View
5
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
1 Nis 2020 1
T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ
EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU
Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı
Öğretim GörevlisiDr. Mücahit KIVRAK
0 505 772 44 46 kivrak@gmail.com
www.mucahitkivrak.com.tr
© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
1 Nis 2020 2© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
1 Nis 2020 3© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
AZOT METABOLİZMASI
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
4
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
5
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
6
Azot (Nitrojen, N)
Azot doğada çeşitli değerliklerde bulunur:
-3 (NH3, Amonyak), (NH3 + H2O NH4OH)
0 (N2, Moleküler azot),
+1 (N2O Azot protoksit, nitröz oksit, güldürücü gaz, narkoz),
+2 (NO, Nitrik oksit),
+3 (NO2-, Nitrit),
+4 (NO2 Azot dioksit),
+5 (NO3-, Nitrat)
Bitkiler tarafından N’un alınım formları;
bitki toprak üstü organları
tarafından stomalar
aracılığıyla absorbe edilir.
NH4+
Nötr ve nötre yakın pH’da
Düşük sıcaklıkta
NO3-
iyi havalanan
Asit pH’larda (pH<6)
düşük sıcaklıkta
NH3Üre
CO (NH2) + H2O üreaz 2NH3 + CO2
NH3 + H2O NH4+ + OH-
*Anyon-Katyon
dengesi
Bitkilerin Azot İçerikleri
Bitki Çeşidi Örn.
AdediAnaliz Edilen Bitki Organı
Örnekleme Zamanı
Azot (N, %)
Az Yeter Fazla
TARLA BİTKİLERİ
Buğday( kışlık) 50 Üstten iki yaprak
Başaklanma öncesi
1,25-1,74 1,75-3,00 >3,00
Mısır 15 Toprak üstü organları
30 cm’den kısa
<3,50 3,50-5,00 >5,00
MEYVELER
Limon 30 Meyvesiz yaprak
5-7 aylık 1,90-2,19 2,20-2,70 >2,70
Zeytin 50 Sürgün ortası yapraklar
- <1,50 1,50-2,50 >2,50
SEBZELER
Domates(tarla) 15 Tepe sürgünü yanındaki bileşik yaprak
Çiçeklenme ortası
2,50-3,99 4,00-6,00 >6,00
Marul (Boston tipi)
12 Yaşlı yaprak 8 yapraklı dönem
4,20-4,69 4,70-5,50 >5,50
Çeşit Organ Yaş
NO3- sınır değerleri (Kuru madde ilkesine göre) ülkelere göre değişir.
Amino asitler,
Proteinler,
Nükleotitler
DNA
Klorofil
gibi biyolojik moleküllerin temel bileşenidir.
Bu nedenle tüm canlılar karbon, oksijen ve enerji kaynağına ilave olarak azot kaynağına da ihtiyaç duyarlar.
Yaşam azot elementine bağlıdır! 1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
9
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
10
Doğadaki azot döngüsü
Bir dekar (1000 m2) toprak üzerindeki atmosferde 9 bin ton azot gazı
bulunmaktadır.
Hayvanlar, mikroorganizmalar ve bitkiler azot gazından doğrudan
faydalanamazlar.
Bunun için atmosfer azotunun bazı değişikliklere uğraması gerekir.
Bu değişimler, azot gazının atmosferdeki elektriksel boşalım olayları ile azot
oksitlere dönüşmesi, Rhizobium cinsi bakteriler gibi baklagil bitkileriyle ortak
yaşama sonucu yine toprakta ve bazı tropik bitkilerin yapraklarında serbest
yaşayan bakteriler ile mavi-yeşil algler, aktinomisetler tarafından NH3'a
indirgenmesi şeklinde olmaktadır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
11
ATMOSFERİK OKSİDASYON
Azot oksitlerinin en önemli doğal oluşum yolu yüksek sıcaklıkta meydana gelen
oksidasyonlardır.
Moleküler azot şimşek ya da yanardağ patlamasıyla oksidasyona uğrar.
Atmosferdeki azot şimşek,yıldırım gibi olaylar sonucunda yer yüzüne yağmurla
nitrik asit şeklinde döner.
Nitrik asit de topraktaki nitratlara ve amonyağa dönüştürülür.1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
12
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
13
14
Tüm organizmalar amonyağı (NH3)
organik azot bileşiklerine (C-N bağları içeren
bileşikler) dönüştürebilir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
15
BİTKİLERDE AZOT ASİMİLASYONU
Bitkiler tarafından alınan NO3- ve NH4
+ asimile edilerek organik bileşiklere dönüşür. NH4
+’ün tamamına yakını bitki köklerinde, NO3
- ise bitki kök ve gövdesinde asimile edilir.
Nitrat’ın (NO3-)
Asimilasyonu ve
İndirgenmesi
Amonyumun (NH4+)
AsimilasyonuAmino Asitler
ve Protein Biyosentezi
Nitrat’ın (NO3-) Asimilasyonu ve İndirgenmesi
Nitrat bitki dokularında iki aşamada indirgenerek NH3’a dönüşür;
NO3 + NADH + H+ nitrat redüktaz NO2 + H2O + NAD+ (I. Aşama)
NO2- + H2O nitrit redüktaz HNO2 + OH- (II. Aşama)
NO3 - + 8H+ + 8e- NH3 + 2H2O + OH- (NİTRAT İNDİRGENMESİ)
İki görüş mevcut;
HNO2 + 2e- + 2H+ NH3 + O2 (1977, Heber ve Purczeld)
HNO2 + 6e- + 6 H+ NH3 + 2 H2O (1983, Beevers ve Hageman)
Sitoplazmada;
Nitrat İndirgenmesi Üzerine Etki Eden Etmenler
KATYON
ETKİSİ
SICAKLIK
IŞIKNitrat redüktaz enzimi
aktivitesi üzerine ışığın olumlu
etki yaptığı ve karanlıkta
aktivite azalarak nitrat
birikimine yol açtığı
saptanmıştır.
K+’un eşlik etmesiyle NO3- ve K+’un gövdeye
taşınımı artmakta, bitki kökünde nitratın indirgenmesi
azalmakta.
Ca++ yada Na+’un eşlik etmesi durumunda nitratın
bitki kökünde indirgenmesi artar.
Nitratın bitki kökünde indirgenmesi
üzerine olumlu etkisi vardır.
MOLİBDEN KONSANTRASYONU
Molibden noksanlığı gösteren
bitkilerde NR enzim aktivitesi
düşer dolayısıyla nitrat
asimilasyonu olumsuz etkilenir.
AMİNO ASİTLER & AMONYUM NR enziminin aktivitesini olumsuz yönde etkiler
Amonyumun Asimilasyonu (1)
Hücre vakuollerinde nitrat zarar yapmadan depo edilebilir.
Amonyağın çözünmüş şekli olan Amonyumun az miktarı bile zararlanmaya
neden olur.
Nitratın indirgenmesi sonucu oluşan amonyak
Yada kökler tarafından alınan amonyum
Amino asitlere
Amidlere
vb bileşiklere
asimile edilir.
Glutamin dehidrogenaz
Glutamin sentetaz
Glutamat sentetaz
Enzimlerinden yararlanılır
Amonyumun (NH4+) Asimilasyonu (2)
COOH
C = O H2 NH
CH2
CH2
COOH
α-Okzoglutarat
H2O
COOH
C = NH
CH2
CH2
COOH
α-İmino-gulutarat
NADH + H+COOH
CH2
CH2
COOH
HC-NH2
GLUTAMAT
NAD+
Glutamat
dehidrogenaz
Glutamat
dehidrogenaz
Enzimi ile katalizlenerek
aminleşmesi
Yüksek bitkilerde
NH3 asimile edilerek
Amin asitleri oluşturması
En Önemli Tepkime mi?
Gulutamat + NH3 + ATP Glutamin + ADP + Pi
Gulutamin + α-okzoglutarat + 2e- + 2H+ 2 Glutamat
NH3 + α-okzoglutarat + ATP + 2e- + 2H+ Glutamat + ADP + Pi
Miflin ve Lea, 1977; Skokut ve ark., 1977
Kloroplastlarda
Glutami
n
senteta
z
Glutamat
sentetaz
www.emc.maricopa.edu
Azotun bağlandığı glutamat ve glutamin
** ürediaz
** amino asitler
** aminler
** peptidler gibi diğer aminlerin
ve yüksek molekül ağırlığına sahip proteinlerin sentezinde
kullanılır.
Bitkilerde 200 çeşit amino asit bulunmakta ancak bunların 20 kadarı
protein sentezinde kullanılmaktadır.
Amino asitler peptid bağı ile bağlanarak proteinleri oluşturmaktadır.
Çeşitli amino asitlerin biyosentezi
Fotosentez
Glikolizis
TCA (trikarboksilik asit döngüsü)
gibi tepkimeler sırasında oluşmaktadır.
Fotosentezde Kalvin Döngüsü
Amino Asitler ve Protein Biyosentezi
XX
XX
staff.jccc.net/pdecell/ cellresp/glycolysis.htmlXX
www.cells.de
XX
2-Okzoglutarat
Glutam
at
Glutami
n
3-Fosfogliserat
Pirüvat
Alanin Valin LeusinOrnitin
Arginin
Prolin
Hidroksiprolin
Triptofan
Feninalanin
Tirosin
Oksalasetat
Aspartat Asparagin
Methionin
İzoleusin
Lisin
Serin
Glisin
Sistein
staff.jccc.net/pdecell/ cellresp
www.cells.de
Fotosentezde
Kalvin döngüsü ile
Glikolizis ve TCA
döngüsü tepkimeleri
sırasında Amino
Asitlerin biyosentezi
Nikki Valine
www.biology.arizona.edu
Amino asitler peptid zinciri ile birbirine
bağlanmakta ve protein sentezi gerçek
leşmektedir.
Polipeptid olan proteinler 100 den fazla
amino asidin birleşmesi ile oluşur.
Bu işlemde
Mg+2, K+, Zn2+, Fe2+ önemli görevleri
Protein sentezlenmesi ve parçalanması
üzerine:
•Bitkinin yaprağının büyüme durumu
•Yaşı
•Fitohormon içeriği
•Mineral besin maddesi içeriği
etkilidir.
N2
NH3
dönüşümü ancak sadece belli mikroorganizmalar [nonsimbiyotik
(serbest) ve simbiyotik (ortak) yaşayan bazı mikroorganizmalar]
tarafından gerçekleştirilebilir.
Bu olaya,
BİYOLOJİK AZOT FİKSASYONU denir.
Redüksiyon (indirgenme)
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
30
N2
NH3
Azotlu biyomoleküller
Nitrifikasyon
Amonifikasyon
NO3
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
31
AZOT DÖNGÜSÜ;
Azot fiksasyonu
Nitrifikasyon
Asimilasyon
Amonifikasyon
Denitrifikasyon
Deaminasyon reaksiyonlarını içerir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
32
Azot döngüsünün temel kazanımları
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
33
BİYOLOJİK AZOT FİKSASYONU
Atmosferdeki N2 gazının simbiyotik (ortak) ve nonsimbiyotik (serbest) yaşayan toprak
mikroorganizmaları tarafından NH3’a dönüştürülmesi
N2 + 8e- + 16ATP + 16H2O
2NH3 + H2 + 16ADP + 16Pi + 8H+
GENEL REAKSİYON:
Gerçek sayı tam olarak
bilinmiyor !
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
34
SİMBİYOTİK AZOT FİKSASYONU
Biyolojik azot fiksasyonu, dünya yüzeyinde fikse edilen azotun % 70'ini kapsamaktadır. Bunun 50'sini ise simbiyotik azot fiksasyonu oluşturmaktadır . Simbiyotik olarak azot fikse eden bakteriler üç grupta toplanmıştır.
Baklagil bitkilerinin köklerinde yaşayan bakteriler
Baklagil olmayan bitkilerin köklerinde ve üzerinde yaşayan bakteriler,
Bazı bitkilerin yapraklarında yaşayan bakteriler1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
35
Bu olayda bakteri konakçı bitkiye indirgenmiş
azotu, konakçı bitki de bakteriye çözünebilir
karbonatları temin etmekte ve azot fiksasyonu
konakçı bitkinin köklerinde oluşan
nodüllerde gerçekleşmektedir.
Soya fasulyesinin köklerini Bradyrhizobium
japonicum bakterileri ile inoküle eden bir
araştırıcı, bu yolla fikse edilen azotun dekar
başına 4-12 kg arasında olduğunu bulmuştur.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
36
NONSİMBİYOTİK (SERBEST) AZOT FİKSASYONU
Toprak ve su ekosistemlerinde serbest olarak yaşayan nitrogenazenzimine sahip mikroorganizmalarca atmosferin moleküler azotunun fiksasyonuna nonsimbiyotik azot fiksasyonu denir.
Bu şekilde azot fikse eden organizmalar :1. Zorunlu anaeroblar Ör. Clostridium pasteurianum2. Fakültatif Anaeroblar Ör. Klebsiella (E. coli'nin yakın akrabası).
3. Mavi-yeşil algler (Siyanobakteriler) Ör. Anabaena4. Fotosentetik bakteriler Ör. Rhodobacter5. Bazı methan bakterileri Ör. Methanobaculus
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
37
ENZİM SİSTEMİ 2 farklı proteinden oluşur:
NİTROGENAZ
(KOMPONENT I)
(Mo-Fe PROTEİNİ)
NİTROGENAZ REDÜKTAZ
(KOMPONENT II)
(Fe PROTEİNİ)
(Azotobacter’de Vanadyum)Azotun indirgenmesini
sağlar.
Ferridoksin veya Flavoproteinden
(elektron taşıyıcı küçük proteinler)
nitrogenaza elektron transfer eder.
Her iki enzim de demir-kükürt (4Fe-4S) demetleri içerir.1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
38
Nitrogen Fixation. Electrons flow from ferredoxin to the reductase (iron protein, or Fe protein) to
nitrogenase (molybdenum-iron protein, or MoFe protein) to reduce nitrogen to ammonia. ATP
hydrolysis within the reductase drives conformational changes necessary for the efficient transfer
of electrons.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
39
Azot fiksasyonu yapabilen siyanobakteri türleri heterosit adı verilen az sayıda
özelleşmiş hücre ile azot fiksasyonu yaparlar.
Heterosit, hücre duvarı oldukça kalın olan bir hücredir. Oksijeni geçirmez.
Zorunlu aerob Azotobacter'de hücre içi O2 konsantrasyonu solunum zincirinin
kesintiye uğratılmasıyla düşük tutulur.
Baklagillerin kök nodülerinde anaerobik ortam O2 bağlayan leghemoglobin
tarafından sağlanır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
40
Azot fiksasyonunun ikinci adımıdır.
Azot fiksasyonu sonucu oluşan amonyağın nitritlere ve nitratlara
dönüşmesi olayıdır.
Nitrit bakterileri tarafından gerçekleştirilir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
41NİTRİFİKASYON
NİTRAT REDÜKSİYONU
Toprakta nitrifikasyon sonucu oluşan ve kimyasal gübrelerle
ilave olunan NO3- için bir dizi olası durum ortaya çıkar:
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
42
MİNERALİZASYON
ORGANİK FORM
İNORGANİK FORM
MİNERALİZASYON
ORGANİK AZOT
İNORGANİK AZOT
MİNERALİZASYON
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
43
Amin grubunun uzaklaştırılması:
1. Doğrudan uzaklaştırma
R-CH2 CH-NH2-COOH --------> R-CH=CH-COOH + NH3
2. Deaminasyon (oxidative - aerobic, reductive - anaerobic)
Oxidative: R-CH2CH-NH2COOH + 1/2 O2 -------> R-CH2-CO-COOH + NH3
Reductive: R-CH2CH-NH2COOH + 2H+ -------> R-CH2CH-COOH + NH3
3. Dekarboksilasyon
Reductive: R-CH2CH-NH2COOH + H2 -------> RCH3 + CO2 + NH3
Oxidative: R-CH2CH-NH2COOH + O2 -------> R-COOH + CO2 + NH3
4. Üre hidrolizi - Amonifikasyon
CO(NH2)2 + HOH + ÜREAZ ---->
H2NCOOHNH4 (Ammonium Carbamate)-----> 2NH3 + CO2
2NH3 + HOH ------> 2NH4OH
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
44
İMMOBİLİZASYON
NH4+ oluştuktan sonra
değişik yollara gidebilir:
ORGANİK FORM
İNORGANİK FORM
İMMOBİLİZASYON
ORGANİK AZOT
İNORGANİK AZOT
İMMOBİLİZASYON
Mikroorganizmalar ve bitkiler tarafından asimile edilebilir (immobilize edilebilir).
Toprakta (değişim kompleksleri içinde) tutulabilir.
Toprağın alt tabakalarında fikse edilebilir.
Topraktaki organik materyallerle (SOM, soil organic matter) reaksiyona girerek kinon-NH2 kompleksleri oluşturur.
Çürümüş yapraklar ve gübredeki NH3 şeklinde uçabilir.
Ototrofik nitrifikasyon bakterileri tarafından nitrifiye edilebilir. 1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
45
Zeytin bahçelerinde en çok kullanılan bitki besin maddesi azottur. Azot tek
başına veya diğer besin maddeleri ile kompoze edilerek kullanılmaktadır.
Zeytin ağacı azot gübrelerine en kolay yanıt veren bitkidir. Doğada organik
maddelerin parçalanmasıyla zeytin köklerinin kolayca alabileceği nitrat
formunda azot gübresi oluşmaktadır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
46
Azot nitrat formunda suda kolayca çözündüğünden su ile birlikte
köklere kadar kolayca taşınmaktadır. Ancak su miktarının
fazlasıyla, su ile birlikte kök bölgesinin dışına taşınarak, kolayca
yıkanabilmektedir. Zeytin ağacı ihtiyacı olan azotun hepsini mart ve
temmuz ayları arasında kullanır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
47
Ağustos ve daha sonraki aylarda azot
mahsul kalitesini bozar ve takip eden
yılda çiçek gözlerinin oluşumunu
engeller.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
48
Ocak ayındaki soğuklardan sonra oluşmaya başlayan çiçek tomurcukları,
yapraklardaki azot miktarı yeterli ise daha sağlıklı oluşur. Durgun dönemde
semptomolojik olarak herhangi bir belirti görülmeyebilir ancak azot
noksanlığında ağaç ilkbahar aylarında yeterli tane tutamaz.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
49
Baharda zeytinin uyanması ile birlikte, ağaçtaki yeni sürgünlerde, genel bir
renk açıklığı görülür. Bu dönemde azotu normal alabilen ağaçların sürgünleri
daha uzun yaprakları daha iri, sürgünleri daha güçlü oluşur. Azot noksanlığında
meyve tutumuyla birlikte sürgün gelişimi durur ve ertesi yıl ürün verecek
sürgünlerin miktarında azalmalar dikkati çeker. Azot takviyesi zamanında
yapılmazsa tanelerin irileşmesi de durur. Ağacın renk açıklığı daha kolay fark
edilir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
50
Bitkideki Görevi
- Tüm yaşam sistemi için gerekli bir besin maddesidir.
- Tüm hücreler azota ihtiyaç duyar
- Yaprak ve gövde oluşumunu teşvik eder
- Proteinin ana maddesidir
- Güneş enerjisini bitki enerjisine dönüştüren klorofilin temel maddesidir
- Klorofil içeren koyu yeşil yapraklar oluşmasını sağlar
- Besin maddelerinin protein içeriğini arttırır, verim ve kaliteye etki eder
- Bitki vegetatif gelişme döneminde fazla miktarda azot kullanır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
51
Genel Noksanlık Belirtileri
- Öncelikle yaşlı yapraklarda sonra genç yapraklarda açık yeşil sarı renk.
Bazı bitkilerde kırmızı yada turuncu renkler oluşabilir.
- Gelişmede anormallikler
- Hububat ve meralarda protein düzeyinde azalma
- Mısırda tipik belirtisi yapraklarda "V" şeklinde sararma
- Olgunlaşmada gecikme
- Hastalık ve böcek salgınlarına karşı dayanıklılığın azalması
- Küçük meyveler, daha az verim
- Daha kısa raf ömrü
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
52
N
Noksanlığında
Görülen
Belirtiler
Alımını Azaltan Koşullar
- Nitrat azotunun yıkandığı hafif ve kumlu topraklar
- Su baskını olan topraklar
- Yetersiz havalanma sonucu yapısal problemleri olan topraklar
- Düşük organik maddeye sahip mineralli topraklar
- Daha önceki ürünlerce azotu tüketilmiş topraklar
- Amonyum formunun yüksek pH' a sahip topraklara uygulanması.
- Bitki kök gelişiminin sınırlı olması
- Erken dönemde aşırı nem
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
54
Bitkilerin ana maddesi ve asal yapı taşıdır.
Azot amonyum ve nitrat formunda alınır.
Azot bitkilerin motorudur.
Azot toprakta fazla tutunmadığından azot fazlalığı tehlikesinden çok azot
noksanlığı tehlikesi ile karşılaşılır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
55
Azot Eksikliği
Orta ve yaşlı yapraklarda başlar.
bitki küçük kalır, verim ve kalite düşer,
Yapraklar solgun bir renk kazanırlar ve giderek tümüyle sarararak dökülürler,
sürgünler büyümez,
çiçek oluşumu durur ve oluşmuş çiçekler döllenmez,
meyveler irileşmez ve doğal rengini almaz.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
56
BİTKİLERİN AZOT KAYNAKLARI
Dünyada bulunan azotun (N) yaklaşık %98’i litosferdedir
Çoğu mineral kaynaklı toprakların toplam N
içerikleri % 0,02 ile % 0,5 arasında değişmekte
olup ortalama miktar %0,15’dir.
TOPRAK
ATMOSFER
N’LU GÜBRELER
Toprakta bulunan N’un büyük kısmı organik
şekildedir. N.Ş.A her yıl Org-N’in %2-3 mine
ralize olur.
Toprakta bulunan NO3- ve NH4
+ miktarı toplam N’innadiren %1-2’sinin üzerindedir.
Toprakta azot döngüsü
1
2Amonyumun nitrata yükseltgenmesi (nitrifikasyonu)
3
4
5 Buharlaşma ile NH3
kaybı
67
8
10
9Mikroorganizmalar
Toprakta Azot Şekilleri
Elementel Azot İnorganik Azot Bileşikleri
Organik Azot Bileşikleri
Elementel azot (N2) ;
Toprak havasında gaz şeklinde
Toprak suyunda çözünmüş
halde
Nitroz Oksit (N2O)
Nitrik Oksit (NO)
Azot Dioksit (NO2)
Amonyak (NH3)
Gaz
Formund
a
Amonyum (NH4+)
Nitrit (NO2-)
Nitrat (NO3-)Toprak Çözeltisinde
İyonik Formda
Toplam Azot’un
Amino Asitler %25-50
Proteinler
Bağımsız amino asitler
Amino şekerler %5-10
Diğer organik azot
içeren bileşikler %1
Fiksasyon
Kil Mineralleri
Rizobiyum mikorg.AzotobakterClostridium
TOPRAKTA AZOT DEĞİŞİMİ
N’un Minaralizasyonu ve İmmobilizasyonu
Toprakta bulunan ve N içeren organik maddelerin par çalanarak inorganik N bileşiklerinin açığa çıkmasına Mineralizasyon, inorganik N bileşiklerinin organik N bileşiklerine dönüştürülmesine ise İmmobilizasyon adı verilir.
Mineralizasyon 3 aşamada gerçekleşir
AMİNİZASYONNİTRİFİKASYON
AMONİFİKASYONHeteretrofikMikroorganizmalar
Ototrofik toprakbakterileri
AMİNİZASYON
Protein yada
özdeş bileşikler R-NH2 + CO2 + Enerji + Başka Ürünler
Çeşitli bakteri ve mantar gruplarından oluşan heterotrofik toprak mikroorganizma ları görevlidir.
AMONİFİKASYON
R-NH2 + H2O NH3 + R-OH + Enerji
NH3 + H2O NH4OH NH4+ + OH-
2NH3 + H2CO3 (NH4)2CO3 2NH4+ + CO3
-2
Bakteri, mantar ve aktinomisetler amonifikasyonda görev yaparlar.
Aminler
Aminoasitler
Hidrolitik
parçalanma
Parçalanma sonucu oluşan NH3 miktarı üzerine çeşitli etmenler etki eder;
Yarayışlı karbonhidrat miktarı
N’lu bileşiklerin kimyasal içeriği
Parçalanmada görev yapan mikroorganizmaların cinsi ve miktarı
Toprağın asitliği, havalanması, nemi vb. özellikler
Amonifikasyon sonucu oluşan NH4+ değişik şekillerde işlem görür
Nitrifikasyon sonucu nitrit ve nitrata dönüşür.
Doğrudan bitkiler tarafından alınır.
Geride kalan organik karbonlu bileşiklerin parçalanması sırasında heterotrofik mikroorganizmalar tarafından kullanılır.
Belli kil mineralleri tarafından fikse edilir.
Çok azda olsa nitrifikasyon sonucu oluşan NO3- denitrifikasyon
tepkimeleri sonucu atmosferde elementel azot şeklinde yiter.
NİTRİFİKASYON
2NH4+ + 3O2 2NO2- + 2H2O + 4H+ + Enerji
2NO2 + O2 2NO3- + Enerji
NO2-‘ nin NO3
-‘a dönüştürülmesinde Nitrabakter adı verilen ikinci bir grup ototrofik bakteriler tarafından gerçekleştirilir.
Nitrosomonas
Nitrobakter
1.Tepkimenin oluşabilmesi için molekül oksijene gereksinim vardır.2.Tepkime sonucunda H+ iyonları açığa çıkar. reaksiyon aside doğru
Çay üretim alanlarında (NH4)2SO4 kullanımı
3. Nem sıcaklık gibi mikroorganizma etkinliği üzerine olumlu etki yapan ortam etmenleri
Amonyum Sülfat’ın asitlik Etkisi
(NH4)2 SO4 -------- 2 NH4+ + SO4
-- -- Asitlik oluşmaz
2NH4+ + 3 O2 ------------------ 2 HNO2 + 2H2O + 2 H+
2 HNO2 + O2 ---------------- 2 NO3-- + 2 H+
Toplam 2NH4+ + 4 O2 ---------------- 2 NO--
3 + 2H2O + 4 H+
H2O
Bitki alır Bitki alır
Nitrosomonas
Nitrobakter
Bitki alır pH azalır
NİTRİFİKASYONU ETKİLEYEN ETMENLER (1/2)
Toprak havalanmasıMax nitrifikasyon toprak havası %40 civarında olduğunda gözlenmiştirNormal koşullar altında toprak havasında oksijen %20 den azdır Kaba tekstürlü topraklarda nitrat ince tekstürlü topraklara göre daha fazla oluşmaktadır
NH4+ ve NO3
- iyonunun miktarıGenel ol.kültür topraklarında nitrifikasyonun normal old. Gelişme dön. Nitrat kons.> Amonyum kons.
Toprak tepkimesiNitrifikasyon bakterileri pH 5.5-10.0Nitrifikasyon bakterileri Ca, P, Fe, Cu, Mn bulunmasına gereksinim gösterir
NİTRİFİKASYONU ETKİLEYEN ETMENLER (2/2)
Toprak nemiToprak havasına olan etkisi ile Nitrat oluşumu üzerine dolaylı etkiMikroorganizma aktivitesi üzerine olan etkisi Nitrat oluşumu üzerine dolaylı etki
SıcaklıkNitrifikasyon bakterileri 1-40 oC arasında etkinlik gösterirOptimum sıcaklık 30-35 oC Sıcaklığın nitrifikasyon üzerine etkisi N’lu gübreleme için önemlidir. Kışı soğuk geçen yörelerde sonbaharda ekimle birlikte NH4+ gübrelemesi N yıkanması azalır
İnhibitörlerSiyanamid, disiyanamid, merkapto bileşikleri, klorür, hidrazin, hidroksilamin, sistein ve methionin
Gübre verilme sayısı azalırDüzenli ve yavaş nitrifikasyonla optimum nitrat kullanımıSonbaharda ekimle verilen N’lu gübrelerin uygulanması ekonomik olmadığında etkilidirToprakta nitrat birikimi ortadan kalkar
AZOT MİNERALİZASYONUNU VE İMMOBİLİZASYONUNU
ETKİLEYEN ETMENLER
Azotlu organik maddelerin C:N oranı
C:N > 33/1 Net İmmobilizasyon Daha Fazla Cereyan Eder
C:N < 17/1 Net Mineralizasyon Daha Fazla Cereyan Eder
Toprak tepkimesi
Asit tepkimeli toprağa kireç verildiği zaman azot mineralizasyonu hızla artar (Mulder, 1999)
Toprağın su içeriği
Toprağın su içeriği havada kuru düzeyinden başlayarak artırıldıkça azotun mineralizasyonuda artar (Robinson, 1957)
Kuruma ve Donma
Toprağın kurutulmasının azotun mineralizasyonu üzerine olumlu etkisi vardır.
Donmuş topraklarda donmamış topraklara göre azot mineralizasyonunun arttığı saptanmıştır.
Denitrifikasyon
Topraklarda biyokimyasal tepkimeler sonucu nitrat (NO3-) ve nitritin (NO2-) indirgenerek azot gazlarına (NO, N2O ve N2) dönüşümüne “denitrifikasyon” denir.
-2[O] -2[O] -[O] -[O]
2NO3 2NO2 2NO N2O N2
Nitrat
İyonları
(+5)
Nitrit
İyonları
(+3)
Nitrik
Oksit
(+2)
Nitroz
Oksit
(+1)
Elementel
Azot
Denitrifikasyon su içeriği yüksek ve özellikle su ile kaplı oksijen içerikleri çok düşük olan topraklarda cereyan
eder. Nötr toprak pH’sı, yüksek toprak sıcaklığı ve toprağın yüksek organik madde ile NO3- içeriği denitrifikasyonu
arttırıcı etki yapar.
Amonyumun Fiksasyonu (1/2)Amonyum daha çok montmorillonit, illit ve
vermikulit gibi 2/1 tipi kil mineralleri tarafından fikse edilir.
Kil minerallerinin şişen tabakaları arasındaki Ca+2, Mg+2, Na+, H+ gibi katyonlarla yer değiştirmek suretiyle NH4
+ fikse edilir.
Amonyumun fiksasyonu üzerine ilk çalışan araştırıcı McBeth (1917), topraklara verdiği çeşitli amonyum tuzlarındaki amonyumların
önemli bir bölümünün % 10’luk HCl çözeltisiyle geri alınamadığını saptayarak bu amonyumların fikse edilmiş amonyum olarak tanımlamıştır.
HEALTY FOOD FOR PLANTS….
YIELDS HEALTY FOOD FOR PEOPLE….
Amonyumun Fiksasyonu (2/2)
Amonyum fiksasyonu üzerine etkili olan etmenler
•NH4+ dan önce verilen K+
•NH4+ içeren farklı N’lu gübreler arasında fiksas
yon bakımından ist. önemli ilişki yok
•Organik madde varsılFiksasyon fazla
•Fiksasyon ve absorbsiyon nedeni ile NH4+ mobili
tesi nitrata göre çok az
•Drenaj sularında Amonyuma göre nitratın 100 kat
fazla olması yıkanma
•Toprak çözeltisinde NO3- kons> NH4
+ kons.
Amonyum fiksasyonu üzerine etkili olan etmenler
•NH4+ dan önce verilen K+
•NH4+ içeren farklı N’lu gübreler arasında fiksasyon
bakımından ist. önemli ilişki yok
•Organik madde varsılFiksasyon fazla
•Fiksasyon ve absorbsiyon nedeni ile NH4+ mobilitesi
nitrata göre çok az
•Drenaj sularında Amonyuma göre nitratın 100 kat fazla olması yıkanma
•Toprak çözeltisinde NO3- kons> NH4
+ kons.
Atmosferde Azotun Tutulması (Fiksasyonu)
Yüksek bitkilerin azottan doğrudan yararlanabilmesi için atmosfer azotunun (N2) öncelikle yükseltgenerek nitrat (NO3
-) azotuna yada indirgenerek amonyak (NH3) azotuna dönüştürülmesi gerekir.
Atmosfer azotundan amonyağa dönüştürülen azotun yaklaşık %90’ı ortak yaşamın sürdürüldüğü baklagil bitkilerinin hizmetine sunulmuştur.
N2 + 8H + 16 ATP 2NH3 + H2 + 16ADP + 16 Pi
AZOT KAYNAĞI OLARAK ATMOSFER
Biyolojik N Fiksasyonu
* Toprak pH’sı Asit tep topraklarda nodul sayısı az olması H+ iyonları ile Al2+ fazla, Ca2+ az olması ile açıklanır
* Nodül oluşumu üzerine P’un etkisi önemli
•Mo, nitrogenaz enziminin metal elementi old için N2 fiksasyonu üzerine etkili
•Fe çeşitli enzimlerin gereksinim duymaları nedeniyle fiksasyonda önemli
Atmosferden Yağışla Toprağa Azot Aktarımı
Petrol ürünleri ve kömürün yanması sonucu atmosfere amonyak, nitrat, nitrit, nitroz oksitler ve organik bileşikler şeklinde azot karışır. Atmosferde şimşek çaktığı zaman az da olsa N2 ile O2
birleşerek NO3- oluşur.
Werner’e (1980) göre yağışlarla toprağa her yıl
yaklaşık 60x106 ton NO3- ve NO2
- ile 140x106
ton NH3 şeklinde azot karışmaktadır.
Toprağa aktarılan NO3-N yaklaşık % 10-
20’si şimşek çakması sonucu atmosferde
oluşur.(Tisdale ve ark., 1985)
Asit yağmurlarını unutmayalım !!!!!
Azot Kaynağı Olarak Azotlu Gübreler
Azotlu GübreOrganik Azotlu Gübreler
Kimyasal Azotlu Gübreler
Organik Azotlu Gübreler
Hayvan
Cinsi
Su N P2O5 K2O
Katı Sıvı Katı Sıvı Katı Sıvı Katı Sıvı
At 75 90 0,55 1,35 0,30 Eseri 0,40 1,25
Sığır 85 92 0,40 1,00 0,20 Eseri 0,10 1,35
Koyun 60 85 0,75 1,35 0,50 0,05 0,45 2,10
Domuz 80 97 0,55 0,40 0,50 0,10 0,40 0,45
Kümes
Hayv.
55 1,00 0,80 0,40
Değişik hayvan dışkılarının su, N, P205 ve K2O içerikleri % (Kacar 1997)
Organik Gübreler N P K
Çay atık maddesi
Ahır gübresi
Çöp gübresi
2,67
0,92
0,58
0,172
0,360
0,120
1,40
0,96
0,60
Çay atık maddesi, ahır gübresi ve çöpgübresinde N, P, K içerikleri %
(Kacar ve ark. 1980b)
Kimyasal N’lu gübreler
Yapı taşı Amonyaktır
NH3
Nitrik Asit
▼
NH3
Δ Amonyum nitrat
▼
Na2CO3
▼CaCO3
▼
Oksijen
Δ Sodyum nitrat
▼H2SO4 Δ Kalsiyum nitrat
▼
H3PO4 ΔAmonyum sülfat
▼CO2 Δ Amonyum fosfat
Δ Üre
▼
Süper fosfat
O+O
O+OSüper fosfat
Süper fosfat
▼
▼
Δ
Amonyaklaştırılmış
Süper fosfat
O+O
▼
▼
Üre H2O
NH4NO3 H2O
NH
3’t
an
olu
ştu
rula
n
N’l
u g
üb
rele
r
Kimyasal Azotlu Gübreler
Gübre N P2O5 K2O CaO MgO S Cl
(%)
Amonyum klorür 25,0-26,0 - - - - - 66
Amonyum nitrat 33,0-34,0 - - - - - -
Amonyum sülfat 21,0 - - - - 5,0-6,0 -
Diamonyum fosfat(DAP) 18,0-21,0 46,0-54,0 - - - - -
Kalsiyum nitrat 15,0 - - 34,0 - - -
Monoamonyum fosfat(MAP) 11,0 48,0-55,0 - 2,0 0,5 1,0-3,0 -
Potasyum nitrat 13,0 - 44,0 0,5 0,5 0,2 1,2
Sodyum nitrat 16,0 - - - - - 0,6
Üre 45,0-46,0 - - - - - -
Gübrelerdeki Etkili Madde Miktarları
Amonyum Sülfat (% 21 N) (NH4)2SO4
N 2Ad. 14 At. Ağ. 28 formüldeki miktar H 8 1 8S 1 32 32O 4 16 64 Toplam 132132 28 N N %21.2100 X N H % 6.0X= 21.2 O %48.4 S %24.4
NH4NO3 (%33 ve %26)
N 2Ad. 14 At. Ağ. 28 formüldeki miktar
H 4 1 4
O 3 16 48 Toplam For. Ağ.=80
80 28 N N %35
100 X N H % 5
X= 35 O %60
35 N 100 NH4NO3 35 N 100 NH4NO3
33 N X 26 N X .
X=%94 NH4NO3 (%35) X=%74 NH4NO3 (%35)
100-94 =% 6 Katkı Maddesi 100-74 =% 26 Katkı Maddesi
Katkı Maddeleri= Kireç-Dolomit (CaCO3+MgCO3)-Kil
ÜRE % 46 N CO(NH2)2
C= 12 12
O= 16 16
N= 14 (2) 28
H= 1 (4) 4
60
60 Kısım ürede 28 N var
100 kısım ürede X var
X= 28x100 = X= 46.6 N var
60
Azot (N) = 46.6
Karbon (C) = 20
Oksijen (O) = 26.7
Hidrojen (H) = 6.7
100
BESİN NOKSANLIKLARI
Zeytin ağaçlarında, topraktan bitki besin elementleri alımında, belirti gösteren veya saklı kalan beslenme sorunları ortaya çıkmaktadır.
Azot Noksanlığı:
Azot noksanlığında yaprakların bir kısmında veya hepsinde sarılık (kloroz) meydana gelir. Ağaçların alt ve orta kısımlarında yaprak dökümü olur. Sürgünlerde zayıflık, sürgün oluşumunda ve yapısında azalma görülür. Somak ve çiçek oluşumu azalır. Çiçek ve meyve dökümü olur, meyveler küçülür, meyvenin et oranında ve yağ miktarında azalma olur.
Noksanlığa; toprakta azot ve organik madde yetersizliği, düşük toprak sıcaklığı, düşük fosfor miktarı ve aşırı kuraklık neden olabilir.
Çözümü için, toprak ve yaprak analizleri yaptırılmalı, analiz sonuçlarına göre ya topraktan azotlu gübreler; ya da yapraktan üre verilmelidir. Ara bitkisi olarak baklagiller devreye sokulabilir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
85
Azot Fazlalığı
Bitkide anormal boya kaçma,
bitki dokularında gevşeme,
meyvede olgunlaşmayı geciktirir,
çiçek oluşumu durur veya geç çiçek açar,
meyvelerin yola dayanımı azalır,
depolamada çabuk çürüme görülür,
meyve kabuğu incelir,kuru madde miktarı azalır ve lezzetsiz meyveler ortaya
çıkar.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
86
Azot Miktarı
Azot/ağaçÜrün Miktarı Kg/ağaç
Meyve Sayısı Adet/ağaç
350 g 128 287500 g 165 3381350 g 186 359
Sites ve Ark., 1954
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
87
Zeytin ağaçlarında, topraktan bitki besin elementleri alımında, belirti gösteren
veya saklı kalan beslenme sorunları ortaya çıkmaktadır.
Azot Noksanlığı:
Azot noksanlığında yaprakların bir kışmında veya hepsinde sarılık (kloroz)
meydana gelir. Ağaçların alt ve orta kısımlarında yaprak dökümü olur.
Sürgünlerde zayıflık, sürgün oluşumunda ve yapısında azalma görülür.
Somak ve çiçek oluşumu azalır. Çiçek ve meyve dökümü olur, meyveler
küçülür, meyvenin et oranında ve yağ miktarında azalma olur.
Noksanlığa; toprakta azot ve organik madde yetersizliği, düşük toprak
sıcaklığı, düşük fosfor miktarı ve aşırı kuraklık neden olabilir.
Çözümü için, toprak ve yaprak analizleri yaptırılmalı, analiz sonuçlarına
göre ya topraktan azotlu gübreler; ya da yapraktan üre verilmelidir. Ara bitkisi
olarak baklagiller devreye sokulabilir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
88
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
89
Azot Noksanlığı Mısır
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
90
Azot Noksanlığı Mısır
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
91
Azot Noksanlığı Mısır
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
92
Azot Noksanlığı Buğday
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
93
Azot Noksanlığı Domates
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
94
Azot Noksanlığı Marul
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
95
Azot Noksanlığı Atatürk Çiçeği
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
96
Azot Noksanlığı Süs
Bitkisi
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
97
Azot
Noksanlığı Gül
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
98
Azot Noksanlığı mevsimlik çiçek
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
99
Azot Noksanlığı Chamaedorea seifrizii
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
100
Azot Noksanlığı rhododendron
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
101
Azot Noksanlığı Limon
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
102
Azot Noksanlığı Limon
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
103
Azot Noksanlığı Avokado
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
104
Azot Noksanlığı Çim
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
105
Azot Fazlalığı Domates
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
106
Amonyum toksitesi ve potasyum uygulaması domates
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
107
Üre zararı çim
BİTKİLERDE N NOKSANLIĞI
Belirtiler;
1) Yaşlı yapraklardan başlayıp genç yapraklar doğru genel sararma,
2) Bitkilerde vegetatif gelişmeyi geriletirken generatif
faaliyetin hızlanmasına ve ürün miktarının da önemli
düzeyde azalmasına neden olur,
Proteinlerin parçalanmasını plastidlerin parçalanması izler ve
bunun sonucu olarak klorofil sentezinin gerilemesi yada
durması söz konusudur.
Kök/Gövde oranı artar
Sürgün oluşumu geriler
Genç yapraklar küçük ve ensiz olur
3) Tahıl bitkilerinde;
Gövde ince ve kısadır,
Bitkiler solgun açık sarımsı yeşil renktedir
4) Patates bitkisinde;
Yapraklar normalden daha küçük olup açık yeşil renklidir,
Bitki bodur büyür,
Yaşlı yapraklar sarı renklidir,
Gövde ince yapılıdır,
Yumru oluşumu çok azdır
5) Şeftali ağacında;
Sürgünler kısa,ince ve sıkışık görünümlüdür,
Kabuk kahverenginden pembemsi renge değişim gösterir,
Yaşlı yapraklar kırmızımsı sarı renkli olup,
kimi zaman nekrotik lekeler gösterir.
Domates -N Mısır -N
-N Narenciye
- N Begonia
aggie-horticulture.tamu.edu
www.knowledgebank.irri.org/ troprice
www.knowledgebank.irri.org/ troprice
www.nrs.mcgill.ca Sugarcane
www.nrs.mcgill.ca Sugarcane
sorghum www.nrs.mcgill.ca
Soybeans www.nrs.mcgill.ca
www.ctahr.hawaii.edu/ fb/coffee
AZOTLU GÜBRELER
Azotlu gübreler bünyelerindeki azot formuna göre genel olarak; Nitratlı
gübreler, Amonyumlu gübreler, Amidli Gübreler, Amonyum ve Nitratlı
Gübreler olarak 4 grupta toplanabilirler.
En çok kullanılan azotlu gübreler; Amonyum sülfat, Amonyum nitrat ve
Üredir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
135
Amonyum Sülfat
İlk üretilen azotlu gübrelerden biridir. Azot oranı % 20.7 N’ dir. Ancak nisbeten
besin maddesinin düşük ve üretim maliyetinin yüksek oluşu nedeniyle üretim
miktarları son yıllarda önemli oranlarda düşmüştür.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
136
Sentetik amonyum sülfat beyaz kristalize bir tuzdur ve bu özelliğinden dolayı
çiftçiler arasında “şeker gübre” olarak adlandırılır. Rengi gri, kahverengi,
kırmızı,açık mavi, yeşil veya sarımsı olabilir. Bu gübrenin renkli veya renksiz
olmasının etkisi ile hiç bir ilişkisi yoktur. Bu gübrenin en önemli özelliği ticari bir
ürün olarak bünyesinde % 20-21 azot ve % 24 oranında kükürt olmasıdır. Kristalize
amonyum sülfat serbestçe akar ve depolanmasında herhangi bir sorunla
karşılanılmaz. Amonyum sülfatın rutubet alarak topaklaşması azdır. Asit karakterli
bir gübre olduğu için nötr ve alkali reaksiyonlu (kireçli) topraklarda güvenle
kullanılabilir. Asit reaksiyonlu topraklarda uzun müddet çok fazla miktarlarda
kullanılırsa toprakların daha da asitleşmesine sebep olur. Bu nedenle asit karakterli
topraklarda, örneğin Doğu Karadeniz Bölgesinde amonyum sülfat yerine kireçli
amonyum nitrat kullanılması daha uygun olur.1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
137
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
138Amonyum sülfat gübresi beyaz, şeker kristali gibi bir yapıya sahip
fizyolojik olarak asit karakterli bir gübredir. Bünyesinde etkili madde olarak
% 21 oranında azot (N) ihtiva eder. Bu gübrenin kimyasal formulü
NH4)2SO4’tür. İhtiva ettiği azotun yanında önemli bir bitki besini olan
kükürdü (S) % 24 oranında bitkilerin alabileceği sülfat (SO4) formunda ihtiva
eder.
Amonyum sülfat gübresi toprağa uygulandıktan sonra toprak sıcaklığına,
topraktaki rutubete ve topraktaki azot bakterileri konsantrasyonuna bağlı
olarak amonyum (NH4) azotu, nitrat (NO3) azotuna dönüştürülür. Bu
biyolojik yükseltgenme olayına tarımda Nitrifikasyon adı verilir.
Amonyum sülfat ekimden önce, ekim zamanı ve bitkinin büyüme periyodu
süresince bitkiye uygulanabilir. Kapsamındaki kükürt nedeniyle özellikle
kükürt noksanlığının mevcut olduğu yerlerde kullanılabilecek bir gübre
çeşididir. Çimlenme üzerine etkili olabileceği için tohumla temas
ettirilmemelidir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
139
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
140
2NH4+ + 3O2 2HNO2 + 2H2O + 2H+
2HNO2 + O2 2NO3- + 2H+
Toplam 2NH4+ + 4O2 2 NO3
- + 2H2O + 4H+
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
141 Toprağın havalanmasının iyi olduğu topraklarda bol oksijen (O) olacağı
için aerob şartlarda (oksijenli şartlar) bu biyolojik olay enzimatik
reaksiyonlarla çok hızlı cereyan eder. Toprakta suyun fazla olması veya su ile
kaplı topraklarda bu olay çok yavaş meydana gelir. Yukarıda verilen kimyasal
formullerden de görüleceği gibi bu gübrenin fizyolojik asit karakterli oluşu
nitrifikasyon olayı sonucunda ortamda oluşan hidrojen iyonundan ileri gelir.
Ayrıca bitki kökleri tarafından besin maddesi alımında amonyum azotunun
indirgenmesi esnasında ortama hidrojen (H+) iyonu verilir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
142
NH4+ NH3 + H+
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
143Bu işlem nedeni ile de fizyolojik asit karakterli bir gübredir. Bu nedenle
asit karakterli topraklarda kullanılması fazla önerilmez. Birçok kişi
amonyum sülfat gübresinin sülfat ihtiva etmesinden dolayı asit karakterli
olduğunu düşünmektedir, gerçek ise formulden de görülebileceği gibi sülfat
(SO4) tan dolayı değildir.
Amonyum sülfat gübresi dolgu maddesi ihtiva etmez, fakat tuzluluk
indeksi en yüksek olan gübrelerden biri olması nedeni ile damla sulama
sisteminde kullanılması doğru olmaz. Amonyum sülfat gübresinin formulü
üzerinden hesaplama yapıldığında:
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
144
Azot (N) 2 adet-(14) atom ağrılığı
Hidrojen (H) 8 adet-(1) atom ağırlığı
Oksijen (O) 4 adet-(16) atom ağırlığı
Kükürt (S) 1 adet-(32) atom ağırlığı
%21.22 (N) Azot
%6.06 (H) Hidrojen
%48.48 (O) Oksijen
%24.24 (S) Kükürt, oranında ihtiva eder
100.00
Yukarıda belirtilen elementlerin atom ağırlıkları dikkate alındığında,
amonyum sülfat gübresinin
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
145Amonyum sülfat gübresi genellikle ilk gübrelemede (TABAN), diğer bir
ifade ile tohum ekimi, fide dikimi ve çok yıllık bitkilerde sürgünlerde göz
kabarması (tomurcuk faaliyeti) başlamadan önce kullanılması gereken bir
gübredir. Ancak, bazı durumlarda üst gübre olarak (çapalamada, sulamada) ta
kullanılabilmektedir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
146 Amonyum sülfat gübresinin taban gübre olarak tercih edilmesinin birinci nedeni, tüm
bitkiler ilk gelişme dönemlerinde çok fazla kök sistemine sahip olmamalarına ve amonyumun,
nitrat azotuna oranla topraktan daha fazla zor alınmasına rağmen, bitkiler amonyum (NH4)
formunda aldıkları azotu çok kısa bir sürede organik azotlu bileşikler haline çevirirler. Diğer bir
neden ise bitkiler azotu ilk gelişme dönemlerinde azotu amonyum formunda (NH4) + almaları
sonucu karşısında eksi (-) elektrik yüklü fosforu (H2PO4)- daha kolay alırlar. Diğer bir başka
nedeni ise özellikle ekim-dikim öncesi uygulanan azotlu gübre amonyum formunda olursa
yağışlarla veya sulama ile azot yıkanması nitrata oranla daha az olur. Bunun yanında, özellikle
pH değeri yüksek, kireçli alkalin topraklarda amonyum sülfat kireç ile reaksiyona girerek jips
(alçı) ve amonyum karbonat oluşur. Amonyum karbonatın ayrışması sonucu amonyak kaybı
olur.
Amonyum Sülfat gübresinin görünüşü
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
147
Amonyum Nitrat
Gübreler içerisinde dünyada olduğu gibi ülkemizde de en çok tüketilen
gübre amonyum nitrattır. Saf olarak üretilen amonyum nitrat beyaz kristal
halinde taneli veya toz halinde olabilir. % 33-34.5 azot (N) ihtiva eder.
Amonyum nitratın ihtiva ettiği azotun yarısı amonyum diğer yarısı ise
nitrat şeklinde bulunmaktadır. Bitki her iki şekildeki azottan da
yararlanabildiği için bu gübrenin etkisi hem çabuk hem de devamlı
olabilmektedir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
148
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
149
Amonyum nitrat gübresi, bünyesinde bitkilerin çok kolay alabileceği formda
nitrat (NO3) ve amonyum (NH4) formunda azot ihtiva eder.
Bu özelliği nedeni ile ekim zamanı kullanılabildiği gibi bitki gelişiminin çeşitli
devrelerinde de rahatlıkla kullanılmaktadır. Bu özellik bu gübrenin dünyada en
çok tüketilen gübre olmasını da sağlamaktadır. Amonyum nitrat kullanılan
topraklar asitleşme eğilimindedirler. Bu özellik, Türkiye toprak şartları göz
önüne alındığında gübrenin topraklarımızda kullanımının yaygınlaşması ile
ilgili çabaların önemini daha da arttırmaktadır. Saf azotun zayıfta olsa patlama
özelliği dikkate alınarak içerisine kil ve kireç gibi maddeler karıştırılarak daha
az azot ihtiva eden çeşitleri üretilmektedir. Şu anda piyasada satılan en yüksek
azot ihtiva eden amonyum nitrat gübresi % 33’ lük amonyum nitrattır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
150
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
151
Granül yapıya sahip olan amonyum nitrat gübresi beyaz renkli, kirli beyaz, açık
sarı ve açık kahverengi tonlarına kadar değişen tiplerde üretilmektedir. Renklerin
farklı olması kullanılan katkı, dolgu ve kaplama maddelerinden işleri
gelebilmektedir. İki ayrı tipi mevcuttur. Bünyesinde % 26 N ihtiva eden kalsiyum
amonyum nitrat (CAN) ve diğeri ise bünyesinde % 33 N ihtiva eden amonyum
nitrat (AN) gübresidir. Ülkemizde daha önceleri % 20.5 N ihtiva eden amonyum
nitrat mevcuttu.
Amonyum nitrat gübresindeki nitratın belirli şartlarda (sıcaklık-basınç-alev)
patlama özelliği olması nedeni ile bünyesine patlamayı önleyici katkı-dolgu
maddeleri E.C (Avrupa Birliği) ve TSE (Türk Standartları) normlarına göre belirli
oranlarda ilave edilmek mecburiyeti vardır. Patlamayı önleyici maddeler hiçbir
zaman toprağın verimlilik durumunu bozacak ve değiştirecek nitelikte değildir.
Bu maddelerin başında kireç (CaCO3) dolomit kireci Ca-Mg(CO3)2 gelmektedir.
Ülkemizde üretilen veya ithal olarak getirilen amonyum nitrat gübrelerinde
patlamayı önleyici madde bulunmaktadır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
152Amonyum nitrat gübresi (NH4NO3) toprağa verildikten sonra toprak suyunda
çözünerek (eriyerek) (+ ) elektrik yüküne sahip amonyum (NH4) + ve (-)
elektrik yüküne sahip nitrat (NO3)- iyonu haline gelir. Her iki azot formu bitkiler
tarafından alınır. Bu nedenle amonyum nitrat gübresi başlangıçta fizyolojik
olarak nötr karakterli bir gübredir. Ancak, daha önce izah edildiği gibi
amonyumun (NH 4) nitrifikasyona uğraması sonucu ortamın pH değerini çok az
dahi olsa teorik olarak azalttığı söylenebilir. Taban suyu yüksek ve fazla su tutan
topraklarda oksijen yetersizliği nedeni ile bakterilerin etkisi ile biyokimyasal
olaylar cereyan ederek Nitrat’tan (NO3) azot kaybı meydana gelir. Bu kaybın
basite indirgenmiş kimyasal formulü aşağıda verilmiştir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
153
-2(O) -2(O) -(O) -(O)
2 NO3- 2 NO2
- 2NO N2O N2
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
154
Bakterilerin enzimatik reaksiyonları sonucu oluşan bu olay sıcak olan
mevsimlerde, nötr pH değerlerinde, yüksek organik madde ihtiva eden
topraklarda ve killi topraklarda yüksek düzeyde olur. İyi işlenen, iyi
havalanan topraklarda azot kaybı az olur.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
155Amonyum nitrat(NH4NO3) gübresinin bünyesinde kimyasal olarak % 35
oranında azot (N) vardır. Geriye kalan kısmı ise % 5 hidrojen (H) ve % 60
oranında oksijen(O)’dir. Ancak bu kimyasal madde patlama özelliğine sahip
olduğu için patlamayı azaltmak amacı ile üretim esnasında bünyeye kireç veya
dolomit kireci % 6-24 oranında karıştırılarak % 26 N CAN ve % 33 N AN
gübreleri üretilmektedir. Amonyum nitrat gübresinin % 33 N ihtiva eden
tipinin iki ayrı şekilde üretimi mevcuttur. En çok kullanılanı toprağa
uygulanan tipi, diğeri ise damla sulama ile uygulamaya uygun olan tipidir.
Amonyum Nitrat gübresi
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
156
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
157
Üre (CO(NH2)2
Üre piyasada satılan, içerisinde en fazla azot bulunan azotlu gübredir.
Gübre olarak üretilen üre % 45-46 azot ihtiva etmektedir. Yani bu gübrenin
100 kilosunda 45-46 kilo amid formunda saf azot bulunmaktadır. Birim
maliyet fiyatının diğer azotlu gübrelere nazaran düşük olması bu gübrenin
kullanımının yaygınlaşmasını sağlamaktadır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
158
Üre suda tamamen eriyen beyaz renkli, yuvarlak taneli bir gübre
olup, topraktan yağmur ve sulama sularıyla yıkanmak suretiyle
kaybı diğer azotlu gübrelere göre daha azdır. Buna rağmen
zamansız ve yanlış bir şekilde uygulanması halinde diğer azotlu
gübrelerde olduğu gibi bu gübreden de azot kaybı olabilir ve
dolayısı ile bu gübreden sağlanmak istenen fayda tam olarak elde
edilemez.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
159
Üre uygun şartlarda kullanıldığında etkili bir gübredir. Uygun
şartlarda kullanılmadığında üre gübresi yarar yerine zarar verebilir.
Bu nedenle ağır bünyeli topraklarda üre ve NH+4 formunda gübre
tavsiyesi yapılmaz. Eğer üre gübresinin kumlu ve kireçli topraklara
uygulanma mecburiyeti söz konusu ise mümkün olduğu kadar
derine vermede fayda vardır. Üre gübresi toprakta hafif asit
reaksiyon gösterir.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
160
Sonbahar gübrelemelerinde kullanılabildiği gibi bitkilerin belirli gelişme
dönemlerinde olmak üzere ilkbahar veya sonrada kullanılabilir. Fazla miktarda
verilmesi gerektiğinde, verilecek gübre miktarının bir kaç kısma bölünerek
verilmesi düşünülebilir. Dönüme 20 kg’dan daha fazla üre verilmesi tasarlanan
tarlalarda çimlenmeye zarar vermemek için tohum ile gübrenin temas etmemesi
gerekir. Üre toprağa uygulandıktan hemen sonra toprak altına karıştırılmalıdır.
Aksi halde toprak yüzeyinde kalan gübreden azot kaybı olur.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
161
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
162Beyaz renkli, granül yapıya sahip, suda erime oranı yüksek, katkı ve
dolgu maddesi ihtiva etmeyen, tuzluluk indeksi düşük bir gübredir. Üre
(NH2-CO-NH2) gübresinin bünyesindeki azotun formu (NH2) yapraktan
alınmaya uygun nitelikte olması nedeni ile tüm yaprak gübrelerinde üre
bulunmaktadır. Ancak, üre gübresinin üretiminde bazı bitkilere toksik etki
yapan BİÜRE (NH2-CO-NH-CO-NH2) az dahi olsa bulunabilmektedir.
Gübre standartlarımıza (TSE ve EC) göre üre gübresindeki BİÜRE miktarı
% 1.5’i geçmemesi gerekir. Ülkemizde üretilen veya ithal edilen ürenin
BİÜRE miktarı genellikle % 1’in altındadır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
163
Azot (N) 2 adet-(14) atom ağrılığı
Hidrojen (H) 4 adet-(1) atom ağırlığı
Oksijen (O) 1 adet-(16) atom ağırlığı
Karbon (C) 1 adet-(12) atom ağırlığı, vardır
Üre gübresinin kimyasal formulü diğer gübrelerde yapılan hesaplama gibi
hesaplandığında NH2-CO-NH2 ürenin kimyasal formulünde:
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
164
%46.66 (N) Azot
%6.67 (H) Hidrojen
%26.67 (O) Oksijen
%20.20 (C) Karbon, oranında ihtiva eder
Yukarıda belirtilen elementlerin atom ağırlıkları dikkate alınarak yapılan
hesaplamada üre gübresinin bir molekülünün 60 olduğu görülür. Bu
duruma göre üre gübresinde:
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
165Üre gübresinin toprağa verilmesinden sonra toprak suyunda tamamen
erise bile ürenin azot formu olan NH2 azotu bitkiler tarafından hemen
alınamaz. Toprak sıcaklığına, toprak rutubetine, toprağın pH değerine ve
toprakta mevcut üre bakterisi konsantrasyonuna bağlı olarak üre gübresi
aşağıda formulden de gösteridiği gibi hidrolize olur veya enzimatik
reaksiyonla bitkiler tarafından alınabilir form olan amonyum (NH4) azotuna
dönüşür.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
166
NH2-CO-NH2+2 H2O (NH4)2CO3
Üre Su Amonyum Karbonat
(NH4)2CO3 2NH3 + CO2 + H2O
Amonyak
Üreaz Enzimi
NH2-CO-NH2 + H2O 2NH3 + CO2
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
167
Bu kimyasal olaylar sonucunda meydana gelen amonyum karbonat
stabil bileşik olmadığı için temas halinde olduğu topraklarda rutubetin
(suyun) az olması durumunda ayrışarak üreden amonyak (NH3) halinde
azot kaybına neden olur ve temas ettiği toprakların pH değerini yükseltir.
Bu nedenle azot kaybı olmaması için kireçli ve yüksek pH değerli
topraklarda üre gübresinin toprak yüzeyinde bırakılmayıp toprak içine
karıştırılması gerekir.
Üre gübresi
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
168
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
169
Kalsiyum Nitrat Ca(NO3)2 2H2O
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
170
Beyaz kristal bir yapıya sahip olup kullanım kolaylığı için granül hale
getirilmiştir. Bu gübreye Norveç Gühercilesi adı da verilmektedir. Bazik
karakterli bir gübre olup rutubet çekme özelliği çok fazladır. Yukarıda basit
olarak yazılan kimyasal formulü aslında 5 Ca(NO3)2.NH4NO3.10H2O
şeklindedir. Bünyesinde % 15.5 azot (N) ve % 19 kalsiyum (Ca) bulunmaktadır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
171 Azotun % 14.5’i nitrat ve % 1’i NH4NO3 amonyum nitrat halindedir. Katkı ve
dolgu maddesi ihtiva etmeyen kalsiyum nitrat gübresi damla sulama, yapraktan
gübreleme ve topraktan uygulamaya uygun gübredir. İki ayrı tipi mevcuttur.
Topraktan uygulanan (nem çekmeyi önleyici film tabakası ihtiva eder) tipi ve
damla sulama-yapraktan uygulama tipi. Bu gübre ülkemizde üretilmeyip ithal
edilerek ülkemizde kullanılmaktadır. Özellikle kalsiyum eksikliği görülen
yörelerde tercih edilmesi gereken bir gübredir. Kalsiyum nitrat gübresi ile
kalsiyum amonyum nitrat gübresi genellikle isim benzerliği nedeni ile
karıştırılmaktadır.
1 Nis 2020© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
172 Kalsiyum amonyum nitrat gübresinde CaCO3 kireç vardır. Bu gübrede
ise kimyasal formulünde kalsiyum (Ca) mevcuttur. İkisi arasındaki fark 1
litre suda 550 gr kalsiyum nitrat eritilerek bitkilerin alabileceği kalsiyum
açığa çıkarken 1 litre suda ancak 10-15 mg kalsiyum açığa çıkmaktadır.
Bu nedenle ülkemizde üretilen kalsiyum amonyum nitrat (CAN) gübresi
toprağın pH değerini yükseltme bakımından etkisi hemen görülmezken
kalsiyum nitrat gübresinin etkisi kısa sürede görülür ve bitki beslenmesi
bakımından önemli bir kalsiyum kaynağıdır.
AZOTUN BİTKİ GELİŞİMİ ÜZERİNE ETKİLERİ
1) Azotun Bitkilerin Karbonhidrat İçerikleri Üzerine Etkisi
2) Azotun Bitki Suyu (Succulence) Üzerine Etkisi
3) Azotun Kök Büyümesi ve Tepe/Kök Oranı Üzerine Etkisi
4) Azotun Tane ve Meyve Verimi Üzerine Etkisi
5) Azotun Bitkilerde Yatma Üzerine Etkisi
6) Azotun Hasat Zamanı Üzerine Etkisi
7) Azotun Bitkilerin Hastalıklara Karşı Duyarlılığı Üzerine Etkisi
1 Nis 2020 175© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
Sorularınız varsa cevaplayayım.
Daha sonra aklınıza soru gelirse lütfen yüzyüze, e posta veya telefon yoluyla ulaşınız.
1 Nis 2020 176© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
DERS NOTLARI SÜREKLİ YENİLENMEKTEDİR.
LÜTFEN DAHA ÖNCE İNDİRDİĞİNİZ DERS
NOTU VAR İSE
ONUN İLE SAYFADAKİ
DERS NOTUNUN TARİHLERİNİ
KARŞILAŞTIRINIZ VE
YENİ TARİHLİ OLAN DERS NOTUNU TERCİH
EDİNİZ.
NOTLARDA HATALI ve
EKSİK BİR YER GÖRDÜĞÜNÜZDE LÜTFEN
BİLDİRİNİZ.
1 Nis 2020 177© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
1 Nis 2020 178
T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ
EDREMİT MESLEK YÜKSEKOKULU
Zeytincilik ve Zeytin İşleme Teknolojisi Programı
Öğretim GörevlisiDr. Mücahit KIVRAK
0 505 772 44 46 kivrak@gmail.com
www.mucahitkivrak.com.tr
© zeytinist mucahit@zeytin.org.tr www.mucahitkivrak.com.tr
Recommended