View
2
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ Akın AVŞAROĞLU BORU HATLARINDAKİ KAYNAKLI İMALAT ÇALIŞMALARINDA İŞ GÜVENLİĞİ RİSK ANALİZİ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ADANA, 2011
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
BORU HATLARINDAKİ KAYNAKLI İMALAT ÇALIŞMALARINDA İŞ
GÜVENLİĞİ RİSK ANALİZİ
Akın AVŞAROĞLU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
Bu tez / / 2011 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği / Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. …………………..…. ..……………………… ……………………… Doç. Dr. Suphi URAL Prof. Dr. Adem ERSOY Prof. Dr. Emin ÖCAL DANIŞMAN ÜYE ÜYE ………………………………….. ……………………………… Prof. Dr. Melih BAYRAMOĞLU Prof. Dr. Mesut BAŞIBÜYÜK ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Maden Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu çalışma Ç.Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: MMF2010YL45 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların
kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir
I
ÖZ
YÜKSEK LİSANS
BORU HATLARINDAKİ KAYNAKLI İMALAT ÇALIŞMALARINDA İŞ GÜVENLİĞİ RİSK ANALİZİ
Akın AVŞAROĞLU
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
Danışman : Doç. Dr. Suphi URAL Yıl: 2011, Sayfa: 78
Jüri : Doç. Dr. Suphi URAL Prof. Dr. Adem ERSOY Prof. Dr. Emin ÖCAL Prof. Dr. Melih BAYRAMOĞLU Prof. Dr. Mesut BAŞIBÜYÜK
Bu çalışmanın amacı; BTC (Bakü-Tiflis-Ceyhan) Botaş Ham Petrol Boru
Hatlarında Kaynaklı imalat esnasında oluşabilecek riskleri degerlendirmektir. Gerek Botaş Ham Petrol boru hatlarında gerekse Tekfen’in diğer projeleri esnasına Kaynaklı imalatda oluşabilecek riskler degerlendirilmiştir. Kaynak esnasında oluşan gazların insan sağlığına etkileri ve proses esnasında yaşanan kaza ve duruş nedenleri incelenmiştir. BTC (Bakü-Tiflis-Ceyhan) Projesi boyunca 2008, 2009 ve 2010 yıllarında meydana gelen duruş ve kayıplar izlenmiştir. Buna göre yıllar bazında Kaza Olabilirlik oranları incelenmiş ve Hata Dağılımları bazında yorumlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Risk Değerlendirmesi, Boru Hattı, Kaynak, İş Güvenliği, Risk
analizi
II
ABSTRACT
MSc THESIS
RISK ASSESSMENT OF WELDING WORKS AT THE PIPELINES
Akın AVŞAROĞLU
ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
DEPARTMENT OF MINING ENGINEERING
Supervisor :Assoc. Prof. Dr. Suphi URAL Year : 2011, Pages: 78 Jury : Assoc. Prof. Dr. Suphi URAL Prof. Dr. Adem ERSOY
Prof. Dr. Emin ÖCAL Prof. Dr. Melih BAYRAMOĞLU Prof. Dr. Mesut BAŞIBÜYÜK
The purpose of this study is to assess the Risks of Welding Works at BTC
(Baku-Tblısı-Ceyhan) Botas Crude Oil Pipeline Project. The Risk Assesment of the Welding Works were evaluated both in Tekfen’s Projects and and Botas Crude Oil Pipeline Company. Gas effects on Human Health , accidents and Near Miss Events during Welding Process have been investigated in these projects.We have analysed the stoppage and accidents during the Project Period within 2008, 2009 and 2010. Probability of accident incident rate has been interpreted in terms of error and accident distrubition in the years. Keywords: Risk Assessment, Pipeline, Welding, Occupational Safety, Risk Analysis
III
TEŞEKKÜR
Bu çalışma, 2009–2011 yılları arasında Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı’nda Doç. Dr. Suphi URAL
yönetiminde YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak hazırlanmıştır.
Çalışmalarımın her aşamasında beni yönlendiren ve yardımlarını esirgemeyen
Danışmanım Doç. Dr. Suphi URAL’ a içten teşekkürlerimi sunarım.
Bu çalışmanın yürütülmesi sırasında her türlü maddi ve manevi destekte
bulunan BTC (Bakü-Tiflis-Ceyhan) Botas Boru Hatları Pompa İstasyon Müdürlerine,
TEKFEN Ceyhan Çelik Fabrika HSE Müdürü Tolga Mıstık’a, Kalite Müdürü Murat
Baysal’a, katkılarından dolayı içtenlikle teşekkür ederim.
Çalışmalarım sırasında zaman zaman ihmal ettiğim, yaşamımın her
döneminde benden desteklerini esirgemeyen eşim Uz. Dr. Demet Avşaroğlu’na ve
Çocukalarım Ezgi ve Elif’e teşekkür ederim. Ayrıca manevi desteklerini benden
hiçbir zaman esirgemeyen Annem, Babam ve TMMOB Denetleme Kurulu Üyesi ve
Eski Maden Mühendisleri Odası Başkanı, Maden Mühendisi Kardeşim Nadir
Avşaroğlu’na ve Yüksek Lisans heyacanını bana aşılayan Baldızım, Su Ürünleri
Fakültesi Dekanı Prof.Dr Oya Işık’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
IV
İÇİNDEKİLER SAYFA
ÖZ. ......................................................................................................................... ..I
ABSTRACT ............................................................................................................ II
TEŞEKKÜR .......................................................................................................... III
İÇİNDEKİLER ................................................................................................. ….IV
ÇİZELGELER DİZİNİ .......................................................................................... VI
ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................. VIII
1.GİRİŞ .......................................................................................................................1
1.1.Boru Hatları........................................................................................................3
1.1.1.Boru Hattı İnşaatı.................................................... ...................................4
1.1.2.Boru hattı İnşaatlarında İş Sağlıgı ve Güvenliği Konuları.........................6
1.1.3.Koruyucu Uygulamalar..............................................................................9
1.1.4.İlgili İş Güvenliği Mevzuatı..................................................................... 10
1.2.Kaynak Nedir.....................................................................................................l1
1.3.Kaynak Çeşitleri………………………………………………………........…12
2.KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ..........................................................17
2.1.Kaynaklı İmalatlarda İnsan Sağlığı Üzerine Etkiler........................................17
2.1.1.Kaynak Dumanı ve Gazlarının İnsan Saglığına Etkileri ..........................18
2.1.2.Kaynak Işınlarının İnsan Saglığına Etkileri .............................................28
2.1.3.Kaynak Gürültüsünün İnsan Saglığına Etkileri .......................................30
2.1.4.Kaynak Akımı Üreteçlerinin İnsan Sağlığına Etkileri..............................31
2.2.Kaynaklı İmalatda İş Guvenligi Risklerine Karşı Alınacak Önlemler.............32
2.2.1.Kaynak Dumanlarına Karşı Alınacak Önlemler.......................................33
2.2.2.Kaynak Işınlarına Karşı Alınacak Önlemler.............................................35
2.2.3.Elektrik Tehlikelerine Karşı Alınacak Önlemler......................................39
2.2.4.Kapalı Alanlarda Yapılan Kaynak İşlemlerinde Alınacak Önlemler.......39
2.2.5 Kaynak İşlemlerinde Oluşan Gürültüye Karşı Alınacak Önlemler..........41
3.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ……………………………………….……………...43
4.MATERYAL VE METOD…………………………………………………......…47
V
4.1. Materyal…………………………………………………………………..….47
4.2. Metod ..............................................................................................................47
4.2.1.Risk Değerlendirme Matrisi.....................................................................48
4.2.2.Kaynak Gazı Ölçümleri ve Risk Değerlendirmesi...................................51
5.ARAŞTIRMA BULGULARI.................................................................................53
5.1.Kaza Olabilirlik Oranı ve Kaza Analizleri Sonuçları.......................................53
5.2.Risk Değerlendirme Matrisi Yöntemi Kaynak Atölyesinde Risk Değer..........57
5.2.1.Tanımlar ...................................................................................................57
5.2.2.Faaliyetin Tanıtımı....................................................................................58
5.2.3. Mevzuatın İncelenmesi............................................................................59
5.2.4.Tehlikelerin Belirlenmesi .........................................................................60
5.3.Kaynak Atölyesinde Yapılan Gaz Ölçme Çalışmaları Risk Değerlendirmesi..61
6.SONUÇLAR VE ÖNERİLER ........................................................................... 65
KAYNAKLAR ...................................................................................................... 67
ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................................... 69
EKLER .................................................................................................................. 70
VI
ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA
Çizelge 2.1. Kaynak ve Kesme İşlemlerinde oluşan yaygın Gazlar ve Etkileri.........21
Çizelge 2.2. Kaynak ve Kesme İşlemlerinde oluşan yaygın Dumanlar ve Etkileri....22
Çizelge 2.3. Gözlük Camı Filtre Numaraları..............................................................36
Çizelge 2.4. Kumaşların UV Işını Geçirme Oranları..................................................38
Çizelge 4.1. Bir Olayın Gerçekleşme İhtimali ...........................................................49
Çizelge 4.2. Bir Olayın Gerçekleştiği Takdirde Şiddeti.............................................49
Çizelge 4.3. Risk Skor (Derecelendirme) Matrisi (L Tipi Matris) ............................50
Çizelge 4.4. Skor Değerinin Yorumlanması ..............................................................50
Çizelge 5.1. BTC Projesi 2008 Yılı Duruş Kaza Sayısı ve Kaza Olabilirlik Oranı....53
Çizelge 5.2. BTC Projesi 2009 Yılı Duruş Kaza Sayısı ve Kaza Olabilirlik Oranı....54
Çizelge 5.3. BTC Projesi 2010 Yılı Duruş Kaza Sayısı ve Kaza Olabilirlik Oranı...55
Çizelge 5.4. BTC Projesi 2008-2010 iş kazası kayıt tablosu.....................................55
Çizelge 5.5. 2008–2010 Yılları Arasında Gerçekleşen İş Kazalarını Dağılımı..........56
Çizelge 5.6. Olasılık Dağılımlarına Göre Beklenen Kaza Sayıları ............................57
Çizelge 5.7.Tehlike Analizi ve Risk Değerlerinin Hesaplanması...............................60
Çizelge 5.8.BTC Projesi 2008 Ocak -2010 Haziran Risk Değerlendirme .................61
Çizelge 5.9.Kaynak Esnasında Gaz Çıkışı Ölçümleri (CO)......................................62
Çizelge 5.10. Kaynak Esnasında Hidrojensülfür (H2S) Gaz Çıkışı Ölçümleri .........63
VII
VIII
ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA
Şekil 1.1. BTC Projesi Genel Güzergahı......................................................................1
Şekil 1.2. Ülkelerin rekabet gücü ile ölümlü iş kazası sayıları arasındaki ilişki..........3
Şekil 1.3. BTC Projesi Boru Hattı Geçiş Çalışmaları...................................................5
Şekil 1.4. BTC Projesi Boru Hattı Dere Geçiş Çalışmaları..........................................9
Şekil 1.5. Temel Kaynak Çalışmaları.........................................................................12
Şekil 2.1. Tekfen Kaynak Sahası WeldShop BTC Projesi Çalışmaları......................18
Şekil 2.2. Tekfen Kaynak Sahası Kaynakçı Eğitim Çalışmaları................................29
Şekil 2.3. Tekfen Kaynak Sahası Çadırların İçeresinde Kaynak Çalışmaları.............43
Şekil 5.1. 2008-2010 yılları BTC Projesi Duruş kaza sayıları...................................56
Şekil 5.2. Tekfen Kaynak Sahası Tank İmalatı BTC Projesi Çalışmaları..................59
Şekil 5.3. Zamana Bağlı Karbondioksit (CO) Gaz Çıkışı Ölçüm Sonuçları..............62
Şekil 5.4. Zamana Bağlı (H2S) Gaz Çıkışı Ölçüm Sonuçları....................................63
IX
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
1
1.GİRİŞ
Küreselleşen dünyada, sürekli artmakta olan enerji talebi, tüm ülkelerin
yalnızca ekonomik değil aynı zamanda stratejik politikalarını da şekillendirmektedir.
İşte bu konjonktürde, Türkiye Cumhuriyeti de çabalarını, Hazar Havzası zengin
hidrokarbon rezervlerini batı piyasalarına taşıyacak ekonomik, güvenli ve çevreye
duyarlı taşıma sistemlerinin geliştirilmesine odaklamıştır. BTC (Bakü-Tiflis-Ceyhan)
Ham Petrol Boru Hattı Projesi bu çabaların sonucu hayata geçirilmiştir. BTC (Bakü-
Tiflis-Ceyhan) Projesi kapsamında, Bakü’den başlayıp, Ceyhan’da son bulacak bir
boru hattı ile başta Azeri petrolü olmak üzere Bölge’de üretilecek petrollerin
Ceyhan’a taşınması ve buradan da tankerlerle dünya pazarlarına ulaştırılmaktadır
(Şekil 1.1). Bu kritik proje, petrolün uluslararası piyasaya ihracı için kullanılacak
emniyetli bir taşıma sisteminin tesis edilmesini amaçlamaktadır. Kaldı ki, söz konusu
proje ile hem ekonomik açıdan uygun hem de çevresel açıdan sürdürülebilir bir
taşıma sistemi kurulmuştur.
Şekil 1.1.BTC (Bakü-Tiflis-Ceyhan) Projesi Genel Güzergahı
Doğu-Batı Enerji Koridoru’nun en kritik ayağını oluşturan BTC ile hem
Türkiye’nin jeopolitik önemi artmış hem de Azerbaycan ve Gürcistan’ın siyasi ve
iktisadi istikrarına katkı yapılmıştır. Proje ile Azerbaycan, dünya genelinde sayılı
üreticiler arasına girerken, Gürcistan da en önemli geçiş ülkesi olarak ön plana
çıkmıştır.
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
2
Çeşitli ulusal ve uluslararası platformlarda da pek çok kereler vurgulandığı
üzere, hattın geçeceği güzergâh Doğu ile Batı arasında bir enerji köprüsü oluşturmuş
ve her şeyden önemlisi bu proje, bölge ülkelerinden dünya pazarlarına ham petrol ve
doğal gaz nakledecek diğer boru hattı projelerine de öncülük etmiştir.
Bu çapta Uluslararası bir Proje içerisinde yürütülen çalışmalar Dünya
Çapında İş Güvenliği tedbirleri gerektirmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütünün
bildirdiğine göre (ILO, 2007); Dünyada, ortalama 270 milyon iş kazası olmakta ve
200.000 işçi hayatını kaybetmektedir. Avrupa Birliği’nde; her 4.5 saniyede bir, bir
işçi en az 3 gün evde kalmasına yol açacak bir kazaya maruz kalıyor. Her 3.5
dakikada bir, bir kişi işten kaynaklanan nedenlerden dolayı hayatını kaybediyor.
Eurostat istatistiklerine göre her yıl iş kazaları dolayısıyla, Avrupa Birliği’ne üye
ülkelerde, 5.720 kişi hayatını kaybediyor (Eurostat, 2007).
Türkiye’de ise, Sosyal Güvenlik Kurumu istatistiklerine göre 2006 yılında
79.027 iş kazası meydana geldi. Bunlardan 1592’si ölümle sonuçlandı. Yine aynı
istatistiklere göre, 2006 yılında Türkiye’de 574 meslek hastalığı saptandı ve 9 çalışan
meslek hastalıklarına bağlı nedenler ile hayatını kaybetti (SGK, 2007).
Ölümcül iş kazalarının sayısının az olduğu, yani İş Güvenliği için yatırım
yapan ülkelerin rekabet gücünün daha yüksek olduğu bildirilmiştir (Şekil 1.2).
Örneğin Finlandiya, Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda ve Almanya gibi
ülkelerde, her 100.000 çalışan için ölümlü iş kazası sayısı 2 ila 5 düzeyinde kalması
sonucu, bu ülkeler, rekabetçilik gücü sıralamasında da ilk dört sırada yer
almaktadırlar.
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
3
Şekil 1.2.Ülkelerin rekabet gücü ile ölümlü iş kazası sayıları arasındaki ilişki
(Takala, 2002).
Türkiye’de büyük entegre sanayi kuruluşları , rekabetçilik gücünü arttırmak
ve gelişmişliğin simgesi olan sıfır kaza hedefi için gerekli yönetim sistemlerini kurup
çalışmalara başlamışlardır. Bu kuruluşlardan Tekfen İnşaat , SGS Denetim
Firmasindan “18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Belgesi” almaya hak
kazanmıştır. Projelerde ve Fabrikalarda TS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim
Sisteminin sürekliliği ve geliştirme proseslerinin takibi İş Sağlığı ve Güvenliği
Müdürlükleri tarafından sağlanmaktadır.
Bu çalışmanın amacı; BTC projesi kapsamındaki boru hatlarında kaynaklı
imalat esnasında İş Güvenliği açısından ortaya çıkabilecek tehlikeleri ve riskleri
inceleyerek değerlendirmektir.
1.1. Boru Hatları
Boru hatları sıvıların veya gazların bir yerden bir başka yere nakledilmesi
amacı ile kullanılır. Boru hattı inşaatı sıklıkla petrol ve doğal gaz taşınması için
yapılır. Taşıma çoğu kez petrol havzasından rafineriye veya limanlara doğru olur.
Petrol ve gaz taşımacılığı tren veya karayolu tankerleri ile de yapılabilir, ancak uzun
mesafelere yapılacak taşıma için boru hattı daha hızlı ve daha güvenlidir. Kullanılan
boruların çapı birkaç santimetre ile birkaç metre arasında değişebilir. Petrol
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
4
kuyusunda bulunan petrolün depoya nakli için boru hattı yapılabilmekle birlikte
petrol boru hattı ifadesi daha çok petrol veya gazın uzun mesafelere nakli için
yapılan borular sistemi anlamına gelir. Boru içindeki petrolün akması için gerekli
basıncı sağlamak üzere sistem üzerinde arazinin yapısına göre 90–270 km. aralıklarla
pompa istasyonları da bulunur.
Dünyadaki ilk boru hattı 1865 yılında ABD’de Pensilvanya’da 5 cm. çaplı
borulardan döşenen 8 km. uzunluğunda ve dökme demirden yapılmış günlük 800
varil kapasiteli olan boru hattıdır. Bugün için özel çelikten imal edilen borular
kullanılmak suretiyle çok uzun mesafelerde boru hattı yapılmaktadır. Boru hattı
içinde petrol 5,5–9 km. lik hızla akmaktadır. Ülkemizdeki ilk boru hattı Batman-
Dörtyol arasında 1967 yılında işletmeye açılmış olan 494 km. uzunluğundaki boru
hattıdır. Bu boru hattından yılda 3,5 milyon ton ham petrol taşınmaktadır. Daha sonra
Kerkük-Yumurtalık arasında döşenen ve toplam uzunluğu 986 km. olan boru hattı
yapılmıştır. Türkiye’deki uzunluğu 641 km. olan ve 1977 yılında işletmeye açılmış
olan bu boru hattı başlangıçta yılda 35 milyon ton ham petrol taşımakta iken
sonradan yapılan ikinci bir hat ile bu kapasite iki katına çıkarılmıştır. Yumurtalık’a
gelen ham petrolü Orta Anadolu Rafinerisine ulaştırmak için 447 km. uzunluğundaki
Yumurtalık-Kırıkkale boru hattı ise yılda 5 milyon ton ham petrol taşıma
kapasitesine sahiptir.
Sovyetler Birliği’nden Türkiye’ye doğal gaz taşınması için yapılan boru hattı
da 114 km. lik bölümü Marmara Denizinde olmak üzere toplam olarak 818 km.
uzunluğundadır. Son yıllarda yapılan yeni bir boru hattı da Bakü-Tiflis-Ceyhan
(BTC) Ham Petrol Boru Hattı olup toplam uzunluğu 1760 km., Türkiye bölümü ise
1076 km.’dir. Yapımı tamamlanmış olan boru hattının Bakü ucundan petrol
pompalanmasına başlanmıştır.
1.1.1. Boru Hattı İnşaatı
Boru hattı inşaatına başlamadan önce hattın geçeceği yol harita üzerinden
incelenir. Daha sonra yol boyunca gezilerek boru hattının geçeceği yol (güzergâh)
belirlenir. Boru hattı inşaatında birden fazla ekip birbiri ile uyumlu ve eş zamanlı
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
5
olarak çalışmak durumundadır. Öncelikle 15–30 m. genişliğinde bir servis yolu
açılmalıdır. Arazinin yapısına göre bu yol kimi zaman oldukça dik iniş ve çıkışlar
gösterebilir. Servis yolu hazırlandıktan sonra bu yolun bir tarafına boruların
yerleştirilmesi için kanal kazılır. Kanal kazma işlemi kanal kazıcı araçlar
(ekskavatör) aracılığı ile yapılabildiği gibi yer yer patlatma yöntemi de kullanılabilir.
Bu işlemler yapılırken bir yandan da kanalın kenarında borular birbirlerine kaynakla
(multi-pass elektrik ark kaynağı) eklenerek 100 metre veya daha uzun boyda borular
hazırlanır (Şekil 1.3). Kaynak yapıldıktan sonra kaynak yapılan yerde hata, çatlak vs.
olup olmadığı gözlemle ve gama isınları ile kontrol edilir. Daha sonra bu borular özel
vinçler (side-boom) yardımı ile kanala indirilir. Boru hattının içi özel metal fırçalarla
temizlendikten sonra basınç testi yapılır. Boru hattı içine 700 kg/cm2 basınçlı hava
verilerek hava kaçağı olup olmadığı kontrol edilir. Hava ile yapılan basınç testinden
sonra basınçlı su kullanılarak sızdırmazlık testi yapılır. Petrol taşınması sırasında
oluşacak basınç kadar bir basınçla boru hattının bir bölümüne su pompalanır. İki
uçtaki vanalar kapatılarak birkaç gün beklenir, herhangi sızıntı meydana gelmezse
sistemde kaçak olmadığı kanısına varılır.
Şekil 1.3.BTC Projesi Boru Hattı Geçiş Çalışmaları
Kanala yerleştirilen boruların üzeri kapatılmadan önce paslanma ve çürümeye karşı
boruların üzeri çeşitli koruyucu malzeme ile kaplanır. Bu amaçla boya, plastik veya
lastik, asbestli malzeme, asfalt, keçe gibi malzemeler kullanılabilir. Bu koruyuculara
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
6
ek olarak genellikle katodik koruma da yapılır. Boru hattı boyunca negatif elektrik
yükü oluşturmak suretiyle borunun katot olması sağlanır; bu şekilde paslanmanın
önüne geçilmiş olur. Daha sonra kanalın üzeri toprakla doldurulmak suretiyle
kapatılır ve yüzeyin eski haline gelmesi sağlanır.
1.1.2. Boru Hattı İnşaatlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Konuları
Boru hattı inşaatı sırasında fiziksel, kimyasal, ergonomik açıdan çeşitli iş sağlığı
ve güvenliği konuları olabildiği gibi, işin yapıldığı mekanların yerleşim yerlerinden
uzak olmasından kaynaklanan sorunlar da söz konusudur. Boru hattı inşaatının
değişik aşamaları ile ilişkili olarak bu alandaki sağlık ve güvenlik sorunları birkaç
başlık halinde ele alınabilir:
1. Yol yapımı ve kanal kazılması sırasında: Çalışma alanında yol yapımı ve
kanal kazılması sırasında yeryüzü şekillerinden ve kullanılan makinelerden
dolayı kazalar olabilir. Özellikle toprak yapısının gevşek olduğu zeminlerde
toprağın kayması ve kayan bölüm ile birlikte iş makinelerinin devrilmesi
şeklinde kaza olabilir. Eğimli arazide makinelerden kaynaklanan trafik
kazaları veya makinelerin fren sistemlerinde arıza sonucu kayma veya
devrilmeler olabilir. Ayrıca kanal kazılması sırasında yılan, akrep sokması
olasılığı da vardır.
2. Kaynak sırasında: Boruların birbirine eklenmesi için kaynak yapılması
sırasında kaynak gazları ve kaynak ışığından dolayı sağlık sorunları
oluşabilir. Uygun koruyucu gözlük kullanılmadığı takdirde ultraviyole
ışınlarına bağlı olarak gözlerde keratit ve ülserasyonlar meydana gelebilir.
Kaynak gazları nedeniyle akciğerlerde irritasyon ve demir tozlarına bağlı da
siderozis gelişmesi olasılığı söz konusudur. Daha sonra kaynak yerlerinin
gama ışınları kullanılarak kontrolü sırasında da iyonizan radyasyondan
etkilenme riski vardır. Boruların kanala konulmasından sonra kanal içinde de
kaynak yapılması gerekebilir. Kanal içinde çalışırken, çalışma koşullarından
kaynaklanan ergonomik sorunlar söz konusudur.
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
7
3. Boruların yerleştirilmesi sırasında: Boru hattı inşaatının en tehlikeli aşaması
boruların kanal içine yerleştirilmesi aşamasıdır. Önce kanal zemininde toprak
ve kum ile borunun yerleştirileceği bir yatak hazırlanır, daha sonra boru bu
yatak üzerine yerleştirilir. Bu aşama, büyük ağırlıkların kaldırılması ve kanal
içine yerleştirilmesi işlemidir. Bu amaçla kaldırma makineleri kullanılır.
Zemin toprağının gevşek olması halinde ağırlık kaldırma sırasında kaldırma
araçlarının devrilmesi şeklinde kazalar olabilir. Makinelerin taşıyıcı halat ve
zincirlerinin kopması sonucu da ciddi kazalar meydana gelebilir. Bu işlemler
sırasında çalışanlar da ağırlık kaldırma durumunda olabilirler. Ağırlık
kaldırma sırasında bel ve sırt ile ilgili ağrılı rahatsızlıklar (bel fıtığı gibi)
yaşanabilir.
4. Basınç testleri sırasında: Bu işlem sırasında borularda patlama meydana
gelirse ciddi kazalara yol açabilir.
5. Boruların kaplanması sırasında: Boruların kaplanması için asfalt, zift, asbestli
malzeme veya plastik, lastik gibi maddeler kullanılabilir. Bu maddelere bağlı
olarak da deride bazı reaksiyonlar meydana gelebilir. Kaplama amacı ile
asbest kullanılıyorsa malign hastalıklar yönünden de risk söz konusu olabilir.
6. Kanalın kapatılması sırasında: Borular yerleştirildikten sonra kanalın üzeri
toprakla kapatılır. Bu işlem de makinelerle yapılır. Kullanılan makinelere
bağlı kaza riski söz konusudur.
7. Çalışma koşulları nedeniyle: Boru hattı inşaatı açık havada yapıldığından
yazın güneş ışınları ve aşırı sıcak, kış döneminde de soğuk ortam koşullarına
bağlı sorunlar yaşanabilir. Sıcak ortamda çalışma sırasında kaybedilen sıvı ve
elektrolitler yerine konmadığı takdirde yorgunluk, adale krampları gibi
sorunlar ortaya çıkar. Özellikle Arabistan ve Katar gibi Sahra bölgelerindeki
inşaatlar sırasında, aşırı terleme sonucu çalışanların günde 10 litreye kadar
sıvı kaybedebildikleri hesaplanmıştır. Kaybedilen sıvı ve elektrolitlerin yerine
konabilmesi için bol su içme olanağı sağlanmalı, yemekler ve diğer yollarla
tuz tüketimi artırılmalıdır. Soğuk mevsimlerde de üşüme ve donma şeklinde
sorunlar olabilir. Konaklama yeri ile işin yapıldığı yer arasında bazan oldukça
uzun mesafeler olabilir. Yol koşulları da dikkate alındığında, her gün işin
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
8
yapıldığı yere gidiş ve dönüşler sırasında trafik kazası olasılığı söz
konusudur. Çalışma ortamının engebeli arazi olması, ortamda çeşitli alet ve
makinelerin bulunması nedeniyle çalışanların kayma, takılma ve düşme
şeklinde kazaya uğrama olasılığı da akılda tutulmalıdır. Bunun dışında boru
hattının geçtiği bazı bölgeler deniz seviyesinden çok yüksekte olabilir. Boru
hattının seyri boyunca kimi zaman 2000–3000 metre yükseklikteki yerlerde
çalışma yapılabilir. Yüksek rakımlı yerlerde oksijen azlığına bağlı sorunlar
yaşanabilir (Şekil 1.4). Çalışma koşulları bakımından önemli bir konu da
psikososyal sorunlardır. Uzun zaman kent ve ev yaşamından uzakta olmak,
sürekli olarak dar bir çevrede ve hep aynı kişilerle bir arada bulunmak
nedeniyle bir takım sorunlar olabilir. Özellikle farklı kültür ve farklı
uluslardan kişilerin bir arada çalışması durumunda, kültürel davranışlar, farklı
inançlar, değişik beslenme alışkanlıkları ve bazı davranışlar yönünden kişiler
arasında uyum sorunları yaşanabilir.
8. Kamp tipi yerleşim nedeniyle: Boru hattı yapımı için yerleşim yerlerinden
uzak yerlerde şantiyeler kurulur. Bu yerlerde bir tür kamp yaşamı sürdürülür.
Yiyecek maddeleri ve suyun şantiyelere taşınması gereklidir. Yiyecek
maddelerinin yemek olarak hazırlanması, sağlıklı içme ve kullanma suyunun
temin edilmesi önemlidir. Kamp tipi yaşam sırasında banyo ve tuvalet
gereksiniminin karşılanması sorun oluşturabilir. Atıkların uygun yöntemlerle
yok edilmesi de üzerinde durulması gereken konulardandır. Çalışma saatleri
dışında vakit geçirecek olanakların ve dinlenme olanaklarının sağlanması
gereklidir. Konaklama yerlerinde de vahşi hayvan saldırıları, akrep, yılan,
örümcek sokması gibi sorunlar olabilir.
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
9
Şekil 1.4.BTC Projesi Boru Hattı Dere Geçiş Çalışmaları
1.1.3. Koruyucu Uygulamalar
İş sağlığı çalışmaları çalışanların sağlığını korumayı amaçlar. Bunun için,
çalışanın sağlık durumunu belirleyen bireysel faktörler ve çalışma koşulları ile ilgili
olumsuz durumların düzeltilmesi gereklidir. İş sağlığı uygulama ilkeleri olarak da
adlandırılan bu ilkelerin başında, kişinin nitelikleri ile uyumlu bir işe yerleştirilmesi
gelir. Ülkemiz mevzuatında Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği uyarınca bu işlerde
çalışacak olanların çalışmaya başlamadan önce sağlık muayenesinden geçirilmesi
gerekmektedir. Boru hattı inşaatı ağır ve tehlikeli işlerden olduğu için çalışacak
kişilerin doktor muayenesinden geçirilmesi ve bu işte çalışmasında sakınca olanların
nitelikleri ile uyumlu başka işlere yönlendirilmesi uygun olur.
İşin yürütümü sırasında kaza olasılığına karşı önlemler alınmalıdır. Özellikle
ulaşım, kanal kazılması ve borunun kanala yerleştirilmesi sırasında kaza olasılığı
daha fazladır. Kullanılan makinelerin bakımı düzenli olarak yapılmalı, boruların
kanala yerleştirilmesinde kullanılan makinelerin taşıyıcı sistemleri, taşıyıcı zincir ve
halatları gözden geçirilmeli ve tehlike durumunda yenileri ile değiştirilmelidir.
Gevşek zeminden dolayı olabilecek kaymalar bakımından dikkatli olunmalı, toprak
kaymasının önüne geçmek için önlem alınmalıdır. Ortam ve yol koşulları da dikkate
alınmak suretiyle trafik kazalarının önlenmesi için çaba gösterilmelidir. Yaz ve kış
mevsimlerinde sıcak ve soğuk bakımından gereken koruyucu uygulamalar yerine
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
10
getirilmelidir. Kaynak yerlerinin radyoaktif ışınlar aracılığı ile incelenmesi işinde
radyasyondan korunmak için gerekli uygulamalar yapılmalı, kişisel dozimetrelerin
düzenli aralıklarla kontrolu sağlanmalıdır. Patlayıcı ve yanıcı maddelerin bulunduğu
bölümlerde çalışmalar bakımından “iş izni” sistemi oluşturulmalı, konu ile ilgili özel
eğitimi olmayanların bu bölümde çalışmasına izin verilmemelidir. Özellikle bu
bölümler çevresinde olmak üzere çalışma alanının tamamında sigara kullanımı için
kurallar belirlenmeli, sigara içilmesi için belirlenmiş yerler dışında sigara içilmesine
izin verilmemelidir. Yangına karşı önlemler alınmalıdır.
Çeşitli işlemler sırasında ağır cisimlerin düşmesi veya hareketli cisimlerin çarpması
şeklinde kaza olasılığına karşı alınan önlemlerin yanı sıra kişisel koruyucu malzeme
kullanılması da önemlidir. Bu amaçla baret, koruyucu ayakkabı giyilmelidir. Kaynak
sırasında da göz koruyucuları ile gazlara karşı uygun maskeler, iş elbisesi, koruyucu
önlük, eldiven vb. kişisel koruyucu araçlar kullanılmalıdır.
Kamp yerleşim yerinde sağlıklı içme ve kullanma suyu, yemek, duş ve
tuvalet olanakları sağlanmalı, bulaşıcı hastalıklar bakımından gereken önlemler
alınmış olmalıdır. Gıda maddelerinin depolandığı yerler, mutfak ve yemek yeme
yerleri ile dinlenme ve yatma yerleri temiz olmalı, atıklar uygun şekilde yok
edilmelidir.
Kamp yerleşim yerlerinde görülebilecek haşerelerle mücadele edilmeli,
yöresel özelliklere göre sıtma, tatarcık humması, fare ısırığı gibi hastalıklar
bakımından gerekli önlemler alınmalıdır. Çalışanlara tetanoz ve gereken durumlarda
diğer aşılar yapılmalı, akrep, yılan serumu hazır bulundurulmalı, kaza ve yaralanma
durumlarında ilkyardım ve acil müdahale olanakları ile hasta sevk sistemi kurulmuş
olmalıdır.
1.1.4.İlgili İş Güvenliği Mevzuatı
İş Kanunu’nun 77. maddesi gereği işyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili her
türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak işverenin
sorumluluğudur. İşyerinde 50 veya daha fazla çalışan olması durumunda aynı
Kanun’un 80. maddesine göre “İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu” kurulması, 81.
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
11
maddesine göre işyeri sağlık birimi kurulması ve işyeri hekimi çalıştırılması, 82.
maddeye göre de iş güvenliği uzmanı çalıştırılması gerekmektedir. Boru hattı inşaatı
“Ağır ve Tehlikeli İşler” kapsamına girdiği için yasanın 85. maddesi uyarınca bu
işyerlerinde 16 yaşından küçüklerin çalıştırılması yasaktır.
Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği uyarınca bu işlerde çalışacak kişilerin işe
başlamadan önce doktor muayenesinden geçirilmesi ve bu işe elverişli olduklarının
doktor raporu ile tespit edilmesi, çalışırken belirli aralıklarla sağlık muayenesinden
geçirilmesi gerekmektedir. Bunların dışında yapılan işin niteliğine göre inşaat işleri,
radyasyon, elle taşıma, parlayıcı ve patlayıcı maddeler, kişisel koruyucular vb. çeşitli
konularda var olan mevzuatın ilgili maddeleri de boru hattı inşaatında dikkate
alınmalıdır.
1.2. Kaynak Nedir
Kaynak, iki (veya daha fazla) parçanın, ısı ve/veya basınç uygulanarak,
birbirine temas eden yüzeylerinden birleştirilmesidir. Çoğu kaynak işlemi, herhangi
bir basınç uygulanmadan, sadece ısı ile oluşturulur. Diğerleri ise, ısı ve basıncın
birlikte kullanılmasını gerektirir. Bazıları, dış ısı kullanmadan sadece basınçla
yapılır. Bazı kaynak yöntemlerinde birleştirmeyi gerçekleştirmek için bir dolgu
(ilave) malzemesi kullanılır.
İmalat endüstrisinde kaynaklı imalatın önemli bir yere sahip olmasının
nedenleri;
Kaynaklı parçaların bir bütün haline gelerek monotonic bir davranış
sergilemesi, kalıcı bir bağlantı oluşması.
Mekanik birleştirme yöntemleri, genellikle ilave donanım elemanları (örn.
cıvata ve somun) ve birleştirilen parçalarda geometrik değişiklikler gerektirirken,
kaynaklı imalat malzeme kullanımı ve fabrikasyon maliyetleri bakımından en
ekonomik yoldur.
Fabrika ortamının dışında, sahada da yapılabilir.
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
12
Bunların yanısıra, bir imalat süreci olarak kaynaklı imalatın bir takım
dezavantajları da bulunmaktadır. Bunlar;
Çoğu kaynak işlemi elle uygulanır ve işçilik maliyetleri bakımından pahalıya
malolur.
Kaynak yöntemlerinin birçoğunda kullanılan koruyucu gaz ve yüksek enerji
nedeni ile birtakım iş saglığı sorunları ortaya çıkmaktadır.
Kaynaklı bağlantılar kolay bir demontaja izin vermez.
Kaynaklı bağlantılarda tespiti zor olan kalite hataları bulunabilir.
Kaynakta birleştirilen yüzeyler, aynı ya da farklı malzemelerden iki metalik parçanın
birbirine temas eden yüzeylerinin lokal olarak birleştirilmesinden oluşur (Şekil 1.5).
Şekil 1.5.Temel Kaynak Çalışmaları
1.3.Kaynak Çeşitleri
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte kaynak yöntemleri ve kullanılan enerji
sistemleri de oldukça çeşitlenmiştir. Ancak, bugün en yaygın olarak, kaynakta
elektrik enerjisi, yanıcı gazlar ve oksijen kullanılmaktadır. Halen kullanılan kaynak
çeşitlerini şöyle sıralayabiliriz;
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
13
1-İki metalin ısıtılıp dövülerek birleştirilmesi: Eskiden sıcak demircilerin yaygın
olarak uyguladıkları yöntemdir. Demirciler, iki metal arasına, prinç parçaları
koyarak, bağlanmayı hızlandırırlar. Artık bu yöntem hemen hemen terk edilmiştir.
2-Dikişli kaynak: Halen bakırcıların dövme bakır kaplarda uyguladıkları yöntemdir.
Bu yöntem de unutulmaya yüz tutmuştur. Kaynak yapılacak iki parçanın ağız
kısımları belli aralıklarla bir miktar kesilip parçalar birbirine kenetlendikten sonra
ısıtılıp dövülmek suretiyle kaynama sağlanır.
3-Basınç altında birleştirme: İki metal parçanın yüksek basınç altında birleştirilme
yöntemidir.
4-Isıtılıp basınç altında birleştirme: Kaynak yapılacak iki metal parçanın kaynak
yapılacak uçları ısıtıldıktan sonra basınç altında birleştirilmesi yöntemidir.
5-Sürtünme sonucu ısınan parçaların basınç altında birleştirilmesi: Kaynak yapılacak
iki parçadan birisi sabit tutulup, diğer parça hızla döndürülüp birleşecek yüzeyler
birbirine temas ettirilir. Bu anda meydana gelen ısınmanın etkisiyle ve uygulanan
basınçla iki metalin birbirine kaynaması sağlanır.
6-Basınçla püskürtme: Yumuşak metallerin, diğer metal veya plastik üzerine basınçla
püskürtülerek kaplanması işlemi de bir tür kaynak yöntemidir. (Alüminyum, çinko
gibi metaller bu kaplama işleminde kullanılmaktadır.
7-Elektrik ark kaynakları: Özel olarak imal edilmiş düşük voltajlı yüksek ampere
sahip makinelerde yapılmaktadır. Alternatif akımı doğrudan kullananlar ve doğru
akım jeneratörleriyle alternatif akımı doğru akıma çeviren tipleri de mevcuttur.
Bunlar da şu alt gruplara ayrılırlar;
7A) Örtülü elektrik ark kaynakları: Kaynak işleminde kullanılan elektrot
çubuklarının üzeri örtü maddeleriyle kaplanmış durumdadır. Bu örtü maddesinin
görevi; Kaynak sırasında oluşan ısı ile yanarak, kaynak dikişi üzerinde kabuk
oluşturmak, oluşan gaz örtüsü ile de, kaynak dikişi içinde oksijen moleküllerinin
kalarak iç oksitlenmeye neden olmasını önlemektir. Elektrotlar kaynak yapılacak
metalin cinsine ve kalınlığına göre çok çeşitli olarak üretilmişlerdir.
7B) Gaz altı kaynakları: Bu tip kaynakta çıplak elektrot ve örtü amaçlı inert gazlar
kullanılır. İnert gazın kullanım amacı, örtülü elektrotlarda olduğu gibi kaynak dikişi
içinde O2 molekülünün kalmasını önlemektir. Gaz altı kaynaklarında argon, helyum,
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
14
karbondioksit ve bunların karışımlarından oluşan gazlar kullanılır. Bu kaynak tipi de
kullanılan elektrotun türüne göre alt gruplara ayrılır;
7B1) Eriyen elektrotla gaz altı kaynağı (MİG)-(MAG): MİG: Metal İnert Gaz altı
kaynağı (Metal soygaz), MAG: Metal aktif gaz altı kaynağı, (Argon, Karbondioksit)
.Gaz perdeli metal ark kaynağında, elektrot erir ve dalga, dalga kaynak maddesi
oluşturur.
7B2) Tungsten İnert Gaz altı kaynağı (TİG): Gaz perdeli Tungsten ark kaynağında
elektrot erimez ve dolgu metali olarak kullanılmaz. İki metalin eriyerek birbirine
karışması sonucu kaynak işlemi meydana gelir.
7C) Toz altı kaynağı: Grafit veya benzeri yanmayan malzeme kaynak elektrotunun
kaynak yapılacak bölge ile temas ettiği noktaya akıtılarak kaynak yapılan nokta
üzerinde bir örtü oluşturma esasına dayanır. Çevreye ışık ve ısı yayılması önlenmiş
olur. Aynı zamanda kaynak yapılan noktanın hava ile temasını kestiği için kaynak içi
oksitlenme önlenmiş olur.
8-Direnç Kaynakları: Basınç, elektrik akımı, iş parçasının direnci ve kaynak
yapılacak noktanın ısınması prensibine dayanır. En yaygın olarak kullanılan türleri
şunlardır.
- Nokta veya punta kaynağı.
- Dikişli direnç kaynağı ( Boru kaynakları).
- Projeksiyon direnç kaynağı ( aynı anda birden fazla noktadan kaynak yapmayı
sağlayan sistem).
9-Oksijen-Gaz Kaynakları: Oksijen iki yanıcı gaz karışımının yakılarak metal
parçalarının ısıtılması sonucu yayılan kaynak tipidir. Kullanılan yanıcı gaz türlerine
göre isimlendirilirler (genel olarakta oksijen kaynağı olarak isimlendirilirler).
• Oksi-Asetlen gaz kaynağı
• Oksi-Hidrojen gaz kaynağı
• Oksi-LPG
• Oksi-Doğalgaz
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
15
10- Özel Kaynaklar: 10A) Elektron beam (ışın): Vakum altında ve tamamen kapalı
sistem içinde yapılır. Elektron tabancasından çıkan elektronlar, doğrudan iş parçası
üzerine gönderilerek yapılır.
10B) Füzyon (stud= çivi) kaynağı: Kaynak yapılacak iki parça arasında meydana
gelen ark sonucu parçalar üzerine basınç uygulanılarak gerçekleştirilen bir kaynak
türüdür. İşlem kapalı sistem içinde gerçekleştirilir. 10C) Ultrasonik kaynak: Yüksek
frekanslı ses dalgaları ile yapılır. 10D) Lazer kaynağı: Lazer ışını kullanılarak
yapılır.
11- Plastik Kaynakları: PVC boru ve plastik parçalar sıcak hava üflemeli torçlar ile
ergitilerek iki plastik parça birbirine kaynatılır. Bu ısıtma işlemi elektrikli resistanslar
ile sağlanarak basınç ile birleştirme yöntemi de mevcuttur.
1.GİRİŞ Akın Avşaroğlu
16
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
17
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ
İş güvenliğini sağlamak hem insani bir zorunluluk, hem de yasal bir
yükümlülüktür. İş güvenliğini sağlayarak iş kazalarını önlemek ve çalışanların
sağlıklarını korumak, oluşan kayıpları ödemekten daha kolay ve daha insancıl bir
yaklaşımdır. Günümüzde önemli boyutlara ulaşan iş kazalarının yoğunluğunu
azaltarak, güvenli çalışma koşulları sağlamak ve böylece işçilerin yaşamasını,
sağlığını ve bakmakla yükümlü oldukları kişilerin geleceğini korumak mümkündür.
İşletmelerin iş kazalarından doğan kayıplarını azaltmak, üretimin kesintisiz olarak
sürmesini sağlamak, işçi devrini azaltmak, işgücü veriminde ve toplam verimdeki
artışlarla ülke kalkınmasına yardımcı olmak tüm toplumun yararınadır.
Kaynaklı imalat atölyelerinde ortaya çıkan çeşitli sağlık ve güvenlik sorunlarını
ortadan kaldırmaya yönelik çalışmalarda öncelikle söz konusu sorunların neler
olduğunun saptanması, nitelik ve yoğunluklarının belirlenmesi gereklidir. Bunun için
ise işyerinde iş tehlike analizleri yapılmalıdır. Tehlike kaynaklarının ve sağlık
sorunlarına neden olabilecek çeşitli risklerin saptanmasından sonrada gerekli
ölçümler yapılarak bu risklerin yoğunlukların ve tehlike dereceleri ile sağlık
üzerindeki olası etkilerinin neler olabileceği açığa çıkarılmalıdır (Şekil 2.1).
Daha sonra doğuracağı sonuçlar açısından önem derecesine göre sıralanan tehlike
kaynakları ve sağlık sorunlarına neden olabilecek riskler, detaylı olarak analiz
edilerek özellik ve nitelikleri ortaya çıkarılmalıdır. Bu verilerden hareketle tamamen
ortadan kaldırılabilecekler, sınır değerlerin altına düşürülebilecekler belirlenmelidir.
Buna göre geliştirilecek güvenlik önlemleri ise etkin bir koruma sağlaması
gözetilerek uygun yöntemlerle uygulamaya konulmalıdır.
2.1.Kaynaklı İmalatlarda İnsan Sağlığı Üzerine Etkiler
Kaynaklı imalat atölyelerinde ortaya çıkan metal dumanı, gaz ve buharlar
dışında önemli risk grubu ise kaynak ve kesme işlemleri sırasında oluşan ışınlardır.
Bunların yanında kaynak işlemi sırasında ortalama olarak 85-105 dB (desibel)
şiddetinde gürültü oluşmaktadır. Ayrıca bir kaynak makinasında kaza tehlikesi
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
18
kaynak makinasının bir elektrik akımı üreteci olmasından kaynaklanabilir ve bu
kaynakçıyı elektrik çarpması olarak görülür.
Şekil 2.1.Tekfen Kaynak Sahası WeldShop BTC Projesi Çalışmaları
2.1.1.Kaynak Dumanı ve Gazlarının İnsan Saglığına Etkileri
Metallerin kaynak, kesme ve diğer benzer yöntemlerle işlenmesi sırasında
çalışanlar için zararlı olabilecek çeşitli toz, duman ve gazlar gibi hava kirleticileri
oluşmaktadır. Kaynaklı imalat atölyelerindeki önemli risklerin başında gelen kaynak
dumanlarını oluşturan tanecikler temel olarak metal ve diğer oksitlerdir. Kaynak ve
kesme işlemi sırasında üretim süreci gereği ortaya çıkan kaynak arkı ile metaller
yüksek sıcaklıkta buharlaşır, bu metal buharları ortam havası ile temas ederek
oksitlenir ve yoğunlaşarak metal oksit dumanlarına dönüşür. Metal oksitleri kaynak
dumanlarının en önemli bileşenidir. Kaynak dumanı içinde yer alan katı partiküller;
çeşitli elektrod, lehim ve kaynak çubuğu ile üzerinde kaynak veya kesme işleminin
yapıldığı ana malzeme ve ana malzeme üzerinde bulunan boya, galvaniz gibi
kaplamalardan çıkan parçacıklardan oluşmaktadır. Kaynaklı imalat atölyelerinde
ortam havasına karışan tozlar, genellikle kaynak ağzı açılması, metal malzemelerin
taşınması, kesilmesi, kaynak ağzının taşlanması gibi işlemler sonucunda
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
19
oluşmaktadır. Tozlar genellikle çökerek işyeri tabanı ve kaynak ekipmanları üzerinde
birikirken, metal oksit dumanları uzun süre havada asılı kalmakta ve hava
devinimleri ile işyeri ortamında çeşitli yerlere dağılabilmektedir.
Kaynak ve kesme işlemlerinde ark sıcaklığının etkisi ile kaynak sarf
malzemesi, kaynak yapılan ana malzeme üzerindeki kesme sıvısı, yağ, gres gibi
artıkların ve boya, galvaniz gibi kaplamaların yanması ya da buharlaşması sonucu ise
çeşitli gazlar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, gaz kaynağı ve sert lehimleme işlemlerinde
kullanılan asetilen, propan, bütan, metan gibi yanıcı gazların oksijen gazıyla yanması
sonucu karbonmonoksit, karbondioksit ve azot oksit gibi gazların yanı sıra,
kullanılan dolgu malzemesi, dekapanlar ve üzerinde işlem yapılan ana malzemeye
bağlı olarak çinko, bakır, kadmiyum, kurşun gibi metallerin partikül ve buharları ile
flörür, klorür esaslı gazlar meydana gelmektedir.
Kaynak ve kesme işlemlerinde oluşan toz, duman ve gazların miktar ve
bileşimi; kaynak sarf malzemesi ve ana malzemenin kimyasal yapısına, kaynak
yöntemine, yanma gazı, akım şiddeti, ark gerilimi, ark boyu, kaynak hızı ve süresine
bağlıdır. Çok değişik yapı ve özelliklerdeki bu etmenler çalışanlar üzerinde kısa veya
uzun sürede çeşitli sağlık ve güvenlik sorunlarına neden olmaktadır. Kaynaklı imalat
atölyelerinde üretim süreci gereği oluşan ve çalışma ortamına yayılan gaz, toz ve
dumanlar vücuda solunum yolu ile girerler. Söz konusu hava kirleticilerinden bazıları
kronik (uzun dönemde ortaya çıkan) hastalıklara neden olduğu gibi, etkilenme
düzeyine bağlı olarak akut (ani-birdenbire) rahatsızlıklara da neden olabilmektedir.
Örneğin kaynakçılarda sıklıkla görülen metal dumanı ateşi genellikle geçici bir
rahatsızlıktır, ancak, kronik rahatsızlıkların da gelişmesine yardımcı olmaktadır.
Kaynaklı imalat atölyelerindeki çalışma ortamında izin verilen yoğunluktan
daha fazla kirleticilerin bulunması ve bu havanın solunması durumunda maruz kalma
süresi ve yoğunluğuna göre; solunum güçlüğü, kan hastalıkları, kanser, kronik
bronşit, baş ağrısı, akciğer ödemi, metal dumanı ateşi, ağız ve burun mukozasında
tahrişler oluşabilmektedir. Ayrıca merkezi sinir sistemi, böbrek, karaciğer, kan yapıcı
sistem ve kemik yapısı üzerinde de çeşitli hasarlar oluşmakta ve buna bağlı
hastalıklar ortaya çıkabilmektedir. Metal içeren toz, gaz ve dumanların uzun süre
solunması sonucunda akciğerde birikmesi ile pnömokonyoz adı verilen meslek
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
20
hastalıkları oluşmaktadır. Kaynaklı imalat atölyelerinde çalışanların toz, gaz, duman
ve oksitlerinden etkilendikleri metallerden karbon, kalay, demir, alüminyum düşük
düzeyde risk oluştururken; kadmiyum, krom, kurşun, vanadyum, mangan, civa,
molibden, nikel, titan ve çinko ise irritan ve toksit etki yarattıklarından çok daha
büyük sağlık sorunlarına ve kalıcı hastalıklara kaynaklık etmektedirler.
Kaynak ve kesme işlemi sırasında insan sağlığına zarar verebilecek zehirli
gazlar, duman, metal buharı ve partikülleri çıkmaktadır. Emisyon maddesi denilen bu
maddelerin özellikle solunum yollarına zararı büyüktür. Kaynak dumanında bulunan
çeşitli maddeler örneğin krom, nikel, arsenik, asbest (amyant), manganez, silisyum,
berilyum, kadmiyum, azot oksitleri, karbon oksit klorürü (fosgen), akrolin, flüor
(fluorin) bileşikleri, karbon monoksit, kobalt, bakır, kurşun, ozon, selenyum, çinko
zehirli maddelerdir. Bu metallerin buharı, parçacıklarının solunum yollarına ve
ciğerlere yerleşerek solunum sistemini zamanla fonksiyon dışı bırakması söz
konusudur.
Genel olarak kaynak dumanı:
• Kaynak edilen esas metalden veya kullanılan dolgu metalinden,
• Kaynak edilen metalin üstünde mevcut olan kaplamalar ve boyalardan,
veya örtülü elektrodlarda elektrod üzerindeki örtüden,
• Tüplerden tedarik edilen koruyucu gazlardan,
• Arkta ultraviyole ışınların ve ısının etkisi ile oluşan kimyasal
reaksiyonlardan,
• Kullanılan yöntem ve dolgu maddelerinden,
• Çalışma ortamındaki hava kirliliği, örneğin kaynak öncesi yapılan
temizleme ve yağ sökme işlemleri sonucunda oluşan buhardan
kaynaklanır.
Kaynak ve kesme işlemi esnasında oluşan dumandan korunulmadığı takdirde,
insan sağlığı üzerinde yaratmış olduğu kötü etkileri listelemek kolay değildir. Çünkü
kaynak dumanı zararlı olduğu bilinen birçok madde içermektedir. Kaynak dumanı
akciğer, kalp, böbrek gibi vücudun herhangi bir parçasını ve merkezi sinir sistemini
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
21
etkileyebilir. Sağlık açısından kaynak dumanından korunmayan personel çok büyük
risk almaktadır (Çizelge 2.1 ve Çizelge 2.2).
Çizelge 2.1.Kaynak Kesme İşlemlerinde Oluşan Yaygın Gazlar Etkileri (Kahraman , 2003)
Gazlar Etkileri Maksimum değeri Azot oksitleri NO, NO2
Göz ve solunum yollarında tahriş, akciğer ödemi ve kusma görülür. Çok uzun süre etkidiğinde diş ve ciltte sarı renk, dişlerde çürüme görülür.
MAK değer: 5ppm
TWA: 3ppm Karbonmonoksit CO
CO hemoglobin ile birleşerek kanın oksijen taşımasını engeller. Yorgunluk, baş ağrısı, çarpıntı ve bayılma gibi belirtiler görülür.
MAK değer:200 ppm
TWA=35 ppm Ozon O3
Mukoza özellikle de solunum yolları üzerinde etkilidir. Boğazda kaşıntı ve yanma, öksürük, göğüs ağrısı, akciğer ödemi ve hırı1tı etkilenme belirtileridir.
MAK değer:0,1 ppm.
TWA- 1 ppm.
Karbondioksit CO2
Solunum yoluyla etki eder. Havalandırma veya emici tesisatı bulunmayan kapalı ortamlarda yapılan kaynak işleminde bu gazın oranı, %10’na çıkması halinde kandaki hemoglobin ile birleşerek kanın oksijen taşımasını önler. Bu taktirde solunum güçlüğüne, baygınlığa ve daha yüksek konsantrasyonunda ölüme neden olabilir.
MAKdeğer=5000ppm TWA=25 ppm
Etil Bromür C2H5 Br
Hava ile belli bir oranda karışımı patlayıcıdır. Oksi-Asetilen kaynağı ve Oksi-Asetilen ile kesme işlerinde oluşur. Basit bir boğucu gazdır. Solunum yolu ile etki eder.
MAK değer: 200 ppm
Fosgen COCl2
Elektrik ark kaynağı yakınında bulunan klorlu solventlerin buharları arkta fosgene dönüşür. Renksiz, çok uçucu ve kolayca sıvılaşabilen benzol veya toluende çözünen zehirli bir gazdır Ağız ve boğazda tahriş ile yanıklar oluşturur. Solunum yolu ile etki eder.
MAK değer= 0.l ppm
TWA=0.1 ppm
Fosfin PH3
Burun, gözler ve deride tahrişe neden olur. Solunduğunda solunum güçlüğü, baygınlık, ishal, yorgunluk ve baş ağrısı görülür. 100 ppm aşarsa kan basıncı düşüklüğü, kusma, felç ve koma ile kısa bir sürede öldürücü etki yapabilir.
MAKdeğeri=0.3 ppm TWA= 0.3 ppm
Propan CaH5
Bütan ile karışık şekilde gaz kaynağında yanıcı olarak kullanılır. Havadan ağır, doğal gaz kokusunda, renksiz ve parlayıcı bir gazdır.
MAKdeğer: PARPAT ta bulunmamaktadır.
TWA=1400 mg/m3 H2S Son derece zehirli bir gazdır MAK: 20 ppm
TWA: 10 ppm
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
22
Çizelge 2.2.Kaynak Kesme İşlemlerinde yaygın Dumanlar Etkileri (Kahraman ,2003)
Dumanlar Etkileri Maksimum değeri
Baryum, Ba
Baryum oksit içeren duman solunum yollarında tahrişler ve zehirlenme olabilir. Ayrıca baş dönmesi, solunum zorluğu, kusma, ishal, karın ağrısı, kalp rahatsızlıkları ile yüz ve boyun kaslarında kasılma görülebilir.
MAK: 0,5 mg/m3
Berilyum, Be
Metalik veya bileşik berilyum oldukça zehirli bir maddedir. Akciğer hastalıklarına neden olabilir.
TWA=0,002mg /m3
Kadmiyum Cd
Çok zehirlidir. Solunum güçlüğü, ağızda kuruluk, öksürük, göğüs ağrısı ve vücut ısısının yükselmesi.
MAK: 0,1 mg /m3 TWA= 0,05 mg /m3
Kalsiyum Ca
Mukozada tahrişlere neden olabilir. Doğrudan bir sağ1ık etkisi yoktur.
MAK: 5mg/m3 TWA = 2 mg/m3
Krom, Cr
+3 ve +6 değerlikli krom mukoza, solunum yolları ve akciğer üzerinde tahrişlere neden olurlar. +6 değerlikli krom kanser yapma riski yüksek olan bir maddedir.
TWA= 0,5 (krom metal ve krom +3 bileşikleri için)
Bakır Cu
Solunması vücut sıcaklığının yükselmesine neden olabilir. TWA= 0,2 mg / m3
Flor F
Solunum yollarında tahrişler ile akut ve kronik etkilenmeler olabilir.
MAK: 0,1 ppm TWA= 2,5 mg / m3
Demir Fe
Uzun süreli etkilenme sonucu kişilerde siderosis adı verilen akciğer meslek hastalığı görülebilir.
MAK: 10mg/m3 TWA=3,5 mg /m3
Kurşun Pb
Solunması sonucu baş ağrısı, bayılma, adale ağrısı, kramp, kilo kaybı, iştahsızlık ile anemi ve hafıza kaybı görülebilir.
MAK: 0,2 mg/m3 TWA=0,15 mg/m3
Magnezyum Mg
Mukoza tahrişleri, baş dönmesi, kas gerilmesi, bayılma ve unutkanlık başlıca zehirlenme belirtileridir.
MAK: 15 mg/m3 TWA= 10 mg/m3
Molibden Mo
Solunum yollarında tahrişlere neden olur. Uzun süreli etkilenmeler karaciğer rahatsızlıklarına neden olabilir.
MAK: 15mg/m3 TWA= 0,5 mg/m3
Nikel Ni
Nikel oksit metal buharı ateşe neden olur. Kanserojendir. TWA= 0,1 mg/m3
Çinko oksit ZnO
Ga1vanizli parçaların kaynak işleminde çinko oksit oluşur. Çinko oksit metal buharı ateşine neden olur.
MAK: 5 mg/m3 TWA=5 mg/m3
MAK: Günde 8 saat içerisinde solunan havada izin verilen en yüksek konsantrasyon. (ppm: parts per million veya mg/m3).TWA (Time Weighted Awerage): Günlük 8 saat, Haftalık 40 saatlik bir çalışma dönemi için çalışanlar için hiçbir etki yaratmayacağı kabul edilen en yüksek konsantrasyon (ppm:parts per million veya mg/m3).PARPAT: Parlayıcı ve patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerle çalışılan yerlerde ve işlerde alınacak tedbirler hakkında tüzük (Resmi Gazete: 24.12.1973-14752)
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
23
Gaz kaynağı ve alev ile kesme işlemlerinde yakıcı gaz (oksijen) ve yanıcı
gazlar (asetilen, hidrojen, propan vb.) kullanılır. Kullanılan gazlar yüksek basınç
altındaki tüp veya tank içinde muhafaza edilir. Bu gaz tüplerinin dikkatsiz kullanımı
ile (basınç, sıcaklık veya geri tepme gibi nedenlerle) çalışanlar tehlike altına
girebilirler. Bu tehlike çalışma alanındaki çalışanların ölümlerine, ciddi
yaralanmalarına neden olabilecek sonuçlar doğurabilmektedir. Kullanılan gazlardan
biri olan asetilen çok patlayıcı bir gaz olduğundan elverişli bir havalandırma sistemi
ve sızıntı bulma programı ile kullanılmalıdır.
Oksijen tek başına yanmaz veya patlamaz. Oksijen konsantrasyonu yüksek
ise ve ortamdaki gres yağı veya yağ ile temas haline kolayca geçebiliyorsa
patlayabilir. Basınçlı kaplar içerisindeki sıkıştırılmış gazların, kabın darbe ve
çarpmaya maruz kalması sonucunda patlama tehlikesi ortaya çıkar.
Asetilen torcun içi haricinde alaşımsız bakır ile temas haline gelmemelidir.
Asetilen ile yüksek alaşımlı bakır borunun teması ile çok reaktif olan bakır asetilit
bileşimi oluşur. Bu şiddetli bir patlama ile sonuçlanabilir. Kaynak dikişlerinin
tahribatsız muayenesinde (örneğin penetrent muayenede) kullanılan kimyasallar
sıcaklık etkisiyle tutuşabilir.Bu tür kazaların olmasını engellemek için;
• Montaj işleminden sonra tüm boru içerisine hava veya azot gazı (üflenerek,
verilerek) yabancı maddeler temizlenmelidir (uzaklaştırılmalıdır).
• Tüm tank ve tüpler uygun regülatörlere sahip olmalıdır. Basınç regülatörleri
kullanılan gaz için dizayn edilmiş olmalıdır. Arızalı regülatörler (dışarıya gaz
sızdırıyor, ölçü aygıtı basıncı göstermiyor veya hatalı gösteriyor vb.),
kullanımdan kaldırılmalıdır. Ancak imalatçının belirttiği onarım merkezlerinde
uzman bir kişi tarafından tamir edildikten sonra tekrar kullanıma alınmalıdır.
• Gaz sızıntısı olduğu tespit edilen kullanılabilir tüpler kullanımdan alınmalı, açık
havaya götürülmeli ve yakınına ikaz işaretleri konulmalıdır.
• Hortumların kullanım yerine monte edilmesinde bağlantıya uygun kelepçeler
kullanılmalıdır. Sıradan teller hiçbir zaman bağlantıda kullanılmamalıdır.
Ayaklara dolaşmasını ve bir tehlike arz etmesini önlemek için hortum bir yerde
asılı olarak tutulmalıdır.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
24
• Tüpler dik olarak muhafaza edilmeli ve yere düşmesini engelleyecek tedbirler
alınmalıdır. Bunun için tüp zincirlerle bir duvara veya tüpün taşındığı arabaya
sabitlenmelidir. Tüpler yatay pozisyonda saklanıldığında veya kullanıldığında
tüplerin içindeki gaz sıvı halinde ise dışarıya sızıntı yapabilirler.
• Tüpler veya tanklar darbeye, çarpmaya maruz bırakılmamalıdır.
• Tüpler veya tanklar özel taşıma araçlarıyla taşınmalıdır.
• Gaz tank ve tüpleriyle gaz nakleden hatlar, normların belirttiği renklerle
boyanmalıdır (Asetilen= Sarı, Oksijen= Mavi, Hidrojen= Kırmızı, Azot= Yeşil)
• Oksijen ve yanıcı gaz tüpleri ısı ve gün ışığından uzak olacak şekilde ayrı ayrı
olarak, havalandırması iyi olan kuru bir yerde tutulmalıdır. Yangın tehlikesine
karşı tüpler yağ, boya ve solvent gibi kolayca yanabilecek malzemelerden en az
20 feet uzakta olmalıdır.
• Gaz tüplerinin basınç emniyet valfleri, hortumlar ve hortum bağlantı elemanları
düzenli olarak kaynak veya kesme işleminden önce ve işlem esnasında kontrol
edilmelidir.
• Hamlaç düzenli aralıklarla temizlenmelidir ve iyi şartlarda tutulmalıdır.
• Kaynak hamlaçları veya torçları ve diğer kablolar tankların yakınına veya üstüne
asılmamalıdır. Hamlaç veya torç tüp cidarını veya valfi delecek şekilde ark veya
alev oluşturabilir. Bu tüpleri zayıflatabilir veya yırtılma oluşturabilir.
• Gaz kaynağında oluşabilecek gazın geri tepmesine karşı asetilen hattı sulu
güvenlik tertibatına sahip olmalıdır. Güvenlik tertibatındaki su seviyesi sürekli
kontrol edilmelidir. Geri tepmeyi önlemek için gaz hatlarında check valfler de
kullanılabilir. Ancak sulu güvenlik asetilen hattında mutlaka olmalı, check
valfler buna ek olarak kullanılmalıdır.
• Tüpler çalışma öncesi yavaş yavaş açılmalıdır. Önce yanıcı gaz asetilen (C2H2)
açılmalıdır. Özellikle asetilen tüp valfleri bir veya bir buçuk turdan fazla
açılmamalıdır. Bu asetilen için uygun akışı sağlayacak ve olağanüstü
durumlarda hızlı bir şekilde valfin kapatılmasına izin verecektir. İş bitiminde
tüm tüp valfleri kapatılmalıdır.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
25
• Tüpler bir başka alana taşınmadan önce tüpün üstünde bulunan valf koruma
başlığı takılmalıdır. Bu valf sistemini çarpmalara ve ortamdaki damlalara karşı
tüpü koruyacaktır. Ayrıca regülatörlerdeki ve hortumlardaki basınç serbest
bırakılmalıdır. Tüpler kesinlikle valf koruma başlığından kaldırılarak bir yere
taşınmamalıdır.
• Tüpler kalorifer peteklerinden ve diğer ısı kaynaklarından uzak olacak şekilde
kullanılmalı ve muhafaza edilmelidir.
• Boş tüplerden meydana gelecek artık gaz sızıntılarını önlemek için valfler
kapatılmalıdır.
• Oksijen tüplerine cihazlarına yağlı el veya eldivenlerle dokunulmamalıdır.
• Yanmakta olan bir tüp veya tankın valfi hiçbir zaman kapatılmamalıdır.
• Tüp veya gaz tankı yangınında söndürme işlemi uygun bir gaz söndürücü ile
yapılırken, tüp veya tank aynı zamanda soğutulmamalıdır. Tüp veya tank
sıcaklığı belli bir değere düştükten sonra söndürme işlemine son verilmeli ve
gaz valfi kaynatılmalıdır.
• Tüplerin valfleri yalnızca el yardımı ile açılmalıdır, çekiç, ingiliz anahtarı vb.
aletler kullanılmamalıdır.
• Tüpler kaynak ve kesme işlemlerinden gelebilecek kıvılcım, sıcak cüruf veya
alevin etkisinin ulaşmayacağı mesafede tutulmalıdır. Eğer bu yapılamaz ise
tüpleri korumak için ateşe (aleve) dirençli kalkanlar kullanılmalıdır.
• Kaynak dikişlerinin tahribatsız muayenesinde test malzemesi sıcaklığı kullanılan
kimyasalların tutuşma sıcaklığından yeterli miktar düşük olmalıdır.
Kaynak dumanına karşı korunmasız kalınması sonucu çalışan personelin kısa ve
uzun süreli sağlık etkileri görmesi kaçınılmazdır. Bu etkiler aşağıda tanımlanmıştır:
Kaynaklı İmalatda Oluşan Gazların Yarattığı Kısa Süreli Sağlık
Problemleri: Metal buharını (örneğin çinko, magnezyum, bakır ve bakır oksit)
soluyan kaynak personeli metal buharı ateşine (metal fume fever) yakalanabilir. Bu
hastalığın belirtileri (semptomları) buhar solunduktan sonra 4 ile 12 saat içerisinde
titreme, susama, ateş, kas ağrısı, göğüs ağrısı, öksürük, hırıltılı soluma, yorgunluk,
mide bulantısı ve ağızda metalik (madeni) bir tat şeklinde kendini gösterir. Buharın
solunmasından birkaç saat sonra kişide çok yüksek derecelerde ateş (nadiren 39
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
26
oC’den yüksek) görülür. Vücut sıcaklığı 1 ile 4 saat içinde normale dönmeden önce
terleme ve titreme oluşur (Tan .O, 2008). Kaynak dumanı ayrıca gözleri, koku alma
gücünü, göğsü ve solunumla ilgili organları tahriş ederek öksürüğe, hırıltılı
solumaya, nefes daralmasına, bronşite, akciğerde su toplanmasına ve zatürreye
(akciğerin iltihaplanması) neden olmaktadır. Mide bulantısı, iştahsızlık, kusma,
kramplar ve yavaş sindirim gibi sorunlar da kaynak ile beraber ortaya çıkar. Kaynak
buharındaki bazı maddeler örneğin kadmiyum veya kadmiyum oksit bileşikleri çok
kısa süre içerisinde öldürücü olabilir. Ayrıca kaynak yönteminde kullanılan koruyucu
gazlar son derece tehlikelidir. Havadaki azot ve oksijen kaynak işlemi sırasında
reaksiyona girerek azot oksit ve ozon (temizlikte kullanılan) oluşturur. Bu gazlar
yüksek dozlarda çok ölümcüldür ve ayrıca burun ve boğazın tahriş olmasına ve ciddi
akciğer hastalıklarına da neden olmaktadır. Kaynak esnasında oluşan ultraviyole
ışınlar klorlanmış hidrokarbon çözücülerle (örneğin trikloroetilen, 1,1,1 trikloroetan,
metilenclorit ve percloroetilen) reaksiyona girerek fosgen (karbonoksit klorürü) gazı
oluşturur. Fosgenin çok küçük miktarları bile öldürücüdür, ancak hastalığın ilk
belirtileri genellikle 5-6 saat sonra baş dönmesi, titreme ve öksürük olarak
gözükmektedir (Tan .O, 2008). Yüksek konsantrasyondaki kadmiyum ve kadmiyum
oksitleri buharının solunum yoluyla içeri çekilmesi neticesinde mide bulantısı, baş
ağrısı, baş dönmesi, sinirlilik, akciğer sorunları gibi sağlık problemleri ortaya
çıkmaktadır.
Kaynaklı İmalatda Oluşan Gazların Yarattiği Uzun Süreli Sağlık
Problemleri: Kaynak ve kesme (alevle kesme, yakarak kesme) işlemleri yapan
kişilerin akciğer kanserine yakalanma riski çok yüksektir. Çalışma şartlarına bağlı
olarak gırtlak kanseri ve idrar yolu kanseri olma ihtimali vardır. Bu sonuç arsenik,
krom, berilyum, nikel ve kadmiyum gibi kanser riski içeren kaynak dumanındaki
zehirli maddelerin büyük miktarlarda solunduğunda ortaya çıkmaktadır. Kaynakçılar
ayrıca kronik solunum problemleri (bronşit, astım, zatürree, akciğer kapasitesinin
azalması v.b.) yaşayabilirler. Krom ve nikel gibi ağır metallere maruz kalan kaynak
çalışanlarının böbreklerinin zarar gördüğü görülmüştür. Ayrıca kaynakçılar üzerinde
yapılan en son çalışmalarda özellikle paslanmaz çelikler ile çalışanlarda sperm
miktarının azaldığı ve üreme problemlerinin ortaya çıktığı görülmüştür. Buna bağlı
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
27
olarak kaynakçıların eşlerinin geç gebelik veya çocuk düşürme olaylarında da bir
artış görülmüştür. Bu tarz problemler aynı zamanda alüminyum, krom, nikel,
kadmiyum, demir, mangan ve bakır gibi metallere, azotlu gazlar ve ozon gibi
gazlara, ısıya ve iyonlaştırıcı radyasyona (kaynak dikişlerini kontrol etmekte
kullanılan radyoaktif ışınlar) korunmasız kalındığı durumlarda mümkün olmaktadır.
Asbest ile kaplanan yüzeylerde kaynak veya kesme yapan kaynakçılar akciğer
kanserine ve diğer asbest ile ilişkili hastalıklara karşı risk içerisindedirler. Kadmiyum
oksit buharına ve tozuna uzun süre maruz kalan kişilerde kronik meslek
hastalıklarına, böbrek yetmezliğine ve solunumla ilgili hastalıklara da yakalandıkları
görülmüştür. Uzun süre kadmiyuma maruz kalan kimse akciğer kanserine
yakalanabilir. Mangan gibi yüksek derecede zehirli malzemeler de çalışan kişinin
merkezi sinir sistemini (konuşma ve hareket kabiliyetini zayıflatma gibi) zamanla
etkileyebilmektedir.
Kaynakta duman ve gazlara karşı alınması gereken önlemler:
• Öncelikle kişinin başını dumandan koruması için kaynak maskesi kullanmalı ve
dumanı solumamalıdır. Kaynakta oluşan duman kaynakçının solunum organına
(burnuna) gelmeden kaynak yerinden uzaklaşmalı veya uzaklaştırılmalıdır.
• Kaynak bölgesinde ve genel çalışma alanında yeterli havalandırma sağlanarak
kaynak buharı ve gazları solunması önlenmelidir. Bu nedenle kapalı alanlarda
yapılan kaynak ve kesme işlemlerinde yeterli çalışma alanı sağlanmalı (aynı
zamanda bu alanın yeterli yüksekliğe sahip olması gerekir) ve bu alanda yeterli
havalandırma sistemleri kullanılmalıdır.
• Kaynak dikişlerinin tahribatsız muayenesinde (örneğin penetrent muayenede)
kullanılan kimyasalların zehirleyici ve diğer uzuvlara zarar verici etkilerine karşı
koruma önlemleri alınmalıdır.
• Eğer havalandırma yetersiz ise maruz kalınacak miktar ölçülmeli ve izin verilen
miktarlara göre karşılaştırma yapılarak karar verilmelidir. Bu gibi durumlarda
pratik çözümler üretilmeli örneğin uygun bir solunum cihazı kullanılmalıdır.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
28
2.1.2.Kaynak Işınlarının İnsan Saglığına Etkileri
Kaynaklı imalat atölyelerinde ortaya çıkan metal dumanı, gaz ve buharlar
dışında ikinci önemli risk grubu ise kaynak ve kesme işlemleri sırasında oluşan
ışınlardır. Genel olarak kaynak işleminde oluşan ark enerjisinin yaklaşık % 15'i ışın
şeklinde çalışma ortamına yayılmaktadır. Bu ışınların yaklaşık % 60'ı kızılötesi, %
30'u parlak ve % 10'u ise morötesi ışınlardır. Söz konusu ışınlar dalga boyuna göre
sınıflandırılmakta ve her birinin çalışanlar üzerindeki etkisi değişik sağlık sorunlarına
neden olmaktadır.
Kaynak ve kesme işlemlerinde ortaya çıkan ışınlardan çalışanların en çok
etkilenen organları gözleridir (Şekil 2.2). Daha sonra ise örtülmemiş deri kısımları
söz konusu ışınların tehlikelerine maruz kalmaktadır. Işınların dalga boyu
çalışanların göz sağlığı açısından özellikle önem taşımaktadır. Söz konusu ışınlardan
morötesi ışınlar çalışanların gözlerinde en fazla hasara neden olmaktadır. Çünkü,
4.000-8.000 Angströmlük (Ao=10-7 mm) dalga boyu aralığının üst tarafında yer alan
parlak ışınlar, görünen ışın sınıfına girmekte ve bu ışınlara maruz kalan çalışanlar
gözlerini kapamak ve kısmak gibi reflekslerle, bu ışınların etkilerinden
kaçınabilmektedirler.
Ancak, 100–4.000 Angströmlük kısa dalga boyu ile görünen ışık bandının üst
tarafında yer alan morötesi ışınlar; yüksek enerjili, sert karakterli ve çalışanların
gözleri üzerindeki hasar etkileri fazla olan ışınlardır. Ayrıca bu ışınlar
görülemediğinden göz refleksleri ile korunabilme olasılığı da bulunmamaktadır.
8.000-10.000.000 Angströmlük dalga boyu ile görünen ışık bandının alt tarafında yer
alan kızılötesi ışınlar ise, düşük enerjili olduklarından çalışanların gözleri üzerindeki
etkileri ve zararları, morötesi ışınlara göre daha azdır.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
29
Şekil 2.2.Tekfen Kaynak Sahası Kaynakçı Eğitimi Çalışmaları
Yapılan işin gereği olarak kaynak işlemi sırasında çalışanların en çok
gereksinim duydukları organları gözleridir. Kaynak ve kesme işlemlerinde ortaya
çıkan ışınlardan çalışanların sağlıklarının olumsuz yönde etkilenmemesi için mutlaka
gözlerinin ve açıkta bulunan yüz, el gibi deri kısımlarının korunması gereklidir.
Bunların gereğince yapılmaması ve gerekli güvenlik önlemlerinin alınmaması
durumunda yoğun olarak kaynak yapılan atölyelerde çalışan işçilerde göz yanması,
kanlanması, kızarması gibi sağlık sorunları ile sıkça karşılaşılmaktadır. Bu tür sağlık
sorunları kaynak ve kesme ışınlarının akut (kısa dönemde) ortaya çıkardığı
sakıncalardır. Bunların yanı sıra uzun dönemde ortaya çıkan (kronik) göz
rahatsızlıkları sonucu, kaynak ve kesme işlemlerinde çalışanlar değişik oranlarda
görme kayıplarına, giderek körlüğe varan kalıcı hastalıklara uğramaktadırlar.
Kaynak ve kesme işlemlerinde üretim süreci gereği ortaya çıkan parlak
ışınlar, gözleri kamaştırarak geçici görme bozukluklarına neden olabilmekte, gerekli
önlemler alınmadığı ve bu ışınlara süreli maruz kalınması halinde ise önce gözde
kızarma, kanlanma ve baş ağrısı ortaya çıkmakta daha ileri durumlarda ise kalıcı
olarak görme kayıplarına yol açabilmektedir. Kaynak ışınlarından kızılötesi ışınlar;
deride ısınma ve uzun süre maruz kalınması halinde kızarma ve yanıklara yol
açmakta olup, arktan gelen ışının dalga boyuna bağlı olarak da gözde saydam
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
30
tabakanın (kornea) ve görmeyi sağlayan ağ tabakasının (retina) etkilenmesine ve
giderek körlük ve katarak hastalığı gibi kalıcı hasarlara neden olabilmektedir.
Morötesi ışınlar ise; kızılötesi ışınlardan çok daha tehlikelidir ve kısa sürede
maruz kalmalarda bile gözün saydam tabakasında yanıklara, katarak hastalığına ve
giderek körlüğe neden olan ağır hasarlara yol açabilmektedir. Morötesi ışınlar, deride
ağır yanıkların oluşmasına ve uzun sürede de deri kanserine neden olabilmektedir.
Bu nedenle gözlerin ve cildin kaynak işlemi sırasında mutlaka korunması gereklidir.
2.1.3.Kaynak Gürültüsünün İnsan Saglığına Etkileri
Kaynaklı imalat atölyelerinde çalışanların karşı karşıya kaldığı diğer bir risk
grubu da gürültüdür. Kaynak işlemi sırasında ortalama olarak 85-105 dB (desibel)
şiddetinde gürültü oluşmaktadır. Gürültü şiddeti yapılan kaynak türüne göre
değişmektedir. Ark kaynağı ile plazma kaynağı en gürültülü kaynak yöntemleridir.
Kapalı alanlarda yapılan kaynak çalışmalarında gürültü şiddeti daha da artmaktadır.
Kaynaklı imalat atölyelerinde kaynak işlemi dışında ona eşlik eden üretim
sürecinde yer alan pres, matkap, testere ve çeşitli havalı el aletleri gibi ekipmanlarda
önemli ölçüde gürültü kaynağıdır. Kaynaklı imalat atölyelerinde çokça görülen söz
konusu makina, tezgah ve ekipmanın oluşturduğu gürültüden de çalışanlar olumsuz
olarak etkilenmektedir. Ayrıca, özellikle gaz metal ark kaynağında ve metal gaz
kaynağında 120 desibele kadar ulaşan yüksek şiddette gürültü pikleri oluşmaktadır.
Çok kısa zaman aralığında meydana gelen bu pikler kaynakçı tarafından algılanamaz.
Yapılan araştırmalar bu tür gürültü kaynaklarının işitme kayıplarına neden
olabildiğini göstermektedir.
Uzun süreli şiddetli gürültüye, örneğin 90 dB'nin üzerindeki seslere maruz
kalan çalışanlarda geçici veya sürekli işitme kayıpları oluşmaktadır. Geçici işitme,
belli bir süre dinlendikten sonra iyileşebilen işitme kayıplarıdır. Ancak ortaya çıkan
işitme kaybının iyileşebilmesi için, maruz kalma süresinin 10 katı kadar iyileşme
süresine gereksinim bulunmaktadır. Örneğin; 90 dB'lik bir gürültüye 100 dakika
maruz kalma sonucunda ortaya çıkan yaklaşık 18-20 dB'lik bir işitme kaybının
ortadan kalkabilmesi için gerekli olan iyileşme süresi yaklaşık 1000 dakikadır.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
31
Gürültü düzeyi arttıkça, oluşan işitme kaybı artmakta ve iyileşme süresi de buna
bağlı olarak çok daha fazla artmaktadır.
Çalışma yaşamında gürültülü ortamlarda çalışan işçilerin işitme kayıplarının
iyileşebilmesi için gerekli dinlenme sürelerine sahip olmaları olası değildir. Bu
nedenle çalışma ortamında karşılaşılan gürültü sonucu oluşan işitme kayıpları
yığılmalı bir biçimde gelişerek sürekli işitme kayıplarına yol açmaktadır. Sürekli
işitme kayıpları genellikle 90 dB üzerindeki gürültü düzeylerinde oluşurlar, işitme
kayıpları iki tarafta da aynı düzeydedir ve ilk işitme kaybı kulağımızın 4000 Hz'lik
frekansı işiten bölgesinde oluşur daha sonra ise konuşma frekanslarını etkiler. Oluşan
bu işitme kayıpları sinirsel tipte bir kayıp olduğundan kesinlikle iyileşmez. Bu
nedenle çalışanların sağlığı açısından gürültüden korunmak son derece önemlidir.
2.1.4.Kaynak Akımı Üreteçlerinin İnsan Sağlığına Etkileri
Bir kaynak makinasında kaza tehlikesi kaynak makinasının bir elektrik akımı
üreteci olmasından kaynaklanabilir ve bu kaynakçıyı elektrik çarpması olarak
görülür. Kaynak işleminde elektrik çarpması, bir kaynak makinasının verebileceği en
büyük gerilim değeri olan boşta çalışma gerilimi nedeniyle olur. Kaza emniyeti
açısından kaynak makinalarının boşta çalışma gerilimleri üstten sınırlandırılmıştır.
Kaynak işleminde arkın tutuşması için de kaynak makinasının boşta çalışma
geriliminin belirli bir değerden küçük olmaması gerekir. Böylece boşta çalışma
gerilimi alttan ve üstten sınırlandırılmıştır. Örneğin kazan kaynağında, dar ve nemli
yerlerde transformatörle kaynakta, transformatörün boşta çalışma gerilimi 48 volttur.
Bu tür işler için üretilen makinaların üzerinde normal plakanın dışında üzerinde 48
veya S harfi yazılı bir plaka daha vardır. Boşta çalışma gerilimi normal şartlardaki
kaynaklarda alternatif akım kaynak makinaları ile yapılan kaynakta 70 volt efektif
değer, doğru akım kaynak makinaları ile yapılan kaynakta ise 100 volttur. Verilen
boşta çalışma gerilimi değerleri bütün kaynak metotları için geçerlidir. Ancak kaynak
işlemi şartlarına bağlı olarak istisnalar vardır. Örneğin kazan kaynağı ve otomatik
kaynak. Yalnız otomatik kaynak ve robotlarda kullanılan makinalarda bazı şartlar
altında boşta çalışma gerilimi yukarda verilenlerden daha yüksek tutulabilmektedir.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
32
Bu durumda makina üzerinde otomatik kaynak için olduğu yazılı olmalıdır. Zira bu
makina ile elle kaynak yapılırsa tehlike arzeder.
Kaynak ve kesme işlemlerinde çoğunlukla çalışanların dikkatsizliği sonucu
oluşan elektrik çarpması ölümlere, çeşitli yanıklara ve elektrik şokundan dolayı
kişinin düşmesi sonucu ciddi yaralanmalara neden olmaktadır.
Kaynağın gerçekleşmesinde kullanılan ısı kaynaklarının insan sağlığına
etkileri: Kaynak arkı sıcaklığı kaynak yöntemine göre değişen yüksek sıcaklıklara
sahiptir. Örneğin örtülü elektrodlarla kaynakta kaynak arkı 5500 oC' ye kadar yüksek
sıcaklığa sahiptir. Dolayısıyla yanmanın önlenmesi için ark ile vücudun teması
önlenmelidir. Kaynak ve kesme işlemlerinde kaynak arkının dışında, sıcak metal,
kıvılcımlar ve çeşitli sıcak parçacıklar sıçramaktadır ve bunların sıcaklıkları yüksek
olduğu için giysilerin yanmasına ve vücuda temas ettiklerinde ise çeşitli yanıklara
neden olabilir. Ayrıca iş parçası ve kaynak ekipmanları da çok sıcaktır ve dolayısıyla
vücuda temas ettiğinde yanıklar oluşabilir. Buna ek olarak arkta meydana gelen
radyasyon ışınları (ultraviyole ışını) da radyasyon yanıklarına neden olmaktadır.
2.2.Kaynaklı İmalatlarda İş Güvenliği Risklerine Karşı Alınacak Önlemler
Kaynaklı imalat atölyelerinde karşılaşılan sağlık ve güvenlik sorunlarına
neden olan risk grupları dikkate alınarak uygulanması gereken önlemler genel bir
yaklaşımla aşağıda belirtilmiştir. Uygulanmaya konulacak güvenlik ve sağlık
önlemleri üç aşamada değerlendirilmelidir. Bunlardan birincisi, tehlike kaynağını
kapatmak veya tehlikeyi kaynağında yok etmektir. Eğer bu yapılamıyorsa ikinci
aşama olarak çalışma ortamında tehlike ya da sağlık sorunlarına neden olabilecek
riskleri etkisiz hale getirmek veya yoğunluklarını azaltarak eşik değerlerin altına
düşürmek amaçlanır. Bu da yapılamıyorsa son çare olarak çeşitli çalışma yöntemleri
ve kişisel koruyucular kullanarak risklerin çalışan işçi üzerindeki etkilerini yok
etmek ya da kabul edilebilir düzeye indirmek gereklidir. Ancak, bazı durumlarda bu
aşama ve yöntemlerden ikisinin veya tümünün birden kullanılması gerekebilir. Asıl
amaç tehlike ve risklerin kaynağında yok edilerek çalışma ortamına yayılmasını ve
çalışanların etkilenmemesini sağlamak olmalıdır.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
33
Saptanan ve çözümlemesi yapılan tehlikeleri gidermek amacıyla geliştirilen
güvenlik önlemleri yukarda belirtilen bakış açısı ile projelendirilerek uygulamaya
konmalıdır. Alınan güvenlik önlemleri ve geliştirilen koruyucular tehlikeyi tamamen
ortadan kaldırmalı, çalışmayı zorlaştırmamalı, kendisi tehlike oluşturmamalı, bakım
ve kullanımı kolay olmalıdır. Alınan önlemler uygulamaya konulan güvenlik
kuralları sürekli olarak denetlenmeli, herhangi bir aksaklık oluşmasında hemen
giderilmeli ve yeniden düzenlenmelidir.
Üretim süreci değişken nitelik taşımakta, sürekli devingenlik göstermektedir.
Uygulamaya konulacak güvenlik önlemleri de buna uygun olmalıdır. İş güvenliği
önlemlerinin alınmasından sonra da zamanla yeni tehlikeli durumlar
oluşabilmektedir. Bu nedenle üretimin her aşamasında kontrol ve denetim
aksamadan sürdürülmelidir. Oluşan ya da oluşma olasılığı bulunan tehlikeli durumlar
saptanmalı, iş tehlike analizleri yapılarak giderilme yöntemleri araştırılmalı ve
geliştirilen güvenlik önlemleri uygulamaya konulmalıdır. Ancak, böyle sistemli,
düzenli ve sürekli bir çalışma yöntemi ile iş güvenliğinin sağlanabileceği ve iş
kazalarının önlenebileceği, çalışanların sağlıklarının korunabileceği unutulmamalıdır.
2.2.1.Kaynak Dumanlarına Karşı Alınacak Önlemler
Kaynaklı imalat atölyelerinde çalışanlar için en önemli risk grubunu kaynak
işlemi sırasında ortaya çıkan toz, duman, gaz ve buhar gibi hava kirleticiler
oluşturmaktadır. Hava kirleticilerin olumsuz etkilerini önlemek için bunların ortam
havasına yayılmasını engellemek gereklidir. Bunun için genel ve yerel havalandırma
yöntemleri kullanılmaktadır. Yapılan işin niteliğine, işyerinin özelliğine ve
ekipmanların yapısına göre uygun niteliklerde ve amaca uygun havalandırma
sistemlerinin projelendirilerek uygulamaya konulması gereklidir. Böylece kaynak
yapılan ortamda yeterli havalandırma sağlanmalı, hava kirleticiler solunum
bölgesinden ve çevresinden uzak tutulmalıdır.
Kaynaklı imalat atölyelerinde kaynak ve kesme işlemleri sırasında oluşan
hava kirleticilerinin nitelik ve konsantrasyonlarının bilinmesi, ortam havasının
çalışanların sağlıklarını olumsuz yönde etkilemeyecek kalitede olmasını sağlayacak
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
34
havalandırma sistemlerinin tasarımlanmasında önemli bir yer tutmaktadır. Amaca
uygun bir havalandırma sisteminin yapılmasında ana hedef üretim sürecinde ortaya
çıkan hava kirleticilerin çalışma ortamına yayılmasını önlemek ve bunların çalışma
ortamındaki miktarını eşik değerin altına düşürmek olmalıdır.
Genel havalandırma: Kaynak işlemi sırasında ortaya çıkan hava
kirleticilerini, kaynağına doğru yönlendirilmiş temiz hava akımı ile atölye ortamına
dağıtarak yoğunluğunu düşürmek ve daha sonra ise ters yöndeki veya tavandaki
emme ağızlarından emerek dışarıya atmak esasına dayanmaktadır. Bu yöntemde
birim atölye yüzölçümü için 50 m3/h hava değişimi öngörülür (Tan .2008). Genel
havalandırma yönteminde çalışan işçiler eğer kaynak sonucu oluşan hava
kirleticilerin kaynağında iseler doğrudan, atölyenin diğer yerlerinde iseler ortama
karışmış kirli havadan dolaylı olarak etkilenirler. Eğer emici mekanik havalandırma
tekniği uygulanıyor ve temiz hava girişi kapı girişi ve pencerelerden doğal olarak
sağlanıyor ise çalışanların kirli ve sağlığa zararlı havadan etkilenmeleri daha fazla
olacaktır (Tan .2008).
Yüksek tavanlı, doğal hava hareketleri olabilen, geniş çalışma alanlarında
genel havalandırma yeterli olabilir. Çalışma ortam havasındaki kabul edilebilir limit
metal oksit dumanı için 2 mg/m3'dur (Tan .2008). Eğer bu sağlanamıyorsa ek bir
havalandırma sistemi kurulmalıdır.
Yerel (Lokal) Havalandırma: Genel havalandırma ile kaynak işlemi
sırasında oluşan hava kirleticilerin sağlık açısından izin verilen değerlere
düşürülemediği ve genel havalandırmanın yeterli olmadığı alanlarda kaynak yapan
kişinin çalıştığı ortam havasını iyileştirmek için yerel (lokal) havalandırma
yöntemleri uygulamaya konulmalıdır. Lokal emiş sisteminin ağzı (emiş ucu) kaynak
yapılan noktaya kaynak gazı ve dumanının yayılmasını önlemek için mümkün
olduğunca yakın olmalıdır. Yerel havalandırma uygulaması aynı zamanda genel
havalandırma için gerekli olan temiz havaya daha az gereksinim duyulmasını
sağlamaktadır. Hangi havalandırma yönteminin uygulanması gerektiği, havalandırma
şekil ve gücünün nasıl olması gerektiği, yapılan kaynak yöntemine, işin
büyüklüğüne, atölyenin inşa tarzına ve ölçülerine bağlı olarak büyük değişkenlik
göstermekte olup, uygun havalandırma sisteminin projelendirilmesinde uzman
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
35
mühendislik bilgilerine gereksinim bulunmaktadır. İşlevsel bir havalandırma
sisteminin kurulabilmesi için mühendislik ve iş güvenliği bilgilerinin birleştirilmesi
ve bir ekip çalışması yapılması kaçınılmazdır. Ancak böylece amaca uygun
sistemlerin oluşturulması ve atölye havasında hedeflenen iyileşmelerin sağlanması
olasıdır.
Filtreleme: Kaynak, kesme ve ilgili diğer yöntemlerle metal işleme sonucu
oluşan kirli havanın içinde büyüklükleri 0,005 ile 100 mikron arasında değişen katı
tanecikler de bulunmaktadır. Bu maddeler, filtre cihazlarında çeşitli yöntemler
kullanılarak değişik niteliklerdeki filtreler kullanılarak temizlenebilmektedir. Kaynak
işlemi sırasında oluşan kirli havanın içindeki zararlı gaz ve buharlar ise aktif karbon
filtrelerde tutulmakta ve çalışma ortamı havasının kirlenmesi önlenebilmektedir
.(Tan .2008).
2.2.2.Kaynak Işınlarına Karşı Alınacak Önlemler
Kaynakçının zararlı radyasyonlardan korunması ve kaynak sırasında çıkan
ışınların diğer çalışanlara yansıma yoluyla veya doğrudan ulaşmasının önlenmesi
amacıyla kaynak bölgesinin etrafı ışın geçirmez pano veya perdelerle kapatılmalıdır.
Panolar taşınabilir şekilde imal edilmeli, kalın kanvas kumaşlar veya ultraviyole
(UV) emici plastik malzemeler bu amaçla kullanılmalıdır. Plastik perde ve panolarda
yansımanın ve göz kamaşmasının azaltılması için sarı, yeşil veya portakal renklerinin
seçilmesi daha uygun olacaktır. Ancak plastik perdelerin veya panoların kullanılması
durumunda perdeler ve panolar ateşten ve yangın tehlikesinden uzak tutulmalı, hava
akımını engellememelidir.
Gözlerin korunması: Kaynak sırasında oluşan infra-red (IR)ve ultraviyole (UV)
ışınlarına ek olarak kimyasallar, mekanik ve termal irritanlara karşı gözler
korunmalıdır. Bu amaçla; uçan sıcak parçacıklara ve ışınlara karşı kenarları kapalı
cam gözlükler, başlık tipi yüz ve göz siperliği kullanılır. Siperlikteki camların
geçirgenliği oluşan ışın kalitesine bağlı olarak farklı farklıdır. Kaynak ve kesme
işlemleri için kullanılacak camların cam numaraları Çizelge 2.3’de belirtilen
özelliklere göre seçilmelidir. Kaynak ışınlarının göz ve deri üzerinde çeşitli olumsuz
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
36
hatta zararlı etkileri bulunmaktadır. Kaynakçıların işlerini yaparken en gereksinim
duydukları organlar gözleridir ve kaynakçılar göz sağlıklarına en fazla önem vermek
durumundadırlar.
Çizelge 2.3.Gözlük Camı Filtre Numaraları (Yılmaz , 2003) KAYNAK VE KESME İÇİN GEREKLİ GÖZLÜK CAMI
FİLİTRE NUMARALARI
KAYNAK İŞLEMİNİN NİTELİĞİ FİLTRE
NUMARASI
Koruyucu Metal Ark Kaynağı (4 mm elektrod) 10
Koruyucu Metal Ark Kaynağı (4,8-6,4 mm
elektrod) 12
Koruyucu Metal Ark Kaynağı (6,4+ mm elektrod) 14
Gaz Metal Ark Kaynağı (demir) 12
Gaz Metal Ark Kaynağı (demir olmayan) 12
Atomik Hidrojen Kaynağı 14
Karbon Ark Kaynağı 14
Hafif Kesme (25 mm) 3-4
Orta Kesme (25-150 mm) 4-5
Ağır Kesme (150+ mm) 5-6
Gaz Kaynağı (hafif 3,2 mm) 4-5
Gaz Kaynağı (orta 3,2-12,7 mm) 5-6
Gaz Kaynağı (ağır 12,7+ mm) 6-8
Kaynak işlemi sırasında oluşan özellikle morötesi ve kızılötesi ışınları filtre
eden özel camlı maskeler kullanılmalıdır. Söz konusu maskelerin camları ayrıca
parlak ışınları da süzecek şekilde renklendirilmiş olmalıdır. Böylece bu özel cam
gözleri korurken maskede yüz ve boyun gibi açıkta kalan deriyi zararlı morötesi
ışınlardan korumaktadır. Bu konuda yapılan çalışmalar sonucu 1970'li yılların
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
37
sonuna doğru ark ışığı karşısında kendiliğinden kararan özel kaynak camları
geliştirilmiştir (Yılmaz .2003). Kendiliğinden kararan kaynak camları özellikle iki
elin de kullanılması gereken kaynak işlemlerinde yoğun olarak kullanılmakta olup,
kaynak ışınlarından korunmada ve ürün kalitesinin iyileştirilmesinde büyük yararlar
sağlamaktadır.
Kaynaklı imalat atölyelerinde çalışanlar için bir diğer tehlike de kendileri
kaynak yapmaz iken yanında çalışan kaynakçıdan gelen direkt veya endirekt (parlak
bir yüzeyden yansıyan) kaynak ışınlarıdır. Bu ışınlar da aynı şekilde tehlikelidir ve
perde veya bölmelerle ya da olası ise kaynak işlemleri işyerinin ayrı bir bölümünde
yapılarak diğer çalışanların bu ışınlardan etkilenmesi önlenmelidir.
Yüzün korunması: Kaynaklı imalat atölyelerinde çalışanların yüzleri IR ve
UV ışınlarının yakıcı etkisi ile kaynak sonucunda oluşan sıcak çapak, radyant ısı,
kimyasal ve fiziksel tehlikelere karşı korunmalıdır. Bu amaçla yüzü tamamen
kaplayan, hafif ve görmeyi engellemeyen el veya baş siperlikleri kullanılır. Yüz ve
gözleri aynı anda koruyabilmek üzere gözlük ve siperlik birlikte kullanılabilir.
Siperlik malzemesi olarak plastik, fiber ve cam gibi malzemeler kullanılabilir.
Eller, beden ve ayakların korunması: Kaynak işlemi sırasında oluşan UV,
IR, termal radyasyon ve fiziki tehlikelere karşı kaynakçı eldiven, ceket, pantolon,
ayakkabı, tozluk ve önlük gibi koruyucuları kullanmalıdır. Kaynakçılar el, kol gibi
açıkta kalan vücut kısımlarını morötesi ışınlardan korumak durumdadırlar. Fakat
morötesi ışınlar yapıları nedeniyle normal pamuklu, yünlü ve sentetik kumaşları çok
kısa sürede tahrip ettiğinden kaynakçılar çalışırken deri eldiven, kolluk gibi
koruyucuların yanı sıra deri önlük gibi giysileri de kullanmalıdır.
Kaynak işlemi yapanların giyecekleri koruyucu iş elbiselerinin özellikleri şöyle
olmalıdır.
• Eldiven ateşe dayanıklı olarak üretilmiş olmalıdır.
• Önlük ve tozluk deriden ve ateşe, radyant ısıya ve sıcak metal çapaklarına
dayanıklı olmalıdır.
• Ayakkabılar sıcak çapakların ayağa girmesini önlemek amacıyla uzun konçlu,
malzeme düşmelerine karşı burnu çelikli olarak yapılmalıdır.
• Eğer baş üstü çalışması var ise deri başlık ve omuzluk kullanılmalıdır.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
38
• Ağır ve keskin malzemelerin başa çarpmasını ve düşmesini önlemek için baret
giyilmelidir.
• İş elbiseleri koyu renkte, kalın ve yünden dikilmeli, pamuk kullanılmamalı ve
çok dar olmamalıdır.
• İş elbiselerin kolları ile pantolonların paçaları düğmeli veya lastikli olmalı,
tozların birikmelerine karşı cepsiz dikilmelidir.
• Kullanılacak iş elbisesi kumaşlarının UV ışınlarına karşı koruma özellikleri ve
koruma oranları Çizelge 2.4’de verilmiştir.
Çizelge 2.4.Kumaşların UV Işını Geçirme Oranları (Yılmaz , 2003) DEĞİŞİK KUMAŞLARIN UV IŞINLARINA KARŞI KORUMA
ÖZELLİKLERİ
KUMAŞIN CİNSİ UV-B
GEÇİRGENLİK YÜZDESİ
KORUMA ORANI
Naylon %20-40 Zayıf
Pamuklu %5-30 Zayıf Suni İpekli veya İpekli Karışım %10-15 Zayıf
Poplin Çok düşük Orta düzeyde
Yün veya flanel %1'den az İyi
Deri %0,01'den az Çok iyi
Bütün kaynak ve kesme yöntemlerinde sıçrayan kızgın kaynak
parçacıklarından korunmak için kaynakçı cildi tamamen örten giysiler
kullanılmalıdır. Yün kumaş ateşe daha dayanıklı olduğundan tercih edilmeli,
giysilerde cep bulunmamalıdır. Ayakkabılar pantolonun içinde kalacak şekilde
olmalı veya bileği saran tozluklar kullanılmalıdır. Böylece kaynakçılar ayakkabı
içine giren kızgın metal parçacıkların yaratacağı yanıklardan korunabilir.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
39
2.2.3.Elektrik Tehlikelerine Karşı Alınacak Önlemler
Elektrik ark kaynağında elektriğin oluşturacağı tehlikeler için yalıtılmış
kablolar kullanılmalı araç-gereç yanında kuru lastik eldivenlerle çalışılmalıdır. Islak
cildin elektrik direnci düşük olduğundan ellerin kuru olmasına dikkate edilmelidir.
Elektrik ark kaynağının bir diğer tehlikesi de elektrik şokudur. Tüm donanım
ve parçaları böyle bir şoka neden olabilir. Önlemek için, tüm elektrikle çalışan
donanım ve iş parçaları topraklanmalıdır. Duy ile donanım arasındaki kablo
topraklama kablosu olarak kullanılmamalıdır. Doğru kablo çapı kullanılmalı, kablo
ve bağlantıları tekniğine uygun tarzda yapılmış olmalıdır. Çalışma alanı ve ekipmanı
yaş olmamalı, kuru tutulmalıdır. İşçi sağlığı ve iş güvenliği uygulamaları; yönetim,
atölye yetkilileri ve kaynakçılar tarafından paylaşılması gereken bir sorumluluktur.
En üst düzey yönetici ve bu konuda bilgili teknik elemanların kaynakçıları güvenli
kaynak yöntemleri konusunda eğitmesi gerekir. Atölye yöneticileri çalışma
ortamında bu işin güvenli bir şekilde yapılabilmesi için gerekli malzemeyi temin edip
bulundurmalıdır. Hem kaynakçılar hem de atölye yöneticileri; oluşabilecek
tehlikeleri ve sağlık risklerini bilmeli, bunlara karşı alınması gereken güvenlik ve
sağlık önlemlerinin geliştirilmesi ve uygulanması konusunda yeterli çaba ve
kararlılığı göstermelidir. Kaynak işlemlerini gerçekleştiren işçiler, kendilerine verilen
güvenli kaynak yapma yöntemlerini izlemeli, MSDS (Malzeme Güvenlik Bilgi
Formları)'na uygun ve iş güvenliği ilkeleri doğrultusunda çalışmalarını
sürdürmelidir. Çalışanların bu konuda belirlenen güvenlik ve sağlık önlemlerine
uygun olarak çalışıp çalışmadıkları sürekli olarak izlenmeli ve hatalı davranış veya
çalışma yöntemleri saptandığında bunlar hemen düzeltilmelidir.
2.2.4.Kapalı Alanlarda Yapılan Kaynak İşlemlerinde Alınacak Önlemler
Kaynaklı imalat atölyelerinde sıklıkla karşılaşılan önemli kazalara ve sağlık
sorunlarına neden olan bir diğer risk grubu ise kapalı, dar ve kazan, tank gibi iletken
alanlarda yapılan kaynak çalışmalarıdır. Bu tür yerlerde yapılan kaynak işlemlerinde
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
40
genel önlemlere ek olarak özel güvenlik önlemlerinin alınması büyük önem
taşımaktadır.
Kapalı ve dar alanlarda çalışma yapılması için aşağıdaki güvenlik önlemleri alınmalı
ve bunların sağlanmasından sonra çalışma onayı verilmelidir.
• Bütün kapaklar açık tutulmalı ve kapanmaması için önlem alınmalıdır.
• Kapalı alana sağlanan gaz, basınçlı hava, enerji ve benzeri sistemler anında
kesilebilecek şekilde bulunmalıdır.
• Ark ışımasına veya ısıya maruz kaldığında fiziksel olarak zarar verebilecek veya
sağlık sorunlarına neden olabilecek malzemeler kaldırılmalı veya koruma altına
alınmalıdır.
• İçerdeki hava, oksijenin yetip yetmeyeceğini anlamak bakımından düzenli olarak
test edilmelidir. İçerdeki hava zehirleyici, yanıcı veya tepkimeye girici olmamalıdır.
• Tüm havalandırma deliklerinin tıkalı olmadığından ve vanaların sızdırma
yapmadığından emin olunmalıdır.
• Kaynak, kesme, ısıtma işlemleri sırasında ihtiyaç duyulmayan tüm sistemler
durdurulmalıdır.
• Herhangi bir ekipmanın hatalı çalışma riskine karşı acil durum planı
hazırlanmalıdır. Örneğin içerde çalışan kaynakçı emniyet ipi ve emniyet kemeri
takmalıdır. Bir ekipman hatası olduğunda bu kaynakçılar dışarıda çalışan arkadaşları
tarafından hemen dışarı çıkarılabilmelidir.
• Sürekli olarak havalandırma sağlanmalı, ortamdaki gaz ve duman seviyesi
izlenerek kontrol edilmeli
• İlgili kurullara ve yasalara uygun, onaylanmış maske ve solunum cihazları
kullanılmalı
• Mevcut donanımın çıkışı engellemesine ve muhtemel yardım girişlerini
kapatmasına izin verilmemeli
• Kullanılması gereken donanım da mümkün olduğunca kapalı alan dışında tesis
edilmeli
• Yardım ve müdahale için yeterli donanıma sahip bir kişinin gözetimi olmaksızın
kapalı ve dar alanlara girilmemelidir.
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
41
Kapalı kap, kazan, tank gibi, dış ortama tümüyle veya yarı yarıya kapalı
ortamlarda yapılan kaynak işlemlerinde iç ortama cebri olarak temiz hava
verilmelisini ve kirli havayı ise karşı köşe veya tavandan emilerek atılmasını
sağlayacak lokal havalandırma sistemi kurulmalıdır. Bu tür çalışmalarda kaynakçı
başına 900–1500 m3/saat kirli hava emilmelidir (Yılmaz.2003). Bazı özel durumlarda
çeşitli solunum koruyucuları kullanılmalıdır. Eğer ortam havasındaki kirliliğin
niteliği ve yoğunluğu biliniyorsa filtreli (kartuşlu) maskeler kullanılabilir. Dışardan
hava beslemeli kaynakçı siperleri kaynak yapan kişinin solunum seviyesindeki
kirliliğin seyreltilmesini sağlar. Kapalı yerlerde yapılan kaynak işlemlerinde en
büyük risk boğulmadır. Bu nedenle dışarıdan hava beslemeli, başı tamamen örten
kaynakçı başlıkları kullanılmalıdır. Hangi tip maske kullanılırsa kullanılsın maske
kullanan kişilerin bu konuda bir eğitimden geçirilmiş olması ve sağlık yönünden bu
tür maskeleri kullanmasında bir sakıncanın bulunmadığı daha önceden yapılacak
sağlık kontrolü ile belirlenmiş olması gereklidir .
Şekil 2.3.Tekfen Kaynak Sahası Çadırların İçeresinde Kaynak Çalışmaları
2. KAYNAKLI İMALATDA İŞ GÜVENLİĞİ Akın AVŞAROĞLU
42
2.2.5 Kaynak İşlemlerinde Oluşan Gürültüye Karşı Alınacak Önlemler
Kaynak işlemi sırasında kaynak yöntemine bağlı olarak değişmekle birlikte
ortalama olarak 85–105 dB şiddetinde gürültü oluşabilmektedir. Kapalı alanlarda
yapılan kaynak işlemlerinde gürültü şiddeti daha da artabilmektedir. Kaynaklı imalat
atölyelerinde çalışanların işitme kayıplarına uğramalarını önlemek amacıyla gerekli
güvenlik ve sağlık önlemleri alınmalıdır. Kaynak işlemlerinin ayrı bölmede yapılarak
oluşan gürültüden diğer çalışanların etkilenmesini önlemek ve çeşitli yalıtım
yöntemleri ile kaynak makine ekipmanlarının gürültü düzeyinin düşürülmesi
öncelikli olarak yapılması gereken yöntem olmalıdır. Eğer gürültü düzeyi
kaynağında alınacak önlemlerle eşik değerin altına düşürülemiyorsa, çalışanların
çeşitli kişisel koruyucular kullanmaları sağlanmalıdır. Bunlardan en yaygın ve kolay
olarak kullanılanı olan kulak tıkaçları, kulakta hava yolunu kapatan farklı özelikleri
ile gürültü şiddetini 10 ile 20 dB kadar düşürebilmektedir. Kulaklıklar ise, kulak
arkası kemiğini (mastoid'i) kapatan bir yapıya sahip olduklarından özellikle kemik
yolu ile iç kulağa iletilen seslerin yalıtımında daha başarılı olmaktadır. Gürültü
şiddetinde 20–40 dB'lik azaltma sağlayabilen bu kulaklıklar, daha pahalı olmaları ve
baş hareketlerini kısıtladıkları için, kulak tıkaçlarına göre daha az kullanılmaktadır.
Kaynak işlerinde çalışacakların işe girişlerinde ve periyodik olarak sağlık
kontrollarında odyometrik muayeneden geçirilmeleri ve sağlık raporlarının
dosyalarında saklanmaları sağlanmalıdır. Böylece kaynakçıların işitme düzeyindeki
değişimler sağlıklı olarak izlenebilir ve gerekli önlemler zaman geçirilmeksizin
alınabilir.
3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Akın AVŞAROĞLU
43
3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Boru hatlarında kaynaklı imalat süreçinde ve gazların sebep oldugu iş
güvenliği riskleri açısından detaylı bir çalışma yapılmamış olup, genel anlamda
kaynaklı imalat esnasında oluşan risklere çalışmalarda değinilmektedir. Yine
muhtelif sanayi dallarında risk analizlerine yönelik yapılan çalışmalar incelenmiştir.
Washington Üniversitesi Tip Fakültesi (St. Louis) tarafindan yapılan bir ön
arastırma sonucuna göre, kaynak dumanlarına uzun süreli maruziyetin beyinde hasar
olusturabileceği ve beyindeki hasarın da Parkinson hastalığının beyinde hasar verdigi
bölge ile aynı olabileceği ortaya konulmuştur. Arastırma; a) her biri yaklaşık 30.000
saat kaynak duman maruziyeti olan 20 kişi (2 tersane ve 1 metal işleme
fabrikasindan), b) Parkinson hastası olan 20 kişi (kaynakla ilgisi olmayan) ve c) ne
kaynakçı ne de parkinson hastası olan 20 kişi üzerinde yapılmıştır. Her biri 30.000
saat kaynak dumanına maruz kalan 20 kaynakçı ile 20 kişi Parkinson hastası iki ayrı
grup olarak izlenmiştir (Willis ve Ark, 2011).
Yurtsever (2009) ve yine Yavuzarslan (2010) tarafından genel olarak kaynak
işlerinde İş Güvenligi konusuna deginilmiş olup, kaynak çesitleri ve mevzuata
yönelik uygulamalar anlatılmıştır.
Tan (2008) tarafından yapılan çalışmalarda kaynak kesim işlerinde oluşan
risk analizleri, Kaynak işlerinde oluşan ışınların, gürültünün, yangın ve patlamaların
risk analizleri işlenmiş olup bu konularda alınan önlemlere deginilmiştir.
Deva (2006) tarafından yapılan kömür madenlerinde iş güvenliğini arttırmada
risk tayinin önemi ile ilgili çalışmada; çalışanların güvenliğini etkileyecek risk
faktörleri tespit edilmiştir. Üretimde kavramsal olarak risk değerlendirmesi ve çeşitli
faktörlerin etkileri belli bir zaman periyodunda değerlendirilmiştir. Sonuçlara göre
mesleki ve bilimsel ihtiyaçlar için iş güvenliği yönetimi ve üretim işlemi üzerine
etkisi ile ilgili yeterli bilgiye sahip olunduğu sonucuna varılmıştır.
Bilir (2005) tarafından Boru Hatlarında Sağlık Güvenlik Tehlikeleri ve
Önlemleri incelenmiştir. Bu çalışmada daha çok kaldırma, indirme, boru hatlarının
kazısı ve yerleştirilmesi esnasında oluşan tehlikelere yer verilmiştir.
3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Akın AVŞAROĞLU
44
Kahraman (2003) tarafından yapılan çalışmalarda Kaynaklı İmalatta İnsan
Sağlığı konusu araştırılmıştır. Daha çok mekanik anlamda oluşan riskler
değerlendirilmiştir. Işınlardan ve Radyasyondan korunma yollarına değinilmiş, genel
kazalardan korunma yolları anlatılmıştır.
Ünsar (2003) tarafından yapılan çalışmada; Türkiye`de işçi sağlığı ve iş
güvenliği ile ilgili yaklaşımlar, sorunlar ve belirsizlikler ortaya konmuştur. Ayrıca
uygulamalarının mevcut durumu ve konuyla ilgili yapılan bir araştırmada; Tekirdağ
ili Çerkezköy İlçesi Organize Sanayi Bölgesi’nde faaliyette bulunan tekstil
işletmelerinde görev yapan yöneticilerin iş kazaları ve meslek hastalıklarına bakış
açıları, uygulamaları, tedbirler ve sahip oldukları bilgiler belirlenmeye çalışılmıştır.
Araştırma sonucunda; işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili sorunların çözümünde
sadece devletin değil, iş görenler ve işverenlerinde büyük sorumlulukları oldukları
belirlenmiştir.
Bacak (2002) tarafından iş kazalarını etkileyen faktörler ve bunları önlemenin
yolları üzerinde bir araştırma yapılmış olup, Çanakkale ili çimento, toprak ve cam
sektöründe uygulanmıştır. Bu çalışmada; tüm toplum kesimleri üzerinde olumsuz
etkileri bulunan iş kazalarını hangi faktörlerin etkilediği ve bunları önlemek için
neler yapılması gerektiği ortaya konmak istenmiştir. Bu doğrultuda Çanakkale
bölgesindeki çimento, toprak ve cam sektöründe yapılan anket ve mülakat
uygulaması ile işçilerin, işverenlerin, işletme yöneticilerinin, işçi ve sendika
temsilcilerinin görüşleri alınarak çözüm yolları ortaya konmaya çalışılmıştır.
Aksoy (2002) tarafından iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin Uluslararası Çalışma
Örgütü(ILO) Sözleşmeleri ve Türkiye’deki uygulamaları hakkında bir çalışma
yapılmış; işçi sağlığı ve iş güvenliği konularını ele alan sözleşmelere ayrıntılı bir
şekilde yer verilmiş; bu sözleşmelerden 7 tanesini imzalayan Türkiye’nin ILO
normlarını çalışma mevzuatına yansıtma noktasındaki kararlılığı değerlendirilmiştir.
Karadağ (2000) tarafından Ankara ilindeki 3 taş ocağı ile 2 kum ocağı
çalışanlarının iş sağlığı ve iş güvenliğinin değerlendirilmesi için yapılan çalışmada;
bu ocaklarda çalışan 203 kişinin 194’ü ile görüşülmüş ve sağlık taraması yapılmıştır.
Kum ocakları ve taş ocaklarında kişilerin maruz kaldığı gürültü düzeyinin sınır
değerin oldukça üstünde, taş ocaklarındaki havanın toz konsantrasyonun da yüksek
3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Akın AVŞAROĞLU
45
olduğu belirlenmiştir. Bu toz konsantrasyonun yüksek olmasına bağlı işçilerde bazı
akciğer sorunlarını olduğu tespit edilmiş ve bunların önlenmesi için bazı önerilerde
bulunulmuştur.
Ramani ve Mutmansky (1999) tarafından yapılan çalışmada; A.B.D.’de 20.
yy.’ da madencilik sektöründeki iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili kayıtlar incelenmiş,
madencilikle ilgili yapılan yasal düzenlemelerin getirdiği yaptırımlar, yeni ekipman
ve teknoloji kullanımı ve madencilik üretim tekniğinde yapılan iyileştirmelerin, iş
kazaları ve meslek hastalıklarında önemli azalmalara neden olduğu belirlenmiştir.
Kurt (1999) tarafından yapılan iş kazaları ve meslek hastalıklarının yapısal analizi ve
en aza indirgenmesi ile ilgili çalışmada iş kazalarının nedenleri araştırılmış ve en aza
indirgenmesi ile ilgili öneriler sunulmuştur.
Leger (1991) tarafından yapılan çalışmada Güney Afrika Ülkeleri’ndeki ölümcül iş
kazaları ve meslek hastalıklarının başlıca nedenleri araştırılmıştır. Araştırmanın
sonucuna göre; yeraltında 20 yıl çalışan bir işçinin 1/13 ihtimalle ölüm tehlikesiyle
karşılaşacağı ve en önemli ölüm sebebinin malzeme düşmesinden kaynaklanacağı
sonucuna ulaşılmıştır.
3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Akın AVŞAROĞLU
46
4.MATERYAL VE METOD Akın AVŞAROĞLU
47
4. MATERYAL VE METOD
4.1.Materyal
Bu çalışmada istatiksel analizlerin yapımında ve risk değerlendirme kapsamında
veri kaynağı olarak kullanılan dökümanlar ve BTC Ham Petrol Boru Hattı Kapasite
Genişletme Projesi İş Güvenliği Müdürlüğü tarafından tutulan 2008–2010 yıllarına
ait Kaynaklı İmalatda meydana gelen iş kazası kayıtları kullanılmıştır.
4.2. Metod
BTC Ham Petrol Boru Hattı Kapasite Genişletme çalışmaları esnasında İş
Güvenliği Bölümü tarafından tutulan Proje Kaynaklı İmalatına ait 2008 – 2010 yılları
arasında meydana gelen kazaların istatiksel analizleri yapılmıştır.
İstatistiksel Analiz;
• Kazanın olduğu iş yerindeki işçi sayısı,
• Kazanın nedeni,
• Sık görülen kaza nedenleri,
• Kaza sayıları,
• Gün kayıplı kaza sayılarına göre sınıflandırma yapılmıştır.
• Ölüm ve yaralanma ile sonuçlanan iş kazalarının büyüklüğünü ifade etmek
üzere, “iş kazası sayısı” ve “Kaza Olabilirlik Oranı” (Accident Insidence Rate)
gibi iki farklı gösterge kullanılmıştır. (1) numaralı eşitlikle ifade edilen Kaza
Olabilirlik Oranı (KOO) ölüm ve yaralanma ile sonuçlanan iş kazaları için ayrı
ayrı hesaplanabilmektedir.
(1)
4.MATERYAL VE METOD Akın AVŞAROĞLU
48
Riskin gerçekleşmesi bir tehlike olasılığına ve bu tehlikenin vereceği zarar
derecesine bağlıdır. Riski niceleyici olarak modelleyebilmek için olasılık teorisinden
yararlanılmaktadır. Belli bir zaman dilimi içerisinde (örneğin bir hafta) gerçekleşen
kaza sayısının (tehlike) ve bu kazalar nedeniyle ortaya çıkan iş günü kayıplarını
(etki) tahmini olasılık dağılımları kullanılarak yapılabilir. İş kazalarının gerçekleşme
olasılık dağılımları genellikle Poisson dağılımına uymaktadır (2).
(2)
λ: Verilen zaman aralığındaki beklenen iş kazası sayısı (gün, hafta, vb.)
x: Verilen zaman aralığında hesaplanılması istenilen ihtimal
4.2.1.Risk Değerlendirme Matrisi
En sık kullanılan yaklaşımlardan biri olan risk değerlendirme matrisi ABD,
Askeri Standardı MIL_STD_882-D olarak da bilinen sistem güvenlik program
gereksinimi karşılamak maksadıyla geliştirilmiştir. Matris diyagramları iki veya daha
fazla değişken arasındaki ilişkiyi analiz etmekte kullanılan bir değerlendirme
aracıdır.
L Tipi Matris özellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde
kullanılır. Bu metod basit olması dolayısıyla tek başına risk analizi yapmak zorunda
olan analistler için idealdir, ancak değişik prosesler içeren veya birbirinden çok farklı
akım semasına sahip işlerin hepsi için tek başına yeterli değildir ve analistin
birikimine göre metodun başarı oranı değişir. Bu tür işletmelerde özellikle aciliyet
gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin
yapılabilmesi için kullanılmalıdır. Bu tenkite, öncelikle bir olayın gerçekleşme
ihtimali ile gerçekleşmesi halinde sonucunun derecelendirilmesi ve ölçümü yapılır
(Çizelge 4.1 ve 4.2). Risk skoru ihtimal ve zarar derecesinin çarpımından (3) elde
edilerek (Çizelge 4.3) yerine yazılır. Elde edilen risk skoru Çizelge 4.4’e göre
yorumlanabilir.
4.MATERYAL VE METOD Akın AVŞAROĞLU
49
Risk Skoru= İhtimal x Zarar Derecesi (3)
Çizelge 4.1.Bir Olayın Gerçekleşme İhtimali İHTİMAL ORTAYA ÇIKMA OLASILIĞI İÇİN DERECELENDİRME
BASAMAKLARI ÇOK
KÜÇÜK
Hemen hemen hiç
KÜÇÜK Çok az (yılda bir kez), sadece anormal durumlarda
ORTA Az (yılda birkaç kez)
YÜKSEK Sıklıkla (ayda bir)
ÇOK
YÜKSEK
Çok sıklıkla (haftada bir, her gün), normal çalışma şartlarında
Çizelge 4.2.Bir Olayın Gerçekleştiği Takdirde Şiddeti İHTİMAL ORTAYA ÇIKMA OLASILIĞI İÇİN DERECELENDİRME
BASAMAKLARI
ÇOK
HAFİF
İş saati kaybı yok, ilkyardım gerekebilir.
HAFİF İşgünü kaybı yok, kalıcı etkisi olmayan ayakta tedavi ilk yardım
gerektiren
ORTA Hafif yaralanma, yatarak tedavi gerekir.
CİDDİ Ciddi yaralanma, uzun süreli tedavi, meslek hastalığı
ÇOK
CİDDİ
Ölüm, sürekli iş göremezlik
4.MATERYAL VE METOD Akın AVŞAROĞLU
50
Çizelge 4.3.Risk Skor (Derecelendirme) Matrisi (L Tipi Matris)
1 2 3 4 5
(Çok Hafif) (Hafif) (Orta Derecede) (Ciddi) (Çok Ciddi)
Anlamsız Düşük Düşük Düşük Düşük
1 2 3 4 5Düşük Düşük Düşük Orta Orta
2 4 6 8 10Düşük Düşük Orta Orta Yüksek
3 6 9 12 15Düşük Orta Orta Yüksek Yüksek
4 8 12 16 20Düşük Orta Yüksek Yüksek Tolere
Edilemez5 10 15 20 25
ŞİDDET
4. (Yüksek)
5. (Çok Yüksek)
İHTİMAL
1. (Çok Düşük)
2. (Küçük)
3. (Orta)
Çizelge 4.4.Skor Değerinin Yorumlanması
SONUÇ EYLEM Katlanılamaz Riskler (25)
Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş başlatılmamalı, eğer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmalıdır. Gerçekleştirilen faaliyetlere rağmen riski düşürmek mümkün olmuyorsa faaliyet engellenmelidir.
Önemli Riskler (15, 16, 20)
Belirlenen risk azalıncaya kadar iş başlatılmamalı eğer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmalıdır. Risk işin devam etmesi ile ilgiliyse acil önlem alınmalı ve bu önlemler sonucunda faaliyetin devamına karar verilmelidir.
Orta Düzeydeki Riskler
(8,9,10,12)
Belirlenen riskleri düşürmek için faaliyetler başlatılmalıdır. Risk azaltma önlemleri zaman alabilir.
Katlanılabilir Riskler
(2,3,4,5,6,)
Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için ilave kontrol proseslerine ihtiyaç olmayabilir. Ancak mevcut kontroller sürdürülmeli ve bu kontrollerin sürdürüldüğü denetlenmelidir.
Önemsiz Riskler (1)
Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için kontrol prosesleri planlamaya ve gerçekleştirilecek faaliyetlerin kayıtlarının saklamaya gerek olmayabilir.
4.MATERYAL VE METOD Akın AVŞAROĞLU
51
4.2.2.Kaynak Gazı Ölçümleri ve Risk Değerlendirmesi
Projemizde kullanılan Kaynak metodu , Gazaltı İnert Gazlı Tungsten elektrot
ve Gazaltı Eriyen elektrot kullanılarak yapılmış olup , kaynak işlemi sırasında ortama
yayılan ve işçilerin maruz kalabileceği gazlardan metan (CH4), hidrojensülfür (H2S),
karbonmonoksit (CO) ve oksijen Crowcon marka portatif gaz ölçme cihazı ile
ölçülmüştür. Cihaz kalibrasyon Sertifikalı ve %1 hassasiyetle ölçüm yapabilecek
kapasitede olup , ölçümler kaynak operatörünün maruziyetini belirleyebilecek
şekilde baş hizasında ve saat başlarında yapılmıştır.
Gazların TWA değerleri (4) numaralı eşitlik kullanılarak hesaplandıktan
sonra, gaz karışımlarının risk değerlendirilmesi (5) numaralı eşitlik kullanılarak
yapılmıştır. Güvenli bir çalışma ortamı için Em değerinin birden küçük olması
istenilmektedir (OSHA, 2011).
TWA=(CaTa + CbTb + ... CnTn) / 8 (4)
TWA=Zaman ağırlıklı ortalama maruziyet
C= a maddesine ait T zamanı boyunca maruziyet (ppm)
T=maruziyet süresi (saat )
Em = (C1/L1 + C2/L2 +...Cn/Ln) (5)
Em= Gaz karışımına ait maruziyet seviyesi
C= Çalışma ortamında bulunan gaza konsantrasyonu (ppm)
L=Gaza ait müsaade edilem MAK değerleri (ppm )
4.MATERYAL VE METOD Akın AVŞAROĞLU
52
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
53
5. ARAŞTIRMA BULGULARI
5.1.İş Kazası Kayıtlarının İstatistiksel Analizi
2008 yılında, BTC Ham Petrol Boru Hattı Kapasite Genişletme Projesinde,
11 işgünü kaybına neden olan 18 adet iş kazası olmuştur. Yılık ortalama kaza
olabilirlik oranı 227,27 olup, en fazla iş günü kaybı mart ayında meydana gelmiştir
(Çizelge 5.1).
Çizelge 5.1.BTC Projesi 2008 Yılı İş Kazası Sayısı ve Kaza Olabilirlik Oranı TEKFEN BTC GENİŞLEME PROJESİ
AYLAR İŞÇİ
SAYISI
DURUŞ
KAZA
SAYISI
GÜN
KAYIPLI
KAZA
SAYISI
KAYIP
İŞ GÜNÜ
KAZA
OLABİLİRLİK
ORANI
OCAK 110 2 0 0 0
ŞUBAT 110 1 0 0 0
MART 110 1 1 7 909,09
NİSAN 110 1 0 0 0
MAYIS 110 1 1 3 909,09
HAZİRAN 110 2 0 0 0
TEMMUZ 110 2 0 0 0
AĞUSTOS 110 3 0 0 0
EYLÜL 110 2 0 0 0
EKİM 110 1 0 0 0
KASIM 110 1 0 0 0
ARALIK 110 1 1 1 909,09
TOPLAM 18 3 11
ORTALAMA 110 227,27
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
54
2009 yılında, 15 adet iş kazası sonucu 4 işgünü kaybı oluşmuştur. Yıllık
ortalama kaza olabilirlik oranı 138,88 olup, en fazla iş günü kaybı Nisan ayında
meydana gelmiştir (Çizelge 5.2).
Çizelge 5.2.BTC Projesi 2009 Yılı İş Kazası Sayısı ve Kaza Olabilirlik Oranı TEKFEN BTC GENİŞLEME PROJESİ
AYLAR İŞÇİ
SAYISI
DURUŞ
KAZA
SAYISI
GÜN
KAYIPLI
KAZA
SAYISI
KAYIP
İŞ GÜNÜ
KAZA
OLABİLİRLİK
ORANI
OCAK 120 1 0 0 0
ŞUBAT 120 1 0 0 0
MART 120 1 0 0 0
NİSAN 120 1 1 3 833,33
MAYIS 120 1 0 0 0
HAZİRAN 120 0 0 0 0
TEMMUZ 120 2 0 0 0
AĞUSTOS 120 4 1 1 833,33
EYLÜL 120 1 0 0 0
EKİM 120 3 0 0 0
KASIM 120 0 0 0 0
ARALIK 120 0 0 0 0
TOPLAM 15 2 4
ORTALAMA 120 138,88
2010 yılında, BTC Projesinde 11 adet iş kazası sonucu 1 işgünü kaybı
oluşmuştur. Yılık ortalama kaza olabilirlik oranı 119,04 olup, en fazla iş günü kaybı
Eylül ayında meydana gelmiştir (Çizelge 5.3).
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
55
Çizelge 5.3.BTC Projesi 2010 Yılı İş Kazası Sayısı ve Kaza Olabilirlik Oranı TEKFEN BTC GENİŞLEME PROJESİ
AYLAR İŞÇİ SAYISI
DURUŞ KAZA SAYISI
GÜN KAYIPLI KAZA SAYISI
KAYIP İŞ GÜNÜ
KAZA OLABİLİRLİK
ORANI OCAK 70 1 0 0 0 ŞUBAT 70 0 0 0 0 MART 70 0 0 0 0 NİSAN 70 1 0 0 0 MAYIS 70 1 0 0 0 HAZİRAN 70 2 0 0 0 TEMMUZ 70 2 0 0 0 AĞUSTOS 70 1 0 0 0 EYLÜL 70 1 1 3 1428,57 EKİM 70 0 0 0 0 KASIM 70 1 0 0 0 ARALIK 70 1 0 0 0 TOPLAM 11 1 3 ORTALAMA
70 119,04
BTC Projesı Duruş Kaza tutanaklarında yapılan istatiksel analizler sonucu bu
periyotta toplam 44 yaralanmalı iş kazası meydana gelmiş ve bu kazalar sonucunda
18 iş günü kaybı oluşmuştur (Çizelge 5.4). 2008–2010 yılları arasında ortalama kaza
olabilirlik oranı 161,73 olarak gerçekleşmiştir.
Çizelge 5.4.BTC Projesi 2008–2010 iş kazası kayıt tablosu 2008 2009 2010 TOPLAM
KAZA SAYISI 18 15 11 44
İŞ GÜNÜ KAYIPLI KAZA SAYISI 3 2 1 6
KAYIP İŞ GÜNÜ 11 4 3 18
KAZA OLABİLİRLİK ORANI 227 138 119 161,73
İş günü kaybı hasarın büyüklüğünü açıklamak için kullanılan en etkin
parametrelerden birisidir. Yıllara göre iş kazası sayısı ve kaza olabilirlik oranlarında
ciddi bir düşüş görülmektedir (Şekil 5.1). BTC Projesinde İş Güvenliği biriminin
oldukça titiz çalışmaları ve yapılan eğitim programları ile çalışanlarda İş Sağlığı ve
Güvenliği konusunda İş Güvenli Kültürü yaygınlaştırılmış ve bu da kaza ve işgünü
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
56
kayıplarının azalmasına katkıda bulunmuştur. BTC Projesinde en sık rastlanan
kazalar, %25 ile Kaynak Gazı Maruziyeti , %16 ile Göz Yanması-Cisim Kaçması,
%16 ile Elbise Yanığı ve %9 ile Deri Yanığı şeklinde sıralanmaktadır (Çizelge 5.5).
Şekil 5.1.2008–2010 yılları BTC Projesi duruş kaza sayıları
Çizelge 5.5.2008–2010 Yılları Arasında Gerçekleşen İş Kazalarını Dağılımı
Sıra Tehlike Türü Kaza (adet)
Oran (%)
Yığışımlı Oran (%)
1. Kaynak Gazı Maruziyet 11 25 25 2. Göz Yanması-Cisim Kaçması 7 16 41 3. Elbise Yanığı 7 16 57 4. Deri Yanığı 4 9 66 5. Ağırlık Kaldırma 3 6 72 6. Alev Ateş Alma 3 6 78 7. Nakliyat 2 5 83 8. Elektrik 2 5 88 9. Malzeme Düşmesi 2 5 93 10. Zehirlenme 1 2 95 11. Diğer 2 5 100
Toplam 44 100 100
2008–2010 yılları arasında BTC Boru Hattı Projesinde gerçekleşen iş
kazalarının gerçekleşme olasılıkları hesaplanarak Çizelge 5.6’da verilmiştir.
0
5
10
15
20
25
ADET
2008 2009 2010
YILLAR
KAZA SAYISI
BTC PROJE
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
57
Çizelge 5.6.Olasılık Dağılımlarına Göre Beklenen Kaza Sayıları Beklenen Kaza Sayıları ve Kaza Olasılıkları
Tehlikenin Türü Beklenen gerçekleşme sayısı Tehlikenin Gerçekleşme
Olasılığı β*
(tehlike/hafta) (tehlike/yıl) (% / hafta) (% / gün) (gün)
(λ) (λ / 7 * 365) (1–e-λ t) (1/λ)
Kaynak Gazı Maruziyet 0,07 3,65 7,0 1,00 100
Göz Yanması-Cisim Kaçması 0,04 2,08 4,5 0,64 156
Elbise Yanığı 0,04 2,08 4,5 0,64 156
Deri Yanığı 0,03 1,56 2,6 0,37 270
Ağırlık Kaldırma 0,02 1,04 1,9 0,27 370
Alev ateş Alma 0,02 1,04 1,9 0,27 370
Nakliyat 0,01 0,52 1,2 0,17 588
Elektrik 0,01 0,52 1,2 0,17 588
Malzeme Düşmesi 0,01 0,52 1,2 0,17 588
Zehirlenme 0,006 0,31 0,64 0,09 1111
Diğer 0,01 0,52 1,2 0,17 588
Bütün Kazalar 0,266 13,84 27,84 3,96 25,71
β *:İki kaza arasında geçen ortalama süre
5.2.Risk Değerlendirme Matrisi Yöntemi ile Kaynak Atölyesinde Risk
Değerlendirmesi
5.2.1.Tanımlar
Kaynak: Kaynak, iki (veya daha fazla) parçanin, ısı ve/veya basınç uygulanarak,
birbirine temas eden yüzeylerinden birleştirilmesidir
Elektrik ark kaynakları: Özel olarak imal edilmiş düşük voltajlı yüksek ampere
sahip makinelerde yapılmaktadır. Alternatif akımı doğrudan kullananlar ve doğru
akım jeneratörleriyle alternatif akımı doğru akıma çeviren tipleri de mevcuttur.
Gaz altı kaynakları: Bu tip kaynakta çıplak elektrot ve örtü amaçlı inert gazlar
kullanılır. İnert gazın kullanım amacı, örtülü elektrotlarda olduğu gibi kaynak dikişi
içinde O2 molekülünün kalmasını önlemektir. Gaz altı kaynaklarında Argon,
Helyum, karbondioksit ve bunların karışımlarından oluşan gazlar kullanılır. Tungsten
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
58
İnert Gaz altı kaynağı (TİG): Gaz perdeli Tungsten ark kaynağında elektrot erimez
ve dolgu metali olarak kullanılmaz. İki metalin eriyerek birbirine karışması sonucu
kaynak işlemi meydana gelir.
5.2.2.Faaliyetin Tanıtımı:
Kaynak Atölyede veya Atölye çadırları içerisinde 6 m2 oturum alanı ve 2,50 m. lik
tavan yüksekliği olan çadırlar içerisinde yapılmaktadır (Şekil 5.2). Yapılan işlemler
kaynak öncesi mekanik temizlik, kaynak ve taşlama işlemlerinden oluşmaktadır.
Atölye üç vardiya halinde çalışmakta ve toplam 250 operatöre kadar
kullanıbilmektir. Operatörlerin tümü Uluslararası Kaynak Eğitim ve Kaynakçı
Belgesı aldıktan sonra işe başlamaktadır.
Çalışma Çevresinin İncelenmesi: İçinde 40-50 adet çadırın bulunduğu bir atölyedir.
Atölye içinde kaynak ve mekanik işlemler yapılmaktadır. Atölyedeki iş yükü
düzenlidir. Atölyenin genel aydınlatması yeterlidir.Mevsimsel olarak sıcak ve soğuk
hava şartları işi etkilemektedir . Yemek ve ara dinlenmesi düzenli değildir . İşyeri
ulaşım imkânları yeterlidir.
Operatör ve Çalışanlar: Atölyede her 12 Kaynakçı ve Yardımcısına 1 Formen
düşmektedir. Toplam çalışan sayısı 110 kadar çıkmıştır. Atölyede üç vardiya
çalışılmakta gündüz vardiyasında 50 işçi, gece vardiyalarında 30’er işçi
bulunmaktadır. Atölye diğer bölümlerden ayrılmış durumdadır. Ancak buraya herkes
rahatlıkla girip çıkmaktadır. Operatörlerin kıdem durumu 1 ile 30 yıl arasında olup
ortalama kıdem 8 yıl civarındadır. İşçi sirkülâsyonu (işe-giriş çıkışlar) düşük
seviyededir.
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
59
Şekil 5.2.Tekfen Kaynak Sahası WeldShop BTC Projesi Çalışmaları
5.2.3. Mevzuatın İncelenmesi
İş Kanunu’nun 77. maddesi gereği işyerinde sağlık ve güvenlikle ilgili her
türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak işverenin
sorumluluğudur. İşyerinde 50 veya daha fazla çalışan olması durumunda aynı
Kanun’un 80. maddesine göre İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu” kurulması, 81.
maddesine göre işyeri sağlık birimi kurulması ve işyeri hekimi çalıştırılması, 82.
maddeye göre de iş güvenliği uzmanı çalıştırılması gerekmektedir. Boru hattı inşaatı
“Ağır ve Tehlikeli İşler” kapsamına girdiği için yasanın 85. maddesi uyarınca bu
işyerlerinde 16 yaşından küçüklerin çalıştırılması yasaktır. Ağır ve Tehlikeli İşler
Yönetmeliği uyarınca bu işlerde çalışacak kişilerin işe başlamadan önce doktor
muayenesinden geçirilmesi ve bu işe elverişli olduklarının doktor raporu ile tespit
edilmesi, çalışırken belirli aralıklarla sağlık muayenesinden geçirilmesi
gerekmektedir.
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
60
5.2.4.Tehlikelerin Belirlenmesi
İstatistiksel analiz yöntemiyle belirlenen kaynak atölyesindeki iş sağlığı ve
güvenliğinine ilişkin tehlikelerin risk skorları hesaplanmış ve sonuçları Çizelge
5.7’de verilmiştir. En yüksek risk skoru 16 puan ile kaynak gazı maruziyeti olmuştur.
Bunu 9 puan ile göz yanması-cisim kaçması ve 6 puan ile Elbise Yanığı ve Deri
Yanığı tehlikeleri izlemektedir.
Göz Yanması-Cisim Kaçması, Elbise Yanığı ve Deri Yanığı tehlikelerinden
kaynaklanabilecek risklerin ihtimali düşük olmakla birlikte, önlem almak amacıyla
kaynak operatörlerinin çalışırken kişisel koruyucularını etkin olarak kullamalarını
sağlamak üzere eğitimler ve işyeri denetimleri artırılmıştır (Çizelge 5.8).
Çizelge 5.7.Tehlike Analizi ve Risk Değerlerinin Hesaplanması
TEHLİKE Kimler Maruz Kalıyor
İhtimal Zarar Şiddeti
Risk Skoru
Koruma Değeri SONUÇ
1 Kaynak Gazı
Maruziyet Operatör 4 4 16 YOK YÜKSEK
2 Göz Yanması-
Cisim Kaçması Operatör 3 3 9 YOK ORTA
3 Elbise Yanığı Operatör 3 2 6 YOK DÜŞÜK
4 Deri Yanığı Operatör 2 3 6 YOK DÜŞÜK
5 Ağırlık
Kaldırma Operatör 2 1 2 YOK ANLAMSIZ
6 Alev ateş Alma Operatör 2 1 2 YOK ANLAMSIZ
7 Nakliyat Operatör 2 1 2 YOK ANLAMSIZ
8 Elektrik Operatör 2 3 6 YOK DÜŞÜK
9 Malzeme
Düşmesi Herkes 2 2 4 YOK DÜŞÜK
10 Zehirlenme Operatör 1 2 2 YOK DÜŞÜK
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
61
Çizelge 5.8.BTC Projesi 2008 Ocak -2010 Haziran Risk Değerlendirme Sonuçları Faaliyet/
Tehlike
Risk
Skoru Sonuç
Tamamlama
Süresi Sorumlu
1 Kaynak Gazı Maruziyet
16 Proses Optimizasyonu Derhal ISG Muduru
2 Göz Yanması-Cisim Kaçması 9 Gözlük Kullanmıyor Bir ay Eğitim
3 Elbise Yanığı 6 Elbise Nomex olacak Altı ay ihale
4 Deri Yanığı 6 Eldiven Kullanmıyor Bir ay Eğitim
8 Elektrik 6 Kablo Kontrolu yapıl. İki ay Elekt.ihale
9 Malzeme Düşmesi
4 Dikkatsiz çalışma Bir ay Eğitim
10 Zehirlenme 2 Gaza Maruziyet Derhal ISG
Muduru
5.3. Kaynak Atölyesinde Yapılan Gaz Ölçme Çalışmaları ve Risk Değerlendirmesi
BTC Projesi kapsamında, risk skoru en yüksek olan ve iş kazası kayıtlarına
göre de en sık tekrarlanan iş kazası türü Kaynak Gazı Maruziyetidir. Bu tehlikeden
kaynaklanabilecek riskleri kabul edilebilir seviyelere düşürebilmek için Kaynak
Çadırlarında, kaynak çalışmaları boyunca, ortama karışan Metan, CO ve H2S
gazlarının konsantrasyon değerleri izlenmiştir. Oksijen bütün ölçümlerde %20,9 ve
Metan gazı da %0 olarak okunmuştur. Karbonmonoksit ve Hidrojensülfür gazlarının
değerleri Çizelge 5.9 ve Çizelge 5.10’da verilmiştir. CO gazı için izin verilen
maksimum konsantrasyon (MAK değeri) 200 ppm ve TWA değeri 35 ppm’dir.
Ölçüm sonuçlarına göre, sekiz saatlik vardiya çalışması süresince MAK değeri
aşılmamakla birlikte TWA değeri vardiye başladıktan üç saat sonra aşılmaktadır
(Şekil 5.3).
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
62
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8
Şekil 5.3.Zamana Bağlı Karbondioksit (CO ppm/saat ) Gaz Çıkışı Ölçüm Sonuçları.
Çizelge 5.9.Kaynak Esnasında Gaz Çıkışı Ölçümleri (CO)
Ölçme tarihi Karbonmonoksit gaz ölçüm (ppm)
T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 TWA
06/15/2010 11 15 32 45 76 112 129 168 74
06/16/2010 15 18 25 38 58 99 122 159 67
06/19/2010 9 12 28 39 67 111 132 189 73
06/20/2010 13 17 27 45 65 112 134 176 74
06/21/2010 12 15 37 42 67 102 122 167 71
06/25/2010 16 19 32 38 69 89 111 187 70
06/26/2010 17 19 31 45 79 111 129 167 75
06/27/2010 11 18 41 46 67 109 118 177 73
06/28/2010 14 16 29 34 76 99 116 179 70
06/29/2010 12 17 28 39 59 98 129 163 68
06/30/2010 14 18 32 34 76 89 128 163 69
Ortalama 13.09 16.73 31.09 40.45 69 102.8 124.5 172.3 71.3
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
63
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8
Şekil 5.4.Zamana Bağlı (H2S ppm/saat ) Gaz Çıkışı Ölçüm Sonuçları
Çizelge 5.10.Kaynak Esnasında Hidrojensülfür (H2S) Gaz Çıkışı Ölçümleri
Ölçme tarihi H2S (ppm)
T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 TWA
06/15/2010 0 0 1 1 2 2 3 3 2
06/16/2010 0 0 1 1 1 2 2 3 1
06/19/2010 0 1 1 2 3 4 4 3 2
06/20/2010 0 0 1 2 2 3 3 3 2
06/21/2010 0 1 1 1 2 3 3 4 2
06/25/2010 0 0 1 2 2 3 4 5 2
06/26/2010 0 1 1 1 3 3 3 3 2
06/27/2010 0 1 1 2 3 3 3 4 2
06/28/2010 0 1 1 1 3 3 4 4 2
06/29/2010 0 0 1 2 3 3 3 3 2
06/30/2010 0 0 1 2 2 3 3 3 2
Ortalama 0.00 0.45 1.00 1.55 2.36 2.91 3.18 3.45 1.86
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Akın AVŞAROĞLU
64
H2S gazı için izin verilen maksimum konsantrasyon (MAK değeri) 20 ppm ve
TWA değeri 10 ppm’dir. Ölçüm sonuçlarına göre, sekiz saatlik vardiya çalışması
süresince MAK ve TWA değerleri aşılmamaktadır (Şekil 5.4). Ancak ortamda H2S
ve CO gaz karışımının oluşturduğu bir atmosfer olması nedeniyle bu gaz karışımının
tehlike teşkil edip etmediği de değerlendirilmiştir.
Buna göre CO gazının fiili TWA değeri 71,25 ppm (6) ve H2S gazının fiili
TWA değeri de 1,86 ppm (7) olarak hesaplanmıştır. Gaz karışımına ait maruziyet
seviyesi ise (8) numaralı eşitlikten 2,22 olarak hesaplanmıştır. Em değerinin 1’e eşit
ya da daha küçük olması gerektiğinden, Em’nin 1’e eşit olduğu maruziyet süresi (9)
numaralı eşitlikten 216 dakika olarak bulunmuştur. Güvenlik şartlarının sağlanması
amacıyla Kaynak Proseslerinde her 200 dk’da kaynakçının işi durdurması
kararlaştırılmıştır. Ayrıca, kaynak yapılan çadırların içerisine alarmlı saatler
yerleştirilerek, risk teşkil edecek noktalar gelmeden işçilerin tehlikeli ortamdan
uzaklaştırılması sağlanmıştır.
TWA(CO)= (13,1+16,7+31,1+40,25+69+102,8+124,55+172,3) / 8 = 71,25 ppm (6)
TWA(H2S)=(0,00+0,45+1,00+1,55+2,36+2,91+3,18+3,45) / 8 = 1,86 ppm (7)
Em = ((71,25 / 35 + 1,86)/10 ) = 2,22 (8)
Standart Toplam Zaman = 8 saat faktör 1’de ise elde edilen faktör 2.22 de;
1/2,22 = 0,45 bulunur. Faktör 1 olması için gereken zaman; 0.45X8 saat = 3.60 saat
ise toplamda 3.60X60 dk = 216 dk eder (9)
6.SONUÇLAR VE ÖNERİLER Akın AVŞAROĞLU
65
6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Bu çalışmada elde edilen sonuçları aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür:
• BTC Projesinde Kaynaklı İmalat esnasında en yüksek tehlikeler sırasıyla
Kaynak Gazı Maruziyeti, Göz Yanması Cisim Kaçması, Elbise Yanığı ve
Deri Yanığı’dır,
• BTC Projesinde Kaynaklı İmalat esnasında en yüksek tehlikelerden “Kaynak
Gazı Maruziyeti ” tehlikesinin toplam iş kazaları içerisindeki payı %25, Göz
Yanması Cisim Kaçması tehlikesinin ise %16’dır ,
• BTC Projesinde Kaynaklı İmalat esnasında en yüksek tehlikelerden “Kaynak
Gazı Maruziyeti ” tehlikesi genel itibariyle 8 saatlik çalışma düzeni içerisinde
işin son dilimlerinde meydana gelmektedir. Kaza Kayıtları incelememizde bu
tehlikenin genelde vardiyanın 5. saati ile 8. saat arasında gerçekleştiği tespit
edilmiştir.Eklerde detay olarak bu analize ulaşılabilir.(EK 1-2-3 )
• Crowcon Marka Portable Gas Measurement cihazı ile yapılan ölçümlerde CO
miktarının 8 saatin sonunda 189 ppm’e kadar çıktğı tespit edilmiştir. H2S gaz
miktarının degerinin ise 8 saatin sonunda 5 ppm’e çıktığı tespit edilmiştir.
• GazKarışımlarına ait TWA değerlerini maruziyet zamanlarını değerlendirerek
inceledigimizde maruziyet zamanının 1 faktörünün çok üstünde çıktığını ve 8
saat sonunda olması gereken değerde kritik zamanın 216 dakika olduğunu
tespit edilmiştir.
• Bu çalışma sonunda çalışma zaman standartı olarak 200 dakikalık bir süre
belirlenmiştir. Değerlendirme sonuçunda TWA değerlerinin 200 dakika
durumunda daima 1 faktör değerinin altında kaldığı ve güvenli bir çalışma
ortamı yaratıldığı tespit edilmiştir.
• Değerlendirme çalışmalarının yapıldığı Haziran 2010 ayından bu yana
“Kaynak Gazı Maruziyeti ” tehlikesinin tespit edilmediği ve bu hataya ait
değerlerin sıfırladığı görülmüştür.Çünkü proses optimizasyonu bu hatayı
ortadan kaldırmıştır.
• Gelecekte Gaz ölçümünün Prosesi gerçekleştiren operatöre yönelik olarak
anlık tespitinin daha uygun şekilde yapılması uygun olacaktır. Ayrıca
6.SONUÇLAR VE ÖNERİLER Akın AVŞAROĞLU
66
ortamda devamlı Gaz ölçen aparatlar olmasına ragmen TWA değerine
yönelik hesaplama yapan ve Gaz ölçüm degerlerini anlık olarak hesaplayıp
TWA eşik değerinin aşılıp aşılmadığının ölçen bir sistem oluşturulması çok
faydalı olacaktır.
• Özellikle Kaynak yapılan alan içerisinde TWA değerlerinin sürekli takip
edilerek bir veri programlaması içerisinde devamlı ve anlık olarak ölçülmesi
ve anlık uyarı verecek hale getirlmesi sağlanmalıdır.TWA eşik değerinin
aşılması durumunda ortamdaki işçiler uzaklaştırılmalı ve gaza maruziyetleri
sonlandırılmalıdır.
• Ekonomik olarak ciddi iş kayıplarının ortadan kaldırılmasını sağlayan
Kaynak Gazı Ölçümleri sonucunda , gerek işgücü kazancı gerekse
Operatörlerin motivasyonunda ciddi iyileşmeler olmuştur.
• Projenin ilavaten diger gazlara yönelik olarak Ağır Metal içeren birtakım
gazlarında maruziyetlerinin hesap edilerek geliştirilmesi mümkündür.
67
KAYNAKLAR
ANDAÇ , M. 2002. Risk Analiz ve Yönetimi, İSG, Mayıs-Haziran 2002 . İstanbul
AKSOY, H. 2002. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine İlişkin ILO Sözleşmeleri ve
Türkiye Uygulamaları. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Doktora Tezi. Eskişehir ( Yayınlanmamış )
ARIOĞLU, E., ARI, Ş . 1990 . Zonguldak Havzasındaki İş Kazalarının İstatistiksel
Analizi Ve AB Ülkeleri İle Karşılaştırılması. Zonguldak
ATILGAN, H. 2004. İş Kazalarının İncelenmesi ve Kaza Analizi. İstanbul
BACAK , G. 1999. İş Kazalarını Etkileyen Faktörler.Yüksek Lisans Tezi Yerel
Yönetim ve Denetim , 137. sayfa
BILIR , N. 2003 Occupational Health and Safety; Basic Principles; Baku-Tblisi-
Ceyhan Crude Oil Pipeline Project, Hacettepe University, ISBN 975-491-
134-7, Ankara .
BILIR ,N. 2004 İş Sağlığı ve Güvenliği , Hacettepe Üniversitesi Yayınları, ISBN
975-491-177-0, Ankara.
DEVA, V.2006.(http://lawschoolcoalconference.event.wvu.edu).
ERKAN , C. 2004 İş sağlığı meslek hastalıkları AU Tip Fakultesi Yayınları .Ankara
Encyclopedia of Occupational Health and Safety, 1998 Fourth Edition, ILO,
Geneva, İsviçre.
KAHRAMAN , F . 2003 . Kaynaklı İmalatda İnsan Sağlığı . (Yayınlanmamış)
KARADAĞ, K.Ö., 2000.’’Ankara İlinde Üç Taş Ocağı ile İki Kum Ocağının ve
Çalışanlarının İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Açısından Değerlendirilmesi’’.
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü Bilim Uzmanlığı Tezi.
Ankara .
KURT, M., Dizdar, E. N., Yüksel, İ., Piskin, B.,1999, Bursa'da Çelik Döküm Yapan
İşyerlerindeki İş Kazalarının İncelenmesi, Ergonomi'99, Ekim, Adana
LEGER , M., 1991.(http://www.aidsonline.com.)AIDS:Volume 14 (17) 1 December
2759–2768
MIKE .P. ,2002 Welding Safety Makes Sense . Amerika
OCCUPATIONAL SAFETY AND HEALTH, 2011. Occupational Safety and Health
Standards, Toxic and Hazardous Substance, www.osha.gov.
68
ÖCAL . M. E., 2006. İnşaat Sektöründe Görülen İş Kazaları. İnşaat Sektöründe İş
Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu, Adana.
ÖZKILIÇ Ö, 2005 İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetim Sistemleri Ve Risk
Değerlendirme Metodolojileri . Ankara
WILLIS , A.W, Schootman, M., Evanoff, B., 2011. Utilization of Neurologists by
Medicare Beneficiaries for the Treatment of Parkinson Disease, Neurology,
76, Issue:9, A361-A362.
RAMANI, R. & MUTMANSKY, J. 1999 , Mine Health and Safety ncseonline.org.
pp. 25 - 30.
QAPCO Qatar Petroleum Company Safety Rules and Regulations 2004
IN-251-SF-039
QAPCO Qatar Petroleum Company Gas Cutting and Welding , 2004
IN-251-SF-003
TAN , O. , 2008 . Kaynaklı İmalatda Çalışma Ortamının ve ÇalışanınSağlığını
Etkileyen Tehlikeler ve Önlemleri . İstanbul
Welding Society , 1998 Fumes and Gases , Safety and Health Fact Sheets
ÜNSAR, S.2003 , Türkiye’deki İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğinin Faaliyet Kolları
Açısından 1990-2000 Yılları Arasındaki Görünümü. T.Ü.Bilimsel
Araştırmalar Dergisi, Edirne, Cilt:3, Sayı:1, sayfa 100 – 110.
YAVUZARSLAN , G . Z .2010 , Kaynak İşlerinde İş Sağlığı ve İş Güvenliği.
İstanbul
YILMAZ , G . 2003 . Kaynaklı İmalat Atölyelerinde Sağlık ve Güvenlik Önlemleri
.İstanbul .
YURTSEVEN , E . 2009 . Kaynak Tekniği Uygulamalarında İş Güvenliği .İstanbul .
69
ÖZGEÇMİŞ
1966 yılında Ankara’da doğdu. İlk, Orta, ve Lise öğrenimini Adana’da
tamamladı. 1989 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi ,
Kimya Mühendisliği Bölümünden mezun oldu. 2008 - 2011 yılları arasında BTC
Projesinde Kalite ve Devreye alma Müdürü olarak görev aldı. 2009 yılında
Uluslararası Kaynak Sertifikası (CSWIP-Certification Scheme for Welding
Inspection Personnel) ve Endüstriyel Boya Sertifikası (BGAS-British Gas Painting
and Coating ) almıştır . Halen Tekfen Construction and Installation Şirketinde Kalite
ve Devreye Alma Müdürü olarak çalışmaktadır . 2009 yılında Çukurova
Üniversitesi’nde Yüksek Lisans Eğitimine başlamıştır. Evli ve iki çocuk babasıdır.
İngilizce ve Almanca Dillerini bilmektedir.
70
EKLER
71
EK-1. TEKFEN BTC PROJESİ DURUŞ KAZA KAYITLARI 2008 İŞ KAZASI İSTATİSTİKLERİ 2008 BTC PROJECT İŞ YERİ
HAKKINDA
BİLGİLER
KAZA GE ÇİRENE AİT BİLGİ LER
KAZANIN OLUŞ
ŞEKLİ (KISACA
AÇIKLANACAK)
KAZA SONUCU
RAMAK KALA DURUS
YARALANMA
IS
TAS
YO
N
K
AY
IT
İŞÇ
İSA
Y.
KA
ZA K
OD
U
CİN
SİY
ETİ
KA
ZA S
AA
Tİ
KA
ÇIN
CI İ
Ş S
AA
Tİ
KA
ZAN
IN
OLD
UĞ
U G
ÜN
KA
YIP
İŞ G
ÜN
Ü
KA
ZALI
NIN
YA
ŞI
C 1 110 2 E 14:45 6 23.01.2008 36 GOZ YANMASI CISIM KACMASI
RAMAK KALA/ DURUS
1 2 110
1 E 14:15 6 30.01.2008 34 KAYNAK GAZI MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/ DURUS
1 3 110
1 E 13:30 5 15.02.2008 34 KAYNAK GAZI MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/ DURUS
C 4 110
1 E 19:45 6 04.03.2008 7 43 KAYNAK GAZI MARUZIYET KUSMA
YARALANMA
2 5 110
2 E 09:15 1 20.04.2008 43 GOZ YANMASI CISIM KACMASI
RAMAK KALA/ DURUS
2 6 110
4 E 10:45 3 06.05.2008 3 41 DERI YANMASI YARALANMA
3 7 110
3 E 12:15 4 04.06.2008 39 ELBISE YANIGI RAMAK KALA/ DURUS
5 8 110
7 E 11:25 3 11.06.2008 59 NAKLIYAT TASIMA KAZASI
RAMAK KALA/ DURUS
4 9 110
1 E 06:30 7 10.07.2008 38 KAYNAK GAZI MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/ DURUS
5 10 110
1 E 13:30 5 14.07.2008 32 KAYNAK GAZI MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/ DURUS
3 11 110
3 E 15:00 5 12.08.2008 40 ELBISE YANIGI RAMAK KALA/ DURUS
2 12 110
3 E 10:00 2 23.08.2008 46 ELBISE YANIGI RAMAK KALA/ DURUS
3 13 110
1 E 13:00 5 25.08.2008 35 KAYNAK GAZI MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/ DURUS
4 14 110
4 E 08:40 1 17.09.2008 45 DERI YANMASI RAMAK KALA/ DURUS
4 15 110
5 E 09:00 1 13.09.2008 38 AGIRLIK KALDIRMA RAMAK KALA/ DURUS
2 16 110
6 E 10:05 2 10.10.2008 45 ALEV ATES ALMA RAMAK KALA/ DURUS
1 17 110
6 E 08:45 1 11.11.2008 32 ALEV ATES ALMA RAMAK KALA/ DURUS
2 18 110
8 E 09:05 1 21.12.2008 1 29 ELEKTRIK KAZASI YARALANMA
72
EK-2. TEKFEN BTC PROJESİ DURUŞ KAZA KAYITLARI 2009 İŞ KAZASI İSTATİSTİKLERİ 2009 BTC PROJECT İŞ YERİ
HAKKINDA
BİLGİLER
KAZA GE ÇİRENE AİT BİLGİ LER
KAZANIN OLUŞ
ŞEKLİ (KISACA
AÇIKLANACAK)
KAZA SONUCU
RAMAK KALA DURUS
YARALANMA
IS
TAS
YO
N
K
AY
IT
İŞÇ
İSA
YIS
I
KA
ZA K
OD
U
CİN
SİY
ETİ
KA
ZA O
LUŞ
SA
ATİ
KA
ÇIN
CI İ
Ş S
AA
Tİ
KA
ZAN
IN
OLD
UĞ
U G
ÜN
KA
YIP
İŞ G
ÜN
Ü
KA
ZALI
NIN
YA
ŞI
3 1 120 2 E 15:45 5 12.01.2009 43 GOZ YANMASI
CISIM KACMASI
RAMAK KALA/
DURUS
4 2 120
9 E 12:15 4 23.02.2009 31 MALZEME DUSMESI RAMAK KALA/
DURUS
2 3 120
1 E 14:30 6 15.03.2009 32 KAYNAK GAZI
MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/
DURUS
2 4 120
2 E 16:45 3 14.04.2009 3 27 GOZ YANMASI
CISIM KACMASI
YARALANMA
2 5 120
3 E 09:15 4 22.05.2009 32 ELBISE YANIGI RAMAK KALA/
DURUS
2 6 120
4 E 10:45 3 08.07.2009 34 DERI YANMASI RAMAK KALA/
DURUS
3 7 120
2 E 11:15 4 06.07.2009 41 GOZ YANMASI
CISIM KACMASI
RAMAK KALA/
DURUS
4 8 120
9 E 13:25 3 10.08.2009 36 MALZEME DUSMESI RAMAK KALA/
DURUS
2 9 120
1 E 16:30 8 11.08.2009 1 38 KAYNAK GAZI
MARUZIYET KUSMA
YARALANMA
3 10 120
1 E 12:30 7 14.08.2009 33 KAYNAK GAZI
MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/
DURUS
3 11 120
10 E 14:00 5 26.08.2009 41 ZEHIRLENME RAMAK KALA/
DURUS
2 12 120
1 E 11:00 6 29.09.2009 46 KAYNAK GAZI
MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/
DURUS
3 13 120
3 E 14:00 5 05.10.2009 35 ELBISE YANIGI RAMAK KALA/
DURUS
4 14 120
2 E 09:40 2 11.10.2009 25 GOZ YANMASI
CISIM KACMASI
RAMAK KALA/
DURUS
4 15 120
5 E 08:00 1 13.10.2009 39 AGIRLIK KALDIRMA RAMAK KALA/
DURUS
73
EK-3. TEKFEN BTC PROJESİ DURUŞ KAZA KAYITLARI 2010 İŞ KAZASI İSTATİSTİKLERİ 2010 BTC PROJECT İŞ YERİ
HAKKINDA
BİLGİLER
KAZA GE ÇİRENE AİT BİLGİ LER
KAZANIN OLUŞ
ŞEKLİ (KISACA
AÇIKLANACAK)
KAZA SONUCU
RAMAK KALA DURUS
YARALANMA
IS
TAS
YO
N
K
AY
IT
İŞÇ
İSA
YIS
I
KA
ZA K
OD
U
CİN
SİY
ETİ
K
AZA
SA
ATİ
KA
ÇIN
CI İ
Ş S
AA
Tİ
KA
ZAN
IN
OLD
UĞ
U G
ÜN
KA
YIP
İŞ G
ÜN
Ü
KA
ZALI
NIN
YA
ŞI
3 1 70 4 E 12:45 6 29.01.2010 24 DERI YANMASI RAMAK KALA/
DURUS
2 2 70
2 E 15:15 6 13.04.2010 32 GOZ YANMASI
CISIM KACMASI
RAMAK KALA/
DURUS
2 3 70
3 E 16:30 5 25.05.2010 29 ELBISE YANIGI RAMAK KALA/
DURUS
C 4 70
1 E 21:45 8 14.06.2010 34 KAYNAK GAZI
MARUZIYET KUSMA
RAMAK KALA/
DURUS
1 5 70
3 E 19:15 4 23.06.2010 41 ELBISE YANIGI RAMAK KALA/
DURUS
C 6 70
5 E 15:45 3 06.07.2010 34 AGIRLIK KALDIRMA RAMAK KALA/
DURUS
3 7 70
6 E 12:15 5 14.07.2010 32 ALEV ATES ALMA RAMAK KALA/
DURUS
4 8 70
7 E 11:25 6 16.08.2010 39 NAKLIYAT TASIMA
KAZASI
RAMAK KALA/
DURUS
2 9 70
11 E 15:30 8 11.09.2010 3 28 DIGER YARALANMA
2 10 70
8 E 12:30 4 15.11.2010 42 MALZEME DUSMESI RAMAK KALA/
DURUS
3 11 70
11 E 14:00 6 27.12.2010 42 DIGER RAMAK KALA/
DURUS
74
EK-4. TEKFEN BTC PROJESİ KAZA ARAŞTIRMA FORMU
TT-01
KAZA/OLAY VE ARAŞTIRMA
FORMU
( SEÇ-FRM-003)
Sayfa: : 74/89
Proje/İşyeri Adı BTC 1.2 Kapasite Artırımı Projesi
Rapor Numarası BTC-HSER-004 Önemli Not: Kaza/Olay Raporları
kaza/olay olduktan sonra en kısa
sürede SEÇ Müdürü tarafından
hazırlanacak, Merkez Ofis’e de bir
kopyası gönderilecektir.
Rapor Tarihi 07.03.2008
Kaza/Olay Tarihi 04.03.2008
Kaza/Olay Saati 19.45
Kaza/Olayın Yeri BTC Boru Hatti PT-4 Pompa Istasyonu
Sahanın Sorumlusu Süleyman Şüküroğlu (Kaynak Formeni )
Yaralanma √ Çevre Kazası Araç/Trafik Kazası Kayba Ramak
Kalma
Yangın/Patlama Meslek Hastalığı Mal Hasarlı Kaza
Yaralanma ( Var ise )
Yaralananın Adı Soyadı Ali KOK Yaşı 43
Mesleği Kaynakci İş yerinde çalıştığı
süre
3 ay
Görevi SMAW>AW Kaynacisi Yaralananın üst amiri Suleyman SUKRUOGLU
Yaralanma Sonucu
İlk Yardım
(FAC) √
Tıbbi
Tedavi
(MTC)
√ Sınırlı İş
Görebime
(RWC)
- Kayıp
Zamanlı
(LTI) √
Sürekli
Sakatlık
(PTD) -
Ölüm
(F) -
Yaralanan Kişinin
Adresi
75
Kazaya Uğrayan Uzuv i) Kaza/Olay Sınıfı Baş Düşme/ kayma ( aynı seviyede )
Tehlikeli maddelere
maruz kalma
Gözler √ Yüksekten düşme / kayma ( insane ) Aşırı sıcak ile temas
Yüz Yüksekten düşme ( parça, malzeme ) Radyasyona maruz kalma
Boyun Devrilme/yıkılma ( parça, malzeme ) Kaynak ışığına maruz kalma √
Omuz ve kollar Toprak çökmesi Yanıcı maddelerin ateş alması
El bilekleri ve eller Bir nesnenin kesmesi Patlama (basınçlı kapl., tehlikeli madd. )
El Parmakları Bir nesnenin delmesi veya batması Aşırı kas zorlanması
Bacaklar Sabit bir nesneye veya kişiye çarpma Sızıntı
Ayak bilekleri ve ayaklar Haraketli nesne ile kişinin çarpışması Dökülme
Ayak parmakları İki nesne arasında sıkışma Araç kazaları
Beden ( göğüs, sırt, karın vs) Göze çapak kaçması
El aletleri kazaları
Omurga(bel kemiği,omur ) Göze kimyasal gaz etkisi √ Mobil ekipman kazaları
İç organlar Elektrik akımına maruz kalma Diğer...kaynak gazı maruziyet √
Temel Nedenler
1- Makine / Ekipman – Araç
Kullanımı ii) 2. KKM Kullanımı
3.4. Yüksek yerde yetersiz
koruma
1.1.Makine/ekipmanın yanlış
kullanımı 2.1. KKM Kullanılmaması 3.5. Yetersiz ikaz işaretleri
ve yönlendirme levhaları
1.2.Arızalı/uygun olmayan
makine/ekipman kullanımı 2.2. Yanlış KKM kullanılması
3.6. Yürüme/geçiş/çalışma alanlarının
uygun olmaması.
1.3.Makine/ekipman koruyucusunun
olmaması
2.3. Yeterli KKM’nin çalışanlara
sağlanmaması. 3.7. Gürültü/dikkat dağıtıcı ortam.
1.4.Makine/ekipman koruyucusunun
uygun olmaması
2.4. Hasarlı, bakımı yapılmamış
KKM kullanılması.
3.8. Zemin şartlarının / yolun bozuk
olması.
1.5.Makine/ekipman bakımlarının
yetersiz olması 3. Çalışma Ortamı 3.9. Çalışma ortamının sıkışıklığı.
1.6.Amacına uygun olmayan araç
kullanılması
3.1. Zayıf housekeeping ( işyeri ve
çevre düzensiliği ) 4. İnsan Faktörü
1.7.Bakımı yapılmamış araç
kullanılması 3.2. Yetersiz veya fazla aydınlatma 4.1. Kural ihlali
76
1.8.Makine/ekipmanın kontrolsüz
hareketi 3.3. Yetersiz havalandırma √ 4.2. KKM kullanmama.
4.3. Donanım ve aletleri güvensiz
kullanma √ 5. Yönetim
7. Diğer ( Diğer nedenler aşağıda
belirtilmelidir.)
4.4. Uyarıya rağmen güvensiz
çalışma 5.1. Yanlış iş yapım yöntemi.
4.5. Prosedürlerin yanlış anlaşılmış
olması 5.2. Denetleme/kontrol eksikliği
4.6. Tecrübe/bilgi eksikliği √ 5.3. Risk yönetimi eksikliği √
4.7. Panik / Acelecilik 5.4. Eğitim eksikliği
4.8. Yorgunluk 5.5. İletişim eksikliği
4.9. Dikkatsiz çalışma √ 6. Malzeme
4.10. İzinsiz çalışma 6.1. Yanlış malzeme kullanımı
4.11. Dalgınlık 6.2. Malzemelerin kontrolsüz
hareketi
iii) Yaralanma Türü
Kırık Yanık √ Zehirlenme √
Çıkık Derin olmayan yaralanma Çapak kaçması veya batması
Burkulma ve geril.
zorlanma Kas yırtılması Psikolojik
Uzuv kaybı İç organlarda yaralanma ve kanama Sarsıntı/şok/bilinç kaybı
Ezilme Beyin sarsıntısı Boğulma
Kesik Kalp krizi ( yapılan işle bağlantılı ) Diğer
Delinme, batma Solunum ile ilgili bozukluk √
Kaza/Olayın Tarifi : ( Kaza/Olay ile ilgili tanık ifadeleri ve ilgili bilgiler rapora eklenecektir.)
04.03.2008 günü saat 19.00 sularında Birleştirme, kaynak sahasi DRA enjeksiyon hattı bölgesinde TEKFEN
firması kaynakçılarından Ali KOK tarafından TIG3000i GTAW kaynak takimi kullanilarakT64-504 BFWT
tankının imal çadırı içerisinde 48 inch baglantı hatlarında kaynak yapılmak istenmiştir.
Havalandırma olmasına ragmen kapalı alanda yapılmaya çalışılan kaynak işlemi esnasında ortamdaki zararlı
gazların yeterince uzaklaştırılamaması nedeni ile uzun sureli kaynak gazlarını solumaya dayalı göz ve
solunum organlarında geçici yanma ve şikayetler olmustur.
Bu olay yaralanma olarak tarif edilmiş olup raporlanmıştır.Çalışana revirde ilk yardım yapılmıştır.
Olay yerinde yapılan inceleme-araştırmaların ve kazaya dahil olanların ifadeleri sonucunda temel nedenler
77
aşağıdaki şekilde olmuştur;
3. Çalışma Ortamı
3.3. Yetersiz Havalandırma
4. İnsan Faktörü
4.3 Donanım ve aletleri güvensiz kullanma
4.6. Tecrübe/bilgi eksikliği
4.9. Dikkatsiz çalışma
5.3 Risk Yonetimi
Kaza/Olayın ile ilgili Fotoğraflar : ( Kaza/Olay ile ilgili tüm fotoğraflar, çizimler eklenecektir.)
Tanıkların Adı / Soyadı 2) Görevi 3) Adresi Ali KOK Kaynakçı PT4
Alınacak Önlemler Sorumlu
Termin Kapanış
Tarihi
Doğrulayan
1 (3.3) Ortam havalandirmasinin
saglanmasi S.Şüküroğlu 12.03.2008
1 hafta
2 (4.3) (4.6)(4.9) Is guvenligi
egitmi verilmesi S.Şüküroğlu 12.03.2008
1 hafta
3 (2.2) Is guvenligi egitimi Tüm Ekipler 12.03.2008 1 hafta
4
78
Araştırmacı(ları) n Adı / Soyadı: Şirket / Bölüm / Ünvan
Tolga Mıstık Tekfen/SEÇ/Seç Mühendisi
Eda Bukan Tekfen/SEÇ/Seç Teknisyeni
O.Ruşen Şimşek Tekfen/SEÇ/Seç Teknisyeni
Süleyman Şüküroğlu Çekat/İmalat/Makine Mühendisi
SEÇ Müdürü Proje Müdürü
Adı, Soyadı : Tolga Mıstık
13-03-2008
Adı, Soyadı : Hasan Gurtay
13-03-2008
Recommended