View
6
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
0
T.C.
TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ KURUMU
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TAġKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU
MAYIS - 2015
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
i
İÇİNDEKİLER
ĠÇĠNDEKĠLER ......................................................................................................................................... i
TABLOLAR DĠZĠNĠ .............................................................................................................................. ii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ................................................................................................................................ iii
SĠMGELER ve KISALTMALAR .......................................................................................................... iv
1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI ....................................................................... 1
2. DÜNYADA TAġKÖMÜRÜ........................................................................................................... 3
2.1. Genel ....................................................................................................................................... 3
2.2. Dünya TaĢkömürü Rezervleri.................................................................................................. 3
2.3. Dünya Kömür Üretimi ............................................................................................................. 6
2.4. Dünya TaĢkömürü Tüketimi .................................................................................................... 9
2.5. Dünya TaĢkömürü Ticareti .................................................................................................... 12
2.6. Dünya‟ da TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı ...................................................................... 15
2.7. Dünya‟ da TaĢkömürü Sektöründe Son Yıllardaki GeliĢmeler ............................................. 16
2.8. TaĢkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar ........................................................................ 17
3. TÜRKĠYE‟DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ ................................................................................ 20
3.1. TaĢkömürü Rezervleri ........................................................................................................... 20
3.2. TaĢkömürü Üretimi ............................................................................................................... 22
3.3. Ülkemizin TaĢkömürü Tüketimi ........................................................................................... 24
3.4. Ülkemizde TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı ..................................................................... 26
3.5. TaĢkömürü Fiyatları .............................................................................................................. 29
4. TTK‟NIN SEKTÖR ĠÇĠNDEKĠ YERĠ ......................................................................................... 33
4.1. Üretim Yönünden .................................................................................................................. 33
4.2. Tüketimi KarĢılama Açısından .............................................................................................. 33
5. TEġEBBÜSÜN YERLĠ VE ULUSLAR ARASI RAKĠPLERĠYLE KARġILAġTIRILMASI .... 36
5.1. Üretim .................................................................................................................................... 36
5.2. Maliyetler .............................................................................................................................. 37
6. SONUÇ ......................................................................................................................................... 39
KAYNAK .............................................................................................................................................. 42
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
ii
TABLOLAR DİZİNİ
TABLO 1. ULUSLARARASI GENEL KÖMÜR SINIFLANDIRMASI ................................................................................. 2
TABLO 2. GENEL SINIFLANDIRMADA YER ALAN KÖMÜRLERĠN TANITICI ÖZELLĠKLERĠ ................................. 2
TABLO 3. DÜNYA GÖRÜNÜR KÖMÜR REZERVĠNĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI VE TÜKENME ÖMÜRLERĠ . 4
TABLO 4. KÖMÜR REZERVLERĠNĠN KALĠTESĠNE VE BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI ............................................ 5
TABLO 5. FOSĠL YAKITLARIN TÜKENME ÖMÜRLERĠ................................................................................................... 6
TABLO 6. DÜNYA KÖMÜR ÜRETĠMĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ .......................................................................... 6
TABLO 7. ÜLKELERĠN TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMLERĠ ........................................................................................................ 7
TABLO 8. KOKLAġABĠLĠR ÜRETĠMDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ........................................... 8
TABLO 9. TERMAL TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ......................... 8
TABLO 10. ÖNEMLĠ LĠNYĠT ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI .......................................................... 9
TABLO 11. TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE TÜKETĠM MĠKTARLARI ................................. 9
TABLO 12 .ÜLKELERĠN LĠNYĠT TÜKETĠMLERĠ ............................................................................................................. 10
TABLO 13. DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠMĠNĠN ÇEġĠTLERE GÖRE DAĞILIMI ............................................................... 10
TABLO 14. ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠM BÖLGELERĠ VE ÜLKELERĠ ............................................................... 11
TABLO 15. 2007 YILINDA YAPILAN DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU ............................................... 12
TABLO 16. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ ........................................................ 12
TABLO 17. DENĠZ YOLU ĠLE TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN GELĠġĠMĠ........................................................................ 13
TABLO 18. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELERĠN ĠHRACAT MĠKTARLARI ..................... 14
TABLO 19. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN CĠNSLERE GÖRE KÖMÜR ĠTHALAT MĠKTARLARI 14
TABLO 20. TAġKÖMÜRÜ KULLANIMINDAKĠ DEĞĠġMELER ...................................................................................... 16
TABLO 21. HĠNDĠSTAN‟IN BAZI ÜLKELERDEKĠ KÖMÜR SAHALARINA YAPTIĞI YATIRIMLAR ...................... 16
TABLO 22. ENDENOZYA VE MOĞALĠSTAN‟IN ĠHRACAT RAKAMLARI .................................................................. 17
TABLO 23. CO2 EMĠSYONLARININ DÜNYADAKĠ DAĞILIMI ...................................................................................... 19
TABLO 24. PETROL, DOĞAL GAZ VE KÖMÜRE BAĞLI CO EMĠSYONLARI ............................................................. 19
TABLO 25. TÜRKĠYE‟DEKĠ TAġKÖMÜRÜ REZERVLERĠ .............................................................................................. 21
TABLO 26. TTK TAġKÖMÜRLERĠNĠN KARAKTERĠSTĠK ÖZELLĠKLERĠ ................................................................... 22
TABLO 27. 2000-2014 YILLARI HAVZA TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠ ................................................................................. 23
TABLO 28. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠM TÜKETĠM VE ĠTHALAT DENGESĠ .................................................... 24
TABLO 29. ÜLKEMĠZĠN KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU .................................................................................... 26
TABLO 30. SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠ ................................................................................. 27
TABLO 31. ÇĠMENTO SEKTÖRÜNDE KULLANILAN YAKITLARIN MĠKTARI .......................................................... 27
TABLO 32. 2013 YILI ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNĠ VE GÜÇ DAĞILIMI ............................................................................... 28
TABLO 33. EPDK‟DAN ALINAN ENERJĠ ÜRETĠM LĠSANS DURUMU ......................................................................... 29
TABLO 34. 2014 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ BUHAR KÖMÜRÜ FĠYATLARI . 30
TABLO 35. 2014 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR
FĠYATLARI ................................................................................................................................................................... 30
TABLO 36. AB VE JAPONYA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORT. FĠYATLARI ............................... 31
TABLO 37. AB VE JAPONYA TERMAL KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORTALAMA FĠYATLARI .............................. 31
TABLO 38. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN YILLIK ORTALAMA KÖMÜR FĠYATLAR .................. 31
TABLO 39. TTK DEMĠR-ÇELĠK SEKTÖRÜ ORTALAMA SATIġ FĠYATLARI .............................................................. 32
TABLO 40. TÜRKĠYE‟NĠN TAġKÖMÜRÜ ĠTHALAT FĠYATLARI ................................................................................. 32
TABLO 41. GLOBAL PĠYASA FĠYAT TAHMĠNĠ ............................................................................................................... 33
TABLO 42. GLOBAL PĠYASA ORTALAMA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYAT TAHMĠNLERĠ .................................. 33
TABLO 43. 2008-2014 YILLARI SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE SATIġLAR ........................................................................ 34
TABLO 44. KARDEMĠR VE ERDEMĠR‟E YAPILAN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ........................... 35
TABLO 45. 2009 YILI BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETICILERI ......................................................................................... 36
TABLO 46. 2009-2014 YILLARI TĠCARĠ MALĠYETLER .................................................................................................. 37
TABLO 47. DÜNYADA ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ HAVZALARI VE MALĠYETLER ..................................................... 38
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
iii
ŞEKİLLER DİZİNİ
ġEKĠL 1. DÜNYA KÖMÜR REZERVLERĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠ ĠLE DAĞILIMI ................................. 5
ġEKĠL 2. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠYLE DAĞILIMI ......................... 11
ġEKĠL 3. 2010 DÜNYA DENĠZYOLUYLA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠ ......................................................... 13
ġEKĠL 4. ELEKTRĠK ÜRETĠMLERĠNDE KÖMÜRE DAYALI ÜLKELER VE KÖMÜRÜN PAYLARI ..... 15
ġEKĠL 5. KOKLAġMA ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE HAVZA REZERVLERĠ ................................................... 21
ġEKĠL 6. 1942-2014 YILLARI TTK VE ÖZEL SEKTÖR ÜRETĠMLERĠ ....................................................... 23
ġEKĠL 7. 2012 YILI TÜRKĠYE KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI .............................................. 25
ġEKĠL 8. 2012 YILINDA TÜRKĠYE‟NĠN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI YAPTIĞI
ÜLKELER ............................................................................................................................................................ 25
ġEKĠL 9. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KURULU GÜÇ .......................................................................... 28
ġEKĠL 10. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KAYNAKLARIN KULLANIMI......................................................... 28
ġEKĠL 11. TTK SEKTÖREL TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ............................................................................... 34
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
iv
SİMGELER ve KISALTMALAR
TTK Türkiye TaĢkömürü Kurumu
BP British Petroleum
CIF Maliyet, Sigorta and Nakliye
ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
IEA Uluslararası Enerji Ajansı
TÜĠK Türkiye Ġstatistik Kurumu
BMĠDÇS BirleĢmiĢ Milletler; Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi
R/P Rezerv/Üretim Oranı (yıl)
USD ABD Doları
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
1
DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE TAŞKÖMÜRÜ
1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI
Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluĢan az miktarda kükürt ve nitrojen içe-
ren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri ise kül
teĢkil eden inorganik bileĢikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir ve plas-
tik hale gelirler. ĠĢlemler sonucunda katran, likör ve çeĢitli gazlar elde edilebilmektedir.
KömürleĢme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde içeriği, sabit karbon mik-
tarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel, kimyasal ve
termik özellikler yönünden kömürler çok çeĢitlilik gösterirler. Bu durum birçok ülkede kö-
mürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını zorunlu
kılmıĢtır.
Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özellik-
lerine göre bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak standartlar
da geliĢtirmiĢlerdir. DeğiĢik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası sınıflandı-
rılmasında; ilk olarak 1957 yılında çeĢitli ülkelerden üyelerin oluĢturduğu Uluslararası Kömür
Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yapılan çalıĢmalar, Uluslararası
Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da desteklenerek genel bir sınıflama yapılmıĢtır. Bu sınıf-
lamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, koklaĢma ve kekleĢme
özellikleri temel alınarak sert (taĢkömürü) ve kahverengi (alt-bitümlü ve linyit) kömürler
olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıĢtır:
1- Sert Kömürler (TaĢkömürü-Hard Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700
kcal/kg) üzerinde kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uçucu madde içeriği, kalorifik değer
ve koklaĢma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılır.
2- Kahverengi kömürler (Brown Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700 kcal/kg)
altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Toplam nem içeriği ve kalorifik değere göre alt
sınıflara ayrılırlar
Kömür üretimi ve ticaretinde IEA/OECD tarafından bu iki kategori kullanılmaktadır.
IEA/OECD kömür istatistiklerinde 1978 yılından itibaren kömür pazar analizleri ve tahminle-
rinde bu iki kategori alt sınıflara bölünmektedir.
TaĢkömürü:
- KoklaĢabilir Kömür: Yüksek fırınlarda kullanılabilir kalitede koklaĢma özelliğine sa-
hiptir. Metalürjik kömür olarak da adlandırılır.
- Diğer bitümlü kömürler ve antrasit: KoklaĢabilir kömür olarak sınıflandırılmayan taĢ
kömürdür. Buhar kömürü (steam coal) olarak da adlandırılır. ġlam, mikst ve düĢük kalitede
diğer ürünler de bu sınıfa dâhildir.
1 IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. BeĢ yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖĠK Rapo-
ru‟ndan alınmıĢtır.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
2
Kahverengi kömürler (Brown Coal):
- Yarı bitümlü kömür 17-24 MJ/kg (4.165-5.700 kcal/kg) arasında kalorifik değere haiz
olan kömürdür.
- Linyit 17 MJ/kg (4165 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür.
Uluslararası genel kömür sınıflandırması Tablo 1‟de, genel sınıflamada yer alan kömürlerin
tanıtıcı özellikleri Tablo 2‟de verilmiĢtir.
Tablo 1. Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması
A. TAġKÖMÜRÜ
(HARD COAL) B. KAHVERENGĠ KÖMÜRLER (BROWN COALS)
1. KOKLAġABĠLĠR KÖMÜRLER (Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok
üretimine izin veren kalitede)
1. ALT BĠTÜMLÜ KÖMÜRLER (4.165-5.700 kcal/kg arasında kalorifik değerde olup topaklaĢma
özelliği göstermez)
2. KOKLAġMAYAN KÖMÜRLER
a. Bitümlü Kömürler b. Antrasit
2. LĠNYĠT ( 4.165 kcal/kg‟ın altında ısıl değerde olup topaklaĢma özelliği
göstermez)
Kaynak: IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu’ndan alınmıştır)
Tablo 2. Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özellikleri
KAHVERENGĠ KÖMÜRLER TAġKÖMÜRÜ
LĠNYĠT ALT BĠTÜMLÜ BĠTÜMLÜ ANTRASĠT
Kahverengi Siyah Koyu siyah Parlak siyah
Kırılgan, çabuk toz halinde
ufalanma
Oksidasyonla veya ku-
rutma sonucunda ince
parçalar ve toz halinde
ufalanma
Blok Ģeklinde kırılma Merceksi kırılma
Masif, odunsu veya
üniform kilsi doku Masif Bantlı ve kompakt Sert ve dayanıklı
Isıl Değer: 4610 kcal/kg‟ın
altında
Isıl Değer: 4610-6390
kcal/kg arasında
Isıl Değer: 5390-7700
kcal/kg arasında
Isıl Değer: 7.000
kcal/kg‟ın üstünde
Uçucu madde miktarı ve
nem içeriği yüksek
Uçucu madde ve nem
içerikleri bitümlü kömür-
lerden daha yüksek
Uçucu madde miktarı ve
nem içeriği düĢük
Uçucu madde miktarı
ve nem içeriği düĢük
DüĢük karbon içeriği
Sabit karbon içeriği bi-
tümlü kömürlerden dü-
Ģük
Sabit karbon içeriği yüksek Sabit karbon içeriği
yüksek
Kaynak: Mervit RD., Coal Exploration, Mine Planning and Development (DPT 2001, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kömür ÖİK Rapo-
rundan alınmıştır)
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
3
2. DÜNYADA TAŞKÖMÜRÜ
2.1. Genel
Kömür, fosil kaynaklı yakıt olarak, yüzlerce yıldır enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.
Roma Ġmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Kö-
mür sadece 19. Yüzyılda sanayi devrimini ateĢlemekle kalmamıĢ, 20. Yüzyılda elektrik çağını
baĢlatmıĢtır. 1960‟lı yıllara kadar kömür dünyanın birincil enerji kaynağı olarak önemini ko-
rumuĢ, 1960‟lı yılların sonuna doğru yerini petrole bırakmıĢ, ancak kömürün elektrik üreti-
mindeki önemi anlaĢılınca tekrar dünya enerji gündemindeki önemli konumunu kazanmıĢtır.
Diğer taraftan petrol, doğal gaz gibi diğer fosil yakıtların, nükleer ve yenilenebilir enerji kay-
nakları gibi diğer alternatif kaynakların önemi de ihmal edilemez. Ancak günümüzde bu al-
ternatif enerji kaynaklarının hiç birisi sorunsuz değildir ve uzun vadeli temin güvencesini sağ-
lamamaktadır.
Artan dünya nüfusu ve yaĢam standartlarının yükselmesi enerjiye olan talebi de arttırmakta-
dır. Kömürün dünya genelinde yaygın ve büyük miktarlarda bulunması, artan enerji talebini
karĢılamak için emniyetli ve ekonomik fosil yakıt olması; kömürün önemini arttırmakta ve
uluslararası piyasada büyük miktarlarda ticarete konu olan kaynak konumunu korumaktadır.
2.2. Dünya Taşkömürü Rezervleri
Dünya toplam antrasit-bitümlü, alt-bitümlü kömürler ve linyit rezervlerinin 891 milyar ton
olduğu ve bu rezerv toplamının 403 milyar tonunun antrasit-bitümlü kömür (taĢkömürü) re-
zervleri olduğu belirtilmektedir (Tablo 3).
Kömür rezervlerinin miktar olarak çokluğu yanında en önemli özelliği ise, coğrafi olarak he-
men hemen dünyanın bütün bölgelerinde 100‟den fazla ülkeye yayılmıĢ ve 50‟den fazla ülke-
de üretiliyor olmasıdır (ġekil 1).
Kömür rezervleri birçok ülkede bulunmasına rağmen dünya kömür rezervlerinin % 75‟i dört
ülkede bulunmaktadır. En fazla rezerve % 29,1 payla ABD sahiptir. Bunu %17,6 payla Rus-
ya, % 12,8 ile Çin, % 8,6 ile Avustralya ve % 6,8 payla Hindistan izlemektedir.
Tablo 3‟de dünya kömür rezervlerinin dağılımı Tablo 4‟te ekonomik olarak iĢletilebilir dünya
kömür rezervlerinin bölgeler itibariyle dağılımı verilmektedir.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
4
Tablo 3. Dünya Görünür Kömür Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme Ömürleri (2013)
Ülke/Bölge Bitümlü Subbitümlü
ve Linyit Toplam %
Ömür R/P
(yıl)
ABD 108.501 128.794 237.295 26,6 266
Kanada 3.474 3.108 6.582 0,7 95
Meksika 860 351 1.211 0,1 73
Toplam Kuzey Amerika 112.835 132.253 245.088 27,5 250
Brezilya - 6.630 6.630 0,7 *
Kolombiya 6.746 - 6.746 0,8 76
Venezüella 479 - 479 0,1 206
Diğer Güney ve Orta Amerika 57 729 786 0,1 278
Toplam Güney &Orta Amerika 7.282 7.359 14.641 1,6 149
Bulgaristan 2 2.364 2.366 0,3 83
Çek Cumhuriyeti 181 871 1.052 0,1 21
Almanya 48 40.500 40.548 4,5 213
Yunanistan - 3.020 3.020 0,3 56
Macaristan 13 1.647 1.660 0,2 174
Kazakistan 21.500 12.100 33.600 3,8 293
Polonya 4.178 1.287 5.465 0,6 38
Romanya 10 281 291 ♦ 12
Rusya Federasyonu 49.088 107.922 157.010 17,6 452
Ġspanya 200 330 530 0,1 120
Türkiye 322 8.390 8.702 1 141
Ukrayna 15.351 18.522 33.873 3,8 384
Ġngiltere 228 - 228 ♦ 18
Diğer Avrupa & Avrasya 1.436 20.757 22.175 2,5 236
Total Avrupa & Avrasya 92.557 217.981 310.538 34,8 254
Güney Afrika Cum. 30.156 - 30.156 3,4 117
Zimbabwe 502 - 502 0,1 315
Diğer Afrika 942 214 1.156 0,1 466
Ortadoğu 1.122 - 1.122 0,1 *
Toplam Ortadoğu ve Afrika 32.722 214 32.936 3,7 126
Avustralya 37.100 39.300 76.400 8,6 160
Çin 62.200 52.300 114.500 12,8 31
Hindistan 56.100 4.500 60.600 6,8 100
Endonezya - 28.017 28.017 3,1 67
Japonya 337 10 347 ♦ 288
Yeni Zelanda 33 538 571 0,1 126
Kuzey Kore 300 300 600 0,1 15
Pakistan - 2.070 2.070 0,2 *
Güney Kore - 126 126 ♦ 69
Tayland - 1239 1.239 0,1 69
Vietnam 150 - 150 ♦ 4
Orta Asya Pasifik 1.583 2.125 3.708 0,4 87
Toplam Asya Pasifik 157.803 130.525 288.328 32,3 54
Dünya 403.199 488.332 891.531 100,0 113
of which: OECD 155.494 229.321 384.815 43,2 191
Non-OECD 247.705 259.011 506.716 56,8 86
Avrupa Birliği 4.883 51.199 56.082 6,3 103
Eski Sovyetler Birliği 86.725 141.309 228.034 25,6 396
Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2014
*500 yıldan fazla , ♦%0,05‟ten küçük
Milyon Ton
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
5
Tablo 4. Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere Göre Dağılımı (Milyon Ton)
TaĢkömürü Linyit Toplam Yüzde
(%)
Ömür
(Yıl)
Kuzey Amerika 112.835 132.253 245.088 27,5 250
Orta ve Güney Amerika 7.282 7.359 14.641 1,6 149
Avrupa-Avrasya 92.557 217.981 310.538 34,8 254
Ortadoğu-Afrika 32.722 214 32.936 3,7 126
Asya-Pasifik 157.803 130.525 288.328 32,3 54
Dünya 403.199 488.332 891.531 100,0 113
ġekil 1. Dünya Kömür Rezervlerinin Bölgeler Ġtibari Ġle Dağılımı
Ülkelerin mevcut rezerv miktarları dikkate alındığında; son yıllarda Dünya kömür üretiminde
önemli paya sahip olan Endonezya‟nın aynı üretim hızıyla devam etmesi halinde 67 yıllık bir
ömre sahip olduğu görülmektedir. Endonezya kadar önemli bir kömür üreticisi olmasa da Vi-
etnam için bu süre 4 yıldır.
Dünya kömür rezervlerinin %32,3‟ü Asya-Pasifik‟te, %27,5‟i Kuzey Amerika‟da, %3,7‟si
Afrika‟da, %17,6‟sı Rusya‟da bulunmaktadır.
Rezerv miktarının çokluğu, kömürün uzun vadeli yeterliliğini beraberinde getirmektedir.
Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin ortalama 113 yıllık bir sürede
tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karĢılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tü-
Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
6
kenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla 53 ve 55 yıl süreceği tahmin edil-
mektedir. Bölgeler itibari ile fosil yakıtların tükenme ömürleri Tablo 5‟te verilmiĢtir.
Tablo 5. Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri (yıl)
Bölge Petrol Doğal Gaz Kömür
Kuzey Amerika 37,4 13,0 250,0
Orta ve Güney Amerika 93,9 43,5 149,0
Avrupa&Asya 23,5 54,8 254,0
Ortadoğu 78,1 -- 126,0
Afrika 40,5 69,5
Asya&Pasifik 14,0 31,1 54,0
TOPLAM DÜNYA 53,3 55,1 113,0
Avrupa 13,0 10,7 103,0
OECD 33,2 16,0 191,0
Eski Sovyet Ülkeleri 26,0 68,2 396,0
2.3. Dünya Kömür Üretimi
Dünya kömür üretiminin türlere göre dağılımına bakıldığında taĢkömürü üretiminin yıllar
itibariyle artan talebe bağlı olarak sürekli arttığı linyit üretiminde ise küçük miktarda azalma
olduğu görülmektedir.1990 yılında 3,49 milyar ton olan taĢkömürü üretimi %94 artıĢla 2013
yılında 6,9 milyar ton olmuĢtur. Tablo 6„da Dünya kömür üretiminin türlere ve yıllara göre
değiĢimi verilmiĢtir.
Tablo 6. Dünya Kömür Üretiminin Yıllara Göre DeğiĢimi (Bin Ton)
TaĢkömürü Linyit
KoklaĢabilir Termal Toplam
1990 539.360 2.898.349 3.497.198 1.181.373
2000 480.327 3.127.707 3.608.034 906.809
2007 787.519 4.653.979 5.441.498 953.628
2008 793.776 5.000.191 5.793.967 964.797
2009 793.794 5.195.743 5.989.537 913.280
2010 861.000 5.437.300 6.298.300 861.000
2011 911.000 5.726.600 6.637.600 911.000
2012 987.226 5.918.430 6.905.656 888.803
2013* 1.003.458 5.979.302 6.982.760 840.056
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
7
Ülkeler bazında incelendiğinde 2013 yılında Çin 3,56 milyar ton üretimiyle dünya taĢkömürü
üretiminin %50,9‟unu tek baĢına gerçekleĢtirmiĢtir. Diğer önemli taĢkömürü üreticilerinden;
ABD %11,9‟unu, Hindistan %8,1‟ini, Avustralya %5,6‟sını, Endonezya %6,9‟unu, Güney
Afrika Cumhuriyeti %3,6‟sını, Rusya %3,9‟unu gerçekleĢtirmiĢtir. Bu 7 ülke Dünya taĢkömü-
rü üretiminin %90,9‟sini gerçekleĢtirmektedir. Tablo 7„de önemli taĢkömürü üreticisi ülkele-
rin yıllara göre taĢkömürü üretimleri koklaĢabilir ve termal (buhar kömürü) olarak verilmiĢtir.
Tablo 7. Ülkelerin TaĢkömürü üretimleri (Milyon ton)
2011 2012 2013*
Ülkeler KoklaĢabilir Termal Toplam KoklaĢabilir Termal Toplam KoklaĢabilir Termal Toplam
Avustralya 146,7 184,5 331,2 146,9 212,4 359,3 158,1 238,5 396,6
A.B.D 81,7 850,7 932,4 81,3 779,3 860,6 77,8 756,3 834,1
Hindistan 44,3 495,6 539,9 43,4 513,9 557,3 41,7 526,3 568,0
G.Afr. Cum. - 251,1 251,1 1,5 257,0 258,5 0,7 255,0 255,7
Endonezya - 357,5 357,5 3,0 440,8 443,8 2,7 485,8 488,5
Çin 509,5 2.909,3 3.418,8 515,6 3.016,7 3.532,3 526,7 3.034,0 3.560,7
Rusya 65,4 179,9 245,3 72,7 205,5 278,2 73,1 200,9 274,0
Diğer 122,4 498,0 620,4 122,8 492,80 615,6 122,60 482,50 605,1
Dünya 970,0 5.726,6 6.696,6 987,2 5.918,4 6.905,6 1.003,4 5.979,3 6.987,2
Demir-Çelik Sanayisinde kullanılan, Dünya koklaĢabilir özellikteki taĢkömürü üretimi 2013
yılında 1.003,4 milyon tondur. Bunun 526,7 milyon tonunu %52,5 ile Çin tek baĢına gerçek-
leĢtirmiĢtir. Avustralya %15,7, Rusya %7,2, ABD %7,7, Hindistan %4,1 payları ile dünya
koklaĢabilir kömür üretimlerindeki önemli ülkelerdir. Bu 5 ülke koklaĢabilir üretimin
%87,2‟sini üretmektedir. Genel taĢkömürü üretimindeki payı düĢük olmasına rağmen Kanada
da önemli bir koklaĢabilir kömür üreticisidir. Dünya koklaĢabilir üretimini gerçekleĢtiren ül-
keler ve yıllara göre üretim miktarındaki değiĢimler Tablo 8„ de verilmiĢtir.
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
8
Tablo 8. KoklaĢabilir Üretimde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)
Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda ısınma
amaçlı olarak kullanılan termal taĢkömüründe de Çin 3.034 milyon ton üretimiyle 2013 yılın-
da dünya üretiminin % 50,7‟sini gerçekleĢtirmiĢtir. Çin‟i %12,6 payla ABD, %8,8 ile Hindis-
tan, %4,2 ile Güney Afrika Cumhuriyeti, %8,1 ile Endonezya, %3,9 ile Avustralya ve %3,3
payla Rusya izlemiĢtir. Bu yedi ülke dünya üretiminin %91,6‟sını üretmiĢtir. Termal kömürde
önemli üretici ülkeler ve üretim değerleri Tablo 9„da verilmiĢtir.
Tablo 9 Termal TaĢkömürü Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)
Ülkeler 1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013*
Avustralya 64,6 103,7 140,1 130,6 162,9 146,7 146,9 158,1
Kanada 27,6 28,1 28,3 22,9 28,2 29,5 31,0 34,0
Çek Cumhuriyeti 14,8 8,1 7,5 5,9 6,0 5,2 5,0 4,5
Almanya 44,5 18,8 10,5 9,0 7,1 7,3 6,3 4,7
Polonya 28,7 17,2 12,0 8,5 11,7 11,4 11,7 12,1
A.B.D 93,2 54,2 57,3 46,5 68,6 81,7 81,3 77,8
Hindistan 36,0 22,0 25,3 32,1 41,4 44,3 43,4 41,7
Endonezya 2,0 2,5 2,9 2,9 2,2 2,8 3,0 2,8
Çin 85,6 123,7 384,9 412,3 459,5 509,5 515,7 526,7
Kazakistan 29,9 10,6 14,0 12,7 11,9 12,4 12,9 11,5
Rusya 85,4 51,0 54,4 55,9 66,9 65,4 72,7 73,1
Ukrayna 62,2 27,8 19,7 18,2 17,7 19,8 20,8 20,1
Diğer 25,2 10,3 45,7 15,0 27,7 33,9 36,5 36,3
Dünya 539,3 480,3 793,7 793,7 911,8 969,9 987,2 1.003,4
Ülkeler 1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013*
Avustralya 93,9 135,6 185,2 204,6 189,4 184,5 212,4 238,5
Polonya 118,9 86,1 72,3 69,4 65,1 65,0 68,0 64,8
A.B.D 760,3 839,6 949,8 872,1 856,5 850,7 779,3 756,3
G.Afr. Cum. 165,4 220,9 250,6 245,6 252,7 251,1 257,0 255,0
Kolombiya 20,6 37,6 72,9 72,3 70,5 81,8 84,5 81,5
Hindistan 175,0 289,3 463,2 493,9 491,3 495,6 513,9 526,3
Endonezya 6,5 58,6 205,6 233,8 322,8 357,5 440,8 485,8
Kuzey Kore 33,1 22,5 25,0 28,5 32,0 39,1 30,2 31,5
Vietnam 4,6 11,6 38,8 42,1 44,8 44,5 42,3 39,6
Çin 965,0 1.107,3 2.349,4 2.559,0 2.680,7 2.909,3 3.016,7 3.034,0
Kazakistan 98,0 64,1 92,1 83,4 91,7 95,7 99,8 103,0
Rusya 152,0 101,5 168,0 172,6 178,7 179,9 205,5 200,9
Ukrayna 81,2 33,7 39,6 36,5 40,0 49,9 46,8 45,6
Diğer 317,1 118,6 87,0 81,1 121,1 122,0 121,2 166,5
Dünya 2.898,3 3.127,7 5.000,1 5.195,7 5.437,3 5.726,6 5.918,4 5.979,3
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
9
Elektrik üretiminde ve ısınma amaçlı kullanılan linyitte Almanya 182,6 milyon tonluk üreti-
miyle 1. sırayı almıĢtır. Ülkemiz de önemli linyit üreticisi ülkelerden biri olup, 2013 yılında
63,0 milyon ton üretim gerçekleĢtirmiĢtir. Tablo 10„da Dünya linyit üretimi ve önemli linyit
üreticisi ülkelerin üretim miktarları verilmiĢtir.
Tablo 10. Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)
2.4. Dünya Taşkömürü Tüketimi
TaĢkömürü olarak bakıldığında, 1990 yılında 3,47 milyar ton, 2000 yılında 3,71 milyar ton ve
2011 yılında 6,61 milyar ton olan dünya toplam taĢkömürü tüketiminin 2013 yılında 7,03
milyar ton seviyesine çıktığı görülmektedir.
Tablo 11 TaĢkömürü tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları (Milyon ton)
2011 2012 2013*
Buhar Kokla-
Ģabilir Toplam Buhar
Kokla-
Ģabilir Toplam Buhar
Kokla-
Ģabilir Toplam
Çin 2.960,1 541,1 3.501,2 3.126,3 559,3 3.685,6 3.277,9 602,6 3.880,5
ABD 826,1 19,4 845,5 729,1 19,0 748,1 752,9 19,4 772,3
Hindistan 588,4 79,8 668,2 647,8 81,1 728,9 667,0 79,4 746,4
Japonya 120,3 53,8 174,1 131,5 52,2 183,7 141,7 53,9 195,6
Kore 98,3 32,6 130,9 94,7 31,7 126,4 94,3 32,0 126,3
Rusya 93,6 53,7 147,3 119,1 56,9 176,0 108,5 53,4 161,9
Polonya 71,6 11,9 83,5 64,4 11,6 76,0 66,0 12,6 78,6
Kazakistan 65,6 12,1 77,7 67,1 12,6 79,7 71,1 11,2 82,3
Almanya 41,5 16,5 58,0 42,0 18,3 60,3 45,9 12,5 58,4
Kanada 27,6 5,6 33,2 26,4 4,7 31,1 27,6 4,3 31,9
Türkiye 19,2 8,0 27,2 25,7 6,5 32,2 23,8 6,9 30,7
Diğer 764,4 101,7 866,1 776,8 97,1 873,9 767,8 102,7 870,5
Dünya 5.676,7 936,2 6.612,9 5.850,9 951,0 6.801,9 6.044,5 990,9 7.035,4
1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013*
Avustralya 45,9 67,2 72,4 64,0 72,1 71,0 71,3 62,5
Çek Cum. 78,9 50,3 47,5 45,4 43,8 46,6 43,5 40,3
Almanya 357,4 167,6 175,3 169,8 169,4 176,5 185,4 182,6
Yunanistan 51,8 63,8 65,7 64,7 56,5 58,7 62,9 53,5
Polonya 67,5 59,4 59,6 57,1 56,5 62,8 64,2 65,8
Türkiye 79,9 77,6 68,6 65,7 69,7 72,6 68,1 63,0
ABD 79,9 77,6 68,6 65,7 71,0 73,6 71,6 69,8
Rusya 134,3 87,7 82,5 68,1 76,1 76,4 77,3 73,1
Diğer 285,2 255,1 324,3 312,5 245,9 272,8 244,5 229,4
Dünya 1.181,3 906,8 964,7 913,2 861,0 911,0 888,8 840,0
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
10
2013 Dünya koklaĢabilir taĢkömürü tüketiminin % 0,69‟u ülkemizde gerçekleĢmektedir. Çin
602,6 milyon ton koklaĢabilir kömür tüketimiyle (%60) en önemli tüketici pozisyonundadır.
Hindistan (%8), Japonya (%5,4) ve Rusya (%5,3) payları ile önemli koklaĢabilir kömür tüke-
ticisi ülkelerdir. Çin ve Hindistan tüketim eğilimleri yılara göre sürekli artarak devam etmek-
tedir (Tablo 11) .
Dünya termal kömür tüketiminin %77‟sini Çin, ABD ve Hindistan gerçekleĢtirmiĢtir. Avust-
ralya, Güney Kore ve Japonya hariç termal kömür tüketimini artıran ülkelerin geliĢmekte olan
ülkeler olduğu görülmektedir (Tablo 11).
Dünya linyit tüketiminde Almanya ön plana çıkmakta olup 1990 yılındaki tüketimi %30 iken
2000 yılındaki tüketimi %18,35‟ e düĢmüĢ ancak 2013 yılında %3‟ lik artıĢla bu oran %21,72
olmuĢtur. Ülkemiz önemli linyit üreticisi olmakla birlikte aynı zamanda önemli linyit tüketici-
sidir. Tablo 12‟de Önemli Linyit tüketicisi ülkeler verilmiĢtir.
Tablo 12 Ülkelerin Linyit Tüketimleri (Milyon ton)
Ülkeler 1990 2000 2010 2011 2012 2013*
Avustralya 45,9 67,2 72,1 71,0 71,3 62,5
Kanada 30,2 40,4 10,1 9,6 9,3 8,8
Çek Cum. 71,7 50,3 43,7 44,1 42,5 39,2
Almanya 364,0 169,9 169,5 176,7 185,1 182,5
Yunanistan 52,0 64,5 57,7 60,0 61,9 53,0
Polonya 67,3 59,4 56,6 62,7 64,1 65,7
Türkiye 46,1 64,4 69,2 73,9 68,4 62,9
ABD 79,0 74,2 68,3 74,8 72,1 70,5
Hindistan 14,9 24,8 37,7 41,9 45,9 44,6
Endonezya 4,4 13,7 - - - -
Romanya 36,8 29,3 30,8 37,1 33,8 24,7
Sırbistan 45,8 37,1 37,5 42,1 38,6 40,1
Rusya 134,0 88,2 76,3 77,6 77,5 72,8
Diğer 205,9 141,5 125,6 142,3 114,8 112,8
Dünya 1.198,7 925,6 855,1 913,8 885,3 840,1
1990 yılından itibaren kömür tüketimine bakıldığında TaĢkömürü tüketiminde artıĢ olduğu
linyit tüketiminde ise az da olsa bir düĢüĢ yaĢandığı görülmektedir. Tablo 13‟da 1990-2013
yılları dünya kömür tüketimi verilmiĢtir.
Tablo 13. Dünya Kömür Tüketiminin ÇeĢitlere Göre Dağılımı (Milyon ton)
1990 2000 2009 2010 2011 2012 2013*
TaĢkömürü(KoklaĢabilir) 555,2 475,2 761,3 880,7 936,2 951,0 990,9
TaĢkömürü(Buhar) 2.916,1 3.235,2 5.162,9 5.411,3 5.676,7 5.850,9 6.044,5
Toplam 3.471,3 3.710,4 5.924,2 6.292,0 6.612,9 6.801,9 7.035,4
Linyit 1.198,7 925,6 909,2 855,1 913,8 885,3 840,1
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
11
Tablo 14. Önemli TaĢkömürü Tüketim Bölgeleri ve Ülkeleri (Kömür EĢdeğeri Milyon Ton)
1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012 2013**
Avrupa 489,2 370,7 356,2 309,6 395,4 404,5 414,3 393,3
Kuzey Amerika 755,8 914,6 963,6 864,0 718,2 683,9 646,4 661,6
Pasifik(OECD)* 211,0 282,3 360,9 345,6 339,6 336,8 340,2 349,5
Çin 1.050,8 1.214,7 2.683,1 3.085,5 2.430,1 2.665,5 2.809,6 2.959,8
Hindistan 211,5 338,7 545,3 591,7 442,2 463,7 504,2 516,5
G. Afr. Cum. 124,9 157,1 182,0 180,5 144,2 140,7 138,6 140,7
Rusya 240,0 142,2 148,7 135,9 165,8 167,5 192,0 177,1
Diğer 387,9 289,8 420,9 411,0 505,8 533,8 480,3 495,0
Dünya 3.471,3 3.710,4 5.661,1 5.924,2 5.141,3 5.396,4 5.525,6 5.693,5 *Japonya, Güney Kore, Avustralya, Yeni Zelanda
Bölgeler itibari ile dünya kömür taleplerine bakıldığında Çin ve Hindistan‟ın yer aldığı Pasi-
fik bölgesinde termal kömür talep artıĢının olduğu görülmektedir. ġekil 2‟de zamana ve böl-
gelere göre termal kömür tüketimi verilmiĢtir.
ġekil 2. Dünya TaĢkömürü Tüketiminin Bölgeler Ġtibariyle Dağılımı
0,0
1000,0
2000,0
3000,0
4000,0
5000,0
6000,0
2011 2012 2013
Kö
mü
r E
Ģdeğ
eri
Mil
yo
n T
on
Yıllar
Avrupa
Kuzey Amerika
Pasifik(OECD)*
Çin
Hindistan
G. Afr. Cum.
Rusya
Diğer
Dünya
**2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
12
Tablo 15. 2007 Yılında Yapılan Dünya Kömür Tüketim Projeksiyonu (Katrilyon Btu)
OECD Non-OECD Total
1980 38,45 31,55 70,00
1995 40,86 47,02 87,89
2007 47,92 84,59 132,51
2010 43,07 87,19 130,26
2015 44,49 94,59 139,07
2020 44,84 107,56 152,40
2025 45,41 122,35 167,76
2030 46,41 139,24 185,65
2035 48,32 157,93 206,26 Kaynak: IEA
2007 yılında yapılan kömür tüketim projeksiyonlarına bakıldığında kömür tüketiminin OECD
ülkelerinde artıĢ göstermeyeceği, bununla birlikte geliĢmekte olan ve az geliĢmiĢ ülkelerin
taleplerine bağlı olarak 2035 yılında 2007 yılına göre %58‟lik bir artıĢ olması öngörülmekte-
dir. Son yapılan projeksiyonlarda da OECD ülkelerinin kömür taleplerinin 2010 yılı rakamları
seviyesinde devam edeceği, Çin ve Hindistan‟ın ise 2035 yılına kadar taleplerinin artarak de-
vam edeceği tahmin edilmektedir.
2.5. Dünya Taşkömürü Ticareti
Birçok ülkede taĢkömürü yerel pazarların ihtiyacını karĢılamak amacıyla üretilmektedir. Top-
lam dünya taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %19‟u ( 2013 yılında 1.327 milyon ton) uluslararası
piyasada ticarete konu olmuĢtur. 2013 yılında uluslararası piyasaya sunulan taĢkömürünün
1.027 milyon tonu buhar kömürü 300 milyon tonu ise koklaĢabilir kömürdür.
TaĢkömürü ticaretinde en önemli kullanıcı sektörler Termik Elektrik Santralleri (buhar kömü-
rü) ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır (koklaĢabilir kömür). 2008 ve 2013 yıllarında oluĢan ulusla-
rarası taĢkömürü ticareti miktarları Tablo 16‟da verilmiĢtir.
Tablo 16. Dünya TaĢkömürü Ticaretinin Yıllara Göre DeğiĢimi (Milyon ton)
Buhar KoklaĢabilir Toplam
1996 318 195 513
2000 421 186 608
2008 676 262 938
2009 716 232 940
2010 788 283 1.069
2011 861 276 1.134
2012 978 293 1.271
2013* 1.027 300 1.327
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
13
Son 10 yıllık dönemde uluslararası kömür ticareti % 100‟ lere kadar artıĢ göstermiĢtir. Ulusla-
rarası taĢkömürü ticaretinde son 10 yıl içerisinde denizyolu taĢımacılığı, buhar kömüründe
535,0 milyon tondan 1.027,8 milyon tona, koklaĢabilir kömürde 186,5 milyon tondan 300,7
milyon tona çıkmıĢtır. 2000 yılında ticarete konu olan taĢkömürü taĢımacılığında denizyolu
payı %86 iken 2013 yılında %91‟e ulaĢmıĢtır. Linyit Kalori/Navlun oranının düĢüklüğünden
dolayı uluslararası ticareti yapılmamaktadır. Denizyoluyla taĢkömürü ticaretinin geliĢimi Tab-
lo 17‟de verilmiĢtir. ġekil 3„de ise harita üzerinde taĢkömürü ticaretindeki sirkülasyon göste-
rilmiĢtir.
Tablo 17. Deniz yolu ile taĢkömürü ticaretinin GeliĢimi
Buhar Kömürü KoklaĢabilir Toplam TaĢkömürü
Deniz Toplam Deniz Toplam Deniz Toplam
1990 183,0 308,3 153,8 199,1 336,8 507,4
2000 355,6 424,1 167,7 183,3 523,3 607,4
2007 602,8 681,5 225,6 246,8 828,4 928,3
2008 613,1 704,2 211,6 234,2 824,7 938,4
2009 670,4 749,4 190,4 210,2 860,8 959,6
2010 699,3 784,6 247,1 281,2 946,4 1.065,8
2011 774,5 853,5 243,0 281,2 1.017,5 1.134,7
2012 894,9 978,6 253,4 293,7 1.148,7 1.279,2
2013* 922,5 1.027,8 265,2 300,7 1.204,8 1.333,3
ġekil 3. 2010 Dünya Denizyoluyla TaĢkömürü Ticareti
Uluslararası kömür ticaretinde önemli yeri olan kömür ihraç eden ülkelerin 2011, 2012 ve
2013 yılları metalürjik ve termal kömür ihracat miktarları Tablo 18‟de verilmiĢtir. Tablo
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Milyon Ton
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
14
19‟da ise kömür ithalatında önemli paya sahip ülkelerin termal ve metalürjik kömür ithalat
miktarları verilmiĢtir. Kömür ihracatında uzun yıllar boyunca en büyük ihracatçı olan Avust-
ralya bu konudaki liderliğini son yıllarda sürekli üretim ve ihracat artıĢları kaydeden
Endenozya ya bıraktı. Yalnız Avustralya metalürjik kömür ihracının en önemli ülkesi olma
özelliğini sürdürmektedir. 2013 yılında yapılan 300,6 milyon ton metalürjik kömür ihracatının
154,1 milyon tonunu tek baĢına gerçekleĢtirerek % 51 paya sahip olmuĢtur. Çin tarafından
yatırım yapılan ülkede Çin‟ in artan koklaĢabilir kömür ihtiyacını karĢılamada önemli bir yer
tutmaktadır. Bu sayede Çin kaynaklı koklaĢabilir kömür piyasasında denge sağlamaktadır.
Aynı etkiyi üretimini ve ihracatını sürekli artıran Endenozya buhar kömüründe sağlamaktadır.
Her iki ülkenin de ortak özelliği ürettikleri kömürün tükettikleri kömüre oranının çok yüksek
olmasıdır.
Tablo 18. Dünya TaĢkömürü Ticaretinde Önemli Ülkelerin Ġhracat Miktarları (Milyon ton)
2011 2012 2013*
Buhar
Kömürü KoklaĢabilir Toplam
Buhar
Kömürü KoklaĢabilir Toplam
Buhar
Kömürü KoklaĢabilir Toplam
Avustralya 144,1 140,5 284,6 159,1 142,3 301,4 182,1 154,1 336,2
ABD 34,1 63,1 97,2 50,6 63,3 113,9 47,1 59,5 106,6
Endonezya 297,8 2,8 300,6 384,3 3,0 387,3 423,3 2,8 426,1
Kanada - 27,7 27,7 3,9 30,7 34,6 3,3 33,1 36,4
Rusya Fed. 109,6 14,2 123,8 112,5 17,7 130,2 117,4 21,5 138,9
Çin 18,1 3,6 21,7 10,4 1,3 11,7 6,2 1,1 7,3
G:Afrika C. 68,4 - 68,4 75,3 0,7 76,0 71,7 0,6 72,3
Kazakistan 29,8 - 29,8 30,0 0,3 30,3 32,2 0,2 32,4
Kolombiya 77,9 - 77,9 81,7 1,5 83,2 72,9 1,3 74,2
Diğer 10,2 88,0 98,2 70,8 32,8 103,6 71,6 26,4 98,0
Toplam Dünya 857,6 283,1 1.140,7 978,6 293,6 1.272,2 1.027,8 300,6 1.328,4
Kömür ithal eden ülkeler arasında Çin H. Cum. 327,1 milyon tonla ilk sıralarda yer almakta-
dır. Ayrıca Dünya ticaretine konu metalürjik kömürünün %26,5‟ ini Çin H. Cum. tek baĢına
ithal etmektedir. Ülkemiz ise ticarete konu koklaĢabilir kömürün 2011 yılında %2,6‟sını, 2012
yılında %2,1‟ini ve 2013 yılında %2,06‟sını ithal ederek önemli metalürjik kömür ithalatçısı
ülkeler içinde yerini almıĢtır.
Tablo 19. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Cinslere Göre Kömür Ġthalat Miktarları (Milyon ton)
2011 2012 2013*
Buhar
Kömürü
KoklaĢa-
bilir Toplam
Buhar
Kömürü
KoklaĢa-
bilir Toplam
Buhar
Kömürü
KoklaĢa-
bilir Toplam
Japonya 120,3 53,8 174,1 131,6 52,2 183,8 141,8 53,8 195,6
Kore 96,9 32,2 129,1 92,7 31,5 124,2 95,5 31,0 126,5
Çin H.Cum. 137,3 44,7 182,0 235,2 53,6 288,8 250,1 77,0 327,1
Hindistan 98,2 33,9 132,1 128,8 34,6 163,4 142,2 37,7 179,9
Ġngiltere 26,6 5,9 32,5 39,7 5,1 44,8 43,2 6,2 49,4
Almanya 39,1 8,8 47,9 39,8 9,3 49,1 42,7 7,8 50,5
Türkiye 16,9 6,8 23,7 23,7 5,5 29,2 21,8 6,0 27,8
Diğer 332,0 75,6 407,6 339,7 70,5 410,2 334,2 71,1 405,3
Toplam Dünya 867,3 261,7 1.129,0 1.031,2 262,3 1.293,5 1.071,5 290,6 1.362,1
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
15
2011 yılı ithalat rakamlarına bakıldığında Çin H. Cum. 137,3 milyon ton buhar, 44,7 milyon
ton koklaĢabilir kömür olmak üzere toplam 182 milyon ton kömür ithali ile ilk sırada yer al-
maktadır. Çin H. Cum. tarafından 2012 yılında ise 235,2 milyon ton termal 53,6 milyon ton
metalürjik olmak üzere 288,8 milyon ton taĢkömürü ithalatı gerçekleĢtirilmiĢtir. 2013 yılında
ise 250,1 milyon tonu buhar kömürü, 77,0 milyon tonu koklaĢabilir kömür olmak üzere top-
lam 327,1 milyon ton taĢkömürü ithal etmiĢtir.
2.6. Dünya’ da Taşkömürünün Sektörel Kullanımı
Toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %2,8‟i hali hazırda Demir-Çelik sektöründe kullanıl-
maktadır. Elektrik ark ocaklı demir çelik fabrikalarındaki önemli geliĢmelere rağmen, dünya
çelik üretiminin %70‟i kömüre bağımlıdır. Ark ocaklarında kullanılan elektriğin önemli bir
kısmı kömürden üretilmektedir. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün yaklaĢık %90‟ı
ham çelik için pik demir üretiminde kullanılmaktadır. Dünya koklaĢabilir kömür tüketiminin
1/3‟ü ithal kömürdür.
Son yıllarda uluslararası kömür ticaretinde demir-çelik sektöründe kullanılan PCI kömürleri
de önemli bir yer edinmiĢtir. 1979 yılında yaĢanan ikinci petrol krizi sırasında yüksek fırınlar-
da fuel-oil enjeksiyonu yerine kullanılmaya baĢlanan pulverize kömür enjeksiyonu (PCI) yön-
temi ile 1,4 ton koklaĢabilir kömür yerine 0,9 ton kömür enjekte edilebilmektedir.
PCI kömürlerde koklaĢma özelliği aranmamakta, düĢük impürite içeriğine sahip olması is-
tenmektedir. KoklaĢabilir kömüre göre daha düĢük fiyattan satılan PCI kömürüne olan talep,
demir-çelik sektörünün hammadde fiyatlarını düĢürme istekleri doğrultusunda artmaktadır.
Kömürün elektrik üretiminde de vazgeçilmez bir yeri vardır. Elektrik üretimleri ağırlıklı ola-
rak kömüre dayalı ülkeler ve kömürün elektrik üretimlerindeki payları ġekil-4‟te verilmiĢtir.
Elektrik üretiminin yaklaĢık %92‟sini kömürden sağlayan Polonya ve yine aynı oranla Güney
Afrika Cumhuriyeti elektrik üretiminde kömür kullanan ülkeler arasında baĢı çekmektedirler.
ġekil 4. Elektrik Üretimlerinde Kömüre Dayalı Ülkeler ve Kömürün Payları
Kömürün sektörel kullanım oranlarına bakıldığında 1990 yılında elektrik ve ısınma üretimin-
de %52,2 olan kömür kullanım payı, 2012 yılında %62,0 olarak gerçekleĢmiĢtir. Demir-Çelik
endüstrisindeki kömür kullanımı 1990 yılında % 1,2 iken 2012 yılında %2,8 olarak gerçek-
leĢmiĢtir. Tablo 20‟de ise taĢkömürünün zamana bağlı olarak kullanımındaki değiĢmeler ve-
rilmiĢtir.
3821
2
6453 59
2
274
93
54
5878 71 70 66
7
53 4821
35
0102030405060708090
100
TaĢkömürü
Linyit
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
16
Tablo 20. TaĢkömürü Kullanımındaki DeğiĢmeler
1990 2012
Milyar Ton % Milyar Ton %
Elektrik ve Isınma 1,83 52,2 4,21 62,0
Demir - Çelik Endüstrisi 0,04 1,2 0,19 2,8
Kimya Endüstrisi 0,06 1,7 0,10 1,5
Diğer Endüstri 0,48 13,6 0,61 8,9
Diğer Sektörler 1,10 31,3 1,69 24,8
Toplam 3,51 100,0 6,80 100,0
2.7. Dünya’ da Taşkömürü Sektöründe Son Yıllardaki Gelişmeler
2008‟ in son çeyreğinde baĢlayan küresel kriz sonrası 2009 yılında 2008‟e göre %50 dolayın-
da gerileyen taĢkömürü fiyatları 2010 yılında talebe bağlı olarak yükseliĢ trendine girmiĢtir.
Küresel krizin tam etkilerinin 2015 yılını bulması beklense de Çin ve Hindistan gibi geliĢmek-
te olan ülkelerin büyümeye bağlı enerji ve çelik ihtiyaçları nedeniyle termal ve koklaĢabilir
kömüre taleplerinin sürmesi beklenmektedir.
Dünya koklaĢabilir kömür madenciliği için en önemli geliĢmelerden biri de Dünya‟nın en
büyük kömür üreticisi ve tüketicisi Çin‟in komĢusu Moğolistan‟ın koklaĢabilir kömür ithala-
tına yönelmesidir. Daha önce kömür piyasasında varlığı olmayan Moğolistan yaklaĢık 6 mil-
yar ton koklaĢabilir kömür rezerviyle önümüzdeki yıllarda adından söz ettirecektir. Diğer bir
keĢif ise Mozambik‟tir. Özellikle Japonya ve Hindistan‟ın odak noktalarıdır. Hindistan, Çin
ve Japonya‟nın Avustralya‟daki kömür sahalarındaki yatırımları ve kömür Ģirketlerinden pay
alma rekabeti sürmektedir. Altyapı da içeren bu yatırımların Avustralya‟nın ihracatına olumlu
yansıması beklenmektedir. Tablo 21‟de Hindistan tarafından değiĢik ülkelerdeki kömür saha-
larına yapılan yatırımlar verilmiĢtir.
Tablo 21. Hindistan‟ın Bazı Ülkelerdeki Kömür Sahalarına Yaptığı Yatırımlar
Çin küçük ölçekli ocaklarını kapatarak konsantrasyon çalıĢmalarını sürdürmektedir. Özellikle
önümüzdeki dönemde taĢkömürü tüketiminin artacağı ve fiyatların ise yüksek seviyede de-
vam edeceği tahmin edilmektedir. Sektöre yönelik olumlu beklentiler tüm kuruluĢlarca belir-
tilmektedir. Bu doğrultuda taĢkömürü yatırımlarının 6-10 yıllık bir dönemde yer alması nede-
Ülke Yatırım Sayısı
Rezerv
(milyon ton)
Yatırım Miktarı
(milyon $)
Avustralya 9 17.138 7.612
Endenozya 28 6.271 4.526
Güney Afrika Cum. 4 377 3.300
ABD 3 348 820
Toplam 44 24.134 16.258
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
17
niyle global krizin etkilerinin azalmasıyla daha da hareketleneceği beklenmektedir. DüĢen
navlun fiyatlarının ve talep sonrasında, nakliye firmaları verdikleri gemi sipariĢlerinin büyük
bir kısmını iptal etmiĢlerdir. Dünya kömür satıĢ fiyatları maliyetlere yaklaĢarak krizin etkisi-
nin azalmasıyla birlikte artıĢ trendine girmiĢtir.
Kömür üretiminde Maden ocaklarına yapılan yatırımların yanında liman, demiryolu,
taĢıma ve yükleme gibi alt yapı yatırımları da önem arz etmektedir. Önemli kömür ih-
racatçılarından Endonezya ve Kolombiya 2007 ve 2008 yıllarındaki talep yükseliĢle-
rinde, altyapı yatırımları açısından kapasitelerinin sonuna yaklaĢmıĢlardır. Bu açıdan
Avustralya ve Çin Kömür madenciliğindeki konsantrasyon çalıĢmalarının yanında bu
ülkelerin, oluĢacak talep artıĢlarına yönelik alt yapı yatırımlarını tamamlaması piyasa-
nın dengelenmesi yönünde önem arz etmektedir. Önemli taĢkömürü ithalatçısı Japon-
ya‟daki tsunaminin taĢkömürü piyasasına etkisi olacağı beklenmelidir. Japonya‟nın kı-
sa süreli küçülmesinden sonra, devre dıĢı kalan nükleer santralden kaynaklanan enerji
açığının giderilmesi açısından termal kömüre, yıkımların yeniden inĢası için koklaĢa-
bilir kömüre talebin artabileceği beklenmelidir. Her ne kadar yenilebilir enerji sürekli
olarak gündemde yerini korusa da enerji içindeki paylarında önemli bir artıĢ görülme-
mektedir. Bu oranlarda önemli bir değiĢikliğin olması da beklenmemektedir. Ayrıca
nükleer enerjinin payında da önemli bir artıĢ beklenmemektedir. Son dönemlerde Av-
rupa ülkelerinin etkisi ile doğalgazdan elde edilen enerjinin payında küçük ölçekli ar-
tıĢlar mevcuttur.
Tablo 22‟de buhar kömüründe son yıllardaki artıĢlarla dikkat çeken Endenozya ve
koklaĢabilir kömür ihracatı ile dikkatleri çeken Moğolistan‟ın ihracat rakamlarındaki
değiĢim verilmiĢtir. Moğolistan kömürü Çin‟e ihraç etmekte olup Çin kaynaklı kokla-
Ģabilir kömür talebini dengeleyen bir ülkedir. Moğolistan‟ın ihracatının artarak devam
etmesi beklenmektedir.
Tablo 22. Endenozya ve Moğolistan‟ın ihracat rakamları (Milyon ton)
Ülke/yıl 2010 2011 2012 2013*
Endenozya (buhar kömürü) 265,0 297,8 384,3 423,3
Moğolistan(koklaĢabilir) 15,1 21,0 19,1 15,4
2.8. Taşkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar
Dünya enerji tedariki ile ilgili yapılmıĢ tüm senaryoların ortak özelliği, 21. yüzyıl boyunca
enerjiye olan talebin artacağı öngörüsüdür. Normal Ģartlar altında 2050 yılına kadar enerji
ihtiyacının bugünkü seviyesinin en az iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Enerji talebin-
deki artıĢın nedeni gayet açıktır. SanayileĢmiĢ ülkelerde enerji temin güvencesi üretimin ve
hizmetlerin devamlılığı için bir ön Ģarttır. Özet olarak artan dünya enerji talebi, dünya nüfusu-
nun büyük bir kısmının ekonomik ve sosyal refah seviyelerinin geliĢmesine olan arzularını
yansıtmaktadır. Dünya primer enerji arzının yaklaĢık %25‟ni ve elektrik üretiminin yaklaĢık
%40‟nı oluĢturan kömür artan enerji ihtiyacı karĢısında bugünkü enerji endüstrisinin karar
mekanizmasında önemli bir ayak olarak yerini korumaktadır. 2050‟li yıllarda güneĢ enerjisi
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
18
kullanımının çok ileri düzeyde artacağını ön gören oldukça iddialı projeksiyonlarda bile kö-
mür, bugünkü oranlardan düĢük olsa da, enerji çeĢitliliği içerisinde yer almaktadır.
Kömür enerji kaynağı olarak çok çeĢitli avantajlara sahiptir. Dünya fosil kaynaklı enerji kay-
naklarının tükenme ömürlerine bakıldığında petrol 50-60 yıl, doğal gaz 50-60 yıl, kömür 100-
120 yıl olarak görülmektedir. Rezervlerinin çokluğu yanında, kömürün geniĢ bir coğrafyaya
yayılmıĢ 50‟den fazla ülkede üretiliyor olması, kömür kaynaklarının, petrol ve doğal gaza
nazaran, politik ve yönetim açısından daha istikrarlı bölgelerde yer alması ve üretiliyor olması
kömüre hammadde olarak ayrı bir önem katmaktadır. Ayrıca dünyanın önemli bir kesiminde
kömür madenciliğinde geliĢmiĢ teknolojilerin uygulanması sonucunda düĢük üretim maliyet-
lerinin oluĢması, artan bir Ģekilde serbestleĢen elektrik piyasasında kömürün ucuz bir yakıt
olarak önemini korumasını sağlamaktadır.
Kömürün iki önemli kullanım alanı demir-çelik endüstrisi ve termik santrallerdir. Kalkınma-
nın temeli olarak devam edecek ve bu açıdan bakıldığında kömürün olumlu bir geleceğe sahip
olduğu görülecektir. Fakat bu olumlu gelecek, günümüzdeki teknolojik araĢtırmalara ve bu
araĢtırmalar sonucunda geliĢtirilen yeniliklerin dünya çapında uygulamaya konulmasına ba-
ğımlıdır.
Kömürün üretiminden tüketimine kadar olan aĢamalarda (kömür zinciri) çevresel hususların
dikkate alınması yönünde artan bir politik talep vardır. Kömür; SOx, NOx, CH4, CO2 ve parti-
kül emisyonları açısından artan bir çevresel baskı altındadır. Bu konuların çoğu için bilinen
çözüm yöntemleri mevcut iken bunların karıĢımının oluĢturduğu “sera gazı etkisi” üzerinde
yoğun bir kamuoyu duyarlılığı oluĢmaktadır.
1992 yılında yapılan Rio Yerküre Toplantısıyla baĢlayan süreç; 1997 yılında, yine
BMĠDÇK‟ u tarafından düzenlenen konferansta, Kyoto Protokol‟ünün kabul edilmesiyle uy-
gulama aĢamasına gelmiĢtir. Bu protokolünün Ek-B listesinde yer alan tarafların (yürürlülüğe
girme Ģartı olarak, 55 ülkenin onaylaması ve onaylayan ülkelerin salınımlarının Ek-1 deki
ülkelerin salınımlarının en az % 55 olması) onaylaması ile yürürlülüğe girecek ve 2008-2012
yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde sera gazı emisyonlarının 1990 seviyelerinin % 5,2 altına
indirmeleri yasal olarak bağlayıcılığı olan yükümlülük haline geleceği belirtilmiĢtir.
55 ülke Ģartı 2002‟de Ġzlanda‟nın antlaĢmayı kabul etmesiyle, %55 Ģartı da Rusya‟nın antlaĢ-
mayı 2004‟te imzalamasıyla oluĢmuĢ ve antlaĢma, 16 ġubat 2005 tarihinde yürürlülüğe gir-
miĢtir.
Türkiye 2001 yılında MarakeĢ‟te ki BMĠDÇS 7 Taraflar Konferansın da 26 no lu kararın ar-
dından sözleĢmeye katılmıĢtır. Türkiye Ek-1 Ülkelerinden farklı olarak 2008-2012 döneminde
yükümlülüğü bulunmamaktadır. Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMĠDÇS‟ ne katılmıĢtır.
Katılmakla birlikte daha önce müzakerelerde söz hakkı bulunmayan Türkiye, AntlaĢmanın 5
ġubat 2009 tarihinde TBMM‟sinde kabul edilip onaylanması ve resmi gazetede yayınlanarak
yürürlülüğe girmesi sonucu, bundan sonra yapılacak toplantılarda görüĢ ve önerileri müzakere
edebilecektir. ġu anda herhangi bir yükümlülüğü bulunmayan ülkemizin yükümlülüğüne iliĢ-
kin sorumluluklar ileride yapılacak toplantılardaki müzakereler sonucu belirlenecektir.
2009 Aralık ayında Danimarka‟ da 2012 sonrasının belirlenmesine yönelik toplantılar sonu-
cunda ülkeleri bağlayıcı bir karar alınmamakla birlikte küresel ısınmanın 2 Cº‟de tutulması ve
bunun için 2020 yılına kadar 100 milyar $ yardım yapılması öngörülmüĢtür. Ġleriki toplantı-
larda sera gazlarının emisyonu konusunda kısıtlamaların yaygınlaĢacağı bir gerçektir.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
19
Kömür ülkemiz ve dünya için birincil enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir Tablo
23‟de görüldüğü üzere Türkiye‟nin kiĢi baĢı CO2 emisyonları düĢük olmakla birlikte 1990
sera gazı salınımı ile günümüz arasında büyük fark vardır. Tablo 24‟de değiĢik OECD ülke-
lerdeki CO2 emisyonları verilmektedir.
Tablo 23. CO2 Emisyonlarının Dünyadaki Dağılımı
CO2 Emisyonları
(Milyon ton CO2)
KiĢi BaĢına CO2
(Ton CO2/KiĢi)
CO2/Toplam Birincil
Enerji Arzı (Ton CO2/TEP)
CO2/GSMH
(kg CO2/2005$)
Türkiye 302,4 4,04 2,59 0,48
Çin 8.251,0 6,08 2,84 1,73
Dünya 31.734,0 4,51 2,37 0,58
Fransa 333,9 5,10 1,32 0,15
Ġngiltere 457,4 7,18 2,38 0,19
Almanya 755,2 9,22 2,42 0,25
Rusya 1 659,0 11,56 2,19 1,69
OECD 12.146,0 9,68 2,31 0,31
ABD 5.074,1 16,15 2,37 0,36 Kaynak: IEA, Key World Energy Statistics,2014
Tablo 24. Petrol, Doğal Gaz Ve Kömüre Bağlı CO2 Emisyonları
TPES
(Mtce)
CO2 Emisyonu( Milyon Ton)
Kömürün
Payı(%)
Enerji
Kaynaklı
C02 /insan
(tCO2/kiĢi) Kömür Petrol Gaz Diğer Toplam
Çek.
Cum. 63,0 73,36 22,82 17,39 0,92 114,48 64,1 10,89
Kanada 359,77 95,80 261,52 178,54 0,77 536,63 17,9 15,73
Fransa 374,7 45,26 211,43 95,6 5,52 357,81 12,7 5,52
Almanya 467,68 306,24 266,05 171,81 17,48 761,58 40,2 9,32
Japonya 709,78 425,38 497,41 215,02 5,27 1.143,07 37,2 8,97
Meksika 254,45 38,51 254,57 123,84 -- 416,91 9,2 3,85
Türkiye 150,19 119,75 72,78 73,19 0,16 265,88 45,0 3,65
Ġngiltere 289,29 117,02 171,08 193,63 1,79 483,52 24,2 7,78
ABD 3.166,18 1.940,72 2.116,67 1.282,17 29,07 5.368,63 36,1 17,31
OECD
Toplam 7.722,67 4.181,53 5.108,24 3.050,24 100,29 1.2440,27 33,6 10,10
Kaynak: IEA
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
20
Ülkemiz kalkınmakta olan bir devlet olduğu için enerjiye ihtiyacı diğer ülkelere göre daha
fazla olacaktır. Bu nedenle emisyonların azaltılmasını ve yanma verimini artıran yöntemlerin
uygulanması, araĢtırılması ve geliĢtirilmesi ülkemiz için de önem arz etmektedir. Dünyada
emisyonları azaltmak için zenginleĢtirilmiĢ kömür kullanımının yanında emisyonların baca
ortamında ayrılması ve değiĢik yakma teknolojileri kullanarak yakma verimini artırıcı yön-
temler uygulanmakta ve geliĢtirilmeye çalıĢılmaktadır. Böylece hem emisyonlar azalmakta
hem de birim miktar kömürden elde edilen enerji artırılmaktadır. Baca emisyonlarını önleme-
ye yönelik olarak yanma sonrası;
Aktif karbon enjeksiyonu,
Elektro statik tutucular kullanılması,
Bez Filtrelerin kullanılması,
Baca gazı sülfür giderme iĢleminin uygulanması,
Seçimli katalitik ve katalitik olmayan indirgenmenin kullanılması,
YaĢ tanecik gaz temizleyicilerin kullanılması yoluyla çok düĢük emisyonlu sonuçlar elde
edilmektedir.
Pulverize kömür yakma, AkıĢkan yatakta yakma, çevrimli akıĢkan yatakta yakma ve basınçlı
akıĢkan yatakta yakma yöntemlerini kullanarak %40‟ın üzerinde net verim ve emisyonlarda
(NOx, SOx, CO2 ve partikül) düĢüĢler sağlanmaktadır. Bu nedenle önemli aĢamalar kat edilen
kömür yakma teknolojilerinin ve Entegre GazlaĢtırma Kombine Çevrim Teknolojilerinin
(IGCC) ülkemizde yeni tesislerde uygulanması, teknolojinin elde edilmesi ve geliĢtirilmesine
yönelik çalıĢmalar teĢvik edilmelidir. Bu sayede BMĠDÇS kapsamında ülkemizin karĢılaĢabi-
leceği sorunlar en aza indirgenmiĢ olacaktır.
3. TÜRKİYE’DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ
3.1. Taşkömürü Rezervleri
Ülkemizde en önemli taĢkömürü rezervleri Zonguldak Havzasında bulunmaktadır. Havzada
bugüne kadar yapılan rezerv arama çalıĢmalarında, -1200 m derinliğe kadar tespit edilmiĢ
toplam Jeolojik rezerv 1,30 Milyar ton olup, bunun %38‟i (yaklaĢık 506 Milyon ton) görünür
rezerv olarak kabul edilmektedir.
Dünya genelinde rezerv tanımlamaları yapılırken, mevcut madencilik teknolojisi ile ekonomik
olarak iĢletilebilir rezervler dikkate alınmaktadır. Havza bazında rezervler –1200 m derinliğe
kadar yapılmıĢ sondajlardan elde edilmiĢ verilerden hesaplanmıĢtır.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
21
Tablo 25. Türkiye‟deki TaĢkömürü Rezervleri (ton)
REZERV
TÜRÜ
KoklaĢmaz Y.KoklaĢabilir KoklaĢabilir
Toplam
TTK Amasra Armutçuk Kozlu Üzülmez Karadon
Hazır 400.060 1.763.675 3.146.786 521.183 2.825.324 8.657.028
Görünür 169.268.317 6.874.821 64.347.317 134.785.309 131.194.211 506.469.975
Muhtemel 115.052.000 15.859.636 40.539.000 94.342.000 159.162.000 424.954.636
Mümkün 121.535.000 7.883.164 47.975.000 74.020.000 117.034.000 368.447.164
TOPLAM 406.255.377 32.381.296 156.008.103 303.668.492 410.215.535 1.308.528.803
Havzada KoklaĢabilir rezervler Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgelerinde yer almaktadır.
KoklaĢabilir taĢkömürü rezervlerinin toplam rezervler içerisindeki payı yaklaĢık %67‟dir.
Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler; yarı-koklaĢma özelliği, yüksek ısıl değer ve düĢük
bünye külü içeriği ile hem koklaĢabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pulverize enjeksi-
yon (PCI) kömürü olarak demir-çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliktedir. Amasra
bölgesi kömürlerinin koklaĢma özelliği bulunmamakla birlikte, belirli oranlarda metalürjik
kömürler ile harmanlandığında koklaĢma özelliğini bozmamaktadır.
ġekil 5. KoklaĢma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri
Havza kömürlerinin kalorifik değeri 6.200 - 7.250 kcal/kg (AID) arasında değiĢmektedir.
Lavvarlar bazında üretilen satılabilir taĢkömürlerinin özellikleri Tablo 26 ‟da verilmiĢtir.
KoklaĢabilir
66%
KoklaĢmaz
31%
Yarı KoklaĢabilir
3%
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
22
Tablo 26. TTK TaĢkömürlerinin Karakteristik Özellikleri
NĠTELĠKLER
ARMUTÇUK KOZLU-ÜZÜLMEZ KARADON AMASRA
ARMUTÇUK
LAVVARI
KOZLU-ÜZÜLMEZ
LAVVARLARI ÇATALAĞZI LAVVARI AMASRA LAVVARI
Rutubet (ar) % 2-14 2-14 2-14 3-14
Kül (ar) % 9 11-13 12-13 14-15
Uçucu Madde (ar) % 29-34 25-27 25-27 32-35
Sabit Karbon (ar) % 47-54 52-57 51-56 41-47
Üst Isı Değeri (ar) Kcal/kg 6.250-7.250 6.500-7.150 6.400-7.150 5.650-6.050
Alt Isı Değeri (ar) Kcal/kg 6.050-7.050 6.400-6.950 6.200-6.950 5.450-6.050
Uçucu Madde (daf) % 38 32 32 43±2
Sabit Karbon (daf) % 61±1 60-67 67±1 56±2
Üst Isı Değeri (daf) Kcal/kg 8150 8400 6200-6950 7600
Karbon C (ad) % 75±2 73-76 75±2 70±3
Hidrojen H (ad) % 4+1 4+1 4+1 4+1
Kükürt S (ad) % Max 0,9 0,8 0,8 1,5
Azot N (ad) % 1,1±0,3 1±0,2 1±0,2 1,2±0,4
Kül Ergime Noktası Min 0C 1270 1350 1350 1270
ISO KoklaĢma Değeri Orta-Zayıf Orta-Ġyi Çok-Ġyi Pek Zayıf
ISO Kod No 622 533-534 534 711
ISO Sınıf VIA VC-VD VC VII
ASTM Rank Grubu hvAb HvAb hvAb hvBb
ASTM Rank Skalası 62-148 68-154 69-155 58-139
ASTM Rank Sınıfı II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü ar- orijinal numunude, daf- kuru külsüz, ad- havada kurutulmuş, ISO- Ulusl arası Standartlar Organizasyonu, ASTM- Amerikan Standart
3.2. Taşkömürü Üretimi
Ülkemizde taĢkömürü madenciliği Zonguldak TaĢkömürü Havzasında TTK tarafından ger-
çekleĢtirilmektedir. Derin yer altı kömür madenciliği yapılan Zonguldak TaĢkömürü Havzası-
nın karmaĢık jeolojik yapısı tam mekanizasyona gidilmesini engellemekte, taĢkömürü üretimi
ağırlıklı olarak insan gücüne dayalı emek-yoğun bir Ģekilde gerçekleĢtirilmektedir. Ancak son
yıllarda havza Ģartlarına uygun mekanize kazı teçhizatı ile pilot çapta uygulama yapılmıĢ ve
baĢarılı sonuçlar elde edilmiĢtir. Bu tür teçhizatların havza çapında yaygınlaĢtırılmasına yöne-
lik çalıĢmalar devam etmektedir.
1942 yılından itibaren havzadaki taĢkömürü üretimi seyri ġekil 6‟da verilmiĢtir. Havza, sağ-
lıklı kayıtların mümkün olduğu 1942 yılından günümüze kadar 225 milyon ton (1865 yılından
günümüze kadar yaklaĢık 400 milyon ton) taĢkömürü üretimi ile ülke kalkınmasında önemli
bir yer almıĢtır.
Havza tarihi boyunca maksimum tüvenan üretim 1974 yılında 8,5 milyon ton, satılabilir üre-
tim ise 1967 ve 1974 yıllarında 5 milyon ton olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. 1974 yılındaki mak-
simum 5 milyon ton satılabilir üretim değerine kadar, zaman zaman düĢüĢler gözlense de,
önemli bir üretim artıĢ trendi yakalanmıĢ olan havzada, ulaĢılan üretim değeri korunamamıĢ,
1982 yılından sonra 4 milyon ton‟un altına inmiĢtir. 2004 yılından itibaren TTK tarafından
Kaynak: www.taskomuru.gov.tr
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
23
iĢletilemeyen rezervlerin, hukuku TTK uhdesinde kalmak kaydıyla, rödövans karĢılığı özel
firmalara iĢlettirilmesi uygulaması baĢlatılmıĢtır. 2000-2014 yılları havza taĢkömürü üretimi
Tablo 27‟de verilmiĢtir.
ġekil 6. 1942-2014 Yılları TTK ve Özel Sektör Üretimleri
Tablo 27. 2000-2014 Yılları Havza TaĢkömürü Üretimi
0
1.000.000
2.000.000
3.000.000
4.000.000
5.000.000
6.000.000
1942 1952 1962 1972 1982 1992 2002 2012
TTK ÖZEL SEKTÖR
Yıllar TTK Üretimi
(Ton)
Özel Sektör Üretimi
(Ton)
Havza Toplamı
(Ton)
2000 2.259.227 135.019 2.394.246
2001 2.356.865 137.097 2.493.962
2002 2.244.385 74.647 2.319.032
2003 2.011.178 47.943 2.059.121
2004 1.880.847 65.124 1.945.971
2005 1.665.846 511.355 2.177.201
2006 1.522.698 795.931 2.318.629
2007 1.675.283 817.092 2.492.375
2008 1.586.532 1.043.909 2.630.441
2009 1.879.630 999.776 2.879.406
2010 1.708.844 883.074 2.591.918
2011 1.592.515 1.026.732 2.619.247
2012 1.457.098 835.157 2.292.255
2013 1.366.509 549.332 1.915.841
2014 1.300.154 488.187 1.788.341
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
24
3.3. Ülkemizin Taşkömürü Tüketimi
Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü
tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2013 yılında
33.831.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %5,8‟i yerli kaynaklardan
(TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır. Ülkemizin 2000-2013 yılları arası üretim, ithalat
ve toplam tüketim miktarları Tablo 28‟de verilmiĢtir.
Tablo 28. Türkiye TaĢkömürü Üretim Tüketim ve Ġthalat Dengesi (Bin ton)
YILLAR ÜRETĠM ĠTHALAT TOPLAM
TÜKETĠM
2000 2.259 12.990 15.393
2001 2.357 8.028 11.039
2002 2.319 11.693 13.830
2003 2.425 16.166 17.535
2004 2.070 16.427 18.904
2005 1.900 17.360 19.421
2006 2.319 20.286 22.798
2007 2.492 22.946 25.224
2008 2.601 19.489 22.720
2009 2.863 20.364 23.698
2010 2.524 21.333 25.569
2011 2.528 23.679 26.228
2012 2.292 29.195 31.460
2013 1.968 26.633 33.831 Kaynak: ETKB
Ülkeler ve ödenen döviz miktarları bazında bakıldığında ülkemizin kömür ithalatında; Rusya,
Güney Afrika, Avustralya, ABD, Çin ve Kanada‟nın önemli payları olduğu görülmektedir.
Kömür ithalatına; 2002 yılında 749 milyon $, 2003 yılında ise 986 milyon $ ödenmiĢtir. 2002-
2006 ithalat gerçekleĢmelerine bakıldığında, kömür ithalatına ödenen döviz miktarında
% 174‟lük bir artıĢın olduğu görülmektedir. 2008 “Madencilik Ürünleri” ihracatımız ise 3.200
milyon $ olmuĢtur. Görüldüğü gibi madencilik ihracatı gelirlerimiz 3,2 milyar $ olarak ger-
çekleĢirken sadece kömür ithalatına 3.411 milyon $ ödenmiĢtir.
Ülkemiz demir-çelik sanayisini dünyada ticarete konu olan koklaĢabilir taĢkömürünün %
8,8‟ini ithal etmektedir. Bu da ülkemizin önemli bir koklaĢabilir kömür ithalatçısı olduğunu
göstermektedir.
Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından sağlanan verilere göre, 2013 yılın ocak ayında
Türkiye'nin koklaĢabilir taĢkömürü ithalatı, bir önceki yılın aynı ayına göre %11,9 artıĢla 2
milyon ton seviyesinde gerçekleĢmekle birlikte, 2012 yılı Ocak ayından beri kaydedilen en
düĢük seviyede yer aldı. 2012 yılının aralık ayında 3 milyon mt seviyesini aĢan ithalat seviye-
si 2013 yılının Ocak ayında Aralığa göre %35,3 düĢüĢ kaydetti. AĢağıdaki Ģekilden da izlene-
bileceği gibi, Türkiye 2012 yılının son çeyreğinde koklaĢabilir taĢ kömürü ithalatını dikkat
çekici ölçüde artırmıĢtır.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
25
ġekil 7. 2012 Yılı Türkiye KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı
2012 yılında Türkiye'nin koklaĢabilir taĢ kömürü ithalatı yaptığı ülkelerin dağılımı aĢağıdaki
gibidir.
ġekil 8. 2012 Yılında Türkiye‟nin KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı Yaptığı Ülkeler
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
26
Ülkemiz 2012 yılı TaĢkömürü ihtiyacının %4,6‟sı TTK, %2,6‟sı rödevanslı sahalardan olmak
üzere %7,2‟si havzadan karĢılanmaktadır.
Ülkeler kendileri için öneme sahip ürünlerin için birçok girdiyi göz önüne alarak talep ve arz
projeksiyonlarını yapmaktadırlar. Bu projeksiyonlar Dünya‟daki konjonktürel değiĢimlerden
etkilenebilmekle beraber gelecekteki taleplere ıĢık tutması açısından önem arz etmektedir.
Ülkemizin kömür tüketimine yönelik olarak ETKB‟ ca hazırlanan projeksiyonlarda taĢkömürü
tüketiminin ve linyit tüketiminin artan bir trend izleyeceği beklenmektedir. Tablo 29‟da yılla-
ra bağlı kömür talep projeksiyonu verilmiĢtir.
Tablo 29. Ülkemizin Kömür Tüketim Projeksiyonu (Bin Ton)
Yıllar TaĢkömürü Linyit Yıllar TaĢkömürü Linyit
2008 22.864 98.630 2015 45.366 151.659
2009 25.523 101.488 2016 49.117 162.701
2010 29.688 102.705 2017 54.573 174.559
2011 31.374 113.932 2018 61.733 191.189
2012 35.013 119.233 2019 69.968 202.334
2013 38.451 130.382 2020 81.038
2014 41.814 140.657
Kaynak: ETKB
3.4. Ülkemizde Taşkömürünün Sektörel Kullanımı
Ülkemizde taĢkömürü tüketimi sektörler itibari ile Tablo 30‟de verilmiĢtir. Türkiye‟de taĢkö-
mürü tüketiminin büyük bölümü sanayi sektöründe (çimento fabrikaları, Ģeker fabrikaları ve
diğer sanayi tesisleri) ve kok fabrikalarında (demir-çelik tesislerinde) gerçekleĢmektedir.
1970 yılında 1,8 milyon ton olan kok fabrikaları (demir-çelik tesisleri) taĢkömürü tüketimi,
1990 yılında 4,7 milyon ton seviyesine kadar çıkmıĢ, 2000‟li yıllarda ise 4 milyon ton/yıl se-
viyelerinin üzerinde seyretmiĢtir. Demir-çelik sektöründe 2013 yılı taĢkömürü tüketimi 5,57
tonu kok fabrikalarında olmak üzere toplam 6,54 milyon ton olarak gerçekleĢmiĢtir.
Çimento sektöründe ise 1970‟li yıllarda 40-50 bin ton/yıl seviyelerinde olan taĢkömürü tüke-
timi sürekli artan bir trendle 2013 yılında 2,7 milyon ton (Tablo 31) düzeyine kadar çıkmıĢtır.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
27
Tablo 30. Sektörler Ġtibariyle TaĢkömürü Tüketimi (X 1.000 ton)
Kaynak: ETKB
Tablo 31. Çimento Sektöründe Kullanılan Yakıtların Miktarı
Yıllar T.kömürü
(bin ton)
Linyit
(bin ton)
Petrokok
(bin ton)
Petrol
(bin ton)
Doğalgaz
10Sm³
2006 2.215 1.876 1.946 - -
2007 2.666 1.513 1.471 - -
2008 2.495 2.199 1.862 582
2009 2.566 1.565 2.328 31 22
2010 3.027 1.609 2.156 26 16
2011 2.285 3.145 2.248 35 101
2012 2.283 2.682 2.864 47 169
2013 2.769 2.012 2.885 24 61
2013 yılında Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %71,1‟lik kısmı termik santraller-
den;%24,8‟lik kısmı hidroelektrik santrallerinden sağlanmıĢ olup, rüzgar ve diğer yenilenebi-
lir enerji kaynaklarına dayalı santrallerin toplam üretime katkısı %3,5 olarak gerçekleĢmiĢtir.
2013 yılında gerçekleĢtirilen elektrik enerjisi üretiminin %24,8 hidrolik, %43,8‟i doğal gaz,
%25,7‟si kömür, %1,6‟sı sıvı santrallerden sağlanmıĢtır. Kömür içinde taĢkömürünün payı
%12,9‟dur (ithal+yerli kömür). Elektrik üretimi için 2013 yılında 26,6 milyon tonu ithal taĢ-
kömürü 1,9 milyon ton yerli taĢkömürü olmak üzere toplam 28,5 milyon ton taĢkömürü+ithal
kömürü kullanılmıĢtır. 55 milyon ton da linyit kullanılmıĢtır. Tablo 32‟de 2013 yılına ait Tür-
TÜKETĠCĠLER 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Elektrik Sant. 5.912 6.197 6.361 7.582 10.116 11.854 11.777
Kok Fab. 4.443 5526 4.900 5.322 5.200 5.392 5.571
Ġç Kayıp 184 46 179 47 33 51 429
Toplam 10.539 11.769 11.440 12.951 15.349 17.297 17.777
Demir-Çelik 293 713 928 1.528 1.468 1.430 972
Kimya-Petrokimya -- 1 72 84 127 121 134
Çimento 2.666 2.495 2.566 3.027 2.285 2.283 2.769
ġeker 13 9 6 74 22 13 4
Demir DıĢı Metaller 163 -- -- -- 18 19 62
Diğer Sanayi 10.848 1.217 1.346 375 165 37 783
Diğer sektörler-konut 865 6.516 7.337 7.527 6.773 10.260 11.330
Toplam 14.849 10.951 12.258 12.615 10.858 14.163 16.054
TOPLAM 25.388 22.720 23.698 25.566 26.207 31.460 33.831
Kaynak: ETKB
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
28
kiye elektrik üretiminde; kurulu güç ve üretim değerleri verilmiĢtir. ġekil 7‟de elektrik üreti-
mindeki kurulu güç, ġekil 9 ve ġekil 10‟da Elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı ve-
rilmiĢtir.
Tablo 30. 2013 Yılı Elektrik Üretimini ve Güç Dağılımı
Kaynak Türü Kurulu Güç Kapasitesi
(MW) %Pay Kaynak Türü
Elektrik Üretimi (MWh)
%Pay
Taşkömürü 300,0 0,5% Taşkömürü 1.727.961,0 0,7%
İthal Kömür 3.912,6 6,1% İthal Kömür 29.098.211,0 12,2%
Linyit 8.215,2 12,8% Linyit 30.017.917,0 12,5%
Asfaltit 135,0 0,2% Asfaltit 632.070,0 0,3%
Çok Yakıtlar 5.041,6 7,9% Sıvı Yakıt 3.890.312,0 1,6%
Sıvı Yakıt 573,3 0,9% Doğalgaz 104.835.049,0 43,8%
Doğalgaz 20.269,9 31,6% Hidrolik 59.245.768,0 24,8%
Hidrolik 22.289,1 34,8% J. Termal 1.273.915,0 0,5%
J. Termal 310,8 0,5% Rüzgâr 7.517.599,0 3,1%
Rüzgâr 2.759,6 4,3% Diğer 1.054.471,0 0,4%
Yenilenebilir + Atık
236,9 0,4%
Toplam 239.293.273,0 100,0%
Toplam 64.044,0 100,0%
ġekil 9. Elektrik üretiminde Kurulu Güç ġekil 10. Elektrik Üretiminde Kaynakların Kullanımı
Kaynak:2014 TEİAŞ verilerinden hazırlanmıştır
Tablo 33‟de EPDK na kömür kullanarak elektrik üretmeye yönelik lisans baĢvuruları veril-
miĢtir. Bu veriler dikkate alındığında dıĢa bağımlı olduğumuz taĢkömüründe ithalat miktarı-
nın daha da artacağı görülmektedir. Ġthal Kömür ve ithal fosil yakıtlardan elektrik üretmek
otoprodüktör Ģirketler için kısa vadeli karlı bir seçenek olmasına rağmen ülkemizin uzun va-
deli yerli kaynakların payını artıran enerjilere yönelmesi önem arz etmektedir.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
29
Tablo 31. EPDK‟dan Alınan Enerji Üretim Lisans Durumu
Yakıt
BaĢvuru
AĢaması
Ġnceleme ve
Değerlendirme
Uygun
Bulma
Lisans
Verildi Toplam
Proje
Adedi
Kurulu Güç
Toplamı
(MW) Adet
Kurulu
Güç
(MW)
Adet
Kurulu
Güç
(MW)
Adet
Kurulu
Güç
(MW)
Adet
Kurulu
Güç
(MW)
Ġthal Kömür 6 3.874 16 10.062 36 3.908 10 5.079 36 22.923
Linyit 1 30.6 - - 32 306 30 1.649 32 1986
Diğer
Kömür - - 3 832 7 - 4 478 7 1.311
TaĢkömürü - - 1 500 3 - 2 51 - 551
Kaynak: DEKTMK
3.5. Taşkömürü Fiyatları
1980‟li yılların ikinci yarısından itibaren, kömür piyasasında baĢlayan rekabet ortamının etki-
siyle, sürekli bir düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1990‟lı yıllarda 40 $/ton bandına otur-
muĢtur. Uluslararası petrol karteli konumundaki firmaların kömür piyasasından çekilmeleri,
tedarikçi firmaların çeĢitlenmesi sonucu oluĢan daha rekabetçi bir pazar yapısının etkisiyle
1995 yılından itibaren yeniden düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1999 yılında 27-30 $/ton
seviyelerine kadar gerilemiĢ, 2000-2001 yıllarında yaĢanan talep artıĢı nedeniyle tekrar 40
$/ton seviyesine kadar çıkmıĢtır. Özellikle 2003 yılından itibaren koklaĢabilir kömür fiyatları
hızla artmıĢtır.
2005 yılında ise koklaĢabilir taĢkömürü fiyatları, FOB, 100$/Ton‟ un üzerinde seyretmiĢ 2006
yılında bu fiyat kendini korumuĢtur.
Ancak 2007 yılının son üç ayında petrol fiyatlarının artması ve nakliye fiyatlarının yükselmesi
ile kömüre fazla talebin olması fiyatların FOB 15-20 dolar artmasına sebep olmuĢtur.2007
yılında fiyat artıĢları çok daha çarpıtıcıdır. Güney Afrika buhar kömürlerinin 6000 kcal/kg
Richard Bay limanı FOB teslim fiyatı 111,25 ABD doları/ton düzeyine kadar çıkmıĢtır.
Dünyanın en büyük kömür üretici olan Avustralya ile en büyük alıcısı Japonya arasındaki
2008 yılı görüĢmelerinde yeni sözleĢme ile koklaĢabilir 0-10 mm. kömürlerin 2008 yılı için
satıĢ fiyatı 325 $/ton fiyatlara kadar yükselmiĢtir.
Ancak, 2008 yılının son üç ayı içinde dünyada meydana gelen mali kriz nedeni ile petrol fi-
yatları 150 $/ton fiyatlardan 40 $/ton fiyatlara kadar gerilemiĢ ve navlun fiyatları aĢırı düĢ-
müĢtür. Ekonomik ve mali kriz nedeni ile tüketimin azalması birçok sektörde üretimi kısıtla-
maya hatta üretimin durmasına vesile olmuĢtur.
Global krizin etkilerinin sona ermemesine rağmen 2009 yılında 170-190 $/ton (FOB)‟a kadar
düĢen kömür fiyatları 2010 yılında 190-210 $/ton (FOB) arasında gerçekleĢmiĢ 2011 yılının
ilk çeyreğinde oluĢan sözleĢmelerde ise 225 $/ton olarak gerçekleĢmiĢtir.
Avustralya çıkıĢlı Termal kömürde ise 2010 yılı fiyatları 100-120 $/ton (FOB) ve 2011 yılı ilk
çeyreğinde 130 $/ton (FOB olarak gerçekleĢirken Güney Afrika Richard Bay Limanından
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
30
ihraç edilen buhar kömürünün 2010 yılı 100-110 $/ton(CIF) ve 2011 yılı 125-130 $/ton(CIF)
fiyatları oluĢmuĢtur. Spot piyasada ise bu rakamların çok üstünde fiyatlar oluĢmaktadır.
2011 yılı için ABD‟nin kısıtlı imkânlarını tam kapasiteye yakın kullanması koklaĢabilir kö-
mür piyasasının emniyet vanası olarak görülmektedir. Ayrıca Çin‟in koklaĢabilir kömür açık-
larının bir kısmını Moğolistan‟dan karĢılamaya baĢlaması denge unsurlarından biridir.
Kömür ticaretinde önemli maliyetlerden biri olan navlun ücretleri kriz öncesi 40-60$ seviyele-
rinden 20-40$ seviyelerine daha sonra ise 15-25$ seviyelerine düĢmüĢtür. Tablo 37 ve Tablo
38‟de 2014 yılı önemli taĢkömürü sevkiyat limanlarındaki ortalama buhar kömürü ve kokla-
Ģabilir kömür fiyatları verilmiĢtir. 2015 yılının ilk üç ay oluĢan ortalama koklaĢabilir kömür
fiyatları ise Avustralya 105$/t(fob), US Coast 110$/t(fob) Ģeklindedir. 2013 yılı ortalamasının
bu rakamların üzerinde geçekleĢmesi beklenmektedir.
Tablo 32. 2014 Yılı Önemli TaĢkömürü Sevkiyat Limanlarındaki Buhar Kömürü Fiyatları
Cif ARA
(6.000 k.cal)
Fob Richards Bay
(6.000 k.cal)
Cif Marmara
(6.000 k.cal)
Cif Ġskenderun
(6.000 k.cal)
Ortalama
Fiyat 75,36 73,47 94,04 88,54
Tablo 33. 2014 Yılı Önemli TaĢkömürü Sevkiyat Limanlarındaki KoklaĢabilir Kömür Fiyatları
Fob
Australia Cif Japan
Cfr North
China
Cif East
Coasth
India
Fob
Hampton
Roads
(DüĢük
Uçucu)
Fob
Hampton
Roads
(Yüksek
Uçucu)
Ortalama
Fiyat 121,11 136,38 131,23 137,21 122,29 118,02
Tablo 36‟ da Japonya ve Avrupa Birliğinin koklaĢabilir Kömür ithalatında oluĢan yıllık orta-
lama fiyatlar, yine Tablo 37‟ de Japonya ve AB‟nin termal kömür ithalatında oluĢan ortalama
fiyatlar (CIF, US$/t) olarak verilmiĢtir.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
31
Tablo 34. AB ve Japonya KoklaĢabilir Kömür Ġthalatı Yıllık Ort. Fiyatları (CIF,US$/t)
Ġhracatçı ülke 2000 2008 2009 2010
Japonya AB Japonya AB Japonya AB Japonya AB
Avustralya 39,01 45,45 206,71 220,54 193,65 243,76 170.10 213,42
Kanada 45,46 45,92 234,34 220,91 221,77 223,39 191,97 205,20
ABD 52,69 52,91 308,56 175,35 246,05 160,22 208,24 191,43
Rusya 43,62 42,02 250,90 147,83 189,24 108,78 185,00 128,15
Çin 37,12 ---- 256,42 ---- 200,21 ---- 154,71 ……
Polonya ---- 50,43 ----- 245,85 ----- 137,24 …….. 194,36
Tablo 35. AB ve Japonya Termal Kömür Ġthalatı Yıllık Ortalama Fiyatları(CIF,US$/t)
2000 2008 2009 2010
Japonya Avrupa Japonya Avrupa Japonya Avrupa Japonya Avrupa
Avustralya 34,59 39,04 127,23 184,75 113,06 149,29 111,12 197,74
Kanada 34,72 ----- 125,52 ------ 103,92 ------ 107,80 …
ABD 45,49 41,07 151,26 138,40 820,10 107,28 84,43 117,46
Rusya 30,68 33,59 121,34 131,62 104,35 91,25 106,42 97,66
Çin 33,69 31,45 124,10 161,12 123,05 566,64 112,29 ….
Polonya ------ 35,30 -------- 156,01 ------- 114,58 ---- 104,06
Kolombiya -------- 34,22 --------- 138,32 -------- 94,76 ----- 95,84
G.Afr.
Cum. 35,82 33,83 105,49 142,07 87,62 95,66 107,07 98,50
Tablo 38 „da ise önemli kömür ihracatçısı ülkelerin ihracat limanı teslimi koklaĢabilir ve bu-
har kömürü ortalama fiyatları verilmiĢtir.
Tablo 36. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Yıllık Ortalama Kömür Fiyatlar (FOB,US$/T)
2000 2008 2010
Buhar KoklaĢabilir Buhar KoklaĢabilir Buhar KoklaĢabilir
Avustralya 24,72 31,64 103,23 193,79 88,54 171,76
Kanada 24,99 34,01 97,37 209,51 95,97 212,01
Endonezya 29,60 --- 115,48 --- 71,01 ….
Güney Afrika 22,63 --- 88,19 --- 91,26 ….
Kolombiya 26,99 --- 120,27 --- 77,31 ….
ABD --- 41,99 --- 157,59 71,63 160,32
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
32
Kurumumuz müĢterilerinden ERDEMĠR ise kurumumuzun rödevanslı sahalarından 2007 yı-
lında (ERDEMĠR teslim) 98 $/ton fiyatla kömür almakta iken 2008 yılında (ERDEMĠR tes-
lim) 195 $/ton fiyatla kömür satın almıĢtır. Kurumumuzdan demir-çelik üreticileri Kardemir
ve Erdemir‟e yapılan koklaĢabilir kömürün fiyatları Tablo 39‟da verilmiĢtir.
Tablo 37. TTK Demir-Çelik Sektörü Ortalama SatıĢ Fiyatları
Yıllar KARDEMĠR ERDEMĠR
($/Ton) ($/Ton)
2005 107 109
2006 109 0
2007 110 108
2008 165 186
2009 158 172
2010 136 121
2011 184 172
2012 165 128,5
2013 140,66 -
Kurumumuz üretimi kömürlerin satıĢ fiyatları satıcı ve nakliye masrafları dâhil edildiğinde
dünya kömür fiyatları ile örtüĢmektedir. Tablo 40‟da Ülkemizin taĢkömürü ithalatında oluĢan
fiyatlar (US$/tce) olarak verilmiĢtir.
Tablo 38. Türkiye‟nin TaĢkömürü Ġthalat Fiyatları (US$/tce)
TÜRKĠYE 1990 2000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Termal(elektrik) 31,85 50,45 86,87 97,12 113,22 112,43 127,32 131,08 135,91
Termal (sanayi) 79,67 53,26 79,99 115,02 152,51 139,04 137,83 142,56 161,45
KoklaĢabilir 82,07 80,19 161,57 200,52 258,70 269,73 272,13 254,23 268,97
Kaynak: IEA
KoklaĢabilir kömür fiyatlarının son dönemde hızla arttığı süreçte Kurumumuz Havzamıza
yakın Erdemir ve Kardemir‟e sağladığı koklaĢabilir kömür fiyatında makul ve tedrici bir
politika izlemiĢtir. Fiyatların 200 $/ton‟u aĢtığı ve kömür tedarikinde sıkıntı yaĢandığı
dönemlerde artıĢ makul bir trend biçiminde olmuĢtur.
Avustralya Ekonomik Kaynaklar Bürosu (ABARE) tarafından çeĢitli taĢkömürü türlerine
yönelik fiyat tahminleri Tablo 41‟de verilmiĢtir.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
33
Tablo 39. Global Piyasa Fiyat Tahmini
2010* 2011* 2012* 2013* 2014* 2015*
Hard coking 147 238 255 226 204 189
Semi-hard coking 134 215 226 190 167 150
Semi-soft coking 104 175 187 154 136 118
LV PCI 110 181 191 158 139 122
Thermal 77 115 107 95 93 91
Kaynak - CBA Global Market Research 23 November 2010 ABARE 2010 *Tahmin
Yine 2013 yılı baĢında yatırım Ģirketleri, bankalar ve kömür konusunda söz sahibi
kuruluĢların ortalama koklaĢabilir kömür fiyat tahminleri Tablo 42 de verilmiĢtir.
Tablo 40. Global Piyasa Ortalama KoklaĢabilir Kömür Fiyat Tahminleri
2013
2013 2014 2015 Uzun
Vade 2. çeyrek 3.çeyrek 4.çeyrek
Tahminlerin
ortalaması 172 182 181 175 187 190 173
Maksimum 180 190 190 185 213 215 200
Minimum 165 175 175 165 165 160 155
4. TTK’NIN SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ
4.1. Üretim Yönünden
Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü
tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2013 yılında
33.831.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %5,8‟i yerli kaynaklardan
(TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır.
4.2. Tüketimi Karşılama Açısından
TTK taĢkömürü satıĢlarında, kullanıcı profillerinde ve satıĢ miktarlarında önemli değiĢimler
olmuĢtur. 1960‟lı yıllarda önemli taĢkömürü tüketicileri; demir-çelik tesisleri, Çatalağzı Ter-
mik Elektrik Santrali (ÇATES) ve hava gazı fabrikalarının birlikte değerlendirildiği enerji
sektörü, demiryolu ve denizyolu iĢletmelerine yapılan satıĢların yer aldığı ulaĢtırma sektörü
olarak sıralanmaktadır.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
34
TTK taĢkömürü satıĢlarında iki önemli pazar olan demir-çelik ve enerji sektörüne yapılan
satıĢlarda da önemli değiĢim yaĢanmıĢtır. ġekil 9‟da verilen grafik izlendiğinde, 1965-1989
yılları arasında demir-çelik sektörüne yapılan satıĢların 1,5-2 milyon ton/yıl arasında seyretti-
ği görülmektedir.
ġekil 11. TTK Sektörel TaĢkömürü SatıĢları
1982 yılından sonra, demir-çelik fabrikalarında yaĢanan kapasite artıĢı ve paralelinde ortaya
çıkan koklaĢabilir kömür talebinin TTK tarafından karĢılanamaması sonucu ithal kömüre
yönelinmesi, bu sektöre yapılan satıĢların azalmasına neden olmuĢtur.
1998 yılında 189 bin ton‟a kadar gerileyen demir-çelik sektörüne yapılan satıĢlar, özellikle
KARDEMĠR Aġ‟nin artan talebi doğrultusunda, 2014 yılında 500 bin ton‟a yaklaĢmıĢtır.
Tablo 41. 2008-2014 Yılları Sektörler Ġtibariyle SatıĢlar
SEKTÖRLER 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Demir-Çelik
(Kardemir,
Erdemir)
TTK 359.918 419.139 498.640 429.126 416.418 431.864 455.964
Rödövans -- -- -- -- -- -- --
Toplam 359.918 419.139 498.640 429.126 416.418 431.864 455.964
Enerji
(ÇATES)
TTK 962.416 1.108.615 1.023.558 947.215 835.061 750.086 709.173
Rödövans 665.730 60.181 -- -- -- -- --
Toplam 1.628.146 1.168.796 1.023.558 947.215 835.061 750.086 709.173
Muhtelif-
Teshin
TTK 231.505 228.023 246.714 185.731 157.191 132.428 146.370
Rödövans -- -- -- -- -- -- --
Toplam 231.505 228.023 246.714 185.731 157.191 132.428 146.370
TOPLAM TTK 1.553.839 1.755.777 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378 1.311.507
Rödövans 665.730 60.180 -- -- -- -- --
Toplam 2.219.569 1.815.957 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378 1.311.507
0
500.000
1.000.000
1.500.000
2.000.000
2.500.000
3.000.000
3.500.000
4.000.000
4.500.000
5.000.000
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
To
n
TOPLAM
Muhtelif-Teshin
Enerji (ÇATES)
Demir-Çelik
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
35
Tablo 42. Kardemir ve Erdemir‟e Yapılan KoklaĢabilir TaĢkömürü SatıĢları
KARDEMĠR ERDEMĠR TOPLAM
(Ton) (Ton) (Ton)
2005 220.678 53.058 273.736
2006 292.926 - 292.926
2007 322.428 24.586 347.014
2008 286.599 9.252 295.851
2009 418.139 1.000 419.139
2010 451.980 46.660 498.640
2011 388.751 40.3744 429.125
2012 360.644 55.773 416.417
2013 367.530 64.334 431.864
2014 395.689 60.275 455.964
1990 yılında Demir-Çelik sektörüne yılda 1,3 milyon ton kömür satılırken 1995 yılında 650
bin tona, 2000 yılında 350 bin tona, 2008 yılında ise 300 bin tonun altına düĢmüĢtür. 2013
yılında ise 431 bin ton olup 2014 yılında 455 bin ton satıĢ gerçekleĢmiĢtir.
Bilindiği üzere ülkemiz demir- çelik sektörünün yıllık 5-5,5 milyon ton kömür ihtiyacının
önemli bir kısmı 1-1,2 milyar $ döviz ödenerek ithal yolu ile karĢılanmaktadır. Mevcut du-
rumda Kurumumuzca üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün ülkemizdeki pazar payı % 8-10 ci-
varında olup oldukça düĢüktür.
Son dönemde dünya kömür fiyatlarındaki önemli artıĢlar TTK kömürünü daha cazip hale ge-
tirmiĢtir Türkiye TaĢkömürü Kurumu lehine değiĢen bu konjonktüre göre pazarlama politika-
larında değiĢiklikler öngörülmüĢtür. Kurumun hedef üretimindeki Pazar politikası ağırlıklı
olarak demir-çelik sektörüne yöneliktir.
TTK‟ da üretimi artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile
ilgili çalıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü
kullanıcılarının aradıkları niteliklerde kömür üretmek mümkün olacaktır. Kurum yeni kömür
yıkama modelini hizmet alımı yoluyla gerçekleĢtirmektedir. Bu kapsamda 3 büyük müesse-
semiz olan Karadon, Kozlu ve Üzülmez TĠM tüvenan kömürlerinin bu müesseselerde kurulan
lavvarlarda hizmet alımı yolu ile yıkattırılmasına baĢlanmıĢtır. Böylece yıkama maliyetlerinin
düĢürülmesi yanında, lavvar randımanlarının arttırılması, piyasanın istediği niteliklerde ve
özellikle metalürjik kömür üretimine yönelik ürün elde edilmesi sağlanmıĢtır. Yapılan bu ça-
lıĢmalar ile üretilen taĢkömürlerinin büyük bir kısmı demir-çelik sektöründe değerlendirile-
cektir.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
36
5. TEŞEBBÜSÜN YERLİ VE ULUSLAR ARASI RAKİPLERİYLE KAR-ŞILAŞTIRILMASI
5.1. Üretim
Dünya taĢkömürü ihracatının %33‟ ünü 8 büyük Ģirket gerçekleĢtirirken, dünya üretiminin
%25‟ ini ilk 10 büyük üretici gerçekleĢtirmektedir. Kurumumuz 2013 yılındaki 1.31 milyon
ton üretimi ile dünya taĢkömürü üretiminin % 0,018‟ini üretmektedir. Havzada ise dünya üre-
timinin% 0,025‟i üretilmektedir. Dünyadaki büyük taĢkömürü üreticileri Tablo 45‟de veril-
miĢtir.
Tablo 43. 2009 Yılı Büyük TaĢkömürü Üreticileri
BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠCĠLERĠ Üretim 2009
(Milyon Ton)
Ġhracat
(Milyon Ton)
Coal Ġndia 431 0
Peabady Energy
ABD 221 22
Shenhua 254 26
Rio Tinto 140 35
Datong Coal 125
Arc Coal Ġnc.
USA 114 0
Anglo Coal(G.Africa Cum., Avustralya,
Venezüella, Kolombiya) 96 40
China Coal 109 27
SUEK(Rusya)(2008 Rakamları 96 28
BHP-Billiton Pic.(G.Africa Cum.,Avustralya
ABD,Ġndenozya,Kolombiya)
105 81
RWE Power 100
Xstra Pic.(Avustralya,G.Africa Cum.,
Kolombiya) 77 59
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
37
5.2. Maliyetler
Kurumumuz maliyetleri jeolojik Ģartların tam mekanizasyona izin vermemesi ve yoğun iĢgü-
cü ihtiyacından dolayı yüksek olmaktadır. Maliyetler içindeki en önemli payı iĢçilik oluĢtur-
maktadır. Önümüzdeki dönemde ĠĢgücünün rehabilitasyonu, randımanı artırıcı çalıĢmalar ve
modernizasyon çalıĢmalarının tamamlanması sonucu üretimin artırılması ve maliyetlerin dü-
Ģürülmesi hedeflenmektedir. Diğer taraftan Kurumda havza Ģartlarına uygun baĢlangıçta dik
damarlarda olmak üzere pilot çapta üretimde mekanizasyona yönelik çalıĢmalar baĢlatılmıĢ ve
baĢarılı olunmuĢtur. Havza çapında yaygınlaĢtırılması planlanmıĢ olup bu çalıĢmalar ile mali-
yetlerin düĢürülmesi hedeflenmiĢtir. Birbirine bağlı bu çalıĢmaların tamamlanması ile Kuru-
mun hazineye olan yükünün kademeli olarak azaltılarak maliyetlerle satıĢ fiyatlarının baĢa
baĢnoktasına ulaĢması hedeflenmektedir. Tablo 46‟da Kurumumuz 2009-2014 yılları gerçek-
leĢen ticari maliyetleri verilmiĢtir.
Tablo 44. 2009-2014 Yılları Ticari Maliyetler
Giderler
2009 2010 2011 2012 2013 2014
GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen
Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar %
Malzeme 58.606 9,02 68.664 9,48 72.454 9,60 78.227 9,73 70.587 8,67 67.598 7,86
Hizmet Alımı 17.226 2,65 39.837 5,50 15.137 2,01 17.848 2,22 22.633 2,78 48.780 5,67
ĠĢçilik 441.637 67,95 471.504 65,11 497.180 65,87 519.207 64,58 503.071 61,80 517.384 60,16
Memur 58.981 9,08 63.278 8,74 69.657 9,23 55.796 6,94 79.380 9,75 94.803 11,02
Elektrik 24.965 3,84 30.460 4,21 26.963 3,57 32.159 4,00 34.113 4,19 33.518 3,90
Amortisman 15.853 2,44 23.094 3,19 27.287 3,62 39.475 4,91 40.056 4,92 45.807 5,33
Diğer 6.866 1,05 9.960 1,38 22.498 2,98 19.135 2,38 33.136 4,06 14.418 1,68
Olağan ve
OlağandıĢı
Gelir Gider
Farkı
25.782 3,97 17.445 2,39 23.633 3,13 42.128 5,24 31.182 3,83 37.768 4,39
Toplam 649.916 100 723.934 100 754.809 100 803.975 100 814.163 100 860.076 100
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
38
Tablo 47‟de dünyadaki önemli kömür havzalarındaki (açık iĢletme ve yer altı iĢletmeleri) bu-
har kömürü ve koklaĢabilir kömürlerin üretim taĢıma ve sigorta dâhil (CIF) maliyetleri veril-
miĢtir.
Tablo 45. Dünyada Önemli TaĢkömürü Havzaları ve Maliyetler
Kaynak: World Market for HardCoal
Ülke
Bölge/
Üretim Yönte-
mi
Ocaktan
Çıkarma
Maliyeti
($/ton)
Yurt
içinde
TaĢıma
($/ton)
Liman
yükleme
Maliyeti
($/ton)
Deniz Yoluyla
TaĢıma mali-
yeti
($/ton)
Toplam ma-
liyet
($/ton)
Buhar Kömürü
Avustralya
Queeensland
(Açık iĢletme) 14-42
25-40
6-14
3-10
2-3
2-3
22
26
44-81
56-79 NewSouthWals
(Yer altı)
Güney Af-
rika Açık ĠĢletme 16-28 6-10 1,5-2 16 38-56
Kolombiya Açık ĠĢletme 22-26 2-3 3-5 15 42-49
Rusya Açık ĠĢletme 16-20 24-26 2-3 14** 56-63
(60-68)
Endonezya Açık ĠĢletme 16-33 2-7 2-4,5 17 37-61
Venezüella Açık ĠĢletme 18-22 7-9 3-5 19 47-53
KoklaĢabilir kömür
Avustralya
Queeensland
(Yer altı) 29-43
26-36
26-52
29-35
8-10
6-9
4-6
5-7
2-3
2-3
2-3
2-3
22
22
26
26
61-78
56-70
58-87
62-71
Queeensland
(Açık iĢletme)
NewSouthWals
(Yer altı)
NewSouthWals
(Yer altı)
Kanada 38-43 33-35 4-6 24 99-110
ABD Yer altı iĢlet-
mesi 40-80 20-30 3-4 14** 77-128
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
39
6. SONUÇ
Ülkelerin geliĢmesinde, insan yaĢamında ve enerji hammaddeleri içerisinde önemli bir yere
sahip olan kömür, dünya üzerinde geniĢ bir coğrafyaya yayılmıĢ büyük rezervlere ve geniĢ
tüketim alanlarına sahiptir. Bir trilyon ton civarında olduğu tahmin edilen dünya görünür kö-
mür rezervlerinin yaklaĢık % 40‟ı (403 milyar ton) taĢkömürü rezervidir. Rezervlerin yaygın
olmasının yanı sıra, kömür elliden fazla ülkede üretilmektedir.
2013 yılı sonu itibari ile dünyada üretilen toplam taĢkömürü miktarı 6,9 milyar ton olup, bu
toplamın 1.003 milyon tonu koklaĢabilir taĢkömürü, 5.979 milyon tonu ısıl amaçlı olarak kul-
lanılmaktadır. Üretilen taĢkömürünün büyük bir kısmı üretildiği ülkelerde tüketilmekte, dünya
toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %18,8‟i (2013 yılında 1.327 milyon ton) uluslararası
piyasada ticarete konu olmaktadır. 2013 yılında uluslararası piyasaya sunulan taĢkömürünün
%77‟si buhar kömürü, %23‟ü ise koklaĢabilir kömürdür. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢ-
kömürünün % 30‟u ticarete konu olmakta ve ülkemizde bu miktar içinde ithalatıyla %2 paya
sahiptir.
Kömürün;
- Dünya üzerinde yaygın olarak bulunması ve üretilmesi,
- Kullanım-depolama ve taĢıma açısından emniyetli yakıt olması,
- GeliĢen temiz kömür teknolojileri ile çevresel etkilerinin en aza indirilmesi,
- Diğer fosil yakıtlara (petrol ve doğal gaz) göre politik çekiĢmelerden uzak daha az
riskli bölgelerde üretiliyor ve tükenme ömürleri açısından daha fazla ömre sahip olması vaz-
geçilmez bir enerji kaynağı olduğu sonucunu doğurmaktadır.
Gerek üretimi ve hazırlanması aĢamasında yarattığı ekonomik değer ve istihdam imkânları ve
gerekse ticareti, taĢınması ve tüketilmesi aĢamalarında yarattığı katma değer ile kömür dünya
ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle yarattığı istihdam imkânları ve tedarik gü-
venliği açısından kömür madenciliği, ekonomik iĢletmecilik yapılamayan ve üretim maliyetle-
ri uluslararası kömür fiyatlarıyla rekabet etme Ģansı olmayan ülkelerde, devlet desteği (süb-
vansiyonlar) ile sürdürülmektedir.
Dünya taĢkömürü madenciliğinde önemli yeri olan ve taĢkömürü üretimini sübvansiyonlarla
sürdüren Çin, Polonya, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler, sübvansiyonları azaltmak veya tamamen
kaldırmak amacıyla taĢkömürü sektöründe yeniden yapılanma çalıĢmalarını hızla sürdürmek-
tedirler. Yeniden yapılanma çalıĢmaları; Çin‟de, iĢ güvenliği açısından emniyetli olmayan
ufak yerel ocakların kapatılarak devlet kontrolünde büyük ve mekanize üretim iĢletmelerine
konsantre olunması, diğer ülkelerde ise devlet eliyle üretim yapılan sektörün özelleĢtirme alt-
yapısının oluĢturulması Ģeklinde sürdürülmektedir.
GeliĢmiĢ ülkeler açısından bakıldığında; Japonya bir Ar-Ge ocağı dıĢında tüm ocaklarını ka-
patarak üretim faaliyetlerini durdurmuĢ, bu araĢtırma ocağındaki yıllık 700 bin ton civarındaki
üretimi ocak yakınındaki termik santral da değerlendirerek sübvanse etmektedir. AB ülkeleri
rezervlere eriĢimi ve arz güvenliğini sağlamak amacıyla, birlik fonlarından sağladıkları yar-
dımlarla, bir plan dâhilinde azaltarak taĢkömürü üretimlerini sürdürmektedirler.
GeliĢmiĢ ülkelerde zarar eden iĢletmelerde kömür üretiminin ısrarla sürdürülmesinin bir baĢka
nedeni ise bu ülkelerin (Almanya, Ġngiltere, Japonya örneklerinde olduğu gibi) ileri düzeyde
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
40
geliĢmiĢ maden ekipman ve makineleri endüstrisine sahip olmalarıdır. Avustralya, Kolombi-
ya, G. Afrika ve Endonezya gibi ülkelerde kömür önemli bir “ihraç malı” olarak ekonomileri-
ne olumlu katkıda bulunurken, çoğu geliĢmekte olan ülkelerde kömür madenciliği yarattığı
geniĢ, doğrudan ve dolaylı istihdam imkânları nedeni ile kırsal kesimlerde yaĢanan iĢsizlik ve
yoksullukla mücadele için önemli bir kaynak olarak kullanılmaktadır.
Hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde, elektrik enerjisi ve çelik üretimindeki vazge-
çilmez konumu nedeniyle kömür, sürdürülebilir kalkınma planlarında ve enerji planlamala-
rında önemli bir yer almaktadır.
Ülkemiz açısından bakıldığında, toplam taĢkömürü rezervlerimiz dünya taĢkömürü rezervleri
ile kıyaslandığında %0.13‟lük bir payla önemsiz miktardadır. Toplam taĢkömürü rezervleri-
miz Çin‟in bir yıllık üretiminden az olmakla birlikte, ülkemizin mevcut ve muhtemel taĢkö-
mürü tüketim değerleri dikkate alındığında, taĢkömürü varlığımızın azımsanacak bir değerde
olmadığı görülmektedir.
1980‟li yıllara kadar, baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, ülkemiz taĢkömürü ihtiyacının
tamamına yakınını karĢılayan havza, artan ülke taĢkömürü talebi karĢısında gerekli üretim
yapısının oluĢturulamaması sonucunda, ülke ihtiyacına cevap veremez hale gelmiĢtir. Günü-
müzde ülke taĢkömürü ihtiyacının yalnızca %5,1‟i havza üretiminden karĢılanabilmektedir.
1973 yılında 16 bin ton gibi sembolik bir miktarla baĢlayan taĢkömürü ithalatı, 10 yıllık bir
süreçte 1.5 milyon ton/yıl seviyesinin üzerine çıkmıĢ, hızlı bir artıĢ trendi ile 2009 yılında
20,3 milyon ton seviyelerine kadar ulaĢmıĢtır. Kömür ithalatına ödenen döviz miktarı ise
2006‟da 2.027 milyon $, 2007‟de 2.049 milyon $ olmuĢtur.
Ülkemizin baĢta petrol olmak üzere fosil enerji kaynaklarında dıĢa bağımlılığı sürekli artmak-
ta, toplam ülke ithalatı içerisinde en önemli pay bu kaynaklara ayrılmaktadır. Ġzlenen enerji
politikaları neticesinde ülkemizin enerji tüketiminde dıĢa bağımlılık payı %70‟ler seviyesine
kadar çıkmıĢtır. Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesinin “Ülkemizin en büyük sorunla-
rından birisi, enerjide dıĢa bağımlılığımızın sürekli artmasıdır. 2007 yılında enerji talebinin
karĢılanmasında %90 oranında fosil yakıtlar kullanılmıĢtır. Fosil kaynaklarda doğal gazda
%98, petrolde %94 kömürde %49 oranında dıĢa bağımlı durumdayız. Yerli kaynaklarımızdan
en fazla kömür kaynağına sahip olduğumuz ve kaynaklarımızın daha düĢük kalori ve yüksek
nem ve kül içeriğine sahip linyitlerden oluĢtuğu dikkate alındığında kendi kaynaklarımızın
özelliklerine uygun verimli, çevre dostu ekonomik temiz kömür teknolojilerinin geliĢtirilmesi,
bu alanda yetiĢmiĢ insan gücü ve finans kaynaklarının artırılmasının önemini ortaya çıkar-
maktadır.” Tespit- önerilerinin yanında yenilenebilir enerjideki potansiyelimizin (hidrolik ve
rüzgar) kullanımının programlı Ģekilde artırılması çevresel faktörlerin yanında enerji maliyet-
leri, dıĢa bağımlılık ve enerji istikrarı konularında yararlı olacaktır.
Yerli üretim ve ithalat bir ikilem olarak görülmemektedir. Artan talebin yerli üretimle karĢıla-
namaması, doğal olarak, taĢkömürü tüketicilerini ithal kömüre yönlendirmektedir. Ancak, son
iki yıl içerisinde uluslararası kömür pazarında yaĢanan geliĢmeler, tedarik güçlükleri ve aĢırı
yükselen kömür fiyatları yerli üretimin önemini bir kez daha ön plana çıkartmıĢtır.
Enerji, çimento ve diğer sanayi sektöründe kömüre alternatif bulmak kolay iken, entegre de-
mir-çelik tesislerinde kömür alternatifsiz hammadde konumunu korumaktadır. Bu nedenle
yerli demir-çelik endüstrisinin koklaĢabilir ve PCI kömür ihtiyacının tamamı olmasa bile
önemli kısmının yerli kaynaklardan karĢılanması önem arz etmektedir. Konjonktürel geliĢme-
lere uyum sağlayabilmek için Zonguldak TaĢkömürü Havzası‟nda üretim faaliyetleri, AB ül-
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
41
kelerinde olduğu gibi “rezervlere eriĢim” ve “arz güvenliği” konularına önem verilerek ve
gerekli yatırımlar yapılarak sürdürülmeli ve teĢvik edilmelidir.
Son yıllarda derin kuyu projelerinin hayata geçirilmesi ile “rezervlere eriĢim” konusunda
önemli adımlar atılmıĢtır. GecikmiĢ ana kat hazırlıklarının müteahhit marifetiyle sürdürülmesi
uygulamasının baĢlatılması ile ele alınan rezervler kısa süre içerisinde üretime alınabilecektir.
Üretim artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile ilgili ça-
lıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü kullanıcı-
larının aradıkları niteliklerde kömür yıkamak mümkün olacaktır.
TTK‟ nın yüksek ticari maliyeti içerisindeki en önemli payın iĢçilik giderlerine ait olması,
zararın azaltılması çalıĢmalarında iĢçilik verimlerinin arttırılması ve Kurumun asli görevi olan
kömür üretimi dıĢındaki faaliyetlerde hizmet alımı uygulamasının yaygınlaĢtırılması önem arz
etmektedir.
Kurumda devam eden ve hazırlık aĢamasındaki projelerin gerçekleĢtirilmesi ile
1) Devreye alınan derin kuyular ve sürdürülmekte olan ana kat hazırlıklarının tamam-
lanması ile ana alt yapı hazırlıkları gelecek 30 yıl hizmet verecektir.
2) TTK tarafından 5 milyon ton, özel sektörce 5 milyon ton olmak üzere, toplam 10 mil-
yon ton/yıl üretim gerçekleĢtirilecektir.
3) 4 milyon tonun üzerinde koklaĢabilir kömür üretilerek ülkemiz Demir-Çelik sektörü
ihtiyacının büyük bir kısmı havzadan karĢılanabilecek ve bu sektörde dıĢa bağımlılık
azaltılacaktır.
4) Yeniden yapılandırma çalıĢmaları birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Tüm bu çalıĢma-
lar sonucunda Hazineye olan yükümüz azaltılarak baĢa baĢ noktasına ulaĢılacaktır.
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
42
KAYNAK
BP (British Petroleum). 2014. Statistical Review of World Energy. June 2014.
ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) 2013 Yılı Genel Enerji Dengesi.
IEA (International Energy Agency). 2014c. Coal Information 2014. Paris.
IEA, Key World Energy Statistics,2014
TÜĠK (Türkiye Ġstatistik Kurumu). 2013.
YPK (Yüksek Planlama Kurulu). 2009. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji
Belgesi, Mayıs 2009.
IEA/OECD Coal Ġnfarmation Report,1983(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖĠK
Raporu)
Mervit RD, Coal Exploration, Mine Planing and Development(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kal-
kınma Planı, ÖĠK Raporu)
World Coal Org
VDKI
World Market for Hard Coal
TTK Verileri
Abare.gov.au-ABARE data
DEKTMK
TEĠAġ
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
Recommended