A pintura renacentista no s. XVI

A PINTURA RENACENTISTA

O ALTO RENACIMIENTO

A CONQUISTA DA PLENITUDE CLASICISTA

Autorretratoc. 1512

333 x 213 mmBiblioteca Reale, Turin

LEONARDO DA VINCI (1452 – 1519)

A PERSONALIDADE DUN ARTISTA XENIAL:

SÍNTESE DO CIENTÍFICOE DO CREADOR

LEONARDO da VinciEstudo de mans

c. 1474 214 x 150 mm

Royal Library, Windsor

LEONARDO da VinciHome vitruviano

1492 343 x 245 mm

Gallerie dell'Accademia, Venice

Trátase dun estudo das proporcións do corpo

humano, realizado a partir dos textos do arquitecto romano Vitruvio –Vitruvii

De Architectura-, e do que o debuxo toma o seu nome

Leonardo represéntase a si mesmo espido e en dúas posicións sobreimpresas

de brazos e pernas, inscrito nun círculo e nun

cadrado

LEONARDO da VinciEstudos de anatomía

1504-06 253 x 197 mm

Biblioteca Reale, Turin

LEONARDO da Vinci

Estudos de anatomía 1510

DrawingRoyal Library, Windsor

LEONARDO da VinciEstudo de cabalos

c. 1490250 x 187 mm

Royal Library, Windsor

LEONARDO da Vincicabeza de muller

c. 150827 x 21 cm

Galleria Nazionale, Parma

LEONARDO da Vincicabeza de home

1503-05Gallerie dell'Accademia, Venice

LEONARDO da VinciEstudo de home vello

Galleria degli Uffizi, Florence

LEONARDO da VinciA Anunciación 1472-75

Témpera sobre madeira, 98 x 217 cmGalleria degli Uffizi, Florence

LEONARDO da VinciA Anunciación

(detalle)1472-75

Óleo e témpera sobre madeira

Galleria degli Uffizi, Florence

LEONARDO da VinciA Virxe da Encarnación

1478-80óleo sobre táboa

62 x 47,5 cmAlte Pinakothek, Munich

A luz é tibia, de contrastes suaves, de ton crepuscular, creando esa atmosfera de misterio que tanto apreciamos nas súas obrasA combinación de luz e cor en diferentes planos reforza unha nova forma de construción do espazo a través do claroscuro

LEONARDO da VinciVirxe das rochas

1483-86óleo sobre táboa

199 x 122 cmMusée du Louvre, Paris

As figuras e as paisaxes presentan un aire de misterio que Leonardo consegue ao difuminar as contornas das figuras (a técnica do sfumato)A natureza é mudable e fugaz, os obxectos non teñen un perfil nítido

LEONARDO da VinciVirxe das rochas

1495-1508óleo sobre táboa189,5 x 120 cm

National Gallery, Londres

Ao difuminárense as cores, o cromatismo varía en función de se se trata de primeiros ou segundos planosOs fondos coloréanse de azuis, para que o aire circule e envolva as figuras e os obxectos

LEONARDO da VinciA Virxe con neno e Santa Ana

c. 1510óleo sobre madeira,

168 x 130 cmMusée du Louvre, Paris

LEONARDO da VinciA Batalla de Anghiari (Tavola Doria) 1503-05

óleo sobre táboa, 85 x 115 cm Formerly private collection, Munich

LEONARDO da VinciMona Lisa (A Gioconda)

c. 1503-5óleo sobre táboa

77 x 53 cmMusée du Louvre, París

QUÉN É MONA LISA?

O retrato de Mona Lisa pode considerarse, sen dúbida algunha, como a obra deste xénero pictórico máis famosa que existe no mundo. A śua fama, non obstante, prexudicouna: vímola tantas veces reproducida que nos resulta difícil considerala como obra dun ser humano de dala hemos visto tantas veces reproducida que nos resulta difícil considerarla como obra de un ser humano de carne e óso

Parte da súa fama provén dos puntos aínda non aclarados. Supomos que a modelo é Mona (apócope de Madonna, é dicir, señora) Lisa, nada en Florencia en 1479 e casada en 1495 co marqués de Giocondo

O PINTOR E A SÚA OBRA

Cónstanos que Leonardo non se separou nunca do cadro; dende a data de súa realización retívoo sempre con el. Isto incide na suposición de que o pintor traballou nel durante moitos anos, segundo un concepto perfeccionista típico da súa mentalidade

A súa execución acusa certamente unha técnica minuciosa e reiterada, na que é imposible distinguir a individualidade das pinceladas. Por isto posúe unha morbideza e unidade dificilmente igualadas na historia da pintura

A limpa calidade do rostro, co seu enigmático e equívoco sorriso, o diáfano modelado das mans e o extraordinario verismo dos efectos de luz sobre as teas son produto dun procedemento exquisito, dunha inusitada insistencia e dun criterio científico aplicado á captación da realidade

O MISTERIO E O SFUMATO

Intentamos mirar o cadro como se fose a primeira vez que o vemos. "O que inmediatamente nos sorprende é o grao asombroso en que Mona Lisa parece vivir. Realmente diríase que nos observa e que pensa por si mesma. Como un ser vivo, parece mudar ante os nosos ollos e mirar de xeito distinto cada vez que volvemos a ela. (...) Unhas veces parece rirse de nós; outras, cando volvemos a mirala, parece que advertimos unha certa amargura no seu sorriso. Todo isto parece un tanto misterioso, é así é, realmente, o efecto propio de toda grande obra de arte. Porén, Leonardo pensou conscientemente como conseguir ese efecto e por que medios. (...) Viu claramente un problema que a conquista da Natureza plantexara aos artistas: a rixidez das figuras pintadas”

(E. Gombrich)

“Leonardo atopou a verdeira solución ao problema. O pintor debería deixar ao espectador algo que adiviñar. Se as contornas non estaban tan estritamente debuxadas, se a forma era deixada con certa vaguidade, como se desaparecese na sombra, esta imprensión de dureza e rixidez sería evitada. Esta é a famosa invención de Leonardo que os italianos denominan sfumato: a contorna borrosa e as cores suavizadas que permiten fundir unha sombra con outra e que sempre deixan algo á nosa imaxinación" (E. Gombrich)

A PERSPECTIVA AÉREA

A sistemática observación dos fenómenos físicos levouno a degradar as cores para marcar o afastamento progresivo da paisaxe e suavizar o debuxo ao difuminaren os perfís como efecto da atmosfera que envolve figura e natureza, de xeito que ambas fican harmonicamente unificadasAsí, mentres pinta as figuras e os obxectos situados en primeiro termo cunha maior precisión, vai suavizando e matizando o trazo a medida que os obxectos se afastan, de xeito que quedan difuminados pola masa de aire interposta, dando a sensación dun auténtico afastamento

A EXPRESIÓN DAMONA LISA

A expresión dun rostro reside principalmente en dous trazos: as comisuras dos beizos e as puntas dos ollos

Precisamente son esas partes as que Leonardo deixou deliberadamente no incerto, facendo que se fundan con sombras suaves

Por este motivo nunca chegamos a saber con certeza como nos mira realmente Mona Lisa. A súa expresión sempre parece escapársenos

OLLA PARA NÓS MONA

LISA?

Pero tamén existen outros motivos para producir este efecto:

Os dous lados do cadro non coinciden exactamente entre si, como o pon en evidencia a paisaxe do fondo. O horizonte na parte esquerda parece situarse máis alto ca na dereita.

"En consecuencia, cando centramos as nosas olladas sobre o lado esquerdo do cadro, a muller semella máis alta ou máis ergueita que de tomarmos como centro a dereita. E o seu rostro, tamén, parece modificarse con este cambio de posición, porque tamén neste caso as dúas partes non se corresponden con exactitude" (Gombrich)

O MODELADO DAS MANS

Pero todos estes recursos non nos ocultan unha representación marabillosa do corpo; observemos o modelado das mans ou as diminutas enrugas das mangas. Leonardo xa non é un fiel servidor da natureza, senón que infunde vida ás cores esparexidas cos seus pinceis

LEONARDO E A SÚA IDEA DA BELEZA

A serena maxestosidade da Gioconda, que noutros pintores é imposición do cliente, é en Leonardo o resultado das súas especulacións filosóficas sobre a alma humanaNon recorre nin a unha actitude sofisticada, nin ao luxo dos vestidos, senón, simplemente, á profundización da idea de beleza, a través do xogo de luces e sombras en suave transición e da disposición serena da actitude

O SEGREDO DE MONA LISA?

LEONARDO da VinciRetrato de Cecilia

Gallerani (A dama do armiño)

1483-90óleo sobre madeira

54,8 x 40,3 cmCzartoryski Museum,

Cracovia(Polonia)

LEONARDO da VinciA Última Cea 1498

técnica mixta, 460 x 880 cmConvento de Santa Maria delle Grazie, Milán

A Última Cea é unha pintura realizada para o seu patrón, o duque Ludovico Sforza de Milán. Representa a escena da Última Cea dos últimos días da vida de Xesús, segundo narra a Biblia. En concreto baséase en Xoán 13, 21, cando Xesús anuncia que un dos seus 12 discípulos vaino traizoarEste é un dos cadros máis coñecidos do mundo

Trátase dunha pintura mural para o refectorio do mosteiro de Santa Maria delle Grazie, MilánDesgraciadamente o emprego experimental do óleo sobre xeso seco provocou problemas técnicos que conduciron ao seu rápido deterioro, cara ao ano 1500. A maior parte da superficie orixinal perdeuse, a pesar das tentativas de restauración que padeceu

A grandiosidade da composición e a penetración fisonómica e psicolóxica dos personaxes dan unha vaga visión do seu pasado esplendorNa obra podemos apreciar aínda os trazos de estupor, idade, temor e carácter dos apóstolos, en contraste co branco do mantel e o colorido das súas vestimentasA serenidade de Cristo contrasta coa axitación e o dinamismo que emana dos apóstolos que se interrogan

A ESTRUTURA COMPOSITIVA DA ÚLTIMA CEA

Usando a horizontalidade teatral pinta unha gran mesa cadradaOs apóstolos están sentados e dispostos en grupos de tres, alineados á mesa con Xesús Cristo no medio (maxestoso coma un triángulo equilátero)Detrás aparece unha sala grande con xanelas ao exterior, fitándose unha paisaxe montañosa. Todo baixo un teito de vigas de madeira, todo elaborado con formas cadradas: as xanelas, a mesa, a caída do mantel da mesa, o teito, etc.

Leonardo ilumina a escena con luz artificial á súa conveniencia (o refectorio onde se atopa a pintura posúe unha fileira de xanelas á esquerda); prescinde da iluminación natural que subministrarían as xanelas traseiras (só a usa difusamente para aureolar a cabeza de Cristo durante este momento que anuncia a traizón de Xudas, para dar un contraluzA visión dende as xanelas aporta perspectiva e unha visión até o fondo pola paisaxe que dende elas se aprecia

A Última Cea (copia) óleo sobre lenzo, 418 x 794 cm -Da Vinci Museum, Tongerlo

LEONARDO da VinciLeda

1508-15óleo sobre táboa,

130 x 77,5 cmGalleria degli Uffizi, Florencia

LEONARDO da VinciLeda

c. 1530óleo sobre madeiraStaatliche Museen,

Kassel

LEONARDO da VinciSan Xoán O Bautista

1513-16óleo sobre táboa,

69 x 57 cmMusée du Louvre,

Paris

En conclusión:A pintura de Leonardo da Vinci é a culminación do clasicismo

e do naturalismo

RAFAEL Sanzio,“O DIVINO”

(1483 - 1520)

A súa obra está impregnada dun equilibrado clasicismoO seu estilo é a mellor expresión da “beleza ideal”A súa aprendizaxe de Piero della Francesca, Leonardo e Miguel Anxo, converten a Rafael no artista que mellor representa o sincretismo renacentista

Estudo de Adánc. 1509

357 x 210 mmGalleria degli Uffizi,

Florencia

Estudo de Madonna1511-13

422 x 273 mmMusée des Beaux-Arts,

Lille(Francia)

Estudo de corpo núc. 1515

410 x 281 mmGraphische Sammlung

Albertina, Viena

Estudo de cabeza e mans dos apóstolos

490 x 360 mmAshmolean Museum,

Oxford

A Anunciación 1502-03 - óleo sobre lenzo, 27 x 50 cm - Pinacoteca Vaticana

As súas composicións equilibradas brillan pola súa claridade e simetría axialPredominan as composicións triangulares, cerradas

Os desposorios da Virxe1504

óleo sobre táboa 170 x 117 cm

Pinacoteca di Brera, Milán

A Madonna do Gran Duque1504

óleo sobre madeira, 84 x 55 cm

Galleria Palatina (Palazzo Pitti), Florencia

Foi un gran intérprete da beleza feminina a través das súas “madonnas”

Rafael é a graza, o encanto poético, sobre todo nas súas obras de mocidade

Madonna con neno1504-05

óleo sobre madeira 58 x 43 cm

National Gallery of Art, Washington

Madonna de Belvedere(Madonna do Prato)

1506óleo sobre madeira,

113 x 88 cmKunsthistorisches Museum,

Viena

A súa paleta cromática é luminosa e colorista, pero mesurada, buscando sempre a complementariedade das cores cálidas e frías

A Madonna Alba1511

óleo sobre lenzo, diámetro 98 cmNational Gallery

of Art, Washington

A Sagrada Familia1518

óleo sobre lenzo207 x 140 cm

Musée du Louvre, Paris

San Xurxo e o dragón1505-06

óleo sobre madeira, 28.5 x 21.5 cm

National Gallery of Art, Washington

A luminosidade dos seus cadros é uniforme e alegre, clara. predomina a luz cenital (parte superior) que se esparexe polo cadro de maneira clara

Retrato de cardeal

1510-11óleo sobre madeira

79 x 61 cmMuseo del Prado,

Madrid

Foi un extraordinario retratista, capaz de penetrar no carácter do personaxe retratado, na súa psicoloxía íntima

Retrato de homec. 1502

óleo sobre madeira, 45 x 31 cm

Galleria Borghese, Rome

Retrato do Peruginoc. 1504

Témpera sobre madeira, 57 x 42 cmGalleria degli Uffizi, Florencia

Retrato de Xulio II1511-12

óleo sobre madeira108 x 80,7 cm

National Gallery, Londres

Retrato de Baldassare Castiglione

1514-15

óleo sobre lenzo, 82 x 67 cm

Musée du Louvre, Paris

A Donna Velata1516

óleo sobre lenzo, 82 x 60,5 cm

Galleria Palatina (Palazzo Pitti),

Florencia

Retrato de muller nova (A Fornarina)

1518-19

óleo sobre madeira85 x 60 cm

Galleria Nazionale d'Arte Antica, Roma

Papa León X 1518-19

óleo sobre madera 35 cm

Galleria degli Uffizi, Florencia

A Escola de Atenas

1509 Fresco, 770 cm - Stanza della Segnatura, Palacio Pontificio, Vaticano

Considerada como o cumio da arte renacentista, é unha obra na que Rafael, quen tiña 26 anos, propón unha ordenación ideal da cultura humanista en clave cristián-platónica: o saber humano como complementario da revelaciónO ciclo dos frescos das Estancias está consagrado á celebración das ideas de Verdade, Beleza, Ben; na Disputa é a Verdade revelada pola relixión cristiá a que é exaltada, na Escola de Atenas éo a Verdade racional da especulación filosófica

Platón e Aristóteles están no centro ideal da perspectiva de toda a composición encadrados no fondo do ceo polo último arcoÁ esquerda atopamos a Sócrates conversando con Alexandre Magno, armadoA configuración da arquitectura do templo da sabedoría, cos nichos de Apolo e Palas Atenea, como espazo renacentista (Bramante) e a representación dos sabios da Antigüidade como homes contemporáneos de Rafael subliñan esta idea de continuidade entre o presente o mundo antigo

Rafael expresa tamén nesta obra a concepción propiamente renacentista da obra artística entendida coma discurso mental, no só traducido de forma visible, senón tamén como busca da "idea"Viuse tamén nesta obra unha representación das sete artes liberais: así, en primeiro plano, á esquerda, Gramática, Aritmética e Música, e á dereita: Xeometría e Astronomía, mentres que no alto da escaleira aparecerían Retórica e DialécticaEn definitiva unha continuidade entre o conxunto do saber antigo e moderno, tendo como protagonista ao ser humano

A Escola de Atenas (detalle)

Neste grandioso escenario arquitectónico inspirado no proxecto de Bramante para nova Basílica, móvense os filósofos máis célebres da AntigüidadeNo centro Platón, que indica cun dedo cara arriba o mundo das ideas, mentres suxeita na súa man o seu libro Timeo; ao seu carón atópase Aristóteles, coa Ética

A Escola de Atenas (detalle)

Apoiado nun bloque de mármore, ensemismado escribindo nunha folla, atópase o pesimista Heráclito, que se asemella a Miguel Anxo, quen estaba a pintar por aqueles anos a contigua Capela Sixtina

A Escola de Atenas

Á dereita pódese ver a Euclides

(posible retrato de Bramante),

quen ensina xeometría aos seus alumnos, Zoroastro co

globo celeste e Tolomeo co terráqueo

Detalle da parte esquerda

Pitágoras, en cambio, está representado en

primeiro plano, concentrado en explicar

algo no seu libro

No extremo dereito, o personaxe coa gorra

que mira para o espectador é o

propio Rafael, que se autorretrata

A expulsión do templo de Heliodoro

1511-12 Fresco, base 750 cmStanza di Eliodoro, Palaio Pontificio, Vaticano

O incendio do Borgo 1514 Fresco, base: 670 cmStanza dell'Incendio di Borgo, Palacio Pontificio, Vaticano

A Batalla de Ostia 1514-15 Fresco, base 770 cm

Stanza dell'Incendio di Borgo, Palacio Pontificio, Vaticano

A Batalla da Ponte Milvio (detalle) 1520-24 FrescoStanza di Constantino, Palacio Pontificio, Vaticano