rose marie droes natuur en dementie nahf esiw 16 september 2014

Programme Mental Health, Department of Psychiatry EMGO Institute for Health and Care Research

Nature as an intervention in dementia

An explorative study into personalized nature and outdoor activities

prof.dr. Rose-Marie Dröes

Dr. D. Gerritsen, mr. I. Hendriks & D. van Vliet

rm.droes@vumc.nl

Inhoud

•  Aanleiding •  Dementie en kwaliteit van leven •  Dementie en natuur •  Opzet pilot studie

‘Nature as an intervention in Dementia’

Aanleiding

Voorjaar 2014 benaderd door NAHF en zorginstelling De Wever in Tilburg Wensen: - bevorderen natuuractiviteiten voor mensen met dementie

- effectonderzoek Brainstorm inhoud natuurproject Onderzoeksvoorstel voor pilotstudie april/mei 2014 Start pilotstudie juni 2014- medio 2015

Wat is dementie?

• Verschillende vormen van dementie –  Ziekte v Alzheimer, vasculair, MIX, FTD (ander verloop)

•  Belangrijkste kenmerken Alzheimer dementie –  geheugenproblemen (korte-termijn, inprenting en later lange-termijn)

–  oriëntatieproblemen (plaats, tijd, persoon)

–  stoornissen in abstract denken

–  oordeels- en kritiekstoornissen

–  één of meer andere cognitieve stoornissen (afasie, apraxie, agnosie)

–  stoornissen leiden tot problemen in het dagelijks functioneren

–  stoornissen worden niet veroorzaakt door een psychiatrische aandoening (depressie, delirium), gebruik van middelen.

Gevolgen dementie in dagelijks leven

Problemen met •  boodschappen doen •  omgaan met geld •  gebruik maken van openbaar vervoer •  koken •  sociaal contact •  problemen oriëntatie

•  communicatie •  huishoudelijke activiteiten •  zelfzorg •  …..

Ontregelingen psychisch functioneren en gedrag

Ø  depressief

Ø  angstig gedrag

Ø  agressief gedrag

Ø  opstandig gedrag

Ø  agitatie

Ø  dwaalgedrag

Ø  achterdocht

Ø  wanen

Ø  hallucinaties

biologische,

psychologische

sociale factoren

stress

Moeite met aanpassing- adaptieve taken

1.  Omgaan met de eigen beperkingen

2.  Handhaven van een emotioneel evenwicht

3.  Behoud van een positief zelfbeeld

4.  Omgaan met de onzekere toekomst

5.  Ontwikkelen/onderhouden sociale relaties

6.  Ontwikkelen van een adequate zorgrelatie

7.  Omgaan met de verpleeghuisomgeving

Cijfers

In 2010 •  Wereldwijd 35,6 miljoen mensen met dementie

•  24.9 miljoen (70%) thuiswonend –  Europa 7 miljoen –  Nederland 165.000

In 2050 •  Wereldwijd 115 miljoen

•  80,5 miljoen (70%) thuiswonend -  Europa 13 miljoen -  Nederland 350.000

Redenen: vergrijzing + toename van oudste ouderen (World Alzheimer Report, 2009)

Wat kan je doen?

Omgaan met dementie

Kwaliteit van leven

•  Je prettig voelen •  Plezier beleven •  Genieten van de leefomgeving •  Sociale contacten ontwikkelen en onderhouden •  Je thuisvoelen en hechten in de woonomgeving •  Bij ziekte adequate behandeling en zorg ontvangen •  Je geaccepteerd en geïntegreerd voelen in de samenleving •  Veiligheid ervaren met behoud van voldoende privacy •  Je gezondheid op peil houden •  Persoonlijke invulling geven aan spiritualiteit •  Vrijheid en zelfbeschikking ervaren •  Je nuttig voelen •  Financieel rondkomen

Leo Cahn werkgroep KvL bij dementie, Dröes et al., 2006)

Wat kan je doen?

•  Cognitieve stimulatie therapie

–  Positief effect op cognitie en kwaliteit van leven

•  Beweging

–  Positief effect op conditie, cognitie, stemming, sociaal functioneren

Onderzoek Kunst-therapie

•  Vermindering van sociale isolatie

•  Toename identiteitsgevoel

•  Zelfvertrouwen •  Hoop •  Welbevinden •  Minder agitatie •  Expressie van emoties

•  Voldaan gevoel •  Je vergeet je zorgen

(Marr, 1995 Kahn-Denis, 1997; Johnson & Sullivan-Marx, 2006; Hanneman, 2006 Arts 4 Dementia, 2013)

Natuurinterventies

•  Heilzaam en ontspannend effect •  Stimuleert de zintuigen •  Bevordert oriëntatievermogen •  Actieve, plezierige, dagbesteding •  Buiten komen •  Bevordert het bewustzijn van de wereld om je heen •  Vrijheidsgevoel •  Onafhankelijkheid Beleving •  Bevestiging van zelf •  Zelfvertrouwen Kwaliteit van leven en eigenwaarde

Typen interventies: passief (zitten/kijken) – actief (tuinieren, fysieke, spel- en sociale buitenactiviteiten)

Belevingstuinen; wandel tuinen; tuinier-activiteiten; binnen planten

o.a. Kaplan & Kaplan, 1989; Burns ea, 2002; Olsson ea, 2013

Effectonderzoek Natuurinterventies

Verbeteringen

•  affect

•  sociale interactie

•  welbevinden

Afname

•  storend gedrag

•  agitatie

•  psychofarmacagebruik

Systematische reviews: Gonzalez & Kirkevold, 2013; Whear ea, 2014 (Beide reviews bespreken 16/17 studies)

Weinig inzicht in (variatie in) individuele beleving/behoefte/ wensen van persoon met dementie zelf en hoe interventies daarop kunnen worden afgestemd

Veel observaties mbt impact op persoon met dementie

Knelpunten bij implementatie (fysieke beperkingen, angst, veiligheid, personeelstekort, geen prioriteit waardoor ondergebruik)

Hypothese

Gebruik en effect van natuuractiviteiten wordt mogelijk bevorderd door:

•  Activiteiten af te stemmen op behoeften, voorkeuren en wensen van persoon met dementie en het soort natuurervaring dat hij/zij persoonlijk positief waardeert (welbevinden bevordert)

•  Hierdoor zullen mogelijk ook minder gedragsontregelingen optreden, die vaak samenhangen met onvervulde behoeften

•  Daarbij is kennis nodig over bevorderende en belemmerende factoren voor de implementatie van gepersonaliseerde natuurinterventies

Pilot studie ‘Nature as an intervention in dementia’

Doelen pilot studie

1.  Onderzoeken of, en in welke zin, mensen met dementie de natuur en buiten-activiteiten belangrijk vinden voor hun kwaliteit van leven

2.  Ontwikkelen van checklist met belevingsaspecten in de natuur die volgens mensen met dementie bijdragen aan hun kwaliteit van leven

3.  Bepalen van de inhoud van natuur en buiten activiteiten die hierop aansluiten

4.  Ontwerpen van een natuur/buitenactiviteit (afstembaar op persoonlijke voorkeuren), speciaal voor mensen met gedragsontregelingen (‘çhallenging behaviour’), zoals agitatie

5.  Pilot test van deze interventie: acceptatie en haalbaarheid.

Methode van Onderzoek

Fase 1: - Een kort literatuur onderzoek à topic list van belevingsthema’s - 6 focusgroupen met mensen met dementie (ontmoetingscentra, dagbehandeling, verpleeghuis) - Kwalitatieve analyse tape-recorded gesprekken

Fase 2: - Opstellen van checklist met relevante natuurthema’s voor

kwaliteit van leven voor praktisch gebruik in de zorg Fase 3: - Bepalen van de inhoud van natuur- en buitenactiviteiten

die aansluiten bij wat mensen relevant vinden voor hun kwaliteit van leven/welbevinden; 3 à 4 concept activiteiten - Feedback hierop van 5 mensen met dementie en 10 professionals (aantrekkelijk? haalbaar? relevant?) dmv semi-gestructureerde interviews

Methode van Onderzoek

Fase 4: - Ontwikkelen van interventies voor mensen met dementie met gedrag dat wijst op onvervulde behoeften

Fase 5: - Beschrijvende eengroeps pilot studie:

à acceptatie (ervaring en tevredenheid) en haalbaarheid, obv observaties tijdens activiteit en interviews achteraf 15-20 personen met dementie en gedragsproblemen in

verschillende settingen (ontmoetingscentra, dagbehandeling, verpleeghuis)

- Meetinstrumenten tijdens de natuur-aktiviteiten

>> Observed emotion rating scale (Lawton ea, 1999) (plezier, boos, angst, verdriet)

>> Interact (Dowling ea, 1997) (spreken, betrokkenheid op persoon/omgeving, initiatief, stimulatieniveau)

- Interviews achteraf over ervaring en tevredenheid

Wat levert het onderzoek op?

•  Inzicht in wat mensen met dementie belangrijk vinden aan natuur en buitenactiviteiten

•  Een checklist waarmee aspecten van de natuur die personen van belang vinden voor hun welbevinden kan worden vastgesteld

•  Inzicht in categorieen van thema interventies mbt natuur- en buitenactiviteiten

•  Inzicht in bevorderende en belemmerende factoren van implementatie van deze interventies

•  Pilot activiteiten voor mensen in verschillende settingen

•  Informatie over de acceptatie en haalbaarheid hiervan

•  Publicaties

Subsidieaanvraag voor grotere effectstudie

•  Inzicht in wat mensen met dementie belangrijk vinden aan natuur en buitenactiviteiten

•  Een checklist waarmee aspecten van de natuur die personen van belang vinden voor hun welbevinden kan worden vastgesteld

•  Inzicht in categorieen van thema interventies mbt natuur- en buitenactiviteiten

•  Inzicht in bevorderende en belemmerende factoren van implementatie van deze interventies

•  Pilot activiteiten voor mensen in verschillende settingen

•  Informatie over de acceptatie en haalbaarheid hiervan

•  Publicaties

Subsidieaanvraag voor grotere effectstudie

•  Inzicht in wat mensen met dementie belangrijk vinden aan natuur en buitenactiviteiten

•  Een checklist waarmee aspecten van de natuur die personen van belang vinden voor hun welbevinden kan worden vastgesteld

•  Inzicht in categorieen van thema interventies mbt natuur- en buitenactiviteiten

•  Inzicht in bevorderende en belemmerende factoren van implementatie van deze interventies

•  Pilot activiteiten voor mensen in verschillende settingen

•  Informatie over de acceptatie en haalbaarheid hiervan

•  Publicaties

Subsidieaanvraag voor grotere effectstudie

Tijdsplan

•  Start juni 2014

juni-aug Fase 1: Literatuuronderzoek en topic lijst sept-okt Fase 2: Focusgroepen en analyse data nov Fase 3: Ontwikkeling checklist dec Fase 4: Concept interventies en feedback van gebruikers/professionals jan-mei Fase 5: Pilot interventies, analyse, rapportage

•  Einde mei 2015

Dank voor uw aandacht!

rm.droes@vumc.nl