Sevgi Aras

Yaşlıda Koruyucu Hekimlik Uygulamaları

Doç.Dr. Sevgi ARASAnkara Üniversitesi Tıp Fakültesi- Geriatri

Bilim Dalı

Sağlık Hizmetleri

• KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ

• TEDAVİ EDİCİ SAĞLIK HİZMETLERİ

• REHABİLİTE EDİCİ SAĞLIK HİZMETLERİ

Koruyucu Sağlık Hizmetleri

ÇEVREYE YÖNELİK• Sanitasyon• Besin kontrolü• Su hijyeni• Vektör kontrolü• Radyasyon• Gürültü

KİŞİYE YÖNELİK• Bağışıklama• Beslenmeyi

düzenleme• Aşırı doğurganlığın

kontrolü• Kişisel hijyen• Sağlık eğitimi• Erken tanı ve tedavi

Yaşlıda Koruyucu HekimlikYaşlanma ile birlikte tüm sistem fonksiyon ve

reservlerinde azalma, çevresel streslere daha az dayanıklılık olur.

- Kronik hastalıklara yatkınlık- Enfeksiyonlara yatkınlık- Kanserler sık görülür- Görme, işitme, kas iskelet sistem fonksiyonlarında

kayıp - Zihinsel yetilerde azalma- Psikolojik adaptasyon kaybı- Sosyal alandaki kayıplar, izolasyon

Birincil Koruma

Sağlığı korumak için yapılması gereken, bireysel özellikler ve çevre faktörleri arasında sağlık üzerinde olumsuz etki yapabilecek olanlar varsa, bu faktörlerin “olumsuz” durumdan çıkarılması ve “olumlu” hale getirilmesidir.

Sigaranın bıraktırılması

Sigaranın bırakılması akciğer kanseri, kardiyovasküler hastalıklar, obstruktif akciğer hastalıklarına karşı en etkin korunma yöntemidir.

Kazalardan korunma• Yaşlılıkda en önemli kaza nedeni

düşmelerdir(Kaza diye geçiştirme, altta bir hastalık olabilir)

• Genellikle evde görülür.• Önlemler: 1) Görme işlevinin düzeltilmesi

2) Zemin kontrolünün sağlanması

3) Uygun ayakkabı kullanımı

Kazalardan korunma

Ev içi ve çevresinin uygun aydınlatılması

Kazalardan korunma

Ev içi eşyaların uygun yerleştirilmesi, sık kullanılan eşyaların kolay ulaşılabilir olması

Güneş: D vitamin kaynağı, fakat cilt kanseri için dikkat!!!

BeslenmeİHTİYAÇ• 25-30kkal/kg /gün kalori(%55 karbonhidrat, %30 yağ)

• 1,2 gr/kg/gün protein

• 30 ml/kg/ gün su

• 2 porsiyon sebze, 3 porsiyon meyve

Egzersiz• Yürüyüş (Her gün 30

dak veya gün aşırı 45 dakika; kalp hızı 120/dak )

• Bacak kasları için güçlendirici germe egzersizleri

• Uygun kişiler yüzme, bisiklet

• Ağırlık kaldırma önerilmez

• Tai -chi..Çok faydalı

AŞILAR

İkincil Koruma

Bütün çabalara rağmen bazı hastalıklar ortaya çıkabilir. Bu durumda da, meydana gelen hastalığın “erken dönemde” saptanması amaçlanır. Hastalıkların erken tanısı şeklindeki koruyucu yaklaşımlara da “ikincil koruma”adı verilir.

Kanser tarama yöntemleri Meme kanseri

Yıllık meme muayenesi, 1-2 yılda bir mamografi(Başlangıç 40 yaş) 70 yaşa kadar??, 85 yaş??(kılavuzlar farklı) Hastanın 5-10 yıllık yaşam süresi olabileceğini ve tedavi alabileceğini

düşünüyorsan ileri yaşlarda da yapabilirsin. Kalınbağırsak kanseri

50 yaş sonrası yılda bir GGK 5 yılda bir fleksible sigmoidoskopi 10 yılda bir kolonoskopi Gaitanın immunhistokimyasal incelenmesi(Rutinde yeri yok, pahalı)

Rahimağzı kanseri, Rahmi alınmamış kadınlarda 1-3 yılda bir pap-smear testi(İlk tarama 21 yaş) 65 veya 75 yaş üstünde taramalar son verilmesi (değişik öneriler)(son 10

yılda şüpheli olmayan sonuç var ise)

Prostat kanseri Yılda bir prostat muayenesi ve PSA testi !!! Yeni kılavuzlar yapmama yönünde!!!

ÖNEMLİ UYARI!!

Tümör belirteçleri( kanda bakılıyor)

KANSER TANISI KOYMAK İÇİN TARAMA AMAÇLI KULLANILMAZ

(Özel , şüpheli durumlarda ve tanı konanlarda tedavi takibinde kullanılır)

Kanser Dışı taramalar

Kan basıncı: her muayenede veya en az yılda bir Kolesterol: 5 yılda bir ölçüm( 10 yıllık KVH riski %10

üzerinde ise tedavi ver, survi beklemediğin yaşlıya çok önerilmiyor)

Kan şekeri: Yılda bir(yüksek riskli kişiler)3 yılda bir(sağlıklı kişiler)

Tiroid fonksiyon testleri(TSH): 60yaş üzerinde en az bir kez görülmelidir (özellikle kadınlarda).

Osteoporoz: Risk grubunda 1-3 yılda bir KMD istenmelidir. (65 yaş üstü kadın ve erkek, survi beklemediğine tarama yapma, tedavi verme)Koruyucu amaçlı 1200mg/gün elemental kalsiyum ve 800 IU/gün D vitamin verilmelidir.

Aspirin: Sadece kardiyovasküler risk faktörü olanlarda (5 yıllık KVH riski %3’ten fazla olanlara)(allerji ve aspirine bağlı GIS kanama sorgula)

Abdominal Aort Anevrizması: 65-75 yaş arası sigara içen erkeklerde bir defa USG ile değerlendirme.

Üçüncül Koruma

Hastalık nedeniyle bir sakatlık veya iş gücü kaybı meydana gelmişse, bu durumda hastanın yeni bir yaşama alıştırılması (rehabilitasyon) gerekir. Hastanın tedavisi ve rehabilitasyonu çalışmaları da üçüncül korunma amacı ile yapılacak çalışmalardır.

Gereksiz, çok çeşitli ve sayıda ilaç kullanımının önlenmesi

1

10

100

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20number of drugs taken

perc

ent o

f pat

ient

s with

AD

R

İLAÇ YAN ETKİLERİ

GERİATRİDE YAPILANLAR Yaşlıların yalnızlıktan korunması. Fizik aktivite ve egzersiz programları(GYA: Temel(Katz)

ve enstrümental(Lawton Brody)(Yürüme ve dengenin değerlendirilmesi)(Kas gücü değerlendirilmesi)

Yeterli ve dengeli beslenme(MNA) İatrojenik hastalıkların önlenmesİ(Örn:Polifarmasi) Ayak bakımı. Sigara ve alkolun bırakılması. Kazalardan korunma(Özellikle ev ortamı), düşme,sosyal

anamnez, ihmal-istismar Aşılama programları. Kanser taramaları Görme(Snellen, 1-2 yıl) ve işitmenin (fısıltı

testi,odyometri)değerlendirilmesi ve korunması. Depresyon( GDS) Kognitif(3 kelime söyle, tekrarlat, sor,<2kelime(+)Saat çizme testi)(Mental durum değerlendirme testi)

SONUÇ Yaşlılık döneminde verilen koruyucu sağlık

hizmetlerinin temel amacı, yeti yitimini önlemek olmalıdır

Erken tanı ve erken müdahale, yeti yitimini önlemede birincil düzeyde önemlidir.

ikincil ve üçüncül düzeyde ise yeti yitiminin ilerlemesini önlemek ve günlük yaşamda bu nedenle yaşanan sıkıntıları hafifletmek vardır.

SAĞLIKLIKLI YAŞLANMANIZ DİLEĞİ İLE ….