View
1
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
ŞUMER- TÜRK SÖZLÜYÜ
işlədi ƏLİ VƏLİOĞLU
Avrora alimləri Şumerlərin Türk olduğunu təsdiq etdiyi halda gözgötürməyən
qəlbiqaralar hər vəhclə bunu inkar etməyə çalışırlar. Hansı müdrıkin sözüdür:
“BƏŞƏRİN TÜRKİ DƏRK ETMƏSİ BƏŞƏRƏ SƏRF ETMİR” …
İllah da ki özümüz.
Üzun illərin ağır və gərgin zəhməti hesabına Şumer mixi yazılarınin düzgün
qəlibləməsini ixtira edən Şumerşunas qardaşım Tariyel Azərtürkün yazdığı qiymətsiz
“ƏCDAD” kitabına 100% arxalandığımdan ona məktəbllərdə keçmək üçün Şumer
dili dərsliyinin əlifbasını işləməsini şifarış verdim. Çox sağolsun. Arzumu yerinə
yetirdi. Ancaq yazdığı bu dərslik öyrənilməsi çətin və mürəkkəb olan bir
üslubda ortaya çıxdı. Qardaşım hələ əli qələm tutmayan şagirdlər üçün əlifba
əvəzinə, sanki Şumerdən az-maz başıçxan aspirantlar üçün Şumer qrmatikası
yazmışdır. Onun bu kitabı məni razı salmadı.Odur ki Şumerşunas qardaşım
Tariyelin “ƏCDAD” kitabına əsaslanaraq ordakı bizə anlaşılan sözləri seçib
toplamağa başladım. Kitabdan elə sözlər seçdim ki, indinin özündə də o sözlər başa
düşülür, ya da muasir zamanda işlədirik.
“ƏGDAD” ABŞ. SEATTLE.1997. kitabımdan seçmələr.
Şumer Türk-Azərbaycanca şəkilçilər hansı şək.
___________________________________________________________________
Gil mətnlərdə ENLİL İSMƏT DAĞANIN şerlərində
Əvəzlənmiş səslər
a----a, u ö----o, ş, c
ə----e,a, k----q, ğ,
q----k c----ç, s
P.B.D.T--- Dolaşıq salınıb. Avropa dillərinə yad 8 səs: Ə.Ö.Ü.U.Ç.Ğ.G.H
1. ud ud çalğı aləti şəkillər hansı şək.
2. su su
3. lağ lağ (etmək)
4. ağaşa ağaca a Yönlük hal
5. meşə meşə
6. dum tum (toxum)
7. nam ad-san(namun yerdı qalsın)
8. duus dost
9. şum şum
10. qiş xış
11. an an+maq
12. dur dur
13. um um+maq
14. en en+mək
15. ul ol+maq
16. al al
17. qed get
18. suraq soraq(laş)
19. qedib gedib ib keçm.zaman
20. qurrayıb qurrayıb ıb
21. qılıb qılıb ıb
22. bi bi-(r) (say)
23. beş beş (say)
24. azuni ən azı (qey.müə.say)
25. u o (əvəzlik)
26. maa mənə ~~ ə Yön.hal
27. sa sən
28. kia kimə (sual əvəzliyi) ə
29. qanı hanı? ~~
30. an ki an ki (ki-ədat)
31. udçu udçu (ud çalan) çu Sözdüzəl. şəkilçi
32. şuluhçu şuluqçu çu
33. qışçı xışçı çı
34. alam alam am felin arzu form.
35. qalam qalam am
36. harabsa xarabsa sa fel.şərt forması
37. ulsa olsa sa
38. umdumu umdumu? mu sual ədatı
39. endumu endimi mi
40. maksanmu məskənmi mi
41. ana-bala ana-bala
42. adam adam
43. qış urması qış xurması sı 3-cü şəxsin təki
44. nam eyib (danışıqda işlənir: Sənə böyük namoldu hə?)
45. amma amma (bağlayıcı)
46. mur mür (ağacı içindən mür yeyib)
47. hyim, qıyım-qıyım (doğramaq)
48. qəm qəm
49. üzüb üzüb (dərmək)
50. qalsu gəlsə sə felin şərti
51. enmə enmə mə fel. Inkarı
52. diri diri
53. surağın sorağın ın mənsub.şəkil.
54. qanumzu nəslimizi umuz u Yerlik hal
55. kılıb qılıb ıb
56. abqur abqora
57. dağal dağal (tənbəl) (nüvədililər deyir: nə dağal adamsan).
58. qar qar
59. əgər əgər (ədat)
60. qalaça qala ça
61. sığanu sığan an felisifət şək.
62. abad abad
63. biçar yazıq, çarəsiz (Bİ-farsın deyil,5000 il əvvəl Türkin olub)
64. səkü səki
65. aca aça a
66. əkürəsə əkirsə ir – sə zaman və şərt
67. qələm qələm (zoğ, çubuq)
68. bəzi bəzi
69. harabsa xarabsa sa
70. nəmlüq nəmlik lik sifət düzə.şəkil.
71. süt süd
72. kuku kuka (balaca dairəvi çörək. Nüvədi ləhcəsində var)
73. allikuriya əlquruya (iflic)
74. qaraval -- (Şumerdən yazılan rus məqaləsindən. Sözün dəqiqliyi
azca yadımdan çıxıb. Mənası rusca karnaval—bu sözə bir qədər
oxşayirdi.( Nüvədi ləhcəsində: Yenə nə qaravəlli başlamısız?)
75. pesələ pesələ (papaq) Nüvədi şivəsində-dimdikli papaq)
76. vadi vadi
77. əpin səpin in feldən isim düz.şəkil.
78. lami(p) şəfəq, işıq, parlaq, lampa
79. seysmik zəlzələ(77-84-də qərər olan sözlər Türkdən başqa dilə
keçıb)
80. lığ lığ (yağışdan lığ oldum)
81. tırrax tırrax (duru mal peyini)
82. zenith zenit
83. kak nəcis (ermənilər sözü bizdən götürüblər
84. ləb dodaq (ləb-farsın deyil.5000 il əvvət Türkin olub)
85. minus minus (işarəsi)
86. kometa kometa (kum sözündən.Gülləni sərçənink kumuna atdı)
Kramer Semuelin dedikləri. amerikan yəhudisi.
87. 1 ara ara
88. 2 saman saman
89. 3. qarıs qarış
90. 4. quş quş
91. 5. nənə nənə
92. 6. ansu dəniz an----su
93. 7. şərur
94. 8. ev ev
95. 9. eşşək eşşək
__________________________________________________
96. arik arıq (təmiz)
97. at at
98. ili ili i hal şək.
99. ana ana
100. ata ata
101. anım anım ım mənsubiy.şək.
102. innə yenə?
103. qəzadi qəzadı dı xəbər şək.
104. el el
105. sar sar (farslar da, ermənilər də türklərdən götürüblər)
106. zikir zikr (etmək)
107. əmr əmir ir xəb.şəkil.
108. dinc dinc
109. izmər durmaz ər
110. dəpini dəfini(elə vurdu ki, dəfini nağda vermədi.Nüvədi ləhc).
111. süphü səhər
112. nəş nəş, can
113. salumatu salamatdı
114. ut od
115. bükür bükür (yıxır)? ür
116. dəp daxma
117. ərişi ərişi
118. bal ki bal ki
119. əsarət zülm
120. fikri fikri
121. aşur aşır
122. nəki nəki ki
123. varı varı ı
124. xəmirim xəmirim im
125. lal-kar lal-kar
126. qəmi qəmi i
127. birisə, bürüməz bürüsə, brüməz sə, məz
128. üryan çılpaq (üryan)
129. şunu bunu nu
130. səmum səmum(yeli)
131. mərd mərd
132. çəkər çəkər ər
133. dərd-sar(dağ) dərd (bəlkə--dərdi-sər?)
134. zarı zari (inildə)
135. maş maş(balaca lobya)
136. gur gur
137. əkən, əktüm əkən, əkdim ən, dim
138. ittən itdən dən
139. ət ət
140. şüüş şüyüd
141. ləkini ləkini ini
142. igidliyim igidliyim li, yim
143. ara ara (axtar)
144. manas minus
145. məxrəc məxrəc (ərəbindir deyənlər səhvdir)
146. surət surət
147. kimə kimə ə sual əvəzliyi
148. uttayar otdayar ta yar
ŞUMER YAZIDAN BİR NÜMUNƏ (müqaisə edin)
Ine uc qatı libbi su ilisə kurədu (Şumercə)
Yenə uc qatı dodaq su ilidirsə kürə (Azərbaycanca) +7 söz
Tariyel Azərtürk. “Əcdad” kitabı. 100-lərlə missallar gətirmək olar .
149. baba baba
150. kazadı qəzadı dı
151. uşuma huşuma u ma
152. ner hər
153. qaliş gəliş iş
154. ann[b]aan anbaan
155. qaba[r]sa qabarsa sa
156. işbaşıma işbaşıma ı ma
157. na nə
158. aşşa[r]ak aşarak ar ak
159. taşa daşa a
160. sı[l]dı[r]ım sıldırım ir im
161. ikha yıxa a
162. appa(r)ar aparar ar
163. tima demə mə
164. bu(c)uk bucaq
165. qara®du qərardı? (bəlkə- qaradır?)
166. err a yer ə ?
167. s(i)abitti sabitdir ? söhbət planetdən gedir.
168. eli(p)su ellersi (deməli ellepsi Türk sözüdür)
169. it ib itib ib
170. ipuuşma ipucma son
171. paazu pazı(çiv) (quyruqlu ulduz, kometadan sötbət)
172. şemeşu günəş (şəmsi- ərəbindir deyənlər səhv edir)
173. quradu kürədi (ocaq) di
174. ruzimu ruzumu mu
175. diş diş
176. zikri zikri i
177. fqiqiim fikrim im
178. bu(d)u budu du
179. qapsun qapsın sın
180. içmə içmə mə
181. ema yemə mə
182. əma əmmə (yoxsa—amma?)
183. angi əngi i
184. 185.itib-elsa itib-eləsə sə
185. …………..
186. su®ma sürmə
187. tuub tutub ub
188. işşıq işıq
189. sapti səpdi di
190. şüa şüa
191. batı qərb
192. abi qardaş
193. işmuzik içmişik miş ik
194. kar qar
195. milk mülk
196. mesunu mövsum
197. ak ağ
198. kan qan
199. şabat şənbə
200. imur ömür
201. su®ma sürmə (fel) mə
202. ilə ilə bağlayıcı
203. iru iri sifət
204. başşa (q) başşaq
205. utta(y) ar ki otlayar ki y ar ki(ədat)
206. üzze üçcə? (say) cə(kiçiltmə dərəcə.)
207. icu ucu u
208. üz(a)ma uzanma (bəlkə--üzmə?)
209. issima(z) isitməz məz
210. marşi marsı ı
211. qatı qatı (sifət)
212. dişşi®sa düşürsə ür sə
213. ittadi itələdi ə(birləşdirici sait) lə di
214. karşısa qarşısa sa
215. dal dal arxa
216. hat xətt
217. sarısa sarısa (dolanarsa)(planetdən söhb.gedir)
218. haamu hamı
219. əli əli i
220. sukal saqqal
221. quuddu(z) quduz (bəlkə-qorxdu?)
222. ud od
223. s ) şmal şimal
224. it itələmək (Nüvədi şivəsində işlənir)
225. taktu taxtı ı
226. illah (h) ki illah ki
227. umma umma ma (inkar şəkilçi)
228. şalisa şallısa (kometalardan gedən söhbət) sa
229. illik illik lik
230. lahmu lağım
231. xarım xarım (alaçığın ətrafına çəkilən arx)
232. av- eşik ev-eşik
233. alma alma
234. utta otda
235. kaaemata qiyamətə ə
236. adapa adapa
237. kaarr qəhər (bəlkə kar—daş?)
238. ala ala a
239. xalquma xalqıma im a
240. kulıl küfül ?
241. beli belə (əvəzlik)
242. ata at-a (bəlkə atmaq?) a
243. tak tək
244. alla əllə lə
245. ulu ulu
246. bala bala
247. taani tanı
248. andına andına
HUN qızı BİDADDAN
249. kaş ki kaş ki
250. sağala sağala al a
251. kuku ququ quşu
252. əşi əşi
253. aləmi aləmi
254. kiri kiri (Ernəzir ləhcəsində var)
255. kor-kora kor-kora a
256. tuşh(u)b düşüb ıb
257. minib minib ib
258. erimme ərinmə
259. acu acı (sifət)
260. kibi kimi (əvəzlik)
261. hem həm (əvəzlik)
262. edan edən ən
263. bəyəm bəyəm (sual ədatı)
264. sazu sazı ı
265. şama şama a
266. tutağın tutağın
267. çiçi çiçə (Nüvədi şivəsində işlənir)
268. ütü ütdü yandırdı bişirdi
269. naşır naşır ** == Bu sözləri ərəbə çıxanlar
270. nümuuneü nümunəvi **/ çox-çox səhv edirlər.Hər şeyi
271. cida cida **yada bağlamaq sağamaz
azarımızdır.
BİKƏDƏN MİSALLAR
272. əmər əmər ər
273. utu odu u
274. kam kam (almaq)
275. saa sənə
276. taru tar
277. çekir çəkir ir
278. ziri zırıldamaq (bəlkə də --zarımaq)
279. ameli əməli i
280. ustasu ustası sı
281. müsi musiqi
282. allah allah (Ərəbindir deyənlər yanılırlar)
283. paturu paltar (şalvar?)
284. tasarrak təzərək
285. pu bu
286. himeti xidməti
287. tukan tikən (bəlkə tikan?)
288. ahla ahla-(amanla) la
289. niqnaqqu neynək
290. burası burası
291. sikaru (çıharu) çıxarı (bəlkə də--şikarı? Çıraq?)
292. hush xoş
293. ina yenə
294. shamni şanu ?
295. kiri söndür (kirit)
296. 297. tanaddı dan atdı (dan yeri söküldü)
297. …………
298. itti itdi
299. saldı saldı dı
NƏRƏM SİNDƏN
300. urha arxa
301. illa(h) illah (ərəbin qulpuna bağlaman)
302. akma(z) axmaz maz
303. ill(m)atın illətim (ərəbə bağlaman) im
304. illacu illacı (ərəbə bağlaman) ı
305. ishti (işti) isti
306. hur içmək (Nüvədi şivəsində:Suyu çək başa hurr elə getsin)
307. iv ev
308. var var
309. karnın qarnın ın
Bir nümunə: DİQQƏT !
SHUZ İNAN (U)NUN İTİ UC İLA İMİT TAMU SUVİLAM
~~~~ inan o nun iti ucu lə ümüd dəmi soyulan
KARNAM KARNAM ==( qırnan qırnam)
qiyma-qıyma==(tikə-tikə)
Diqqət! 10 sözdən bir shuz başa düşülmür. Bu cümlədə deyilir ki,
ŞHUZ ümid dəmi iti ucu ilə inan qıyma-qiyma soyullam
310. inan inan
311. iti iti
312. uc uc
313. ila ilə
314. imit ümid
315. tamu dəmi
316. karnam karmam(qırnam qırnam qiyma-qiyma (tikə-tikə
317. suvilam soyulam
318. dirrik dirrik
319. addum addım
320. kima kimə (əvəzlik)
321. tabaşşi(m) təbəssüm
322. baş baş
323. lakla(yan) laxla
324. tişhu dişi
325. ir(i) ni irini (söhbət atın xəstəliyindən və müalicəsindən gedir)
326. na(q)ishti naxoşdur (farsındır deyənlər yanılırlar)
327. kali qalı
328. shanini şanını
329. kam kam ləzzət
330. su akmazdı su axmazdı maz dı
331. 332. hur ail …urhum iç ayıl…. ruhum
ŞƏMSİ ƏDƏD ABİDƏN
332. şanu şan-şöhrət
333. tamaşum tamaşam m
334. əvəzini əvəzini ini
335. və ya və ya (bağlayıcılar)
336. ərudu əridi di
337. qibima cibimə ə
338. kaama qəmə kədərə ə
339. mar ilan (farsın sözüdür deyənlər yanılırlar).
340. şiiprisha sivrisə sə
341. umma umma ma (inkar şəkilçi)
342. evet əvət
343. ushunu huşunu u un
344. ki umurume ki ömrümə üm ə
345. imannetin əmanətin in
346. ushta üstə (bəlkə də--usda?)
347. aşh aç (bəlkə aş?)
348. ullanı olanı ı
349. umma umma ma
350. baam bəyəm
351. sheve ram sevirəm ir əm
352. mutusu müthüş yazıq.
353. ashu aşır ır
354. shaati saatı ı
355. 356. 357. ikkeem avasunu aqup==kinliyəm əvəzini açıb
358. endushe əndişə
359. çal çal
360 muziim musiqi
361. caam cam
362. tahil taxıl
363. una güvə (Nüvədi ləhcəsində ünə sözü var)
364. eerka yeyərkən kən
365. vıurtum vurdum du m
366. shim(a) simə ə
367. sapı sapı ı
368. itta ittə
369. rədd rədd
370. asba asma ma
371. atma atma
372. adam adam
373. kiaam qiyam
374. kimi kimi i
375. laillah laillah (ərəbin sözü deyil)
376. kunim günüm üm
NAMƏLUM MÜƏLLİFDƏN “ƏCDAD” səh.276.
377. kül kül
378. at at
379. gur gur
380. izi izi
381. üzüz (İZZİ SU İSSUR) üzür (yuyur olar,yəni (İZİ SU YUYUR??)
382. shaman saman (KRAMERdə də var)
383. ina yenə (BİKƏ də işlədib)
384. ma(H) risu mərəzi i
385. aat atmaq
386. ud tutu od tutub ub
387, uçur uçur ur
388. atum atım ım
389. usaxda uzaxda da
390. ar ar 1 ar—100 kv metr.
391. em( ) ru əmir ir
NAMƏLUM MÜƏLLİFDƏN “ƏCDAD” səh. 291.
(BAYTAR MƏSLƏHƏTİ)
392. saabsı səəlsi (At xəstəliyi)
393. sap səp
394. arimma ərinmə mə
395. an(D) a anda da
396. ak ağ (ENLİL İSMƏT DAĞAN da işlədib)
397. mamış mamış (atın cinsiyyət üzvü)
398. vadi vadi (ərəb sözüdür deyənlər səhv edirlər)
399. bi…(ovulub oxunmur) mətnidən bıçılqan (at bıçılqan olub anlamı verir)
400. na halasa nə haləsə
401. i (q) na iynə
402. maen maye
403. zuna cuna (tənzif)
404. çiir (K) ina çirkinə i nə
405. b (U) nun , bu bunun bu
406. vaaz vəz
407. bu bu
408. gin gün
409. qısa qısa
410. uzni ucu u
411. en en
412. sihir (ciir) ac cığır aç
413. iri iri
414. kanı katiia qanı qatıya
415. beli beli
416. annama annama ma
417. sahaati səhəti
418. içuçu uçucu
419. maesa mayesə sə (şərt şəkilçisi)
420. hala hala(T) hala halət
421. tar qala tər qala
422. dubpi dübbü (Nüvədi ləhcə. var—inadcıl)
423. e(D)urd utu edird otu ir-d u
424. qımıl qımıl (Nüvədi ləh.işlənir—yüyür, tez əkil)
425. annıtam anladam la—T am
426. 467. uklama beli yükləmə beli lə--mə i
428. liiq liğ (Nüvədi ləh. var.—boğazına lığ çıxsın)
429. sina sinə döş
430. itaar itər
“URARTU MİXİ YAZI DİLİ” Tariyel Azərtürkin kitabından.
431. diə deyə yə
432. əur əyir əşir it
433. iə iyƏ ə
434. ər ər igid
435. qejti gecdir dir (xəbər şəkilçisi)
436. seba sabah
437. durisə durarsa ar sa
438. üstüni üstünü nü
439. tataş dadaş
440. üte oda
441. aləcək alacaq
442. zadə zadə (Hər şeyi farsa, ərəbə bağlaman)
443. oninlə onunla
444. kəsib küsüb (bəlkə--kəsibdir?)
445. iri buni iri –tikinti, qala, bina (İribuni –erməni özünə çıxmasın)
446. cusa cuşa (gəlmək)
447. zupa(Z) zopa
448. pal pər (fırfıra) Q. Zakir: Sınar balı-pəri pozular işi.
449. nara dəvə balası
450. mama məmə (əmcək)
451. aga(yoxsa aqa?) ağa
452. suti südü ü
453. sag sağ (südü sağ)
454. izru ul ruzulu ol
TÜRK ALİMİ NƏDİM TUNADAN
455. qarım çay vafdisi (Nüvədi ləhç. Alaçığa xarım aç ki, su basmasın)
456. arık arıx
457. qaz əzmək, dağıtmaq, qazmaq
458. qid, it, id==uzaqlaşdırmaq,sıxışdırmaq.2. itələ, 3.döndərmə
459. qiş (yiş) ağac, meşə, dağ
460. 461. qışıq qapı eşik qapı
462. qur kəsmək ayırmaq
463. üz üzmək mək (məsdər şəkilçisi)
464. qar əl, bilək. Qədim Turk dilində. Biz qarış, qapaz,
qarama(boğma) şəklində işlədirik.
QAZAX şairi OLJAS SULEYMENOVUN “AZ--YA” əsərindən
“AZ- YA” dan Dyakanovdan misallar
465. uş üç
466. kir yer
467. dinqir tanrı
468. qeştuka eşidən (S.Ə. Şirvani “guş qıl” (qulaq) işlədib
469. ane o (işarə əvəzliyi???) qadın cinsində(ehtimal mənim Ə.V)
O, SULEYMENOVUN “AZ—YA”. Səh. 195.
470. ada ata ata
471. ama ana
472. amar bala (əmər sözündən)
473. tu. tud. tum doğ. doğmaq. nəsil vermək (əlavəm tin. toxum sözü)
474. dumu bala. törəmə. nəsil
475. tir, (til, ti) diri
476. tir (2) ox silah iti deşmək (əlavəm-- əyləncə TİR- ləri)
477. kir, sikil(sikil qız) bakirə qız
478. sikil təmiz
479. silik (suluk) təmiz
480. quq qara, tünd, his, qüssə, kədər
481. eren (ərən) əsgər, işçi, döyüşçü
482. ere (er) qul, döyüşçü, kişi, qəhrəman
483. şuba (sıpa) çoban (şupan)
484. ab qapı
485. eş (eşik, esik) ev, qapı
486. uqu (uq) uğuş, uğ nəsil, ailə (əlavəm,bəlkə uğuş—doğuş??)
487. uq—ken (ken-es) şura, gənəşmək, geniş, yığıncaq
488. ru (uru) qurmaq, tikmək
489. uruq qala,şəhər, tayfa
490. siq (sük) zərbə (sıx) , vur
491. taq tax, sanc
492. şu əl, ovuc
493. kar oğurlamaq, (qarış—1-2 qarış. əl qarışı)
494. sir (sur) toxumaq (seruk) (əlavəm-sırıxlı --paltar adı)
495. şab orta
496. şaq çap, bol, (şaqqala)
497. zaq tərəf, yan, böyür
498. tibira dəmir
499. zabar mis, tunc
500. ed get
501. qin gəl
502. zaq-qin yaxınlaşmaq (yaxın)
503. qu səs (qu deyirsən qulaq tutulur.Ə.V.)
504. qulşe sevinclə, (şən) (bəlkə kuliş—gülüş?)
505. quştuka dinləyən (eştuqan—qazaxca—eşidən)
506. qeştuk qulaq (eştuk—dinləyən)
507. bilqa əcdad, müdrik (bilqa—bilən)
508. me mən
509. ze sən
510. udu qoç—günəş tanrı
511. qud öküz
512. kunkak qoç
513. uzuq uzən quş (bəlkə də üzəndir uzən yazmışam?)
514. qaş quş
515. qış ağac
516. edən çöl (qazaxca)
517. eren sidr ağacı (uyğurca)
518. kur dağ (farslar kuh işlədir ki, bu da türkündür)
519. kir palçıq (əlavəm –kirpic, gil ?)
520. aş xətt, ədəd
521. işi kül, toz
522. dili xətt
523. deş nöqtə, bir
524. u on say
525. an göy, ulduz
526. en ali (ən)
527. kena həqiqi, həqiqət
528. uzuk uzun uca
529. tuş düş
530. ud günəş
531. ud od
532. udun ocaq
533. udu günəş tanrısı
534. nam tale
535. dub gil lövhə (tup—tupık daşlar)
536. uş-u üç on --30
537. aş bir
538 matu yer (Nüvədidə Matin adda yer var)
539. sadu dağ
TARİYEL AZƏRTÜRK.
“MUĞAM ŞUMER- TÜRKÜNÜN MƏNƏVİ SƏRVƏTİDİR”
kitabından.
540. mahur mahur muğam
541. muzik musiqi
542. şur şur
543. çal çal
544. tar tar
545. rəqs rəqs
546. ud ud
547. zil zil (səs)
Quş, heyvan, yer adları:
548. kuku quqqu
549. qumru qumru
550. puh bayquş
551. at at
552. it it
553. şir şir
554. kudu qoduq
555. karsuk tülkü
556. İribunye İrəvan
557. Eer Əhər ?
558. alma götürmə
559. annitu andırır
560. üti ütmək
561. iç iç (bəzi sözləri təkrar vermişəm. Çünki ayı-ayrı müəlliflər işlədib)
562. acıma üzünü türşutma
563. umma gözləmə
564. suu soyuq
565. emcüyen əmzikləyən
566. tummuş idi donmuş idi
567. qaşani qaçanı
568. hinə alacaq himayəsinə alacaq.
569. ür ver
570. uta ərtü oda yaxdı
571. bürəsüb bürünüb
572. bitidi daşa yazdə, qazdı
573. anna anla
574. et etmək
575. şabat həftə
576. husul nəsil, zat, kök
577. mür(Ü) taxta qurd (Nüvədi ləhcəsində mür kimi işlənir)
578. saat saat
579. ikkə hikkə
580. tataş dadaş (adaş ?)
ma maye
utta otla
581. suy soymaq
582. səp səpmək
583. al al
584. digir deyir
585. timə demə
586. en enmək
587. tüş düş
588. gə(L) gəl
589. dappe ev, alaçıq (Nüvədi ləhçədə dəp işlənir)
590. mal ulaq, eyvan
591. şoşu şüa
592. gü gül (çiçək)
593. acu acı
594. eley eləyir
595. yaturd yatırt
596. tamikbəyəm qəzəbliyəm
kuka çörək
597. bel 1.kürək, arxa. 2. bəla, fəlakət
597. laş qaranlıq,tutqunluq (Gözümə laş gəlib.Nüvədi ləhcəsi)
598. bat bat
batı qərb
599. bürüməz bürüməz
600. arı arımaq, (ardınca getmək)
601. lüsim urur lüzum görür
Inan inanmaq
zikir fikir,
issü isti
602. azuni azı
603. diə deyə
604 əür əyir
605. gejti gecdi
606. sar vəhşi heyvan
607. əməli əməli
608. shərrimi şərin
609. mahna bəhanə
610. tuxum toxum
611. gibi kimi
612. biga(m) biğanə
613. kadramu yüksəlmə (qədərə sözü)
614. sağala sağala
615. əşi əşi
616. aləmi aləmi
617. salma salma
618. çiçi qəşəng (Nüvədi ləhçəsində çiçə kimi işlənir).
619. nasir nasir
amma amma
desin desin
620. nümuneü nümunə (ərəbin adına yazırlar.??)
621. kam kəm
622. hurrayam sıyığam, duruyam (Nüvədi ləhcəsndə işlədilir)
623. samma samma
624. çal çal(MAQ)
625. lal-kar lal-kar
626. əqləb ili əqrəb ili
627. inə yenə
628. saptıya düzəltmək (saplamaq sözündən)
629. təzə adda təzə adda
630. şamnı kirit şamı söndür
dan attı sübh açıldı
631. xuşu xoş
632. cismim cismim
633. aşağu aşağı
634. gəzigir gəzir
635. ərş ərş (ərəbindir deyənlər...?)
636. isə isə
637. bumi bumu
638. aradı aradı
639. ulu ulu əbədi
640. ərüdi əridi
641. əba libas (əba) (ərəbə bağlayanlar?)
642. dar, durah daraq
643. diim, dim,(ti-im) tam ___
644. ağ, (A-KA) ağ, tor |= =|
645. ək ək (əkin sahəsi) (mixi yazılış forması |= =|təxmini
(mixi yazısında kənar xətlər birləşilidir- kvadratdır)
646. bur,buru fırlanmaq
qala qala (istehkam)
647. qadum qadası
648. maşallah maşallah (deyirsiz ərəbindir ?)
649. əkrabam (ərəbin deyil)
650. Aydın olan sözlər:tikən, neynək, itib, kürə, bəlkə, saki, günüm, cühər,
lailla, əvət, inam, üstə, aç, sonra, iki-bir, azmandı, isti-halət, əşi,
aləmü, mərəz, lal-kar, səriyə, (cəmi 24 söz.
650+24=674)
İndi də ŞUMER deyilən MİXİ MƏTNİLƏRİNDƏN TARİYEL
AZƏRTÜRKÜN yeni kəşf etdiyi oxunuşlarından nümunələr.
“ƏCDAD” ABŞ. Siettle. 1997. və başqa kitablarından.
675. Orjinalda: it-ta-na-tal-ma a-bi ilanı DİNGİN DUR AN Kİ
Tariyelin qəlibləməsi: ittan ət alma abi ilanı dinqir(dinc) dur an ki
Budur, bax! Şumer deyilən Türk dili. Kor-kor, gör-gör.Daha hardan oldu
akkadın, yəhudinin ..???
676. en-zu-ı-din-nam ugula DAM. Gar DUMU se-rum –ba-nim
ensu ıdin nam uğul adam gəldimi sərüm bənim
677. neçün sal üzgidə uru qılıb bahara şən Maraab
neyçn sayə üzündə xal qoyub baharın(gəlişinə) Marab (quşu?)
678. na-ra-am-zuen dinqir a-qa-deki ma-ma hur-saq uqula sü-ti ir-zu
Naram zuen dinqir aqa deki mama hursaq uqula südi irzu
Səhv tərcümə: Naran Sin (Akkadın allahı, silahlı ordu zabiti Mama-Hursaq
sizin kölənizdir. (Qəhbə yalana bax.Burda heç elə şey var?)
Tariyelin tərcüməsi(daha doğrusu oxuması və ya çevirməsi):
Nara(dəvə) əmcüyən dinc ir.Ağa de ki, südü sağ uqula iç rüzüdür
679. höllə çalak qəm üzüb eş cütcüm uraş
höllə (itələ) cəld qəm üzüb eş cütcüm döyüş (əlləş)
680. öncü idin ----öncül idin.
681. işh alumdumu ki ağnın qirsu kalu galsnu şhu ölgin ita
iç əlimdimi ki ağlın qırışı qalı qalsın bu ölgün itə
682. Enlil İsmət Dağadan: işşıq-səpti sua dirrə(dirriyə) su-ut taşı
683. ana-bala təkin bir hara cut
684. ərişi bal ki xəmipim sü kuh (cah-cəlal)
685. iki şüüş (şüyüd) kimə umum, maşı(balaca lobya) gur əktum
uttaar ki ləbi (dodaq) ləkı (lək) üccə
686. yaradılmış bana qarşu duramaz
687. qahhar ala ev çata inə mətin(D)i ulu sino (xalqıma qurban
688. əkürsə ki bir kükü qələm ki adam nə ulu nüculam
689. fikrim-zikrim budu nə qapsun
690. u ki aləm içrə bi(R) kürrədü yer ki
691. nə bu dəpini bükür dərd bindi ki
692. a ah-qan nədi?
693. kimə şabat gününü işləmə şapha(tərs) düşər (Gecə sudan addama
şapa səni vurar Nüvədi danışığında)
694. ukkuş Enlil utı iş şabatına libbi işi .(Açılışı: Müdrik Enlil, otur, iş
həftəsinə bitir işi).
695. kimə ümü ummam ruzimu sümürə diş (Açılışı: Kimdən ümud umam
yeyəcəyim ruzumu).
696. isitməz Marsı işşıqı qate(qatı) dişirsa (düşürsə)
697. sən ginə appak(ağappaq) mürəbbəm ul mullabe qum ara abqur
698. mərd çəkər dərd sar ilə zarı məharətlə sunun
699. Şəmsi Ədəd Abidən: süd tək axar ol
700. umma ete elim ra(H)ım qəmə
701. maa at arab (maya—madyan at ərəb)
702. tamam mal ha talammadu ana səriyəsi taparam
703. lailla günüm ulu cühər qapanı
704. uyana bəlkə idam tərsi şəməş(?) utmuş du
705. nəəkərkə əkəriz ayə simmərüz
706. a nə ki varı cibimə
707. umma ete elim ahu-qəmə
708. ana qumru dili salma (ona qumru yalvarma)
709. minim karsura(tülküyə) şaxlanum
710. inə u murı taxtan axır amma qına az də ta arık(təmiz) eli
711. u matəm(İ) iç tənəə axıt u at da sıpa at (sıpa—söyüş mənadsında)
712. lığ ruzunu məyus yemə (Xörəyin linc oldu,ye. Nüvədi ləhcəsində)
713. və ara baku uça kaar hiss
714. iş mösümü kürrədi yer ha
715. atat(əvvət) işum iki bıçaq ini ulu şamnı elli(P)su itir
Müəllifi məlum olmayan baytar həkimin məsləhətləri
716. eşaqa ki minib a tuşub dar(A) dar (çətinliklə)
717. cuna ciir ir iri barı dumur e(D)üb bağla
718. ucuna cığır aç iri qabarı təcrid edib bağla
719. ana rəəs(İF) günü kül lima ana hələ üsul iddu
720. ana yaranın corulma günü külləmə ona hələ üsulluca yanaş
721. beli atta tutun(A) çirk gələ...
722. cə su atı uturi ip(Ə) tu(T)ma gəl bu atı bağlı saxlama
723. uttaaar ki ləbbi ləki üç günə
724. eş(Ş)ə(Y)ə ki minib ha tuşub dar(A)dar
725. ərimmə kaşkasın əllə semerün (TU) marra
726. ana məhər belliyə uza bin amma inə gəl dinc irra(H) ki sinə beli atta kim.
Açılışı: a (o) məhər belliyə uzağa binə(bilərsən), amma gəl yenə dinc irahla(rahatla)
ki, atda sinə ,bel daim hərəkətdədir
HUN qızı BİDADDAN:
727. inci (İL)də ütü(ütüb-yazıb) maşır(naşir) (B)iti su nümuneu25 (kam)
728. qəm üzüb aş cütcüm uraş
729. xəşə gəlsə cütdə biim
730. enmə gəl zü(L)mə a diri qanu namsu qul ulu
731. diri qazuan gəl surağın şuti qanumzu
732. nə edəsən ki muun kin...
733. Əridə udsuz Kür deyə Arazu deyə
734. gəl edə sa(V)ab hunca deyə bar(I) hunca deyə
735. la(kədərim) Barıya(Allaha) çatarmı ki heca edim u quşun hekayəsini
736. kaş ki Bida sağala Həmmədan kuku
737. kaş ki Bida öz taleyini naxşın hörə bilə Həmədan kuku
Bir müqaisəli tərcümə
Orjinal daş yazı: d(ingi)r-mu en-tukum –bi –she –he-em-mi-gur-ru
ABŞ alimi P.Mikalovskinin tərcüməsi: Oh mənim allahım,nə vaxt dönərsiniz
mənə.
Həmin orjinal: d(ing i)r-mu en-tukum--bi-she-he-em-mi-gur-ru
TARİYELİN qəlibləməsi: d(ing) irmen tukum bişə hem migürü
dinc irməyən (toxum) kədər günündə
İRİBUNİ MİXİ YAZISI. L.A.Dyakonovun tərcüməsi.
1. < Ta-ta-a-she ERE GANAN(?)-i MİN. TUR: ir-bu-ni: U-i
Ute(?) –er-tu-she: a-ri-a-ni hi-ne a-la-je z// sa-de-e >
REÇATI: < Rush-a-i Ru-sa-he KİSHB A. NİN –LI
Rusca tərcüməsi: < Tata,rab, u qospoji devuşki poxitie dobrovolno ?? ne
xoçeş otdat. Teper xozyainu sdelay,-otpra vsya(?) naydı, ot (day (?) )>
<-Rusu Rusina sun>. <suna çariçu>
İndi də Tariyel Azərtürkün qəlibləməsi və açması:
1. Ta-ta-a-she ERE GANAN i MİN. TUR: ir-bu-ni: U-i Ute
Qəlibləmə: Tataaş əərə qaşanı Min tur İrbunyui uta
Er-tu-she: a-ri-a-ni hi-ne a-la je z/sa-de-e. Rushai Rusahe kishib aninlə
ətru şeari ani hinə alace zadei küsüb
aninlə
Açması: Dadaş İrbunyuı qaçan Mintur İrbunyuı oda yaxıb şearı. Onu
himayəsinə alınca əsil (zadə) Ruşaiı Ruşahe onunla küsüb
Ədəbiyyatlar: Tariyel Azərtürk.
“ƏCDAD” ABŞ. Siettli. 1997.
“Şumer-Azəri türk lüğəti”
“Muğam Şumer-Türkün mənəvi sərvətidir”
“Urartu mixi yazı dili”
“Mixi yazılı Azəri-Türk dılinin qrammatikası” səh.226—237. cədvəl.
Oljans Suleymenov (qazax şairi və alimi): “AZ-YA”
Nədim Tuna (Türk alimi) (əsərinin adını qeyd etməmişəm
Əziz, millətsevərlər, budur Türkün əzəli, qüdrəti, ulu mədəniyyəti, ulu intibahı.
Əlbətdə belə qüdrətə malik olan Ulu Türkü dünya xalqlarının gözü götürməz.
Hər vəchlə adımızı,sanımızı yox etməyə,məhv tməyə, danmağa çalışacaqlar.
Türkün adına qulp bağlayanlar, əlbəttə Şumer deyəcəklər və az imiş kimi qərəzlə,
paxıllıqla, yana-yana Türkün belə bir qüdrətini, ulu intibahını, ulu
mədəniyyətini danıb, uydurma akkadların, yəhudilərin adına bağlayacaqlar.
Dünya bu mədəniyyəti Türkün adından silib bütün millətlərin adına
yazmaq eşqinylə yanır. Təki Türkün olmasın.
Ey ulu millət, ayıl, keçmişinə sahib dur! Başqalarına bax, bəhəsə gəl. Özünü
öyrən, oyrən,öyrən,öyrən! Özünü sev, sev, sev,sev! İldə 1-2 dəfə ekrana çıxıb 30-
40 dəqiqəlik “Turan”, “Tariximiz”, “Hərbi vətənpərvərlik və s. vətənlə bağlı tele
verilişlərində tələm-tələsik, yarlı-yarımçıq özümüz deyib, özümüz eşitməyək.
Dünyaya özümüzü tanıtdıraq, özümüzü təbliq edək—böyük həvəslə, böyük səylə,
dərin intellektual savadla, inadla, fasilə verilmədən, ardıcıl, hamılıqla. Yadlara baxıb
ağzımız sulanmasın.Özümüzün-millətinizin hər yaxşı, vacib işinə ağzımızı
buzməyək. “ƏŞİ MƏNƏ NƏ”, “Dərdi mənə qalmayıb” deyib özümüzü
aşalğılamayaq, sonumuza çıxmayaq,yadlara, düşmənlərimizə fürsət verməyək.
Azərbaycanın istehsalı olan “Fransali” filminin mənfi qəhrəmanı milliliyindən uzaq
düşmüş, millətindən qaçıb Eyfel qulləsində özünə sığınacaq tapmış bu “qəhrəman”
filmin lap sonunda qullədən üzünü millətə tutub yanıqlı tərzdə xitabən deyir: “ NƏ
OLAR, SİZ DƏ BİR MİLLƏT OLUN DA!”
Özümüzü belə görəndə mənim də bağırmağım gəlir: Qurban olun sizə millət, nə
olar biz də bir MİLLƏT olaq dəy!!!
Recommended