดงนนจงเหลอเฉพาะคากมมนตภาพทมาจาก
สารทมครงชวตยาวอยางเดยวเทานน
• เมอลากเสนตรงตอตามแนวดงกลาวไปตดแกนกมมนตภาพ (y axis) ความชน
ของเสนตรงทไดนเปนสวนกลบของคาครงชวตของสารกมมนตภาพรงสตวทม
ครงชวตทยาวทสด ในกรณนได t1/2 = 60 ชวโมง
• 2. นาคาของเสนตรงทไดจากการลากตอในขอ 1. ไปลบออกจากเสนกราฟวงกลม
ทบ แลวพลอตคาทไดมาใหมน ซงแสดงดวยวงกลมโปรง จากนนกลากเสนตรงตอ
ตามแนวดงกลาวไปตดแกน y กสามารถหาคาครงชวตของสารกมมนตภาพรงสตว
ทมครงชวตทยาวรองลงมาได โดย t1/2 = 10 ชวโมง
• 3. ทาซาดวยวธเดมเหมอนขอ 2. อกครง กจะไดเสนกราฟสามเหลยมทบ ซงจะเปน
เสนตรง ถาสารกมมนตภาพรงสตวนเปนตวทมครงชวตทสนทสด ในกรณนความ
ชนทไดสอดคลองกบคา t1/2 = 2 ชวโมง
• การหาคาครงชวตของสารรงสกมมนตรงสทปนกนอยหลายชนด และแผรงสชนด
เดยวกน สามารถทาไดดวยวธดงกลาว แตกมขอจากดบางประการดงน
• i) กมมนตภาพรงสทวดไดนนจะตองไมมสวนสมพนธกน กลาวคอ จะตองไมเปน
สารกมมนตรงสทสลายตวสบเนองกน
• ii) คาครงชวตของแตละตวจะตองมระยะเวลาแตกตางกนพอสมควร
• iii) สารกมมนตรงสตวทมคาครงชวตสนนน จะตองมความแรงของกมมนตภาพ
พอทจะวดได
Background
1.7 Natural Radioactivity
• ดาวนพเคราะหทงหลายรวมทงโลก เกดขนมาประมาณเมอ 4.5×109 ปมาแลว
ประกอบดวยธาตตางๆ ซงทมมาก ไดแก เหลก ออกซเจน ซลกอน และธาตทมมวล
ขนาดกลางถงมวลหนก โดยเรมตนจากธาตไฮโดรเจนและฮเลยม ซงเปนผลผลต
จาก Big Bang ทเชอวาเปนการระเบดครงใหญ เมอประมาณ 15×109 ปมาแลว
• และในชวงเวลาตอมา (10×109 ป) กเกดการหลอมรวมของธาตไฮโดรเจนและ
ฮเลยม สงเคราะห (“cooked”) อยางตอเนองใน stellar interiors, novas and
supernovas จนกลายเปนธาตหนก ธาตทเกดขนในชวงแรกนสวนใหญเปนธาต
กมมนตรงส ธาตเหลานตอมากสลายตวอยางตอเนองจนเปนธาตเสถยร
Standard Big Bang Model
Fig. 13.03 High mass
• ธาตกมมนตรงสทเกดขนเหลาน ถามคาครงชวตยาวนานเมอเทยบกบอายของโลก
กสามารถคงอยจนมาถงปจจบนน (ซงสามารถวดหาคากมมนตรงสได) กจะเปน
องคประกอบทสาคญของสารกมมนตรงสในธรรมชาต และเชอวาเปนสวนหนงท
ทาใหเกดความรอนภายในแกนของโลกดวย
• ธาตกมมนตรงสในธรรมชาตทพบอยโดยทวไปนน มธาตสมาชกในชวงเรมตนทม
คาครงชวตทยาวมากทสด (longest-lived member) ซงทาใหการสลายตวตอเนอง
ไปกระจก (concentrate) รวมกนอยทธาตนน และถาธาตนมคาครงชวตทยาวอยใน
ระดบ (order) ใกลเคยงกบอายของโลก จงจะสามารถหลงเหลอมาถงในปจจบนได
ดงจะเหนในรป 6.10 ธาตเหลานสลายตวใหอนภาคอลฟาและอนภาคบตา อยาง
ตอเนองเปนผลใหคาเลขอะตอม (atomic number, Z) และ(mass number, A)
ลดลงตามลาดบ จนกลายเปนธาตสดทายหรอธาตเสถยร
http://www.walter-fendt.de/ph14e/decayseries.htm
• การสลายตวตอเนองนมอยดวยกน 4 อนกรม (series) คอ ธาตเรมตนทมเลขมวล
เปน 4n, 4n+1, 4n+2 และ 4n+3 ตามลาดบ โดยท n เปนเลขจานวนเตม และมชอ
เรยกอนกรมตามธาตสมาชกในชวงเรมตนทมคาครงชวตทยาวมากทสด (longest-
lived member) และไปสนสดการสลายตวเปนธาตเสถยร ดงแสดงในตาราง
http://www.eserc.stonybrook.edu/ProjectJava/Radiation/
• เหตทเรยก Thorium series วา 4n series เพราะธาตสมาชกของอนกรมตางกม A=4n อาท
• A ของ 232Th = 232 = 4×(58) หรอ A ของ 208Pb = 208 = 4×(52)
• เหตทเรยก Neptunium series วา 4n+1 series เพราะธาตสมาชกของอนกรมตางกม A=4n+1 อาท
• A ของ 237Np = 237 = 4×(59)+1 หรอ A ของ 209Bi = 209 = 4×(52)+1
• เหตทเรยก Uranium series วา 4n+2 series เพราะธาตสมาชกของอนกรมตางกม A=4n+2 อาท
• A ของ 238U = 238 = 4×(59)+2 หรอ A ของ 206Pb = 206 = 4×(51)+2
• เหตทเรยก Actinium series วา 4n+3 series เพราะธาตสมาชกของอนกรมตางกม A=4n+3 อาท
• A ของ 235U = 235 = 4×(58)+3 หรอ A ของ 207Pb = 207 = 4×(51)+3
• ในอนกรมนธาตทมคาครงชวตทยาวมากทสด คอ โดยม t1/2 = 13.9×109 ป
ซงยาวนานกวาอายของโลก ≈4-5 เทา จงเปนสาเหตทเรายงคงพบเหน 232Th ใน
ธรรมชาต parent ของ 232Th คอ 236U ซงเปน α–emitter แตม t1/2 = 2.4×107 ป ซง
สนกวาอายของโลก ≈ 1/10 เทา ดงนนจงไมสามารถพบ 236U ในธรรมชาต
(เปรยบเสมอนวา 232Th คอธาตเรมตนของอนกรมน) อนกรมนสลายตวไปสนสดท
หรอ ThD ในชอดงเดม
Th23290
Pb20882
อนกรม Thorium
• ธาตสมาชกในอนกรมนทมคาครงชวตทยาวมากทสด คอ โดยม t1/2 =
2.2×106 ป แตกสนมากเมอเทยบกบอายของโลก ดงนนจงไมพบสมาชกทงหมด
ของอนกรมนในธรรมชาต (ยกเวน 209Bi ซงเปนธาตสดทายหรอธาตเสถยร)
• อนกรมนแปลกจากอนกรมอนตรงทการสลายตวสนสดท แตอกอนกรมจะ
สนสดท Pb
Np23793
Bi20983
BiPbTl 209209209 →→ ββ 1.7
อนกรม Neptunium
http://physicsworld.com/cws/article/news/17319
• อนกรมนเปนทรจกกนมากอนอนกรมอนๆ โดยเรมตนทธาตซงมนวเคลยสทหนก
ทสดทพบในธรรมชาต คอ หรอ U1 ในชอดงเดม ม t1/2 = 4.5×109 ป แลว
สลายตวไปสนสดท หรอ RaG ในชอดงเดม
U23892
Pb20682
อนกรม Uranium
• อนกรม Actinium นเรยกขานกนตามแบบดงเดมในตอนทเรมมการศกษาอนกรมน
เมอประมาณป คศ. 1902 ซงในเวลานนความรยงไมสมบรณ จนเวลาลวงมาถง ป
คศ. 1902 เมอมการคนพบ หรอ AcU ในชอดงเดม ซงเปน parent ทแทจรง
โดยม t1/2 = 7.15×108 ป แลวสลายตวไปสนสดท หรอ AcD
U23592
Pb20782
อนกรม Actinium
• นอกจากธาตกมมนตรงสตางๆในอนกรมทง 4 ดงทกลาวมาแลวนน ในธรรมชาตก
ยงมธาตกมมนตรงสตางๆ อก อาท
• บางตวสามารถประยกตใชใน radioactive dating
• ธาตกมมนตรงสมอยในวตถตางๆรอบตวเรา โดยเฉพาะอยางยงในหนและแรธาตทควบแนนมาพรอมกบโลกในสมยแรกๆ โดยทวไปธาตกมมนตรงสจะเกาะแนนกบแร และไมเปนอนตรายตอสขภาพรางกาย แตมบางสวนทเกดการสลายตวเปนกาซ เชน เรดอน ธาตเหลานมกจะเกดขนลกอยในหน ดงนนสวนใหญมกจะสลายตวตอไปอก ทาใหโอกาสทจะเลดลอดออกมาจงมนอย เวนแตวาชนหนจะมรอยราว (ปจจบนไดใชเปนตวชวยในการคาดการเกยวกบแผนดนไหว) หรอบางสวนทตดอยกบหนทนามาใชสรางตกรามบานชอง ซงถาหายใจเขาไปในรางกายเปนปรมาณมากหรอสมาเสมอ กกอใหเกดมะเรงทปอดได โดยเฉพาะบานเรอนในประเทศเมองหนาว ซงมกจะปดทบ และตดแยกจากอากาศภายนอก เพอปองกนความหนาว จงทาใหปญหาทวคณขน
http://www.eas.asu.edu/~holbert/eee460/radon.html
• และยงมไอโซโทปกมมนตรงสทถกสรางขนอยตลอดเวลาในชนบรรยากาศเบอง
บน โดยการทรงสคอสมก (cosmic rays) จากอวกาศพงเขาชนนวเคลยสของ
ไนโตรเจน เกดปฏกรยานวเคลยรขนดงรป
• ทาใหเกด 1.6 - N C 147
146 β+→
yr 5730 21 =tCarbon dating
1.7 Radioactive dating
http://en.wikipedia.org/wiki/Radiometric_dating
Geologic time
Radioactive Decay and Absolute Age Determinations
• การหาอายของวตถ เชน กอนหน หรอกอนแร โดยการศกษาการสลายตวของธาต
กมมนตรงส ทาไดดงตอไปน
• สมมตใหใน sample กอนหนง
• ณ. เวลา ในปจจบนน มจานวน Parent nucleus = NP(t1)
• และมจานวน Daughter nucleus = ND(t1)
• ดงนนจากบทท 1.2 จะไดวา
• เมอ NP(t0) คอจานวนของ parent nucleus ณ เวลาเรมตน t0โดยสมมตวา ณ เวลา
นน ND(t0) = 0
)()()( 011 tNtNtN PDP =+ 1.7.1
สามารถหาไดโดยใชเครอง
Mass spectrometer
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/nuclear/raddat2.html#c1
• และในตลอดชวงเวลา t0→ t1 น จานวนของ parent และ daughter nucleus (ซง
เกดขนจากการสลายตวของ parent nucleus) ไมมการรวไหลออกไป หรอเพมเตม
เขามา (โดยกระบวนการอนๆ อาท จาก nuclear reactions ทถกกระตนใหเกดขน
จากรงสคอสมก เปนตน)
• แต
• จากนนยายขาง แลว take logarithm ฐาน e จะได
• แทนคาดวยสมการ 1.7.1
)(01
01 )()( ttPP etNtN −−= λ 1.7.2
)()(ln1
1
001 tN
tNtttP
P
λ=−=∆ 1.7.3
อายของกอนแรทตองการหา
+=
+=∆
)()(1ln1
)(
)()(ln1
1
1
1
11
tNtN
tNtNtNt
P
D
P
DP
λ
λ1.7.4
• อนกรม Uranium ซงเรมตนทธาต ม t1/2 = 4.5×109 ป แลวสลายตวไป
สนสดท
U23892
Pb20682
a sample of rock is found to contain the daughter and parent atoms in
the ratio
Pb-206/U-238 = 1/1,
half of the uranium has decomposed to lead, so the rock is judged to have
an age equal to one half-life or 4.5 BY.
If the ratio
Pb-206/U-238 = 3/1,
three quarters of the uranium has decomposed,
so the rock is judged to have an age equal to two half-lives or 9 BY.
• แตสามารถทจะคดไดอกแนว โดยใชสมมตฐานทแตกตางออกไป
• 1. สมมตวาทเวลา ในอดตกาล กม daughter nucleus อยดวยแลว ซงเกดมาจาก
ตนตออนๆ (แตไมไดสนใจทมาของมนในทน) จะไดวา
• 2. สมมตตอไปอกวา มไอโซโทปอกตวหนงของ daughter nucleus ตวน ซงเปน
ไอโซโทปทเสถยร (แตไมไดเกดจาก long-lived parent ตวทเรากาลงพจารณาอย)
• จากนนกหารสมการ 1.7.5 ดวย 1.7.6
)()()()( 0011 tNtNtNtN DPDP +=+ 1.7.5
)()( 01 tNtN DD ′′ = 1.7.6
ปจจบน อดต
ปจจบน อดต
• จะได
• ยายขางจะได
• จดรปใหมได
)()(
)()(
)()(
)()(
)()()(
)()()(
0
0
0
0
1
1
1
1
0
00
1
11
tNtN
tNtN
tNtN
tNtN
tNtNtN
tNtNtN
D
D
D
P
D
D
D
P
D
DP
D
DP
′′′′
′′
+=+
+=
+
1.7.7
)()(
)()(
)()(
)()(
)()(
)()(
)()(
0
0
1
1
1
)(1
0
0
1
1
0
0
1
1
01
tNtN
tNtN
tNetN
tNtN
tNtN
tNtN
tNtN
D
D
D
P
D
ttP
D
D
D
P
D
P
D
D
′′′
−
′′′′
+−=
+−=
λ 1.7.8
[ ])()(1
)()(
)()(
0
0)(
1
1
1
1 01
tNtNe
tNtN
tNtN
D
Dtt
D
P
D
D
′
−
′′
+−= λ 1.7.9
2 ratios นสามารถหา
ไดโดยใชเครอง
Mass spectrometer
∆t=t1-t0และ ratio เปน
unknown parameters
• โดยม Hypothesis ทวา “แร(ไอโซโทป)ชนดตางๆ ทมจดกาเนดเดยวกน
(supernova) จะมอาย ∆t=t1-t0 และ ratio เทากน ถงแมวาจานวน
นวเคลยสของ parent ณ. เวลาเรมตน, NP(t0) จะไมเทากนกตาม (อยางเชน ม
องคประกอบทางเคมตางกน เปนตน)
• ดงนนจากทกลาวมาแลวน ถาทาการวเคราะหการสลายตวของ Rubidium
• โดยการเอาตวอยางแรมาหลายๆชนดมาวเคราะหในหองปฏบตการ
• เพอหา ซงเปรยบเสมอน
• และหา ซงเปรยบเสมอน
• โดย กคอ ไอโซโทปเสถยร (stable isotope) D′ ในสมการ 1.7.9 นนเอง
)()( 00 tNtN DD ′
yr 108.4 ; - Sr Rb 102/1
8738
8737 ×=+→ tβ 1.7.10
SrSr 8638
8738 )()( 11 tNtN DD ′
SrRb 8638
8737 )()( 11 tNtN DP ′
Sr 8638
• ดงนนตวอยางแรแตละชนดทนามาทาการทดลอง กจะมคา ratio ทงสองนแตกตาง
กนออกไป
• เมอนามาพลอตกราฟ โดยให
• แกน x เปนคา ratio หรอ
• แกน y เปนคา ratio หรอ
• จะไดกราฟดงรป 6.11
SrRb 8738
8737
)()( 11 tNtN DD ′ SrSr 8638
8738
)()( 11 tNtN DP ′
http://serc.carleton.edu/NAGTWorkshops/time/visualizations/RadioDec.html
• จะเหนวากราฟทไดจากขอมลของแรแตละชนดมลกษณะเปนเสนตรง ซงสอด
คลองกบสมการ 1.7.9
• โดยมความชนเทากบ
• จากความชนของเสนกราฟสามารถคานวณไดวา
• ∆t = 4.5×109 ป
• ซงกคอ อายของโลกเรานนเอง
• การทกราฟทฟตไดเปนเสนตรงเปนสวนสาคญทแสดงวาจานวนของ parent และ
daughter nucleus ในกอนแรไมมการรวไหลออกไป หรอเพมเตมเขามา
)()(on interceptiy
1 1 slope
0
0
)( 01
tNtN
ee
D
D
ttt
′
∆−
=−
−=−= λλ 1.7.11
1.7.12
1.7.13
http://www.see.leeds.ac.uk/structure/dynamicearth/dating/index.htm
• สาหรบการหาอายทใชกบสงทเคยมชวต ทเรยกวา carbon-14 dating method โดย
มหลกการทวา ธาตคารบอนในระบบของสงมชวตมาจากกาซคารบอนไดออกไซด
ในบรรยากาศ ซงธาตคารบอนมไอโซโทป 12C อย 98.89%, 13C อย 1.11% และม14C อยเพยง 1 อะตอมตอ 1012 ของ 12C
Carbon dating
• โดย 14C มคาครงชวต 5730 ป แตจานวนของ 14C ทมอยในธรรมชาต ถอไดวาคงท
เนองจากมการสรางขนทดแทนจากการทรงสคอสมกชนกบอะตอมของไนโตรเจน
ในชนบรรยากาศเบองบน
• ในการหาอายนนใชหลกการทวา เมอตอนทยงมชวตอย สดสวนของ 14C/12C จะ
คงท เนองจากมการหายใจเขาไปเพมชดเชยกบสวนทสลายตวไป (15 decays per
minute per gram of carbon) ในอตราทสมดล
• แตเมอสงมชวตนนไดตายลง (หยดหายใจ) ทาใหปรมาณของ 14C กมแตจะพรอง
ลงไปเนองจากการสลายตว (แต 12C คงท) ดงนนจงสามารถคานวณหาไดวาสงท
เคยมชวตนไดตายมานานแลวเทาใด
http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/nuclear/cardat.html
• การวดอายดวยคารบอน-14 วางอยบนเงอนไขสาคญทวา สดสวนของ 14C/12C
จะตองคงท (จานวนของ 14C ทเกดขนอยางคงทจากผลของรงสคอสมกในชวงเวลา
50,000 ป) อยางไรกตามสามารถเปรยบเทยบกบวธอนๆ อาท การวดวงป การใช
หลกฐานทางประวตศาสตร เปนตน ดงแสดงในรป 5-10
• โดยการวด specific activity (activity per gram) ตอปรมาณของธาตคารบอนทม
อย แตมปญหาทสาคญเนองจากคาครงชวตของ 14C คอนขางยาวมาก จงทาให
คากมมนตภาพยากตอการวด อยางไรกตามในปจจบนนสามารถใชเครองเรง
อนภาค (accelerator) เปนเสมอนเครองแยกมวล (mass spectrometer) ซงเปน
การวดปรมาณของ 14C โดยตรง
Using the Tandetron (low-radiation accelerator) of the Gif-sur-Yvette centre ,
minute samples of carbonized pigments were used to establish
the date of the prehistoric paintings in the Cosquer Cave.
The boat of a pharaoh was discovered in a sealed crypt and reassembled in a museum
near the pyramids. Its wood was dated using 14C to be about 4,500 years old.
• แตในอนาคต(หลายพนป) การวดอายดวยคารบอน-14 นจะไมสามารถใชกบ
สงมชวตในยคน เนองจากในชวงเวลาทผานมามการใชเชอเพลง fossil กนมาก ทา
ใหมกาซคารบอนไดออกไซดจากการเผาผลาญนามน กาซธรรมชาต ถานหน ฯลฯ
ไปปะปนในชนบรรยากาศ แตคารบอนพวกนไมม 14C อย เนองจากไดสลายตวไป
หมดแลว (เพราะ fossil พวกนมอายเกาแกมาก)
• รวมทงจากการทดลองระเบดปรมาณในชนบรรยากาศในชวง the 1950s และ
1960s ซงทาใหเกด 14C ขนเปนจานวนมาก จนเกอบจะเปนสองเทาของทเกดจาก
รงสคอสมค ดงนนการใชวธการนในอนาคตมความคลาดเคลอนสง
• นอกจากนกยงมการหาอายโดยใชสดสวนของ 40Kr/40Ar และการสลายตวของ 235U
และ 238U ไปส 207Pb และ 207Pb รวมทงการเกด spontaneous fission ของและ 235U
และ 244Pu
Isotopes
Parent Daughter Half Life (yrs) Dating Range (yrs) Materials
Carbon-14
(beta decay) Nitrogen-14 5730±30 0100-70,000 Anything with C
Potassium-40
(electron capture
beta decay)
Argon-40
Calcium-40 1.3 billion 50,000-4.6 billion
Muscovite
Biotite
Hornblende
Whole volcanic rock
Uranium-238
(alpha decay)
Uranium-235
Uranium-232
Lead-206
Lead-207
Lead-208
4.5 billion
710 million
14 billion
10 million-4.6 billion
Zircon,U containing
Rubidium-87 Strontium-87 47 billion 10 million-4.6 billion
Muscovite
Biotite
Potassium Feldspar
Whole metamorphic
or Igneous rock
http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/radiometric.html
สรปของหวขอ Radioactivity Decay
1. กฏการสลายตวทางรงส มลกษณะการสลายตวลดลงเปนแบบ exponential law
2. ระบบสมดลทางรงส
- การสมดลชวคร (transient equilibrium)
- การสมดลถาวร หรอ การสมดลตลอดเวลา (permanent or secular equilibrium)
3. ชนดของการสลายตวทางรงส
- อลฟา บตา แกมมา นวตรอน และ ฟสชน
4. การประยกตใชทเกยวของกบการสลายตวทางรงส
- การหาอายทางรงส
NAeNtN t
λ
λ
== −
)( 0
Recommended