TÜRKİYE AŞIRI TUZ TÜKETİMİNİN AZALTILMASI PROGRAMI (2011-2015)

TÜRKİYE AŞIRI TUZ TÜKETİMİNİN AZALTILMASI PROGRAMI (2011-2015)

Sincan İlçe Sağlık MüdürlüğüÖzel Sağlık Hizmetleri Eczacılık ve Tıbbi Cihaz Şube Müdürlüğü

Halk Sağlığı Birimi

Lütfenbiraz

dikkat!

Birazdan anlatacaklarımız, hayatınızı olumlu anlamda değiştirmeye yarayabilir.

Programın Hedefi ;Türkiye’de tuz tüketiminin günlük DSÖ’nün önerdiği 5 gramın altına düşürülmesidir.

Ülkemizde bir kişinin günlük tuz tüketimi oranı DSÖ’ nün önerisinin

3 katından daha fazladır.

Ortalama tuz tüketimi :•Kişi başına günlük 18 gram/gün olarak tespit edilmiş olup; •Kadınlarda bu oran günlük 16 gram/gün, •Erkeklerde ise 19 gram/gün dür.

• Günde 1 gram daha az tuz tüketimi kalp krizi riskini %3, felç riskini %5 azaltmaktadır.

• Tuz kan basıncını arttırmada önemli bir faktördür ve 10 erişkinin 3’ünde Hipertansiyon sebebidir.

• Tuz alımı yarıya indirilirse, tüm dünyada bir yıl içinde felç ve kalp krizinden yaklaşık 2. 5 milyon insanın hayatı kurtarılmış olur.

PROGRAM KAPSAMINDARESTORAN, FAST-FOOD VE LOKANTALARDA

• Menüler incelenerek tuz miktarındaki azaltma oranları saptanacak.

• Tuz oranı kademeli olarak düşürülecek.• Masalardan tuzluklar kaldırılacak.• Küçük poşetlerde İyotlu tuz bulundurulması

sağlanacak

• Ekmekteki tuz oranları belirlenerek azaltılacak.• Ekmekte iyotlu tuz kullanılması sağlanacak• Lokantalardaki tüm yemeklerde iyotlu tuz

kullanılması sağlanacak.• Farklı gıda kategorilerine göre işlenmiş

ürünlerin tuz miktarları düşürülecek.• Ürünlerinde tuzu azaltan gıda firmaları

duyurulacak.

TUZ NEDİR?Tuz: %40 sodyum ve % 60 klordan oluşan bir bileşke olarak bilinmektedir. Tuz besinlerde bulunabildiği gibi göllerden, denizlerden ve kayalardan saf olarak elde edilir. Kimyasal formülü NaCl (sodyum klorür) dür.Sofra tuzu; Doğrudan tüketiciye sunulan, ince toz haline

getirilmiş, iyotla zenginleştirilmiş, rafine edilmiş veya edilmemiş yemeklik tuzlardır. 25-40 mg/kg potasyum iyodat katılması zorunludur.

Deniz tuzu: Rafine edilmemiş, doğal mineral zenginliğini koruyan tuzdur.  

Gıda Sanayi tuzu; Gıda sanayinde kullanılan yemeklik tuzlardır. İyot eklenmesi zorunlu değildir.

TUZUN BİLEŞENİ• 1 gramında 400 mg Na(sodyum) • 600 mg Cl2 (klorür) bulunur.• 1 çay kaşığında 5,75 gram tuz• “ “ “ 2300 mg Na• Güvenli Na ihtiyacı 1500-2400 mg’dır

Etiketteki sodyum miktarı 2,5 ile çarpılarak alınan tuz miktarı saptanabilir.

Günlük tuz tüketimi 1 çay kaşığını(5gr) geçmemeli. Kalp hastaları için bu miktar ¾ çay kaşığıdır.

TUZUN VÜCUDUMUZDAKİ İŞLEVLERİ

• Vücutta elektrik akımını iletir.• Sinir-kas çalışmasında elektro-kimyasal uyarıları sinir

hücresi boyunca taşıyarak uyarının kasa iletilmesini sağlar.

• Hücre içi ve dışı sıvıların dengesini sağlar.(sodyum-potasyum dengesi)

• Sıvı dengesini sağlar.(damarlarda sıvı hareketi)• Sodyum karbonhidratın basit yapıtaşı glikozun

emiliminde yardımcı olmaktadır.

TUZ GEREĞİNDEN FAZLA ALINDIĞINDA NE OLUR ?

• Kişi çok su içme isteği duyar.• İçilen fazla su ile birlikte fazla tuz,idrar ve terle dışarı atılır.• Böbrek ve karaciğer bozukluklarında tuz dışarı atılamaz.• Kanda miktarı artar ve suyu da çekerek vücudun belirli

yerlerinde Ödem oluşur.• Aşırı terleyenlerde, ishalde ve günde 4 litreden fazla idrar

çıkaranlarda tuz alımı arttırılmalıdır.

Aşırı Tuz Kullanımı Bir çok Sağlık Sorununa Neden Olabilir

• Hipertansiyon• Felç• Kardiyovasküler hastalıklar • (Kalp yetmezliği, kalp krizi, damar sertliği)• Kronik böbrek • hastalıkları/yetmezliği• Böbrek taşı• Osteoporoz• Gastrit, Mide Kanseri• Pankreas hastalıkları• Obezite

Aşırı Tuz Tüketimi ve Böbrek

Tuz Tüketimi(Sodyum ↑ Alımı)

Renal Hemodinami(Böbrek Damarlarında Basınç)

Proteinüri(idrar ile protein atılması)

Kan Basıncı

Doğrudan etki

Böbrek Hasarı

İSHALDE TUZUN ÖNEMİ

• Aşırı sıcaklarda, fazla beden hareketlerinde terlemeyle, ateşli hastalıklarda terleme ve idrarla, ishallerde ise su ve tuz kaybedilir.

• Besin zehirlenmesi ve bağırsak enfeksiyonları gibi durumlarda kusma ve ishalle vücuttan su ile birlikte “elektrolit” dediğimiz sodyum ve potasyum kaybı olur.

• Ülkemizde ishale bağlı gelişen “dehitrasyon “ sonucu özellikle çocuklar arasında ölümler görülmektedir.

• Kaybolan sıvı ve eletrolitlerin yerine konulması için ağızdan sıvı tedavisi uygulanır.

AĞIZDAN SIVI TEDAVİSİ

UNICEF tarafından hazırlanan AST

• 3,5 gr. Tuz,• 2,5 gr. Karbonat,• 1,5 gr. Potasyum klorid,• 20 gr. glikoz

Dünya sağlık örgütüne göre Evde ORS hazırlanması

• 2 Çorba kaşığı toz şeker,• 1 Çay kaşığı tuz,• 1 çay kaşığı yemeklik karbonat

Karışım 1 litre kaynamış soğutulmuş suda eritilerek çocuğa verilir.

Sodyum (Na) Nedir?• Sodyum besinlerde doğal olarak bulunan bir

mineraldir. • Hücre dışı sıvının başlıca katyonudur. Vücuttaki

sodyumun yaklaşık %60’ ı hücre dışı sıvıda bulunur. • Vücuttaki sodyumun %30-40’ı kemik kristallerinin

yüzeyinde bulunur ve gerektiğinde hızla çözünerek kana karışır

• Geri kalanı (vücuttaki sodyumun yaklaşık %10’ u) plazmada, sinir ve kas dokusunda bulunur.

Sodyumun Metabolik Fonksiyonları Nelerdir?

• Sodyum, klor ve potasyum gibi diğer minerallerle birlikte elektrolit olarak adlandırılır. Bu ismi almalarının nedeni, vücutta elektrik akımını iletmeleridir.

• Elektrolitler, hücre içinde ve dışında sıvıların dengesini kontrol ederler. Sodyum ve klor hücre dışında, potasyum ise hücre içinde çalışır.

• Sıvı dengesinin sağlanmasında fonksiyonu vardır.• Asit -baz dengesinin sağlanmasında görev alır.• Sinir- kas çalışmasında; elektro-kimyasal uyarıları sinir hücresi

boyunca taşıyarak uyarının kasa iletilmesini sağlar.

SODYUM DENGESİ NASIL SAĞLANIR?

• Vücuttaki Sodyum düzeyini böbrekler ayarlar.• Böbreklerden atılım Aldosteron hormonunun denetimindedir.• Böbreklerden süzülen sodyumun %99,5’i geri emilir.• Aldosteron yetersizliğinde sodyum eksikliği, potasyum fazlalığı

oluşur. Bu şekilde ortaya çıkan bozukluğa «Addison «hastalığı denir. Kansızlık, halsizlik, kalp sorunları, kan basıncı düşmesine sebep olur.

• Östrojen hormonu da Na ve su atılımını azaltır.

FAZLA SODYUM HER ZAMAN ATILIR MI?

• Böbrekler uygun şekilde çalışmazsa fazla sodyum atılmaz.• Sonuçta bacaklarda ve ayaklarda şişkinlik(Ödem)oluşur.• Fazla tuz tüketimi , idrarla kalsiyum atımını arttırır. Sonuçta

osteoporoz ve kemiklerin kırılma riski artar.• Bu nedenle lezzetine bakmadan yiyeceklerinize tuz eklemeyiniz ve

fazla tuzlu besinleri tüketmeyiniz.

SODYUM YETERSİZLİĞİ OLABİLİR Mİ?

• Normal şartlar altında sodyum yetersizliği oluşmaz.• Ancak bireyin uzun süreli kusma ve ishali varsa sodyum düzeyi

azalabilir.• Sodyum yetersizliğinde:• Kusma,• zihin bulanıklığı,• Kas yorgunluğu,• Ağrı ve Kramp,• İştah azalması,• Solunum yetersizliği görülür.

TUZ VE SODYUM GEREKSİNİMİ NE KADARDIR?

• Günlük sodyum ihtiyacı 500 Mg’ dır.• Bir çay kaşığı (5 gramdır.)• Maksimum tuz alımı günlük 6 gram(2,4gr sodyum) olarak

belirlenmiştir. • mg cinsinden sodyumu, mg cinsinden tuza çevirmek için ,

mg sodyum 2,5 ile çarpılır.

SODYUM KAYNAKLARI

• Sofra tuzu, kabartma tozu ve yemek sodasıdır.• Tuzun 1 gramında 400 mg sodyum bulunur.• Tüketilen sodyumun büyük bir kısmı işlem görmüş besinlerden

gelir. (%75)• Salamura besinler (Zeytin, turşu, peynir gibi)• Sodyum doğal olarak işlem görmemiş besinlerde de

bulunmaktadır.• TUZLU BESİNLERİ TERCİH ETMEK SONRADAN

KAZANILAN BİR ÖZELLİKTİR.

TUZ YERİNE GEÇEN MADDELER NELERDİR ?BESİN SEÇİMİNDE TUZ YERİNE GEÇEN MADDELERİ KULLANMAK SODYUM

ALIMINI AZALTMAK İÇİN İYİ BİR YOL MUDUR?

• Tuz yerine geçen ot-baharat karışımları, limon ve limon suları kullanılabilir.

• Bu maddeler her birey için uygun ve sağlıklı olmayabilir. • Tuz yerine kullanılan maddelerin çoğunda sodyum yerine

potasyum vardır. Özellikle böbrek rahatsızlığı olanlar başta olmak üzere , bazı bireyler için fazla potasyum tüketimi zararlı olabilir.

• Bazı ot-baharat karışımlarında hem tuz, hem de sodyum bulunabilir.

• Tuz yerine geçen maddeleri kullanmadan önce doktorunuza danışınız.

Bazı Porsiyonlarının Sodyum İçerikleri

Süt ve Süt Ürünleri

Lor Peyniri (2 yemek kaşığı) 122 mgSüt Tozu (30 gram) 165 mgKaşar Peyniri(1 kibrit kutusu) 213 mgOtlu Peynir (1 kibrit kutusu) 240 mgTereyağı (4 tatlı kaşığı dolusu) 248 mgMargarin (4 tatlı kaşığı dolusu) 283 mgBeyaz Peynir (1 kibrit kutusu) 290 mgEritme Peyniri(1 kibrit kutusu) 330 mgRokfor Peyniri(1 kibrit kutusu) 480 mg

Günlük sodyum (Na)

ihtiyacı 1500-2400 mg

Bazı porsiyonlarınınSodyum İçerikleri

Ekmek ve ekmek yerine geçenler

Beyaz Ekmek (çeyrek=37,5 gram) 219 mgSade Mısır Gevreği (1 küçük kase) 375 mgMısır Ekmeği (25 gram/1 dilim) 133 mgKepekli Ekmek (25 gram/1 dilim) 116 mgSimit (1 tam) 345 mgKraker (15 adet=100 gr) 1715 mgSade Kraker (10 adet) 67 mgBisküvi (75 gram) 189 mgYufka (1 tam) 1150 mg

Günlük sodyum (Na)

ihtiyacı 1500-2400 mg

100 gramdakiSodyum İçerikleri

Sebze, meyve ve kurubaklagiller

Domates suyu 218 mgEnginar 39 mgTaze Bakla 27 mgKarnıbahar 12 mgSalatalık 7 mgDomates 6 mgKivi ve marul 4 mgArmut-patlıcan-erik-yeşil fasulye 2 mgKuru fasulye-nohut-mercimek 2 mg

Günlük sodyum (Na)

ihtiyacı 1500-2400 mg

Bazı BesinlerinSodyum İçerikleri

Sebze, meyve ve kurubaklagiller

Ton Balığı Konservesi (80 gram) 633 mgTavuk yumurtası (1 adet) 83 mgSosis (1 adet piknik boy-18 gram) 228 mgSucuk (5-6 ince dilim-30 gram) 315 mgJambon (1 dilim) 194 mgSalam (1 dilim) 226 mgZeytin (5-6 adet=15 gram) 233 mgMarine Et (20 gr) 443 mg

Günlük sodyum (Na)

ihtiyacı 1500-2400 mg

Bazı BesinlerinSodyum İçerikleri

Sebze, meyve ve kurubaklagiller

Kabartma Tozu (5 gram) 581 mgEt Suyu Tableti (1 adet-12 gram) 2880 mgHazır Çorba (1 paket-80 gram) 4288 mgTuzlu Patlamış mısır (1 orta boy kase-10 gram)

194 mgCips (1 orta paket) 1000 mgKurutulmuş Domates (20 gram) 420 mgSürülebilir Maya Ekstratı(1 çay kaşığı)

216 mgSoya Sosu (1 çay kaşığı) 335 mgSalatalık Turşu (1 orta boy) 162 mgBir Hazır Kek Örneği (1 adet-40 gram)

144 mg

Günlük sodyum (Na)

ihtiyacı 1500-2400 mg

Besinlerin işlenerek saklanmasında tuz ve sodyumun rolü

• Tuzlama veya tuzlama ile kurutma.(Balık ve bazı sebzelerin saklanmasında kullanılır.

• Tuz antiseptiktir. (Bütün bakterileri yok etmese de, nem miktarını önemli ölçüde düşürerek bozulmayı yapan bakterileri denetim altında tutar.

• Tuz, suyun ozmotik çekilmesiyle kurutucu olarak etki eder.• Süt peynir haline geldikten sonra %16’lık tuzlu salamura ile

saklanır.• Yeşil biber, fasulye, domates, salatalık, lahana gibi sebzeler

%15’lik tuzlu salamura ile saklanır. Buna turşu denir.

Yunanca (mor anlamına gelen iodes’ten) sembolü I, atom numarası 53 olan bir elementtir.

KULLANIM ALANLARI:İlaç yapımında, tuzlarda, antiseptiklerde,gıda katkılarında, boyalarda, katalizörlerde ve fotoğrafçılıkta kullanılır. Diş tedavilerinde kullanılan iyot dişlerde renklenmeye yol açar.

İyotlu Tuz: İyot eklenmiş sofra tuzudur.

IYOTNEDİR?

Elzem bir eser elementtir.

Tiroid hormonlarından troksinin yapısında yer alan önemli bir bileşendir.

Tiroid hormonlarının en önemli görevi BÜYÜME VE GELİŞMEye olan etkisidir.

“İYOT NORMAL BÜYÜME ve GELİŞME ile BEYİN ve VÜCUT İŞLEVLERİ İÇİN

ELZEM BİR ESER ELEMENTTİR”.

İYODUN VÜCUT ÇALIŞMASINDAKİ İŞLEVLERİ NEDİR?

ÖNEMLİ HALK SAĞLIĞI SORUNUDUR.Sorunun önlenmesi ise;

hem kolaydırhem de ucuzdur

İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI

Fetüs • Düşük • Ölü doğum• Doğum anomalileri• Perinatal ölümlerde artış• Nörolojik kretinizm (mental gerilik, sağırlık-dilsizlik, şaşılık,

spastik displeji)• Miksödem kretinizm (cücelik, mental gerilik)• Psikomotor bozukluklar

İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI

Yenidoğan Guatr

Hipotiroidi Mental gerilik

Çocuk ve GençlerGuatr

HipotiroidiMental fonksiyonlarda bozuklukOkul başarısında düşmeBüyüme geriliği

İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI

Yetişkin Guatr ve komplikasyonları

HipotiroidizmMental fonksiyonlarda bozuklukİyot ile uyarılmış hipertiroidizm

1- Endemik Guatr2- Kretinizm

İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARI

Guatr: Troid bezinin büyümesidir. Hava su ve toprağında yetersiz iyot

bulunan bölgelerde görülmektedir. Hastalığın oluşmasında ; Diyetteki iyodun yetersizliği, Genetik faktörler’in rolü vardır. Ülkemizde Ege, Karadeniz ve Akdeniz’in iç

kısımları, Doğu ve İç Anadolu’da endemik guatr bölgesi olduğu bildirilmiştir.

ENDEMİK GUATR

İYOTLU TUZ, HASTALIĞIN OLUŞMASINI VE GELİŞMESİNİ ÖNLEMEKTEDİR

Basit Guatr oluştuktan sonra iyotlu tuz kullanımının etkisi yoktur.

KRETİNİZM :Gebeliği süresince yetersiz miktarda iyot alan annelerden doğan çocuklarda görülen bir hastalıktır.

Nörolojik Kretinizm

• Zeka Geriliği,• Spastik motor

bozukluğu,• Kas erimesi,• İşitme ve konuşma

engeli,• Konuşma ve öğrenme

güçlüğü

Miksödemik tip Kretinizm

• Tembellik,• İsteksizlik,• Kilo almaya meyil,• Öğrenme güçlüğü

Dünya’da önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarında tek temel nedendir.

İYOT YETERSİZLİĞİ HASTALIKLARIolarak tanımlanmaktadır.

ÖNEMLİ HALK SAĞLIĞI SORUNUDUR.Sorunun önlenmesi ise;

hem kolaydırhem de ucuzdur

İYOT YETERSİZLİĞİ

İYOTLU TUZ ZEKA GERİLİĞİNİ ÖNLER,OKUL BAŞARISINI ARTTIRIR.

İYOTLU TUZ KULLANMAZSAKBüyüme Geriliği,Zeka geriliği,Cücelik

İyot yetersizliği önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarının en

önemli nedenidir.

BEBEK VE ÇOCUKLARDA

Büyüme geriliği,Zeka geriliği,Cücelik

GEBELERDE

Düşük ve Ölü Doğum yapma riski

İyot yetersizliği önlenebilir zeka geriliği ve beyin hasarının en

önemli nedenidir.İYOTLU TUZ KULLANMAZSAK.

HER YAŞTA GUATR HASTALIĞI GÖRÜLÜR.

Birçok besinde düşük düzeyde (3-75 mcg/ porsiyon)

Toprak, sulama ve gübreleme ile etkilenmektedir.

İyot Kaynakları: Deniz ürünleri, yosun, iyot yeterli

toprakta yetişen bitkisel ve hayvansal kaynaklı besinler,

İyot kaynakları

Felç

Retinopati-Körlük

Kalp Yetmezliği

Proteinüri, Böbrek Yetmezliği

Aort DiseksiyonuPeriferik Vasküler Hastalık

Damar sertliği

Tansiyon

12/8

olmalıdır.

Aşırı tuz tüketimini azaltmak için pratik öneriler

• Daima taze ve tuz eklenmemiş besinleri tercih edin• Yemeklerin tadına bakmadan tuz eklemeyin•• Tuz içeriği yüksek olan salamura besinleri (zeytin,

peynir, turşu gibi) ve konserve besinleri daha az tüketin

• Daha fazla taze sebze ve meyve tüketin• Satın aldığınız hazır besinlerin etiketlerini mutlaka

okuyun ve daha az tuzlu olanları tercih edin

• Yemeğinizin lezzetini arttırmak için tuz yerine maydanoz, nane, kekik, dereotu, rezene, fesleğen, limon gibi besinler ile baharatları kullanın

• Ev dışında yemek yiyorsanız az tuzlu besinleri tercih edin

• Maden suları kaynağına göre farklı miktarda sodyum içerir, sodyum içeriğini etiketinden kontrol edin

Türkiye’de Sadece Ekmekten Alınan Tuz 7.28gr/gün

ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER

ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER

ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER

ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER

ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER

ÜLKEMİZDE EN SIK KULLANDIĞIMIZ TUZ KAYNAĞI BESİNLER

SAĞLIĞINIZ İÇİN DAHA AZ TUZ TÜKETİN

TEŞEKKÜRLERHazırlayan: Tıbbi Teknolog Abdurrahman AKÇOMAK