Kamu Ekonomisinde Karar Alma Ve Oylama

*

Kamu Ekonomisi

Piyasa Ekonomisi

Milli Ekonomi

Piyasa ekonomisinde

arz ve talebi

buluşturan etkin

mekanizma fiyattır.

Kamu ekonomisinde

arz ve talebi siyasal

süreç belirler.

*

Kamusal mal ve hizmet üretilirken toplumsal

tercihler dikkate alınır.

Toplumsal tercihler ancak siyasal süreçle

ortaya konabilir.

Fiyat mekanizması yetersiz kalmıştır.

Kamusal malların karakteristik özellikleri

a)Bölünmezlik/Pazarlanamazlık

b)Bedavacılık sorunu

*

Siyasal süreç egemenliğin yapısına göre değişir.

Egemenliğin kaynağı kimde?

Egemenliğin sahibi kim ise kamu adına karar alma yetkisi

de onda demektir.

Otokratik Devletler

Diktatörlükler: Egemenliğin sahibi tek kişi:diktatör

Kamu adına kararları o alır.

Mutlak Monarşiler: Egemenliğin sahibi monark.

Oligarşik Devletler

Aristokrasi: Egemenlik aristokrasi sınıfında,

halk adına kararları bu sınıf alıyor.

Teokrasi

Demokrasi

Doğrudan

Demokrasi Temsili Demokrasi

Yarı Doğrudan

Demokrasi

a)Başkanlık Sist.

b)Parlamenter Sist.

a)Referandum

b)Halk vetosu

c)Halk teşebbüsü

*

Seçmenler : Aldıkları kamu mal ve hizmetinin miktarını arttırmak isterler.

Siyasal Partiler :Oylarını arttırmayı isterler.

Bürokrasi : Bütçeden aldıkları payı arttırmak isterler.

Çıkar ve Baskı Grupları : Elde ettikleri rantı arttırmak isterler.

*

*

Referandum

Halkın kanun teklifi (halk teşebbüsü)

Halk vetosu

*

*Yurttaşlar kamu hizmetlerine verdikleri değeri,

bu hizmetlerden istedikleri miktarları siyasal

yoldan, demokrasilerde seçimler ve temsil yolu

ile duyurmak zorundadır. Seçmen isteklerinden

toplumsal isteklere geçiş oylama mekanizması

ile mümkündür.

*

*Bireylerin, çeşitli hizmetler yada adaylar

(seçenekler) konusundaki tercih sıralamasından

toplum sıralamasına geçmek için oylamaya

başvurulur. Yani oylama siyasal karar alma

sürecinde seçmenlerin tercihlerini belirlemeye

imkân sağlar.

*

*Kamusal karar alma sürecinde alınan

kararların, bu sürece katılan bireylere bir

maliyeti söz konusudur. Bu maliyetler karar

alma yöntemlerine göre farklılıklar

göstermektedir.

*

Dış maliyetler (voter externality cost):

Oylama sonucunda kararı beğenmeyenlerin

maliyeti

Karar verme maliyeti (political decision

making cost): Oylamaya katılan bireyler için

yapılan zaman ve diğer masraflar.

*

C

(Dışsal Maliyetler) D

(Karar Alma

Maliyeti)

(Toplam Maliyet)

C+D

0 1 N0 N1 Nmak.

*

Oylama Kuralları

Oybirliği Kuralı Oy çokluğu Kuralı Puanlı Oylama

Kuralı

Nokta Oylaması

Kuralı

*

Bu oylama kurallarının birinin seçiminde üç

temel soru büyük önem taşımaktadır:

Söz konusu oylama kuralı ahlaki kabul edilebilir

mi?

Söz konusu oylama kuralı teknik olarak

uygulanabilir mi?

Söz konusu oylama kuralını uygulamanın maliyeti

nedir?

1.

*Tam rekabet koşullarının Kamu Ekonomisi

alanında uygulanabilmesi için, siyasal kararların

oybirliği kuralına uygun olarak alınması gerekir.

*Oybirliği kuralına uygun olarak karar

alınabilmesi için, oylamaya katılanların

tamamının oyunu aynı yönde kullanması

gerekir.

*

*Mutlak Oybirliği Kuralı:

Siyasal karar almada, oylamaya katılanların

%100’ünün aynı konu üzerinde olumlu oy

kullanmaları durumunda, mutlak oybirliği

(absolute unanimity) kuralı uygulanmış olur.

*

*Mutlak oybirliği kuralı en adil oylama

yöntemidir. Fakat uygulanabilir bir oylama

yöntemi değildir.

*

Çünkü:

Oybirliğine ulaşmanın maliyeti yüksektir.

Oybirliği kuralı uygulandığı taktirde, bunun sonuçları bireyler arasında farklı olacaktır.

Oybirliğine ulaşmayı hedef alan bir karar verme yöntemi istikrarlı olamayacaktır.

*

*Nisbi Oybirliği Kuralı:

Oylamaya katılan seçmen ya da politikacıların

9/10, 5/6, ve 2/3 gibi önemli bir kısmının

olumlu oy vermesi durumunda nisbi oybirliği

kuralı (relative unanimity) uygulanmış olur.

*

*Oybirliği kuralının uygulama olanaklarının

olmaması nedeniyle, siyasal karar alma

sırasında genellikle çoğunluk kuralına

başvurulmaktadır.

*Çoğunluk kuralına (majority rule) uygun olarak

siyasal kararların alınabilmesi için oylamaya

katılanların yarısından bir fazla oy alınması

gerekir.

*

*Nisbi Çoğunluk Kuralı: Oylamaya katılanların

çeşitli politika veya adaylara verdikleri oylar

oranlandığında, en fazla oy alan politikacı yada

siyasi partinin alternatif politikanın

seçilmesidir.

*

*Örneğin, 500 temsilciden oluşan bir mecliste:

Politika Aldığı Oy Oranı

A Politikası 150 %30

B Politikası 200 %40

C Politikası 150 %30

Bu durumda en yüksek oranla “B Politikası” seçilir. Yani seçmenlerin %60’nın tercihleri göz ardı edilir.

*

*Basit Çoğunluk Kuralı: Siyasal Karar alınabilmesi için, oylamaya katılanların yarısından bir fazlasının olumlu oy vermesi yeterli olmaktadır.

*Kaliteli Çoğunluk Kuralı: Oylamada mutlak çoğunluktakinden fazla oy alınması halinde kaliteli çoğunluk söz konusudur. Örneğin oyların 4/5’nin alınması halinde kaliteli çoğunluk mevcuttur.

*

*Bu yöntemde her bireyin belirli bir puanı (oyu)

vardır. Bu puanı bireyler çeşitli alternatif

tercihler arasında istedikleri şekilde

kullanmaktadırlar. Oylama sonucunda en fazla

puanı alan alternatif kazanmış olur.

*

Seçmenlerin Verdiği Puanlar Bütçe

Politikaları A B C

Toplam

Puan

X bütçe politikası 3 2 1 6

Y bütçe politikası 2 1 2 5

Z bütçe politikası 1 3 3 7

Toplam 6 6 6 18

Sonuç olarak en çok puanı alan “Z bütçe

politikası”nın toplumsal tercihi yansıttığı var

sayılarak bu politika uygulanır.

*

*Her bireyin -puanlı oylamada olduğu gibi- belli

bir toplam puanı vardır ve bireyler alternatif

politikalar arasında puanlarını istedikleri

şekilde dağıtabilirler.Bu kuralda puanlı

oylamadan farklı olarak sıfır puan verme imkanı

da mevcuttur.

*

Verilen puanlar Politikalar

A B C

Toplam

Puan

X Politikası 32 10 16 58

Y Politikası 8 12 14 34

Z Politikası 0 18 10 28

Toplam 40 40 40 120

Bireyin toplam oy sayısı 40’tır. Bireyler X,Y ve Z politikalarına önemlerine göre puan vermişlerdir sonuç olarak 58 puan oyla “X politikası” seçilmiştir.

*

*Her parti, en az tercih ettiği bütçe politikası ile

ilgili oyunu, diğer partilerin en çok tercih

ettikleri bütçe politikasının kazanması için bu

partilerle değiştirmeye çalışırlar.

*

*Böylece partiler oy değişimi ile diğer partilerin

önemsiz olan politikalarını parti

programlarından çıkarmaları sağlanarak,

beklenen faydalarını maksimize

edebilmektedir.

*

*Oy ticareti; Belirli konularda oy vaadi

karşılığında başka konuların desteklenmesi

sonucu ortaya çıkar.

*Yasama organında partilerin karşılıklı olarak

çıkarları doğrultusunda anlaşmaları ve oy

ticaretine girmeleri görülmektedir.

*

*Oy ticaretini gerçekleşebilmesi için iki temel şart

vardır:

İki yada daha çok seçeneğin olması

Seçmenlerin alternatif seçeneklere

farklı derecede önem vermesi.

*

Projeler X Y

Birey A’nın Faydası -100 -100

Birey B’nin Faydası -200 500

Birey C’nin Faydası 600 -300

Net Sosyal Kazanç 300 100

Bu durumda her iki projede uygulanamaz. Ancak B ve C’nin oy ticaretine girmesi

halinde her iki projede uygulanacaktır. Fakat A her iki projeden de zararlı çıkacaktır.

*

*Oy Ticareti siyasi ahlak açısından sakıncalı

bulunmakla birlikte, ticarete giren her iki

tarafa da avantajlar sağladığından uygulamada

sıklıkla rastlanılmaktadır.

*

*Oyun stratejisi, seçmenin başka seçmenlerin ne

yapacağının hesaba katarak oy kullanmasıdır.

*Seçimde seçmenlerin başvurdukları stratejik

davranışların rasyonellik kurallarını inceleyen

bilim dalına oyun kuramı (teorisi) denir.

*

*Oyun kuramının amacı, kişilerin eylemleri

birbirine bağlı iken, rasyonel davranış

kurallarını ortaya koymaktır.

*Oyuncuların (seçmenlerin) oyundan (seçimden)

sağladıkları faydayı en yüksek yapabilmeleri

için, hangi davranışların rasyonel olacağı oyun

teorisinin araştırma konusudur.

*

Oyun

Toplamı sıfır olan oyunlar

TU = 0

Toplamı sıfır olmayan

oyunlar

TU > 0

*

*TU = 0: Oyuncuların karşılıklı çıkarları taban

tabana zıttır. Bu yüzden oyun tam rekabet

üzerine kuruludur.

*TU > 0: Oyuncular arasında bir ölçüde çıkar

ortaklığı vardır, bu sebepten oyuncular bir

ölçüde iş birliğine dayanabilir.

*

*Genellikle, tarafların işbirliğine gitmeyerek

körü körüne kendi çıkarlarına göre hareket

etmesi sonucu her iki taraf için de daha kötü

olan sonuçların çıkmasına mahpusların

çıkmazı veya mahkum açmazı denmektedir.

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği

http://www.sobiad.org

Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF

http://www.canaktan.org