Sistemi Kompjuterik

Teknologjia me TIKTeknologjia me TIK

Prof. Nexhmi MustafaProf. Nexhmi Mustafa

Punoi: Magribe AvdyliPunoi: Magribe Avdyli

Sistemi kompjuterik

Siç, dihet sistemi kompjuterik paraqet një pajisje elektronike e cila shërben për ruajtjen, përpunimin dhe shpërndarjen e informacioneve.Karakterizohet me pjesën harduerike dhe softuerike të tij.

Hardueri përmban komponentët fizikë të sistemit kompjuterik, siç janë: shtëpiza, pllaka amë, pllaka për zgjerim, njësitë e disqëve etj, brenda të cilave ose në të cilat janë kyqur pjesët përbërese të një kompjuteri (njesia qëndrore dhe memoria punuese) dhe pajisjet periferike të tij: monitori, tastiera, miu, shtypësi etj .

Shtëpiza

Shtëpiza e kompjuterit përmban këta komponentë bazikë të kompjuterit:njësia qëndrore(CPU) ose procesori, kujtesën, pllakën amë, diskun e ngurtë etj.

Pllaka amë (motherboard)

Pllaka amë përmban të gjitha komponentët e nevojshëm të kompjuterit siç është njësia qendrore (CPU), kujtesa(memoria), dhe hapësirat për zgjerim(expansion slots). Pllaka amë është pllakë e stampuar me qarqe elektronike dhe paraqet bazën në të cilën vendoset procesori dhe qarqet elektrike përcjellëse.

HardueriHardueri

Njësit hyrëseNjësit hyrëse Njësit dalëseNjësit dalëseNjësitNjësit

hyrse dhe hyrse dhe dalësedalëse

Njësit qëndroreNjësit qëndrore

Njësit hyrëse

Tastiera shfrytëzohet për të futur të dhënat dhe për komandim me kompjuterin, dhe është pajisja hyrëse më e shpeshtë e kompjuterit personal.

Miu pajisje gjithashtu e rëndësishme hyrëse e kompjuterit është edhe miu(mouse). Miu është pajisje e drejtuar me dorë, e cila mundëson pozicionimin e drejtpërdrejtë në fjalë apo objekte të ekranit të kompjuterit.

Pajisjet harduerike të grupuara

Njësit dalëse

Monitori(ekrani) përdoret për të paraqitur informacionet që merren nga softueri I kompjuterit.

Në informatikë, Printeri  është një pajisje dalese periferike e cila prodhon një kopje (teksti i përhershëm i lexueshëm ose grafikë) e dokumenteve dhe letrave të depozituara në formë elektronike,e cila punon me interkonjuksion dytaktesh super te shpejt,me laser dhe me solarium treadmill,shume te bardhe te qelur.

Njësia qendrore

CPU (central procesor unit)

ALU (njësia aritmertikore-logjike)

RAM (kujtesa punuese)

Njësia qendrore

Të gjitha informatat duhet të futen nga jashtë. Futja e këtyre informatave bëhet përmes pajisjeve hyrëse. Njësit hyrëse ekzistojnë edhe pajisjet që shërbejnë për hyrje dhe dalje në të njejtën kohë. Ato janë: Disqet,Disketat, CD-ROM-ët, modemët, kartela e zërit. Pajisjet që e kryejn këtë punë quhen pajisje dalëse. Si pajisje dalëse janë: monitori, printeri, ploteri, altoparlantet etj,Pajisjet Hyrëse Dhe Dalëse Kompjuteri modern është pajisje e ndërlikuar. Përbëhet prej shumë komponenteve të lidhura mes veti. 

Kujtesa RAM

Kujtesa – RAM

Kujtesa RAM shërben për të vendosur përkohsisht programet dhe të dhënat në të. Në rast të shkymjes së kompjuterit të gjitha të dhënat në këte kujtesë zhdukën përgjithmonë. Kapaciteti i kujtesës RAM është esencial për shpejtësin e sistemit(veçanarisht në programin Windows).

Kujtesa ROM

Është kujtesë nga e cila vetëm mund të lexohet. Kjo kujtesë është kujtesë parmanente e programuar gjatë prodhimit të saj. Përmbajtja e saj as nuk mund të ndryshojë e as të fshihet. Kjo kujtesë në kompjuterin përsonal përmban programe startuese të kompjuterit.Përpos dy kujtesave të përmendura paraprakisht, ekziston edhe ujtesa e quajtur kesh (CASH) kujtesë e cila paraqet një kujtesë ndihmëse.

VirusetVirusi është një program i vogël i cili është në gjendje të shumëzohet e të

shpërndahet nëpër funksionet e caktuara të kompjuterit dhe ta bëje atë që të mos funksionoj normalisht apo ta shkatërroj gjithë sistemin e eksplorimit.

Por dëmet mund të jene të ndryshme ka nga ata që sjellin pak dëme si psh ata qe sulmojnë mousin apo tastierën disa të tjerë pengojnë disa programe të funksionojn normalisht por me të rrezikshmit sot janë në gjendje ta fshijnë tërë hard diskun.Shumica e përdoruesve instalojnë antivirusin që të detektojnë dhe eleminojnë virusët. Ekzistojnë dy metoda, të cilat i përdorë një aplikacion antivirusi për të zbuluar virusët. E para, kjo metodë antivirusi përdorët për të detektuar virusët duke përdorur listën e definicioneve të nënshkrimeve të virusit (virus signature definition). Kjo punon duke kontrolluar përmbajtjen e memoriës së kompjuterit, fajllat e ruajtur në disqe të fiksuara ose levizëse (fixed or removable drives) (hard disqe, flopi disqe) dhe duke krahasuar ato fajlla me një bazë të dhënash të “nënshkrimeve” të virusit. Mangësia e kësaj metode të zbulimit është se përdoruesit janë të mbrojtur nga virusët vetëm atëherë kur antivirusi azhurnohet me të dhënat e fundit të definicioneve të nënshkrimeve të virusit. Metoda e dytë përdorë algoritme deduktive (udhëheqëse) (heuristic algorithms) për të zbuluar virusët. Kjo metodë ka aftësi për të zbuluar virusët përmes nënshkrimeve të cilat janë krijuar nga firma e antivirusit. Disa antiviruse janë në gjendje të skanojnë fajllat e hapur, po ashtu edhe fajllat dhe e-mailat të cilët i dërgojmë përmes Internetit. Kjo mënyrë është quajtur si “skanim në qasje (on-access scanning)”. Përdoruesit duhet t`i azhurnojnë rregullisht antivirusët e tyre për të rregulluar “vrimat” e sigurisë. Me azhurnimin e përditshëm të antivirusëve parandaloni kërcnimet, të cilat u kanosën në sistemit tuaj kompjutërik .

Sistemi operativ

Ndarja e ikonaveNdarja e ikonave

Ikona të programeveIkona të programevetë ndryshmetë ndryshme

Ikona të dokumenteveIkona të dokumentevetë ndryshmetë ndryshme

ShortctetShortctet

My Computer

Përdoret për të shfletuar përmbajtjen e disqeve e disketavedhe CD-ROM-ëve, konfigurimin e kompjuterit, lidhjen me kompjuterët tjerë etj. Dritarja My Computer hapet duke shtypur një ose dy her mbi ikonën përkatëse, ose shtypur mbi opsionin Open të mënyrës së përëkohshme të ikonës.

Systemi Properties

Dritarja System Properties përmban një numër të madh të faqëve, të cilave u prin faqja General. Në këtë faqe, shfrytëzuesi mund të mësojë për versionin e sistemit operativ, personin me emrin e të cilit është regjistruar Windowsi, frekuencën e tekstit të mikroprocesorit dhe llojin e tij dhe për kapacitetin e RAM-it .

Recycle bin

Përdoret për të shfletuar përmbajtjen e fajllave dhe folderëve të cilët për çfarëdo arsy i ka fshirë shfrytëzuesi.Pra, përdoret si shportë ku mund të hidhen fajllat, programet ose dokumentet e tjera.

Paraqet folderin në të cilin ruhen të gjitha dokumentet personale.

Paraqet programin i cili ka të bëjë me të gjitha veprimet e lidhjes së kompjuterëve në rrjetë.

Menyja startShtypim mbi opsionin Start hap menynë e startit, nga e cila

mund të kryhen shumë punë me kompjuter,përfshirë këtu hapjen e programeve, dokumenteve, konfigurimin e njësive të kompjuterit etj.Disa nga opsionet e kësja menyje mbarojnë me një trekëndësh në të djathtë.Kjo do të thotë se brenda gjenden edhe disa nënmeny.

My Documents- Hap folderin My Documents, në të cilin ruhen dokumentet personale, që mund të jenë të llojeve të ndryshëm

My Recent Documents- Regjistron adresat e 15 dokumenteve të fundit që i kemi përdor gjatë punës me kompjuter.Kjo është shumë e nevojshme për përpunimit të dokumenteve për një kohë që i shfryrtësojmë shpeshherë.

My Pictures- hap folderin My Pictures në të cilin ruhen fotografitë digjitale, imazhet dhe fajllat grafikë.

My Music- Hap folderin My Music në të cilin ruhen fajllat e muzikës.

My Computer- Hap dritaren e programit My Computer

My Network Places- Ofron qasje për folderët dhe fajllat e kompjuterëve të tjerë të kyçur në rrjetë, dhe ato folderë dhe fajlla që shfrytëzuesit i kanë ofruar si resurse të rrjetës.

Control Panel- Mundëson konfigurimin e parametrave të ndryshëm të punës me kompjuter, instalimin dhe çinstalimin e programeve, kyçjen e kompjuterit në rrjet , kyçjen e shfrytëzuesve të rinjë është pjesë e Windowsit .

Set program Access and Defauts- Specifikon programet të cilat mund të qasen nga desktopi, menyja Start dhe lokacionet e tjera .

Printers and Faxes -Mundëson kërkimin e dokumenteve.

Help And Support -Mundëson sistemin e ndihmës së Windowsit.

Search -Mundëson kërkimin e dokumenteve.

Run - Mundëson ekzekutimin e programvev të cilat nuk ndodhën në All Programs

Kur ndonjë prej programeve përdoret shumë shpesh egziston mundësia që të startohet automatikisht kur hapet kompjuteri. E për këtë vendoset nënmenyja Startup tek All Programs. Selektohet programi përkatës dhe hapet menyja e përkohshme e tij me tastin e djathtë të miut. Nga kjo meny shtypet opsioni Copy. Pastaj nga menyja e përkohshme e opsionit Sturtup zgjidhet Open . Në këtë mënyrë, hapet dritarja me titull Startup.

Hapja automatike e programit

Kërkimi i dokumenteve

Gjatë punës me dokumente të ndryshme, është shumë e mundshme të kemi harruar adresën e ndonjë dokumenti. Në këto raste ndihmon opsioni Search i menysë Start.

Ekzekutimi i programeve me komandën RunWindowsi ofron edhe një mundësi tjetër për hapjen e

programeve, dokumenteve ose Webfaqeve të ndryshme. Kjo mund të bëhet me komandën Run, e cila ndodhet në menynë Start.

Krijimi i shortcut-eveQë të kursejmë kohën dhe përpjekjet për gjetjen dhe

ekzekutimin e programeve ose dokumenteve të ndryshme, ekziston mundësia që të krijojmë shortcut-et e tyre.Merret menyja e përkohshme e desktopit dhe zgjidhet opsioni New – Shortcut. Pas këtij opsioni, paraqitet dritarja me titull Create shortcut. Shtypet opsioni Browse për ta gjetur programin ose dokumentin, short-cutin e të cilit duam ta krijojmë, pastaj shtyper Next, Finish dhe në dekstop do të kemi shortcutin e kërkuar.

Fshirja e ikonave nga desktopiIkonat e tilla do t’i fshijmë nga desktopi duke përdorur menyrën

e përkohshme, përkatësisht opsionin Delete. Pas pak momentesh do të hapet dritarja për të konfirmuar veprimin e ndërmarrë. Në këtë rast, ikona do të vendosët në shportë.

Ikonat e vendosura në desktop mund të jenë te pozicionuara në mënyrë të rregullt, sa të renditen sipas një rrjeti të padukshëm Align to Grid ose renditën në mënyrë automatike me aktivizimin e opsionit Auto Arrange . Gjithashtu ikonat mund të sistemohen edhe sipas emrit, tipit, sasis së të dhënave që përmbajnë etj.

Stili klasik i menysë StartShfrytëzuesit të cilët pë çfarëdo arsyje janë të interesuar të

punojnë në stilin klasik të menysë Start, këtë mund ta bëjnë duke ekzekutuar opsionin Properties të menysë së përkohshme, të marrë nga shiriti i veprimeve në desktop.Në këtë rast hapet dritarja Taskabar and Start Menu Properties, e cila i ka dy mundësi në shiritin e vet të menyve. Zgjidhim për Start Menunë, te e cila mund të zgjidhet dhe konfirmohet opsioni Classic Start Menu.

Shkymja e kompjuteritStand By – Zgjidhet atëher kur

duam që kompjuteri të shkojë në gjendjen e kursimit të energjisë. Është gjendje në pritje dhe me këtë rast kompjuteri nuk i ruan të dhënat e përpunuara në kujtesën e harddiskut.

Restart – Zgjidhet atëherë kur për cilindo arsye duhet të ndërpresim dhe të rifillojmë punën njëkohësisht.

Turn Off – Paraqet opsionin i cili mundëson ndërprerjen e rregullt të punës me ç’rast Windowsi i paketon të gjithë fajllat e vet dhe e fik kompjuterin

Veprimet me dritareMinimize – Minimizon dritaren

në madhësi të dritares.

Maximize – Mundëson maksimizimin e dritares ose rikthimin në dimensionet paraprake.

Close – Mundëson mbylljen e dritares.

Shiriti i veglaveBack – Mundëson kthimin mbrapa.

Forward – Mundëson kalimin për një hapa më përpara.

Search – Mundëson kërkimin e dokumenteve adresën e të cilëve nuk e dimë.

Folders – Mundëson shfletimin e përmbajtjes së dritares në formë të trungut të pemës.

Dritaret mund të rregullohen në disa mënyra, varësisht nga dëshira e shfrytëzuesit.Këto veprime kryhen duke përdorur opsionet e menys së përkohshme, e cila fitohet duke shtypur tastin e djatht, kur tregusi i miut ndodhet në pjesën e lirë të shiritit të veprimeve.

Organizimi i dritareve në formë kaskade

Organizimi i dritareve në formë vertikale

Organizimi i dritareve në formë horizontale

Operacionet me fajlla dhe folderaPuna me fajlla dhe foldera mbështetet në rend të parë në

opsionet e menyve, të cilat janë pjesë e shiritit të menyve. Cilëndo dritare që do ta hapim në kuadër të Windowsit, duke përjashtuar ato të programeve aplikative, do të paraqitet me shirit të njëjtë të menyve. Secila prej menyve ka nënmenyn e vet.Megjithatë, për të pasur një pasqyrë komplete të të gjitha mundësive të veprimit me to, do të shqyrtojmë veç e veç çdo meny të dritares standarde të programit të Windowsit.

FileParaqet opsionin i cili ka të bëjë me të gjitha aspektet e

veprimtarive me fajlla.Në raste kur është zgjedhur ndonjë ikonë në dritare, menyja File ka ndryshime të konsiderueshme. Tani ajo përmban të gjitha opsionet të cilat janë parqitur për veprime me ikona dhe të gjitha janë aktive.

Open

Hap dritaren e ikonës së zgjedhur.

Explore

Hap programin Windows Explorer, i cili shpalos dritaren e ikonës përkatëse dhe përveç shfletimit të përmbajtjes, i organizon ato në formë të nje peme. Përbëhet prej dy kornizave të cilat I kanë shiritat e pozicionit vertikat dhe horizontal.

Send toMundëson dërgimin e ikonës përkatëse në adresat të cilat janë

pjesë të nënmenysë së vet. Shumë shpesh përdoret opsioni Send To – Desktop(create shortcut), i cili mundëson krijimin e shortcutit të ikonës përkatëse dhe dërgimin e tij në desktop.

NewMundëson hapjen e Folderit të ri ose hapjen e programeve që i

ka nënmenynë e vet. Ikona e këtij folderi është e zbrazët dhe quhet New Folder. Ky emër në rast nevoje mund të ndryshohet me opsionin Rename.

Properties

Mundëson shfletimin e karakteristikave të ikonës përkatëse. Faqja general e dritares së këtij opsioni ofron shumë të dhëna për ikonën përkatëse: tipin, kapacitetin e shënimeve që përmban, kohën kur është krijuar etj. Sikur në çdo dritare tjetër, edhe këtu ekzistojnë tastet e tri komandave: OK, Cancel dhe Apply.

Edit

Ka të bëjë me lëvizjen e fajllave dhe të folderave, kopjimin e tyre etj.Menyja e këtij opsioni përbëhett nga: Undo, Cut, Copy, Paste, Shortcut, Copy To Folder…, Select

All, Selection etj.

Zgjedhja (selektimi) e ikonave

Copy itemes

Move items

Select All

Ka te bëjë me zgjedhjen e të gjitha ikonave të dritares.

ViewKa të bëjë me rregullimin e parametrave të ndryshëm, të cilët

rregullojnë pamjen e fajllave,folderave, shiritit të veprimeve etj. Ky opsion në përbërjen e vet ka keto mundësi: Toolbars, Status Bar, Explorer Bar, Tiles, Icons, List, Detalis etj .

Status Bar

Mundëson vendosjen e shiritit të statusit i cili vendoset në fund të dritares.

Explorer BarMundëson shfletimin e përmbajtjes së dritares në mënyra të

ndryshme, në sistem të dy kornizav. Në vete përmban nënmenynë me disa mundësi.Nëse zgjidhet Search, korniza e majtë e dritares ofron opsionin për kërkim të dokumenteve, të tillë siç është trajtuar kohë më parë.

Choose DetailsMundëson zgjedhjen e detajeve të fajllave, të cilat do të

paraqiten në rastet kur zgjidhet opsioni Details. Detajet e tilla përmbajn emrin, kapacitetin e memories, tipin, atributin, kohën kur është krijuar etj. Tastet Move Up dhe Move Down, përdoren për të ndërruar renditjen e detajeve sipas nevojës së shfrytëzuesit. Ndërsa, Show dhe Hide aktivizojnë, përkatësisht ç’aktivizojnë detajet e paraqitura në dritare.

FavoritesMundëson regjistrimin dhe organizimin e fajllave, foldereve,

WEB faqeve etj, të cilat janë me interes të veçantë për shfrytëzuesin(të favorizuara), në një adresë të veçantë të quajtur Favorites.

ToolsKa të bëjë me mapimin e

disqeve të rrjetit (Map Network Drive) dhe shkymje të diqeve të rrjetit (Disconet Network Drive) dhe opsionet e tjera me folder (Opsion Folder).Faqja General e opsionit Folder Opsions është me interes të veçantë për : Tasks – rregullimin e dritareve në stilin e ri ose atë klasik.

HelpOfron ndihmën e Windowsit për të gjitha problemet, që paraqiten

gjatë punës me të. Në fushën Search shënohet pyetja e cila na intereson, ose zgjedhim njërën nga temat e ofruara në dritare, për të cilën mendojmë se përmban përgjigjjen e problemit tonë.

Control PanelControl panel aktivizohet prej dritares së Startit. Dritarja e këtij

programi përmban një numër të madh të ikonave. Secila nga ato rregullon ndonjë komponentë të punës me Windows ose instalon ndonjë program apo njësi të kompjuterit. Ikonat e këtij programi paraqiten në dy mënyra: në formë të kategorive (Swicht to Category View) dhe në formë klasike (Swicht to Classic View).

Add/Remove ProgramsInstalimi dhe largimi i programeve preferohet të bëhët nga ikona

Add/Remove Programs. Kjo punë mund të bëhet edhe drejtëpërsëdrejti nga fajlli përkatës i programit për instalim, por është e preferuar që kjo të bëhet nga ky opsion. Madje, largimi i programeve duhet të bëhet nga këtu, sepse gjatë procesit të instalimit të programit shkaktohen ndryshime në përmbajtjen e disa fajllave të Windowsit : SYSTEM INI, WIN.INI dhe bazën Registry.

Date/Time

Ikona Date/Time shërben për vendosjen e datës dhe të kohës së saktë të sistemit, në pajtushmëri me zonën kohore , e cila përcaktohet në faqen Time Zone. Në faqen Internet Time sinkronizohet koha e saktë me kohën e serverit të intërnetit.

Fotet

W|indowsi ofron një numër të madh të llojeve të shkronjave, të cilat njihen me emrin Fonte. Të gjitha fontet e instaluara mund të shihen në dritaren fonts. Nëse duam të instalojm fonte të reja, aktivizohet opsioni Install New.

Display

Karakteristikat e ekranit dhe të desktopit mund të zgjidhen me ikonën Display.Dritarja përkatëse Display Properties ka faqet: Themes, Desktop, Scren Server, Settings etj.

Display properties - Desktop

Desktop items

Screen Saver

Faqja Screen Saver mundëson mbrojtjen e ekranitn në rastet kur ai mbetet i kyqur për një kohë të gjatë, por i papëdorur. Në këso situata, mbetet pamje e njëjtë e ekranit gjatë gjithë kohës nën rezatimin permanent të pozicioneve të njëjta të ekranit. Në fushën Screen Saver zgjidhet njëri prej opsioneve që i ka në dispozicion Windowsi.

Appearanace

Shëben për të përcaktuar pamjen e desktopit të Windowsit dhe të komponentëve të tij. Në këtë rast, me përdorimin e opsionit Windows and buttons mund të zgjedhim modelin e Windowit klasik ose atë të XP-së.Mund të zgjedhim skemën e ngjyrave në Color sheme dhe madhësin e fontit në Fonts. Të gjitha efektet e tjera të ikonave, menyve etj, rregullohen në opsionin Effects.

Settings

Kjo faqe shërben për rregullimin e numrit të ngjyrave dhe të rezolucionit ekranit. Për këtë qëllim përdoren opsionet Screen Saver dhe Color quality. Duhet të theksojmë që numri i ngjyrave dhe rezolucioni përkatës varen, në rend të parë, nga kapaciteti i memories së videokartelës.

Printers and Faxes

Mundëson qasje në ikonat e printerëve të instaluar dhe makinave të Fax-it. Në dritare mund të ketë më shumë printerë të instaluar, por ai me të të cilin do të punojmë është i zgjedhur të jetë aktiv. Kjo zgjedhje bëhet me opsionen Set as Default Printer të menysë së përkohshme të ikonës. Instalimi i printerit të ri fillon me Add a Printer.

Keyboard

Dritarja për konfigurimin e punës me tastierë fitohet me hapjen e ikonës Keyboard në Control Panel. Dritarja e kësaj ikone i ka dy faqe : Speed dhe Hardware. Faqja Hardware mundëson shikimin e karakteristikave të njësië së instaluar në kompjuter.

Mouse

Dritarja për konfigurimin e punës me miun fitohet me hapjen e ikonës Mouse në Control Panel. Dritarja ka shumë faqe dhe gjithashtu edhe shumë mundësi për rregullimin e punës me miun.

Falemiderit për Falemiderit për vëmendje.vëmendje.