TÜRKÇE ve YABANCI KELİMELER

TÜRKÇETÜRKÇEveve

YABANCI KELİMELERYABANCI KELİMELER

Dil bilimine göre kelimelerin bir dilin malı olup olmadığının

ölçüsü, kelimenin kökeni değil kullanımıdır.

Çince, Fransızca, Rusça, Arapça, Çince, Fransızca, Rusça, Arapça, Farsça, Rumca, İtalyanca gibi Farsça, Rumca, İtalyanca gibi

dillerden yüzyıllarca önce dilimize dillerden yüzyıllarca önce dilimize geçen geçen

istasyon istasyon (Fransızca)(Fransızca) mantımantı (Çince)(Çince) duvar duvar (Farsça)(Farsça) hayathayat (Arapça)(Arapça) temel temel (Rumca)(Rumca) iskeleiskele (İtalyanca)(İtalyanca) can can (Farsça)(Farsça) şapkaşapka (Rusça)(Rusça)

gibi kelimeler, Türkçeye mal olmuşlardır ve kökenleri ne olursa olsun artık Türkçe sayılmaktadır.

Çünkü bu tür kelimeler, Çünkü bu tür kelimeler, dilimize uzun zaman önce dilimize uzun zaman önce

girmiş ve belli bir kullanım girmiş ve belli bir kullanım alanı ve yaygınlığı alanı ve yaygınlığı

kazanmışlardır.kazanmışlardır.

Bu tür sözler o günden bu yana

Deyimlerimize;

can atmak makaraları koyuvermek defterini dürmek şapka çıkarmak nazar değmek şirazeden çıkmak

Atasözlerimize;

Çobanın gönlü olursa tekeden süt çıkarır Arife günü yalan söyleyenin bayram günü yüzü

kara çıkar

Bilmecelerimize;

Dam üstünde kadı gibi, gözleri var cadı gibi (baykuş)

Akça dağın eteği, cümlemizin yatağı (beşik) Çınçınlı hamam, kubbesi tamam, bir gelin

aldım babası imam (çalar saat)

masallarımıza, öykülerimize, türkülerimize, şarkılarımıza, şiirlerimiz girerek dilimizin zenginliğini oluşturmuşlardır.

Dolayısıyla dilimize uzun zaman Dolayısıyla dilimize uzun zaman önce girerek belli bir kullanım alanı önce girerek belli bir kullanım alanı ve kullanım sıklığı kazanan bu tür ve kullanım sıklığı kazanan bu tür kelimeler, kelimeler, TürkçeTürkçenin söz varlığında nin söz varlığında

önemli bir yer tutmaktadırlar. önemli bir yer tutmaktadırlar.

Dilimizdeki bu tür sözler, alıntı kelimeler olarak adlandırılmaktadır.

Bu tür Bu tür alıntı kelimelerealıntı kelimelere de Türkçe de Türkçe karşılıklar bulmak dilimiz adına karşılıklar bulmak dilimiz adına

sevindirici olmakla birlikte, sevindirici olmakla birlikte,

dilimiz için asıl tehlike, bu tür alıntı dilimiz için asıl tehlike, bu tür alıntı kelimeler değil dilimize yeni yeni kelimeler değil dilimize yeni yeni girerek yaygınlaşmaya başlayan girerek yaygınlaşmaya başlayan

fastfood, konsept, e-mail, fastfood, konsept, e-mail, bodyguard, center, stant, star, maç, bodyguard, center, stant, star, maç,

gurme, faks, printer, stresgurme, faks, printer, stres

gibigibiyabancı sözlerdiryabancı sözlerdir. .

Bunlar, zamanla Bunlar, zamanla yaygınlaşarak dilimizin söz yaygınlaşarak dilimizin söz varlığı içine yerleşme varlığı içine yerleşme eğilimi göstermektedirler.eğilimi göstermektedirler.

Bu tür yabancı sözlerin dilimizde yaygınlaşmaya başlaması kimi sorunları da beraberinde getirmektedir.

Bu sorunların en başında Bu sorunların en başında dilimizde zaten bir karşılığı olduğu dilimizde zaten bir karşılığı olduğu

hâlde başka dillerden alınan hâlde başka dillerden alınan yabancı sözler yer almaktadır. yabancı sözler yer almaktadır.

Bu tür yabancı sözcüklerin Bu tür yabancı sözcüklerin yaygınlaşmasıyla zamanla Türkçe yaygınlaşmasıyla zamanla Türkçe

karşılıkları unutulabilmektedir.karşılıkları unutulabilmektedir.

Dilimize giren bu tür yabancı sözler, birden fazla Türkçe sözün yerine de kullanılabilmektedir:

misyonmisyon görevgörev amaçamaç hedefhedef maksatmaksat gayegaye erekerek işlevişlev vazifevazife ödevödev

antipatikantipatik sevimsizsevimsiz iticiitici soğuksoğuk

eforefor güçgüç çabaçaba gayretgayret emekemek

efor harcamakefor harcamak emek vermekemek vermek gayret göstermekgayret göstermek çaba sarf etmekçaba sarf etmek emeği geçmekemeği geçmek

orijinalorijinal kendine özgükendine özgü özelözel özgünözgün gerçekgerçek asılasıl

şoke olmakşoke olmak şaşırmakşaşırmak şaşmakşaşmak şaşakalmakşaşakalmak etkilenmeketkilenmek hayret etmekhayret etmek

likitlikit akışkanakışkan sıvısıvı nakitnakit

sabotajsabotaj

sabote etmeksabote etmek

baltalamabaltalama kundaklamakundaklama

baltalamakbaltalamak engellemekengellemek taş koymaktaş koymak kundaklamakkundaklamak

konseptkonsept kavramkavram anlayışanlayış görüşgörüş tarztarz düzendüzen

sempati duymaksempati duymak sempatiksempatik bodyguardbodyguard deep-freezedeep-freeze forvetforvet jenerasyonjenerasyon kamuflajkamuflaj

kanı ısınmakkanı ısınmak sevimlisevimli korumakoruma derin dondurucuderin dondurucu ileri uçileri uç kuşak, nesilkuşak, nesil gizleme, alalamagizleme, alalama

komplokomplo komplo kurmakkomplo kurmak

limitlimit kriterkriter

tuzak, düzentuzak, düzen tuzak kurmak, oyuna tuzak kurmak, oyuna

getirmekgetirmek uç, sınır, üst sınıruç, sınır, üst sınır ölçüt, kıstasölçüt, kıstas

teenageteenage marjinalmarjinal starstar maçmaç prestijprestij

ergenergen sıra dışı, uçsıra dışı, uç yıldızyıldız karşılaşmakarşılaşma saygınlık, itibarsaygınlık, itibar

Görüldüğü gibi sık sık duyduğumuz Görüldüğü gibi sık sık duyduğumuz birçok yabancı kelimenin aslında birçok yabancı kelimenin aslında

dilimizde güzel karşılıkları dilimizde güzel karşılıkları bulunmaktadır.bulunmaktadır.

Öyleyse sık sık yabancı kelimelere Öyleyse sık sık yabancı kelimelere baş vurmak dilimizin baş vurmak dilimizin

yetersizliğinden yetersizliğinden kaynaklanmamaktadır. kaynaklanmamaktadır.

Yabancı kelimelerin yerli yersiz Yabancı kelimelerin yerli yersiz kullanılması daha çok kullanılması daha çok özentiözenti niteliği niteliği

taşımaktadır. taşımaktadır.

Buna bağlı olarak, dilimizde kullanılmaya başlanan bir yabancı söz, zamanla kendine yakın sözleri de beraberlerinde getirmektedir.

natürelnatürel natüralizmnatüralizm natürizmnatürizm natürmortnatürmort naturanatura natürnatür

popülerpopüler popülaritepopülarite popülasyonpopülasyon popülistpopülist popülizmpopülizm

karizmakarizma endoskopendoskop defansdefans ofansofans megamega

karizmatikkarizmatik endoskopiendoskopi defansifdefansif ofansifofansif megastarmegastar

Yabancı sözler, zamanla Yabancı sözler, zamanla Türkçe sözlerle birleşik Türkçe sözlerle birleşik yapılar da kurabilmektedir:yapılar da kurabilmektedir:

start almak start almak empati kurmakempati kurmak

markaja almakmarkaja almak konsensüse varmakkonsensüse varmak strese girmekstrese girmek

(başlamak) (başlamak) (kendini onun yerine (kendini onun yerine

koymak)koymak) (tutmak) (tutmak) (uzlaşmak)(uzlaşmak) (gerilmek)(gerilmek)

Yabancı sözlerin ortaya çıkardığı Yabancı sözlerin ortaya çıkardığı başka bir sorun da bu tür sözlerin başka bir sorun da bu tür sözlerin

dilimizde yazılıp okunması dilimizde yazılıp okunması konusudur. konusudur.

Bilindiği gibi Türkçe sondan eklemeli bir dildir.

Yabancı kelimelere ekler Yabancı kelimelere ekler Türkçe söyleyişe göre Türkçe söyleyişe göre

getirildiğinde,getirildiğinde,mortgage’mortgage’aa on-line’on-line’ının hacker’hacker’larlar

gibi tuhaf durumlar ortaya gibi tuhaf durumlar ortaya çıkmaktadır. çıkmaktadır.

İşte bu gibi sözleri yazıp İşte bu gibi sözleri yazıp okuyabilmek için çoğu kez Türkçe okuyabilmek için çoğu kez Türkçe

bilmek yetmemekte, biraz da bilmek yetmemekte, biraz da İngilizce veya Fransızca bilmek İngilizce veya Fransızca bilmek

gerekmektedir. gerekmektedir.

Bu da aşağıdaki gibi kimi tuhaf durumlara yol açabilmektedir:

Bu örneklerde de görüldüğü gibi; günümüzde selamlaşmadan vedalaşmaya, iş yeri adlarından yiyecek içecek adlarına kadar yabancı sözlerin kullanımı, giderek moda hâlini almaktadır.

Bir zamanlar Arapça ve Farsçadan; daha sonra da Fransızca ve İtalyancadan dilimize sözcükler girerken bugün İngilizceden Türkçeye yoğun bir biçimde sözcük akışı yaşanmaktadır.

Bu durumu da önceden gören Atatürk, 12 Temmuz 1932’deTürk Dil Kurumunukurmuştur.

Türk Dil KurumuTürk Dil Kurumunun nun iki temel amacı iki temel amacı vardır: vardır:

a) Türk dilinin zenginliğini ortaya a) Türk dilinin zenginliğini ortaya çıkarmak, çıkarmak,

b) Türkçenin özleşmesini, yani b) Türkçenin özleşmesini, yani yabancı kelimelerden yabancı kelimelerden

arındırılmasını sağlamak.arındırılmasını sağlamak.

AtatürkAtatürk, Türkçenin , Türkçenin yabancı sözlerden yabancı sözlerden arındırılması konusunda arındırılması konusunda da önderlik etmiş; bu da önderlik etmiş; bu amaçla yürütülen amaçla yürütülen çalışmalara bizzat çalışmalara bizzat katılmıştır. katılmıştır.

Bu çalışmalardan biri de yabancı geometri terimlerinin Türkçeleştirilmesidir.

Bugün kullandığımız pek çok Bugün kullandığımız pek çok geometri terimi, bizzat geometri terimi, bizzat AtatürkAtatürk’ün ’ün bulduğu karşılıklardır:bulduğu karşılıklardır:

artıartı düzeydüzey eksieksi yamukyamuk bölübölü

üçgenüçgen açıaçı dörtgendörtgen beşgenbeşgen oranoran

Atatürk’ün bulduğu bu karşılıklar, bir araya

getirilerek Türk Dil Kurumu

tarafından Geometri adıyla yayımlanmıştır.

Türk Dil Kurumunun kuruluşundan Türk Dil Kurumunun kuruluşundan bu yana bu yana Geometri Geometri gibi pek çok eser gibi pek çok eser hazırlanmış, pek çok yabancı söze hazırlanmış, pek çok yabancı söze

Türkçe karşılıklar bulunmuştur.Türkçe karşılıklar bulunmuştur.

Dilimize yerleşme eğilimi Dilimize yerleşme eğilimi gösteren yabancı sözlere Türkçe gösteren yabancı sözlere Türkçe karşılıklar önerilmesi çalışmaları, karşılıklar önerilmesi çalışmaları, bugün de aynı hızla devam bugün de aynı hızla devam etmektedir.etmektedir.

Türk Dil Kurumu tarafından Türk Dil Kurumu tarafından yürütülen bu çalışmalarla hem yürütülen bu çalışmalarla hem

gündelik konuşma dilindeki yabancı gündelik konuşma dilindeki yabancı sözlere hem de bilim, sanat ve sözlere hem de bilim, sanat ve meslek alanlarında kullanılan meslek alanlarında kullanılan

yabancı terimlere yabancı terimlere Türkçe Türkçe karşılıklar karşılıklar önerilmektedir. önerilmektedir.

Bu amaçla ülkemizin farklı üniversitelerinden

bilim adamlarımız ve sanatçılarımızdan oluşan

çalışma grupları oluşturulmuştur.

Dilimize yerleşme eğilimi gösteren yabancı sözlere karşılık önerilirken kısaca şu yol izlenmektedir:

Öncelikle o yabancı sözün dilimizde Öncelikle o yabancı sözün dilimizde bir karşılığı olup olmadığına bir karşılığı olup olmadığına

bakılmaktadır. Varsa bu karşılık bakılmaktadır. Varsa bu karşılık hatırlatılmaktadır.hatırlatılmaktadır.

Bunun için sırasıyla yazı dilimizde, Bunun için sırasıyla yazı dilimizde, halk ağzında ve diğer Türk halk ağzında ve diğer Türk

lehçelerinde yer alan söz varlığımız lehçelerinde yer alan söz varlığımız taranmaktadır. taranmaktadır.

Birçok yabancı sözün aslında Birçok yabancı sözün aslında dilimizde güzel karşılıkları vardır:dilimizde güzel karşılıkları vardır:

• agresif• aktüel• center• first class• absürt• hit• prestij• provokasyon• ambulans

• saldırgan• güncel• merkez• birinci sınıf• saçma, anlamsız• gözde• saygınlık• kışkırtma• cankurtaran

Eğer yazı dilimizde bir karşılık Eğer yazı dilimizde bir karşılık bulunamazsa halk ağızlarımızdan bulunamazsa halk ağızlarımızdan

yararlanılmaktadır:yararlanılmaktadır:

Halk ağızlarından bulunan karşılıklar:

• akut• patchwork• sürpriz• anahtar • pedal

• iveğen• kırkyama• şaşırtı• açar • ayakça

Eğer halk ağızlarımızdan da bir Eğer halk ağızlarımızdan da bir karşılık bulunamazsa diğer Türk karşılık bulunamazsa diğer Türk

lehçelerine bakılmaktadır:lehçelerine bakılmaktadır:

Lehçelerimizden alınan karşılıklar:

• kota• slogan• nüans• lobi• class• duayen• konsültasyon

• ülüş• uran• çalar • dalan• orun • aksakal• keneş

Eğer o yabancı sözün dilimizde Eğer o yabancı sözün dilimizde karşılığı yoksa Türkçenin zengin karşılığı yoksa Türkçenin zengin

kök ve eklerinden uygun bir karşılık kök ve eklerinden uygun bir karşılık türetilmektedir.türetilmektedir.

Bu durumda da türetilen karşılığın Bu durumda da türetilen karşılığın yabancı sözü eksiksiz bir biçimde yabancı sözü eksiksiz bir biçimde

karşılayabilmesine, söyleyiş ve karşılayabilmesine, söyleyiş ve yazımındaki kolaylıkla dilin gelişimi yazımındaki kolaylıkla dilin gelişimi

içinde yaşayarak yazı dili ve içinde yaşayarak yazı dili ve gündelik konuşma diline girebilecek gündelik konuşma diline girebilecek

nitelikte olmasına dikkat nitelikte olmasına dikkat edilmektedir. edilmektedir.

Yabancı sözleri dilimizde Yabancı sözleri dilimizde

karşılamak için bu yolla birçok yeni karşılamak için bu yolla birçok yeni kelime türetilmiştir:kelime türetilmiştir:

Yeni türetilen karşılıklar:

kampüs afiş angarya antoloji bestseller printer no-frost avans

yerleşke ası yüklenti seçki çoksatar yazıcı karlanmaz öndelik

Önerilen bütün bu karşılıklar, çeşitli yollarla kamuoyuna duyurulmaktadır.

Bu yollardan biri de Dağarcığınıza Her Gün İki

Söz adlı çalışmamızdır.

Bu hizmetimize üye olan herkesin Bu hizmetimize üye olan herkesin e-posta adresine ücretsiz olarak e-posta adresine ücretsiz olarak

her gün iki kelime gönderilmektedir.her gün iki kelime gönderilmektedir.

Bu sözlerden birini de yabancı Bu sözlerden birini de yabancı sözlere Türk Dil Kurumunca sözlere Türk Dil Kurumunca önerilen önerilen TürkçeTürkçe karşılıklar karşılıklar

oluşturmaktadır.oluşturmaktadır.

Bu hizmetimizden yararlananların sayısı seksen bine yaklaşmıştır.

Yabancı sözlere önerilen karşılıklar Yabancı sözlere önerilen karşılıklar ayrıca aylık ayrıca aylık Türk DiliTürk Dili dergimiz dergimiz

yoluyla düzenli olarak kamuoyuna yoluyla düzenli olarak kamuoyuna sunulmaktadır. sunulmaktadır.

Yabancı sözlere önerilen bu Yabancı sözlere önerilen bu karşılıklar, bir kitapçık hâline de karşılıklar, bir kitapçık hâline de

getirilmiştir. getirilmiştir.

Bu kitapçık, konuyla Bu kitapçık, konuyla ilgililere ücretsiz olarak ilgililere ücretsiz olarak dağıtılmaktadır.dağıtılmaktadır.

Sonuç olarak;

TürkçeTürkçe, ihtiyaçlarımıza cevap , ihtiyaçlarımıza cevap verebilecek nitelikte zengin ve verebilecek nitelikte zengin ve

köklü bir dildir. köklü bir dildir.

Ayrıca kültürel değişmeler ve gelişmeler sonucunda dilimize giren yeni kavramları kendi sözcükleriyle adlandırabilecek işlekliğe de sahiptir.

Buna karşın bir dönem Buna karşın bir dönem Arapça, Arapça, Farsça Farsça veve Fransızca Fransızca kelimelerin kelimelerin

olduğu gibi günümüzde de olduğu gibi günümüzde de İngilizce İngilizce sözlerin bir özenti sonucu sözlerin bir özenti sonucu

TürkçeTürkçelerine tercih ediliyor oluşu, lerine tercih ediliyor oluşu, dilimizin bugün için en büyük dilimizin bugün için en büyük

sorunlarındandır. sorunlarındandır.

Türkçenin kültürün her alanına Türkçenin kültürün her alanına hâkim olması, günlük konuşma dili hâkim olması, günlük konuşma dili dâhil, bilim ve sanat alanlarında da dâhil, bilim ve sanat alanlarında da

tamamen Türkçe konuşulması; tamamen Türkçe konuşulması;

kitle iletişim organlarında, cadde, kitle iletişim organlarında, cadde, sokak ve iş yeri adlarında Türkçe sokak ve iş yeri adlarında Türkçe

sözlerin kullanılması; sözlerin kullanılması;

kısaca, kısaca, yozlaşmayozlaşmaya uğramadan ve ya uğramadan ve başka dillerin başka dillerin etkisi altınaetkisi altına girmeden girmeden

dilimizin kendi öz güzelliği ile dilimizin kendi öz güzelliği ile varlığını sürdürmesi, varlığını sürdürmesi,

Türk Dil KurumuTürk Dil Kurumunun olduğu kadar nun olduğu kadar TürkçeTürkçe konuşan herkesin konuşan herkesin

duyarlılığınıduyarlılığını gerektiren önemli bir gerektiren önemli bir konudur.konudur.

Bu duyarlılığı gösterdiğiniz vebizi dinlediğiniz için teşekkür ederiz.